Wiesław JURKOWSKI Wiesław JURKOWSKI malarz, grafik, scenograf Wiesław JURKOWSKI malarz, grafik, scenograf 1. Kamil Kopania Wiesław JURKOWSKI malarz, grafik, scenograf Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie Filia w Białymstoku Kamil Kopania Wiesław JURKOWSKI malarz, grafik, scenograf Recenzenci: dr hab. Marcin Lachowski prof. dr hab. Jarosław Ławski Redakcja: Teresa Kopania Opracowanie graficzne i skład: Jacek Malinowski Copyright © 2019 by Kamil Kopania Copyright © 2019 by the Publisher Na okładce: Akt z czerwonym koniem, 1972, olej, płótno, 100 x 100 cm, Galeria Arsenał w Białymstoku, nr inw. 191, fot. Maciej Zaniewski Wydawca: Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie Filia w Białymstoku ul. Henryka Sienkiewicza 14, 15-092 Białystok www.atb.edu.pl Publikacja współfinansowana przez: Druk i oprawa: POZKAL, Inowrocław www.pozkal.pl Nakład: 200 egz. ISBN: 978-83-88358-08-1 SPIS TREŚCI I. EDUKACJA ARTYSTYCZNA 7 II. DZIAŁALNOŚĆ W LATACH 1965-1989 21 1. Twórczość malarska, graficzna, rysunkowa 21 2. Twórczość teatralna 72 3. Inne przejawy aktywności artystycznej 93 III. DZIAŁALNOŚĆ PO 1989 ROKU 96 IV. PODSUMOWANIE 111 V. ILUSTRACJE RYSUNKI 113 GRAFIKI 123 GWASZE I AKWARELE 139 OBRAZY 155 PLAKATY 208 PRZEDSTAWIENIA 216 PRACE W PRZESTRZENI MIASTA 254 PRACOWNIA 260 VI. SPIS ILUSTRACJI 264 VII. KALENDARIUM 276 2. 6 I. EDUKACJA ARTYSTYCZNA Czy gdyby Wiesław Jurkowski nie trafił na swej W ten sposób Wiesław Jurkowski trafił do szko- życiowej drodze na spostrzegawczego nauczyciela, ły średniej w Białymstoku, miasta poważnie zniszczo- zostałby malarzem i scenografem? Nie sposób oczy- nego przez wojnę, prowincjonalnego, w którym – poza wiście dać na takie pytanie przekonującej odpowiedzi. odległymi czasami Jana Klemensa Branickiego3 – nie Nie zmienia to jednak faktu, że to dzięki nauczycielowi wykształciły się znaczące środowiska artystyczne bądź właśnie Wiesław Jurkowski przybliżył się do świata naukowe, jak też nie funkcjonowały ważne ośrodki kul- sztuki, zaczął kształcić się w kierunku artystycznym. tury4. W podnoszonym z gruzów mieście działała grupa Droga do Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycz- twórców, w tym też nielicznych związanych z miastem nych w Gdańsku, następnie zaś samodzielnej pracy jeszcze przed II wojną światową, którzy dopiero inicjowali twórczej, nie była bynajmniej oczywistą dla osoby, która proces formowania lokalnych grup artystycznych, jak też w trudnych latach po II wojnie światowej, mieszkając rozpoczęli aktywnie działać na polu upowszechniania w małej wsi Oleszkowo, położonej między Białymsto- kultury5. Szybko podjęto starania prowadzące do utwo- kiem a Sokółką, myślała o przyszłości1. Wiesław Jurkow- rzenia i rozwoju sceny teatralnej, zarówno dramatycznej ski podkreśla, że choć od najmłodszych lat wykazywał (co było zadaniem stosunkowo najłatwiejszym z racji na pewne inklinacje artystyczne, to planował jednak pójść w ślady ojca i pracować jako leśnik. Wpływ na zmianę fakt, że miasto dysponowało skończonym tuż przed wy- 6 decyzji miał Antoni Waszkiel, dyrektor szkoły podsta- buchem wojny nowoczesnym budynkiem teatralnym) , wowej w Czarnej Wsi Kościelnej, do której uczęszczał przyszły malarz. To on – patrząc na prace Jurkowskie- a Pan Waszkiel potem chodził i oglądał. I zobaczył ten mój rysunek, wziął go wykonywane na lekcjach rysunku – wskazał mu go i powiedział: ‘A gdzie ty chcesz pójść, jak skończysz podstawówkę?’ Ja mówię, że chciałbym pójść do średniej szkoły. Mówiąc szczerze, bo Państwowe Liceum Technik Plastycznych w Białym- ojciec był leśnikiem, bardziej myślałem o technikum leśnym, wiedziałem, stoku jako właściwe miejsce kontynuowania edukacji2. że takie jest w Białowieży. A on mi powiedział: ‘Ty pójdziesz do [szkoły] plastycznej’. I tak się zaczęło. Pojechałem na egzamin do szkoły plastycznej do Białegostoku. Nie bez trudu się tam dostałem, ale się dostałem. A w liceum, wiadomo, to się pogłębiało”; K. Kopania, Rozmowy 1 O historii rodziny Wiesława Jurkowskiego, od dawna osiadłej na z Wiesławem Jurkowskim, zapisy rozmów w zbiorach Biblioteki Akademii Białostocczyźnie, pisała Izabella Mazur Tymburska: „[Wiesław Jurkowski] Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie Filii w Białymstoku, przyszedł na świat 4 maja 1939 roku we wsi Oleszkowo, niedaleko s. 1. Patrz też wypowiedź artysty w: F. Piątkowski, Wiesław Jurkowski, Białegostoku, jako syn Bronisławy z Szuszkiewiczów i Karola Jurkowskich. „Kontrasty. Miesięcznik Społeczno-Kulturalny”, nr 9, 1974, s. 41. W metrykach obu rodzin przewijają się nazwy polskich miejscowości 3 jako miejsca zamieszkania, urodzin, ślubów i zgonów np.: Lacka Buda, Zob. gruntowne opracowanie zagadnień mecenatu artystycznego Czarna Białostocka, Korycin, Lipina, Sokółka. Jedynie Bronisława i dwoje Jana Klemensa Branickiego autorstwa Anny Oleńskiej (w nim też bogata jej młodszego rodzeństwa urodzili się daleko od Podlasia, w Ameryce, bibliografia): A. Oleńska, Jan Klemens Branicki „Sarmata nowoczesny”. dokąd, w podróż ‘za chlebem’, zabrał dziad Aleksander Szuszkiewicz Kreowanie wizerunku poprzez sztukę, Warszawa 2011. swoją nowo poślubioną żonę Albinę z domu Barcewicz. Wrócił do 4 Na temat historii Białegostoku, w tym też życia kulturalnego, arty- Lackiej Budy w 1921 roku z trojgiem małych sierot, kończąc najdłuższą stycznego i naukowego patrz przede wszystkim: A. Dobroński, i najdalszą w dziejach rodziny podróż. W 1936 roku Bronisława i Karol Białystok – historia miasta, Białystok 2001, passim; A. Dobroński Jurkowscy osiedli w Oleszkowie, gdzie urodził się Wiesław, jego bracia (red.), Historia Województwa Podlaskiego, Białystok 2010, passim; i siostra”; I. Mazur-Tymburska, Jurkowski, Białystok 2011, s. 7. Podstawowe E. Kozłowska-Świątkowska, J. Szczygieł-Rogowska, J. Tomalska, informacje biograficzne dotyczące Wiesława Jurkowskiego zawarte są W. Bokłago, Artyści Białegostoku XVIII-XX wiek, Białystok 2005; również w: A. Michałowska (oprac.), Wiesław Jurkowski. Dokumentacja A. Puchalski, Historia Związku Polskich Artystów Plastyków w Białym- działalności, „Lalkarze – materiały do biografii pod redakcją Marka stoku w latach 1944-1983, Białystok 2017. Waszkiela”, Białystok 2009, s. 51-79; J. Tomalska, Wiesław Jurkowski, w: E. Kozłowska-Świątkowska, J. Szczygieł-Rogowska, J. Tomalska, 5 Na temat życia artystycznego i kulturalnego w Białymstoku przed W. Bokłago, Artyści Białegostoku XVIII-XX wiek, Białystok 2005, s. 81-82. 1945 rokiem przede wszystkim: J. Tomalska, Milczenie muz.Artyści w Białymstoku w okresie okupacji radzieckiej 1939-1941, „Białoruskie 2 Pytany o początki zainteresowania sztuką Wiesław Jurkowski wspo- Zeszyty Historyczne”, z. 26, 2006, s. 102-107; eadem, Białystok za mina: „Odbyło się to tak, że jakieś tam skłonności do dłubania, strugania pałacową bramą: sztuka w fabrycznym mieście, „Ananke”, nr 1-2, i tak dalej miałem jeszcze w najmłodszych latach, chyba przez mojego 2011, s. 12-16; Na temat życia artystycznego i kulturalnego w Białym- dziadka ze strony matki, który – pamiętam – mojej nauczycielce w pod- stoku w pierwszych latach po II wojnie światowej patrz przede stawówce robił kołyskę jako zabawkę. Byłem zafascynowany tym wszystkim: M. Dolistowska, J. Szczygieł-Rogowska, J. Tomalska, Białystok dłubaniem, że taka mała kołyska dla lalek. A potem, w siódmej klasie, nie tylko kulturalny. Okres powojenny 1944-1946, Białystok 2008; w szkole w Czarnej Wsi Kościelnej, Pan Waszkiel, jak był kierownikiem M. Dolistowska, J. Szczygieł-Rogowska, J. Tomalska, Białystok nie tylko szkoły, zarządził lekcje rysunku. W tamtym czasie lekcje rysunku nie były kulturalny. Odbudowa stolicy Podlasia 1947-1949, Białystok 2008. raczej lekcjami rysunku, zazwyczaj na lekcjach rysunku szło się sprzątać, grabić. Zarządził lekcje rysunku. Pamiętam, że myśmy rysowali jakieś 6 M. Dolistowska, W poszukiwaniu tożsamości miasta: architektura tam kury, czy coś, jakieś tematy rodzajowe. I ja ten temat narysowałem, i urbanistyka Białegostoku w latach 1795-1939, Białystok 2009, s. 253. 7 jak i lalkowej7. Powołano również do życia pierwsze tzw. ramkach”10. Większym problemem było nauczanie w historii miasta muzeum sztuki – Muzeum Okręgowe malarstwa, co wiązało się w znacznej mierze z brakiem w Białymstoku – wykorzystujące początkowo wybrane podstawowych materiałów, a więc pędzli, dobrego pomieszczenia odbudowywanego Pałacu Branickich. papieru czy farb olejnych11. Podstawową techniką ma- W początku lat pięćdziesiątych utworzono też Pań- larską w czasach edukacji Jurkowskiego była technika stwową Orkiestrę Symfoniczną. Równolegle zaczęto akwarelowa, z racji niskich kosztów oraz w miarę swo- powoływać do życia pierwsze instytucje naukowe (Aka- bodnego dostępu do farb. Wśród pedagogów, z którymi demia Medyczna w Białymstoku), a także rozwijać sieć miał styczność Jurkowski, wymienić należy zasłużone- go dla historii życia artystycznego w Białymstoku Józefa placówek edukacyjnych niższego stopnia, takich jak Zimmermana (1887-1954)12, a także młodszych nauczy- Państwowe Liceum Technik Plastycznych w Białymsto- cieli, wśród nich Józefa Gniadkowskiego (1904-1995)13 ku8, do którego trafił Wiesław Jurkowski. i Aleksandra Welsa (1902-1977)14. Edukację w liceum, mieszczącym się w latach Pierwszą nauczycielką rysunku i malarstwa pięćdziesiątych przy ul. Kilińskiego 7 (obecny gmach była jednak dla białostockiego artysty Waleria Bogu- Muzeum Wojska w Białymstoku), artysta wspomina cie- cka15. Ona też prowadziła zajęcia z historii sztuki. Wspo- pło, nie tracąc jednak krytycznego spojrzenia na instytu- minając czasy licealne Wiesław Jurkowski określa ją cję, której przyszło