Dang Ngoc Thanh, Ho Thanh Hai

29(2): 18 T¹p chÝ Sinh häc 62007

Hä èc n−íc ngät Pachychilidae Troschel, 1857 (gastropodaprosobranchiaCerithioidea) ë ViÖt Nam

§Æng Ngäc Thanh, Hå Thanh H¶i ViÖn Sinh th¸i v Ti nguyªn sinh vËt

èc n−íc ngät thuéc liªn hä Cerithioidea ®−îc m« t¶ trªn c¬ së çc ®Æc tr−ng vÒ h×nh th¸i ®−îc biÕt rÊt ®a d¹ng vÒ thnh phÇn loi. Tr−íc vá, biÓu thÞ çc nÐt riªng biÖt cña nhãm èc ny ®©y, çc loi èc thuéc liªn hä Cerithioidea chØ (Glaubrecht, 1996, 1999; Strong & Glaubrecht, ®−îc xÕp trong mét hä Melaniidae Leach, 1823. 1999; Kohler & Glaubrecht, 2001, 2002). Çc Troschel (1856) dùa trªn çc ®Æc ®iÓm cña l−ìi ®Æc tr−ng h×nh th¸i cña hä Pachychilidae l vá gai (radula) v n¾p miÖng ® ph©n biÖt thnh çc h×nh c«n, réng, thu«n di, xo¾n h×nh th¸p, lç d¹ng èc “Tarae”(tï v ?), “Pachychili” (vá dy) miÖng h×nh bÇu dôc, réng, t¹o thnh gãc ë phÇn v “Melaniae” (mu ®en). VÒ sau, çc kh¸i niÖm trªn, kÐo di thnh m«i ë phÇn d−íi, n¾p miÖng ny ®−îc çc nh nghiªn cøu nh− Fischer & h×nh trøng cã nhiÒu vßng xo¾n, t©m gÇn gi÷a Crosse, 1892; Thiele, 1928, 1929 ph¸t triÓn v (Troschel, 1857; Sarasin & Sarasin, 1898...). thay ®æi. Thêi gian gÇn ®©y, mét sè t¸c gi¶ ® sö Cã nh÷ng tªn hä èc n−íc ngät thuéc liªn hä dông çc ph−¬ng ph¸p tæng hîp c¶ çc dÉn liÖu Cerithioidea ®−îc thay ®æi. §Çu tiªn, tªn hä vÒ h×nh th¸i cïng víi ph©n tÝch di truyÒn ph©n tö Melaniidae ®−îc sö dông duy nhÊt (Brot, 1874; trong nghiªn cøu chñng lo¹i ph¸t sinh ®Ó thùc Fischer & Crosse, 1892; Martens, 1897a,b; hiÖn c«ng t¸c ph©n lo¹i häc çc nhãm ®éng vËt Thiele, 1921, 1925, 1928, 1929). Sau ®ã, çc tªn th©n mÒm, trong ®ã cã çc loi èc n−íc ngät hä Melaniidae v Thiaridae ®−îc sö dông ho¸n thuéc liªn hä Cerithioidea. NhiÒu kÕt qu¶ ®æi (Pilsbry & Bequaert, 1927, Morison, 1954), nghiªn cøu ® cho thÊy cã nh÷ng dßng vÒ sau ny, tªn hä Thiaridae ® thay thÕ tªn hä (lineages) tiÕn ho¸ kh¸c nhau trong liªn hä Melaniidae v ®−îc nhiÒu t¸c gi¶ −a dïng (Venz, Cerithioidea (Houbrick, 1988; Ponder, 1991; 1938; Brandt, 1968, 1974; Houbrick, 1988; Glaubrecht, 1996, 1999...). Ponder, 1991; §Æng Ngäc Thanh, 1980). ChØ Trong sè çc nghiªn cøu ®ã, c«ng tr×nh cña trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, tªn hä Thiaridae ®−îc Kohler & Glaubrecht (2002) ® ®−a ra danh sö dông h¹n chÕ h¬n cho mét nhãm loi èc cã s¸ch çc bËc ph©n lo¹i cña hä èc Pachychilidae kiÓu sinh s¶n ®Î ra con non (Glaubrecht, 1996). ë vïng §«ng Nam ¸. Çc t¸c gi¶ ny ® ph©n Trªn c¬ së ®Æc tr−ng cña l−ìi gai v n¾p tÝch v bn luËn vÒ danh ph¸p çc gièng trong miÖng, hä Pachychilidae ®−îc Troschel (1857) hä èc Pachychilidae, x¾p xÕp theo vÇn ch÷ çi t¸ch ra tõ liªn gièng Pachychilii trong hä bao gåm: Melaniidae. Quan ®iÓm ny ®−îc Fischer & Acrostoma Brot, 1874; Adamietta Brandt, Crosse (1892) ñng hé. 1974; Antimelania Fischer & Crosse, 1892; Pachychilidae ®−îc x¸c ®Þnh l mét nhãm Brotella Rovereto, 1899; Brotia H. Adams, èc n−íc ngät cã cïng mét nguån gèc tæ tiªn 1866; Paracrostoma Cossmann, 1900; (monophyletic) ph©n bè réng ë çc vïng nhiÖt Pseudopotamis Martens, 1894; Senckenbergia ®íi trªn thÕ giíi. Cho ®Õn nay, h¬n mét tr¨m Yen, 1939; Sulcospira Troschel, 1857; loi v ph©n loi èc n−íc ngät ë çc s«ng, hå Tylomelania Sarasin & Sarasin, 1897; Wanga vïng §«ng Nam ¸ trong hä Pachychilidae ® Chen, 1943.

C«ng tr×nh ®−îc hç trî vÒ kinh phÝ cña Ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu c¬ b¶n. 1

Trong çc gièng èc ® ®−îc ®Þnh danh ë trªn, ph©n tÝch tiÕn ho¸ ph«i, cÊu tróc ph©n tö v Kohhler & Glaubrecht (2002) trªn c¬ së cã nhiÒu chñng lo¹i ph¸t sinh, Kohler & Glaubrecht dÉn liÖu ® ph©n tÝch v ®−a ra nh÷ng nhËn ®Þnh (2002) ® tu chØnh v ®−a ra danh môc vÒ vÞ trÝ ph©n lo¹i häc còng nh− danh ph¸p cña (catalogue) 124 taxon èc n−íc ngät thuéc hä çc gièng trªn. Theo ®ã, mét sè çc luËn ®iÓm Pachychilidae ® ®−îc ®Þnh danh trong 6 gièng, cña çc t¸c gi¶ ny ®−îc ®−a ra nh− sau: hiÖn cã ë vïng §«ng Nam ¸. Tuy nhiªn, çc t¸c Do sù trïng lÆp víi çc tªn gièng ® ®−îc gi¶ ny míi x¸c ®Þnh t×nh tr¹ng cña 66 loi v dÆt cho çc nhãm ®éng vËt kh¸c tr−íc ®ã nªn ph©n loi. Sè cßn l¹i ®−îc xem l tªn ®ång vËt çc tªn gièng nh− Acrostoma v Brotella ® (synonym). ®−îc ®æi thnh Paracrostoma . GÇn ®©y nhÊt, Kohler & Glaubrecht (2006) Antimelania l tªn ®ång vËt cña Brotia . ® tu chØnh v ghi nhËn cã 35 loi èc n−íc ngät thuéc gièng Brotia (Cerithioidae: Pachychilidae) Senckenbergia ®−îc xem l mét ph©n ë vïng §«ng Nam ¸. Tõ nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn gièng cña Brotia . cøu tr×nh by trªn, cã thÓ thÊy vÊn ®Ò ph©n lo¹i Wanga ®−îc coi l tªn ®ång vËt cña Brotia. häc cña nhãm èc n−íc ngät trong liªn hä Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn, kÕt hîp víi çc dÉn Cerithioidae rÊt phøc t¹p, cßn nhiÒu tranh ci v liÖu vÒ ®Æc tr−ng h×nh th¸i ®ång thêi víi çc ®ang tiÕp tôc ®−îc nghiªn cøu.

Hä Pachychilidae ë ViÖt Nam B¶ng 1 Danh s¸ch c¸c loi èc n−íc ngät thuéc hä Pachychilidae ® ®−îc x¸c ®Þnh ë ViÖt Nam Ph©n bè STT Tªn loi MiÒn B¾c MiÒn Nam Ghi chó (1) (2) 1 Adamietta delavayana (Heude, 1888) + 2 Adamietta housei (Lea, 1856) + 3 Adamietta reevei (Brot, 1874) + + 4 Adamietta swinhoei (Adams, 1870) + 5 Brotia costula (Rafinesque, 1833) + 6 Brotia hamonvillei (Brot, 1887) + + 7 Brotia jullieni (Deshayes, 1874) + 8 Brotia siamensis (Brot, 1886) + 9 Paracrostoma solemiana (Brandt, 1968) + + 10 Paracrostoma pseudosulcospira (Brandt, 1968) + 11 Semisulcospira aubryana (Heude, 1888) + 12 Sulcospira hainanensis (Brot, 1872) + 13 Sulcospira proteus (Bavey et Dautzenberg, 1910) + ®Æc h÷u 14 Sulcospira touranensis (Souleyet, 1852) + 15 Stenomelania dautzenbergiana (Morlet, 1884) + Ghi chó : giíi h¹n hai miÒn b¾c v nam theo vïng ph©n bè ®Þa lý ®éng vËt ®−îc gi¶ ®Þnh nh− sau: (1). MiÒn B¾c ViÖt Nam: miÒn lnh thæ tõ cùc b¾c ViÖt Nam tíi khu vùc ®Ìo H¶i V©n; (2). MiÒn Nam ViÖt Nam: miÒn lnh thæ tõ ®Ìo H¶i V©n tíi mòi C Mau.

ë ViÖt Nam, nhãm èc n−íc ngät thuéc liªn Bavay et Dautzenberg (1910).... Trong çc c«ng hä Cerithioidae ® ®−îc mét sè t¸c gi¶ ®Ò cËp tr×nh hiÖn ®¹i, §Æng Ngäc Thanh (1980) x¸c tíi khi nghiªn cøu çc nhãm ®éng vËt th©n ®Þnh chØ cã mét loi Semisulcospira aubryana mÒm. Trong ®ã, cã çc c«ng tr×nh quan träng thuéc hä Pachychilidae. Çc loi Stenomelania cña Eydoux & Souleyet (1852), Brot (1887), reevei , Sulcospira proteus , Antimelania costula , 2

A. swinhoei v A. siamensis ®−îc ®Æt trong hä tornatella (Lea, 1850); Tarebia granifera Thiaridae. Tuy nhiªn, do ®iÒu kiÖn ti liÖu còng (Lamarck, 1822); v Thiara scabra (O. F. nh− vËt mÉu cã ®−îc cßn h¹n chÕ cho nªn çc Muller, 1774). kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ çc loi èc trong hä Ngoi çc loi nh− kÓ trªn, cßn mét sè loi Pachychilidae v Thiaridae thuéc liªn hä kh¸c ®−îc mét sè çc t¸c gi¶ n−íc ngoi ® liÖt Cerithioidea ® cã ch−a thÓ ®−îc xem l ®Çy ®ñ. kª nh− Melania beaumetzi Brot, 1887, hiÖn cã Thêi gian gÇn ®©y, trªn c¬ së ph©n tÝch l¹i holotype, thu ®−îc ë Than Moi (L¹ng S¬n ?, B¾c chñ yÕu vÒ h×nh th¸i vá çc vËt mÉu thu thËp Bé), l−u gi÷ t¹i B¶o tng LÞch sö tù nhiªn Paris. ®−îc tõ tr−íc tíi nay, ®ång thêi xem xÐt l¹i vÊn Loi ny ®−îc Kohler & Glaubrecht (2002) ®Ò ph©n lo¹i häc cña çc hä èc Pachychilidae v chuyÓn thnh Brotia (?) beaumetzi (Brot, 1887). Thiaridae, çc kÕt qu¶ tu chØnh ® x¸c ®Þnh ®−îc Loi ny cã kÝch th−íc nhá, vá h×nh c«n, ch¾c, 15 loi èc n−íc ngät thuéc 6 gièng cña hä réng ngang, mu vng s¸ng, cã 5 vßng xo¾n Pachychilidae hiÖn cã ë ViÖt Nam; hä dÑp. KÝch th−íc: h: 20 mm; l: 10 mm. Tuy Thiariadae chØ cßn l¹i 4 loi: Melanoides nhiªn, chóng t«i ch−a cã ®−îc mÉu vËt cña loi tuberculatus (O. F. Muller, 1774); Sermyla ny v ch−a ®−a vo danh s¸ch trªn.

Kho¸ ®Þnh lo¹i c¸c loi èc th¸p hä Pachychilidae ® biÕt hiÖn nay ë ViÖt Nam

1(18). èc cã 7 ®Õn trªn 10 vßng xo¾n. 2(9). Çc vßng xo¾n dÑp. 3(6). èc cì lín, h×nh th¸p di. 4(5). Lç miÖng h×nh bÇu dôc, réng v ng¾n, chiÕm kho¶ng 1/4 chiÒu cao vá...... Adamietta reevei 5(4). Lç miÖng h×nh bÇu dôc, hÑp, chiÕm 1/3 chiÒu cao vá...... Adamietta swinhoei 6(3). èc cì trung b×nh, h×nh th¸p ng¾n. 7(8). Cã 1013 vßng xo¾n. Cã çc vÖt mu n©u xÉm ch¹y däc trªn mçi vßng xo¾n...... Adamietta housei 8(7). Cã 89 vßng xo¾n. Kh«ng cã vÖt mu n©u däc vßng xo¾n...... Adamietta delavayana 9(2). Çc vßng xo¾n phång. 10(11). MÆt vá nh½n hoÆc cã çc ®−êng vßng th«. Çc vßng xo¾n phång v trßn ®Òu...... Brotia costula 11(10). MÆt vá cã çc gê däc gå cao. 12(15). Vá h×nh c«n. Lç miÖng h×nh bÇu dôc hoÆc h×nh thoi. 13(14). Vá máng, çc gê däc Ýt v th−a, vßng xo¾n dÑp...... Brotia siamensis 14(13). Vá dy, çc gê däc gå cao thnh çc ®−êng sèng lín, vßng xo¾n phång...... Brotia jullieni 15(12). Vá h×nh th¸p. Lç miÖng loe h×nh tr¸i tim hoÆc h×nh tr¸m. 16(17). MÆt vá r¸p, cã çc ®−êng gê däc næi râ...... Brotia hamonvillei 17(16). MÆt vá nh½n víi nh÷ng vÖt mu n©u xÉm däc çc vßng xo¾n...... Stenomelania dautzenbergiana 18(1). èc cã d−íi 7 vßng xo¾n. 19(24). èc cì nhá hoÆc trung b×nh, h×nh th¸p thu«n di. 20(21). Vá dy, ch¾c, h×nh thoi, ®Ønh nhän. Lç miÖng loe h×nh tim, chiÕm gÇn nöa chiÒu cao vá, vnh miÖng dy...... Sulcospira proteus 21(20). Vá máng, h×nh c«n hoÆc h×nh th¸p, thu«n di, ®Ønh th−êng bÞ gÆm mßn. 22(23). Vá h×nh c«n. Cã 56 vßng xo¾n dÑp...... Sulcospira hainanensis 23(22). Vá h×nh th¸p, thu«n di. Cã 67 vßng xo¾n h¬i ph×nh ë gi÷a...... Sulcospira touranensis 24(19). èc cì lín, h×nh c«n. 25(28). MÆt vá nh½n. 26(27). Vá h×nh c«n di. Vßng xo¾n cuèi b»ng 2/3 chiÒu cao vá, lç miÖng h×nh thoi hÑp, chiÒu cao d−íi 1/2 chiÒu cao vá...... Paracrostoma solemiana 27(26). Vá h×nh c«n ng¾n. Vßng xo¾n cuèi b»ng 3/4 chiÒu cao vá, lç miÖng réng ngang, chiÒu cao h¬n 1/2 chiÒu cao vá...... Paracrostoma pseudosulcospira 28(25). MÆt vá cã çc gê däc v vßng th«………………………………....Semisulcospira aubryana

Bn luËn vÒ c¸c loi èc n−íc ngät thuéc hä Pachychilidae ë ViÖt Nam

C¨n cø vo ®Æc tr−ng h×nh th¸i vá, cã thÓ h¬n, vßng xo¾n dÑp, vßng xo¾n cuèi ph×nh to, ph©n biÖt 6 gièng thuéc hä Pachychilidae ë ViÖt cao b»ng 1/2 chiÒu cao vá, trong khi kÝch th−íc Nam: vá cña B. costula lín h¬n, vßng xo¾n phång, Gièng Adamietta ®−îc Brandt (1974) x¸c chiÒu cao vßng xo¾n cuèi nhá h¬n 1/2 chiÒu cao lËp víi loi chuÈn Melania housei Lea, 1856. vá èc. §Æc ®iÓm chÈn lo¹i: vá h×nh th¸p, cã nhiÒu vßng 2. Adamietta housei (Lea, 1856) (h×nh 2) xo¾n (813), vßng xo¾n dÑp. Lç miÖng h×nh Melania housei Lea, 1856: 144; Melania tr¸m. N¾p miÖng Ýt vßng xo¾n, vá hÇu nh− nh½n schomburgki Reeve, 1860: 12, pl. 14, fig. 93. ®«i khi cã nÐt v©n ch¹m. Loi ny vÒ h×nh th¸i vá gièng víi Gièng Brotia ®−îc Adams (1866) thiÕt lËp Stenomelania dautzenbergiana nh− vá h×nh víi loi chuÈn Melania pagodula Gould, 1847. th¸p, ®Ønh vuèt nhän, cã trªn 10 vßng xo¾n. Vá §Æc ®iÓm chÈn lo¹i: vá ch¾c, h×nh c«n ®Õn h×nh nh½n, mu n©u vng víi çc vÖt mu n©u ®en th¸p cao, cã v©n ch¹m, ®Ønh tï côt hoÆc bÞ ¨n ch¹y däc trªn mçi vßng xo¾n. Tuy nhiªn, kh¸c mßn. Cã 511 vßng xo¾n, vßng xo¾n phång, nhau ë chç A. housei cã vßng xo¾n dÑp, ph¼ng vßng xo¾n cuèi lín. Lç miÖng h×nh thoi. N¾p trong khi ë S. dauzenbergiana , rnh xo¾n th¾t miÖng trßn, 46 vßng xo¾n. lm cho çc vßng xo¾n phång ë gi÷a. ë n−íc ta, Gièng Paracrostoma ®−îc Cossman loi ny hiÖn míi thÊy ë An Giang (Nam Bé). (1900) thiÕt lËp víi loi chuÈn Melania huegeli Philipi, 1843. §Æc ®iÓm chÈn lo¹i: èc kÝch th−íc 3. Adamietta reevei (Brot, 1874) (h×nh 3) lín, vá dy, nh½n, h×nh c«n. Vßng xo¾n cuèi Melania reevei , Brot, 1874: 95, Taf. 11, fig. gÇn tíi 1/2 chiÒu cao vá. N¾p miÖng h×nh « van 44a Taf. 13, fig.6. víi 3,5 vßng xo¾n. èc cì lín, h×nh c«n di, ®Ønh vuèt nhän. Gièng Semisulcospira ®−îc Boettger MÆt vá nh½n cã khÝa däc, mu n©u ®á hay n©u (1886) x¸c lËp víi loi chuÈn Melania libertina ®en. Cã quÇn thÓ víi mÆt vá cã nhiÒu gê däc lín Gould, 1859. §Æc ®iÓm chuÈn lo¹i: vá h×nh thoi, ë mçi vßng xo¾n, cã trªn 10 vßng xo¾n dÑp. Lç cã 56 vßng xo¾n, vßng xo¾n cuèi ph×nh to, miÖng h×nh bÇu dôc, réng v ng¾n, chØ chiÕm chiÕm tíi 3/4 chiÒu cao vá, lç miÖng h×nh thoi kho¶ng 1/4 chiÒu cao vá. réng, di tíi 1/2 chiÒu cao vá. §Æng Ngäc Thanh (1980) ® xÕp loi ny ë Gièng Sulcospira ®−îc m« t¶ bëi Troschel gièng Stenomelania Fischer thuéc hä Thiaridae. (1857) víi loi chuÈn Melania sulcospira Gièng Adamietta thuéc hä Pachychilidae ®−îc Mouson, 1848. §Æc ®iÓm chÈn lo¹i: vá h×nh Brandt (1974) x¸c lËp víi ®Æc ®iÓm chÈn lo¹i thoi, h×nh c«n hoÆc h×nh th¸p. MÆt vá nh½n. Cã nh− ë phÇn trªn. C¨n cø vo h×nh th¸i vá nªn 57 vßng xo¾n. Lç miÖng loe h×nh tim hoÆc h×nh xÕp loi ny vo gièng Adamietta thuéc hä bÇu dôc. Pachychilidae l hîp lý. Gièng Stenomelania cã ®Æc ®iÓm chÈn 4. Adamietta swinhoei (Adams, 1870) (h×nh 4) lo¹i: vá máng, cã trªn 9 vßng xo¾n, rnh xo¾n Melanoides swinhoei , Adams, 1870: 8, pl. 1, s©u th¾t lm cho vßng xo¾n phång râ, cã çc vÖt fig. 12; Brotia swinhoei Yen, 1939: 59, Taf. 5, mu n©u xÉm däc trªn çc vßng xo¾n. fig. 12. 1. Adamietta delavayana (Heude, 1888) (h×nh 1) §Æng Ngäc Thanh (1980) ® xÕp loi ny Melania delavayana Heude, 1888: 309; vo gièng Antimelania Fischer & Crosse thuéc Heude, 1890: 162, pl. 16, fig. 5, 5c. hä Thiaridae. C¨n cø vo h×nh th¸i vá: èc cì lín, vá thu«n di, ®Ønh nhän, th−êng bÞ gÆm mßn. Cã Loi ny vÒ h×nh th¸i vá, gièng víi Brotia 910 vßng xo¾n dÑp th¾t l¹i ë nöa trªn mçi costula : h×nh th¸p thu«n nhän ë ®Ønh, nhiÒu vßng, t¹o nªn vïng th¾t lín. MÆt vá cã nhiÒu vßng xo¾n. Tuy nhiªn, sù sai kh¸c gi÷a hai loi ®−êng vßng th« víi nhiÒu gê däc lín ë mçi ny thÊy râ ë kÝch th−íc cña A. delavayana nhá vßng xo¾n cho nªn xÕp loi ny vo gièng 4

Adamietta thuéc hä Pachychilidae l hîp lý. fig.3 (ab). Cho tíi nay, chØ míi s−u tËp ®−îc vá èc chÕt cña §Æng Ngäc Thanh (1980) xÕp loi ny trong loi ny t¹i çc di tÝch kh¶o cæ ë Cóc Ph−¬ng, gièng Antimelania Fischer & Crosse. Víi ®Æc Çt B. Mét sè vËt mÉu sèng thu ®−îc ë Ninh tr−ng h×nh th¸i vá, loi ny ®−îc xÕp vo gièng B×nh v ®−îc ®Þnh lo¹i l Antimelania swinhoei Brotia l hîp lý h¬n. (§Æng Ngäc Thanh v cs., 2003) l ch−a ®óng, nay ®−îc xem l¹i v x¸c ®Þnh l Adamietta 9. Paracrostoma solemiana (Brandt, 1968) reevei . (h×nh 9) 5. Brotia costula (Rafinesque, 1833) (h×nh 5) Brotia (Paracrostoma ) solemiana Brandt, 1968: 273274, pl. 10, fig. 60; Paracrostoma Melania costula Rafinesque , 1833: 166. solemiana Brandt, 1974: 186, pl. 13, fig. 44. Loi ny cã kÝch th−íc lín, vá h×nh th¸p di, Loi ny míi thu ®−îc mÉu gÇn ®©y ë mét sè ch¾c, dy, ®Ønh nhän, mét sè ç thÓ cã ®Ønh bÞ ®Þa ph−¬ng ë Trung Bé (tõ Qu¶ng B×nh tíi Qu¶ng gÆm mßn. MÆt vá cã nhiÒu ®−êng vßng th«, mê Nam). Víi ®Æc ®iÓm h×nh th¸i ®Æc tr−ng l vá cì vÒ phÝa ®Ønh vá. Gê däc trªn çc vßng xo¾n Ýt lín, ch¾c, h×nh c«n di, réng, ®Ønh vá th−êng bÞ thÊy, th−êng chØ thÊy khÝa däc. Cã 9 vßng xo¾n, gÆm mßn. MÆt vá nh½n, cã çc ®−êng chØ mê çc vßng xo¾n cuén nhanh, gå cao, chiÒu cao theo vßng xo¾n. Cã 56 vßng xo¾n ph×nh ë gi÷a, vßng xo¾n cuèi nhá h¬n 1/2 chiÒu cao vá èc. Lç vßng xo¾n cuèi ph×nh to, chiÒu cao vßng xo¾n miÖng chiÕm 1/3 chiÒu cao vá, h×nh bÇu dôc cuèi h¬n 1/2 chiÒu cao vá. Lç miÖng h×nh bÇu réng. dôc, réng. ChiÒu di lç miÖng gÇn 1/2 vá. Loi Loi ny ®−îc §Æng Ngäc Thanh (1980) ny thÊy ph©n bè ë Th¸i Lan (Brandt, 1974). xÕp vo hä Thiaridae víi tªn gièng Antimelania . Brandt (1968) ® x¸c lËp loi ny v ®Æt trong C¨n cø vo ®Æc ®iÓm h×nh th¸i vá, xÕp l¹i loi ph©n gièng Brotia (Paracrostoma ). §Õn n¨m ny trong gièng Brotia thuéc hä Pachychilidae. 1974, Brandt ® t¸ch ph©n gièng ny thnh gièng 6. Brotia hamonvillei (Brot, 1887) (h×nh 6) Paracrostoma riªng biÖt. Kohler & Glaubrecht Melania hamonvillei Brot, 1887, 35: 3234; (2004, 2006) ® xÕp loi ny trong gièng Brotia. Melania aubryana Heude, 1888. C¨n cø vo ®Æc tr−ng h×nh th¸i vá cho nªn xÕp loi ny vo gièng Paracrostoma l hîp lý. Loi ny vÒ h×nh th¸i vá còng gièng víi B. costula . Tuy nhiªn, sù kh¸c nhau c¬ b¶n gi÷a 10. Paracrostoma pseudosulcospira hai loi ny l B. hamonvillei cã vá cì trung (Brandt, 1968) (h×nh 10) b×nh, mÆt vá sÇn sïi, cã çc ®−êng gê däc næi Brotia (Paracrostoma ) pseudosulcospira râ, mau ë çc vßng xo¾n ®Çu, th−a dÇn ë çc Brandt, 1968: 274, pl. 10, fig. 61; Paracrostoma vßng xo¾n sau. Cã çc ®−êng sinh tr−ëng næi pseudosulcospira pseudosulcospira (Brandt, thnh gê theo rnh xo¾n. Lç miÖng réng, h×nh 1974: 185, pl. 13, fig. 42. gÇn tr¸i tim. Loi ny míi thu ®−îc mÉu t¹i s«ng Ba (S¬n 7. Brotia jullieni (Deshayes, 1874) (h×nh 7) Ho, tØnh Phó Yªn). Loi ni cã ®Æc ®iÓm kh¸c Melania jullieni Deshayes, 1874, in h¼n víi loi P. solemiana ë chç Vá h×nh c«n Deshayes et Jullien, 1874: 115, pl. 7, figs. 79. ng¾n, réng, ®Ønh vá th−êng bÞ gÆm mßn. Cã 4 VÒ h×nh th¸i vá, loi ny gièng víi loi B. vßng xo¾n, h¬i dÑp. Vßng xo¾n cuèi ph×nh to, siamensis . Tuy nhiªn, sù kh¸c nhau gi÷a hai loi b»ng 3/4 chiÒu cao vá. Lç miÖng h×nh thoi, réng ngang, di h¬n 1/2 chiÒu cao vá. Loi ny còng ny thÊy râ: B. jullieni cã kÝch th−íc lín, réng míi thÊy ph©n bè ë Th¸i Lan (Brandt, 1974). ngang, dy, ch¾c, cã 56 vßng xo¾n ph×nh ë gi÷a, cã çc gê däc gå cao thnh çc ®−êng Còng gièng nh− loi trªn, Brandt (1968) ® sèng lín. Trong khi B. siamensis cã kÝch th−íc x¸c lËp loi ny v ®Æt trong ph©n gièng Brotia nhá h¬n, vá kh«ng dy, cã 710 vßng xo¾n. (Paracrostoma ). §Õn n¨m 1974, t¸c gi¶ ny ® t¸ch ph©n gièng ny thnh gièng Paracrostoma 8. Brotia siamensis (Brot, 1886) (h×nh 8) riªng biÖt nh−ng ®Æt thnh ph©n loi Melania siamensis , Brot, 1886: 90, 91, pl.7, Paracrostoma pseudosulcospira pseudo 5

sulcospira . Kohler & Glaubrecht (2004, 2006) ® et Dautzenberg, 1900: 17, Pl. 10, fig. 11; xÕp loi ny trong gièng Brotia. Melania jacqueti , Bavey et Dautzenberg, 1906: 11. Semisulcospira aubryana (Heude, 1888) 413, Pl. 10, fig. 16. (h×nh 11) §Æc tr−ng h×nh th¸i vá cña loi ny kh¸ râ: Melania aubryana Heude, 1888: 308; vá dy, ch¾c, h×nh thoi di. MÆt vá nh½n, mu n©u ®Êt, cã khÝa däc m¶nh. Cã 6 vßng xo¾n, hÑp Melania aubryanaBavay et Dautzenberg, 1910: ngang, ®Ønh nhän. Çc vßng xo¾n ®Çu dÑp, rnh 4, Pl. 1, fig. 813. xo¾n nom râ, vßng xo¾n cuèi chiÕm h¬n nöa Loi ny víi ®Æc tr−ng h×nh th¸i kh¸c h¼n chiÒu cao vá èc, h¬i ph×nh kho¶ng gi÷a. Trªn víi çc gièng kh¸c trong hä Pachychilidae: vá çc vßng xo¾n cã çc d¶i vßng mu n©u sÉm h×nh thoi, réng ngang, vá dy, ®Ønh ty. Cã 56 lín, vßng xo¾n cuèi cã ba d¶i. Vßng tiÕp theo cã vßng xo¾n, çc vßng xo¾n dÑp ph¼ng, rnh xo¾n hai d¶i, çc vßng xo¾n ®Çu 1 d¶i. Lç miÖng loe n«ng, vßng xo¾n cuèi ph×nh ra ë phÇn d−íi, h×nh tim, chiÕm gÇn nöa chiÒu cao vá, vnh chiÕm 2/33/4 chiÒu cao vá. Lç miÖng h×nh thoi miÖng s¾c, phÇn d−íi t¹o thnh m«i trßn, phÇn réng, di tíi 1/2 chiÒu cao vá. trªn t¹o thnh gãc nhän, mÆt trong vnh miÖng Loi ny ®−îc Kohler & Glaubrecht (2002) cã ba vÖt n©u lín. Líp sø bê trô dy, mu vng coi l synonym cña Adamietta tonkiniana nh¹t. (Morlet). Tuy nhiªn loi Melania tonkiniana Loi ny cho tíi nay ®−îc xem l ®Æc h÷u Morlet, 1886 cho tíi nay còng ch−a thËt râ rng cña ViÖt Nam, ph©n bè hÑp ë vïng H¹ L¹ng vÒ vÞ trÝ ph©n lo¹i v danh ph¸p. H¬n n÷a, gièng (Cao B»ng) v ®−îc ghi trong S¸ch §á ViÖt Adamietta cã 7 ®Õn trªn 10 vßng xo¾n. V× vËy, Nam (1996, 2000). c¨n cø vo ®Æc ®iÓm h×nh th¸i vá, cho nªn loi 14. Sulcospira touranensis (Souleyet, 1852) ny ®−îc xÕp vo gièng Semisulcospira l hîp lý. (h×nh 14) 12. Sulcospira hainanensis (Brot, 1872) Melania tourannensis Souleyet, 1852in (h×nh 12) Eydoux & Souleyet: 12: 543, 544, Pl.31, figs 47. Melania (Sulcospira) hainanesis Brot, 1872 : Loi ny vÒ h×nh th¸i kh¸ gièng víi S. 3 : 32, pl. 3, fig. 11; Melania ebenina Brot, 1883: hainanesis , tuy nhiªn kh¸c ë chç: vá h×nh th¸p, 83; Brot, 1886: 98; Melania biconica Brot, 1886: thu«n di. Cã 67 vßng xo¾n h¬i ph×nh ë gi÷a. 100, pl. 4, fig. 4; Melania soriniana Heude, Loi ny, cho tíi nay míi x¸c ®Þnh thÊy ë Trung 1988: 308; Heude, 1890: 162, pl. 16, fig. 6, 6a; Bé (Qu¶ng TrÞ, Qu¶ng Nam). Sulcospira biconica Yen, 1939: 60, pl. 5, fig. 16. 15. Stenomelania dautzenbergiana §Æc tr−ng h×nh th¸i cña loi ny l kÝch (Morlet, 1884) (h×nh 15) th−íc trung b×nh, nhá, vá máng, h×nh c«n, ®Ønh th−êng bÞ gÆm mßn. MÆt vá cã ®−êng gê däc Melania dautzenbergiana Morlet, 1884: mê v ®−êng sinh tr−ëng mê theo vßng xo¾n. 399, 400, Pl. 8, fig. 1ac; Melania dugasti Vá mu n©u vng ®Õn n©u ®en. Cã 56 vßng Morlet, 1893: 153154, pl. 6, fig. 1. xo¾n, vßng xo¾n h¬i dÑp. ë ta, loi ny míi §Æc tr−ng h×nh th¸i cña loi ny: vá h×nh thÊy ph©n bè ë B¾c Bé. th¸p, thu«n di, ®Ønh nhän, ch¾c nh−ng kh«ng dy. MÆt vá nh½n ë çc vßng xo¾n ®Çu, cã çc Loi ny ®−îc Kohler & Glaubrecht (2001) v©n mu n©u xÉm däc trªn çc vßng xo¾n. MÆt xÕp vo gièng Brotia . Tuy nhiªn, víi ®Æc tr−ng vá cã mu vng n©u. Cã trªn 9 vßng xo¾n, rnh h×nh th¸i vá: èc cì trung b×nh v nhá, h×nh c«n, xo¾n s©u, th¾t t¹o cho çc vßng xo¾n ph×nh râ ë Ýt vßng xo¾n, mÆt vá nh½n, lç miÖng h×nh bÇu gi÷a. Lç miÖng h×nh bÇu dôc, vnh miÖng s¾c, dôc, h¬i loe, cho nªn loi ny ®−îc xÕp vo phÇn trªn thnh gãc nhän, ph©n d−íi uèn thnh gièng Sulcospira l hîp lý. m«i nhän. N¾p miÖng h×nh trøng. Loi ny ph©n 13. Sulcospira proteus (Bavey et bè ë l−u vùc Mª K«ng. Theo çc dÉn liÖu Dautzenberg, 1910) (h×nh 13) (Brandt, 1974; Kohler & Glaubrecht (2002, Melania proteus Bavey et Dautzenberg, 2006) loi ny cã c¶ ë nam ViÖt Nam. Tuy 1910: 1, Pl. 1, fig. 17; Melania reducta , Bavey nhiªn, tíi nay ch−a thu ®−îc mÉu vËt. 6

H×nh 1. Adamietta delavayana H×nh 2. Adamietta housei H×nh 3. Adamietta reevei

H×nh 4. Adamietta swinhoei H×nh 5. Brotia costula H×nh 6. Brotia hamonvillei

H×nh 9. Paracrostoma H×nh 7. Brotia jullieni H×nh 8. Brotia siamensis solemiana

H×nh 10. Paracrostoma H×nh 11. Semisulcospira H×nh 12. Sulcospira pseudosulcospira aubryana hainanensis

H×nh 14. Sulcospira H×nh 13. Sulcospira proteus H×nh 15. Stenomelania touranensis dautzenbergiana

Ti liÖu tham kh¶o 3: 332450, pl. 1922. 7. Habe T. , 1964: Freshwater molluscan fauna 1. Brandt R. A. M. , 1974: The nonmarine of Thailand Nature & Life Southeast Asia, aquatic Mollusca of Thailand. Frankfurt am 3: 4566, 2pls. Main, 423 pages. 8. Kobelt W. , 1904: Die systematische 2. §Æng Ngäc Thanh , 1980: Khu hÖ ®éng vËt Stellung der chinensischen fauna, 36: 2630. kh«ng x−¬ng sèng n−íc ngät B¾c ViÖt Nam. Bl. Dtsch. Malak. Ges. Nxb. Khoa häc v Kü thuËt, H Néi. 9. Kohler F. , Glaubrecht , 2002: Miit. Mus. 3. §Æng Ngäc Thanh (chñ biªn) v cs., 1980: Nat. kd. Berl., Zool. Reihe, 78(1): 121156. §Þnh lo¹i ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng n−íc ngät B¾c ViÖt Nam. Nxb. Khoa häc v Kü 10. Kohler F. , 2004: Brotia in space and time thuËt, H Néi. phylogeny and evolution of southest Asian freshwater gastropods of family 4. §Æng Ngäc Thanh (chñ biªn) v cs., 2002: Pachychilidae (Caenogastropoda, Cerithioidea). Thñy sinh häc c¸c thñy vùc n−íc ngät néi Thesis of Ph. Dr. Rer. Nat., Humboldt ®Þa ViÖt Nam. Nxb. Khoa häc v Kü thuËt, university, Berlin. H Néi. 11. Kohler F. , Glaubrecht , 2006: Malacologia, 5. §Æng Ngäc Thanh v cs. , 2003: DÉn liÖu 48 (12): 159251. míi vÒ nhãm trai èc n−íc ngät ViÖt Nam: 731734. TuyÓn tËp Héi th¶o quèc gia lÇn 12. Lea I. , 1856: Description of thirteen new thø 2 vÒ Khoa häc sù sèng. Nxb. Khoa häc species of exotic peristomata Proc. Acad. v Kü thuËt, H Néi. Nat. Sci. Philad., 8: 109111. 6. Fischer H. , Dautzentberg P. , 1904: 13. Yen T. C. , 1939: Abbh. Senc. Naturf. Ges., Mission Pavie IndoChine Ðtudes drivers, 444: 1234.

fresh water Snail of Pachychilidae Troschel, 1857 (gastropodaprosobranchiaCerithioidea) in Vietnam

Dang Ngoc Thanh, Ho Thanh Hai

Summary

Based on analysing snail samples of Pachychilidae recently collected from many locatlities of Vietnam, at the same time with revision on taxonomy of this family, research results show that Pachychilidae has 15 species belong to 6 gennera in Vietnam: Adamietta delavayana (Heude, 1888); Adamietta housei (Lea, 1856); Adamietta reevei (Brot, 1874); Adamietta swinhoei (Adams, 1870); Brotia costula (Rafinesque, 1833); Brotia hamonvillei (Brot, 1887); Brotia jullieni (Deshayes, 1874); Brotia siamensis (Brot, 1886); Paracrostoma solemiana (Brandt, 1968); Paracrostoma pseudosulcospira (Brandt, 1968); Semisulcospira aubryana (Heude, 1888); Sulcospira hainanensis (Brot, 1872); Sulcospira proteus (Bavey et Dautzenberg, 1910); Sulcospira touranensis (Souleyet, 1852); and Stenomelania dautzenbergiana (Morlet, 1884). The key of identifation for fresh water snails of Pachychilidae in Vietnam and some remarks on taxonomic status of these species as well as genera: Adamietta , Brotia , Paracrostoma , Semisulcospira , Stenomelania and Sulcospira are given also in this paper.

Ngy nhËn bi: 1732007 8