PAŃ STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś RODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz SZPROTAWA (649) Warszawa 2004 Autorzy: Jadwiga Kochanowska*, Alicja Maćków*., Józef Lis**, Anna Pasieczna**, Stanisław Wołkowicz** Główny koordynator Mapy: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny: Jacek Koźma** Redaktor tekstu: Anna Gabryś-Godlewska** * Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu „PROXIMA” S. A. ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2004 Spis treści I. Wstęp – J. Kochanowska ...................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – J. Kochanowska ......................................... 3 III. Budowa geologiczna – J. Kochanowska............................................................................. 6 IV. Złoża kopalin – J. Kochanowska ...................................................................................... 10 1. Piaski kwarcowe.............................................................................................................. 10 2. Kruszywo naturalne......................................................................................................... 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – J. Kochanowska....................................................... 13 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin – J. Kochanowska................................. 13 VII. Warunki wodne – J. Kochanowska ................................................................................. 14 1. Wody powierzchniowe.................................................................................................... 14 2. Wody podziemne............................................................................................................. 15 VIII. Geochemia środowiska................................................................................................... 19 1. Gleby – J. Lis, A. Pasieczna............................................................................................ 19 2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach – S. Wołkowicz .............................................. 22 IX. Składowanie odpadów - A. Maćków …………………………………………………… 24 X. Warunki podłoża budowlanego – J. Kochanowska............................................................ 32 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – J. Kochanowska........................................................... 34 XII. Zabytki kultury – J. Kochanowska .................................................................................. 37 XIII. Podsumowanie – J. Kochanowska ................................................................................. 38 XIV. Literatura........................................................................................................................ 40 I. Wstęp Przy opracowywaniu arkusza Szprotawa Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) wykorzystano materiały archiwalne arkusza Szprotawa Mapy geologiczno- gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w Przedsiębiorstwie Geologicznym we Wrocławiu PROXIMA S.A. (Kochanowska, 1999). Niniejsze opracowanie powstało w opar- ciu o instrukcję opracowania i aktualizacji MGGP (Instrukcja..., 2003). Mapa geośrodowiskowa zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informacyj- nych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (obecnie tematyka geochemii środowiska i warstwa składowania odpadów), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Do opracowania treści mapy zbierano materiały w archiwach: Państwowego Instytutu Geologicznego, Lubuskiego Urzędu Wojewódzkiego w Gorzowie oraz jego Delegaturze w Zielonej Górze, Regionalnym Banku Danych Hydrogeologicznych, Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Zielonej Górze i we Wrocławiu i w Instytucie Upraw, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach. Wykorzystano też informacje uzyskane w starostwach powia- towych, urzędach gmin i od użytkowników złóż. Zostały one zweryfikowane w czasie wizji terenowej. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej zajmującej się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mogą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opracowaniach ekofizjogra- ficznych. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe stanowią ogromną pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Dane dotyczące poszczególnych złóż kopalin zestawiono w kartach informacyjnych do bazy danych, ściśle związanej z realizacją Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Szprotawa wyznaczają współrzędne geograficzne: 15o 30’-15o 45’ dłu- gości geograficznej wschodniej i 51o 30’-51o 40’ szerokości geograficznej północnej. Administracyjnie teren ten należy do województwa lubuskiego oraz niewielki jego 3 fragment do województwa dolnośląskiego. Na obszarze województwa lubuskiego jest to po- wiat Żagań z gminami: Szprotawa, Niegosławice, Małomice, Żagań oraz powiat Nowa Sól z gminą Nowe Miasteczko. Województwo dolnośląskie reprezentuje powiat bolesławiecki z gminami: Osiecznica i Gromadka oraz powiat Polkowice z gminą Przemków. Według podziału regionalnego (Kondracki, 1998) teren arkusza położony jest na obsza- rze prowincji Niż Środkowoeuropejski, w granicach dwóch podprowincji: Niziny Sasko- Łużyckie - południowa część arkusza oraz Niziny Środkowopolskie – część północna. W ob- rębie podprowincji Niziny Sasko-Łużyckie znajduje się makroregion Wał Trzebnicki z mezo- regionem Wzgórza Dalkowskie. Na obszarze podprowincji Niziny Środkowopolskie wystę- puje makroregion Nizina Śląsko-Łużycka z fragmentami mezoregionów: Bory Dolnośląskie, Równina Szprotawska i Wysoczyzna Lubińska (fig. 1). Grunty rolne, podlegające ochronie (klasy I-IVa), znajdują się na północ od koryta rzeki Szprotawy oraz na niewielkich obszarach pomiędzy Lesznem Dolnym i Dziećmiarowicami, w dolinie Bobru. Łąki na glebach pochodzenia organicznego występują głównie w południo- wej części arkusza. Ich niewielkie obszary spotyka się na zachód od Siecieborzyc oraz na południowy wschód od Mycielina. Kompleksy leśne koncentrują się w południowej części obszaru arkusza. Ich południo- wo-zachodni fragment zajmują poligony wojskowe. Na północ od doliny Szprotawy lasy nie tworzą zwartego kompleksu. Obszar arkusza położony jest w obrębie prowincji znajdującej się pod przeważającym wpływem oceanicznych mas powietrza. Średnie roczne opadów mieszczą się w granicach od 450 do 700 mm, zaś średnie temperatury roku wynoszą 7-8oC. Pokrywa śnieżna utrzymuje się 50-80 dni. Wiatry mają przeważający kierunek zachodni (Kondracki, 1988). Pod względem gospodarczym teren objęty granicami arkusza ma charakter przemysło- wo-rolniczy. W zachodniej części obszaru arkusza położone jest czternastotysięczne miasto Szprota- wa. Na terenie miasta działają zakłady przemysłowe: Zakłady Dziewiarskie „Selena”, Spół- dzielnia Inwalidów „Fabryka Świec” oraz ASKO-VOGEL & NOT Sp. z o.o. produkująca puszki. Z większych zakładów działających na obszarze gminy Szprotawa należy wymienić zakład „Bewa” usytuowany w miejscowości Wiechlice, który dostarcza małe oczyszczalnie ścieków, kręgi i krawężniki betonowe. Na terenie byłego lotniska osoba fizyczna wytwarza węgiel drzewny oraz bombki choinkowe. Wyznaczono tutaj również tereny do zainwestowa- nia. 4 Fig. 1. Położenie arkusza Szprotawa na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 - granica podprowincji, 2 - granica makroregionu, 3- granica mezoregionu Prowincja: Niż Środkowoeuropejski Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie Mezoregion Pojezierza Leszczyńskiego: 315.81 - Pojezierze Sławskie Podprowincja: Niziny Sasko-Łużyckie Mezoregiony Niziny Śląsko-Łużyckiej: 317.74 - Bory Dolnośląskie, 317.75 - Równina Szprotawska, 317.76 - Wysoczyzna Lubińska, 317.77 - Równina Legnicka, 317.78 - Równina Chojnowska Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Mezoregiony Obniżenia Milicko-Głogowskiego: 318.31 - Obniżenie Nowosolskie, 318.32 - Pradolina Głogowska; Mezoregiony Wału Trzebnickiego: 318.41 - Wzniesienia Żarskie, 318.42 - Wzgórza Dalkowskie Gminy omawianego obszaru należą do Stowarzyszenia Gmin Rzeczypospolitej Eurore- gion „Sprewa-Nysa-Bóbr”. Zadaniem tej organizacji jest finansowe wspieranie działań kultu- 5 ralnych, oświatowych, sportowych i rekreacyjnych. Pomaga ono również przełamywać uprze- dzenia i bariery w stosunkach polsko-niemieckich, propagując między innymi wymianę mło- dzieży. Na obszarze arkusza Szprotawa dobrze rozwinięta jest sieć dróg lokalnych. Przez mia- sto Szprotawa przebiegają drogi krajowe oraz międzynarodowa Wrocław-Berlin. Ze wschodu na zachód, przez centralną część arkusza, biegnie linia kolejowa łącząca przez Szprotawę Żagań z Legnicą. III. Budowa geologiczna Budowę geologiczną obszaru arkusza Szprotawa opracowano na podstawie Szczegóło- wej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Szprotawa (Gizler, 1999) oraz obja- śnień (Gizler, 2002). Obszar arkusza leży na granicy dwóch jednostek geologicznych: