Państwowy Instytut Geologiczny, Ul

PAŃ STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś RODOWISKA

OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Warszawa 2004 Autorzy: Jadwiga Kochanowska*, Alicja Maćków*., Józef Lis**, Anna Pasieczna**, Stanisław Wołkowicz** Główny koordynator Mapy: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny: Jacek Koźma** Redaktor tekstu: Anna Gabryś-Godlewska**

* Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu „PROXIMA” S. A. ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

Spis treści

I. Wstęp – J. Kochanowska ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – J. Kochanowska ...... 3 III. Budowa geologiczna – J. Kochanowska...... 6 IV. Złoża kopalin – J. Kochanowska ...... 10 1. Piaski kwarcowe...... 10 2. Kruszywo naturalne...... 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – J. Kochanowska...... 13 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin – J. Kochanowska...... 13 VII. Warunki wodne – J. Kochanowska ...... 14 1. Wody powierzchniowe...... 14 2. Wody podziemne...... 15 VIII. Geochemia środowiska...... 19 1. Gleby – J. Lis, A. Pasieczna...... 19 2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach – S. Wołkowicz ...... 22 IX. Składowanie odpadów - A. Maćków …………………………………………………… 24 X. Warunki podłoża budowlanego – J. Kochanowska...... 32 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – J. Kochanowska...... 34 XII. Zabytki kultury – J. Kochanowska ...... 37 XIII. Podsumowanie – J. Kochanowska ...... 38 XIV. Literatura...... 40

I. Wstęp

Przy opracowywaniu arkusza Szprotawa Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) wykorzystano materiały archiwalne arkusza Szprotawa Mapy geologiczno- gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w Przedsiębiorstwie Geologicznym we Wrocławiu PROXIMA S.A. (Kochanowska, 1999). Niniejsze opracowanie powstało w oparciu o instrukcję opracowania i aktualizacji MGGP (Instrukcja..., 2003). Mapa geośrodowiskowa zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (obecnie tematyka geochemii środowiska i warstwa składowania odpadów), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Do opracowania treści mapy zbierano materiały w archiwach: Państwowego Instytutu Geologicznego, Lubuskiego Urzędu Wojewódzkiego w Gorzowie oraz jego Delegaturze w Zielonej Górze, Regionalnym Banku Danych Hydrogeologicznych, Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Zielonej Górze i we Wrocławiu i w Instytucie Upraw, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach. Wykorzystano też informacje uzyskane w starostwach powiatowych, urzędach gmin i od użytkowników złóż. Zostały one zweryfikowane w czasie wizji terenowej. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej zajmującej się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mogą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opracowaniach ekofizjogra- ficznych. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe stanowią ogromną pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Dane dotyczące poszczególnych złóż kopalin zestawiono w kartach informacyjnych do bazy danych, ściśle związanej z realizacją Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza Szprotawa wyznaczają współrzędne geograficzne: 15o 30’-15o 45’ dłu- gości geograficznej wschodniej i 51o 30’-51o 40’ szerokości geograficznej północnej. Administracyjnie teren ten należy do województwa lubuskiego oraz niewielki jego

fragment do województwa dolnośląskiego. Na obszarze województwa lubuskiego jest to powiat Żagań z gminami: Szprotawa, Niegosławice, Małomice, Żagań oraz powiat Nowa Sól z gminą Nowe Miasteczko. Województwo dolnośląskie reprezentuje powiat bolesławiecki z gminami: Osiecznica i Gromadka oraz powiat Polkowice z gminą Przemków. Według podziału regionalnego (Kondracki, 1998) teren arkusza położony jest na obszarze prowincji Niż Środkowoeuropejski, w granicach dwóch podprowincji: Niziny Sasko- Łużyckie - południowa część arkusza oraz Niziny Środkowopolskie – część północna. W ob- rębie podprowincji Niziny Sasko-Łużyckie znajduje się makroregion Wał Trzebnicki z mezo- regionem Wzgórza Dalkowskie. Na obszarze podprowincji Niziny Środkowopolskie wystę- puje makroregion Nizina Śląsko-Łużycka z fragmentami mezoregionów: Bory Dolnośląskie, Równina Szprotawska i Wysoczyzna Lubińska (fig. 1). Grunty rolne, podlegające ochronie (klasy I-IVa), znajdują się na północ od koryta rzeki Szprotawy oraz na niewielkich obszarach pomiędzy Lesznem Dolnym i Dziećmiarowicami, w dolinie Bobru. Łąki na glebach pochodzenia organicznego występują głównie w południo- wej części arkusza. Ich niewielkie obszary spotyka się na zachód od Siecieborzyc oraz na południowy wschód od Mycielina. Kompleksy leśne koncentrują się w południowej części obszaru arkusza. Ich południo- wo-zachodni fragment zajmują poligony wojskowe. Na północ od doliny Szprotawy lasy nie tworzą zwartego kompleksu. Obszar arkusza położony jest w obrębie prowincji znajdującej się pod przeważającym wpływem oceanicznych mas powietrza. Średnie roczne opadów mieszczą się w granicach od 450 do 700 mm, zaś średnie temperatury roku wynoszą 7-8oC. Pokrywa śnieżna utrzymuje się 50-80 dni. Wiatry mają przeważający kierunek zachodni (Kondracki, 1988). Pod względem gospodarczym teren objęty granicami arkusza ma charakter przemysło- wo-rolniczy. W zachodniej części obszaru arkusza położone jest czternastotysięczne miasto Szprota- wa. Na terenie miasta działają zakłady przemysłowe: Zakłady Dziewiarskie „Selena”, Spół- dzielnia Inwalidów „Fabryka Świec” oraz ASKO-VOGEL & NOT Sp. z o.o. produkująca puszki. Z większych zakładów działających na obszarze gminy Szprotawa należy wymienić zakład „Bewa” usytuowany w miejscowości Wiechlice, który dostarcza małe oczyszczalnie ścieków, kręgi i krawężniki betonowe. Na terenie byłego lotniska osoba fizyczna wytwarza węgiel drzewny oraz bombki choinkowe. Wyznaczono tutaj również tereny do zainwestowa- nia.

Fig. 1. Położenie arkusza Szprotawa na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 - granica podprowincji, 2 - granica makroregionu, 3- granica mezoregionu

Prowincja: Niż Środkowoeuropejski Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie Mezoregion Pojezierza Leszczyńskiego: 315.81 - Pojezierze Sławskie Podprowincja: Niziny Sasko-Łużyckie Mezoregiony Niziny Śląsko-Łużyckiej: 317.74 - Bory Dolnośląskie, 317.75 - Równina Szprotawska, 317.76 - Wysoczyzna Lubińska, 317.77 - Równina Legnicka, 317.78 - Równina Chojnowska Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Mezoregiony Obniżenia Milicko-Głogowskiego: 318.31 - Obniżenie Nowosolskie, 318.32 - Pradolina Głogowska; Mezoregiony Wału Trzebnickiego: 318.41 - Wzniesienia Żarskie, 318.42 - Wzgórza Dalkowskie

Gminy omawianego obszaru należą do Stowarzyszenia Gmin Rzeczypospolitej Eurore- gion „Sprewa-Nysa-Bóbr”. Zadaniem tej organizacji jest finansowe wspieranie działań kultu-

ralnych, oświatowych, sportowych i rekreacyjnych. Pomaga ono również przełamywać uprze- dzenia i bariery w stosunkach polsko-niemieckich, propagując między innymi wymianę mło- dzieży. Na obszarze arkusza Szprotawa dobrze rozwinięta jest sieć dróg lokalnych. Przez miasto Szprotawa przebiegają drogi krajowe oraz międzynarodowa Wrocław-Berlin. Ze wschodu na zachód, przez centralną część arkusza, biegnie linia kolejowa łącząca przez Szprotawę Żagań z Legnicą.

III. Budowa geologiczna

Budowę geologiczną obszaru arkusza Szprotawa opracowano na podstawie Szczegóło- wej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Szprotawa (Gizler, 1999) oraz obja- śnień (Gizler, 2002). Obszar arkusza leży na granicy dwóch jednostek geologicznych: bloku przedsudeckiego i monokliny przedsudeckiej. Blok przedsudecki, obejmujący centralną, południową i zachodnią część arkusza, budu- ją karbońskie skały magmowe – dioryty i granity, tworzące intruzję w staropaleozoicznych łupkach metamorficznych. Monoklina przedsudecka zajmuje północno-wschodnią część arkusza. Na staropaleozoicznych łupkach metamorficznych zalega seria osadów permsko-mezozoicznych. Są to piaskowce z wkładkami zlepieńców zaliczane do czerwonego spągowca. Przykrywają je cechsz- tyńskie wapienie dolomityczne. Profil kończą utwory triasu - piaskowce i mułowce z wkład- kami wapienia należące do dolnego pstrego piaskowca. Na skałach magmowych bloku przedsudeckiego i pstrym piaskowcu monokliny przedsudeckiej zalegają utwory kenozoiczne (fig. 2). Rozpoczyna je trzeciorzęd reprezentowany przez osady oligocenu, miocenu oraz pliocenu. Najstarsze, znane tylko z wierceń, oligoceńskie osady serii lubuskiej na obszarze monokliny przedsudeckiej wykształcone są jako piaski, piaski glaukonitowe i mułki. Natomiast na bloku przedsudeckim są to piaski, iły z wkładkami węglistymi, piaski miejscami zawęglone i piaski ze żwirem. Miocen dolny rozpoczyna pokład głogowski węgla brunatnego. Na nim rozpościera się seria żarska złożona ze żwirów i piasków, iłów przewarstwionych iłami węglistymi, z pokła- dem ścinawskim węgla brunatnego w stropie. Następne ogniwo, seria śląsko-łużycka, to kompleks piasków i żwirów, iłów, glin kaolinowych ze żwirem, w części górnej – iłów i muł- ków, często węglistych, podrzędnie piaskowców z pokładem łużyckim w stropie.

Fig. 2. Położenie arkusza Szprotawa na tle szkicu geologicznego regionu wg E. Rühle (1986)

Czwartorzęd, holocen: 1 - mady, mułki miejscami ze żwirami akumulacji rzecznej i jeziornej oraz torfy; 2 - piaski akumulacji eolicznej; plejstocen: 3 - piaski ze żwirami stożków napływowych; 4 - piaski miejscami ze żwirami akumulacji rzecznej; 5 - lessy; 6 - iły, mułki i piaski akumulacji zastoiskowej; 7 - piaski i żwiry akumulacji rzecznolodowcowej; 8 - piaski i żwiry kemów; 9 - gliny zwałowe, ich eluwia piaszczyste, głazy i żwiry akumulacji lodowcowej; eoplejstocen i najniższa część mezoplejstocenu: 10 - piaski ze żwirami i mułkami akumulacji rzecznej; Trzeciorzęd, pliocen: 11 - iły, iłowce, piaski, lokalnie z wkładkami węgli brunatnych; miocen: 12 - piaski, mułki, mułowce, iły, iłowce z pokładami węgli brunatnych; Kreda górna: 13 - wapienie, margle, piaskowce, opoki, lokalnie piaski glaukonitowe; Sylur-ordowik: 14 - łupki krystaliczne, zieleńce, metaszarogłazy i kwarcyty

Miocen środkowy to najstarsze utwory odsłaniające się na powierzchni podczwartorzę- dowej, w głębokiej dolinie kopalnej, w okolicach Szprotawy. Rozpoczyna je seria Mużakowa miąższości do 42 m. W dolnej części wykształcona jest jako brunatne mułki i iły mułkowate z

domieszką piasków drobnoziarnistych. W części górnej są to piaski drobnoziarniste i mułki. Nad serią Mużakowa leży pokład węgla brunatnego „Henryk” o miąższości 1-3 m, podścielo- ny cienką warstwą iłów brunatnych lub ciemnoszarych. Najwyższe ogniwo miocenu środko- wego reprezentuje poziom iłów szarych (spąg serii poznańskiej). Są to kilkumetrowej grubo- ści iły i mułki ilaste szaropopielate i szarobrunatne z wkładkami iłów węglistych, czasami z soczewkami węgla. Średnia miąższość utworów miocenu środkowego wynosi 30-40 m. Miocen górny rozpoczyna poziom iłów zielonych serii poznańskiej, wykształcony jako iły, mułki i mułki ilaste szarozielone, szare, szaroniebieskie, oliwkowe z nielicznymi wkład- kami piasków zailonych. Lokalnie w stropie omawianego poziomu pojawiają się przeławice- nia iłów pstrych. Jest to tak zwany poziom iłów płomienistych, kończący sedymentację gór- nomioceńską serii poznańskiej. Średnia miąższość osadów górnego miocenu wynosi około 40 m na południu i 60 m na północnym wschodzie. Poziom iłów płomienistych odsłania się na terenie Wzgórz Dalkowskich. Pliocen na obszarze arkusza reprezentuje seria Gozdnicy. Jest to kompleks ostrokrawę- dzistych żwirów, glin kaolinowych i piasków. Na powierzchni ukazują się one jedynie na północnym wschodzie, w glacitektonicznie spiętrzonej strefie Wzgórz Dalkowskich. Miąż- szość ich dochodzi do 43 m. Osady czwartorzędowe, poza obszarem Wzgórz Dalkowskich, tworzą na terenie arkusza ciągłą pokrywę o miąższości w strefie kopalnej doliny w Szprotawie do 120 m. Najstarsze poznane na obszarze arkusza utwory czwartorzędowe reprezentują dwa poziomy osadów lodowcowych zlodowaceń południowopolskich. Dolny poziom przyporząd- kowano do zlodowacenia Nidy, natomiast górny – do zlodowacenia Sanu. Zlodowacenie Ni- dy tworzy poziom glin zwałowych miąższości od 0,8 do ponad 55 m. Leży on zazwyczaj na osadach trzeciorzędowych. W interglacjale małopolskim powstały piaski i żwiry rzeczne. Nawiercono je w rejonie Niegosławic i Ościszowic (wschodnia część arkusza). Zlodowacenie Sanu tworzy 20 m miąższości pakiet glin zwałowych. Miejscami podścielają je osady żwirów i piasków miąższości od kilku do kilkunastu metrów. Lokalnie w stropie lub spągu glin, rzadziej w ich obrębie, leżą wapniste mułki, iły warwowe i drobnoziarniste piaski zastoiskowe. Zalegają one na osadach trzeciorzędowych, czasem na starszych ogniwach czwartorzędu i z reguły są przykryte osadami zlodowaceń środkowopolskich. Na powierzchnię wychodzą tylko gliny w strefie spiętrzeń glacitektonicznych na Wzgórzach Dalkowskich, na wschód od Popęszyc. Interglacjał wielki reprezentują osady rzeczne przeławicające się z jeziornymi o miąż- szości do 47 m. Zalegają one na glinach zwałowych zlodowaceń południowopolskich lub

utworach trzeciorzędowych. Wśród osadów rzecznych przeważają piaski drobnoziarniste i mułki piaszczyste, a osady jeziorne, to głównie mułki i iły, rzadziej piaski drobnoziarniste. Utwory zlodowaceń środkowopolskich zajmują obszar położony na północ od rzeki Szprotawy i duży fragment na południowym wschodzie arkusza. Ich sumaryczna miąższość dochodzi do 56 m. Najniższy poziom tworzą piaski i żwiry przeważnie z otoczakami i poje- dynczymi głazikami. Ich miąższość dochodzi do 23 m, zwykle jest niewielka rzędu 1-3 m. Bezpośrednio pod glinami zwałowymi lub częściej na glinach występują mułki i iły, miejscami piaski zastoiskowe. Mają one niewielką miąższość rzędu 3-6 m, rzadziej do 11,5 m. Na północ od rzek Szprotawy i Bobru elewacje do wysokości 20 m tworzą wodnolodowcowe piaski i żwiry akumulacji szczelinowej. Formami zbliżonymi do nich są kemy zbudowane z piasków drobnoziarnistych i mułków, o wyraźnie zarysowanych stromych zboczach i pła- skich powierzchniach szczytowych. Po południowej i północnej stronie doliny Szprotawy występują osady wodnolodowcowe górne w formie sandrów. Najczęściej są to piaski ze żwi- rem i różnoziarniste żwiry. Ich miąższość może dochodzić do 20 m. W południowo- wschodniej części arkusza – rejon wsi Krzywczyce i Karpie występują drobno i średnioziarni- ste piaski rzecznolodowcowe. Końcowym utworem zlodowaceń środkowopolskich są piaski i żwiry rzeczne budujące stożek napływowy po obu stronach Bobru. Zlodowacenia północnopolskie (bałtyckie) reprezentowane są przez osady rzeczne, piaski drobno- i średnioziarniste z domieszką żwiru. Tworzą one szeroki do 1,5 km, płaski taras wzniesiony 7-10 m nad poziom Bobru oraz niższy o wysokości 4,5-6 m nad poziom rzeki, występujący w dolinie Szprotawy i małymi płatami w dolinie Bobru. Wąskie tarasy pojawiają się w dolinach potoków Białej Wody w Popęszycach oraz Młynówki w Witkowie o wysoko- ści 1,5-2,5 m nad poziom cieków. Zbudowane są ze średnio- i drobnoziarnistych piasków. U schyłku zlodowaceń środkowopolskich powstały deluwia piaszczyste i piaszczysto- gliniaste, a liczne pola piasków eolicznych i wydmy pod koniec plejstocenu. Miąższość wydm dochodzi do 11 m, a pól eolicznych waha się od 1 m do 2,5 m. Osady holoceńskie związane są z dolinami rzek i bezodpływowymi zagłębieniami. Utwory rzeczne tworzą taras w dolinie Bobru szerokości do 1,5 km i wzniesiony 1,5-3 m nad poziom rzeki. Miąższość piasków i piasków ze żwirami dochodzi do 9 m. W ich stropie leży bardzo często warstwa namułów o miąższości 0,5-2 m, która w dolinie Szprotawy dochodzi do 1,5-3,0 m.

IV. Złoża kopalin

Na obszarze arkusza Szprotawa udokumentowano w obrębie utworów czwartorzędo- wych pięć złóż kopalin pospolitych (Przeniosło, 2003). Znajdują się wśród nich: jedno pia- sków kwarcowych i cztery kruszywa naturalnego – piasków oraz piasków i żwirów (tabela 1).

1. Piaski kwarcowe

Złoże piasków kwarcowych „Dzikowice” udokumentowane zostało w kategorii C2 (Turczyn, 1969). Zajmuje ono powierzchnię 83,9 ha w obrębie tarasu akumulacyjnego Szpro- tawy. Nadkład złożony z gleby i gliny dochodzi do 0,7 m grubości, średnio 0,48 m. Miąż- szość złoża wynosi od 4,0 do 14,0 m, średnio 6,8 m. Stosunek grubości nadkładu do miąższo- ści złoża (N:Z) równy jest 0,07. W obrębie serii złożowej występują przerosty pyłów i glin pylastych o grubości od 0,2 do 0,4 m. Złoże jest suche. Parametry jakościowe kopaliny są następujące: zawartość krzemionki waha się od 89,92 do 93,20%, średnio 91,55%, zawartość ziarn poniżej 2 mm osiąga wartość od 86,0 do 98%, średnio 92,2%. Średnia zawartość pyłów mineralnych równa się 1,5%. Zanieczyszczenia obce nie występują, a organicznych - stwierdzono tylko ślady. Piaski ze złoża „Dzikowice” mogą być wykorzystywane do produkcji be- tonów komórkowych oraz mieszanek piaskowo-żwirowych.

2. Kruszywo naturalne

Złoża piasków i żwirów „Dziećmiarowice” (Kokociński, Herkt, 1967), „Bobrowice k/Szprotawy” (Turczyn, 1976) oraz złoża piasków „Dziećmiarowice Wschód” (Turczyn, 1978), „Dziećmiarowice Południe” (Budna, 1983) udokumentowano w obrębie utworów akumulacji rzecznej tarasu Bobru. Złoże „Bobrowice k/Szprotawy” udokumentowane jest w kategorii C2, pozostałe mają sporządzone karty rejestracyjne (rozpoznanie odpowiada kategorii C1). Złoże piasków i żwirów „Dziećmiarowice” zajmuje powierzchnię 43,6 ha, z tego na obszar bilansowy przypada 13,1 ha. Pod nadkładem, maksymalnie do 2,0 m, średnio 0,84 m, złożonym z gleby, mułków, piasków zamulonych, gliny zwałowej oraz nasypów, występują piaski i żwiry zawodnione o miąższości od 3,0 do 7,5 m, średnio 4,72 m. Stosunek N:Z wynosi 0,17. Kopalina charakteryzuje się zawartością ziarn poniżej 2 mm od 38,6 do 64,9%, średnio 55,7%, pyły mineralne wynoszą średnio 1,9%, nasiąkliwość waha się od 0,0 do 1,9%, średnio 1,1%, a zanieczyszczeń obcych nie stwierdzono. Piaski i żwiry znajdą zastosowanie w budownictwie do produkcji betonów oraz żwirów jednofrakcyjnych.

Tabela 1 Złoża kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja

Numer Wiek Zasoby Kategoria Stan Przyczyny złoża Rodzaj kompleksu geologiczne Wydobycie Zastosowanie Nazwa złoża rozpozna- zagospodarowa- Klasyfikacja złoża konfliktowości na kopaliny litologiczno bilansowe (tys. ton) kopaliny nia nia złoża złoża mapie -surowcowego (tys. ton) wg stanu na rok 2002 (Przeniosło, 2003) Klasy 1-4 Klasy A-C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Dzikowice pki Q 5 986 C2 N 0 Skb 3 B L

2 Dziećmiarowice pż Q 1 008 C1* N 0 Skb 4 A - Dziećmiarowice 3 p Q 76 C * Z 0 Skb 4 A - Wschód 1 Dziećmiarowice 4 p Q 78 C * G* 0 Skb 4 A - Południe 1 Bobrowice 5 pż Q 3 668 C N 0 Skb 4 A -* k/Szprotawy* 2

Rubryka 2: * obszar złoża obejmuje dwa pola Rubryka 3: pki - piaski kwarcowe o innym zastosowaniu (do produkcji betonów komórkowych), pż - piaski i żwiry, p - piaski Rubryka 4: Q - czwartorzęd Rubryka 6: kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych: kopalin stałych – C1, C2; złoże zarejestrowane (kategoria przypisana umownie) – C1* Rubryka 7: złoże: G - zagospodarowane, N - niezagospodarowane, Z – zaniechane, * - złoże o eksploatacji zaniechanej Rubryka 9: Skb - kopaliny kruszyw budowlanych Rubryka 10: złoża: 3 - rzadkie tylko w regionie, występuje udokumentowane złoże; 4 - powszechne, licznie występujące, łatwo dostępne Rubryka 11: złoża: A - małokonfliktowe, B - konfliktowe Rubryka 12: L - ochrona lasów, * - gleby zajmują niewielką powierzchnię złoża

Złoża „Dziećmiarowice Wschód” i „Dziećmiarowice Południe” udokumentowano na niewielkich obszarach, około 2,5 ha. Na złożu piasków „Dziećmiarowice Wschód” nadkład stanową: gleba i piaski gliniaste o grubości średnio 0,4 m. Miąższość kopaliny waha się od 1,7 do 3,7 m, średnio wynosi 2,9 m. Stosunek N:Z równy jest 0,1. Złoże jest suche. Parametry jakościowe są następujące: maksymalna zawartości ziarn poniżej 2,5 mm waha się od 95,0 do 99,5%, średnio 98,1%, średnia zawartość pyłów mineralnych osiąga wartość 4,1%. Nie stwierdzono zanieczyszczeń obcych i organicznych. Kopalina występująca w złożu przydatna jest w budownictwie do zapraw i wypraw budowlanych. Złoże piasków „Dziećmiarowice Południe” położne jest na wschód od omówionego wyżej. Grubość nadkładu złożonego z gleby, piasków gliniastych i pylastych oraz glin pylastych waha od 0,2 do 1,5 m, średnio osiągając wartość 0,6 m. Miąższość kopaliny średnio wynosi 2,3 m. Stosunek N:Z ma wartość 0,23. Złoże jest częściowo zawodnione. Średnia za- wartość ziarn poniżej 2 mm wynosi 96,1%, a pyłów mineralnych - 1,3%. Nie stwierdzono zanieczyszczeń obcych i organicznych. Kopalina może być wykorzystana w budownictwie do zapraw budowlanych, do betonu zwykłego jako piasek nieklasyfikowany oraz do mieszanki piaskowej po uszlachetnieniu. Na północny zachód od miejscowości Bobrowice udokumentowane zostało w dwóch polach złoże piasków i żwirów „Bobrowice k/Szprotawy”. Łączna powierzchnia złoża wynosi 35,9 ha. Pole położone bliżej Bobrowic zajmuje powierzchnię 30,6 ha. Pod nadkładem gleby, gliny pylastej i piasków różnoziarnistych grubości od 0,3 do 5,0 m, średnio 2,0 m, zalegają zawodnione piaski i żwiry o miąższości od 3,2 do 8,4 m, średnio 5,1 m. Stosunek N:Z równy jest 0,4. Charakteryzują się one zawartością ziarn poniżej 2,5 mm od 27,9 do 66,7%, średnio 45,5%. Zawartość pyłów mineralnych średnio wynosi 0,2%. Nasiąkliwość osiąga maksymalnie 2,0%, średnio 1,5%, mrozoodporność mieści się w przedziale od 1,3 do 4,4%. Zanie- czyszczeń obcych i organicznych nie stwierdzono. Wytrzymałość na zgniatanie w cylindrze oznaczona dla frakcji 5-10 mm wynosi od 37,5 do 47,7 MPa, dla frakcji 10-20 mm: od 24,8 do 34,5 MPa, a dla frakcji 20-40 mm: od 17,9 do 24,1 MPa. Drugie pole, położone około 250 m na zachód od omówionego powyżej, zajmuje po- wierzchnię 5,3 ha. Nadkład, złożony z gleby gliny pylastej i piasków różnoziarnistych, osiąga grubość od 1,0 do 3,3 m, średnio 2,3 m. Miąższość złoża wynosi od 3,3 do 5,9 m, średnio 5,1 m. Stosunek N:Z ma wartość 0,4. Złoże jest zawodnione. Parametry jakościowe są nastę- pujące: zawartość ziarn poniżej 2,5 mm mieści się w przedziale od 34,2 do 63,1%, średnio

46%, pyły mineralne średnio osiągają wartość 0,3%, nasiąkliwość waha się w granicach od 1,3 do 2,0%, mrozoodporność od 1,8 do 5,0%, a wytrzymałość na zgniatanie w cylindrze oznaczona dla frakcji 5-10 mm, 10-20 mm, 20-40 mm odpowiednio wynosi: 35,7-45,3 MPa, 26,4-31,0 MPa oraz 20,9-22,5 MPa. Kopalina z obu pól może znaleźć zastosowanie w budownictwie jako: kruszywo do betonu, mieszanka piaskowo-żwirowa oraz piasek do zapraw i wypraw budowlanych. Złoże „Dzikowice” uznano za konfliktowe ze względu na położenie w obrębie lasów. Pozostałe są małokonfliktowe. Konfliktowość złóż uzgodniono z geologiem wojewódzkim.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na terenie arkusza Szprotawa obecnie nie jest eksploatowane żadne złoże. Na złożu „Dziećmiarowice Południe” eksploatacja została zaniechana w 1996 r. Użytkownikiem tego złoża jest Zakład Gospodarki Komunalnej w Szprotawie. Uzyskał on koncesję ważną do 2007 roku. Dla złoża wyznaczono obszar i teren górniczy. Powierzchnia obszaru górniczego wynosi 2,1 ha, a terenu górniczego – 2,3 ha. Eksploatacja była prowadzona okresowo, wyrobiskiem wgłębnym, jednopoziomowym, bez stosowania przeróbki. Na złożu „Dziećmiarowice Wschód” eksploatacja została zaniechana w 1990 r. Po dzia- łalności górniczej pozostało wyrobisko, obecnie porośnięte.

VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin

Na terenie arkusza Szprotawa wytypowano jeden obszar prognostyczny (Stachowiak i in., 2004). Dotychczasowe rozpoznanie geologiczne obszaru nie daje podstaw do wyznacze- nia większych rejonów prognoz i perspektyw występowania kopalin. W oparciu o otwory konturujące zachodnią część złoża „Dziećmiarowice Wschód” (Turczyn, 1978) wytypowano obszar prognostyczny. Pod nadkładem gleby grubości 0,3 m, występują piaski o średniej miąższości 2,7 m. Średnia zawartość ziarn poniżej 2 mm wynosi około 96%, a pyłów mineralnych około 4%. Kopalina ze złoża znajdzie zastosowanie w budownictwie (tabela 2). W roku 1973 w rejonach miejscowości: Borowina, Niegosławice, Krzywczyce- Piotrowice, Leszno Dolne prowadzono poszukiwania kredy jeziornej (Turczyn, Wołczańska, 1973). Wyniki tych prac były negatywne. Na południowy wschód od Dziećmiarowic w 1975 roku wykonano badania geologiczno-poszukiwawcze za piaskami i żwirami, nie osiągając pozytywnego rezultatu (Turczyn, 1975). Podczas dokumentowania złoża piasków kwarcowych „Dzikowice” wykluczono kon-

tynuację serii złożowej ku północy. Również poszukiwanie złoża kruszywa naturalnego na powierzchni około 120 ha na północ od Bobrowic, po obu stronach Bobru, zakończyło się udokumentowaniem złoża na obszarze 36 ha. Tabela 2 Wykaz obszarów prognostycznych

Średnia Wiek kom- Średnia Numer Powie- grubość Zasoby Zastoso- Rodzaj pleksu litolo- Parametry grubość obszaru rzchnia kompleksu w kategorii D wanie kopaliny giczno- jakościowe nadkładu 1 na mapie (ha) surowcowego (tys. t) kopaliny surowcowgo (m) (m) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Zawartość ziarn poniżej 2 mm: śr. 96% I 6 p Q 0,3 2,7 287 Skb zawartość pyłów mineralnych: śr. 4%

Rubryka 3: p - piaski Rubryka 4: Q - czwartorzęd Rubryka 9: Skb - kopaliny skalne kruszyw budowlanych

Obszarów prognostycznych i perspektywicznych torfów nie wyznaczono, gdyż nie zo- stały one ujęte w potencjalnej bazie zasobowej (Zlokalizowanie..., 1996).

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Obszar arkusza Szprotawa leży w dorzeczu Odry, w większości w obrębie zlewni Bo- bru, lewobrzeżnego dopływu Odry. W pobliżu Szprotawy do Bobru wpada główny jego do- pływ – rzeka Szprotawa, płynąca równoleżnikowo przez centralną część arkusza. Północna i środkowa część obszaru arkusza odwadniana jest przez rzekę Suchą i jej dopływy, która w rejonie miejscowości Sucha Górna uchodzi do Szprotawy. Lewobrzeżne, bezimienne dopływy Szprotawy odwadniają część południowo-wschodnią (Bory Dolnoślą- skie). W okolicach tych cieków występują liczne podmokłości i zabagnienia. Przez północno-wschodnią część terenu arkusza przebiega granica działu wodnego dru- giego rzędu, wyznaczająca obszar zlewni Bobru oraz Białej Wody i Dłużycy, uchodzących bezpośrednio do Odry. Ponadto między dopływami Bobru, wyznaczono na mapie działy wodne III rzędu. Na obszarze arkusza, poza Stawami Bobrowickimi znajdującymi się w jego południo- wo-zachodniej części, brak jest innych, większych zbiorników wód powierzchniowych.

Tereny położone w dolinie Bobru, w pasie szerokości od 50 m do około 1 km, objęła powódź w roku 1997. Zasięg powodzi na obszarze arkusza Szprotawa został przedstawiony na podstawie materiałów Okręgowej Dyrekcji Gospodarki Wodnej we Wrocławiu. Kontrolą jakości wód powierzchniowych prowadzoną przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze w 2002 r. były objęte rzeki: Bóbr i Szprotawa. Punkty pomiarowo-kontrolne zlokalizowane są na terenie arkuszy: Żagań i Przemków. Pod względem fizyko-chemicznym w roku 2002 wody Bobru były zanieczyszczone w niewielkim stopniu, a poziom wielu zanieczyszczeń nie przekraczał norm I klasy czystości. Wyższe stężenia, na poziomie III klasy czystości, stwierdzono w grupie wskaźników eutrofi- zacji wód. O pozaklasowym charakterze wód Bobru decydują wskaźniki bakteriologiczne. Również rzeka Szprotawa na badanym odcinku zaliczona została do rzek prowadzących wody pozaklasowe ze względu na stan sanitarny.

2. Wody podziemne

Na obszarze arkusza występują dwa główne piętra wodonośne: trzeciorzędowe i czwartorzędowe. Warunki hydrogeologiczne są tu zróżnicowane. Przez środkową część arkusza przebiega bowiem granica między dwoma jednostkami hydrogeologicznymi, dzieląca ten obszar na część północną, znajdującą się w obrębie regionu wielkopolskiego, w rejonie Kożuchowa – Wzgórz Dalkowskich i część południową, należącą do regionu przedsudeckiego i podregionu legnickiego (Jaworski i in., 1987 a, b). W części północnej, obejmującej wysoczyznę lodowcową, obok czwartorzędowego pię- tra użytkowego, występują obszary, na których użytkowe są wyłącznie poziomy piętra trze- ciorzędowego. Charakterystyczną dla tego rejonu jest duża rozpiętość w głębokości zalegania poziomów użytkowych (Wojtkowiak, 2004). Czwartorzędowe piętro wodonośne w północnej i środkowej części obszaru arkusza występuje w obrębie piaszczysto-żwirowych osadów wodnolodowcowych zlodowaceń środ- kowopolskich i Sanu. Składa się ono z kilku poziomów użytkowych o miąższości od 5 do 20 m, występujących na głębokości od 12,0 do 38,0 m. Poziomy te zalegają pod kilkumetro- wą warstwą gliny zwałowej. Zwierciadło wody piętra czwartorzędowego jest lekko napięte, stabilizuje się od 0,6 m powyżej powierzchni terenu do 8,1 m poniżej terenu. Utwory wodo- nośne wykazują bardzo dobre parametry: współczynniki filtracji kształtują się w granicach 8,6-140 m/d. Charakteryzują się także dużą zasobnością, świadczą o tym zatwierdzone wy- dajności eksploatacyjne ujęć wynoszące od 12,2 m3/h, przy depresji 0,6 m do 112,0 m3/h, przy depresji od 3,2 m. Na mapę naniesiono ujęcie wielootworowe w Gościszowicach o za-

twierdzonych zasobach wynoszących 112 m3/h, przy depresji od 3,2 m do 3,9 m oraz dwa ujęcia w: Siecieborzycach i Witkowie o zatwierdzonych zasobach 50 m3/h i 60 m3/h, przy depresjach odpowiednio 20 m i 8,2 m. Ogółem zaznaczono osiem ujęć z utworów czwarto- rzędowych. Jakość wód czwartorzędowego piętra wodonośnego w części północnej jest na ogół do- bra. Wymagają one jedynie prostego uzdatniania, ze względu na ponadnormatywne zawarto- ści żelaza (do 4,2 mg Fe/dm3) i manganu (do 0,25 mg Mn/dm3). Są to wody o mineralizacji od 280 do 463 mg/dm3, średnio twarde, o odczynie pH od 6,7 do 7,4. W trzeciorzędowym piętrze wodonośnym wyróżnić można 2-3 poziomy wodonośne związane z zailonymi piaszczysto-żwirowymi utworami środkowego miocenu oraz pliocenu. Nieliczne ujęcia z utworów mioceńskich, z głębokości do 140 m, charakteryzują się wydajnościami w granicach 2-18 m3/h, przy depresji do 15 m. Zwierciadło napięte stabilizuje się na rzędnych od 110 do 135 m n.p.m. Piaszczysto-żwirowe, rzadziej mułkowato-piaszczyste, lekko zailone osady pliocenu, występujące na głębokości 30-50 m, stanowią mało zasobny poziom wodonośny. Uzyskane z tego poziomu wydajności kształtują się w granicach 3 do 12 m3/h, maksymalnie 25 m3/h. Jest to poziom subartezyjski, ustabilizowane zwierciadło wody występuje na rzędnych 125- 130 m n.p.m. Współczynniki filtracji utworów trzeciorzędowych zawierają się w granicach 4,6-7,9 m/d. Górny trzeciorzędowy poziom wodonośny jest oddzielony od czwartorzędowego piętra wodonośnego kilkunastometrową warstwą iłów poznańskich. Wody piętra trzeciorzędowego należą do wód niskozmineralizowanych (120-370 mg/dm3), są miękkie lub średnio twarde (1,3-6 mval/dm3), zawierają ponadnormatywne ilości żelaza i manganu. Pod względem bakteriologicznym nie budzą zastrzeżeń. Dla celów pitnych wy- magają prostego uzdatniania. W południowej części obszaru arkusza, w podregionie legnickim, poziom użytkowy stanowią osady rzeczne lub występujące pod nimi osady wodnolodowcowe piętra czwarto- rzędowego. Piętro trzeciorzędowe nie zostało tutaj rozpoznane. Utwory wodonośne na omawianym obszarze pozbawione są często izolacji od powierzchni, bądź występują pod kilkumetrową warstwą glin. Osiągają miąższość do 30,0 m, charakteryzują się bardzo dobrą przepuszczalnością, współczynniki filtracji wahają się od 38 m/d do 273 m/d, wydajności eksploatacyjne studni ujmujących wody tego poziomu często przekraczają 100 m3/h, a wartości skrajne wynoszą od 16,7 m3/h przy depresji 0,2 m do 120,5 m3/h przy depresji 4,4 m. Zwierciadło wody jest zazwyczaj swobodne, sporadycznie tylko pod niewielkim ciśnieniem – do 0,02 MPa, i występuje na głębokościach do 0,7 do oko-

ło 6 m. Wody podziemne południowej części obszaru arkusza charakteryzują się niską minera- lizacją (198-372 mg/dm3), są to wody miękkie, o odczynie słabo kwaśnym – pH do 6,8, poza podwyższoną zawartością żelaza i manganu, co wymaga prostego uzdatniania, pozostałe składniki występują w ilościach mieszczących się w granicach norm dla wód do picia. Jedy- nie wody piętra czwartorzędowego w rejonie lotniska po wojskach radzieckich, położonego pod Szprotawą, w widłach Bobru i Szprotawy, ze względu na skażenie produktami ropopochodnymi nie kwalifikują się do picia ani na cele gospodarcze (Identyfikacja..., 1994). Obszar zanieczyszczeń wód podziemnych w rejonie lotniska, o powierzchni około 788 ha, przedstawiono na mapie. Najbardziej narażona na zanieczyszczenie jest tu warstwa przypowierzch- niowych piasków drobno- i średnioziarnistych o miąższości 5-10 m, zwierciadło wody ma charakter swobodny i położone jest na głębokości od 0,25 do 7,4 m. Największe zanieczyszczenia gruntów w obrębie lotniska stwierdzono w rejonie bazy paliw, gdzie ilość paliwa osza- cowano na 1 412 ton. Również pomiary miąższości wolnego paliwa wskazują, że najwyższe wartości (około 0,5 m) występują w rejonie bazy paliw. Powierzchnia strefy skażonej grun- tów wynosi około 35 400 m2, a objętość wolnej fazy produktu naftowego wynosi 5 900 litrów (Gurlin, Janczarski, 1998). Przepływ wód podziemnych następuje w kierunku wschodnim i południowym i w tych kierunkach będzie się przemieszczać główna plama produktów ropopochodnych. W związku z tym w ujęciach zlokalizowanych na południe i wschód od lotniska powinno się prowadzić kontrolę jakości ujmowanych wód pod kątem zawartości produktów ropopochodnych. Na obszarze arkusza, w południowej części znajduje się wielootworowe ujęcie wód podziemnych piętra czwartorzędowego o zatwierdzonych zasobach wynoszących 700 m3/h. Jest to ujęcie dla miasta Szprotawa. Wraz z zatwierdzoną dla niego strefą ochronną przedstawione zostało na mapie. W miejscowości Henryków zlokalizowano ujęcie o zatwierdzonych zasobach 54 m3/h, przy depresji 1,7 m. Od strony wschodniej niewielki obszar arkusza Szprotawa znalazł się w zasięgu leja depresji utworzonego na skutek ponad 30-letniego odwadniania wyrobisk górniczych kopalni rud miedzi. W poziomie trzeciorzędowym lej osiągnął powierzchnię ponad 2 000 km2, przy maksymalnych depresjach 200-240 m (Bocheńska, Poprawski, 1998). Poziom trzeciorzędowy nie ma charakteru użytkowego, a obniżenia terenu wywołane odwadnianiem górotworu nie powodują szkód górniczych natury hydrogeologicznej. Materiały niezbędne do lokalizacji leja depresji (stan na 2003 r.) otrzymano w Centrum Badawczo-Projektowym Miedzi „CUPRUM” we Wrocławiu.

Fig. 3. Położenie arkusza Szprotawa na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony, w skali 1: 500 000 wg A.S. Kleczkowskiego (1990)

1 – obszar wysokiej ochrony (OWO), 2 – obszar najwyższej ochrony (ONO), 3 – granica GZWP w ośrodku porowym; 4 – granica GZWP w ośrodku szczelinowo-porowym. Nazwa i numer GZWP, wiek utworów wodonośnych: Pradolina Zasiek-Nowa Sól – 301, czwartorzęd (Q); Pradolina Barycz- Głogów – 302, czwartorzęd (Q); Zbiornik Chocianów–Legnica – 315, czwartorzęd (Q); Subzbiornik Lubin – 316, trzeciorzęd

(Tr); Niecka zewnętrzno-sudecka Bolesławiec – 317, kreda górna (K2)

Warunki hydrogeologiczne w utworach podkenozoicznych na obszarze arkusza nie zo- stały rozpoznane. Według mapy Obszarów Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP), (Klecz-

kowski, 1990) w południowo-wschodniej części arkusza Szprotawa znajduje się fragment czwartorzędowego zbiornika Legnica-Chocianów nr 315, wymagającego wysokiej ochrony – OWO (fig. 3). Nie opracowano dla niego dokumentacji hydrogeologicznej.

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano wartości dopuszczalne stężeń określone w Załączniku do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165 z dnia 4 października 2002 r., poz. 1359). Wartości dopuszczalne pierwiastków dla poszczególnych grup zanie- czyszczeń oraz zakresy i ich przeciętne zawartości w glebach z terenu arkusza 649-Szprotawa zamieszczono w tabeli 3. W celu porównania tabelę uzupełniono danymi zawartości przecięt- nych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju). Materiał i metody badań laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych dla „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna 1995). Próbki gleb pobierano za pomocą sondy ręcznej z wierzchniej warstwy (0,0-0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. pokojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe o oczkach 1 mm. Dla południowo-wschodniego krańca arkusza wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych dla „Atlasu geochemicznego Legnicko-Głogowskiego Okręgu Miedziowego 1: 250 000” (Lis i in., 1999), gdzie próbki pobierano z gęstością 1x1 km. W miejscu opróbowania wyznaczano pole o średnicy 10-20 m, w którym lokalizowano punkty poboru pięciu podpróbek. Poszczególne podpróbki pobierano z wierzchniej warstwy (0,0-0,2 m) gleby za pomocą sondy ręcznej i łączono w próbkę zbiorczą o masie około 2 kg. Pobiera- na gleba była suszona w temp. pokojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe o oczkach 2 mm, a następnie ucierana w agatowych młynach kulowych do rozmiaru ziarna <0,063 mm. Przedmiotem zainteresowania była nie całkowita zawartość metali, lecz ta ich część, której źródłem są zanieczyszczenia antropogeniczne, a więc łatwo ługowalna. Gleby minera- lizowano w wodzie królewskiej, w temp. 95oC, w ciągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd,

Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomocą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbu- dzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin- Yvon. Tabela 3 Zawartość metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawar- Wartość Wartość przeciętnych Wartości dopuszczalne stężeń w glebie tości w glebach przecięt- (median) w glebach lub ziemi (Rozporządzenie Ministra Śro- na arkuszu 649- nych (me- obszarów niezabudo- dowiska z dnia 9 września 2002 r.) Szprotawa dian) w wanych Polski 4) glebach na Metale arkuszu 649- Szprotawa N=29 N=6522 N=29 Frakcja ziarnowa Frakcja ziarnowa Grupa B 2) Grupa C 3) <2 mm <1 mm Grupa A 1) Mineralizacja – woda Mineralizacja królewska HCl (1:4) Głębokość (m ppt) Głębokość (m ppt) 0,0-0,3 0-2 0,0-0,2 As Arsen 20 20 60 <5-68 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 11-105 33 27 Cr Chrom 50 150 500 1-17 4 4 Zn Cynk 100 300 1000 4-61 20 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5-3,0 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 <1-8 1 2 Cu Miedź 30 150 600 2-32 7 4 Ni Nikiel 35 100 300 <1-13 3 3 Pb Ołów 50 100 600 <5-67 19 12 Hg Rtęć 0,5 2 30 <0,05-0,20 <0,05 <0,05 1) grupa A Ilość badanych próbek gleb z arkusza 649-Szprotawa w a) nieruchomości gruntowe wchodzące w skład obszaru poszczególnych grupach użytkowania terenu poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy Prawo wodne, As Arsen 27 1 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów o Ba Bar 29 ochronie przyrody; jeżeli utrzymanie aktualnego po- Cr Chrom 29 ziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagroże- Zn Cynk 29 nia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla obszarów Cd Kadm 28 1 tych stężenia zachowują standardy wynikające ze stanu faktycznego, Co Kobalt 29 2) Cu Miedź 28 1 grupa B - grunty zaliczone do użytków rolnych z Ni Nikiel 29 wyłączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Pb Ołów 28 1 rowami, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione, nieużytki, a także grunty zabudowane i zurbanizowane Hg Rtęć 29 z wyłączeniem terenów przemysłowych, użytków ko- Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arku- palnych oraz terenów komunikacyjnych, sza 649- Szprotawa do poszczególnych grup użytkowania 3)grupa C - tereny przemysłowe, użytki kopalne, tereny terenu (ilość próbek) komunikacyjne,

4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 26 1 1 2 500 000 N – ilość próbek

Analizy Hg przeprowadzono metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej techniką zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry) z użyciem spektrome- tru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Państwowego Instytutu Geologiczne- go w Warszawie. Kontrolę jakości gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7). Prezentacja wyników Zastosowana gęstość opróbowania (1 próbka na około 25 km2 oraz 1 próbka na 1 km2 w południowo-wschodnim krańcu) nie jest dostateczna do wykreślenia izoliniowej mapy za- wartości pierwiastków zgodnie z zasadami przyjętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 ko- nieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km czyli jedna próbka - jedna informacja na 1 cm2 mapy dla całego arkusza). Wyniki badań geochemicznych zostały więc przedstawione na mapie punktowej. Lokalizację miejsc opróbowania przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypeł- nionych kolorami przyjętymi dla gleb zaklasyfikowanych do grup A, B i C oraz gleb o prze- kroczonych wartościach stężeń dla grupy C (zgodnie z Rozporządzeniem..., 2002). Przy klasyfikacji stosowano zasadę zaliczania gleb do danej grupy, gdy zawartość co najmniej jedne- go pierwiastka przewyższała dolną granicę wartości dopuszczalnej w tej grupie. Na mapie umieszczono symbole pierwiastków decydujących o zanieczyszczeniu gleb z danego miejsca. Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki badań geochemicznych gleb odniesiono zarówno do wartości stężeń dopusz- czalnych metali określonych w Rozporządzeniu..., 2002, jak i do wartości przeciętnych okre- ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych całego kraju (tabela 3). Porównanie wartości przeciętnych (median) przytoczonych w tabeli 3 ma jedynie zna- czenie szacunkowe z uwagi na inny sposób mineralizacji próbek. Mocniejszy rozkład wodą królewską zastosowano dla większości gleb arkusza 649-Szprotawa (z gęstego opróbowania). Pozostałe próbki były mineralizowane w HCl 1:4. Przeciętne zawartości arsenu, chromu, kadmu, kobaltu i niklu w glebach arkusza są identyczne jak wartości przeciętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Wyższe zawartości przeciętne zanotowano dla baru, miedzi i ołowiu. Przeciętna zawartość cynku jest niższa w stosunku do tła geochemicznego gleb z terenu Polski.

Pod względem zawartości metali 26 spośród badanych próbek spełnia warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielofunkcyjne użytkowanie. Do grup B i C zaliczono po jednej z analizowanych gleb. Gleby zakwalifiko- wane do grupy B (punkt 22) są wzbogacone w miedź i ołów. W punkcie 12 stwierdzono podwyższoną ilość arsenu (21 mg/kg). Tylko w jednej próbce gleby (punkt 13) występuje stężenie arsenu przewyższające dopuszczalną zawartość dla grupy C – 68 mg/kg. Gleba ta jest również wzbogacona w kadm (3 mg/kg). Podwyższone zawartości metali występują w glebach doliny Szprotawy bogatych w substancję organiczną, minerały ilaste oraz związki żelaza i manganu (Lis i in., 1999). Są to zatem gleby o wysokiej pojemności sorpcyjnej, która umoż- liwia koncentrację pierwiastków w sposób naturalny.

2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach Materiał i metody badań Do określenia dawki promieniowania gamma i stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki badań gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłuż profili o przebiegu N-S, przecinają- cych Polskę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwier- dzenia stref o podwyższonej promieniotwórczości pomiary zagęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysokości 1,5 metra nad powierzchnią terenu, a czas pomia- ru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizykę” Brno (Czechy). Prezentacja wyników Z uwagi na to, że gęstość opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch krawędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest możliwy, gdyż te dwie krawędzie są zbieżne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporządzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystywano informacje zawarte w profilach na arkuszu sąsiadującym wzdłuż zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane są wyniki dawki promieniowania gamma obejmujące sumę promieniowania pochodzącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

649W PROFIL ZACHODNI 649E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

5724554 5724155 5721422 5718501 m m 5718729 5715906

5714496 5713214

5708173 5710188 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 0 5 10 15 20 25 30 35 nGy/h nGy/h

Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5724554 5724155 5721422 5718501 m m 5718729 5715906

5714496 5713214

5708173 5710188 012345 0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4 4.5 kBq/m2 kBq/m2

Fig. 4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi (na osi rzędnych - opis siatki kilometrowej arkusza)

Wyniki: Wartości dawki promieniowania gamma wzdłuż profilu zachodniego wahają się w przedziale od około 10 do około 40 nGy/h. Przeciętnie wartość ta wynosi około 20 nGy/h i jest znacznie niższa od średniej dla obszaru Polski wynoszącej 34,2 nGy/h. Wzdłuż profilu wschodniego wartości promieniowania gamma mieszczą się w zakresie od około 10 do około 30 nGy/h, przy przeciętnej wartości wynoszącej także około 20 nGy/h. Powierzchnię obszaru arkusza Szprotawa budują utwory czwartorzędowe o generalnie niskich wartościach promieniowania gamma. W północnej części obszaru przeważają plejstoceńskie gliny zwałowe oraz piaski i żwiry wodnolodowcowe. W części południowej występują głównie plejstoceńskie i holoceńskie osady rzeczne (piaski, żwiry, namuły). Podrzędnie, na wschodzie pojawiają się torfy oraz piaski i gliny deluwialne. Wyższe wartości promieniowania gamma (około 40 nGy/h) zarejestrowano w północnych odcinkach obu profili, gdzie przeważają utwory wodnolodowcowe i gliny zwałowe stadiału mazowiecko-podlaskiego. Najniższymi dawkami promieniowania (10-15 nGy/h) charakteryzują się plejstoceńskie i holoceńskie piaszczysto- żwirowe utwory rzeczne, gliny deluwialne a także utwory wodno-lodowcowe stadiału mak- symalnego. Stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłuż obu profili są bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wahają się w przedziale od około 1,0 do około 5,0 kBq/m2 wzdłuż profilu zachodniego, a wzdłuż profilu wschodniego - od około 1,5 do około 4,0 kBq/m2.

IX. Składowanie odpadów

Celem opracowania warstwy tematycznej „Składowanie odpadów” jest wskazanie obszarów, które są predysponowane do lokalizacji w ich obrębie składowisk odpadów, przy jednoczesnym respektowaniu ograniczeń wynikających z wymagań ochrony środowiska przyrodniczego. Generalnie obszary te powinny spełniać kryteria lokalizacji składowisk odpadów zgodnie z wymaganiami zawartymi w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r, o odpadach [Dz. U. Nr 62, poz. 628] oraz w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r, w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów [Dz. U. Nr 61, poz. 549]. Z uwagi na skalę i specyfikę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyjęto zmodyfikowane rozwiązania w

24 stosunku do aktualnie obowiązujących aktów prawnych, umożliwiające późniejszą weryfikację i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Warunki lokalizacyjne dla przyszłych składowisk odpadów są zróżnicowane w zależności od wyróżnionych 3 typów składowisk: N – odpadów niebezpiecznych, K – odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne, O − odpadów obojętnych. Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfikowane wymagania litosfery, hydrosfery, atmosfery, biosfery oraz dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego. Specyfikacja ta obejmuje: • wyłączenia terenów, na których bezwzględnie nie można lokalizować żadnych typów składowisk odpadów, • wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża i skarp wyróżnionych typów potencjalnych składowisk • warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów wymagające akceptacji odpowiednich władz i służb. Uwzględniając powyższe kryteria na terenie arkusza Szprotawa wyznaczono: 1. obszary bezwzględnego zakazu lokalizowania wszelkich typów składowisk odpadów, 2. obszary preferowane, na których wskazane jest lokalizowanie składowisk odpadów, ze względu na występowanie na powierzchni terenu lub płytko w podłożu (do głębokości 2,5 m) gruntów spełniających wymagania naturalnej warstwy izolacyjnej, 3. obszary pozbawione naturalnej warstwy izolacyjnej, na których lokalizacja składowisk odpadów jest możliwa, ale wymaga zastosowania sztucznie wykonanych barier geologicznych lub syntetycznych uszczelnień, 4. wyrobiska związane z eksploatacją kopalin (czynne i nieczynne), które mogą stanowić potencjalne miejsce składowania odpadów po przeprowadzeniu odpowiednich badań i wykonaniu systemów zabezpieczeń. Zwarte rejony występowania na powierzchni terenu lub do głębokości 2,5 m gruntów spoistych o wymaganej izolacyjności, stanowią preferowane obszary dla lokalizowania składowisk. W ich obrębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowań uwzględniając: - izolacyjne właściwości podłoża – odpowiadające wyróżnionym dla poszczególnych typów składowisk wymaganiom składowania odpadów (tabela 4), - przestrzenne warunkowe ograniczenia wynikające z przyjętych terenów ochronnych:

25 b – zabudowy i stref ochronnych związanych z infrastrukturą, p – przyrody i dziedzictwa kulturowego. Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obrębie rejonów posiadających ograniczenia warunkowe będzie wymagało ustaleń z lokalnymi władzami administracyjnymi i zgodności z planem zagospodarowania przestrzennego gmin. Wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża potencjalnych składowisk przedstawiono w tabeli 4. Tabela 4 Kryteria oceny naturalnej bariery geologicznej Wymagania dotyczące naturalnej bariery Typ geologicznej składowiska miąższość wsp. filtracji k rodzaj gruntów [m] [m/s] N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1·10-9 iły, iłołupki K – odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne 1 - 5 ≤ 1·10-9 O – odpadów obojętnych ≥ 1 ≤ 1·10-7 gliny

Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wchodzi w skład warstwy informacyjnej „Zagrożenia powierzchni ziemi” i jest przedstawiona na Planszy B mapy. dane i oceny zaprezentowane na tej planszy zawierają elementy wiedzy o środowisku niezbędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Naturalne warunki izolacyjności podłoża są przesłanką nie tylko dla składowania odpadów lecz także powinny być uwzględnione przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do kategorii szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi lub mogących pogorszyć stan środowiska. Informacje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych mogą być użyteczne przy wskazaniu optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Plansza B prezentuje więc zarówno wybrane aspekty odporności środowiska jak i zapis istotnych wskaźników zanieczyszczeń, do których dostosowane powinny być szczegółowe rozwiązania w zakresie zarządzania przestrzenią. Tło dla przedstawionych informacji na Planszy B stanowi stopień zagrożenia głównego użytkowego poziomu wodonośnego, przeniesiony z arkusza Szprotawa Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Wojtkowiak, 2004). Jak wynika z przytoczonych poniżej kryteriów stopień zagrożenia wód podziemnych zależy nie tylko od wartości parametrów filtracyjnych warstwy izolującej (odporności poziomu wodonośnego na zanieczyszczenia), ale także od czynników zewnętrznych, takich jak istnienie na powierzchni

26 ognisk zanieczyszczeń czy obszarów prawnie chronionych. Dlatego też obszarów tych nie należy wprost porównywać z wyznaczonymi na Planszach B terenami pod składowiska odpadów. Stopień zagrożenia wód podziemnych przedstawionych na MHP wyznaczono w pięciostopniowym podziale, przyjmując następujące kryteria oceny: - stopień bardzo wysoki – obecność licznych ognisk zanieczyszczeń na terenach o niskiej odporności głównego użytkowego poziomu wodonośnego, niektóre z nich spowodowały już zanieczyszczenie wód podziemnych, - stopień wysoki – obecność ognisk zanieczyszczeń na terenach o niskiej odporności poziomu głównego wód podziemnych, - stopień średni – obszar o niskiej odporności poziomu głównego ale ograniczonej dostępności: parki narodowe, rezerwaty, masywy leśne („dostępność obszaru” jako jeden z elementów kwalifikujących dany teren była uwzględniana na mapach MHP realizowane do 2000 roku), bez ogniska zanieczyszczeń lub obszar o średniej odporności poziomu głównego z ogniskami zanieczyszczeń, - stopień niski – obszar o średniej odporności poziomu głównego bez ognisk zanieczyszczeń, - stopień bardzo niski – obszar wysokiej odporności poziomu głównego lub o średniej odporności poziomu i ograniczonej dostępności.

Na terenie arkusza Szprotawa około 60% powierzchni zajmują obszary o bezwzględnym zakazie lokalizowania wszystkich typów składowisk odpadów. Wydzielono je ze względu na występowanie: - zwartych kompleksów leśnych o powierzchni powyżej 100 ha, - erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoceńskich w dolinach rzek: Szprotawa i Bóbr mniejszych cieków takich jak: Młynówka, Sucha, Biała Woda i Szprotawka i ich bezimiennych dopływów, - obszarów bagiennych i podmokłych, w tym łąk na glebach pochodzenia organicznego (rejony miejscowości: Rudziny, Karpie, Piotrowice, Sucha Dolna, Krzywożyce, Mycielin i Leszno Dolne), - terenów zalanych w czasie powodzi – lipiec, 1997 r. (dolina Bobru), - zbiorników wód powierzchniowych (stawy hodowlane), - terenów zwartej zabudowy miasta Szprotawa i miejscowości Niegosławice, będącej siedzibą władz gminy.

27 Potencjalne obszary preferowane do lokalizowania składowisk odpadów wydzielono w rejonach występowania gruntów spoistych, spełniających wymagania izolacyjności podłoża określone dla naturalnych barier geologicznych (tabela 4). Wymagania te przewidują występowanie co najmniej jednometrowej warstwy gruntów spoistych bezpośrednio w podłożu składowiska, której współczynnik filtracji jest < 1·10-7 m/s. Na badanym obszarze takie warunki spełniają czwartorzędowe gliny zwałowe z okresu zlodowaceń środkowopolskich (zlodowacenia: Odry i Warty). Największa rozprzestrzenienie mają wystąpienia glin zlodowacenia Odry. Osady te osiągają znaczne miąższości dochodzące lokalnie nawet do 25 metrów (w pobliżu miejscowości Gościszowice) i są zróżnicowane litologicznie. W części stropowej (do głębokości średnio 3 m) mają barwę jasnobrunatną do żółtej z szarymi lub zielonkawymi plamami i zawierają więcej frakcji piaszczysto-żwirowej oraz głazy. W tej części profilu, spotykane są też kilkunastocentymetrowe przerosty i gniazda piaszczyste, zwłaszcza na granicy z zalegającą poniżej gliną szarą, która charakteryzuje się bardziej jednorodnym wykształceniem. Gliny zwałowe zlodowacenia Odry w dolinie Szprotawy zalegają na piaskach i żwirach interglacjału wielkiego, a na pozostałym obszarze, leżą bezpośrednio na mułkach i iłach zastoiskowych tego samego wieku. Młodsze gliny zwałowe, reprezentujące zlodowacenie Warty, występują tylko we wschodniej części badanego terenu, na granicy z sąsiednim arkuszem Przemków. Są to osady w przewadze piaszczyste ze znaczną ilością eratyków. Ich miąższości są na ogół niewielkie i dochodzą maksymalnie do 5 m. Zalegają one najczęściej na piaskach i żwirach wodnolodowcowych z okresu zlodowacenia Odry. Na północy omawianego obszaru gliny zwałowe tworzą ciąg wyniesień wchodzących w skład peryferyjnej części Wzgórz Dalkowskich. W ich obrębie spadki terenu tylko lokalnie dochodzą do 10˚, a osady czwartorzędowe nie są zaburzone glacitektonicznie. W części centralnej gliny budują łagodne wyniesienia, słabo wyróżniające się w morfologii terenu. Wydzielone na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski, arkusz Szprotawa (Gizler, 1999) i zgodnie z przyjętymi kryteriami, wystąpienia glin zwałowych stanowią preferowane obszary lokalizowania składowisk. Zajmują one około 25% powierzchni arkusza. Miąższość warstwy izolacyjnej oraz warunki hydrogeologiczne udokumentowane zostały archiwalnymi profilami otworów wiertniczych (tabela 5). Gliny zwałowe mają miąższość w granicach 2,5 - 24,9 m, a głębokość do zwierciadła wody podziemnej, występującego pod warstwą izolacyjną wynosi 9,3 - 45,0 m p.p.t. Obszary te podzielono na mniejsze jednostki – tzw. rejony wyspecyfikowanych uwarunkowań, uwzględniając dwa kryteria:

28 - uszczegółowione dla różnych typów składowisk wymagania izolacyjności podłoża, - warunkowe ograniczenia lokalne. Gliny zwałowe o współczynniku filtracji ≤ 1 x 10-7 m/s spełniają wymagania dotyczące naturalnej bariery geologicznej jedynie dla składowisk odpadów obojętnych (O). Warunkowe ograniczenia lokalizacyjne dla składowania odpadów spowodowane są położeniem: - w strefie do 1 km od zwartej zabudowy miasta Szprotawa i miejscowości Niegosławice, będącej siedzibą władz gminy, - w obszarze chronionego krajobrazu „Dolina Szprotawy” (rejon na południe od miejscowości Niegosławice). Dodatkowymi (punktowymi) warunkami ograniczeniami dla rejonów wyróżnionych w granicach preferowanych obszarów lokalizowania składowisk są obiekty dziedzictwa kultury (stanowiska archeologiczne, zabytki sakralne i architektoniczne, parki podworskie) oraz pojedyncze obiekty zabudowy mieszkaniowej i gospodarczej występujące w formie rozproszonej lub ciągów zabudowy w obszarach wiejskich. Na mapie zaznaczono także ocenę wykształcenia naturalnej bariery geologicznej wyróżniając obszary o warunkach izolacyjnych podłoża spełniających przyjęte kryteria dla określonego typu składowisk i obszary o zmiennych właściwościach izolacyjnych podłoża. Obszary o zmiennych właściwościach izolacyjnych podłoża grupują się w pobliżu miejscowości Niegosławice oraz spotykane są w okolicach wsi: Długie, Borowina, Siecieborzyce i Pasterzowice. Gliny zwałowe występują tu pod przykryciem piasków, żwirów i głazów lodowcowych oraz wodnolodowcowych osadów piaszczysto-żwirowych. Grubość pokrywy utworów przepuszczalnych nie przekracza 2,5 m. W południowej części arkusza, na obszarach nie posiadających naturalnej bariery izolacyjnej, wskazano cztery wyrobiska związane z eksploatacją skał okruchowych. Jedno z nich położone na południowy wschód od Szprotawy, znajduje się w granicach złoża piasków „Dziećmiarowice Południe”, a pozostałe (w miejscowościach: Sucha Dolna i Piotrowice) to stare wyrobiska po eksploatacji piasków i żwirów. Wszystkie cztery wyrobiska maja warunkowe ograniczenia lokalizacyjne związane z położeniem w pobliżu pojedynczych obiektów zabudowy mieszkaniowej oraz ochroną przyrody i dziedzictwa kulturowego. Znajdują się one w obszarach ochrony przyrody i krajobrazu (obszar chronionego krajobrazu „Dolina Szprotawy” i „Przemkowski Park Krajobrazowy”) lub w pobliżu obiektów dziedzictwa kulturowego (stanowiska archeologiczne). Dodatkowymi ograniczeniami dla wyrobiska w Dziećmianowicach jest ochrona złoża kopalin. Ewentualna lokalizacja składowiska odpadów we wskazanych wyrobiskach będzie bezwzględnie

29 wymagać zastosowania sztucznych barier izolacyjnych oraz określenia warunków geologiczno-inżynierskich i hydrogeologicznych. W granicach arkusza, ze względu na wykształcenie litologiczne warstwy izolacyjnej, wytypowano obszary spełniające tylko wymagania dla składowisk odpadów obojętnych (O). Lokalizacja w ich granicach odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne (w tym komunalnych) jest możliwa tylko w przypadku zastosowania sztucznej warstwy izolacyjnej. Wskazane obszary preferowane do lokalizacji składowisk odpadów obojętnych posiadają w przewadze bardzo korzystne warunki geologiczne i środowiskowe do pełnienia tej funkcji. Charakteryzują się one bowiem dużymi, zwartymi powierzchniami, znaczną miąższością naturalnej bariery izolacyjnej oraz w przewadze brakiem warunkowych ograniczeń lokalizacyjnych. Szczególnie predysponowane do składowania odpadów są obszary w rejonach miejscowości: Długie, Gościszowice i Dzikowice, gdzie potwierdzona wierceniami miąższość warstwy izolacyjnej wynosi powyżej dwudziestu metrów. Przedstawione na mapie obszary i miejsca preferowanych lokalizacji składowisk odpadów, należy traktować jako podstawę późniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawiązaniu do nich projektowania odpowiedniego zakresu badań geologicznych, hydrologicznych i hydrogeologicznych. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r., w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów [Dz. U. Nr 61, poz. 549] inwestycja polegająca na budowie składowiska odpadów musi posiadać opracowaną dokumentację geologiczno-inżynierską i hydrogeologiczną, które stanowią załącznik do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Wyznaczone na mapie obszary powinny być uwzględnione przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale również na etapie uzgadniania warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mogących pogorszyć stan środowiska. Oprócz bowiem uwzględnienia ograniczeń prawnych, odnoszących się do tego typu inwestycji przedstawione na mapie obszary preferowanej lokalizacji składowisk obejmują zasięgi występowania w podłożu warstwy utworów słabo przepuszczalnych, stanowiących dobrą naturalną izolację dla położonych niżej poziomów wodonośnych. Innym elementem niezwykle istotnym w racjonalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym są informacje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osadów wodnych zawarte w ramach omawianej warstwy tematycznej mapy „geochemia środowiska”

30 przedstawianej wraz z warstwą „składowanie odpadów” na Planszy B Mapy geośrodowiskowej Polski.

Tabela 5 Zestawienie wybranych profili otworów wiertniczych w obrębie preferowanych obszarów lokalizowania składowisk Głębokość do zwierciadła wody podziemnej Nr otw. Profil geologiczny Miąższość występującego pod warstwą Archiwum na mapie warstwy izolacyjną i nr otworu dokumen- izolacyjnej [m p.p.t.] tacyjnej strop [m] B litologia i wiek zwierciadło zwierciadło warstwy warstwy nawiercone ustalone [m p.p.t.] 1 2 3 4 5 6 7 BH 1* 0,0 Nasyp 6490041 1,0 Glina zwałowa 9,0 Żwir z otoczakami 8.0 24,0 9,0 10,0 Glina zwałowa z otoczakami 24,0 Piasek ze żwirem i otoczakami Q 30,0 Piasek ilasty z otoczakami BH 2* 0,0 Gleba 6490065 0,3 Glina 6,3 Glina zwałowa 24,0 Piasek drobnoziarnisty 25,0 Glina zwałowa 34,0 Ił pylasty 45,0 18,7 36,0 Ił 23,7 42,0 Glina zwałowa 45,0 Żwir, piasek 47,5 Ił piaszczysty Q 48,0 Ił Tr 50,0 Ił BH 3* 0,0 Gleba 6490055 0,2 Glina 2,0 Glina zwałowa ze żwirem 14,0 Piasek drobnoziarnisty 14,5 Glina zwałowa ze żwirem 16,0 Ił 20,0 Glina 13,8 29,5 13,0 25,0 Pył 27,0 Glina, głazy narzutowe 29,5 Piasek różnoziarnisty 30,1 Glina 31,0 Żwir gruboziarnisty 31,5 Glina piaszczysta Q 34,0 Glina piaszczysta BH 4* 0,0 Gleba 6490136 0,3 Glina piaszczysta 5,0 Glina zwałowa z otoczakami 14,0 Piasek średnioziarnisty 13,7 14,0 5,5 15,5 Glina 16,0 Piasek średnioziarnisty 18,0 Pył Q 19,0 Pył BH 5* 0,0 Gleba 6490083 0,3 Glina 11,5 Piasek gruboziarnisty ze żwirem 11,2 11,5 2,7 16,0 Glina Q 16,5 Glina

31 BH 6* 0,0 Gleba 6490026 0,5 Glina 4,2 Glina, otoczaki 23,4 Glina, głazy narzutowe 24,9 25,4 4,2 24,7 Glina, otoczaki Piasek drobnoziarnisty, 25,4 gliniasty 27,2 Piasek ze żwirem i otoczakami Q 30,4 Piasek ze żwirem i otoczakami BH 7* 0,0 Nasyp 6490017 0,5 Glina 3,0 Piasek ze żwirem i otoczakami 6,0 Glina zwałowa Q 26,0 Ił Tr 30,0 Piasek ilasty 2,5 43,0 11,6 35,0 Ił 41,0 Piasek ilasty 43,0 Piasek ze żwirem 47,5 Piasek ze żwirem i otoczakami 48,0 Piasek ze żwirem i otoczakami BH 8* 0,0 Gleba 6490038 0,5 Glina piaszczysta Q 4,0 Ił Tr 25,0 Żwir ilasty 24,5 25,0 13,1 27,0 Glina 29,1 Żwir ilasty 30,0 Żwir ilasty BH 9* 0,0 Gleba 6490039 0,3 Glina piaszczysta z otoczakami 8,0 Glina piaszczysta 12,0 Piasek średnioziarnisty 11,7 12,0 1,6 12,3 Zlepieńce, margle (otoczki) 16,0 Ił pylasty Q 17,0 Ił pylasty BH 10* 0,0 Nasyp 6490228 1,5 Glina zwałowa ze żwirem 11,0 Glina 20,0 Glina zwałowa z otoczakami 22,5 24,0 18,0 23,0 Glina 24,0 Piasek drobnoziarnisty Q 29,0 Piasek drobnoziarnisty BH 11* 0,0 Gleba 6490228 0,7 Glina 3,9 Glina zwałowa z otoczakami 8,5 9,3 9,3 9,2 Piasek drobnoziarnisty, pylasty 10,7 Glina Q 12,0 Glina

Objaśnienia: BH – Bank HYDRO wiek utworów: Q – czwartorzęd, Tr – trzeciorzęd * - otwór wiertniczy zlokalizowany również na MGP – Plansza B

X. Warunki podłoża budowlanego

W obrębie arkusza Szprotawa warunki podłoża budowlanego przedstawiono z pominię- ciem obszarów występowania złóż kopalin, przyrodniczych obszarów chronionych (rezerwaty, Przemkowski Park Krajobrazowy), terenów leśnych i rolnych o klasie gruntów I-IVa, łąk na glebach pochodzenia organicznego i obszarów międzywala rzeki Bóbr. W analizie podłoża budowlanego pominięto teren zwartej zabudowy miasta Szprotawa.

32 W granicach obszaru arkusza warunki podłoża budowlanego określono dla około 40% powierzchni. Wyróżniono obszary: o warunkach: korzystnych dla budownictwa i niekorzystnych, utrudniających budownictwo. Warunki korzystne występują na gruntach spoistych: zwartych, półzwartych i twardo- plastycznych, gruntach niespoistych średniozagęszczonych i zagęszczonych, gdy zwierciadło wody gruntowej leży na głębokości przekraczającej 2 m p.p.t. Obszary o warunkach korzystnych dla budownictwa położone są w północnej, północno-wschodniej i środkowej części terenu arkusza. Obejmują one około 60% rejonu poddanego ocenie. Na terenie arkusza warunki korzystne dla budownictwa występują na wyższych tarasach rzek: Bobru i Szprotawy zbudowanych z piasków i żwirów rzecznych w stanie co najmniej średniozagęszczonym osa- dzonych w czasie zlodowaceń północnopolskich (Wisły) oraz na wysoczyźnie morenowej, którą w przewadze stanowią grunty spoiste: skonsolidowane gliny zwałowe w stanie półzwar- tym i grunty niespoiste: piaszczysto-żwirowe osady wodnolodowcowe i lodowcowe zlodowa- ceń środkowopolskich (Odry) w stanie średniozagęszczonym i zagęszczonym. Na północnym wschodzie, w glacitektonicznie spiętrzonej strefie Wzgórz Dalkowskich, występują na powierzchni górnomioceńskiej i plioceńskie iły. Obszary o warunkach niekorzystnych charakteryzują się natomiast obecnością gruntów słabonośnych, występowaniem zwierciadła wody gruntowej na głębokości mniejszej niż 2 m, zalewaniem w czasie powodzi oraz przekształceniem w wyniku działalności człowieka. Wa- runki niekorzystne utrudniające budownictwo na terenie arkusza Szprotawa związane są z wąskimi dolinami rzek, lokalnie zalewanymi w czasie powodzi zasięg przyjęto wg lipca 1997 roku (dolina Bobru) oraz z bezodpływowymi obniżeniami terenu (północna część arkusza, na zachód od wsi Długie). Zalegają tu w przewadze holoceńskie grunty organiczne sła- bonośne: torfy, mady, namuły oraz grunty niespoiste: piaski. Zwierciadło wód gruntowych występuje na głębokości mniejszej niż 2 m p.p.t. Mułki i iły zastoiskowe, miejscami także piaski, w dnach obszernych obniżeń między Borowiną a Gościszowicami oraz na północ i południe od Pasterzowic, w okolicy wsi Długa i koło Nowego Bukowca, należące do zlodo- waceń środkowopolskich (Odry) są gruntami nieskonsolidowanymi, o gorszych parametrach geotechnicznych. Niekorzystne warunki podłoża budowlanego zaznaczono również na obszarze wysypiska odpadów, zlokalizowanego na południe od złoża „Dziećmiarowice Południe”. W północnej części miasta Szprotawa prowadzona jest obwodnica, która kontynuuje się na arkuszu Żagań.

33 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Pod względem przyrodniczo-krajobrazowym południowa część obszaru arkusza Szpro- tawa charakteryzuje się przewagą zwartych kompleksów lasów. W dolinie Bobru występują niewielkie powierzchnie gleb klasy I-IVa podlegających ochronie. Z tą częścią obszaru arkusza związane są również większe tereny zajęte przez łąki na glebach pochodzenia organicznego (dolina Szprotawy, okolice miejscowości Piotrowice, Leszna Dolnego i miasta Szprota- wy). Na pozostałym terenie, na północ od doliny Szprotawy przeważają gleby klasy I-IVa (podlegające ochronie), lasy zajmują mniejsze powierzchnie. Łąki na glebach pochodzenia organicznego występują w północno-zachodniej i wschodniej części obszaru arkusza (rejon Siecieborzyc i Mycielina). W rejonie doliny Szprotawy, na południowy wschód od miejscowości Rudziny, niewielkim fragmentem wkracza na obszar arkusza rezerwat ornitologiczny „Stawy Przemkow- skie”. Rezerwat ten utworzony został w 1984 roku. W całości zajmuje on powierzchnię ponad 1 046 ha. Ochronie podlegają tu liczne gatunki ptactwa wodnego. Na wschód od Leszna Dolnego objęto ochroną drzewostan bukowy, tworząc w 1965 roku, na powierzchni ponad 155,2 ha, rezerwat leśny „Buczyna Szprotawska”. Współwystę- pują tu zespoły buczyn nizinnych i górskich. W pobliżu miejscowości Piotrowice, w 2002 r. utworzono rezerwat leśny „Buczyna Piotrowska”. Ogółem zajmuje on 171,27 ha i kontynuuje się terenie arkusza Leszno Górne. Objęto w nim ochroną teren lasu bukowego. Do pomników przyrody żywej zalicza się głównie stare, okazałe dęby. Rzadziej są to inne gatunki drzew, np. sosny, platany, wiązy (tabela 6). W większości rosną one na terenie miasta Szprotawa. W miejscowości tej, na murach przy kościele ewangelickim, ochroną obję- to bluszcz pospolity. Na uwagę zasługuje najstarszy w Polsce dąb szypułkowy „Chrobry”, położny w miejscowości Piotrowice. Liczy on 730-750 lat, w obwodzie ma 992 cm, a jego wysokość dochodzi do 28 m. W miejscowości Sucha Dolna gmina projektuje objąć ochroną trzy dęby. Na uwagę zasługują Stawy Bobrowickie, położone na zachód od miejscowości Bobro- wice. W roku 1997 utworzone zostały dwa użytki ekologiczne: „Żurawie Bagno” i „Łabędzie Stawy” o powierzchni 18,25 i 20,40 ha. Użytek ekologiczny „Żurawie Bagno” chroni łowiska bielika oraz miejsce lęgów i bytowania ptactwa. Natomiast „Łabędzie Stawy” obejmują miejsce lęgów i bytowania żurawia, łabędzia niemego, ptactwa wodnego oraz teren łowiecki bie-

34 lika. Tabela 6 Wykaz rezerwatów, pomników przyrody i użytków ekologicznych Forma Gmina Rok Rodzaj obiektu Lp. Miejscowość ochrony Powiat zatwierdzenia (powierzchnia w ha) 1 2 3 4 5 6 Przemków O - „Stawy Przemkowskie” 1 R Rudziny 1984 polkowicki (1 046,25) Szprotawa L - „Buczyna Szprotawska” 2 R Leszno Dolne 1965 żagański (155,20) Gromadka L - „Buczyna Piotrowska” 3 R Piotrowice 2002 bolesławiecki (171,27) Długie Szprotawa 4 P 1977 Pż - dąb (w parku) żagański Długie Szprotawa 5 P 1977 Pż - platan (w parku) żagański Długie Szprotawa 6 P 1977 Pż - klon jawor (w parku) żagański Długie Szprotawa 7 P 1977 Pż - sosna wejmutka (w parku) żagański Długie Szprotawa 8 P 1977 Pż - 2 świerki (w parku) żagański Szprotawa 9 P Borowina 1977 Pż - 24 dęby żagański Szprotawa 10 P Borowina 1977 Pż - wiąz żagański Szprotawa 11 P Borowina 1977 Pż - 2 platany żagański Szprotawa 12 P Borowina 1977 Pż - 2 topole żagański Niegosławice 13 P Niegosławice 1987 Pż - 3 lipy drobnolistne żagański m. Szprotawa 14 P Szprotawa 1977 Pż - 15 dębów żagański Szprotawa m. Szprotawa 15 P 1990 Pż - dąb szypułkowy (w parku miejskim) żagański m. Szprotawa 16 P Szprotawa 1993 Pż – bluszcz pospolity żagański m. Szprotawa 17 P Szprotawa 1977 Pż - sosna żagański m. Szprotawa 18 P Szprotawa 1977 Pż - 5 dębów żagański Niegosławice 19 P Sucha Dolna * Pż - 3 dęby żagański Szprotawa 20 P Leszno Dolne 1983 Pż - dąb bezszypułkowy żagański Szprotawa 21 P Piotrowice 1966 Pż - dąb szypułkowy „Chrobry” żagański Małomice „Żurawie Bagno” 22 U Bobrowice 1997 żagański (18,25) Małomice „Łabędzie Stawy” 23 U Bobrowice 1997 żagański (20,40) Rubryka 2 R – rezerwat, P – pomnik przyrody, U – użytek ekologiczny Rubryka 5 * – obiekt projektowany Rubryka 6 rodzaj rezerwatu: L – leśny, O – ornitologiczny rodzaj pomnika przyrody: Pż – żywej

35 Południowo-wschodnia część arkusza znajduje się w obrębie Przemkowskiego Parku Krajobrazowego. Park ten utworzony został w 1997 roku, w celu ochrony rozległych terenów o różnych typach ekosystemów. Zajmuje on ogółem 22 340 ha. Największe powierzchnie na tym terenie zajmuje bór świeży, w obniżeniach terenu występuje bór wilgotny, a w bezod- pływowych obniżeniach – bór bagienny. Na wschód od Szprotawy w 2003 r. powołany został Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Szprotawki. Obejmuje on rzekę wraz z rozległymi obszarami zabagnionej doliny, po- ciętej siecią rowów odwadniających oraz tereny podmokłych lasów. W tym samym roku utworzony został Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Bobru w celu ochrony doliny rzeki Bóbr, kompleksów leśnych i krajobrazu. Na terenie arkusza rozdzielony został przez fragment zabudowy miasta Szprotawy. Według CORINE/NATURA 2000 (Dyduch-Falniowska i in., 1999) w granicach arkusza znajdują się fragmenty następujących europejskich ostoi przyrody: „Lasy Przemkowskie i Szprotawskie”, „Bory Dolnośląskie”, „Buczyna Szprotawska” oraz niewielki wycinek „Sta- wów Przemkowskich”. Ich charakterystykę ujęto w tabeli 7.

Tabela 7 Proponowane ostoje przyrody wg CORINE/NATURA 2000

Numer Powierzchnia Motyw Status NATURA 2000 na Nazwa ostoi Typ (ha) wyboru ostoi fig. 5 Gatunki Ilość siedlisk 1 2 3 4 5 6 7 8 326 Bory Dolnośląskie 145 177 L, M, W, T Sd, Fl, Fa, Kr - Pł, Pt, Ss 6-15 328 Stawy Przemkowskie 4 534 W, M Pt IBA Pł, Pt 1-5 Lasy Przemkowskie 335 20 363 L, M Pt - Pt 1-5 i Szprotawskie 335a Buczyna Szprotawska 432 L Zb - - 1-5

Rubryka 1: numeracja wg materiałów źródłowych Rubryka 4: L – lasy, M – murawy i łąki, T – tereny podmokłe, W – wody śródlądowe Rubryka 5, 7: Fl – flora, Fa – fauna, Kr – krajobraz, Pł – płazy, Pt – ptaki, Sd – siedlisko, Ss – ssaki, Zb – zbiorowisko, Rubryka 6: IBA – ostoje ptasie o znaczeniu europejskim wg Grimmetta i Jonesa, 1989

Według systemu ECONET (Liro, 1998) na terenie arkusza znajduje się fragment obszaru węzłowego Obszar Borów Dolnośląskich (fig. 5).

Fig. 5. Położenie arkusza Szprotawa na tle systemów ECONET (Liro, 1998) i CORINE/NATURA 2000 (Dyduch-Falniowska i in., 1999) System ECONET 1 – granica obszaru węzłowego o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 9K – Borów Dolnośląskich; 2 – korytarze ekologiczne o znaczeniu międzynarodowym, ich numer i nazwa: 17m – Dolina Środkowej Odry, 18m – Głogowski Odry; 3 – korytarze ekologiczne o znaczeniu krajowym, ich numery i nazwy: 32k – Dolnego Bobru, 33k – Wzgórz Dalkowskich System CORINE/NATURA 2000 europejskie ostoje przyrody, ich numery i nazwy: 4 − o powierzchni większej niż 100 ha: 326 – Bory Dolnośląskie, 326a – Czerna Wielka, 326c – Stawy koło Parowej, 328 – Stawy Przemkowskie, 335 – Lasy Przemkowskie i Szprotawskie, 335a – Buczyna Szprotawska; 5 – o powierzchni mniejszej niż 100 ha: 312 – Brzeźniczanka

XII. Zabytki kultury

Na obszarze arkusza Szprotawa znajdują się liczne zabytki archeologiczne świadczące o działalności człowieka na tym terenie już w epoce kamienia. Ze względu na dużą liczbę wykopalisk, na mapie zaznaczono tylko najcenniejsze: grodziska wczesno- i późnośrednio- wieczne w Rudzinach, Witkowie i Popęszycach; kurhany z epoki kamienia i brązu w miej-

37 scowości Sucha Dolna i Długie oraz zespoły osad lub cmentarzyska ciałopalne i szkieletowe z okresu holsztackiego po późne średniowiecze. Z szeregu zabytkowych budowli sakralnych znajdujących się w granicach arkusza do najcenniejszych należy zaliczyć kościoły w Siecieborzycach, Niegosławicach, Popęszycach, Lesznie Dolnym, Długich, Dzikowicach, Mycielinie i Gościszowicach. Są to obiekty wcze- snogotyckie sięgające początków XIII wieku. Na przestrzeni dziejów były wielokrotnie prze- budowywane i remontowane. W Lesznie Dolnym zlokalizowano dwa kościoły: jeden z 1670 roku oraz poewangelicki, szachulcowy z 1787 r. Na obszarze arkusza położone są liczne zabytkowe zespoły pałacowo-parkowe w Dłu- gich i Witkowie, Suchej Dolnej, Siecieborzycach i w Cieciszowie dwa zespoły: dworski i folwarczny oraz park. W miejscowościach: Mycielin, Borowina, Rudziny, Leszno Dolne, Długie i Wiechlice zespoły pałacowo-parkowe oznaczono symbolem parku. Parki typu swo- bodnego występują w Gościszowicach i Międzylesiu. Na uwagę zasługuje stanica rycerska w Witkowie oraz dworek w miejscowości Długie. Stan zachowania omówionych obiektów nie jest najlepszy. W większości wymagają one rewitalizacji. Wzdłuż fragmentarycznie zachowanych murów obronnych miasta Szprotawy wyznaczono granicę zabytkowego zespołu architektonicznego. Położone są tutaj dobrze zachowane barokowe kamieniczki z XVIII wieku, renesansowy ratusz z XIV wieku oraz kościół pod we- zwaniem Św. Andrzeja z początku XIV wieku.

XIII. Podsumowanie Obszar arkusza Szprotawa położony jest w większości na terenie województwa lubuskiego. Jedynie fragmenty: południowo-wschodni i południowo-zachodni należą do woje- wództwa dolnośląskiego. Pod względem gospodarczym omawiany obszar ma charakter przemysłowo-rolniczy. Gleby chronione dla użytkowania rolniczego (klasy I-IVa) występują głównie w środkowej i północnej części omawianego obszaru, natomiast na południu największe powierzchnie zajmują lasy. Nie ma tu dużych zakładów przemysłowych. Jedynym ośrodkiem miejskim w obrębie arkusza jest miasto Szprotawa. Na obszarze arkusza udokumentowano pięć złóż kopalin (jedno piasków kwarcowych przydatnych do produkcji betonów komórkowych, dwa złoża piasków i żwirów oraz dwa zło- ża piasków przydatnych w budownictwie). Obecnie żadne złoże nie jest eksploatowane. Moż- liwości poszerzenia bazy surowcowej są niewielkie, w dolinie Bobru wyznaczono jeden obszar prognostyczny występowania piasków. W oparciu o udokumentowaną bazę surowcową

38 można tylko w niewielkim stopniu rozwinąć górnictwo odkrywkowe dla potrzeb lokalnych. Dotyczy to głównie doliny Bobru. Na obszarze arkusza występują dwa główne piętra wodonośne: trzeciorzędowe i czwar- torzędowe. Największe ujęcia znajdują się w Szprotawie i w Gościszowicach. Ujmują one wody z utworów czwartorzędowych. W granicach arkusza zaznaczono 8 ujęć. W rejonie Szprotawy wody piętra czwartorzędowego na terenie lotniska po wojskach radzieckich są skażone produktami ropopochodnymi. Nie nadają się one do picia i na potrze- by gospodarcze. Przemieszczanie się zanieczyszczeń w kierunku wschodnim i południowym wskazuje na konieczność prowadzenia kontroli jakości wód w ujęciach położonych w tym rejonie. Na terenie arkusza Szprotawa wyróżniono dwie kategorie obszarów: o warunkach korzystnych dla budownictwa i niekorzystnych, utrudniających budownictwo. Warunki korzystne dla budownictwa dotyczą około 60% obszaru poddanego ocenie i obejmują rejony położo- ne w północnej i północno-wschodniej części terenu arkusza. Niekorzystne warunki dla budownictwa związane są głównie z dolinami rzek i obniżeniami. Rozwój omawianego terenu będzie się wiązał przede wszystkim z gospodarką rolną i leśną. Brak w okolicy dużego przemysłu może być czynnikiem sprzyjającym dla turystyki i wypoczynku, zwłaszcza w rejonie Przemkowskiego Parku Krajobrazowego. Na terenie objętym arkuszem Szprotawa preferowane obszary lokalizowania składowisk odpadów zajmują około 25% powierzchni i grupują się w części północnej i centralnej. Związane są one z wystąpieniami glin zwałowych zlodowaceń środkowopolskich, pochodzących głównie z okresu zlodowacenia Odry. Ze względu na wykształcenie litologiczne naturalnej warstwy izolacyjnej są one predysponowane tylko do lokalizacji składowisk odpadów obojętnych (O). Składowanie odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne (w tym komunalnych) jest dopuszczalne tylko w przypadku zastosowania sztucznej warstwy izolacyjnej. Wskazane obszary charakteryzują się w przewadze bardzo korzystnymi warunkami geologicznymi i środowiskowymi do lokalizacji składowisk odpadów obojętnych, co wynika ze znacznej miąższości naturalnej warstwy izolacyjnej (często powyżej 20 m) i brakiem warunkowych ograniczeń lokalizacyjnych. Wytypowane obszary należy brać od uwagę również przy rozpatrywaniu lokalizacji innych inwestycji niż składowiska odpadów, gdyż wskazane tereny spełniają w tym zakresie ogólne wymogi ochrony środowiska ujęte w ustawodawstwie polskim.

39 XIV. Literatura

AKERBLOM G., 1986 – Investigation and mapping of radon risk areas, Swedish geol. Comp. Report IRAP 86036, Lulea, Sweden. BOCHEŃSKA T., POPRAWSKI L., 1998 – Kenozoiczne zbiorniki wód podziemnych, rejon Lubin - Głogów. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław. BUDNA M., 1983 – Karta rejestracyjna złoża kruszywa naturalnego „Dziećmiarowice Połu- dnie” w Dziećmiarowicach. Archiwum Geol. Lubuskiego Urzędu Wojew. DYDUCH-FALNIOWSKA A. i in., 1999 - Ostoje przyrody w Polsce. (CORINE). Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków. GIZLER H., 1999 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Szpro- tawa. Państw. Inst. Geol., Warszawa. GIZLER H., 2002 – Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Szprotawa. Państw. Inst. Geol., Warszawa. GURLIN J., JANCZARSKI P., 1998 - Badania modelowe zanieczyszczenia substancjami ropopochodnymi na terenie lotnisk w Brzegu i Szprotawie. Przegl. Geol. vol. 46 nr 6. Informacja o stanie środowiska na terenie województwa zielonogórskiego w latach 1995- 1996, 1997 – PIOŚ, WIOŚ, Zielona Góra. IDENTYFIKACJA i wycena szkód ekologicznych spowodowanych przez stacjonujące w Polsce wojska Federacji Rosyjskiej. Raport końcowy. 1994 - Główny Inspektor Ochrony Śro- dowiska, Warszawa. INSTRUKCJA opracowania i aktualizacji Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, 2002 – Państw. Inst. Geol., Warszawa. JAWORSKI A., KUZYNKÓW H., MORASIEWICZ J., 1987a – Objaśnienia do Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:200 000, arkusz Zielona Góra. Wyd. Geol., Warszawa. JAWORSKI A., KUZYNKÓW H., MORASIEWICZ J., 1987b – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:200 000, arkusz Zielona Góra. Wyd. Geol., Warszawa. KLECZKOWSKI. A.S. (red.), 1990 − Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony w skali 1: 500 000. AGH, Kra- ków. KOCHANOWSKA J., 1999 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkusz Szprotawa. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. KOKOCIŃSKI M., HERKT J., 1967 – Uproszczona dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego – pospółki „Dziećmiarowice”. Archiwum Geol. Lubuskiego Urzędu Wo-

40 jew. Delegatura w Zielonej Górze. KONDRACKI J., 1988 – Geografia fizyczna Polski. PWN, Warszawa. KONDRACKI J., 1998 – Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa. LIRO A. (red.), 1998 − Strategia wdrażania krajowej sieci ekologicznej ECONET - Polska. Wydawnictwo Fundacji IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995a − Atlas geochemiczny Górnego Śląska 1:200 000, Państw. Inst. Geol., Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995b − Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000, Państw. Inst. Ge- ol., Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., BOJAKOWSKA I., GLIWICZ T., FRANKOWSKI Z., PASŁAW- SKI P., POPIOŁEK E., SOKOŁOWSKA G., STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., 1999 – Atlas geochemiczny Legnicko-Głogowskiego Okręgu Miedziowego. Państw. Inst. Geol. War- szawa. PRZENIOSŁO S. (red.), 2003 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce we- dług stanu na 31 XII 2002 r. Państw. Inst. Geol., Warszawa. ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 roku (Dz. U. Nr 165 z 4 października 2002 r., poz. 1359), Warszawa. RÜHLE E., 1986 – Mapa geologiczna Polski w skali 1: 500 000. Inst. Geol., Wyd. Geol., Warszawa. STACHOWIAK A., SEIFERT K., MAĆKÓW A., 2004 – Bilans zasobów prognostycznych i perspektywicznych surowców mineralnych Dolnego Śląska – możliwości i bariery ich wy- korzystania. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. STAN środowiska w województwie lubuskim w 2002 roku, 2003. Woj. Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze. TURCZYN A., 1969 - Sprawozdanie z badań geologicznych złoża piasków do produkcji be- tonów komórkowych „Dzikowice” (stopień rozpoznania w kat. C2). Archiwum Przeds. Geol. we Wrocławiu PROXIMA S.A. TURCZYN A., WOŁCZAŃSKA B., 1973 – Sprawozdanie z badań geologiczno- poszukiwawczych złoża kredy jeziornej na terenie powiatu Szprotawa. Archiwum Geol. Lu- buskiego Urz. Wojew. Delegatura w Zielonej Górze. TURCZYN A., 1975 – Sprawozdanie z badań geologiczno-poszukiwawczych złoża kruszywa naturalnego „Leszno Dolne”. Archiwum Geol. Lubuskiego Urz. Wojew. Delegatura w Zielo- nej Górze.

TURCZYN A., 1976 - Dokumentacja geologiczna w kat. C2 złoża kruszywa naturalnego „Bo-

41 browice k/Szprotawy”. Archiwum Przeds. Geol. we Wrocławiu PROXIMA S.A. TURCZYN A., 1978 – Karta rejestracyjna złoża piasków „Dziećmiarowice Wschód”. Archi- wum Przeds. Geol. we Wrocławiu PROXIMA S.A. WOJTKOWIAK A., 2004 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Szpro- tawa wraz z objaśnieniami. Centralne Archiwum Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. ZLOKALIZOWANIE i charakterystyka złóż torfowych w Polsce spełniających kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzględnieniem wymogów związanych z ochroną i kształtowaniem środowiska, 1996 – Instytut Melioracji i Użytków Zielonych, Falenty.