Jaarverslag 2016 Inhoudsopgave Introductie

Witte de With Center for Contemporary Art Jaarverslag 2016 Inhoudsopgave Introductie

Sinds de oprichting in 1990 heeft Witte de With onop- In de loop van het jaar zijn meer dan negentig publieks- 3 Introductie houdelijk en zonder terughoudendheid commentaar programma’s gepresenteerd, die onze tentoonstellingen geleverd op de culturele en politieke situatie waarin we aanvulden en verdieping gaven. Sommige van deze pro- ons bevinden. Niet alleen door actuele tentoonstellin- gramma’s werden ontwikkeld in samenwerking met lokale, gen te presenteren, maar ook door het organiseren van nationale en internationale partners. De Futurosity 5 Programma symposia, educatieve programma’s en de publicaties Summit was in dit opzicht een hoogtepunt. In deze twee- van Witte de With Publishers. daagse bijeenkomst, die wij met de partners van Kunst- Tentoonstellingen & publiek programma block en de schrijver Douglas Coupland organiseerden, In 2016 zette Witte de With deze traditie voort. We wisten was de centrale vraag: hoe gaan we om met de toekomst? Aanvullend publiek programma & events opnieuw kunstenaars en niet-kunstenaars bij elkaar te Educatie & talentontwikkeling brengen. We gingen het jaar van start met een verkenning Onze educatieve programma’s wisten bijna 2600 middel- Publicaties van de manier waarop hedendaagse tendensen in de bare scholieren te bereiken. Met Across the Board hebben podiumkunsten zich verhouden tot de beeldende kunst. we de samenwerking met cultuurprofessionals gehand- Vervolgens hebben we gekeken hoe de (beeld)taal van haafd en met Studium Witte de With is de samenwerking theater, dans, linguïstiek en muziek de mogelijkheden van met deelnemers uit het hoger onderwijs voortgezet. kunst kan uitbreiden. De dynamische artistieke praktijk 39 Communicatie & van de kunstenaars Michael Portnoy en Charlemagne Onze bezoekersaantallen zijn met 36.000 licht gestegen, Palestine vormde daarbij het uitgangspunt. In onze ten- de interactie met het publiek via sociale media is Cultureel ondernemerschap toonstellingsruimte op de begane grond concentreerden toegenomen en we hebben aanzienlijke persaandacht we ons op de verhouding tussen literatuur en beeldende gekregen in zowel nationale als internationale media. kunst met Para | Fictions. Dit is een doorlopend onderzoek van twee jaar op basis van het werk van tien kunste- Onze oprechte dank gaat uit naar de kunstenaars en 47 Kwantitatieve gegevens naars. Het project ging van start met installaties van denkers die het afgelopen jaar met ons hebben samen- Calla Henkel & Max Pitegoff, Oscar Santillan, Lucy Skaer gewerkt. Daarnaast bedanken we onze samenwerkings- Bezoekersaantallen en Mark Geffriaud. partners, het publiek, de partnerinstellingen en de subsidieverstrekkers, die eraan hebben bijgedragen dat Persoverzicht Later in het jaar vond de tentoonstelling In the Belly of wij door het jaar heen kwalitatief hoogstaande projecten Jaaragenda the Whale plaats, een onderzoek naar de uiteenlopende en publicaties hebben kunnen ontwikkelen. Natuurlijk manieren waarop kunst kan worden overgebracht of zou niets van dit alles mogelijk zijn geweest zonder ons overgedragen. Het ging om een verkenning van kunst geweldige team. Ook hen zou ik hartelijk willen danken en kunstbemiddeling in relatie tot machtsstructuren, voor het wederom tot stand brengen van een sterk 57 Financieel verslag de wijze waarop kunst zich verhoudt tot het schetsen en programma. volgen van betekenisvorming en de manier waarop Rekening baten en lasten objecten in de loop der tijd kunnen worden gekaapt door Defne Ayas krachten in de maatschappij. Met dit project wilden we kijken naar de voedingsbodem van de relatie tussen Directeur kunstenaar en samenleving, een wezenlijk onderdeel Witte de With Center for Contemporary Art 60 Organisatie van de opdracht van Witte de With. Met WDW25+ is Witte de With op de derde verdieping Algemeen gedurende het hele jaar de confrontatie aangegaan met Raad van Toezicht, directie en personeel de overblijfselen van meer dan vijfentwintig jaar ten- Extra curriculum toonstellingen maken. Niet alleen door de inzet van de hele staf, maar daarnaast ook met de organisatie van een bevlogen reeks van ingrepen door kunstenaars en curatoren. Zij hebben canonieke momenten uit de geschiedenis van de instelling afwisselend gedeconstrueerd 62 Witte de With dankt en zich er opnieuw mee verbonden. In opdracht van Witte de With hebben onder meer Bik Van der Pol, Marwa Arsanios, Ahmed Bouanani, Kasper Bosmans, Fabian Bechtle en Adriana Ramić projecten en tentoonstellingen van verschillend formaat ontwikkeld. Uiteindelijk heeft dit geleid tot de aanleg van een blijvende werk-, studie- en archiefomgeving op de derde verdieping van Witte de With, waar vanaf 2017 een klein team blijft doorwerken aan WDW25+.

3 Programma GesammttkkunnsttMeshuggahhLaandtttt was een solo- Publiek programma GesammttkkunnsttMeshuggahhLaandtttt tentoonstelling met performer, geluids- en beeldend kunstenaar Charlemagne Palestine (1947, VS). De tentoon- MUSICAAACONTINUAAAMESHUGANAAA Charlemagne Palestine stelling presenteerde onder meer vroege videowerken, Performance door Charlemagne Palestine sculpturen, schilderijen, installaties en geluidsopnames. 12 februari 2016 (Art Rotterdam Week) Palestine werkt vanuit een zeer persoonlijk universum Charlemagne Palestine bespeelde zijn concertpiano, van rituelen, bedwelming en sjamanisme. In de afgelopen het muzikale hart van zijn tentoonstelling. vier decennia creëerde hij met uiteenlopende media 29 januari – 1 mei 2016 experimentele muzikale composities, fysieke performances en in latere jaren beeldend werk met speelgoed- MINIMAL VERSUS MAXIMAL,,,,, beesten. Voor Palestine zijn vooral teddyberen krachtige FIGHTTT TO THE DEATHH!!!! Opening: 28 januari 2016 sjamanistische totems, hij noemt ze Divinities, oftewel Masterclass door Charlemagne Palestine goddelijke wezens. 18 maart 2016 In deze masterclass verkende Charlemagne Palestine de Charlemagne Palestine werd in 1947 in Brooklyn geboren dichotomie die de kern vormt van zijn werk in de afge- in een Joodse familie. In de jaren zestig verwierf hij lopen vier decennia: een maximalistische houding in tijden Tentoonstelling / Publiek programma / erkenning met zijn experimentele composities en per- van minimalisme. De kunstenaar leidde deelnemers van formances en werd al snel een flamboyante verschijning de masterclass langs zijn oeuvre vol intuïtieve en non- Publicatie in de creatieve kringen van New York. Hij werkte samen conformistische artistieke acties: combinaties van fysieke, met choreograaf Simone Forti, kunstenaars Tony Conrad relationele en tijdelijke objecten, performance, geluid en Richard Serra, en voerde performances uit met avant- en ruimte. garde kunstenaar La Monte Young en componisten Terry Riley, Philip Glass en Steve Reich. Palestine heeft zich De masterclass was gerealiseerd in samenwerking met altijd verzet tegen de term waarmee het werk uit die tijd de Master of Fine Art van het Piet Zwart Institute. wordt omschreven, namelijk minimalisme, hij noemt het Samengesteld door: Yoeri Meessen, Docus van der Made liever ‘maximalisme’. In latere jaren toerde de kunstenaar door Europa en vestigde zich korte tijd in Nederland, waar hij woonde en werkte in Rotterdam.

De kern van de tentoonstelling bestond uit een concert- vleugel, een Bösendorfer Imperial – het hoorbare hart van de tentoonstelling. en een nieuwe grootschalige versie van het God-Bear Museum Model – het ontwerp voor een museum waar muziek en performance evenzeer welkom zijn als schilderkunst. Ook waren in de tentoonstelling Palestines unieke muziek- en geluidsannotaties te zien: een ruime verzameling werk op papier, waarin de kunstenaar geluid naar beeld vertaalt.

De tentoonstelling was een gezamenlijke productie van Witte de With en Kunsthalle Wien, waar een andere editie van de tentoonstelling te zien was van 18 september tot 8 november 2015.

Curatoren: Luca Lo Pinto, Samuel Saelemakers Partner: Kunsthalle Wien

“Zeker niet te missen voor muzikanten en voor iedereen die Charlemagne Palestine nog niet ontdekt heeft.”

Performance van Charlemagne Palestine tijdens de opening van GesammttkkunnsttMeshuggahhLaandtttt, 2016. Foto: Aad Hoogendoorn Gonzo Circus (april 2016) over de tentoonstelling met Charlemagne Palestine

6 7 Relational Stalinism – The Musical bestond uit een serie Publiek programma Relational Stalinism — The Musical performances van kunstenaar Michael Portnoy (1971, VS). De serie werd ontwikkeld in samenwerking met acht YOU’VE GOT TO GIVE SOME MUFFIN Michael Portnoy dansers, acteurs, zangers en cabaretiers die ofwel nog FOR THIS SPACE studeerden ofwel professioneel werkzaam waren. Zij Filmvertoning en Q&A werden in november 2015 tijdens een auditie geselecteerd. 4 februari 2016 De performers waren uitvoerders en mede-auteurs van Tijdens het International Film Festival Rotterdam organi- de werken. Gedurende zes weken werden de perfor- seerde Witte de With een avond met korte films gevolgd 29 januari – 6 maart 2016 mances uitgevoerd in de zes bovenste zalen van Witte door een Q&A met kunstenaar Michael Portnoy om dieper de With. De repetities vonden een aantal weken voor de in te gaan op de conceptuele aanpak van Relational opening plaats. Stalinism – The Musical. Portnoy selecteerde films die Opening: 28 januari 2016 absurdisme en woordenspel in artistiek bewegend beeld Met een mix van cryptisch rollenspel, experimentele tonen. komische sketches, hyperactieve toeschouwers, melodramatische opera-intermezzo’s, prog-rock micro- Met korte films van: Tamy Ben-Tor, Miki Carmi, dance en tranentrekkende theoretische monologen Mary Reid Kelly, Erkka Nissinen en Catherine Sullivan Tentoonstelling / Publiek programma nam Portnoy bezit van het instituut. Dit project bouwde voort op bestaande toepassingen in de performance- kunst en zette aan tot een vorm van opbouwende per- THE PARTICITURBATION ROOM formancekritiek. 6 februari 2016 Locatie: BAR, Schiekade 201, Rotterdam De performances vonden gedurende de looptijd van Tijdens deze exclusieve lounge party bij BAR nodigden de tentoonstelling plaats op alle donderdagen, Portnoys performers de gasten uit om hun identiteit, zaterdagen en zondagen, doorlopend van 14 tot 18 uur. gedrag en taal te vervormen. Deze nachtclub was een concept van Michael Portnoy ter gelegenheid van Deelnemers: Michael Portnoy in samenwerking met Relational Stalinism – The Musical. Mark Bellamy, Thomas Dudkiewicz, Margo van de Linde, Keyna Nara, Claudio Ritfeld, Evelyne Rossie, Loveday Deelnemers: Michael Portnoy, performers en publiek Smith, Gerrie de Vries bij BAR Curatoren: Defne Ayas, Natasha Hoare Partner: A.P.E (art projects era) Ondersteund door: Fonds 21, de Gemeente Rotterdam, PERFORMANCE TAXONOMIES Ambassade van de Verenigde Staten van Amerika Symposium 3 maart 2016 Van post-dans tot de terugkerende readymade, wat zijn de soorten performance die nu te zien zijn bij instituten? Wat voor mutaties en mogelijkheden kunnen we ons voor- stellen? Op deze avond probeerden curatoren, kunstenaars en pedagogen deze vragen te beantwoorden door actuele performancetypen te analyseren.

Deelnemers: Bojana Mladenović (artistiek directeur School for New Dance Development SNDO), Igor Dobricic (dramaturg), Eva Wittocx (senior curator Museum M, Leuven), Natasha Hoare

THE PARTICITURBATION ROOM TIJDENS MUSEUMNACHT 2016 5 maart 2016 Tijdens Museumnacht010 2016 werden bezoekers uit- gedaagd om logisch denken en het stabiele zelf achter zich te laten, waarna ze toegang kregen tot een exclusieve lounge party bij Witte de With.

Michael Portnoy, The Agglutinators (Rigoberto), onderdeel van Relational Stalinism – The Musical, 2016. Foto: Aad Hoogendoorn

8 9 PERFORMANCE OP ART ROTTERDAM 10 februari 2016 Locatie: Van Nelle Fabriek Speciale performance tijdens de opening van Art Rotterdam.

11 februari Locatie: Van Nelle Fabriek Extra performances in de ochtend ter gelegenheid van het VIP programma van Art Rotterdam.

RELATIONAL STALINISM – THE MUSICAL IN HET BUITENLAND 7, 8 en 9 juli 2016 Locatie: Liverpool Biennial Michael Portnoys Relational Stalinism – The Musical was onderdeel van de Liverpool Biënnale.

19 november 2016 Locatie: Playground, België Michael Portnoys Relational Stalinism – The Musical was onderdeel van het Playground Festival in Leuven.

Michael Portnoy, The Agglutinators (Rigoberto), onderdeel van Relational Stalinism – The Musical, 2016. Foto: Sofie Knijff

10 11 In the Belly of the Whale bracht aan de hand van kunst- Publiek programma In the Belly of the Whale werken en kunstobjecten veranderingen in betekenis, receptie en de toepassing van kunst door de tijd heen in INTERPRETATIEVE RONDLEIDINGEN kaart. Hoe is een kunstwerk verbonden met een bepaald Gedurende de tentoonstelling In the Belly of the Whale historisch moment en hoe veranderen de manier en het gaven genodigde ‘lezers’ een interpretatie, kritiek, analyse, moment waarop een werk wordt getoond de betekenis. vertaling of verstoring van de keuzes en methodes die 9 september – 31 december 2016 waren aangewend. Elke lezer vertrok vanuit zijn of haar Door herkomst en receptie centraal te stellen werden eigen achtergrond, waardoor de tentoongestelde werken Opening: 8 september 2016 kunstwerken, artefacten en hun traject door de tijd heen op nieuwe, onverwachte manieren werden geïnterpreteerd. tegen elkaar uitgespeeld als in een nevelkamer, het twintigste-eeuwse wetenschappelijke instrument dat de Aaron Schuster (schrijver en filosoof) beweging van deeltjes traceert en zichtbaar maakt. 9 september 2016 De tentoongestelde werken konden worden gezien als Tentoonstelling / Publiek programma ‘objecten’ die in hun beweging zijn vastgelegd. Aaron Peck (auteur, kunstcriticus) 18 november 2016 Maar objecten worden niet alleen door de realiteit vorm- gegeven, ze kunnen ook zelf nieuwe werkelijkheden Mohammad Salemy (kunstenaar, criticus, curator) creëren. Eén onderdeel van de tentoonstelling legde 21 oktober 2016 dit fenomeen bloot aan de hand van het werk van Jean-Martin Charcot, een neurowetenschapper die een Nicoline van Harskamp (kunstenaar) grote rol speelde in de studie naar hysterie als medische 2 december 2016 aandoening. Daarbij dienden fotografische taxonomieën als bewijsstukken. Charcots onderzoek ligt ten grondslag aan hedendaagse gezichtsherkenningstechnieken EVERY CONTACT LEAVES A TRACE: en gaf aanleiding tot twijfels over de veronderstelde FOLLOW THE… objectiviteit van het medium fotografie. In het verlengde Conferentie hiervan lieten de verzamelde werken zien hoe esthetische 19 november 2016 vormen of affecten kunnen worden afgezet tegen de Deze conferentie had als uitgangspunt de overeenkom- politieke achtergrond waarin ze zijn ontstaan of ontvangen. stige middelen van de onderzoeker en de detective. In the Belly of the Whale meed een eenduidige synthese. Hoe worden objecten en ideeën met betrekking tot eige- naarschap, vertoning en gebruik binnen disciplines als Deelnemers: Advancing American Art (1946–47), Minia kunst, recht, film en antropologie aangewend. Wat is de Biabiany, Broomberg & Chanarin, Tania Bruguera, Mariana invloed van wisselende referentiekaders op kunstwerken Castillo Deball, Jean-Martin Charcot, Paul Ekman, Hamza en objecten, hoe kunnen die kaders het discours verstoren Halloubi, International Academy of Art Palestine (IAAP), of vormgeven. En in hoeverre wordt de receptie bepaald Emily Jacir, Käthe Kollwitz, Susanne Kriemann, Britta door media, stijl, uitzendwijze en toon. Marakatt-Labba, Pratchaya Phinthong, Jeremy Shaw, Amie Siegel, Charles Thomson Rees Wilson, Van Abbemuseum Deelnemers: Anke Bangma (artistiek leider TENT), Curatoren: Natasha Hoare, Adam Kleinman Fadi El Abdallah (woordvoerder Internationaal Gerechts- Met dank aan: Freud Museum Londen, Van Abbemuseum hof Den Haag), Patrick Goddard (kunstenaar), Natasha Eindhoven, Royal Scottish Academy (RCA) Edinburgh Hoare, Kapwani Kiwanga (kunstenaar), Adam Kleinman (schrijver, curator en educator), Ana Teixeira Pinto (schrijver en cultuurtheoreticus)

"Mijn programma omvat samenwerkingen met kunstenaars, maar ook met advocaten, economen, journalisten, archeologen, theologen, filosofen en schrijvers die zich actief bezighouden met de uiteenlopende verschijningsvormen van crisis anno nu, waarbij alle nieuwe vormen van activisme die wereldwijd de kop opsteken, worden betrokken."

Pratchaya Phinthong, Broken Hill, 2013, onderdeel van de tentoonstelling In the Belly of the Whale, courtesy Adrastus Collection. Foto: Aad Hoogendoorn Defne Ayas in Artsy.com (30 maart 2016)

12 13 , tentoonstellingsoverzicht Witte de With. 2016. Foto: Aad Hoogendoorn Foto: 2016. de With. Witte , tentoonstellingsoverzicht WERE IT AS IF WERE IT AS

14 15 der Pol, Bik Van Het project WDW25+ is in 2016 ontwikkeld als vervolg op WDW25+ Commissions WDW25+ het vijfentwintigjarige jubileum in 2015 en heeft tot doel de tentoonstellingsgeschiedenis van Witte de With WERE IT AS IF in kaart te brengen. De centrale vraag is: wat gebeurt Bik Van der Pol er met kunst wanneer een kunstenaar en een instituut 26 mei – 21 augustus 2016 elkaar treffen? Het materiaal dat is verzameld, ge- Op uitnodiging van directeur Defne Ayas belichtte kunste- Doorlopend project 2016 – 2017 ïndexeerd en onderzocht loopt uiteen van schetsen naarsduo Bik Van der Pol het deel van de geschiedenis en tekeningen van kunstenaars en interne teamleden, van Witte de With (en de kunst in Rotterdam) dat verloren Opening: 26 mei; 8 september; correspondenties met curatoren en persoonlijke dreigt te gaan. Het uitgangspunt van Liesbeth Bik (1959, documenten van kunstenaars tot film- en videokunst, NL) en Jos van der Pol (1961, NL) voor dit langdurige, overblijfselen van kunstwerken en audio- en digitaal haast forensische project is dat culturele instellingen en 10 november 2016 materiaal, waaronder gedigitaliseerde dia’s en video- hun nalatenschap uit zowel verhalen als kortstondige registraties van performances, artist talks, lezingen en objecten en subtiele sporen bestaan. Bovendien is voor symposia. Het programma rondom WDW25+ Commissions hen de sociaaleconomische en politieke context waarin bracht de visies van kunstenaars en andere genodigden het instituut is ontstaan van belang. De samenwerking zoals kunsthistorici, verzamelaars, bibliothecarissen tussen Bik Van der Pol en Witte de With startte in juni 2015 Tentoonstellingen / Publiek programma / en stichtingen naar voren door projecten in opdracht en ontwikkelde zich gedurende de tentoonstellingsperiode en een publiek programma. Op de derde verdieping van in nauwe samenspraak met Witte de With-stafleden en Publicatie Witte de With wordt vanaf 2017 een kleine ruimte ge- kunstenaars. Het project wordt in 2017 afgerond met een reserveerd voor een intern team, versterkt door archeo- publicatie. loog Marjolijn Kok, dat blijft doorwerken aan WDW25+. Curatoren: Defne Ayas, Samuel Saelemakers Met dank aan: Adjunct-directeur Paul van Gennip als parrhesiast, curatorial projectassistent Frederike Sperling, CBK Rotterdam Ondersteund door: Mondriaan Fonds (Werkbijdrage Bewezen Talent + Opdrachtgever) voor een periode van 24 maanden

I want to possess in this world that which brings joy to the eyes… Ahmed Bouanani 26 mei – 21 augustus 2016 Na het collectieve trauma van de koloniale bezetting van Marokko ontwikkelde een voorhoede van kunstenaars culturele praktijken om een nieuwe visie te creëren op het land. Deze praktijken waren gebaseerd op oude tradities die via verhalen verder worden verteld. Filmmaker, dichter en schrijver Ahmed Bouanani (1938–2011) was met zijn baanbrekende filmische en poëtische taal een sleutel- figuur in deze beweging.

De dochter van Bouanani, kunstenaar Touda Bouanani (1996, MA) en curator Omar Berrada werkten samen aan de presentatie van werk en materiaal uit zijn omvang- rijke archief. De presentatie bij Witte de With was een goede aanleiding voor de vertaling en ondertiteling van Ahmed Bouanani’s korte films in het Engels. Hierdoor genereerde het project een grotere distributie van zijn werk en in het verlengde daarvan meer erkenning van de avant-garde films in Marokko en het Maghreb-gebied. “Het grote belang van instellingen als Kunstenaars: Ahmed Bouanani, Touda Bouanani, Ali Essafi Witte de With voor een kritische en Curatoren: Natasha Hoare, Omar Berrada, Touda Bouanani geëngageerde blik op politieke en maat- Met dank aan: SUB-TI Subtitling schappelijke ontwikkelingen en voor het voortbestaan van de kunst, is door de tentoonstelling met Bik Van der Pol op eminente wijze zichtbaar gemaakt.”

Janneke Wesseling in NRC Handelsblad (16 juni 2016) over de tentoonstelling Fabian Bechtle en Adriana Ramić, Rome Was Built For A Day, tentoonstellingsoverzicht Witte de With. Foto: Aad Hoogendoorn WERE IT AS IF van Bik Van der Pol

16 17 What representations? Rome Was Built For A Day Publiek programma DECORATIONS Marwa Arsanios Fabian Bechtle en Adriana Ramić Artist Talk met Kasper Bosmans 26 mei – 21 augustus 2016 10 november – 31 december 2016 WERE IT AS IF: TENTOONSTELLINGSLEZINGEN 18 oktober 2016 Voor WDW25+ Commissions onderzocht Marwa Arsanios Opening, filmvertoning en Artist Talk: 10 november 2016 Samira Ben Laloua (oprichter van Extra Extra Kunstenaar Kasper Bosmans en curator Samuel (1978, VS), kunstenaar en mede-oprichter van 98Weeks Rome Was Built For a Day gaf een blik op het archief Nouveau Magazine Erotique) Saelemakers toonden aan het publiek een aantal legende- Research Project, Contemporary Arab Representations, van Witte de With middels twee in opdracht gemaakte 9 juni 2016 schilderijen die Bosmans aanbracht in de deksels van dat vanaf 2001 op initiatief van voormalig Witte de nieuwe werken. Adriana Ramić (1989, VS) presenteerde archiefdozen van Witte de With. Bosmans koos in het With-directeur Catherine David plaatsvond. Dit project een fictieve tentoonstelling gebaseerd op Witte de Lex ter Braak (directeur Jan van Eyck Academie) archief dozen met tastbare overblijfselen van projecten presenteerde werken en activiteiten uit de culturele Withs digitale archief van de afgelopen tien jaar. Ieder 30 juni 2016 waartoe hij zich aangetrokken voelde en voegde daar- en intellectuele Arabische wereld. Arsanios onderzocht werk in die tentoonstelling reageerde op een tekst die mee een nieuwe visuele laag toe aan 25 jaar tentoon- hoe dit project historisch kan worden geplaats. Welke was samengesteld door een met data van het instituut Wouter Davidts (Hoofd Vrije Kunsten Sint Lucas stellingsgeschiedenis van Witte de With. Tevens bespraken invloeden had het op kunstenaars die deelnamen aan gevoed computerprogramma. University College of Art and Design, Antwerpen) zij het kunstenaarsboek Decorations, een door Bosmans Contemporary Arab Representations en wie en waarom 5 augustus 2016 geannoteerde en opnieuw geïllustreerde versie van het werden uitgesloten? Vanwege zijn interesse in de creatie van herinneringen boek 20+ Years Witte de With, uitgegeven in 2011. Hier- heeft Fabian Bechtle (1980, DE) al herhaaldelijk gewerkt Maziar Afrassiabi (directeur Rib Art Space Rotterdam) voor voegde Zoë Gray zich bij het gesprek. Gray was Curator: Natasha Hoare met archieven. Zijn bijdrage in het kader van WDW25+ 21 augustus 2016 curator bij Witte de With van 2006 tot 2012 en een van was een video waarin zowel de (uiterlijke) opstelling van de redacteuren van het boek. het archief te zien was als de (innerlijke) transformatie die Decorations het archief onderging door het werk dat hij daar maakte. AHMED BOUANANI: LE MIRAGE Deelnemers: Kasper Bosmans (kunstenaar), Zoë Gray Kasper Bosmans De beelden oogden als het archief in zijn huidige staat, Filmvertoning en gesprek (senior curator WIELS, Brussel), Samuel Saelemakers 9 september – 31 december 2016 maar leken daarnaast ook de toekomst of het verleden te 16 juli 2016 Voor Decorations nam Kasper Bosmans (1990, BE) pro- documenteren. Locatie: Museumpark, Rotterdam jecten uit het verleden onder de loep in een serie nieuwe Touda Bouanani gaf een introductie bij de vertoning van DECORATIONS werken, waaronder een publicatie, ‘legende’-schilderijen Kunstenaars: Adriana Ramić, Fabian Bechtle Ahmed Bouanani’s speelfilm Le Mirage (1979). Le Mirage Hilde de Bruijn over Asger Jorn en grootschalige muurschilderingen. De legende- Curator: Marie Egger (Curatorial Fellow 2016) speelde een centrale rol binnen de experimentele Gastrondleiding schilderijen zijn aangebracht op de deksels van archief- Ondersteund door: Goethe Institut Marokkaanse cinema. De vertoning werd gevolgd door 2 december 2016 dozen van Witte de With-projecten. Zij fungeren als een lezing van Omar Berrada over de rol van archieven Als reactie op de afwezigheid van volkskunst in de ge- stille aanwijzingen die geopenbaard worden aan toe- in het werk van Bouanani. Na de film was er een kort schiedenis van Witte de With bevatte Kasper Bosmans’ komstige onderzoekers wanneer de dozen worden vraaggesprek tussen Barrada en Rana Hamadeh. tentoonstelling Decorations ook documenten uit geopend. De muurschilderingen lieten terugkerende 10,000 Years of Nordic Folk Art, een archief opgestart thema’s uit Witte de Withs programma zien, zoals migratie, Deelnemers: Touda Bouanani (dochter van Ahmed door Asger Jorn. Om de aanwezigheid van Jorn in de huiselijkheid, seksualiteit, urbanisme en ecologie. Ze Bouanani), Omar Berrada (schrijver, vertaler en curator), tentoonstelling verder uit te diepen, sprak Hilde de Bruijn toonden mythologische verhalen of schijnbaar onbetwist- Rana Hamadeh (kunstenaar) tijdens een interactieve rondleiding over zijn werk en bare feiten die door Bosmans’ persoonlijke filter waren Partners: International Film Festival Rotterdam, Museum denkwijze, en zijn interesse in volkskunst en vandalisme. gegaan. Boijmans Van Beuningen, Kunsthal Rotterdam Deelnemers: Kasper Bosmans, Hilde de Bruijn Als reactie op de afwezigheid van volkskunst in de ge- (senior curator, Cobra Museum voor Moderne Kunst, schiedenis van Witte de With bevatte Decorations ACTIVATING THE ARCHIVE Amstelveen), Samuel Saelemakers documenten uit 10,000 Years of Nordic Folk Art, een Masterclass archief opgestart door kunstenaar Asger Jorn. Dit archief 2 augustus 2016 is onderdeel van het Scandinavian Institute for Com- In het kader van de tentoonstelling Bik Van der Pol – parative Vandalism dat in 1961 door Jorn is opgericht met WERE IT AS IF organiseerden Witte de With en Open als doel de kunstgeschiedenis te ‘vandaliseren’. Set Summerschool een masterclass door kunstenaarsduo Liesbeth Bik en Jos van der Pol. Curator: Samuel Saelemakers Met dank aan: Lucas Haberkorn en Jacob Thage, De masterclass ging over het vooronderzoek, het ont- Museum Jorn, Silkeborg staan en de uiteindelijke vorm van de tentoonstelling. Ondersteund door: Vlaamse overheid Departement De deelnemers bogen zich gezamenlijk over vragen, Cultuur, Jeugd, Sport en Media problemen en keuzes die voortkomen uit het publiek maken van archieven. Ze onderzochten op basis van enkele casestudies de geschiedenis van Witte de With en gingen aan de slag met de vraag hoe historisch en “The main component of the show site-specific archiefmateriaal kan worden onderzocht, ontsloten en geactiveerd voor de hedendaagse context. responds to a question raised by director Defne Ayas as to what the ‘plus’ could Deelnemers: Bik Van der Pol mean. What is missing from the archive, Partners: Open Set Samengesteld door: Yoeri Meessen from the exhibition histories? Folk art! Anonymous works by people who are not or do not want to be known as artists.”

Mousse Magazine (oktober 2016) interviewt Kasper Bosmans over zijn tentoonstelling WDW25+ Decorations

18 19 20 21 Aad Hoogendoorn Foto: schilderijen). (‘legende’ de With-archiefinterventie Witte Bosmans, Kasper Para | Fictions is een twee jaar durende opdrachtenserie Presentaties in 2016 Para | Fictions die zich richt op de overeenkomsten tussen literatuur en beeldende kunst in de hedendaagse cultuur. Als zowel Foreword kunst als literatuur vormen van denken zijn, wat ontstaat Calla Henkel & Max Pitegoff er of gaat verloren in kruisbestuivingen, vertalingen 29 januari – 10 april 2016 en interactie tussen de twee? Dergelijke vragen staan In Foreword richtte het in Berlijn gevestigde duo Calla Doorlopend project centraal in het onderzoek van tien kunstenaars in de Henkel (1988, VS) en Max Pitegoff (1987, VS) zich op de tentoonstellingsruimte op de begane grond: Daniel gedeelde opvattingen, het taalgebruik en de fictie van 29 januari 2016 – 31 december 2017 Dewar & Gregory Gicquel, Calla Henkel & Max Pitegoff, creatieve start-upbedrijven. In de loop van de tentoon- Mark Geffriaud, Laure Prouvost, Oscar Santillan, Dineo stelling werd in drie delen een fragment gepubliceerd Seshee Bopape, Lucy Skaer en Rayyane Tabet. en geïnstalleerd van een roman in wording van de in Opening: 28 januari 2016 New York gevestigde schrijver en kunstenaar Emily Segal Para | Fictions wordt ondersteund door AMMODO en (1988, medeoprichter van trendvoorspeller en kunst- Institut français des Pays-Bas. collectief K-HOLE en voormalig creatief directeur bij Genius). Deze fragmenten werden onderdeel van ge- kleurde banken en tafels uit werkruimtes waarin Henkel Tentoonstellingen / Publiek programma / en Pitegoff de afgelopen vijf jaar in Berlijn verbleven. Op de tafels was Henkel en Pitegoffs korte verhaal Opdrachtenserie / Publicatie Photography and Eating te zien, waarin de relatie tussen de creatieve klasse en aspecten als risico’s nemen, winst maken, verbeelding en nutteloosheid werd onderzocht. Daarbij putte Henkel en Pitegoff uit diverse interviews met Berlijnse startende ondernemers. De felgekleurde installatie deed denken aan de esthetiek van de kantoren die zij bezochten en aan relational art uit het begin van deze eeuw.

Het resultaat was een niet functionerende werkruimte op de begane grond van Witte de With. Zo verweefden Henkel en Pitegoff in Foreword met parallelle semi-fictie- verhalen waarheid en verzinsel en stelden ze op tegen- draadse wijze tekst als kunstwerk voor.

Kunstenaars: Calla Henkel, Max Pitegoff, Emily Segal Curatoren: Defne Ayas, Natasha Hoare

Zaratán Oscar Santillan 22 april – 10 juli 2016 Zaratán was het resultaat van een opdracht van Witte de With aan kunstenaar Oscar Santillan (1980, EC). De titel Zaratán verwijst naar de naam van een mythisch wezen uit Book of Imaginary Beings (1957) van Jorge Luis Borges. Zeelieden denken dat het schild van dit wezen een eiland is; het eiland gaat verloren zodra het dier onder het water- oppervlak verdwijnt. Geïnspireerd door Borges’ duize- lingwekkende spel met encyclopedische feiten en wonder- lijke verhalen onderzocht Santillan hoe we in onze verbeelding het onbekende vormgeven met de beelden en woorden die we tot onze beschikking hebben. De presentatie was het resultaat van maandenlang onderzoek dat in Rusland begon en eindigde in de Dominicaanse Republiek.

Kunstenaars: Oscar Santillan, Raul Masu, Louis Henderson Curator: Natasha Hoare Met dank aan: Davidoff Art Initiative Alanica International Symposium The Messenger; Aslanbek Galaov, Soslan Makiev, Constantine Gerapov

Installatiefoto Calla Henkel & Max Pitegoff, Foreword na toevoeging van het tweede fragment uit de roman in wording van Emily Segal (22 februari), 2016. Foto: Aad Hoogendoorn

22 23 One Remove Publiek Programma Lucy Skaer 15 juli – 2 oktober 2016 THE LONG TROLL: One Remove door Lucy Skaer (1975, VK) vertrok vanuit het AN EVENING WITH EMILY SEGAL boek De Golven van Virginia Woolf (1882–1941), waarin 16 februari 2016 het leven van zes vrienden vanuit verschillende perspec- Emily Segal las voor uit haar roman in wording, fragmenten tieven wordt verteld. Karakters, hoewel gedefinieerd, die te zien waren in de tentoonstelling Foreword. Ze werd vermengen en overlappen net als golven. De tekst beklem- vergezeld door kunstenaars Calla Henkel en Max Pitegoff toont op levendige wijze zijn eigen materialiteit, en om de teksten en de tentoonstelling te bespreken. beweegt steeds verder weg van de vorm van de roman Emily Segal was eerder strateeg voor de branding van en in de richting van spraak en beeld. commerciële bedrijven bij Wolff Olins. Ze heeft lezingen gegeven over consumptiecultuur bij onder andere De tentoonstellingsruimte was opgedeeld door twee rijen de DLD-conferentie, MoMA PS1, Serpentine Gallery en tafels. Het design van het eerste type tafel was herken- TEDxVaduz. baar als modernistisch en werd overschaduwd door hangende keramische lampen. Onder deze eerste rij lag een langwerpig Marokkaans tapijt waarvan de geweven ZARATÁN vorm die van de tafels weerspiegelde. De tweede rij be- Artist Talk met Oscar Santillan stond uit antieke mahoniehouten tafels met een lange 28 april 2016 lijn van lapis lazuli. Deze verschillende huishoudelijke Ter gelegenheid van Zaratán bespraken kunstenaar Oscar voorwerpen gedroegen zich als beeldhouwwerken, die Santillan en Witte de With-curator Natasha Hoare ver- specifieke stilistische talen spraken uit verschillende halende elementen van de installatie, zoals de langdurige tijdperken en regio’s. Door die stijlen aan te passen en invloed van Jorge Luis Borges op Santillans werk en de samen te voegen ontstond een vervreemdend geheel ontdekking van het stuk ‘blinde film’ van de Russische van niet-toegankelijke ruimtes. speelfilm The Messenger die door tragische omstandig- heden nooit voltooid werd. Ook bespraken zij Santillans Curator: Natasha Hoare zoektocht naar het eiland Baneque, een eiland dat door ontdekkingsreizigers op kaarten voor de kust van Mexico is getekend, maar dat onlangs is verdwenen. tweeduizend vijftien Mark Geffriaud 14 oktober 2016 – 15 januari 2017 ONE REMOVE “Een stem komt tot iemand in het donker. Stel het je voor.” Artist Talk met Lucy Skaer Dit zijn de eerste woorden van Company (1977–1979), 14 juli 2016 een novelle van Samuel Beckett (1906–1989). Met twee- Tijdens de opening van One Remove bespraken kunste- duizend vijftien hernam kunstenaar Mark Geffriaud (1977, naar Lucy Skaer en Witte de With-curator Natasha Hoare FR) bepaalde formele en verhalende kenmerken van de uitgangspunten van de presentatie, in het bijzonder deze tekst – de anonieme stem die spreekt in de tweede het boek De Golven van Virginia Woolf. persoon; de afgesloten, bijna meta-fysische ruimte waar het verhaal zich ontvouwt – en voerde ze door in zijn eigen onderzoek naar het fenomeen van tijd in cinema. TWEEDUIZEND VIJFTIEN Artist Talk met Mark Geffriaud Geffriaud liet op meerdere videoprojecties beelden zien 13 oktober 2016 van zijn recente reis door Zuid-Amerika. In de Atacama- Tijdens de opening van tweeduizend vijftien bespraken woestijn in Chili, op de top van de Armazones berg, kunstenaar Mark Geffriaud en Witte de With-curator bezocht hij de bouwplaats van wat de grootste telescoop Samuel Saelemakers de uitgangspunten van de presen- ter wereld gaat worden. Van hieruit hopen astrofysici tatie, in het bijzonder de korte roman Company van terug in de tijd te reizen en de geboorte van de eerste Samuel Beckett. sterrenstelsels waar te nemen. Op het strand van het Titicaca meer, gelegen tussen Peru en Bolivia, filmde de kunstenaar grote bouwstenen die daar meer dan duizend jaar geleden om onbekende redenen zijn achtergelaten. De verschillende theoriën over het gebouw waarvoor ze bedoeld waren zijn speculaties over het verleden, projecties van een toekomst die altijd fictief zal blijven.

Curator: Samuel Saelemakers 2016. Foto: Aad Hoogendoorn Foto: 2016. One Remove, One Remove,

24 25 Skaer, Lucy Installatiefoto Rotterdam Cultural Histories is een samenwerking tussen Rotterdam Cultural Histories #7: Rotterdam Cultural Histories Witte de With en TENT, waarmee de gemeenschappelijke Perish festival wortels in Rotterdam worden verkend en zo de raak- 12 februari – 29 mei 2016 vlakken tussen beide programma’s. De serie vignetten, Rotterdam Cultural Histories #7 ging in op het perfor- kleine presentaties, brengt bijzondere documenten mance-festival Perish dat 24 en 25 mei 1997 georganiseerd en materialen die in bibliotheken en archieven verbor- werd door kunstenaarsinitiatief Duende in Rotterdam. Doorlopend samenwerkingsproject gen zijn onder de aandacht en werpt daarmee een blik Gedurende 28 jaar bood Duende (1984–2013) atelier- op het recente culturele verleden van Rotterdam. ruimtes, residencies en tentoonstellingen voor Rotter- In 2016 werden in totaal drie edities gerealiseerd, die damse en (inter)nationale kunstenaars. Het festival Perish elk een uniek kunstproject of -fenomeen in Rotterdam toonde video’s van performances uit de jaren zestig en centraal stelden. De presentaties vinden plaats in de zeventig – onder andere van Dan Graham, Hélio Oiticica, gezamenlijke ruimte van Witte de With en TENT op de Bas Jan Ader en Joseph Beuys – samen met performances eerste verdieping van de Witte de Withstraat 50. en video’s van contemporaine makers als Bik Van der Pol, Jeroen Eisinga, Alicia Framis, Charlemagne Palestine, Rotterdam Cultural Histories is opgezet door Otto Berchem, Yael Davids en Yvonne Trap. Defne Ayas (directeur Witte de With) en Mariette Dölle (voormalig artistiek leider TENT). Deelnemers: Bik Van der Pol Samenstelling en onderzoek: Adelheid Smit, Wendy Bos Bruiklenen: Bik Van der Pol, Kamiel Verschuren en het Stadsarchief Rotterdam Grafische vormgeving: Rick Vermeulen, Via Vermeulen

Rotterdam Cultural Histories #8: Hard Werken 3 juni – 4 september 2016 Rotterdam Cultural Histories #8 toonde alle edities, foto’s en ander archiefmateriaal van het roemruchte tijdschrift Hard Werken. Hoewel in de periode 1979–1982 maar tien nummers van dit tijdschrift zijn verschenen, heeft het grote invloed gehad op grafische vormgevers in Nederland en in het buitenland.

Samenstelling en onderzoek: Reyn van der Lugt, Marjolein van de Ven

Rotterdam Cultural Histories #9: Manifesta 1 Revisited 9 september 2016 – 22 januari 2017 Rotterdam Cultural Histories #9 keek terug op Manifesta 1, de eerste editie van de reizende Europese biënnale die in juni – augustus 1996 in Rotterdam plaatsvond. Manifesta 1 werd gepresenteerd in 16 kunstinstellingen en 36 openbare ruimtes in Rotterdam, ook in Witte de With. Het evenement is ontwikkeld door Hedwig Fijen (oprichter en directeur) en Joop van Caldenborgh (eerste voorzitter Stichting Manifesta) en verder ingevuld door een team van curatoren: Katalyn Neray (Hongarije), Rosa Martinez (Spanje), Viktor Misiano (Rusland), Hans-Ulrich Obrist (Zwitserland) en Andrew Renton (Verenigd Koninkrijk). Door middel van nooit eerder vertoond archief- en videomateriaal wierp Rotterdam Cultural Histories #9 licht op de totstandkoming van de eerste Manifesta en op de bijdragen van kunstenaars als Maria Eichhorn (Duitsland), Ayşe Erkmen (Turkije), Vadim Fishkin (Rusland), IRWIN (Slovenië), Oleg Kulik (Rusland), Roman Ondák (Slowakije) en Huang Yong Ping (Frankrijk/China).

De organisatie vond plaats in nauwe samenwerking met en met de steun van Stichting Manifesta. Samengesteld door: Adelheid Smit

Installatiefoto Rotterdam Cultural Histories #7: Perish Festival, Witte de With Center for Contemporary Art en TENT 2016. Foto: Aad Hoogendoorn

26 27 Doorlopende projecten Aanvullend publiek programma en 2016 – 2018 events in Rotterdam

SISTERS IN CRIME: MURDERING JOSEPHINE KUNSTHALLE FOR MUSIC ARTISTS’ IDEALS AND THE IDEAL CURATOR (kunstenaar), Natasha Hoare, Satch Hoyt (kunstenaar), Rana Hamadeh Project / Tentoonstelling Conferentie bij Witte de With ter gelegenheid van Adam Kleinman (curator, schrijver, educator), Kobe Matthys Studiegroep / Tentoonstelling 4 november 2016 – 31 maart 2018 Art Rotterdam 2016 (kunstenaar), Wendelien van Oldenborgh (kunstenaar), 3 november 2016 – november 2018 Kunsthalle for Music kwam in 2016 tot stand in opdracht 12 februari 2016 Emily Pethick (curator, directeur Showroom, Londen), Laure Sisters in Crime: Murdering Josephine is een besloten van Witte de With en Spring Workshop (Hong Kong), Zijn curatoren in staat zelf hun beroep tegen het licht te Prouvost (kunstenaar), Kristine Siegel (curator, directeur studiegroep die is samengesteld uit lezers met achter- en manifesteert zich in de loop van 2017 en 2018 op houden? Waar en hoe past de visie van het publiek, de PRAXES), Adam Sutherland (directeur Grizedale arts) gronden in verschillende disciplines. Deze studiegroep nader bekend te maken locaties. An exposition, not an criticus, de instelling, en bovendien de kunstenaar binnen Ondersteund door: Mondriaan Fonds, Art Rotterdam 2016 vormt de basis voor een nieuw langetermijnproject dat exhibition door Ari Benjamin Meyers vindt plaats bij het creëren van tentoonstellingen? Symposia over het vak kunstenaar Rana Hamadeh met Witte de With organiseert Spring Workshop (maart 2017), gevolgd door Music is van curator leggen vooral de nadruk op definities van de onder de voorlopige titel The Ten Murders of Josephine Not! A Conference On and Around the Kunsthalle for praktijk en theoretische benaderingen. Weinig aandacht FUTUROSITY – KUNSTBLOCK en dat toewerkt naar een tentoonstelling in het najaar Music bij Witte de With (26 – 27 mei 2017). Kunsthalle for wordt besteed aan de werkelijke relatie tussen kunste- 2015 – 2016 van 2017. Tijdens de bijeenkomsten denken de deelnemers Music resulteert in januari 2018 in een overname van naars en curatoren, en hoe kunstenaars zich binnen het veld Bit Rot vormde het startpunt van Futurosity, een jaar collectief en hardop na over de inrichting van de recht- Witte de With, inclusief nieuwe werken die in opdracht bewegen. Deze conferentie bracht een internationale durend project van Kunstblock, met kunstenaar en spraak, de invloed die bedrijfsleven en overheid daarop worden gemaakt. groep sprekers samen om in duo’s te reflecteren op ge- schrijver Douglas Coupland als ‘artist in focus’. In het uitoefenen en de manier waarop deze structuren zich deelde casussen en historische correspondenties tussen kader van de Manifestatie Rotterdam viert de stad!, verhouden tot het begrip “testimoniality”, of de mate Artistiek leider: Ari Benjamin Meyers kunstenaars en curatoren. Daarbij lag de nadruk niet nodigde Kunstblock uit om na te denken over het begrip waarin uitlatingen als getuigenverklaringen zouden kunnen Oprichters: Ari Benjamin Meyers, Defne Ayas, Mimi Brown alleen op de selectie en samenstelling van tentoonstel- ‘toekomst’. De Futurosity Summit vormde het brandpunt gelden. De groep wordt gevraagd om aan de hand van Team: Natasha Hoare, Christina Li, Anja Lindner, lingen, maar ook op de omkeringen en wendingen van van het project en bood een tweedaags programma een zelf samengestelde syllabus de rechtsgeldigheid Samuel Saelemakers hun eigen relaties. met lezingen, workshops en debatten door kunstenaars, van dergelijke subjectieve getuigenissen in overweging Design: APFEL (A Practice for Everyday Life) schrijvers en denkers. Douglas Coupland onthulde een te nemen. In eerste instantie ligt de nadruk op termen Samenwerkingspartners: Witte de With, Spring Workshop Deelnemers: Bonaventure Soh Bejeng Ndikung (curator nieuwe slogan voor Rotterdam, die in mei en juni 2016 en begrippen die te maken hebben met legaliteit, theater, en biotechnoloog), Grégory Castéra (curator, oprichter te zien was in de Witte de Withstraat. Futurosity was gerechtigheid, militarisme, werk, immuniteit en bestuur- COUNCIL), Rhea Dall (curator, directeur PRAXES onderdeel van Rotterdam viert de stad! en werd onder- lijkheid, die worden uitgediept aan de hand van teksten Center for Contemporary Art, Berlijn), Chris Evans steund door The Art of Impact. over spektakelrechtspraak, de theorie die stelt dat de waarde van een product verbonden is aan de hoeveel- heid arbeid die eraan ten grondslag ligt, slavernijge- schiedenis en ‘Black performance’ (het idee dat zwart-zijn als identiteit ontstaat in handelingen, uitspraken en gebaren), Koranexegese en Arabische modale toonladders, het korte verhaal ‘Jozefine de zangeres of het muizen- volk’ van Kafka en de opera.

Deelnemers: Rana Hamadeh Curatoren: Defne Ayas, Natasha Hoare Design: Boy Vereecken Samenwerkingspartners: Witte de With, A.P.E (art projects era), Theater Rotterdam – Productiehuis

“Er worden partijen gezocht voor gezamenlijke programma’s die de scope van de artistieke productie verbreden. Zo zijn er samenwerkingen met de Erasmus Universiteit en WORM. Op die manier wordt er aansluiting vanuit het kunstinstituut met doelgroepen en publiek gecreëerd die er voorheen niet waren. Het instituut functioneert als platform en als motor voor culturele stedelijke productie.”

Metropolis M (november 2016) Associate Director Education & Public Affairs Yoeri Meessen opent de Futurosity Summit tijdens het jaar durende project Futurosity. Foto: Aad Hoogendoorn

28 29 Bijdrage Witte de With: Bit Rot programmering. De eerste KunstavondXL vond plaats op 10 september 2015 t/m 3 januari 2016 vrijdag 9 september 2016 en was gekoppeld aan de Educatie & talentontwikkeling Van 29 september 2016 tot 8 januari 2017 was Rotterdam Uitdagen (9 t/m 11 september), een organisatie Bit Rot te zien bij Museum Villa Stuck, München. van Rotterdam Festivals. Ruim 4.100 mensen bezochten Witte de With en TENT tijdens de kunstavonden, waarvan Bijdrage V2_: Data in the 21st Century meer dan 2.000 tijdens de KunstavondXL. 18 december 2015 – 14 februari 2016

Bijdrage MAMA: Culturesport A–Z LIFE COACHING: KEREN CYTTER Educatie bij Witte de With biedt verschillende mensen Talentontwikkeling 22 januari – 1 april 2016 Lezing, filmvertoning en gesprek met Keren Cytter en groepen toegang tot kunst van nu. Centraal staat het en Vasilis Marmatakis tijdens KunstavondXL directe contact met kunst, kunstenaars en andere kunst- De focus van de talentontwikkelingsprojecten ligt bij jonge Alle Kunstblockpartners: Futurosity Summit 9 september 2016 professionals. Interactie en actieve deelname zijn kern- professionals. Deelnemers krijgen de mogelijkheid om 18 en 19 mei 2016 Een avond met kunstenaar Keren Cytter die samen met begrippen bij alle educatieve activiteiten en projecten, hun interesses, talenten en vaardigheden aan te spreken diverse performers voorlas uit haar nieuwe roman A–Z wat betekent dat we aansluiten bij leeftijd, kennisniveau, en te ontwikkelen, om hun visie te ontplooien en een Bijdrage TENT/CBK Rotterdam: Slogans for Rotterdam Life Coaching. Daarnaast werd Cytters film Metamorphosis kunstervaring en interesse van de deelnemers. Naast kritische houding te ontwikkelen, en om een netwerk op 18 mei – 10 juli 2016 gedraaid samen met een sneak preview van haar film een aanbod voor volwassenen zet Witte de With haar te bouwen in de kunst. In 2016 presenteerde Witte Terrorist of Love. Ook vond er een lezing plaats door de kennis van hedendaagse beeldende kunst in op diverse de With met Across the Board een nieuw interdisciplinair Bijdrage WORM: UBIK: Science Fiction Festival ontwerper van het boek, Vasilis Marmatakis. De in Athene onderwijsniveaus: van workshops voor vmbo en voor CKV traject voor talentontwikkeling van professionals uit de 9 – 12 juni 2016 woonachtige Vasilis Marmatakis ontwierp eerder film- en Kunst Algemeen op havo en vwo-niveau, tot projecten cultuur, politiek en zakenwereld. Gericht op intercul- posters voor films als Dogtooth en The Lobster. A–Z Life voor mbo, hbo en universiteit. Ook werkt Witte de With turele uitwisseling tussen deelnemers beoogt Across the Coaching werd geproduceerd ter gelegenheid van Cytters met een aantal opleidingen en collega-instellingen aan Board niet alleen de relaties tijdens het programma te WITTE DE WITH OP ART ROTTERDAM solotentoonstelling Selection in Künstlerhaus, Halle für modules en organiseren we masterclasses, peer education versterken, maar ook in een blijvend platform van uitwisse- Kunstbeurs voor hedendaagse kunst Kunst & Medien in Graz. en co-creatieprojecten. ling tussen toekomstige alumni te voorzien. 11 – 14 februari 2016 Evenals in voorgaande jaren was Witte de With in 2016 Deelnemers: Keren Cytter, Vasilis Marmatakis Onderwijs In 2016 organiseerde Witte de With wederom de twee- betrokken bij Art Rotterdam. Witte de Withs curator Samengesteld door: Maaike Gouwenberg jaarlijkse Prijs voor de Jonge Kunstkritiek. Door onze Natasha Hoare maakte de selectie voor New Art Section, (onafhankelijk curator) In 2016 is de samenwerking tussen Witte de With en onze inzet en die van partners uit Nederland en Vlaanderen is waar jonge internationale galeries werk tonen van jonge partners uit het hoger onderwijs verder geïntensiveerd. deze prijs inmiddels uitgegroeid tot de Kunstkritiek kunstenaars. Defne Ayas was jurylid voor de sectie Met Studium Witte de With bieden we een platform voor award voor het Nederlandse taalgebied.Het traject van Projections die volledig is gewijd aan video- en filmkunst. THE BIG DRAW kunst, theorie en wetenschap met als doel om een brug de prijs kent onder andere een workshop, mentorschap- Tevens maakte Witte de With deel uit van het VIP-pro- Tekenfestival te slaan tussen verschillende velden van kennis op het pen en publicatiemogelijkheden voor jong aanstormend gramma in de vorm van een besloten ochtendopenstelling. 1 en 2 oktober 2016 gebied van de geesteswetenschappen. Studium Witte talent. Voor kunstenaars en kunststudenten werden in In de stand van Witte de With op de beurs werd de Het internationale tekenfestival The Big Draw kwam voor de With onderzoekt en analyseert actuele tendensen in 2016 masterclasses aangeboden, onder meer door limited edition WDWXXV gepresenteerd en verkocht. de derde keer naar Rotterdam met als doel iedereen aan cultuur en politiek. Het is een plek voor studenten, pro- Charlemagne Palestine en Bik Van der Pol. In de zomer het tekenen krijgen. Vijf Rotterdamse kunstinstellingen fessoren, onderzoekers, kunstenaars en iedereen die vond in het kader van internationalisering weer een (Witte de With, TENT, Museum Boijmans Van Beuningen, geïnteresseerd is in onafhankelijk denken over kunst en Summer School plaats in het Witte de Withkwartier, deze DE DERDE DINSDAG Showroom MAMA en Villa Zebra) hadden een speciaal de maatschappij. Een nieuw initiatief was het peer-to- was samen met Open Set georganiseerd. Maandelijkse Liveshow programma voor jong en oud en van professional tot peer programma Class of ’16, waarbij studenten van De Derde Dinsdag was een culturele liveshow, die van 2011 amateur. Met een workshop in TENT en Witte de With meer dan zeven verschillende opleidingen het hele studie- Evaluatie tot en met juni 2016 werd georganiseerd door culturele bewees beeldend kunstenaar Femke Gerestein dat jaar Witte de With volgden. De samenwerking met de instellingen in en rondom de Witte de Withstraat in tekenen een feestje is voor iedereen, zelfs voor mensen Willem de Kooning Academie in het kader van de Minor Witte de with committeert zich om educatieve activitei- Rotterdam. Partners waren Ro Theater, Het Nieuwe die denken dat ze helemaal niet kunnen tekenen. Critical Studies werd voortgezet en samen met de ten kwalitatief te evalueren. Dit doen we met docenten Instituut, Productiehuis Rotterdam / Rotterdamse Schouw- Erasmus Universiteit werd onder meer een symposium uit het voortgezet onderwijs via een 100% Hedendaags burg, Dansateliers, De Doelen en Kunstblock. Deze cul- over economische transities in de creatieve sector klankbordgroep, in samenwerking met het Kenniscentrum turele instellingen presenteerden op de derde dinsdag DR. A.H. HEINEKENPRIJS VOOR DE KUNST gerealiseerd. Cultuureducatie Rotterdam in de stedelijke werkgroep van de maand een mix van theater, film, beeldende Yvonne Dröge Wendel cultuuronderwijs, en door partners uit het hoger onder- kunst, performance en muziek. Hiermee gaven zij een Lezing en gesprek met het publiek Voor schoolgroepen uit het voortgezet bieden we op wijs deel te laten nemen aan onze stakeholderevaluaties voorproef van de voor die maand geplande programma’s, 9 december 2016 maat gemaakte programma’s die hedendaagse kunst op basis van het BIS-monitormodel. voorstellingen en evenementen. De locatie wisselde Op 29 september 2016 nam Yvonne Dröge Wendel de en cultuur verankeren in het curriculum, van rondleidin- steeds zodat het publiek kennis zou maken met de ver- prestigieuze Dr. A.H. Heinekenprijs voor de Kunst 2016 gen tot workshops en langdurige samenwerkingen. Curatorial Fellowship 2016 schillende instellingen. In 2016 vond De Derde Dinsdag in ontvangst. Traditioneel geeft de laureaat een lezing In 2016 werden drie nieuwe workshops aangeboden voor het laatst plaats in juni. op een locatie naar keuze. Dröge Wendel koos Witte de waaronder een performanceworkshop in het kader van Sinds 2013 nodigt Witte de With jaarlijks een Curatorial With, waar zij in 1996 haar eerste groepstentoonstelling Relational Stalinism – The Musical. Fellow uit voor een onderzoek binnen het instituut. had: Voorwerk 5. In de lezing ging Yvonne Dröge Wendel Fellows worden door de directeur geselecteerd op KUNSTAVOND in op haar onderzoek naar het relationele en performa- Het pakket 100% Hedendaags (dat samen met TENT basis van hun gedegen en kritische intellectuele kennis, In 2016 introduceerde Kunstblock de Kunstavond, eerst tieve vermogen van dingen. Klaas Kuitenbrouwer en Showroom MAMA wordt aangeboden) werd evenals gerelateerd aan het programma van Witte de With. maandelijks, maar sinds september 2016 wekelijks op reflecteerde op het werk van Yvonne Dröge Wendel. eerdere jaren goed afgenomen door scholen. Voor het Iedere Fellow brengt zijn/haar eigen expertise naar het vrijdagavond van 18 tot 21 uur. Alle Kunstblock-instellingen Aansluitend ging de kunstenaar in gesprek met het publiek Wired Festival van het Kenniscentrum Cultuureducatie instituut en genereert daarmee een kruisbestuiving zijn dan gratis geopend en waar mogelijk worden bij- onder leiding van Yoeri Meessen. Rotterdam ontwikkelde Witte de With samen met Poetry tussen hedendaagse kunst en onderzoek op het gebied zondere evenementen geprogrammeerd. Vaste waarde Circle 010 de workshop Story Slam. van sociale en exacte wetenschappen. is de Kunstblock-tour langs de deelnemende locaties die Deelnemers: Yvonne Dröge Wendel, Klaas Kuitenbrouwer, om 19 uur vertrekt vanuit de hal van Witte de With en (expert new media/digitale cultuur, Het Nieuwe Instituut), Curatorial Fellow in 2016 was Marie Egger. Zij was curator TENT. Incidenteel vindt daarnaast de KunstavondXL Yoeri Meessen van de presentatie Rome Was Built For A Day met Fabian plaats, met extra ruime openingstijden en een bijzondere Met dank aan: Claire Beke – Communicatie in Cultuur Bechtle en Adriana Ramić (een WDW25+ Commission).

30 31 met Wilfried Lentz en Martijn Sanders op 18 november 2016. Foto: Aad Hoogendoorn Foto: 2016. op 18 november Sanders en Martijn Lentz Wilfried met The Business of Art: art and value(s) of Business The Masterclass Masterclass

32 33 the Board Across Publicaties Bijzondere educatieprojecten in 2016 Wilfried Lentz (galeriehouder) en Martijn Sanders (bestuursvoorzitter Holland Festival, verzamelaar) CLASS OF ’16 The Business of Art: art and value(s) Studium Witte de With – Class of ’16 is de eerste editie van 18 november 2016 een nieuw peer-to-peer initiatief. Tijdens een geheel studiejaar nodigen we een selecte groep studenten van Jeanne Gaakeer (bijzonder hoogleraar Recht en partnerinstellingen uit om een co-programmeringsteam Literatuur, Erasmus Universiteit Rotterdam) van en voor studenten te vormen, dat zich richt op het ver- Culture and Language krijgen van een rijk overzicht van de culturele en politieke 2 december 2016 Publicaties zijn een essentieel onderdeel van de artistieke Publicaties verschenen in 2016 ecologie van kunst in onze tijd. activiteiten van Witte de With. Boeken zijn een uniek Deelnemers voor het programma van 2016 waren afkomstig medium: ze onderscheiden zich van tentoonstellingen en ALEXANDRE SINGH: CAUSERIES uit vijf landen, werkzaam in de publieke en private evenementen, kunnen een groot publiek bereiken en De titel is afgeleid van het Franse woord causer: informeel STORY SLAM sector en met achtergronden in onder meer beeldende bezitten een blijvende waarde als archief van de activitei- met elkaar praten. Alexandre Singh: Causeries omvat 14, 15 en 16 april 2016 kunst, literatuur, architectuur en design: R.S. (Suki) de ten van zowel schrijvers, kunstenaars en curatoren als een reeks van ontmoetingen tussen kunstenaar Alexandre Locatie: Wired Festival, Schouwburgplein Boer (Droog Design, Ph.D. kandidaat VU Amsterdam), vormgevers, redacteuren en lezers. De publicaties lopen Singh (1980, FR) en diverse academici, schrijvers, weten- Zowel voor kunstenaars als voor schrijvers draait de Marie-Louise Calame (projectmanager FestivalTickets, uiteen van tentoonstellingscatalogi, kunstenaarsboeken schappers en filosofen. Singh, in residentie bij Witte wereld om verhalen. Maar hoe vertel je een goed verhaal coördinator en projectleider IFFR Rotterdam, Wereld- en speciale edities in beperkte oplagen tot essaybun- de With in Rotterdam, startte ter voorbereiding op zijn in woord en in beeld? Tijdens de workshop Story Slam havendagen Rotterdam), Floor Margarita Cornelisse dels, verslagen van symposia en vertalingen van essays. ambitieuze toneelstuk The Humans een publieke serie werden leerlingen uit het voortgezet onderwijs uitge- (social designer, voorzitter Beeldkanon collectief, lid van discussies om zo belangrijke thema’s en problemen daagd om te experimenteren met tekst en beeld op het vakgroep De GoedeDagvoorzitters), Seren Dalkiran binnen de ontwikkeling van zijn toneelstuk, zoals dans, raakvlak tussen fictie en kunst. (medeoprichter Synergized Earth Network, initiator Boekenbeurzen Witte de With Publishers drama en religie, te bespreken. Millennial Motion, Duurzame Jonge 100), Benedine Dassen (sr. beleidsmedewerker Ministerie van Onder- 20 – 22 mei 2016 Concept Causeries serie: Defne Ayas, FROM MAPPING TO NAVIGATING AND BACK AGAIN wijs, Cultuur en Wetenschap, Erfgoed en kunst), Nataly Offprint London 2016, Tate Modern Alexandre Singh, Donatien Grau 18 mei 2016 van Driel (sr. beleidsmedewerker Ministerie van Onder- Auteur: Alexandre Singh In deze workshop in het kader van Futurosity bespraken wijs, Cultuur en Wetenschap, Erfgoed en kunst), Maite 9 – 11 september 2016 In opdracht van: Defne Ayas Julieta Aranda (kunstenaar) en Doreen Mende (schrijver, García Lechner (programmamanager European Cultural Wiels Art Book Fair, Brussel Co-producent: Preromanbritain LLC curator, onderzoeker) het verband tussen dingen in kaart Foundation), Manus Groenen (docent Universiteit Redactie: Tyler Considine brengen en navigeren, twee verschillende maar vaak ver- Utrecht), Tynke Hiemstra (hoofd kunsteducatie Kunst 16 – 18 september 2016 Hoofdredactie: Maria-Louiza Ouranou warde concepten die de toekomst beïnvloeden. De work- Centraal, voorzitter werkgroep cultuur GroenLinks Printed Matter New York Art Book Fair Tekstredactie: Janine Armin shop bestond uit een uitwerking van het idee dat map- Utrecht), Anne Janssen (programmamaker Passa Porta, Productie assistent: Wendy Bos ping en navigatie twee posities of plaatsen zijn waarvan- international house of literature Brussels), Annika Kappner 21 oktober 2016 Bijdragen van: Kathleen Burk, Alan Cummings, Marieke daan we kunnen kijken naar de toekomst. (kunstenaar), Maria Lamslag (Kunsten ’92, Research & Lancering publicatie Causeries tijdens FIAC, Parijs Dhont, Brian Dunphy, Pascal Dupuy, Iki Freud, Donatien Stories), Aurélie Lever (assistent directeur Nederlands Grau, Peter de Graeve, Jessica Frazier, Edith Hall, Robert Dans Theater), Chiara Nuzzi (zelfstandig curator, artistiek 9 – 11 december 2016 Hewison, David Inglis, Andrew Jaffe, Amy Kenny, Adam ACROSS THE BOARD 2016 directeur Sonic Somatic), Claartje Opdam (projectmanager Friends With Books Berlin Art Book Fair Kleinman, Bernadette Leclercq-Neveu, Bénédicte Lemmelijn, Across the Board bracht twintig ambitieuze professionals EYE Filmmuseum), Mihaela Radescu (freelance architect, Liesbeth Levy, Tullio Lobetti, Nick Lowe, Valeria de Lucca, uit de kunsten, het bedrijfsleven en de politiek samen. tentoonstellingsontwerper, onderzoeker), Marieke Gareth Long, Martin Myrone, Alexa Piqueux, Adriaan Door middel van een exclusieve reeks masterclasses Tiesinga (analist ABN AMRO), Jaurana Verschuren (secre- Rademaker, James Robson, Alexandre Singh, Philip geleid door gastdocenten werkte de groep samen om de taris NVTC, Nederlandse Vereniging Toezicht Cultuur), Smallwood, Claudio Vellutini, Alexander Verpoorte en gedeelde waarden tussen hun verschillende domeinen Martine Zoeteman (oprichter STADVOGELS, coördinator Francis Wolff te duiden en waar nodig te herzien, en zo te komen tot tijdelijke programma’s Sandberg Institute). Ontwerp: Alex Lesy een meer veelzijdige en genuanceerde werkwijze voor het Across the Board werd ondersteund door het Mondriaan Uitgever: Witte de With Publishers gehele culturele veld. Fonds en het Pauwhof Fonds. ISBN: 978-94-91435-46-1 Prijs: € 29 Gastdocenten en masterclasses: Cuauhtémoc Médina (kunstcriticus, curator, historicus) PRIJS VOOR DE JONGE KUNSTKRITIEK Art and Society: Beyond Utility Uitreikingsceremonie QIU ZHIJIE: UNICORNS IN A BLUEPRINT 30 september 2016 16 december 2016 De publicatie Unicorns in a Blueprint focust op de Locatie: M HKA, Antwerpen kaarten van de kunstenaar en denker Qiu Zhijie en gaat Renilde Steeghs (ambassadeur internationale culturele De winnaars van de Prijs voor de Jonge Kunstkritiek uit van de tentoonstelling Blueprints bij Witte de With samenwerking, Ministerie van Buitenlandse Zaken) 2016 werden bekendgemaakt tijdens de feestelijke (28 juni – 19 augustus 2012). Cultural Diplomacy: soft power in international relations uitreiking in het M HKA Antwerpen. Laurie Cluitmans 7 oktober 2016 won de hoofdprijs in de categorie Essay en Brenda Redacteur: Defne Ayas Tempelaar mocht in de categorie Recensie de hoofdprijs Co-producent: Qiu Zhijie Ron Soonieus (managing partner Camunico) in ontvangst nemen. Bijdragen van: Charles Esche, Chus Martínez, Leadership across Cultures: shifts in governance Bik Van der Pol, Eugene Y. Wang 21 oktober 2016 Partners: De Appel, Amsterdam, Mondriaan Fonds, Redactionele ondersteuning & Productie: Stedelijk Museum Amsterdam, STUK – Huis voor Dans, Maria-Louiza Ouranou Gabriel Lester (kunstenaar) Beeld en Geluid Leuven, M HKA – Museum van Heden- Copy Editors: Marnie Slater, Rosa de Graaf Interdisciplinarity in Practice daagse Kunst Antwerpen, Van Abbemuseum Eindhoven Ontwerp: Kristin Metho & Juliane Sonntag 4 november 2016 Uitgever: Witte de With Publishers ISBN: 978-94-91435-44-7 Prijs: € 20

34 35 WDWXXV: IN LIGHT OF 25 YEARS WdW Review.org Deze publicatie beschrijft In Light of 25 Years, een project dat in 2015 plaatsvond in Witte de With. Tijdens het vijfen- In 2013 lanceerde Witte de With Publishers de eerste twintigjarig jubileum heeft Witte de With onderzoek editie van het online magazine WdW Review, een platform gedaan naar de geschiedenis van het instituut en was de waarin de werelden van de beeldende kunst, wetenschap ruimte op de begane grond het gehele jaar gewijd aan een en journalistiek bij elkaar komen en met elkaar versmelten. serie van presentaties door een groep van internationale WdW Review is in 2016 uitgegroeid tot een vooraanstaand hedendaagse kunstenaars: Özlem Altin, Wineke Gartz, platform voor intelligent en multidisciplinair debat op Camille Henrot, Germaine Kruip, Mahony, Raimundas het gebied van hedendaagse cultuur, politiek, economie Malašauskas, Zin Taylor, Freek Wambacq en Xu Zhen. en kunst. WdW Review had in 2016 correspondenten Elk van hen kreeg toegang tot Witte de Withs archief. in Athene, Delhi/Calcutta, Moskou en Nusantara en er Het resultaat was In Light Of 25 Years, een monumentale werden nieuwe correspondenten geïnstalleerd in Berlijn, lichtbak die gedurende het hele jaar te zien was in onze Londen, Marseille en Mexico City. tentoonstellingsruimte op de begane grond. De diverse visuele en tekstuele bijdragen voor dit jaar Redactie: Defne Ayas, Samuel Saelemakers kwamen van Natalia Antonova, Adam Bobbette, James Productie coördinatie: Maria-Louiza Ouranou Bridle, Evan Calder Williams, Stephen Crowe, Ben East- Engelse redactie / copy-editor: Rosa de Graaf ham, Patrick Goddard, Gabriela Jauregui, Ruchir Joshi, Ontwerp: Goda Budvytytė Natalie Kane, Stefan Keidel, Sholem Krishtalka, Patrick Uitgever: Witte de With Publishers Langley, Natasha Marie Llorens, Naeem Mohaiemen, ISBN: 978-94-91435-45-4 Ana Ofak, Pablo Rojas, Mohammad Salemy, Ana Texeira Prijs: € 15 Pinto, Danna Vajda en Winnie T. Frick en Julia Weist. WdW Review werd deels ondersteund door SAHA Association. CHARLEMAGNE PALESTINE: GESAMMTTKKUNNSTTMESHUGGAHHLAANDTTTT De catalogus Charlemagne Palestine: Gesammttkkunnstt- MeshuggahhLaandtttt verscheen bij de gelijknamige tentoonstelling die plaatsvond in de Kunsthalle Wien (18 september – 8 november 2015) en in Witte de With (29 januari – 8 mei 2016).

Redactie: Luca Lo Pinto, Samuel Saelemakers Hoofdredactie: Kunsthalle Wien, Vanessa-Joan Müller Hoofdredactie: Witte de With, Maria-Louiza Ouranou Copy-editing: Vanessa Joan Müller, Eleanor Taylor Ontwerp: Izet Sheshivari Fotografie: Aad Hoogendoorn, Maximilian Pramatarov Uitgevers: Kunsthalle Wien, Witte de With Publishers ISBN: 978-3-95679-232-8 Prijs: € 20

KASPER BOSMANS: DECORATIONS Voor Decorations begon Kasper Bosmans zijn onderzoek met een ‘close reading’ van 20+ Jaar Witte de With, een publicatie uitgegeven door het instituut in 2012, die een overzicht biedt van alle tentoonstellingen en andere projecten bij Witte de With tussen 1990 en 2011. Bosmans maakte talrijke voetnoten, krabbels, bedenkingen en schetsen in de marges van het boek. Door de toevoeging van deze kanttekeningen stelt hij deze sterk geredigeerde geschiedschrijving bloot aan nieuwe interpretaties.

Auteur: Kasper Bosmans Redacteurs: Kasper Bosmans, Samuel Saelemakers Ontwerp: Kristin Metho met Alessandro Carosso Uitgever: Witte de With Publishers ISBN: 978-94-91435-48-5 Prijs: € 15

Publicaties verschenen in 2016

36 37 Communicatie & Cultureel ondernemerschap – Museum Villa Stuck in München, voor de tentoon- Ook hebben wij weer enkele publieksevenementen (lezin- Communicatie stelling Bit Rot van Douglas Coupland. gen en symposia) live uitgezonden via onze website door – Liverpool Biënnale en Playground Festival Leuven, middel van ons geïntegreerde YouTube kanaal. De wissel- in het kader van Relational Stalinism – The Musical werking tussen de website, onze sociale media en van Michael Portnoy. de digitale nieuwsbrieven wordt gestimuleerd door ver- – Kunsthalle Wien, Wenen, in het kader van Gesammtt- schillende berichten naar de website en sociale media te kkunnsttMeshuggahhLaandtttt, de tentoonstelling laten verwijzen. en bijbehorende publicatie van Charlemagne Palestine. 2016 kende diverse successen op het gebied van commu- – vaak opinieleider: 32% (vs. 15% en 11% in segment – le plateau-frac ile de france, in het kader van de De sociale-mediakanalen van Witte de With kenden een nicatie, marketing en verslaglegging door de pers. Naast en sector); tentoonstelling tweeduizend vijftien van Mark Geffriaud. aanzienlijke groei. Zo nam het aantal volgers van onze externe communicatie zette Witte de With binnenshuis – waardeert Witte de With met name om het innovatieve – Spring Workshop Hong Kong, voor het project Kunst- Facebook-pagina met 1.000 toe tot ruim 28.000, een op- verschillende instrumenten in om de thema’s van het en onderscheidende programma, respectievelijk 39% halle for Music met componist Ari Benjamin Meyers. vallend groot aantal voor een middelgrote cultuur- artistieke programma te verduidelijken aan onze bezoekers: (vs. 14% in sector) en 40% (vs. 26% in sector); instelling als Witte de With. Het aantal volgers op Twitter educatie- en publieksprogramma’s, rondleidingen door – vindt in 64% van de gevallen dat Witte de With Publieksbereik groeide met een kleine 1.000 volgers tot een totaal- uiteenlopende professionals en publicaties. Het (leren) significant bijdraagt aan het woonplezier in Rotterdam. aantal van bijna 11.000. Ons Instagramprofiel werd in kennen van het publiek blijft onverminderd belangrijk Het publiek van Witte de With wordt regelmatig en via 2013 gelanceerd en groeide in 2016 met een spectaculaire voor Witte de With. Structureel publieksonderzoek maakt Met name de tentoonstelling Relational Stalinism – verschillende kanalen op de hoogte gehouden van het 300% naar ruim 6.500 volgers. het mogelijk om de communicatiestrategie en service The Musical van Michael Portnoy heeft aan het begin van programma. In 2016 ontvingen circa 4.500 internationale aan onze bezoekers te verbeteren. De stad Rotterdam is het jaar veel nieuwe bezoekers naar Witte de With geen Nederlandse adressen meermaals onze uitnodigin- Pers steeds populairder onder (inter)nationale toeristen. Een trokken. Zij beoordeelden de tentoonstelling gemiddeld gen per post. Daarnaast werden er ook Nederlandse en ontwikkeling waarvan ook Witte de With, gevestigd in met een 8,2, het hoogste cijfer van 2016. Ook blijkt uit Engelstalige digitale nieuwsbrieven verzonden, naar De reguliere benadering van alle perscontacten bestond het populaire Witte de Withkwartier, de vruchten plukt, de koppeling met het Mosaic-doelgroepenmodel dat wij zowel binnen- als buitenlandse abonnees. In 2016 meldden uit het versturen van gemiddeld twee persberichten met name door in een vroeg stadium in te spelen op een cultureel divers publiek hebben. 2.872 nieuwe mensen zich aan voor onze mailings, per groot project. Per mailing werden steeds 1.850 jour- Rotterdamse evenementen met een groot bereik en het waarmee wij op een bestand van in totaal 9.552 actieve nalisten en critici in binnen- en buitenland bereikt. actief onderhouden en uitbreiden van het internationale Samenwerkingen adressen kwamen. Daarnaast werd een groot aantal van deze geadresseerden persnetwerk. proactief en persoonlijk benaderd via telefoon of e-mail, Om het programma onder de aandacht van een breed De bezoekcijfers van 2015 hebben wij in 2016 licht afhankelijk van de aard van het specifieke project of Doelgroepen publiek te brengen werkt Witte de With intensief samen kunnen laten groeien. Onze tentoonstellingen van 2016 evenement. Middels persoonlijke benadering werd de met partners, lokaal, nationaal en internationaal. waren goed bezocht met een totaal aantal bezoekers pers de mogelijkheid geboden om de directeur, curatoren Witte de With richt zich op een internationaal, nationaal van 35.894. Het gevarieerde aanbod van lezingen, work- of kunstenaars te interviewen. Persrelaties die Witte de en regionaal publiek. De communicatie en zichtbaarheid Lokaal werden op het gebied van communicatie partner- shops en discussies, en de diversiteit aan thema’s trok With bezochten ontvingen een persmap en kregen na van het programma in de eigen stad Rotterdam is van groot schappen gesloten met Art Rotterdam, International ook bezoekers die doorgaans geen tentoonstellingen afloop de link naar onze perspagina met afbeeldingen belang, maar daarnaast wordt ingezet op communicatie Film Festival Rotterdam (IFFR), NRC Café, Rotterdam van beeldende kunst bezoeken. doorgestuurd. De pers die een artikel aan een van onze in andere grote steden in Nederland. Onze nationale Festivals en Rotterdam Partners. Vanaf 2013 hebben projecten wijdde, ontving een persoonlijk dankbericht. reputatie als vernieuwend kunstcentrum groeit gestaag, de culturele instellingen gevestigd aan en rondom de Onder publieksbereik verstaan wij niet alleen de bezoekers wat ook valt af te leiden uit de groeiende belangstelling Witte de Withstraat – MAMA, TENT, CBK Rotterdam, die wij ontvangen in ons gebouw, maar ook het publiek Onze actieve persbenadering genereerde veel positieve van de landelijke pers. Naast een breder publiek van V2_, WORM en Witte de With – zich verenigd in Stichting dat onze satellietprojecten op andere locaties (landelijk verslaglegging over Witte de With. Een van de hoogte- cultureel geïnteresseerden, leerlingen uit het voortgezet Kunstblock, om de potentie van de Witte de Withstraat en wereldwijd) bezoekt, online via live streams onze punten daarvan was de lovende recensie in het NRC en hoger onderwijs en (internationale) toeristen, heeft als smeltkroes van vele culturen en interesses beter te symposia en lezingen volgt, of ons online journal WdW Handelsblad van 16 juni over de tentoonstelling WERE IT Witte de With een groot bereik onder een meer ge- gebruiken en promoten. Voor masterclasses en lezingen Review leest. Daarmee genereren wij jaarlijks een inter- AS IF van kunstenaarsduo Bik Van der Pol. specialiseerde publieksgroep van kunstprofessionals. Zij werkt Witte de With jaarlijks nauw samen met het hoger nationaal off- en online publiek van tienduizenden mensen. zijn als kunstenaar, curator, wetenschapper, theoreticus onderwijs, onder andere met de Willem de Kooning Aca- In 2016 verschenen daarnaast onder andere recensies of criticus nauw betrokken bij de hedendaagse kunst of demie, het Piet Zwart Institute, de Hogeschool Rotterdam Middelbare scholieren en studenten van het voortgezet en artikelen (print en online) over Witte de With in volgen een beroepsopleiding in die richting. Deze groep en de Erasmus Universiteit Rotterdam. Tegelijk werd zo onderwijs uit de regio komen naar Witte de With voor AD Rotterdams Dagblad, AD Utrechts Dagblad, draagt bij aan de reputatie en kwaliteit van het instituut ons Studium Witte de With programma bekend gemaakt speciale rondleidingen, masterclasses en workshops. Ook Artsy.com, De Groene Amsterdammer, Extra Extra, en is één van de krachten in Witte de Withs programma onder studenten. betrekken wij nieuwe doelgroepen bij onze programme- Gonzo Circus, Hyperallergic.com, Knack, Metropolis M, en publieksbenadering. ring door verbindingen te leggen met het thema van onze Mister Motley, Museumtijdschrift, Trendbeheer, Trouw, Op het gebied van educatie werkt Witte de With in de presentaties. Het resultaat is een gemêleerd publiek theglobeandmail.com, Volkskrant en de internationale Sinds september 2015 maakt Witte de With gebruik van vorm van het complete (dag)programma over hedendaagse dat niet alleen varieert in interesse, maar ook in leeftijd vakbladen 02 Magazine, Artforum, Art Review, Art Review het continu bezoekersonderzoek van Hendrik Beerda. kunst en beeldcultuur in Rotterdam (100% Hedendaags) en achtergrond. Asia, Frieze, H ART, Kunstforum, Monopol, Mousse en Andere databronnen zijn de bezoekgegevens van samen met TENT en Showroom MAMA. De Witte Raaf. Onze programmaonderdelen werden ver- Museumkaart-houders en postcodegegevens. Deze laatste Website en social media meld door onder andere AD Rotterdam, Contemporary worden door Rotterdam Festivals geanalyseerd aan de Op landelijke schaal is er de structurele samenwerking Art Daily en diverse online blogs en culturele agenda’s. hand van het Mosaic-doelgroepenmodel, waarbij de acht met De Appel in Amsterdam, onder meer in het kader In mei 2016 lanceerden we een nieuwe, gebruiksvriende- belangrijkste Rotterdamse doelgroepen voor cultuur in van Kunst NU, de snelcursus hedendaagse kunst. lijke website, met een eigen online verkoopkanaal voor Marketing kaart worden gebracht. Uit de meest recente uitkomsten Op 16 december 2016 werd De Prijs voor de Jonge toegangsbewijzen en publicaties en geoptimaliseerd van het publieksonderzoek blijkt dat het algemene publiek Kunstkritiek weer uitgereikt. Deze prijs wordt tweejaar- voor alle mobiele apparaten. Daarbij is de geschiedenis Op het gebied van marketing en lokale outreach heeft van Witte de With als volgt kan worden gekenmerkt: lijks uitgereikt en is bedoeld ter stimulering van een van ons instituut digitaal toegankelijk gemaakt door Witte de With eveneens nieuwe stappen gezet. Weder- nieuwe generatie critici en essayisten uit het Nederlands de ontsluiting van een online archief van alle tentoon- om hebben we samengewerkt met marketingpartner – relatief jong: 39% van de algemene bezoekers is tussen taalgebied die schrijft over hedendaagse beeldende kunst. stellingen, evenementen, langdurige projecten en publi- Rotterdam Festivals (o.a. uitgever van het Rotterdams de 18 en 30 jaar oud (schoolgroepen niet meegerekend; caties van Witte de With, verrijkt met aanvullend bron- cultuurmagazine Uitagenda). Daarnaast is Witte de vs. 18% en 15% in segment en sector; respectievelijk Internationaal vervult Witte de With een ambassadeurs- materiaal (sources). De website werd door ruim 142.000 With lid van Rotterdam Partners, verantwoordelijk voor musea en kunstmusea); functie voor hedendaagse kunst in Rotterdam en unieke bezoekers bezocht. het promoten van de stad Rotterdam als aantrekkelijke Nederland. In 2016 werd samengewerkt met: toeristische, zakelijke en congresbestemming. Witte de

40 41 With profiteert dankzij dit lidmaatschap onder meer van Op nationaal en internationaal niveau werd het publiek opname in databases en de Rotterdam-app, vermelding zowel on- als offline bereikt door advertenties in Artforum, Cultureel ondernemerschap in nieuwsbrieven, mediaruimte op het WOW-outdoor- Cahier, Extra Extra, Frieze, De Groene Amsterdammer, scherm (170 m2) tegenover Centraal Station Rotterdam Metropolis M, SubbaCultcha en De Witte Raaf. Ook en presentatie van foldermateriaal bij de verschillende maakt Witte de With voor tentoonstellingen en publica- Rotterdam Info-punten. Ook onderhouden wij nauw con- ties vier keer per jaar gebruik van een aankondiging tact met de plaatselijke ondernemersvereniging. via e-flux, die wereldwijd wordt verzonden naar meer dan 90.000 subscribers in de kunstwereld. Om Witte de With onder de aandacht te brengen van Witte de With heeft zich de afgelopen jaren ontwikkeld Club Witte de With alle bezoekers van de horeca en hotels in en rondom de Bewegend beeld tot één van de grootste Nederlandse presentatie- Witte de Withstraat, werd een speciale kortingsflyer instellingen voor hedendaagse kunst zonder eigen collectie. Witte de With werkte in 2016 aan het uitbreiden van verspreid. Ook boden wij korting aan voor de bezoekers/ Witte de With heeft op een aantal manieren bewegend In 2016 had Witte de With een percentage eigen in- Club Witte de With. Ook werden zes ambassadeurs be- klanten van lokale hotels, IFFR, Art Rotterdam, Object, beeld toegepast in de communicatie. Zo hebben wij voor komsten van ruim 30 %, afkomstig uit een aantal verschil- noemd, die het lidmaatschap in hun omgeving aanbevelen TecArt, APCOA parkeergarage en Motel Mozaïque. enkele tentoonstellingen een korte animatie laten maken lende bronnen: verkoop van toegangskaarten, een groot en zo bijdragen aan de ontwikkeling van Club Witte Verder kregen Rotterdampas-houders gratis toegang (15 sec) die in de stad te zien was op het WOW-outdoor- aantal groepsrondleidingen, publicaties en de verkopen de With. Met de leden van de Club, waarvan het lid- tot Witte de With. De houders van de in 2015 bij Witte scherm (170 m2) bij het Centraal Station. Verder zijn we van de limited edition WDWXXV. De verhuur van een maatschap €100 per jaar bedraagt, bezochten we maan- de With geïntroduceerde Rotterdam Welcome Card vaker gaan werken met GIF bestanden, bijvoorbeeld gedeelte van de ruimte op de begane grond aan TENT delijks aan kunst, architectuur of design gerelateerde kregen in 2016 wederom 50% korting. Tot slot zijn kortings- om de looproute door de stad naar Witte de With in beeld zorgt daarnaast voor een constante inkomstenbron. evenementen in Nederland en één keer in het buitenland. acties opgezet met het digitale Museumkaart-magazine te brengen en voor de promotie van publicaties. Ten- Het aantal leden verdubbelde in 2016 van 18 naar 38. en Minicards, die zijn verspreid onder hotels en toeristische slotte hebben wij voor de tentoonstellingen met Michael Financiële bijdragen komen tevens voort uit de werving attracties in Rotterdam. Met AD Rotterdams Dagblad Portnoy en Charlemagne Palestine twee teaser-video’s van financiële middelen via Nederlandse, Europese werd een lezersaanbieding samengesteld in het verlengde gemaakt, die via YouTube en sociale media werden en andere internationale fondsen – zowel overheid als ACTIVITEITEN 2016 van de tentoonstelling WERE IT AS IF van Bik Van der Pol. verspreid. De teasers werden in 2016 zo’n 5200 keer particulier. 17 januari bekeken. Club Witte de With bezocht het Cobra Museum in Sinds afgelopen jaar sturen wij ons flyermateriaal naar – Relational Stalinism – The Musical werd ondersteund Amstelveen waar The Soul in Limbo, het eerste museale andere culturele instellingen in de regio en daarbuiten door Fonds 21, de Gemeente Rotterdam, de Ambassade overzicht van het werk van Jennifer Tee in Nederland en zijn A6-flyers door Rotterdam en Amsterdam ver- van de Verenigde Staten van Amerika en door de te zien was. Na het bijwonen van de performance spreid. Tevens is een postercampagne opgezet voor de verkoop van een werk van Michael Portnoy tijdens de What Men Knew Nothing About in aanwezigheid van tentoonstelling van Michael Portnoy. Benefietavond 2015 (met dank aan Galerie Wilfried Lentz). Jennifer Tee, kreeg Club Witte de With een rondleiding – Para | Fictions wordt gedurende twee jaar ondersteund door conservator Hilde de Bruijn. Media-inkoop door AMMODO. Mark Geffriaud en Laure Prouvost (2017) worden deels ondersteund door het Institut français 10 februari In 2016 hebben we structureel meer ingezet op online des Pays-Bas. Speciale ontvangst tijdens de VIP opening in de stand adverteren en hebben wij regelmatig gebruik gemaakt – WDW25+ werd ondersteund door J.E. Jurriaanse van Witte de With op Art Rotterdam, waar de limited van betaalde Facebook-campagnes. De resultaten Stichting, G. Ph. Verhagen – Stichting, Hendrik Muller edition WDWXXV werd gelanceerd. hiervan waren terug te zien in de respons op Facebook Fonds, Stichting Elise Mathilde Fonds en Stichting en in een bescheiden groei van online ticketverkoop De Gijselaar-Hintzenfonds. 25 februari voor onze evenementen. – WERE IT AS IF werd voor een periode van 24 maanden Leden van Club Witte de With bezochten de VIP Preview ondersteund door het Mondriaan Fonds (Werkbijdrage van de tentoonstelling Hacking Habitat in de voormalige Op lokaal niveau bereikte Witte de With het publiek door Bewezen Talent + Opdrachtgever). gevangenis aan het Wolvenplein in Utrecht. middel van maandelijkse advertenties in de Uitagenda – Kasper Bosmans: Decorations werd ondersteund door Rotterdam en vermeldingen op toeristische stadsplatte- de Vlaamse Overheid. 17 april gronden. Gedurende enkele tentoonstellingen was een – De publicatie Alexandre Singh: Causeries werd mede Bezoek aan kunstenfestival Tweetakt (Fort Ruigenhoek, muurvullende afbeelding te zien in het NRCafé aan de mogelijk gemaakt door een bijdrage van Stichting Groenekan) met een rondleiding door kunstenaar Witte de Withstraat. Ook waren onze tentoonstellingen Elise Mathilde Fonds, STOA en een particuliere donatie. Melle Smets. gedurende het jaar vijf keer een week te zien op zo’n – De presentatie Rome Was Built For A Day met Fabian 50 digitale schermen van Boomerang in verschillende Bechtle en Adriana Ramić (een WDW25+ Commission) 22 april horeca- en theater/filmhuislocaties in Rotterdam. Tijdens werd mede ondersteund door het Goethe Institut. Club Witte de With werd ontvangen bij La Loge in Brussel International Film Festival Rotterdam (IFFR) werden – WdW Review werd deels ondersteund door SAHA. door Anne-Claire Schmitz, directeur van La Loge en voor- er een advertentie geplaatst in festivalkrant Daily Tiger. – Across the Board werd ondersteund door het Pauwhof malig curator van Witte de With. Vervolgens bezochten Fonds en het Mondriaan Fonds. de leden de kunstbeurs Independent Brussels met een introductie door de co-director van de beurs, Liv Vaisberg.

6 juli Witte de With en TENT organiseerden een members only Summer BBQ in rooftop bistro Op Het Dak voor leden van Club Witte de With en TENT Prominenten. “In Rotterdam floreert de hedendaagse Tijdens deze avond genoten de leden van een kunstsector met gerenommeerde welkomstcocktail, een BBQ en muziek door DJ GoHome. De Rotterdamse schrijver (tevens Club Witte de With presentatie-instellingen als Witte de ambassadeur) Elfie Tromp las voor uit eigen werk. With en TENT.”

De Volkskrant (24 juni 2016)

42 43 22 september Witte de With Rooftop Honey Bezoek aan de VIP opening van de Unseen Photo Fair in Amsterdam, met een rondleiding door Hinde Haest, Op 23 april 2016 plaatste Witte de With twee bijenkas- curator van Foam. ten op het dak. Urban beekeeping is dé manier om de achteruitgang in het aantal bijen(volken) tegen te gaan. 12 oktober Witte de With wil bijdragen aan dit initiatief en een Onder begeleiding van curator (en Club Witte de With thuis bieden voor bijen in de stad. De bijenkasten zijn ambassadeur) Carolyn Drake bezochten de leden de voor de periode van een jaar geadopteerd door Huize RijksakademieOPEN tijdens de Professional Preview. Frankendael in Amsterdam. De opbrengst van de ver- ’s Avonds woonden de leden een exclusieve Amsterdam koop van onze Rooftop Honey komt ten goede aan ons Art Weekend lezing bij van kunstcriticus en schrijver programma. Hans den Hartog Jager, waarna (op eigen gelegenheid) een aantal door hem geselecteerde galeries bezocht Kunst NU werd. De avond werd afgesloten met een borrel in het Andaz Hotel in Amsterdam. De zesdelige spoedcursus over hedendaagse kunst in samenwerking met De Appel in Amsterdam werd in 2016 14 december opnieuw georganiseerd. De reeks werd bij beide instituten Dreaming of a White Christmas, een moment voor de georganiseerd in het najaar. De cursus werd gegeven leden van Club Witte de With en de Private & Corporate door kunstenaars, critici en curatoren die zelf actief zijn Circles om het jaar gezamenlijk af te sluiten. Onder het in de kunstwereld en de actuele ontwikkelingen in genot van een glas glühwein gaf curator Natasha Hoare de kunst op de voet volgen. De cursus biedt heldere infor- een rondleiding door de tentoonstelling In the Belly of matie en duiding over actuele tendensen in de heden- the Whale en bekeken de leden de film Provenance van daagse kunst. In 2016 nam een groep van 17 personen deel Amy Siegel. aan de cursus bij Witte de With.

1. Kunst & Het Hedendaagse door Yoeri Meessen AMBASSADEURS 2016 15 september 2016 Marcus Vlaar (eigenaar Ranj Serious Games) Elfie Tromp (schrijver en columnist) 2. Kunst & Massacultuur door Nathalie Hartjes Valerie Kuster (eigenaar Op Het Dak) 29 september 2016 Carolyn Drake (onafhankelijk curator en medeoprichter A Tale of A Tub) 3. Kunst & Technologie door Juha van’t Zelfde Karin de Jong (directeur Printroom) 13 oktober 2016

Circles 4. Kunst & Taal door Nicoline van Harskamp 27 oktober 2016 In 2016 zijn er weer enkele lidmaatschappen voor de Private Circle (voor particulieren) afgesloten. Ook is een 5. Kunst & Verf door Marc Mulders aanvang gemaakt met Adopt A Project, waarbij begun- 10 november 2016 stigers via een persoonlijke benadering meer worden betrokken bij het artistieke proces van de kunstenaar. 6. Kunst & Geld door Olav Velthuis Begunstigers kunnen een tentoonstelling of project naar 24 november 2016 keuze ondersteunen, zodat zij kunnen ervaren op wat voor manier hun financiële bijdrage het verschil maakt. Benefietavond

Limited Edition WDWXXV In 2016 werd besloten om de jaarlijkse benefietavond met veiling, in samenwerking met De Appel in Amsterdam, De limited edition WDWXXV bracht alle In Light Of niet door te laten gaan, vanwege de nawerking van 25 Years opdrachten, die in 2015 plaatsvonden in Witte de het ontslag van de directeur van De Appel, waardoor With, samen in een portfolio, gepresenteerd in een plexi- draagvlak voor het organiseren van deze avond ontbrak. glazen frame (20 × 80 cm), een schaalverkleining van Beide instituten zetten hun eigen individuele fondsen- de originele lichtbak. Elke portfolio bevat tien afdrukken wervingsprogramma’s voort om zo aan hun verplichtingen van hoge kwaliteit van het werk van alle deelnemende op het gebied van eigen inkomsten te kunnen voldoen. kunstenaars (zie pagina 37). De limited edition werd gepresenteerd en verkocht in de stand van Witte de With tijdens Art Rotterdam 2016.

Summer BBQ met leden van Club Witte de With en TENT Prominenten in rooftop bistro Op Het Dak. Foto: Aad Hoogendoorn

44 45 Kwantitatieve gegevens Bezoekersaantallen Persoverzicht

WITTE DE WITH 2016 Verslag 2016 Plan 2016 Verslag 2015 ALG Algemeen Witte de With 29 feb, Defne Ayas, Director Witte de 10 apr, Ulay. www.canvas.be CP CP Charlemagne Palestine With Center for Contemporary Art. 15 apr, Folkers, Hendrik. Twee musicals. DA Defne Ayas / Witte de With Museumtijdschrift. DA Metropolis M. MP DC Douglas Coupland 29 feb, Kunstblockavond. Museumtijd- 24 apr, Deviations from The Script: on Tentoonstellingsperiodes 3 4 3 EB Eric Baudelaire schrift. ALG Michael Portnoy’s “Relational Stalism” Tentoonstellingen (presentaties) 7 5 8 EV Events WDW 29 feb, Performance programma in www.tohumagazine.com MP Publicaties 5 5 4 ITB In the Belly of the Whale Witte de With. Museumtijdschrift. MP 26 apr, Armory. www.artsy.net DC Totaal aantal prestaties 98 24 91 JR Judy Radul 29 feb, Fresh Fair. Vogue. ALG 28 apr, Oscar Santillan on Zaratán. Bezoekers Witte de With (Witte de Withstraat 50) 35.894 21.500 33.011 KB Kasper Bosmans 29 feb, Vaughan, RM. Filthy Toys Aren’t www.metropolism.com PF MA CP Bezoekers bij overige Witte de With- Marwa Arsanios Subversive Anymore. www.artfcity.com 30 apr, Kunst: Van slakkenslijm tot MP Michael Portnoy 29 feb, Hof, Fonds. Welkom op statenloosheid. Gonzo (Circus) ALG presentaties (nationaal & internationaal) 153.141 30.000 86.567 PF Para | Fictions Art Rotterdam. Museumtijdschrift. ALG Co-producties 10 5 5 WIAI WERE IT AS IF 29 feb, Reflections. Museumtijdschrift. EV MEI Bezoekers Witte de With-website 142.322 150.000 171.997 25Y In Light Of 25 Years 29 feb, Knuffeldieren. Museumtijdschrift. CP 20 mei, Kammer, Claudia. Lent van, Daan. Bezoekers WdW Review 13.127 – 23.364 29 feb, Dijkershuis, Edo. Art Rotterdam. Ik hoop eigenlijk dat de minister er Contacturen educatie 9.714 3.000 9.133 Museumtijdschrift. MP wat bij doet. NRC Next. ALG Bezoekers educatieve activiteiten 6.951 1.000 6.687 JANUARI 26 mei, Lijster, Thijs. Spetters zijn niet ALG Samenwerkingen binnen Rotterdam 18 15 24 1 jan, Driessche van, Wouter. Machines MAART zomaar spetters. DC Aantal uren open 2.254 – 2.191 zouden zoveel… www.multimedia.tijd.be 1 mrt, Witte de With Center for 31 mei, Folkerts, Hendrik. 1 jan, Infolettre Institut Francais januari Contemporary Art. www.holland.com ALG Michael Portnoy. Metropolis M. MP 2016. Institut Francais. PF 2 mrt, Van freerunning tot gabberscene. 1 jan, Hélio Oiticica. Mousse. ALG De Botlek. EV JUNI PRESENTATIES BIJ WITTE DE WITH Periode Bezoekers 6 jan, Ke, Ma. Douglas Coupland: Bit Rot. 2 mrt, Van freerunning tot gabberscene. 1 jun, Tromp, Elfie. De toekomst houdt www.leapleapleap.com DC Havenloods. ALG van je maar heeft je niet nodig. 11 jan, Chong, Heman. Douglas Coupland. 4 mrt, Fascinerend, deze expo. www.metronieuws.nl DC DC CP ALG Character is Fate 01.01.16 – 03.01.16 ArtReview Asia. www.uitagendarotterdam.nl 1 jun, Marwa Arsanios. www.50plus.nl Art In The Age Of… Asymmetrical Warfare 01.01.16 – 03.01.16 18 jan, Teerlink, Hilde. Bit Rot. www.blogs. 8 mrt, Bakker, Martine. Kunst snuiven 16 jun, Wesseling, Janneke. Fijne reis mediapart.fr DC op straat. www.cjp.nl ALG langs 25 jaar expositiegeschiedenis. Bit Rot 01.01.16 – 03.01.16 233 19 jan, Aestatica. Interview with Natasha 11 mrt, Subsidieaanvragen Basis- NRC Handelsblad. WIAI In Light of 25 Years 01.01.16 – 17.01.16 Hoare. www.aestheticamagazine.com ALG infrastructuur 2017-2020. BK-Informatie. ALG 17 jun, Wesseling, Janneke. Fijne reis Rotterdam Cultural Histories 01.01.16 – 31.01.16 22 jan, Veel leuks! Zoals Gesammtt- 13 mrt, Boer de, Solange. Het belang van langs 25 jaar expositiegeschiedenis. Relational Stalinism 29.01.16 – 06.03.16 6.790 kkunnsttMeshuggahhLandtttt. vertalen: Solange de Boer van Octavo. NRC NEXT. WIAI GesammttkkunnsttMeshuggahhLaandtttt 29.01.16 – 08.05.16 6.091 NIW-Nieuw Israëlitisch Weekblad. CP www.metropolism.com PF 24 jun, Bronwasser, Sacha. Leeuwen van ALG Para | Fictions 29.01.16 – 31.12.16 23 jan, Pleij, Sander. Twijfel is ongeveer 23 mrt, Witte de With, Rotterdam: Sacha. Volkskrant. ALG WERE IT AS IF 27.05.16 – 21.08.16 6.484 wie ik ben. Vrij Nederland. Foreword, Calla Henkel en Max Pitegoff. 25 jun, Tentoonstelling: Bik Van Der Pol. 31 jan, Scherz, Laurence. www.artizontaal.nl PF NRC Handelsblad. WIAI WDW25+ 27.05.16 – 31.12.16 Douglas Coupland. Metropolis M. DC 23 mrt, Jones, Nathan. Monetise Your 29 jun, Bik Van Der Pol is een Rotterdams In the Belly of the Whale 09.09.16 – 31.12.16 13.003 Privilege With Schizo-Art Blolocks. kunstenaarsduo. Interim periodes 3.293 FEBRUARI www.medium.com MP www.uitagendarotterdam.nl WIAI 1 feb, Foreword: Calla Henkel, Max 23 mrt, Muller, Robert-Jan. Charlemagne 30 jun, Byvanck, Valentijn. Pitegoff. www.artizontaal.nl PF Palestine. www.artforum.com CP Het favoriete kunstwerk van. Totaal aantal bezoekers Witte de With (Rotterdam) 35.894 2 feb, Charlemagne Palestine. 27 mrt, Charlemagne Palestine. Savoir Vivre aux Chateaux. ALG www.youtube.com CP www.canvast.be CP 30 jun, Extra voordeel met uw kaart. 4 feb, Rossie, Evelyne. Hoe kon ik zo 30 mrt, Bier, Arielle. The 20 Most Jazzism Magazine. WIAI achteloos zijn? NRC Handelsblad. MP Influential Young Curators in Europe. OVERIGE BEZOEKERS 6 feb, JB. Charlemagne Palestine. Artsy. DA JULI www.trendbeheer.com CP 31 mrt, Ruyters, Domeniek. 3 jul, Hellemans, Frank. ‘Generatie 21 feb, Buesing, Nicole. Heiko, Klaas. Markus Miessen. Metropolis M. ALG X’-woordvoerder Douglas Coupland komt Nationaal 27.472 Schauen, Kaufen, Reflektieren. 31 mrt, Crabbé, Sofie. Christian Falsnaes. naar Brussel. www.knack.be DC Internationaal 125.669 www.daremag.de CP Metropolis M. MP 5 jul, La Rivière, Gyz. Home screen Home. 24 feb, Saelemakers, Samuel. In Light Of AD Rotterdams Dagblad. ALG 25 Years. www.artviewer.org 25Y APRIL 8 jul, Tabakatera. E-flux. ALG 25 feb, Wesselink, Janneke. De teddybeer 1 apr, Calla Hankel & Max Pittegoff. 12 jul, Searle Adrian. Liverpool Biennial is een groot… NRC Handelsblad. CP 02 Free Contemporary Art Review. PF revieuw. www.theguardian.com MP 25 feb, Rätta, Skriv. Växelverkan. Unik 1 apr, Neofetou, Daniel. On Site. 15 jul, 25 jaar hedendaagse kunst in Witte mix av konst, teater, dans och sang i The Wire. CP de With. AD Utrechts Nieuwsblad. WIAI Rotterdam. www.dn.se MP 6 apr, Wired: veelzijdig festival voor 22 jul, Unieke rondleiding 25 jaar kunst in 26 feb, Wesselink, Janneke. Teddyberen Rotterdamse jeugd. Havenloods. ALG Witte de With. AD Amersfoortse. WIAI op Indonesische muziek. NRC NEXT. CP 6 apr, Para | Fictions. 31 jul, Raad Voor Cultuur. Culturele Basis- 29 feb, Museumnacht010. Weekblad www.institutfrancais.nl PF infrastructuur 2017–2020. BK-Informatie. ALG Hoogvliet. EV 7 apr, Kustanczy, Catherine. Douglas 31 jul, Dorssen van, Antoinette. Coupland Wants to Give You Brain Aan het werk in Zürich. Tableau Fine Arts Orgasms. www.hyperallergic.com DC magazine ALG

48 49 AUGUSTUS NOVEMBER 1 aug, Kasper Bosmans: Specimen Days at 1 nov, Kasper Bosmans: Decorations S.M.A.K. Ghent. www.artlead.net ALG at Witte de With Rotterdam. Jaaragenda 1 aug, Kasper Bosmans. www.artlead.net KB www.artlead.net KB 25 aug, Lint van der, Roos. 1 nov, Schmid, Karlheinz. Burkinis für die Een bestaan tussen haakjes. Kunst. Kunstzeitung. ITB De Groene Amsterdammer. ALG 20 nov, Steverlynck, Sam. Kasper Bosmans 21 aug, Bik van der Pol. www.form.de WIAI hijst de vlag. De Standaart. KB 30 nov, Segbars, Jack. Gordiaanse Knoop. ALG SEPTEMBER Metropolis. 2015 – 2016 Art Rotterdam Week: GesammttkkunnsttMeshuggahhLaandtttt: 1 sep, Dumalin, Caroline. Folk Activism. 30 nov, Dumolin, Caroline. Folk Activism: Karakter is Lot Witte de With op Art Rotterdam Tuning – Detuning? Noting – Denoting KB KB www.mousemagazine.it Kasper Bosmans, Mousse. Willem de Rooij Presentatie op de kunstbeurs Event DC 1 sep, Futurosity. www.theartofimpact.nl Tentoonstelling 11 – 14 februari 2016 17 maart 2016 7 sep, Dit is een prachtstad waar van DECEMBER 27 januari 2015 – 3 januari 2016 Locatie: van Nelle Fabriek ALG ALG alles te beleven is. Havenloods. 2 dec, Vrijdag 2 december. Metro. GesammttkkunnsttMeshuggahhLaandtttt: KB 9 sep, Kasper Bosmans. www.frieze.com 8 dec, JB. In the Belly of the Whale @ Bit Rot Art Rotterdam Week: minimal versus MAXIMAL,,,,,Fighttt to ITB 9 sep, Selections Magazine: One Remove Witte de With. www.trendbeheer.com Douglas Coupland VIP Programma Art Rotterdam the Deathh!!!! PF by Lucy Skaer. www.selectionsarts.com 10 dec, Schneider, Hans. In the Belly of Tentoonstelling Speciale ochtendopenstelling Masterclass THB 9 sep, Aftrap met spannende the Whale. www.au.blouinartinfo.com 11 september 2015 – 3 januari 2016 11 februari 2016 18 maart 2016 KunstavondXL. Metro. ALG 12 dec, Rijn van, Ilse. Across the Board. ALG 9 sep, In the Belly of the Whale. www.metropolism.com. Art In The Age Of… Asymmetrical Warfare Art Rotterdam Week: APRIL ITB www.fotoexpositie.nl 15 dec, Lind van der, Roos. Iedere actie een Tentoonstelling GesammttkkunnsttMeshuggahhLaandtttt: Kunstblock Tours en gratis entree voor ITB 11 sep, Coupland, Douglas. The other night. reactive. De Groene Amsterdammer. 11 september 2015 – 3 januari 2016 Musicaaacontinuaaameshuganaaa bezoekers Motel Mozaïque DC www.ft.com 15 dec, Rijn van, Ilse. In the Belly of the Performance door Charlemagne Palestine Speciale openstelling ITB 16 sep, Genomineerden Dolf Henkes Whale. Metropolis M. Rotterdam Cultural Histories #6: 12 februari 2016 8, 9 en 10 april 2016 ALG Prijs 2016. BK-Informatie. 16 dec, Filmmaker en kunstenaar Video in het Lijnbaancentrum ALG EB 16 sep, Vrijdag 16 september. Metro. Eric Baudelaire. BK-Informatie. Tentoonstelling Art Rotterdam Week: Wired Festival 30 sep, Rijn van, Ilse. De kunstcatalogus. 16 dec, KunstavondXL in Witte de With- 22 oktober 2015 – 7 februari 2016 Artists’ Ideals and the Ideal Curator Educatie ALG ALG Metropolis M. kwartier. BK-Informatie. Conferentie 14, 15 en 16 april 2016 30 sep, Lederman, Marsha. Douglas 16 dec, Judy Radul: In, Out, and Beyond. Opdrachtenserie In Light of 25 Years 12 februari 2016 DC JR Coupland. www.theglobeandmail.com BK-Informatie. Raimundas Malašauskas: Club Witte de With: ALG 23 dec, Vrijdag 23 december. Metro. What are we looking at tonight? Art Rotterdam Week: Bezoek Festival Tweetakt OKTOBER 26 dec, Smallenburg, Sandra. Beeldende 1 december 2015 – 17 januari 2016 Rotterdam Cultural Histories #7: 17 april 2016 WIAI 1 okt, Dumalin, Caroline. Folk Activism. Kunst. NRC NEXT. Perish festival Locatie: Fort Ruigenhoek, Groenekan, KB Mousse. 28 dec, Wesseling, Janneke. Dit is de JANUARI Tentoonstelling Utrecht WIAI 6 okt, Dattenberger, Simone. Das, was da- beste beeldende kunst van 2016. NRC. Read-In: Collapsology Symposium 12 februari – 29 mei 2016 DC hinter webt und lebt. www.ovb-online.de Educatie Club Witte de With: 7 okt, Bem, Merel. Geef me de vijf. 16 januari 2016 Para | Fictions: La Loge & Independent Brussels ALG Volkskrant. The Long Troll: An evening with 22 april 2016 10 okt, Stokkum van, Juul. Tijdsdialoog. Club Witte de With: Emily Segal Locatie: Diverse locaties, Brussel ITB www.mistermotley.nl Bezoek Cobra Museum Amstelveen, 16 februari 2016 10 okt, Whyte, Murry. Douglas Coupland: Jennifer Tee Para | Fictions: An author turned artist with no turning 17 januari 2016 Club Witte de With: Oscar Santillan – Zaratán DC back. www.thestar.com VIP Preview HACKING HABITAT Tentoonstelling 13 okt, Hancox, Han. Book review: Down Relational Stalinism – The Musical 25 februari 2016 22 april – 10 juli 2016 the rabbit whole with Douglas Coupland. Michael Portnoy Locatie: Gevangenis Wolvenplein, Utrecht DC www.thenational.ae Tentoonstelling Para | Fictions: 15 okt, Servise, Kültür. New York merkezli 29 januari – 6 maart 2016 MAART Artist Talk met Oscar Santillan DA Arts. www.onedio.com Relational Stalinism – The Musical: 28 april 2016 16 okt, Dijksterhuis, Edo. Para | Fictions: Performance Taxonomies DC Douglas Coupland. www.artslant.com Calla Henkel & Max Pitegoff – Foreword Symposium Class of ’16: 19 okt, 12 uur in rotterdam. 29 januari – 10 april 2016 3 maart 2016 Orchestrating Engagement. ALG www.nsfavourites.nl An Art Visit in 4 Acts 21 okt, JB. Kasper Bosmans@Witte de GesammttkkunnsttMeshuggahhLaandtttt Museumnacht 29 april 2016 KB With. www.trendbeheer.com Charlemagne Palestine 5 maart 2016 28 okt, Cultuurplan Rotterdam. Tentoonstelling MEI ALG BK-Informatie. 29 januari – 8 mei 2016 Relational Stalinism – The Musical: Futurosity Summit: Keynotes 31 okt, Per 1 oktober. The Particiturbation Room 18 en 19 mei 2016 ALG Collect Kunst Antiek Design. FEBRUARI Event tijdens Museumnacht KB 31 okt, Smets, Sandra. Kasper Bosmans. Relational Stalinism – The Musical: 5 maart 2016 Futurosity Summit: From Mapping to 31 okt, Muller, Nat. What Representations. You’ve Got to Give Some Muffin Navigating – And Back Again Exhibitions and other Representations in for This Space Class of ’16: Workshop door Julieta Aranda en 25 Year at Witte de With. Filmvertoning Be Creative: Transformations in the Doreen Mende MA www.ibraaz.org/essays/166. 4 februari 2016 New Culture Industries 18 mei 2016 31 okt, Subbacultcha Belgium. Kasper 11 maart 2016 KB Bosmans. Relational Stalinism – The Musical: Futurosity Summit: The Particiturbation Room Class of ’16: Future Capital in Smart Cities Event Contested Tongues Lezing door Willem Schinkel 6 februari 2016 Educatie 18 mei 2016 Locatie: BAR, Schiekade 201, Rotterdam 16 maart 2016

50 51 Futurosity Summit: The Past is Now Useless Relational Stalinism – The Musical Poetry Slam In the Belly of the Whale Relational Stalinism – The Musical Kunstblock Tours voor Rotterdam Partners Keynote conversatie door Douglas Michael Portnoy Workshop Schouwburgplein ihkv Tentoonstellingslezing door Michael Portnoy Rondleiding Coupland en Shumon Basar Performance Rotterdam Uitdagen Mohammad Salemy Performance 20 december 2016 18 mei 2016 7, 8 en 9 juli 2016 10 en 11 september 2016 21 oktober 2016 19 november 2016 Locatie: Liverpool Biennial Locatie: Playground Festival, Leuven, Boekenbeurzen Futurosity Summit: Kunst NU Extra Extra België Witte de With Publishers The Future of Multiculturalism Jeugd Vakantiepaspoort Spoedcursus hedendaagse kunst Launch event 20 – 22 mei 2016 Presentatie door Charlie Koolhaas 9 juli – 14 augustus 2016 Les 1: Kunst & Het Hedendaagse 21 oktober 2016 In the Belly of the Whale: Offprint London, Tate Modern 19 mei 2016 door Yoeri Meessen Every contact leaves a trace: follow the… Para | Fictions 15 september 2016 Studium Witte de With: Conferentie 9 – 11 september 2016 Futurosity Summit: Pre-mediating Tomorrow Lucy Skaer: One Remove The Read-In series: Other Voices 19 november 2016 Wiels Art Book Fair, Brussel Presentatie door Liesbet van Zoonen Tentoonstelling Club Witte de With: Read-In #2: Frantz Fanon, 19 mei 2016 15 juli – 2 oktober 2016 VIP Preview Unseen Photo Fair 2016 Black Skin, White Masks (1952) Studium Witte de With: 16 – 18 september 2016 22 september 2016 25 oktober 2016 The Read-In series: Other Voices Printed Matter New York Art Book Fair Class of ’16: WDW25+: Read-In #4: Sara Ahmed, Capsulating Precyclopedia Le Mirage: Ahmed Bouanani Bit Rot Kunst NU Happy Objects (2010) 21 oktober 2016 19 mei 2016 Filmvertoning en gesprek Tentoonstelling Spoedcursus hedendaagse kunst 22 november 2016 Launch Causeries, FIAC, Paris 16 juli 2016 28 september 2016 – 8 januari 2017 Les 4: Kunst & Taal WDW25+ Locatie: Museumpark, Rotterdam Locatie: Villa Stuck, München door Nicoline van Harskamp Kunst NU 9 – 11 december 2016 Tentoonstelling 27 oktober 2016 Spoedcursus hedendaagse kunst Friends With Books Berlin Art Book Fair 26 mei – 31 december 2016 AUGUSTUS Kunst NU Les 6: Kunst & Geld Activating the Archive Spoedcursus hedendaagse kunst NOVEMBER door Olav Velthuis Class of ’16 kwam bij elkaar op: WDW25+: Masterclass Les 2: Kunst & Massacultuur Contour Biennale 8 / Polyphonic Worlds: 24 november 2016 5 januari 2016 What representations? 2 augustus 2016 door Nathalie Hartjes Justice as Medium 19 januari 2016 Marwa Arsanios 29 september 2016 Preview event Club Witte de With: 30 januari 2016 Rondetafelgesprek ihkv Open Set Summerschool 2 november 2016 Amsterdam Art Weekend: fieldtrip naar CASCO Utrecht (symposium) opening WDW25+ Educatie Across the Board RijksakademieOPEN 2016 & lezing 2 februari 2016 26 mei 2016 2 – 6 augustus 2016 Masterclass Cuauhtemoc Médina: Sisters in Crime: Murdering Josephine Hans den Hartog Jager in Andaz Hotel 16 februari 2016 Art and Society: Beyond Utility Studiegroep Amsterdam 1 maart 2016 WDW25+: WERE IT AS IF WDW25+: WERE IT AS IF 30 september 2016 3 november 2016 – 31 december 2017 25 november 2016 15 maart 2016 Bik Van der Pol Tentoonstellingslezing door 29 maart 2016 Tentoonstelling Wouter Davidts OKTOBER Kunsthalle for Music DECEMBER 12 april 2016 26 mei – 21 augustus 2016 5 augustus 2016 The Big Draw Oprichting project / Tentoonstelling Across the Board 26 april 2016 Educatie 4 november 2016 – 31 maart 2018 Masterclass Jeanne Gaakeer: 10 mei 2016 WDW25+: EUREKA: Erasmus Universiteit Rotterdam 1 en 2 oktober 2016 Culture and Language 24 mei 2016 I want to possess in this world that Eerstejaars Kennismakings Activiteiten Across the Board 2 december 2016 7 juni 2016 which brings joy to the eyes… Educatie Across the Board Masterclass Gabriel Lester: 21 juni 2016 Ahmed Bouanani 15 augustus 2016 Masterclass Renilde Steeghs: Interdisciplinarity in Practice In the Belly of the Whale Tentoonstelling Cultural Diplomacy: soft power in 4 november 2016 Tentoonstellingslezing door De liveshow De Derde Dinsdag vond tot 26 mei – 21 augustus 2016 WDW25+: WERE IT AS IF international relations Nicoline van Harskamp en met juni maandelijks plaats op: Tentoonstellingslezing door 7 oktober 2016 Studium Witte de With: 2 december 2016 21 januari 2016, WORM WDW25+: Maziar Afrassiabi The Read-In series: Other Voices 16 februari 2016, Dansateliers What representations? 21 augustus 2016 Studium Witte de With: Read-In #3: Audre Lorde, WDW25+: Decorations: 15 maart 2016, Kunsthal Marwa Arsanios The Read-In series: Other Voices Age, Race, Class and Sex: Tentoonstellingslezing door Hilde de 19 april 2016, V2_ Tentoonstelling SEPTEMBER Read-In #1: Judith Butler, Women Redefining Difference (1980) Bruijn over Asger Jorn 17 mei 2016, WORM 27 mei – 21 augustus 2016 WDW25+: Decorations Gender Trouble; Feminism and the 8 november 2016 2 december 2016 21 juni 2016, Vroesenpaviljoen Kasper Bosmans Subversion of Identity (1990) JUNI Tentoonstelling 11 oktober 2016 Kunst NU WDW25+: Decorations Tot en met augustus waren Witte de Rotterdam Cultural Histories #8: 9 september – 31 december 2016 Locatie: Willem de Kooning Spoedcursus hedendaagse kunst Boeksignering en tentoonstellingslezing With en de andere Kunstblock-partners Hard Werken Les 5: Kunst & Verf door Kasper Bosmans in de Witte de Withstraat elke eerste Tentoonstelling In the Belly of the Whale Club Witte de With: door Marc Mulders 2 december 2016 vrijdag van de maand open tot 21 uur. 3 juni – 4 september 2016 Tentoonstelling Bezoek Museum Voorlinden, Wassenaar 10 november 2016 Vanaf september was dit iedere 9 september – 31 december 2016 12 oktober 2016 The Show Must Ego On vrijdagavond. De avondopenstellingen That Slow Nightfall WDW25+: Rome Was Built For A Day Erik van Lieshout (Kunstblock Fridays) tot 2 september Maria Barnas In the Belly of the Whale Kunst NU Fabian Bechtle & Adriana Ramić Boeksignering en filmvertoning vonden plaats op: Presentatie ihkv Poetry International Tentoonstellingslezing door Spoedcursus hedendaagse kunst Opening, filmvertoning en Artist Talk 2 december 2016 5 februari 2016 7 – 11 juni 2016 Aaron Schuster Les 3: Kunst & Technologie 10 november – 31 december 2016 12 februari 2016 9 september 2016 door Juha van ’t Zelfde Dr. A.H. Heinekenprijs voor de Kunst 4 maart 2016 WDW25+: WERE IT AS IF 13 oktober 2016 In the Belly of the Whale Yvonne Dröge Wendel 1 april 2016 Tentoonstellingslezing door A–Z Life Coaching: Keren Cytter Tentoonstellingslezing door Lezing en gesprek met het publiek 6 mei 2016 Samira Ben Laloua Lezing, filmvertoning en gesprek met Para | Fictions: Aaron Peck 9 december 2016 3 juni 2016 9 juni 2016 Keren Cytter en Vasilis Marmatakis Mark Geffriaud – tweeduizend vijftien 18 november 2016 1 juli 2016 tijdens KunstavondXL Tentoonstelling Club Witte de With & Circles: 5 augustus 2016 WDW25+: WERE IT AS IF 9 september 2016 14 oktober – 15 januari 2017 Across the Board Dreaming of a White Christmas 2 september 2016 Tentoonstellingslezing door Lex ter Braak Masterclass Wilfried Lentz en Martijn 14 december 2016 30 juni 2016 Rotterdam Cultural Histories #9: WDW25+: Decorations Sanders: The Business of Art – Manifesta 1 Revisited Artist Talk met Kasper Bosmans art and value(s) Prijs voor de Jonge Kunstkritiek JULI Tentoonstelling 18 oktober 2016 18 november 2016 Uitreikingsceremonie Club Witte de With: 9 september 2016 – 22 januari 2017 16 december 2016 Summer BBQ met TENT Prominenten Across the Board Locatie: M HKA, Antwerpen 6 juli 2016 Masterclass Ron Soonieus: Leadership Locatie: Op Het Dak, Rotterdam across Cultures: shifts in governance 21 oktober 2016

52 53 op 18 en 19 mei 2016. Foto: Aad Hoogendoorn Foto: op 18 en 19 mei 2016. Futurosity Summit Futurosity

54 55 tijdens de onthuld de Withstraat, zien in de Witte te Rotterdam, slogan voor Couplands Douglas Financieel verslag Rekening baten en lasten

BATEN Realisatie 2016 Begroting 2016 Realisatie 2015

Directe opbrengsten 138.259 100.000 121.607 Indirecte opbrengsten 103.828 120.000 101.382 Overige bijdragen 127.559 200.000 161.807 Subsidiebaten 1.218.645 1.210.751 1.211.483 Overige baten 131.770 – 35.834

Totale baten 1.720.061 1.630.751 1.632.113

LASTEN

Personeelslasten 731.691 640.000 671.846 Afschrijvingen 39.503 30.000 29.712 Kosten activiteiten 694.239 570.751 607.331 Huisvestingslasten 159.238 160.000 152.502 Kantoorlasten 66.851 70.000 69.022 Publiciteitskosten 63.349 75.000 43.075 Algemene lasten 55.849 75.000 51.705 Financiële baten en lasten 6.698 10.000 5.909

Totale lasten 1.817.418 1.630.751 1.631.102

Exploitatieresultaat -97.357 0 1.011

Resultaatbestemming Algemene reserve 49.423 -102.180 Bestemmingsreserves -116.122 102.808 Bestemmingsfonds OCW -30.658 383

Exploitatiesaldo -97.357 – 1.011

WDW25+ archiefproject. Foto: Aad Hoogendoorn

58 59 Externe medewerkers verschillende kunstbeurzen en conferen- Academie. Ze was curator van de tentoon- Zakelijk advies: Chris de Jong ties zoals Art Basel Asia, (Hong Kong), stelling Self-Reflection in het Freud Organisatie Administratie: Frank van Balen Art Bogota (Colombia), Kunsthalle Wien Museum, London (28 juli – 25 september Fotografie: Aad Hoogendoorn, Sofie (Wenen), Niarchos Foundation (Thessa- 2016) en nam deel aan het symposium Knijff, Sander van Wettum, Tomas loniki), Ottomans & Europeans (Bozar, You’re Such A Curator! van het De Appel Mutsaers, Cassander Eeftinck- Brussel) en Visiting Lecturer bij HISK Curatorial Programme op 23 november Schattenkerk, Marcel IJzerman, (Gent). Zij schrijft regelmatig bijdragen 2016. Ze schrijft regelmatig bijdragen voor Dimitris Poteas, Sterre van der Waals voor publicaties zoals in 2016 voor Studio Ibraaz en Extra Extra. In 2016 droeg ze Hoofdredacteur WdW Review: Miessen en BMW Tate Live en voor bij aan Future Greats 2016 in Art Review. Voorzitter van het bestuur: Stichting Tegenstrijdige belangen: Adam Kleinman tijdschriften als Spike Art, Yishu Journal, Raad van Toezicht, directie en Managing editor WdW Review: Orit Gat A Prior en Mousse. Het MarCom team volgde in 2016 twee personeel Follow-a-Muse, Amsterdam; Stichting In 2016 is er geen sprake geweest van Zina, Amsterdam tegenstrijdige belangen. Grafisch ontwerp: A Practice for Social Media sessies met Geet Khosla Everyday Life (huisstijl), Remco van Paul van Gennip is bestuurslid van (directeur van GDNK creatives influencers Witte de With, een stichting die in Bladel, Kristin Metho, Goda Budvytytė, Kunstblock en van de stichting and brands) met als onderwerp tips & januari 1990 werd geïnitieerd door de Patrick van Mil Bezoldigingsbeleid: Vanaf 1 december 2016: Directeur De leden van de Raad van Toezicht ver- Alex Lesy, Izet Sheshivari, De Heren van SENSATIONAL MIX (Rotterdam). trics, case studies + best practices voor Rotterdamse Kunststichting, wordt Design (WdW Review website en app), Twitter, Facebook en Instagram. ondersteund door de Gemeente Rotter- Stedelijk Museum Alkmaar (voorheen richten hun werkzaamheden onbezoldigd. Directeur Museum Prinsenhof en Erf- Systemantics (programmeurs website) Yoeri Meessen is lid van de Adviescom- dam en het Ministerie van Onderwijs, Installatie tentoonstellingen: missie Cultuur van de Gemeente Utrecht. Angelique Kool en Jeroen Lavèn be- Cultuur en Wetenschappen. Directeuren goed Delft) Externe accountant: Jury BankGiroLoterij Museumprijs: In 2016 is een nieuwe externe accountant Ties ten Bosch, Jonathan den Breejen, Daarnaast is hij lid van de Raad van zochten op 2 juni het kenniscafé over waren achtereenvolgens Chris Dercon Carlo van Driel, Chris van Mulligen, Advies van de master Education in Arts Visual Storytelling, georganiseerd door (1990–1995), Bartomeu Marí (1996–2001), Advies en interim management culturele benoemd door de Raad van Toezicht. sector Vanaf 2016 zal Berghout+MAS de nieuwe Hans Tutert, Ruben van der Velde van het Piet Zwart Institute. Hij is voor- Rotterdam Festivals. Catherine David (2002–2004), Hans Ondersteuning balie en secretariaat: zitter van The New School Collective, Maarten van den Brink (interim, 2005) accountant zijn van Stichting Witte de Jeroen Princen With. Na een offerteprocedure heeft de Remty Elenga, Marguerite de Geus, een vereniging van docenten en educa- Milou van Lieshout bezocht op 26 septem- en Nicolaus Schafhausen (2006–2011). Rabin Huissen, Marjolijn Kok, Jasmijn toren. Hij is lid van de Professional ber het kenniscafé over co-creatie, een Sinds 1 januari 2012 is Defne Ayas directeur. Advocaat en partner bij Ploum Lodder Raad van Toezicht besloten om de op- Princen te Rotterdam dracht (voorheen uitgevoerd door EY) Krol, Annelotte Vos, Gino van Weenen, Advisory Board van de Erasmus University organisatie van Rotterdam Festivals en Lydia Weijers School of History Communication and ACMC, waarvan zij ook lid is. Ook Governance Code Cultuur Bestuurslid: Stichting Beheer Boijmans nu te gunnen aan Berghout+MAS, in Van Beuningen; Vereniging Insolad verband met hun ruime ervaring in de Ondersteuning events en openingen: Culture. Meessen was curator van bezocht zij op 17 november een kennis- Lid Raad van Toezicht: Stedelijk Museum culturele sector. Darly Benneker, Francine van Blokland, Public Works, een serie van grootschalige bijeenkomst van Rotterdam Festivals, Witte de With is een stichting en hanteert Schiedam Yana Eekret, Remty Elenga, Marguerite commissies voor nieuwe kunst in de met als thema De toekomst van publiek het Raad-van-Toezicht-model. Het bestuur- de Geus, Gwendolynn van der Graaf, openbare ruimte in het stationsgebied en publieksonderzoek. lijk proces (met uitzondering van het Personeel in 2016 Karel Schampers Rabin Huisen, Anita Hrnić Emma Hazenak, in Utrecht. Hij modereerde een sessie toezicht) is in handen van de directeur- Folke Janssen, Marjolijn Kok, Bettina Making School over nieuwe vormen van Maria-Louiza Ouranou adviseerde van Lid Raad van Toezicht NAI010 Uitgevers Defne Ayas directeur-bestuurder bestuurder Defne Ayas. Bij Witte de Kohrs, Jasmijn Krol, Sofie Maas, Erwin leren tijdens de Dutch Design Week juni tot augustus 2016 bij de ontwikkeling Adviseur Vereniging Rembrandt Paul van Gennip adjunct-directeur With kan de directeur-bestuurder maxi- Nederhoff, Marcel Teunissen, Annelotte en tijdens de jaarlijkse Cultuur in Beeld van de documenta14 website. Sarah van Overeem-van der Tholen maal twee periodes van drie jaar de Vos, Anique Weve, Lydia Weijers, conferentie van het Ministerie van Nathalie de Vries zakelijk coördinator functie bekleden. De directeur-bestuurder Gino van Weenen, Flora Woudstra Onderwijs Cultuur en Wetenschappen Gerda Brust is werkzaam als freelance Architect/directeur MVRDV, Rotterdam Yoeri Meessen associate director en de externe accountant worden be- Art Mediators / rondleiders: Lisa Diederik, gaf hij een presentatie over innovaties auteur voor het tijdschrift Klei – keramiek- Professorin für Baukunst Kunstakademie, education & public affairs noemd door de Raad van Toezicht. Femke Gerestein, Emmelie Mijs, Germa en publiek bij culturele instellingen. magazine. In 2016 trad ze aan als be- Düsseldorf Samuel Saelemakers curator De adjunct-directeur ondersteunt wat Roos, Brit Rooswinkel, Bram Verhoef, stuurslid van de Nederlandse Vakgroep Voorzitter BNA, brancheorganisatie Natasha Hoare curator betreft zakelijke leiding en continuïteit. Gino van Weenen, Lesley Wijnands Sarah van Overeem-van der Tholen trad Keramisten. Ze volgde de training GROEI Nederlandse architecten Adelheid Smit pr, marketing & communi- Conform de Governance Code Cul- in februari 2016 aan als bestuurslid van in Leiderschap & Management met Lid Raad van Toezicht: Stichting Groninger catie associate (t/m 31 augustus 2016) tuur is er een schema van aftreden en Conform de Wet Deregulering Beoorde- ArtTable Nederland. Op 14 april 2016 nam als thema Psychologie op 30 juni 2016. Museum voor Stad en Lande; Milou van Lieshout pr, marketing & wordt deskundigheid, diversiteit en ling Arbeidsrelaties heeft Witte de With ze deel aan de workshop Building Success- Bestuurslid: Stichting Kunstbezit en communicatie associate onafhankelijkheid van de samenstelling met de freelance medewerkers (installatie ful Fundraising Partnerships in Brussel, Emmelie Mijs is museumdocent bij Oudheden Groninger Museum (vanaf 15 augustus 2016) gewaarborgd. In de samenstelling van tentoonstellingen, art mediators en balie- voor Alumni van de King Baudouin Foun- Museum Rotterdam, beeldend kunste- Angélique Kool marketing & communi- de Raad van Toezicht zit een balans medewerkers) de door de Belastingdienst dation United States (KBFUS). In het kader naar en fooddesigner. Katarina Zdjelar cations (MarCom) officer, director’s office tussen kunsten zakelijke professionals. goedgekeurde modelovereenkomsten van het Sectorplan Cultuur droeg ze op Beeldend kunstenaar Gerda Brust office manager afgesloten. Aan twee freelance mede- verzoek van aemuse op 25 mei 2016 bij aan In november 2016 hebben de volgende Bestuurslid: A.P.E (art projects era) Emmelie Mijs events en office assistent Raad van Toezicht in 2016 werkers is een tijdelijk arbeidscontract een groepsgesprek over de HRM-praktijk medewerkers de herhalingscursus Core tutor: Piet Zwart Institute Rotterdam; Wendy Bos productie assistent aangeboden. Witte de With zal de wet- in de culturele sector. Op 13 oktober 2016 Bedrijfshulpverlener (BHV) gevolgd: Master Artistic Research Den Haag Docus van der Made educatie assistent Kees Weeda (voorzitter) geving ten aanzien hiervan doorgaand nam ze deel aan een panelsessie Develop- Paul van Gennip, Gerda Brust, Emmelie Maria-Louiza Ouranou publicaties en Patrick van Mil (penningmeester; monitoren en zo nodig marktconform bij- ment & Fundraising tijdens de Buma Mijs, Angelique Kool, Wendy Bos, Erik Gabriel Lester website associate afgetreden op 31 december 2016) stellen. Classical Convention in Utrecht. Visser, Erwin Nederhoff, Ella Broek. Docent Sandberg Instituut/Rietveld Jeroen Lavèn (vanaf 11 januari 2016) Jeroen Princen Freelance medewerkers: Remty Elenga, Academie, Amsterdam stagiair, (vanaf 17 mei 2016) social media Karel Schampers (afgetreden Samuel Saelemakers was in 2016 jurylid Jasmijn Krol, Gino van Weenen. Bestuurslid: SIR Rotterdam; One Minutes & website assistent) Extra Curriculum op 8 september 2016) voor de Master Of Research In Art And Erik Visser receptionist, bibliotheek Nathalie de Vries Design aan de St Lucas School of Arts Adelheid Smit was in 2016 concept en Rooster van aan- en aftreden: medewerker en office assistent Defne Ayas is sinds 2005 als curator Katarina Zdjelar in Antwerpen. In maart 2016 was hij gast- project manager bij XPEX Experience Karel Schampers (01.01.10, Erwin Nederhoff receptionist verbonden aan Performa New York en Gabriel Lester (aangetreden spreker bij het Hoger Instituut voor Experts in Amsterdam van tentoon- afgetreden op 08.09.16) Ella Broek (vanaf 1 mei 2016) receptionist, SPRING Hong Kong. Ayas is lid van op 7 september 2016) Schone Kunsten (HISK) in Gent. In juni stellingen voor Stadsmuseum Zoetermeer Kees Weeda (18.10.11 – office assistent (daarvoor werkzaam op de Board of Directors van Arthub Asia 2016 was hij jurylid aan de Akademie voor en voor het vierhonderdjarig jubileum uiterlijke aftreding: 18.10.17) freelance basis) (netwerkpartner van het Prins Claus Kunst en Vormgeving St. Joost. Sinds van het Stadhuis Bolsward. Daarnaast Functies en nevenfuncties Nathalie de Vries (01.01.2013 – Francine van Blokland (vanaf 1 mei 2016) Fonds), bestuurslid bij de Rijksakademie 2015 is hij voorzitter van het bestuur van publiceerde zij het artikel “Lijnbaan- uiterlijke aftreding: 01.01.19) receptionist (daarvoor werkzaam op Amsterdam, M/other Voices en Sakip RIB Art Space in Rotterdam. centrum: experimentele tentoonstellingen Kees Weeda Patrick van Mil (01.01.13, freelance basis) Sabanci Museum Istanbul en commissie- en massacultuur”, in het Rotterdamse Bestuurslid: Stichting AVL-Mundo, afgetreden op 31.12.16) line kramer senior technical supervisor lid bij het Mondriaan Fonds. Tevens is zij Natasha Hoare was in januari 2016 gast- cultuurtijdschrift Puntkomma (juli – Rotterdam; Stichting Conny Janssen Jeroen Princen (28.10.13 – Suzan van Heck boekhouder adviseur voor Collectorspace (Istanbul), Danst, Rotterdam; Stichting Lantaren uiterlijke aftreding 28.10.19) SAHA (Istanbul), New Cities, Future cuator voor Dialogues, onderdeel van augustus 2016). de London Art Fair. Voor Art Rotterdam Venster, Rotterdam; Stichting Ronde van Katarina Zdjelar (23.03.15 – 23.03.18, Stagiair(e)s Ruins (Dallas) en Protocinema (Istanbul) (februari 2016) selecteerde ze de deel- Docus van der Made was in 2016 Katendrecht, Rotterdam; Stichting uiterlijke aftreding: 2021) Jeroen Lavèn, Eline Kersten, en lid van de editorial board van Leap en nemers aan de New Art Section. In april coördinator van de Prijs voor de Jonge Rotterdam Connectie, Rotterdam Gabriel Lester (07.09.16 – 07.09.19, An-Sofie van Loocke, Jasmin Farag, Art Review Asia. Ayas is jurylid bij Prins 2016 nam ze deel aan het curatorial pro- Kunstkritiek. Voorzitter Raad van Toezicht: Stichting uiterlijke aftreding: 2022) Frederike Sperling, Rosa de Graaf, Claus Fonds, De Erasmusprijs, Art gramme van Art Brussels. In juni 2016 Schwalbe, Amsterdam; Stichting Storm – Marinda Zuiderent, Alix de Massiac Rotterdam, Tallberg Foundation en The Tweetakt/Kaap Utrecht Abraaj Group Art Prize. Ze is spreker bij was ze gastcurator aan de Jan van Eyck

60 61 der Brotkultur, Museum Jorn, Stedelijk Museum Amsterdam, Renilde Museum Voorlinden, Museumkaart, Steeghs, Sternberg Press, Sam Steverlynck, Witte de With dankt Museumnacht010 Stichting De Gijselaar-Hintzenfonds, Stichting Elise Mathilde Fonds, Stichting N Manifesta, STOA, Juul van Stokkum, Keyna Nara, Chloë Neeleman, NEsTWORK, Studio Esa Nickle, STUK, SUB-TI Daniel Neofetou, New York Art Book Fair, Subtitling, Catherine Sullivan, Adam Gailan Ngan, Erkka Nissinen, Liesbeth Sutherland, Systemantics Noordegraaf-Eelens, Tomas Norkunas, A Davidoff Art Initiative, Yael Davids, I Chiara Nuzzi T Fadi El Abdallah, Lawrence Abu Hamdan, Wouter Davidts, De Heren van Design, Idea Books Amsterdam, Independent Saskia Tannemaat, Natasha Taylor, Zin Dennis Adams, Adrastus Collection Mexico DE PLAYER, Die Keure, Edo Dijkershuis, Brussel, Institut français des Pays-Bas, O Taylor, Jennifer Tee, Hilde Teerlink, City, Searle Adrian, Maziar Afrassiabi, Eugenio Dittborn, DJ GoHome, Igor INSTAR en Yo Tambien Exijo Platform Ana Ofak, Offprint London, Julian Oggel, TENT Rotterdam, Milou Terpstra, Ana Sara Ahmed, Henning van den Akker, Dobricic, de Doelen, Mariëtte Dölle, Cuba, IFFR International Film Festival Ahmet Öğüt, Wendelien van Oldenborgh, Texeira Pinto, Jacob Thage, Joshua Alanica International Symposium, Gabriela Egbert Dommering, Nicole Donkers, Rotterdam, Orlando Inoa Luigi Ontani, Jesse van Oosten, Henk Thies, Marieke Tiesinga, Emma Thomas, Aleman, Alexander and Bonin New York, Hajo Doorn, Antoinette van Dorssen, Oosterling, Claartje Opdam, Op Het Dak, Charles Thomson Rees Wilson, Association Arie Altena, Özlem Altın, Maritza Alvarez, Caroline Dose, Max Dovey, Carolyn J Open Set, Mark van Overeem Timdokkals, Yoram Tomasowa, Total Art Ambassade van de Verenigde Staten van Drake, Bob Drake, Renee Drake, Nataly Emily Jacir, Alex Jacobs, Anne Janssen, Research Institute of China Academy Amerika in Den Haag, AMMODO, van Driel, Wouter van Driessche, Yvonne Gabriela Jauregui, J.E. Jurriaanse P of Art, Hanan Toukan, Elfie Tromp, Laura Amsterdam Art Weekend, Anou, Olivier Dröge Wendel, Drukkerij Sint-Joris, Stichting, Jeugd Sport en Media, Jeugd Daan Paans, Charlemagne Palestine en Turcan, Meg Turner Antoine, Natalia Antonova, A.P.E (art Thomas Dudkiewicz, Caroline Dumalin Vakantiepaspoort, Chris de Jong, Karin Aude Stoclet, Maria Pask, Pauwhof Fonds, projects era), De Appel, A Practice for de Jong, Renée Jongejan, Nathan Jones, Ana Pavlisova, Aaron Peck, Susana U Everyday Life, Julieta Aranda, Karin E Ronald Jorissen, Ruchir Joshi Pedrosa, Aad-Jan Persoon, Emily Pethick, UNICUM | Gianotten Printed Media Arink, Marwa Arsanios, Art Rotterdam, Ben Eastham, Füsun Eczacıbaşı, Jack Pratchaya Phinthong, Piet Zwart Institute, Hisham Ashkar, Lila Athanasiadou Eden, Marie Egger, Maria Eichhorn, K Luca Lo Pinto, Max Pitegoff, Playground V Paul Ekman, Tanja Elstgeest, het Erasmus Annika Kappner, Claudia Kammer, Natalie Festival, Sander Pleij, Niels van Poecke, V2_ Instituut voor de Instabiele Media, B Trustfonds, Erasmus Universiteit Kane, Willem Kars, Stefan Keide, Eline Poetry Circle 010, Poetry International, Liv Vaisberg, Danna Vajda, Van Abbe- Jack Bakker, Martine Bakker, Silvia Rotterdam, Ali Essafi, Chris Evans, Kersten, Geet Khosla, Kapwani Kiwanga, Jos van der Pol, Michael Portnoy, Niels museum, Van Nelle Fabriek, Maryam Baltschun, Anke Bangma, BAR, Barbara Elizabeth Everall, Gritta Ewald, Extra Extra Yana Klichuck, Eric Kluitenberg, John Post, Dimitris Poteas, Preromanbritain Vandi, Floris Vanhoof, RM Vaughan, Olav Wien Galerie Berlijn, Maria Barnas, Aram Knight, König Galerie Berlijn, Käthe LLC, Jeroen Princen, Printed Matter, Velthuis, Marjolein van de Ven, Tommy Bartholl, Shumon Basar, Eric Baudelaire, F Kollwitz, Barbera van Kooij, Charlie Productiehuis Rotterdam, Laure Prouvost, Ventevogel, G. Ph. Verhagen – Stichting, Fabian Bechtle, Tessa van Beek, Claire Fabrique Urbaine, Angelica Falkeling, Koolhaas, Elena Teresa Koren, Kortmann Marieke Pruis, Dafni Psarrou, Public Art Rick Vermeulen, Jaurana Verschuren, Beke, Mark Bellamy, Merel Bem, Samira Frantz Fanon, Jasmin Farag, FIAC Paris, Art Packers & Shippers, Josephine van Norway (KORO) Oslo Kamiel Verschuren, Via Vermeulen, Villa Ben Laloua, Tamy Ben-Tor, Manetta Hedwig Fijen, Agathe Finney, Vadim Kranendonk, Susanne Kriemann, Sholem Stuck, Anna Visser, Floris Visser, Vlaamse Berends, Steyn Bergs, Pauwke Berkers, Fishkin, Hendrik Folkers, Fonds 21, Huize Krishtalka, Salomon Kroonenberg, Q overheid Departement Cultuur, Marcus Omar Berrada, Alain van Betsbrugge, Frankendael, Peter Freeman INC, Germaine Kruip, Klaas Kuitenbrouwer, Tanguy van Quickenborne Vlaar, Judith Vorwerk, Gerrie de Vries, Minia Biabiany, Arielle Bier, The Big Friends With Books Berlin, Freud Museum Oleg Kulik, Kunstblock, Kunsthal Marloes de Vries, Nathalie de Vries, Draw, Liesbeth Bik, Leendert Bikker, Bik Londen, Winnie T. Frick, Futurosity Rotterdam, Kunsthalle Wien, Catherine R Janneke Vrij Van der Pol, Remco van Bladel, Michiel Kustanczy, Valerie Kuster, Katja Kwastek Mihaela Radescu, Adriana Ramić, Skriv Blumenthal, Adam Bobbette, Madelien G Rätta, Mary Reid Kelly, Janelle Reiring, W van Bodegom-Post, R.S. (Suki) de Boer, Jeanne Gaakeer, Amira Gad, Aslanbek L Rijksakademie, Ilse van Rijn, Claudio Freek Wambacq, Miet Warlop, Kees Solange de Boer, Bonaventure Soh Bejeng Galaov, Maite García Lechner, Wineke Pepijn van de Laan, La Loge, Maria Ritfeld, Pablo Rojas, Hessel de Ronde, Weeda, Lawrence Weiner, Julia Weist, Ndikung, Eleanor Bond, Carmen van der Gartz, Matteo Gatti, Mark Geffriaud, Lamslag, Anne-Mercedes Langhorst, Theo Rooden, Evelyne Rossie, Jozef van Janneke Wesseling, Murry Whyte, Bor, Kasper Bosmans, Ahmed Bouanani, Gemeente Rotterdam (DKC), Marjolein Patrick Langley, Gyz La Rivière, Esther Rossum, Rotterdam Partners, Rotterdam Marieke Wiegel, Wiels Art Book Fair Touda Bouanani, Lex ter Braak, Kathelyn Geraedts, Constantine Gerapov, Femke de Leeuwe, Marsha Lederman, Daan Festivals, Rotterdampas, Rotterdamse WIELS Brussel, Michelle Wilderom, Brand, Lauren Brand, Ron Klein Breteler, Gerestein, Natasha Ginwala, Ronald van Lent, Wilfried Lentz, Gabriel Lester, Raad voor Kunst en Cultuur (RRKC), Galerie Wilfried Lentz Rotterdam, James Bridle, Adam Broomberg, Sacha Glasbergen, Patrick Goddard, Bob Alex Lesy, Aurélie Lever, Liesbeth Levy, De Rotterdamse Schouwburg, Royal Willem de Kooning Academy, Helene Bronwasser, Margriet Brouwer, Marianne Goedewaagen, Goethe Institut, RoseLee Erik van Lieshout, Thijs Lijster, Margo Scottish Academy of Art and Architecture Winer, Mirjam de Winter, Wired Festival, Brouwer, Mimi Brown, Tania Bruguera, Goldberg, Andre Goos, Yann Gourdon, van de Linde, Roos van der Lint, Lisson Edinburgh, Clarisse Russel, Domeniek Eva Wittocx, Thijs Witty, WORM instituut Collectie De Bruin-Heijn, Hilde de Bruijn, Maaike Gouwenberg, Rosa de Graaf, Gallery Londen, Liverpool Biennial, Ruyters, Viktorija Rybakova voor Avantgardistische Recreatie Katja de Bruijn, Goda Budvytytė, Nicole Zoë Gray, Bodo Groen, Manus Groenen, Natasha Marie Llorens, An-Sofie van Buesing, Judith Butler, Valentijn Byvanck Lija en Rodolfo Groenewoud van Vliet, Loocke, Franklin Lopes, Audre Lorde, S Z Athena Gronti, Tamara de Groot, Kees Ove Lucas, Reyn van der Lugt, Nadia van Ghalya Saadawi, Sten Saarits, SAHA Katarina Zdjelar, Xu Zhen, Qiu Zhijie, C de Gruiter, Yoeri Guépin Luijk, Chris Luth Association, Mohammad Salemy, Martijn Jan Zoet, Martine Zoeteman, Marie-Louise Calame, Evan Calder Sanders, Pieter en Marieke Sanders, Liesbet van Zoonen Williams, Paola Capata, Miki Carmi, H M Juliana Santacruz, Oscar Santillan, Eindredactie Defne Ayas, Sarah van CASCO Utrecht, Cassochrome, Grégory Lucas Haberkorn, Khadija Hadi, Gerard Philomene Magers, Mahony, Raimundas Arnold Schalks, Nicolaus Schafhausen, Overeem-van der Tholen, Paul van Castéra, Mariana Castillo Deball, Lieven Hadders, Hinde Haest, Hamza Halloubi, Malašauskas, Nathalie Mannaerts, Karel Schampers, Jorg Schellenkens, Gennip, Milou van Lieshout De Cauter, CBK Rotterdam, Tony Chakar, Rana Hamadeh, Han Hancox, Nicoline Britta Marakatt-Labba, Vasilis Marmatakis, Laurence Scherz, Willem Schinkel, Redactie Solange de Boer Oliver Chanarin, Jean-Martin Charcot, van Harskamp, Nathalie Hartjes, Johan Raul Masu, Kobe Matthys, Angela Karlheinz Schmid, Anne-Claire Schmitz, Coverafbeelding © Gilles Mingasson Mor Charpentier, Heman Chong, Marie den Hartog, Hans den Hartog Jager, McRobbie, Roel Meelkop, Niek van der Hans Schneider, Luuk Schotsman, Aaron Civikov, Tonny Claassen, Oana Clitan, Jeanne van Heeswijk, Gijs de Heij, Frank Meer, Ed de Meijer, Doreen Mende, Schuster, Jack Segbars, Emily Segal, © Witte de With Center for Contemporary Cobra Museum Amstelveen, Philippe Hellemans, Ludo Hellemans, Louis Luca Menesi, Radboud Mens, An Mertens, Kültür Servise, Irina Shapiro, Jeremy Shaw, Art; auteurs; fotografen; kunstenaars, 2016 Cohen, Floor Margarita Cornelisse, Henderson, Arthur Herrman, Hendrik Kristin Metho, Metro Pictures, M HKA Izet Sheshivari, Showroom MAMA, Cornerhouse Manchester, Douglas Muller Fonds, Calla Henkel, Camille Antwerpen, Markus Miessen, Patrick van Jan Siebold, Amie Siegel, Kristine Siegel, Alle rechten voorbehouden. Niets uit Coupland, Crabbé, Florian Cramer, Henrot, Ana Maria Hernandez, Michael Mil, Jack van Mildert, ministerie van OCW, Simon Preston Gallery, Lukas Simonis, deze uitgave mag worden verveelvoudigd, Stephen Crowe, Cuauhtemoc Médina, Hesp, Maurits Hertzberger, Helen Hester, Bojana Mladenović, Naeem Mohaiemen, Lucy Skaer, Sandra Smallenburg, Melle opgeslagen in een geautomatiseerd Keren Cytter Jan Hiddink, Tynke Hiemstra, Fons Hof, Mondriaan Fonds, MONITOR, Eva Olde Smets, Sandra Smets, Adelheid Smit, gegevensbestand, of openbaar gemaakt, Noesja Hoffschlag, Carsten Höller, Monnikhof, Moois Media, Julia Moreira, Loveday Smith, Frans Snik, Ron Soonieus, in enige vorm of op enige wijze, hetzij D Craigie Horsfield, Khaled Hourani, Daan Motel Mozaïque, Esma Moukhtar, Marc Frederike Sperling, Spring Workshop, elektronisch, mechanisch, door foto- Seren Dalkiran, D.A.P. New York, Dans- den Houter, Satch Hoyt Mulders, Nat Muller, Robert-Jan Muller, SPRÜTH MAGERS, Monika Sprüth, kopiën, opnamen, of enige andere manier, ateliers, Rhea Dall, Michel van Dartel, Dennis Muñoz Espadiña, Antoni Muntadas, Renée Staal, Stadsarchief Rotterdam, zonder voorafgaande schriftelijke toe- Benedine Dassen, Simone Dattenberger, Museum Boijmans Van Beuningen, Museum Daphne Standaar, Hennie Standaar, stemming van de uitgever.

62 63 Witte de With Voor meer informatie: Center for Contemporary Art T +31 (0)10 4110144 Witte de Withstraat 50 F +31 (0)10 4117924 3012 BR Rotterdam [email protected] Nederland www.wdw.nl