Arkusz JENIKOWO (192)

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Warszawa 2009 Autorzy: JANUSZ OLSZAK*, JOANNA ŚWI ĄDER*, GRA śYNA HRYBOWICZ**, PAWEŁ KWECKO***, ANNA PASIECZNA***, HANNA TOMASSI-MORAWIEC***

Główny koordynator MG śP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA*** Redaktor regionalny planszy A: BOGUSŁAW B ĄK*** Redaktor regionalny planszy B: ANNA GABRY Ś-GODLEWSKA*** Redaktor tekstu: JOANNA SZYBORSKA-KASZYCKA***

* Akademia Górniczo – Hutnicza im. St. Staszica Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska Katedra Analiz Środowiskowych, Kartografii i Geologii Gospodarczej al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

**Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa

*** Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

ISBN ......

Copyright by Pa ństw. Inst. Geol. and M Ś, Warszawa 2009 Spis tre ści I. Wst ęp (J. Olszak, J. Świ ąder) ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (J. Olszak, J. Świ ąder) ...... 4 III. Budowa geologiczna (J. Olszak) ...... 6 IV. Zło Ŝa kopalin (J. Olszak) ...... 8 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (J. Olszak) ...... 10 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (J. Olszak) ...... 10 1. Torfy ...... 10 2. Piaski i Ŝwiry ...... 11 3. Kreda jeziorna i gytie ...... 12 VII. Warunki wodne (J. Olszak, J. Świ ąder) ...... 12 1. Wody powierzchniowe...... 12 2. Wody podziemne...... 13 VIII. Geochemia środowiska...... 15 1. Gleby (A. Pasieczna, P. Kwecko) ...... 15 3. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ...... 18 IX. Składowanie odpadów (G. Hrybowicz) ...... 20 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (J. Olszak) ...... 25 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (J. Olszak, J. Świ ąder) ...... 27 XII. Zabytki kultury (J. Olszak, J. Świ ąder) ...... 29 XIII. Podsumowanie (J. Olszak, G. Hrybowicz) ...... 31 XIV. Literatura...... 32

I. Wst ęp

Mapa geo środowiskowa Polski (MG śP) w skali 1:50 000, arkusz Jenikowo, została opracowana w Katedrze Analiz Środowiskowych, Kartografii i Geologii Gospodarczej Wy- działu Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stani- sława Staszica w Krakowie (plansza A) i Pa ństwowym Instytucie Geologicznym w Warsza- wie i Przedsi ębiorstwie Geologicznym POLGEOL (plansza B). Powstała ona w ramach pro- gramu „Mapa geo środowiskowa Polski w skali 1:50 000” realizowanego przez Pa ństwowy Instytut Geologiczny, a finansowanego przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Go- spodarki Wodnej. Map ę wykonano zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowi- skowej Polski w skali 1:50 000” (Instrukcja, 2005), na podkładzie mapy topograficznej w skali 1:50 000 w układzie 1942. Mapa geo środowiskowa jest aktualizacj ą Mapy geologiczno – gospodarczej Polski – arkusz Jenikowo (Kapera i in., 2004) w tej samej skali. Tre ści ą mapy geo środowiskowej jest stan zagospodarowania złó Ŝ i kopalin, perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin na tle wybranych składników środowiska przyrodnicze- go oraz zabytków kultury obj ętych ochron ą prawn ą. Mapa uwzgl ędnia tak Ŝe wybrane elemen- ty hydrografii i hydrogeologii (zasoby wód podziemnych i stan czysto ści wód powierzchniowych) oraz geologii in Ŝynierskiej (warunki podło Ŝa budowlanego). Mapa geo środowiskowa składa si ę z dwóch plansz: plansza A zawiera zaktualizowan ą tre ść Mapy geologiczno- gospodarczej Polski, a plansza B zawiera warstw ę informacyjn ą „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi”, któr ą rozszerzono o now ą warstw ę „Składowanie odpadów”. Do opracowania mapy wykorzystano dokumentacje archiwalne pochodz ące z: Central- nego Archiwum Geologicznego (Centr. Arch. Geol.) Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Zachodniopomorskiego Urz ędu Wojewódzkiego w Szczecinie, starostw powiatowych w Goleniowie i Stargardzie Szczeci ńskim, Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska oraz w urz ędach gmin. Powy Ŝsze dane archiwalne zostały zaktualizowane w trak- cie prac terenowych. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych w Systemie Informacji Przestrzennej (GIS). W zale Ŝno ści od potrzeb umo Ŝliwia to wykorzystywanie tylko wybranych grup informacji. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin pochodz ą z dokumentacji geologicznych oraz z „Bilansu zasobów” (Gientka i in., 2008). Stan zagospodarowania złó Ŝ został zweryfikowany w terenie. Szczegółowe dane o zło Ŝach zostały zamieszczone w kartach informacyjnych dla kompute- rowej bazy danych o zło Ŝach.

Mapa przeznaczona jest do praktycznego wspomagania regionalnych i lokalnych dzia- ła ń gospodarczych. Słu Ŝyć ma instytucjom samorz ądu terytorialnego i administracji pa ń- stwowej w podejmowaniu decyzji dotycz ących gospodarki zasobami środowiska przyrodni- czego oraz planowania przestrzennego. Analiza jej tre ści ma stanowi pomoc w realizacji po- stanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i praw ochrony środowiska. Przedsta- wione na mapie informacje mog ą by ć wykorzystane w pracach przy opracowaniu strategii rozwoju województwa, w opracowaniach ekofizjograficznych, a tak Ŝe przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Mo Ŝe by ć tak Ŝe przydatna w kształtowaniu proekologicznych postaw lokalnych społeczno ści oraz w edukacji na wszystkich szczeblach nauczania.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza Jenikowo jest zawarty pomi ędzy 15 °00’00” a 15 °15’00” długo ści geograficznej wschodniej i 53 °30’00” a 53 °40’00” szeroko ści geograficznej północnej. Administracyjnie obszar arkusza Jenikowo le Ŝy w cało ści w obr ębie województwa zachodniopomorskiego i obejmuje tereny kilku gmin: Maszewo, Nowogard, Osina (powiat goleniowski), Dobra (powiat łobeski), oraz Chociwel (powiat stargardzki). Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski wg J. Kondrackiego (2002) wi ęk- szo ść arkusza le Ŝy w obr ębie mezoregionu Równina Nowogardzka (fig. 1), b ędącej cz ęś ci ą makroregionu Pobrze Ŝe Szczeci ńskie, które nale Ŝy do pasa Pobrze Ŝy Południowobałtyckich. Pozostały obszar arkusza (południowo-wschodni) naleŜy do mezoregionów: Pojezierze I ńskie oraz Wysoczyzna Łobeska wchodz ących w skład makroregionu Pojezierze Zachodniopomor- skie, które nale Ŝy do podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie. Wszystkie powy Ŝsze regiony to cz ęść prowincji Ni Ŝ Środkowoeuropejski (Kondracki, 2002). Rze źba terenu na arkuszu Jenikowo ma charakter młodoglacjalny. Została ukształtowa- na podczas zlodowacenia wisły (najmłodszy plejstocen). Rze źba taka cechuje si ę najbardziej klasycznymi i wyra źnymi formami polodowcowymi, do których nale Ŝą tu: wysoczyzny morenowe pagórkowate i faliste, liczne rynny subglacjalne z jeziorami rynnowymi oraz płytkie zagł ębienia o charakterze „oczek wytopiskowych”, które cz ęsto zaj ęte s ą dzi ś przez małe owalne jeziora lub torfowiska. Równina Nowogardzka (313.32) ma charakter wysoczyzny morenowej falistej (morena denna). Istotn ą cech ą tego regionu s ą niewysokie, równoległe wzniesienia i obni Ŝenia terenu o kierunku południkowym. Wzniesienia to drumliny i ozy oraz wały moreny dennej, a obni Ŝenia to cz ęsto doliny powstałe w wyniku przepływu wód pod lodowcem (subglacjalne). W dnach dolin wyst ępuj ą jeziora rynnowe (Jezioro Lechickie, Je-

zioro Krak) oraz liczne zabagnienia i podmokło ści. Podobn ą rze źbę posiada Pojezierze I ńskie (314.43) i Wysoczyzna Łobeska (314.44), przy czym tutaj wysoczyzny morenowe (moreny czołowe) si ęgaj ą ju Ŝ ponad 100 m n.p.m., ale to ju Ŝ poza arkuszem Jenikowo. Deniwelacje terenu w obr ębie arkusza si ęgaj ą blisko 50 m. Najwy Ŝsze wzniesienia znajduj ą si ę we wschodniej cz ęś ci arkusza i si ęgaj ą 88 m n.p.m., za ś najni Ŝej poło Ŝony jest teren w północno-zachodniej cz ęś ci arkusza, na północny zachód od miejscowo ści Ko ściuszki – około 40 m n.p.m. Sie ć rzeczna omawianego obszaru nawi ązuje do morfologii terenu, zatem wi ększo ść

płytkich dolin rzecznych ma przebieg południkowy, wykorzystuj ący doliny polodowcowe.

e g Golczewo a 313.33 313.33

Re ga

Resko 313.33

Nowogard 314.44

313.25

Jenikowo Dobra U k l

I n a j Goleniów a 313.32

313.24

314.43

Dobrzany Stargard Szczeci ński 313.31

0 5 10 15 20 25 km

1 2 Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Jenikowo na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica podprowincji, 2 – granica mezoregionu Mezoregiony Pobrze Ŝa Szczeci ńskiego: 313.24 – Dolina Dolnej Odry, 313.25 – Równina Goleniowska, 313.31 – Równina Pyrzycka, 313.32 – Równina Nowogardzka, 313.33 – Równina Gryficka Mezoregiony Pojezierza Zachodniopomorskiego: 314.43 – Pojezierze I ńskie, 314.44 – Wysoczyzna Łobeska

Najwi ększ ą rzek ą jest Stepnica, przepływaj ąca przez zachodni ą cz ęść arkusza i uchodz ąca do Zalewu Szczeci ńskiego. Mniejsze rzeki to m.in. S ąpólna, Dobra oraz Pilesza. Jezior

jest niewiele, najwi ększymi s ą: Jezioro Nowogardzkie (na granicy arkuszy Jenikowo i Nowo- gard), Jezioro Kościuszki i Jezioro Lechickie. Obszar arkusza Jenikowo le Ŝy na pograniczu trzech regionów klimatycznych – nadmor- skiego, pomorskiego i pomorsko-warmi ńskiego. Średnia roczna temperatura waha si ę od 7,5 do 8 ° C, średnia temperatura półrocza zimowego wynosi od 1,5 do 2 °C, za ś półrocza letniego – od 13,6 do 14 °C. Okres wegetacji ( średnia temperatura doby powy Ŝej 5 °C) trwa około 210 dni. Pokrywa śnie Ŝna zalega średnio 40 – 50 dni. Przewa Ŝa napływ mas powietrza z kierunku zachodniego. Średnia roczna suma opadów wynosi od 620 do 660 mm (Stachý, 1987). Omawiany obszar jest regionem rolniczym z niewielkim udziałem lasów, głównie mie- szanych. Przewa Ŝaj ą tu gleby bielicowe i płowe. Uprawia si ę tu głównie ro śliny okopowe (ziemniaki) i zbo Ŝe ( Ŝyto, pszenica, j ęczmie ń, owies). Do niedawna rolnictwo na tych terenach było zdominowane przez wielkoobszarowe pa ństwowe gospodarstwa rolne (PGR). Dzi ś, po restrukturyzacji rolnictwa i likwidacji PGR-ów, średnia wielko ść gospodarstw wynosi za- ledwie kilkana ście hektarów. Ci ągle nast ępuj ą zmiany wewn ątrzstrukturalne gruntów – male- je powierzchnia gruntów ornych na korzy ść u Ŝytków zielonych (głównie pastwisk) oraz powierzchni lasów. Obszar arkusza jest równomiernie zaludniony. W przewadze s ą tutaj niewielkie wsie. Jedyne o środki miejskie, a dokładniej ich fragmenty le Ŝą ce w obr ębie arkusza to licz ące niewiele ponad 3 tys. mieszka ńców Maszewo oraz Nowogard o prawie 17 tys. mieszka ńców. Cały obszar posiada dobrze rozwini ętą sie ć drogow ą z fragmentem drogi krajowej nr 6 Szczecin – Koszalin. Prawie równolegle przebiega linia kolejowa Szczecin – Kołobrzeg.

III. Budowa geologiczna

Budow ę geologiczn ą czwartorz ędu obszaru arkusza Jenikowo przedstawiono na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (Dadlez, 1956). Obszar arkusza Jenikowo le Ŝy w północnej cz ęś ci niecki szczeci ńskiej, przy jej granicy z wałem pomorskim. Jest to struktura o zarysie trójk ąta przedzielona uskokiem o rozci ągło ści NW-SE na dwa bloki: północny stanowi ący wła ściw ą nieck ę szczeci ńsk ą i południowy Go- rzowa (Stupnicka, 1997). Budowa geologiczna niecki szczeci ńskiej została rozpoznana do skał górnego permu (cechsztyn), w kilku miejscach wiercenia dotarły do skał środkowego o zaburzona licznymi strukturami solnymi, które spowodowały powstanie wielu brachyantyklin o przebiegu NW-SE. W ich j ądrach wyst ępuj ą cz ęsto poduszki oraz słupy solne, przebijające osady mezozoiczne. W wi ększo ści obszaru podło Ŝem osadów czwartorz ędowych s ą skały kredy górnej (głównie wapienie, margle, opoki) si ęgaj ące do 2000 m mi ąŜ szo ści. Osady pale-

ogenu i neogenu wyst ępuj ą tylko fragmentarycznie osi ągaj ąc do 400 m mi ąŜ szo ści (Jasko- wiak-Schoeneichowa, 1979). Od powierzchni zalegaj ą osady czwartorz ędowe o mi ąŜ szości od kilku do blisko 300 m.

17 3 17 Golczewo 18 14 59 18 18 3 17 18 14 59 3 58 17 3 15 18 18 57 Resko 17 14 18 3 3 18 18 3 Nowogard 11 3 5 17 14 18 14 18 3 Jenikowo Dobra 3 Goleniów 3 3 17 3 3 5 3 17 3 I 18 n a 3 Maszewo 14 17 17 18 17 14 18 3 41 3 3 17 3 3 17 Dobrzany 1 11 Stargard Szczeci ński 18 12

0 5 10 15 20 25 km

1 3 5 11 12 14 15

17 18 41 57 58 59

ozy drumliny kemy Fig. 2. Poło Ŝenie arkusza Jenikowo na tle Mapy geologicznej Polski 1: 500 000 (red. Marks, Ber, Gogołek, Piotrowska 2006).

holocen: 1 – piaski, mułki, iły i gytie jeziorne; 3- piaski, Ŝwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły; 5 – piaski eoliczne; plejstocen: 11 – piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne (zlodowacenia północnopolskie); 12 – piaski i mułki jeziorne (zlodowacenia północnopolskie); 14 – piaski i Ŝwiry sandrowe (zlodowacenia pół- nocnopolskie); 15 – piaski i mułki kemów (zlodowacenia północnopolskie); 17 – Ŝwiry, piaski, głazy i gliny moren czołowych (zlodowacenia północnopolskie); 18 – gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz pi- saki i Ŝwiry lodowcowe (zlodowacenia północnopolskie); trzeciorz ęd: 41 – piaski, lokalnie z bursztynem, mułki, iły i w ęgiel brunatny (oligocen); jura: 57 – wapienie, margle, iłowce i mułowce (tyton); 58 – wapienie, margle, iłowce, dolomity, wapienie oolitowe lokalnie z wkładkami margli i iłów (kimeryd); 59 – wapienie, margle, dolomity, wapienie z krzemieniami, mułowce i piaskowce glaukonitowe (oksford). Zachowano oryginaln ą numeracj ę z Mapy geologicznej Polski 1:500 000 Marksa i in. (2006) Czwartorz ęd na arkuszu Jenikowo reprezentuj ą osady trzech zespołów zlodowace ń, rozdzielaj ących je interglacjałów oraz osady holocenu. Zlodowacenia południowopolskie po-

zostawiły dwa poziomy glin zwałowych, rozdzielone iłami zastoiskowymi oraz piaskami i Ŝwirami wodnolodowcowymi. Podczas długo trwaj ącego interglacjału wielkiego obszar niecki szczeci ńskiej uległ znacznej erozji. W północnej cz ęś ci powstało rozległe jezioro – zastoisko szczeci ńskie. W czasie zlodowace ń środkowopolskich powstały trzy kolejne poziomy glin zwałowych z piaskami i mułkami zastoiskowymi. Podczas interglacjału eemskie- go doszło do kolejnej depozycji osadów piaszczysto-Ŝwirowych oraz iłów i mułków zasto- iskowych. Najwi ększe znaczenie maj ą osady najmłodszego zlodowacenia (wisły) oraz holocenu – buduj ące wierzchni ą warstw ę litosfery w obr ębie arkusza. Dominuj ą w nich ró Ŝnego rodzaju gliny lodowcowe (zwałowe), piaski i Ŝwiry lodowcowe lub wodnolodowcowe oraz rzeczne, torfy i namuły torfiaste oraz iły i mułki jeziorne (Dadlez, 1956; fig. 2) – mozaikowo roz- mieszczone na obszarze całego arkusza. Rze źba powierzchni terenu w obr ębie arkusza została ukształtowana w czasie stadiału pomorskiego zlodowacenia wisły. Morfologicznie jest to morena denna falista. Wzniesienia zbudowane s ą z glin zwałowych oraz piasków i Ŝwirów ró Ŝnej genezy. Obni Ŝenia wypełnione s ą holoce ńskimi osadami torfowo-mułkowymi. Osady holoce ńskie reprezentowane s ą głównie przez namuły torfiaste, rozwini ęte zwłasz- cza na piaskach rzecznych. Namuły maj ą szerokie rozprzestrzenienie (centralna i środkowa cz ęść arkusza), a ich mi ąŜ szo ść dochodzi do 2 – 3 m. Ponadto liczne s ą torfowiska, zazwyczaj niskie lub przej ściowe, o mi ąŜ szo ści dochodz ącej nawet do 5-6 metrów, mozaikowo rozprze- strzenione na całym obszarze arkusza. W rejonie torfowisk cz ęsto wyst ępuj ą równie Ŝ gytie i kreda jeziorna, które le Ŝą zazwyczaj pod torfami, bezpo średnio na osadach plejstoce ńskich.

IV. Zło Ŝa kopalin

Na terenie arkusza Jenikowo znajduje si ę tylko jedno udokumentowane zło Ŝe kopalin okruchowych – piasków (tab. 1).

Zło Ŝe piasków „Długoł ęka” udokumentowano w kategorii C 1* (Frankowska, Gawro ń- ski, 1982) na powierzchni 1,3 ha. Zło Ŝe stanowi płat osadów piaszczystych i piaszczysto- Ŝwirowych, zalegaj ących na glinie zwałowej i cz ęś ciowo przykrytych osadami gliniastymi. Mi ąŜ szo ść kopaliny wynosi od 2,7 do 11,3 m, śr. 6,0 m, a nadkład, do którego zaliczono glin ę i piaski zaglinione, ma grubo ść od 0,3 do 4,0 m, śr. 1,8 m. Klasyfikacji sozologicznej zło Ŝa dokonano na podstawie obowi ązuj ących wytycznych dokumentowania złó Ŝ kopalin (Wytyczne..., 2002) oraz analizy przyrodniczo-krajobrazowej.

Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby Stan Nr Wiek geologiczne Kategoria Wydobycie Zastosowanie Klasyfikacja Przyczyny zagospodarowania zło Ŝa Rodzaj kompleksu bilansowe rozpoznania (tys. t) kopaliny złó Ŝ konflikto- Nazwa zło Ŝa zło Ŝa na kopaliny litologiczno- (tys. t) wo ści mapie surowcowego Klasy Klasy zło Ŝa wg stanu na 31.12.2007 r. (Gientka i in., 2008) 1–4 A–C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Długoł ęka p Q 144 C1* N - Sb 4 A -

Rubryka 3 p – piaski Rubryka 4 Q – czwartorz ęd Rubryka 6 kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych: kopalin stałych – C1* – zło Ŝe zarejestrowane (kategoria przypisana umownie) Rubryka 7 zło Ŝa: N – niezagospodarowane, Z – zaniechane Rubryka 9 kopaliny: Sb – budowlane Rubryka 10 zło Ŝa: 4 – powszechne; licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne Rubryka 11 zło Ŝa: A – małokonfliktowe

9 9

Zło Ŝe zaliczono do klasy 4, tj. powszechnie wyst ępuj ących i łatwo dost ępnych oraz do klasy A, tj. małokonfliktowych bez specjalnych ogranicze ń w eksploatacji.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Obecnie na terenie arkusza Jenikowo nie prowadzi się koncesjonowanej eksploatacji kopalin. Zło Ŝe „Długoł ęka” nie jest zagospodarowane. Podczas zwiadu terenowego nie stwierdzono bezkoncesyjnego wydobycia kopalin na potrzeby gospodarcze. Niewielkie ślady kopania piasku, na potrzeby lokalne, s ą widoczne w miejscowo ści Wojtaszyce – punkt nr 1 wyst ąpienia kopaliny (piaski i Ŝwiry polodowcowe z głazami).

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Prognozy i perspektywy wyst ępowania kopalin na arkuszu Jenikowo dotycz ą kruszywa naturalnego (piasków), torfów, kredy i gytii jeziornej.

1. Torfy.

Wśród rozległych obszarów namułów torfiastych omawianego terenu znajduje si ę wiele zazwyczaj małych torfowisk o ró Ŝnym składzie gatunkowym ro ślin. Dwa spo śród tych obsza- rów zaznaczono jako perspektywiczne dla torfów. S ą one zlokalizowane w: Bagnach, oraz pomi ędzy Maszewem i Bielicami. Według opracowania dotyczącego lokalizacji i charakterystyki złó Ŝ torfu w Polsce (Ostrzy Ŝek, Dembek, 1996) na omawianym terenie wyst ępuje kilkana ście torfowisk spełniaj ących kryteria bilansowo ści. Cz ęść z nich nie wchodzi w skład po wzgl ąd na lokacje na terenach zalesionych. Torfowiska niewykazuj ące kolizyjno ści sozologicznej o stosunkowo du Ŝej powierzchni i zasobach uznano za obszary prognostyczne. Na omawianym obszarze znajduje si ę dziewi ęć takich obszarów. Średnia mi ąŜ szo ść torfów waha si ę od 1,72 m do 4,57 m. W wielu obszarach torfom towarzyszy gytia organiczna lub w ęgla- nowa. Tworzy ona warstw ę o grubo ści od 0,9 do 1,45 m. W typowanych obszarach prognostycznych brak jest charakterystyki jako ściowej gytii. Podstawowe dane geologiczno- górnicze obszarów prognostycznych oraz parametry jako ściowe i oszacowane zasoby torfu podano w tabeli 2.

Tabela 2 Wykaz obszarów prognostycznych Wiek Grubo ść Nr Po- Średnia Rodzaj kompleksu kompleksu litolo- Zasoby Zastoso- obsza- wierzch- Parametry grubo ść kopali- litologiczno- giczno- w kat.D wanie ru na nia jakościowe [%] nadkładu 1 ny surowcowe- surowcowego [tys.m 3] kopaliny mapie [ha] [m] go [m] 1 2 3 4 5 6 7 8 9 popielno ść 13,7 śr. 4,37 I 20,0 t Q 0,1 874 Sr rozkład 22 max 7,5 popielno ść 19,0 śr. 3,69 II 2,3 t Q 0,2 83 Sr rozkład 20 max 4,0 popielno ść 7,3 śr. 3,4 III 1,5 t Q 0,2 51 Sr rozkład 32 max 4,0 popielno ść 12,0 śr. 3,67 IV 5,5 t Q 0,2 202 Sr rozkład 40 max 4,4 popielno ść 20,4 śr. 4,57 V 1,3 t Q 0,1 57 Sr rozkład 30 max 5,9 popielno ść 9,7 śr. 1,77 VI 3,8 t Q 0,2 62 Sr rozkład 38 max 2,4 popielno ść 14,6 śr. 2,34 VII 2,8 t Q 0,1 63 Sr rozkład 30 max 3,0 popielno ść 18,2 śr. 1,72 VIII 3,5 t Q 0,2 60 Sr rozkład 30 max 2,0 popielno ść 15,6 śr. 2,20 IX 6,5 t Q 0,2 143 Sr rozkład 43 max 2,85 Rubryka 3 t – torf Rubryka 4 Q – czwartorz ęd Rubryka 9 Sr – surowiec rolniczy

2. Piaski i Ŝwiry

Obszary perspektywiczne piasków (z domieszk ą Ŝwirów i głazów) pochodzenia wodno- lodowcowego (Drwal, Szapli ński, 1973) wyznaczono w okolicach jeziora Lechickiego (miejscowo ść Jarosławki) – wi ększy obszar kontynuuje si ę na arkuszu Goleniów (191) MG śP. Stwierdzono tu wyst ępowanie piasków o mi ąŜ szo ści 4,9 – 6,9 m pod nadkładem 0,3 – 0,4 m gleby. Pozostałe obszary obj ęte zwiadem za kruszywem naturalnym w rejonach miejscowo- sci: Wojtaszyce, Wierzbięcin, Mokre (Drwal, Dziedzic, 1972) oraz Ko ściuszki (Kinas, Folty- niewicz, 1988) uznano za negatywne przez wzgl ąd na mał ą mi ąŜ szo ść kopaliny. Szeroko zakrojone prace penetracyjne za zło Ŝami piasków kwarcowych do produkcji cegły wapienno-piaskowej w rejonie Radosław – Łobez (Kinas, Foltyniewicz, 1989) obj ęły rozpoznaniem 26 rejonów, z czego na arkuszu Jenikowo 10: Ostrzyca, Bł ądkowo, Wojtaszy- ce, Anielino, D ębice, Redło, Korytowo, Długoł ęka, Wyszomierz i Ko ściuszki. W ka Ŝdym z wymienionych obszarów uzyskano wyniki negatywne wg kryterium bilansowo ści dla pia- sków kwarcowych. Jednak kilka z powy Ŝszych obszarów lub ich fragmenty (Ko ściuszki, Długoł ęka, Redło, Wojtaszyce, Anielino) mo Ŝe stanowi ć obszary perspektywiczne (nie prze-

prowadzono bada ń jako ściowych piasków) kruszywa naturalnego (piaski) dla potrzeb budownictwa i drogownictwa. Jako jeden z powodów mo Ŝna uzna ć znaczn ą mi ąŜ szo ść osadów – miejscami powy Ŝej 7 m.

3. Kreda jeziorna i gytie

Prace zwiadowcze za zło Ŝami kredy jeziornej i gytii wapiennej na arkuszu Jenikowo prowadzono w rejonie miejscowo ści: Maciejewo-Jarosławki, Bielice i Godowo (Kinas, Wło- darczak, 1985). Wyznaczony obszar perspektywiczny Maciejewo-Jarosławki stanowi fragment (ok. 3 km) długiej rynny pojeziernej. Mi ąŜ szo ść osadów w ęglanowych – kredy i gytii wapiennej waha si ę od 1,3 do 8,65 m, w nadkładzie wyst ępuj ą torfy turzycowe i trzcinowe o mi ąŜ szo ści 2,7 – 3,9 m. Zawarto ść CaO mie ści si ę w granicach 35,0 – 50,8 %. W rejonach Bielic i Godowa stwierdzono małe mi ąŜ szo ści kredy jeziornej lub gytii wapiennej o niskich zawarto ściach CaO. Z tego powodu wyznaczono tu obszary negatywne. W Bielicach, pomimo, Ŝe kompleksowo obszar uznano za negatywny, na powierzchni około 5 ha mi ąŜ szo ść kredy/gytii wynosi do 4,3 m, a średnia zawarto ść CaO jest rz ędu 42,1 %. Nad- kład stanowi ą torfy turzycowe lub turzycowo-trzcinowe o grubo ści od 0,7 do 2,3 m.

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Zachodnia cz ęść arkusza Jenikowo le Ŝy w dorzeczu rzeki Stepnica (rzeki: Stepnica, Pi- lesza, Le śnica), która wraz z rzek ą Gowienica (na zachód od Stepnicy) uchodzi do Zalewu Szczeci ńskiego (zlewnia I rz ędu). Środkowa i wschodnia cz ęść terenu arkusza (rzeki: S ąpól- na, Dobra, Bukowina) le Ŝy w dorzeczu Regi (zlewnia I rz ędu), uchodz ącej do Morza Bałtyc- kiego. Południowo-wschodni fragment arkusza odwadniany jest przez rzeki Kania i Sokola, które wchodz ą w skład dorzecza Iny (zlewnia II rz ędu). Na terenie arkusza znajduje si ę rów- nie Ŝ mały fragment dorzecza Dziwny (zlewnia I rz ędu) – Jezioro Nowogardzkie wraz z okala- jącymi obszarami od południa. Rzeka Stepnica kontrolowana była przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie w ramach monitoringu regionalnego do roku 2003. Punkty kontrolne na obszarze arkusza zlokalizowane były powy Ŝej i poni Ŝej miejscowo ści Radzanek oraz poni Ŝej mostu w Maciejewie. Według raportu o stanie środowiska WIO Ś w Szczecinie (Raport..., 2004), we wszystkich punktach monitoringowych wody nale Ŝały do pozaklasowych. Przyczyn ą była

wysoka zawarto ść zwi ązków biogennych, fosforanów, a tak Ŝe niska zawarto ść tlenu. Obecnie nie prowadzi si ę monitoringu w/w punktach (Raport..., 2007). Wśród jezior, w obr ębie arkusza, monitorowaniu podlegało tylko Jezioro Nowogardz- kie, cz ęś ciowo znajduj ące si ę w granicach arkusza. Całkowita powierzchnia jeziora wynosi 98,3 ha, a maksymalna gł ęboko ść – 10,9 m. Według bada ń przeprowadzonych przez WIO Ś w Szczecinie (Raport..., 2007), jako ść wody w 2005 r. mie ściła si ę w III klasie czysto ści. Za- decydowały o tym: wysoka koncentracja fosforu ogólnego i zwi ązków organicznych oraz intensywne zakwity fitoplanktonu, co było przyczyn ą deficytu tlenu poni Ŝej 3 m gł ęboko ści. Zawarto ść metali ci ęŜ kich i st ęŜ eń pestycydów spełniały normy I klasy (Raport..., 2007). Wpływ na stan wód powierzchniowych istotny wpływ ma gospodarka wodno-ściekowa, w szczególno ści brak kanalizacji oraz niekontrolowane zrzuty ścieków z indywidualnych gospodarstw. Do wód przedostaj ą si ę równie Ŝ zanieczyszczenia z pól oraz z nieszczelnych szamb.

2. Wody podziemne

Według Atlasu hydrogeologicznego Polski (Paczy ński, 1993, 1995) przewa Ŝaj ąca cz ęść obszaru arkusza le Ŝy w regionie pomorskim (V) w obr ębie niecki szczeci ńskiej, jedynie pół- nocno-wschodni skraj – w rejonie gryficko-drawskim (V 1B ), stanowi ącym cz ęść subregionu przymorskiego (V 1). Na obszarze arkusza Jenikowo wyst ępuj ą dwa pi ętra u Ŝytkowe: czwartorz ędowe i trzeciorz ędowe (Kaczor, 2000). Czwartorz ędowy poziom wodono śny wyst ępuje prawie na całym obszarze arkusza – poza rejonem D ębic i Długoł ęki. W obr ębie tego pi ętra wyró Ŝniono trzy poziomy wodono śne: przypowierzchniowy, mi ędzyglinowy i podglinowy. Poziom przypowierzchniowy wyst ępuje na znacznej powierzchni terenu arkusza. Jest to poziom nieci ągły, wyst ępuj ący w obr ębie piasków i Ŝwirów teras dolin rzecznych oraz w obszarach obni Ŝeń bezodpływowych, z najcz ęś ciej swobodnym zwierciadłem wody. Mi ąŜ szo ść poziomu dochodzi do kilku metrów. Ze wzgl ędu na brak odpowiedniej izolacji glin i mułków w nadkładzie, jest to poziom nara Ŝony na zanieczyszczenia infiltruj ące z powierzchni terenu. Nie ma on znaczenia u Ŝytkowego i ujmowany jest lokalnie przez studnie gospodarskie. Poziom mi ędzyglinowy jest głównym poziomem u Ŝytkowym. Wyst ępuje na prawie ca- łym terenie arkusza i jest podstawowym źródłem zaopatrzenia ludno ści w wod ę. Zazwyczaj tworzy go jedna warstwa wodono śna (lokalnie dwie lub trzy) zbudowana z fluwioglacjalnych osadów piaszczystych lub piaszczysto-Ŝwirowych zlodowace ń środkowopolskich i północno- polskich. Mi ąŜ szo ść osadów wodono śnych waha si ę od 5 do 36 m. Zwierciadło wody ma cha-

rakter napi ęty i wyst ępuje na gł ęboko ści od 0 do 60 m p.p.t. Wydajno ści jednostkowe poziomu wahaj ą si ę w granicach od 0,21 do 16,2 m 3/h/1ms (uj ęcie w Nowogardzie), współczynnik filtracji dochodzi do 40 m/24h (Kaczor, 2000b). Poziom podglinowy wyst ępuje lokalnie. Ujmowany jest w Jenikowie, Ostrzycy, Bł ąd- kowie oraz Olchowie. Tworzy go jedna warstwa wodonośna, zbudowana z fluwioglacjalnych osadów piaszczystych lub piaszczysto-Ŝwirowych zlodowace ń południowopolskich. Mi ąŜ- szo ść osadów wodono śnych waha si ę od 9 do 32 m. Zwierciadło wody ma charakter napi ęty i wyst ępuje na gł ęboko ści od około 20 do 50 m p.p.t. Warstwa wodono śna izolowana jest od powierzchni poziomem glin o mi ąŜ szo ści od 80 do 100 m. Wydajno ści jednostkowe poziomu wahają si ę od 0,1 do 6,3 m 3/h/1ms, współczynnik filtracji wynosi od 4 do 11 m/24h. Trzeciorz ędowe pi ętro wodono śne wyst ępuje w południowo-wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza, w okolicach miejscowo ści: Mokre, Nastazin i Kania. Tworzy go jedna warstwa wodono śna, zbudowana z utworów piaszczystych o mi ąŜ szo ści od kilku do 25 m, przykryta poziomem czwartorz ędowych glin o znacznej mi ąŜ szo ści. Poziom ten na obszarze arkusza nie został przewiercony. Charakteryzuje go napi ęte zwierciadło wody, które stabilizuje si ę na poziomie od 55 do 75 m p.p.t. Wydajno ści jednostkowe poziomu wahaj ą si ę od 0,3 do 8,0 m3/h/1ms, współczynnik filtracji wynosi od 0,9 do 4,3 m/24h. Jako ść powy Ŝszych wód jest na ogół zadowalaj ąca. Jedynie wody poziomu przypo- wierzchniowego wykazuj ą cz ęsto przekroczenie norm dla wód pitnych w zakresie zwi ązków azotu. Wody czwartorz ędowe poziomów gł ębszych wymagaj ą prostego uzdatniania z powodu ponadnormatywnych ilo ści Ŝelaza i manganu, średnio 1,0 mg Fe/dm 3 i 0,3 mg Mn/dm 3. Wody trzeciorz ędowe nie wymagaj ą na ogół uzdatniania. W południowo-zachodniej cz ęś ci arkusza, znajduje si ę fragment mi ędzymorenowego zbiornika GZWP nr 123 – Stargard-Goleniów (fig.3; Kleczkowski, 1990). Całkowita powierzchnia obszaru bilansowego zbiornika wynosi 4113,6 km 2. Zasoby dyspozycyjne zbiornika oszacowano na 419 600 m 3/d. Wiek warstw wodono śnych GZWP nr 123 to czwartorz ęd i trzeciorz ęd (Kie ńć i in., 2005). Spo śród uj ęć wód podziemnych najwi ększe to uj ęcia czwartorz ędowe. Te o zatwierdzo- nych zasobach eksploatacyjnych około 50 m 3/h i wi ększych znajduj ą si ę w miejscowo ściach: Radzanek, Kikorze, Osina, W ęgorzyce, Kulice, Wierzbi ęcin, Jenikowo, Wojtaszyce, D ębice, Nowogard (3 uj ęcia): dla Zakładów Płyt Okleinowych, dla mleczarni, dla Zakładów Przemy- słu Ziemniaczanego.

e g

Golczewo a

Re ga

Resko

Nowogard

Jenikowo Dobra U k l

I n a j Goleniów a

123 Q

Dobrzany Stargard Szczeci ński

0 5 10 15 20 25 km

1 2 Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Jenikowo na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony, wg A. S. Kleczkowskiego (1990)

1 – obszar wysokiej ochrony (OWO); 2 – granica GZWP w o środku porowym Nazwa i numer GZWP, wiek utworów wodono śnych: Zbiornik mi ędzymorenowy Stargard – Goleniów – 123, czwartorz ęd (Q)

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń metali, okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165 z dnia 4 pa ździernika 2002 r., poz. 1359). Dopuszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝytkowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 192 – Jenikowo, umieszczono w tabeli 3. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o zawarto ści przeci ętnych (median)

pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995) − opró- bowanie w siatce 5x5 km. Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. po- kojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowane z gleb. Gleby mineralizowano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90 oC, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Induc- tively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u Ŝyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego In- stytutu Geologicznego w Warszawie. Kontrol ę jako ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materia- łów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna próbka – jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizacj ę miejsc opróbowania (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasyfi- kowanych do grup A i B (Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., 2002). Przy klasyfikacji stosowano zasad ę zaliczenia gleb do grupy B, gdy zawarto ść co najmniej jednego pierwiastka przewy Ŝszała górn ą granic ę warto ści dopuszczalnej w grupie A.

Tabela 3 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy Warto ść prze- Warto ść przeci ęt- zawarto ści ci ętnych (me- nych (median) Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie w glebach na dian) w glebach w glebach obszarów lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra arkuszu na arkuszu niezabudowanych Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) 192 – Jenikowo 192 – Jenikowo Polski 4)

Metale N=7 N=7 N=6522 Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja Grupa A 1) HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0,0–0,3 0–2 0,0–0,2 As Arsen 20 20 60 <5–<5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 11–119 29 27 Cr Chrom 50 150 500 2–7 5 4 Zn Cynk 100 300 1000 11–227 25 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5–<0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 2–3 2 2 Cu Mied ź 30 150 600 <1–13 3 4 Ni Nikiel 35 100 300 1–6 3 3 Pb Ołów 50 100 600 10–43 13 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05–0,06 <0,05 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 192 – Jenikowo 1) grupa A w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obszaru As Arsen 7 poddanego ochronie na podstawi e przepisów ustawy Ba Bar 7 Prawo wodne, Cr Chrom 7 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 6 1 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 7 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Co Kobalt 7 gro Ŝenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob- Cu Mied ź 7 szarów tych st ęŜ enia zacho wuj ą standardy wynikaj ące Ni Nikiel 7 ze stanu faktycznego, 2) grupa B – grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych Pb Ołów 7 z wył ączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Hg Rt ęć 7 rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewione, Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane arkusza 192 – Jenikowo do poszczególnych grup u Ŝyt- i zurbanizowane z wył ączeniem terenów przemysło- kowania (ilo ść próbek) wych, u Ŝytków kopalnych oraz terenów komunika- cyjnych, 3) grupa C – tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tereny 6 1 komunikacyjne, 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000 N – ilo ść próbek

Zanieczyszczenie gleb metalami. Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopusz- czalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tab. 3).

Przeci ętne zawarto ści: arsenu, cynku, kadmu, kobaltu, miedzi, niklu oraz rt ęci w badanych glebach arkusza s ą mniejsze lub równe w stosunku do warto ści przeci ętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Wi ększe warto ści median wykazuje zawarto ść baru, chromu i ołowiu. Pod wzgl ędem zawarto ści metali, 6 spo śród badanych próbek spełnia warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielofunkcyjne uŜytkowanie. Do grupy B (standard u Ŝytków rolnych, gruntów le śnych oraz zadrzewionych i zakrzewionych nieu Ŝytków, a tak Ŝe gruntów zabudowanych i zurbanizowanych), zaklasyfi- kowano próbk ę gleby z punktu 7, ze wzgl ędu na wzbogacenie w cynk (227 ppm), które praw- dopodobnie ma charakter antropogeniczny. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody bada ń. Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N–S, przecinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników. Z uwagi na to, Ŝe g ęsto ść opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch kraw ędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest mo Ŝliwy, gdy Ŝ te dwie kraw ędzie s ą zbie Ŝne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystano informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu Ŝ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza.

192W PROFIL ZACHODNI 192E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

5939869 5941411 5937875 5939585 5935629 5937794 m m 5934410 5933704

5932863 5931756

5930815 5930676

0 5 10 15 20 25 30 35 0 10 20 30 40 50 nGy/h nGy/h 19 19

Stê¿enie radionuklidówcezu poczarnobylskiego Stê¿enie radionuklidówcezu poczarnobylskiego

5939869 5941411 5937875 5939585 5935629 5937794 m m 5934410 5933704

5932863 5931756

5930815 5930676

0 0,5 1 1,5 2 0 2 4 6 8 10

kBq/m2 kBq/m2

Fig. 4. Zanieczyszczenie gleb pierwiastkami promieniotwórczymi (na osi rz ędnych – opis siatki kilometrowej arkusza)

Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ą sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ profilu zachodniego wynosz ą od około 9 nGy/h do około 32 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta wynosi około 20 nGy/h i jest du Ŝo ni Ŝsza od średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu wschodniego warto ści promieniowania gamma zmieniaj ą si ę od około 25 do około 45 nGy/h i przeci ętnie wynosz ą około 30 nGy/h. W profilu zachodnim zarejestrowane dawki promieniowania gamma s ą generalnie niskie, gdy Ŝ wzdłu Ŝ profilu dominuj ą utwory piaszczysto-Ŝwirowe, zazwyczaj charakteryzuj ące si ę nisk ą radioaktywno ści ą. W profilu wschodnim dawki promieniowania gamma s ą wy Ŝsze (przewa Ŝaj ą warto ści z przedziału: 30-40 nGy/h) i w wi ększo ści zwi ązane z glinami zwało- wymi. St ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu Ŝ obu profili s ą bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłu Ŝ profilu zachodniego wynosz ą od 0,1 do 1,9 kBq/m 2, a wzdłu Ŝ profilu wschodniego wahaj ą si ę od 0 do 7,7 kBq/m 2.

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Obszary predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów wytypowano uwzgl ędniaj ąc zasady i wskazania zawarte w Ustawie o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (DzU 07.39.251) oraz Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Z uwagi na skal ę i specyfik ę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyj ęto zmody- fikowane rozwi ązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, umo Ŝliwiaj ące pó ź- niejsz ą weryfikacj ę i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Przedstawione na Mapie geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 warunki lokaliza- cyjne dla przyszłych składowisk odpadów s ą zró Ŝnicowane w nawi ązaniu do 3 typów skła- dowisk: N – odpadów niebezpiecznych, K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne,

O – odpadów oboj ętnych Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko- wane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery i atmosfery. Specyfikacja ta obejmuje:  wył ączenie terenów, na których bezwzgl ędnie nie mo Ŝna lokalizowa ć składowisk odpa- dów,  warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów, wymagające akceptacji odpowiednich władz i słu Ŝb,  wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i skarp potencjalnych składowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono: ─ obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizowania składowisk odpadów, ─ obszary o warunkach izolacyjnych spełniaj ących przyj ęte kryteria dla okre ślonego typu składowisk odpadów, ─ obszary mo Ŝliwej lokalizacji składowisk odpadów nieposiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej. Wyst ępowanie w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izolacyjno ści pozwala wyró Ŝni ć potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk (POLS). W ich obr ębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowa ń (RWU) na podstawie: ─ izolacyjnych wła ściwo ści podło Ŝa – odpowiadaj ących wyró Ŝnionym wymaganiom składowania odpadów, ─ rodzajów warunkowych ogranicze ń lokalizacyjnych składowisk wynikaj ących z przyj ętych obszarów ochrony. Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obr ębie RWU posiadaj ących wymie- nione ograniczenia warunkowe b ędzie wymagało ustale ń z lokalnymi władzami oraz doku- mentami planistycznymi dotycz ącymi zagospodarowania przestrzennego. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tab. 4). Tabela 4 Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Typ składowiska mi ąŜ szo ść współczynnik rodzaj gruntów [m] filtracji [m/s] N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1×10 -9 iły, iłołupki K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne ≥ 1 ≤ 1×10 -9 O – odpadów oboj ętnych ≥ 1 ≤ 1×10 -7 gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie: ─ warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami dla okre ślonego typu skła- dowisk (przyj ętymi w tabeli 4), ─ zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przykryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m, mi ąŜ szo ść lub jednorod- no ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstw ą „Geochemia środowi- ska” wchodz ą w skład warstwy informacyjnej „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi” i s ą przedstawione razem na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Jednocze śnie na doł ączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej przedstawiono lokalizacj ę wierce ń, których profile geologiczne wykorzystano przy konstrukcji wydziele ń terenów POLS. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego przeniesiony z arkusza Jenikowo Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Kaczor, 2000). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wyznaczono w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izolacyjnej (odporno ści poziomu wodono śne- go na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest parametrem zmien- nym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropogeniczne uwarunkowania. Dlatego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowanie odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagro Ŝeniu jako ści wód podziemnych.

Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Na obszarze obj ętym arkuszem Jenikowo bezwzgl ędnemu wył ączeniu z mo Ŝliwo ści składowania odpadów podlegaj ą: ─ zabudowa Nowogardu b ędącego siedzib ą urz ędu miasta i gminy, zwarta zabudowa Ma- szewa i Osiny (siedzib urz ędów gmin) oraz miejscowo ści: Wyszomierza, Długor ęki, Ko ściuszek D ębic, Kani, Nastazina, Bagny i Wierzbi ęcina, ─ obszary obj ęte ochron ą prawn ą w systemie Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000: PLB 320008 „Ostoja I ńska” i PLH 380013 „Ostoja Goleniowska”,zajmuj ące niewielkie fragmenty cz ęś ci południowo-wschodniej i północno-zachodniej obszaru arkusza, ─ udokumentowany główny zbiornik wód podziemnych nr 123 Stargard – Goleniów, zajmuj ący zachodni ą cz ęść obszaru,

─ obszary le śne o powierzchni powy Ŝej 100 hektarów, ─ obszary bagienne, podmokłe, ł ąki wykształcone na glebach pochodzenia organicznego, ─ powierzchnie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoce ńskich w obr ębie dolin rzek Stepnicy i S ąpólny oraz pozostałych cieków, ─ strefy (do 250 m) wokół jezior, ─ tereny o nachyleniu powy Ŝej 10° (Wisław, Osiny, misy jezior), ─ obszary zagro Ŝone ruchami masowymi (rejon jeziora Lechickiego, Wisławia i Osiny) (Grabowski, 2007).

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ące wymagania dla składowania odpadów oboj ętnych Ze wzgl ędu na wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk odpadów analizowano obszary, gdzie bezpo średnio na powierzchni wyst ępuj ą grunty spoiste spełniaj ące kryteria przepuszczalno ści (tab. 4) lub grunty spoiste, których strop znajduje si ę nie gł ębiej, ni Ŝ 2,5 m p.p.t. Odpady oboj ętne mo Ŝna składowa ć w granicach powierzchniowego wyst ępowania glin zwałowych zlodowace ń północnopolskich – fazy pomorskiej. S ą to osady o mi ąŜ szo ściach dochodz ących do 20 m, na ogół nie przekraczaj ą jednak 5,0–12,0 m (Butrymowicz, Nosek, 1977), piaszczyste, słabo zwi ęzłe. W miejscach, gdzie gliny wyst ępuj ą pod niewielkim nad- kładem osadów piaszczysto-Ŝwirowych (o mi ąŜ szo ści do 2 m), wła ściwo ści izolacyjne podło- Ŝa uznano za zmienne (mniej korzystne). Obszary predysponowane do składowania odpadów oboj ętnych wyznaczono na całym obszarze objętym arkuszem. Obszary o wi ększych powierzchniach wyst ępuj ą w cz ęś ci pół- nocnej i środkowej. Ograniczeniem warunkowym budowy składowisk odpadów w wyznaczonych obszarach jest blisko ść zabudowy miast Nowogard i Maszewo oraz miejscowo ści gminnej Osiny. Obszary maj ą du Ŝe powierzchnie o charakterze równinnym, s ą poło Ŝone przy licznych drogach dojazdowych. Umo Ŝliwia to lokalizacj ę składowisk w dogodnej, niepowoduj ącej konfliktów społecznych odległo ści od zabudowa ń miejscowo ści.

Problem składowania odpadów komunalnych. Na analizowanym terenie nie wyznaczono obszarów predysponowanych do składowa- nia odpadów komunalnych. W odległo ści około 1 km na północ od zabudowy miejscowo ści Korytowo w gminie Maszewo, bezpo średnio na powierzchni terenu wyst ępuj ą iły warwowe. Poniewa Ŝ nie dyspo-

nujemy danymi o ich wykształceniu litologicznym i mi ąŜ szo ści w granicach ich wyst ępowa- nia wyznaczono obszar predysponowany do składowania odpadów oboj ętnych. Po wykonaniu dodatkowych bada ń geologicznych, które pozwol ą na okre ślenie wykształcenia litologicznego, mi ąŜ szo ści i faktycznych wła ściwo ści izolacyjnych osadów obszar ich kartograficznego wydzielenia mo Ŝna b ędzie przeznaczy ć pod lokalizacj ę składowisk odpadów komunalnych. Pod k ątem składowania odpadów komunalnych mo Ŝna rozpatrywa ć tereny w bezpo- średnim s ąsiedztwie otworów, w których stwierdzono wyst ępowanie osadów gliniastych o du Ŝych mi ąŜ szo ściach. W Wierzbi ęcinie wyst ępuj ą gliny o 20 m mi ąŜ szo ści, w Kikorzu gliny o mi ąŜ szo ści 25,9 m, w Wyszomierzu mi ąŜ szo ść glin wynosi 25,5 m, w Ostrzycy prawie 20 m. W otwo- rach odwierconych 2,5 km na południowy zachód od Osiny stwierdzono wyst ępowanie glin o mi ąŜ szo ściach 32–32,5 m, w Wierzbnie 65 m pakiet gliniasty. W miejscowo ści Mokre w profilach dwóch otworów wyst ępuj ą gliny o mi ąŜ szo ści 52,5–53,5 m. Konieczne b ędą dodatkowe badania geologiczne, które pozwol ą na okre ślenie rozprze- strzenienia glin o du Ŝych mi ąŜ szo ściach i ich wła ściwo ści izoluj ących. Składowisko odpadów komunalnych znajduje si ę w Osinie. Podło Ŝe i skarpy obiektu zabezpieczono geomembran ą, prowadzony jest drena Ŝ odcieków i systematyczny monitoring wód podziemnych, zainstalowano urz ądzenia do odgazowywania.

Ocena najbardziej korzystnych warunków geologicznych i hydrogeologicznych Gliny zwałowe stanowi ą wystarczaj ącą barier ę izolacyjn ą dla odpadów oboj ętnych. Ich własno ści izolacyjne i mi ąŜ szo ści potwierdzone otworami wiertniczymi (maksymalnie 65 m) spełniaj ą kryteria przyj ęte dla składowania odpadów tego typu. Niewielki obszar powierzchniowego wyst ępowania iłów warwowych, na którym praw- dopodobnie mo Ŝna b ędzie składowa ć odpady komunalne wymaga szczegółowego rozpoznania. Konieczne jest ustalenie wykształcenia litologicznego i mi ąŜ szo ści osadów. Najbardziej korzystne warunki hydrogeologiczne rozpatrywane pod k ątem składowania odpadów maj ą obszary wyznaczone w centralnej i południowo-wschodniej cz ęś ci analizowa- nego terenu. Nie ma tu u Ŝytkowego poziomu wodono śnego. Wysoki stopie ń zagro Ŝenia wód, zwi ązany z obecno ści ą ognisk zanieczyszcze ń, wyst ępuje w cz ęś ci północnej, w rejonach miejscowo ści: Ko ściuszki, Kuklice i na północ od Wierzbi ęcina. Pozostałe obszary wytypowano na terenach o niskim i średnim stopniu zagro Ŝenia wód u Ŝytkowych poziomów wodono śnych. W rejonie Olchowa i Kolonii Olchowo stopie ń zagro Ŝenia wód jest niski.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Pod k ątem ewentualnego składowania odpadów mo Ŝna rozpatrywa ć du Ŝe powierzch- niowo, suche wyrobisko po niekoncesjonowanej eksploatacji kruszywa naturalnego, znajdu- jące si ę w odległo ści około 500 m na północny-zachód od Wojtaszyc. Nale Ŝy si ę liczy ć z konieczno ści ą wykonania sztucznej bariery izolacyjnej podło Ŝa i skarp obiektu. Pozostałe punkty lokalnej eksploatacji kopalin maj ą niewielkie powierzchnie lub znajduj ą si ę na obszarach bezwzgl ędnie wyłączonych z mo Ŝliwo ści składowania odpadów. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyró Ŝnio- nych typów odpadów nale Ŝy traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektowania odpowiednich bada ń geologicznych i hydrogeologicznych. Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk na obszarze plano- wanego składowania odpadów i jego otoczenia wymagane jest przeprowadzenie bada ń geologicznych i hydrogeologicznych, których wyniki opracowuje si ę w formie dokumentacji geologiczno-in Ŝynierskiej i hydrogeologicznej, doł ączonych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska odpadów. Wyznaczone na mapie obszary powinny by ć uwzgl ędnione przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale równie Ŝ na etapie uzgodnienia warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mog ących pogorszy ć stan środowi- ska. Oprócz bowiem uwzgl ędnienia ogranicze ń prawnych, odnosz ących si ę do tego typu inwestycji, przedstawione na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmuj ą za- si ęgi wyst ępowania w podło Ŝu warstwy utworów słabo przepuszczalnych, stanowi ących do- br ą naturaln ą izolacj ę dla poło Ŝonych gł ębiej poziomów wodono śnych.

X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Zgodnie z instrukcj ą sporz ądzania MG śP (Instrukcja..., 2005) waloryzacj ą geologiczno- in Ŝyniersk ą nie zostały obj ęte: lasy, u Ŝytki rolne klasy I–IVa oraz ł ąki na glebach pochodzenia organicznego, obszary wyst ępowania złó Ŝ kopalin i wyrobisk, tereny zieleni urz ądzonej oraz zwartej zabudowy Maszewa i Nowogardu. Z powy Ŝszych wzgl ędów ocena warunków podło Ŝa budowlanego na terenie arkusza Jenikowo dotyczyła tylko cz ęś ci jego powierzchni (ok. 40%). Ocena warunków podło Ŝa budowlanego jest oparta na podstawowych wła ściwościach geotechnicznych gruntów, analizie ukształtowania powierzchni terenu, poło Ŝeniu zwierciadła

wód gruntowych, zagro Ŝeniach powodziowych i geodynamicznych. Pozwala na wydzielenie obszarów o warunkach korzystnych dla budownictwa i niekorzystnych – utrudniaj ących budownictwo. Za obszary o korzystnych warunkach dla budownictwa uznaje si ę te, na których wyst ę- puj ą grunty spoiste: zwarte, półzwarte i twardoplastyczne oraz grunty niespoiste średnioza- gęszczone i zag ęszczone, na których nie wyst ępuj ą zjawiska geodynamiczne, a gł ęboko ść wyst ępowania zwierciadła wody gruntowej przekracza 2 m od powierzchni terenu. (Instruk- cja..., 2005). Warunki takie wyst ępuj ą w zasadzie wył ącznie w obr ębie wysoczyzn moreno- wych, gdzie dominuj ą gliny zwałowe oraz piaski i Ŝwiry zlodowace ń północnopolskich. Ob- szary o korzystnych warunkach zabudowy wyst ępuj ą mozaikowo w obr ębie całego arkusza. Warunki niekorzystne dla budownictwa, wyst ępuj ą na terenach, gdzie grunty s ą słabo- no śne (organiczne, spoiste w stanie mi ękkoplastycznym i plastycznym, zwietrzeliny gliniaste, niespoiste lu źne), gdzie zwierciadło wody gruntowej znajduje si ę na gł ęboko ści mniejszej ni Ŝ 2 m od powierzchni terenu. Ponadto niekorzystne s ą obszary podmokłe i zabagnione, wyst ę- powania wód agresywnych, zalewane podczas wysokich stanów wód, zagro Ŝone ruchami masowymi, o spadkach terenu powy Ŝej 12% (Instrukcja..., 2005), a tak Ŝe obszary stref przy- kraw ędziowych oraz zaburze ń glacitektonicznych. Tereny o niekorzystnych warunkach bu- dowlanych na arkuszu Jenikowo wyst ępuj ą głównie w obni Ŝeniach, dolinach obecnych rzek i obszarach bezodpływowych, gdzie poziom wód gruntowych jest wysoki a podło Ŝe buduj ą torfy, namuły torfiaste oraz iły i mułki, rzadziej: mady, Ŝwiry i piaski rzeczne. Według Bera (2006) środkowa i zachodnia cz ęść arkusza znajduje si ę w obr ębie depre- sji glacitektonicznej (glacidepresji), która powstała wskutek nacisku l ądolodu na słabo skon- solidowane skały podło Ŝa. Jest to obszar o deformacjach ró Ŝnie zaanga Ŝowanych tektonicz- nie. W kilku miejscach zdecydowano si ę na wyznaczenie warunków korzystnych dla budownictwa. Jednak w szczególnych przypadkach (wielkonakładowe inwestycje) nale Ŝy wykona ć szczegółowe badania geologiczne. W południowo-zachodniej cz ęś ci arkusza zaobserwowano cztery (Osina, Maciejewo, Jarosławki, Wisławie) obszary predysponowane do wyst ępowania ruchów masowych o ł ącz- nej powierzchni 57 ha (Grabowski, 2007). W obr ębie tych obszarów zarejestrowano pi ęć ma- łych osuwisk o ł ącznej powierzchni 0,94 ha. Niewielka powierzchnia terenu zagro Ŝonego ruchami masowymi znajduje si ę w strefach kraw ędziowych rynien subglacjalnych i nie wpływa wydatnie na ograniczenie obszarów korzystnych dla zabudowy.

Ze wzgl ędu na rolniczo-le śny charakter regionu obj ętego arkuszem, nie wyst ępuj ą tu tereny zmienione w wyniku działalno ści człowieka (składowiska, hałdy, du Ŝe wyrobiska po- eksploatacyjne).

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Teren obj ęty arkuszem Jenikowo cechuje si ę znacznymi walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi, co jeszcze nie znajduje pełnego wyrazu formach ochrony prawnej. Na obszarze arkusza znajduje si ę 14 pomników przyrody (tab. 5), 12 parków podworskich lub przypałacowych wpisanych w rejestr zabytków (tab. 6) oraz fragmenty dwóch obszarów NA- TURA 2000: Ostoja Goleniowska (SOO), Ostoja I ńska (OSO). Tabela 5 Wykaz pomników przyrody (wg rejestru Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody w Szczecinie, stan na 31.08.2008)*. Rok Nr obiektu Forma Gmina Miejscowo ść zatwier- Rodzaj obiektu na mapie ochrony Powiat dzenia 1 2 3 4 5 6 Nowogard PŜ 1 P Olchowo 2004 goleniowski sosna pospolita Nowogard PŜ 2 P Kulice 2004 goleniowski dąb szypułkowy Nowogard PŜ 3 P Nowogard 2004 goleniowski wi ąz szypułkowy Nowogard PŜ 4 P Kulice 2004 goleniowski dąb szypułkowy Nowogard PŜ 5 P Kulice 2004 goleniowski dąb szypułkowy Nowogard PŜ 6 P Kulice 2004 goleniowski grupa: klon i jawor Nowogard PŜ 7 P Długoł ęka 2004 goleniowski buk pospolity Nowogard PŜ 8 P Długoł ęka 2004 goleniowski wierzba krucha Nowogard PŜ 9 P Sąpolnica 2004 goleniowski dąb szypułkowy Nowogard PŜ 10 P Sąpolnica 2004 goleniowski głóg dwuszyjkowy Nowogard PŜ 11 P Sąpolnica 2004 goleniowski buk zwyczajny Nowogard/Dobra PŜ 12 P Bł ądkowo 2004 goleniowski jabło ń dzika Nowogard/Dobra PŜ 13 P Bł ądkowo 2004 goleniowski dąb szypułkowy Maszewo PŜ 14 P Maciejewo 2001 goleniowski dąb szypułkowy Rubryka 2 P – pomnik przyrody Rubryka 6 rodzaj pomnika przyrody: P Ŝ – Ŝywej. * nie wszystkie istniej ące obiekty, b ędące niegdy ś w rejestrze, nadal posiadaj ąc swoje walory pomnikowe zostały uwzgl ędnione w wykazie aktów prawa miejscowego.

Lasy zajmuj ą około 20% powierzchni terenu. Wi ększe obszary le śne znajduj ą si ę w okolicach Godowa, Kikorza i Nowogardu. Dominuj ącymi gatunkami w składzie drzewo- stanu s ą: sosna zwyczajna, brzoza, buk, d ąb oraz olcha szara i czarna. Powierzchnia gleb chronionych (grunty rolne klasy I–IVa) wynosi około 50% powierzchni wszystkich gruntów rolnych. W tym około 3% stanowi ą ł ąki na glebach pochodzenia organicznego, które wyst ępuj ą wzdłu Ŝ dolin rzecznych oraz w zagł ębieniach bezodpły- wowych. Gleby chronione wyst ępuj ą mozaikowo na całej powierzchni arkusza. Na obszarze arkusza Jenikowo znajduje si ę 14 pomników przyrody Ŝywej podlegaj ą- cych ochronie prawnej (tab. 5). S ą to zazwyczaj pojedyncze drzewa znajduj ące si ę cz ęsto na terenach parków podworskich. Obecnie nie figuruj ą w rejestrze pomników przyrody nieo Ŝy- wionej Ŝadne głazy narzutowe. W obr ębie arkusza Jenikowo nie wyst ępuj ą obszary nale Ŝą ce do Krajowej Sieci Ekolo- gicznej ECONET (Liro, 1998; fig.5). Ostoja I ńska PLB320008 – obszar specjalnej ochronny ptaków obejmuje fragment po- łudniowo-wschodni arkusza. Istotn ą cz ęść ostoi stanowi ą zbiorowiska ł ąkowe oraz siedliska podmokłe porastane przez trzcinowiska, turzycowiska, szuwary oraz ro ślinno ść torfowisk przej ściowych. Ponadto liczne jeziora oraz lasy stanowi ą idealne warunki siedliskowe dla wielu gatunków ptaków. Gniazduje ich tu pond 140 – mi ędzy innymi: orzeł bielik, łab ędź krzykliwy, bocian czarny, kania ruda i czarna, orlik krzykliwy, puchacz, derkacz, dzi ęcioł czarny. W śród ssaków wyst ępuj ą bóbr europejski, wydra i wilk (Ziarnek, Pi ątkowska, 2008). Ostoja Goleniowska PLH320013 – specjalny obszar ochrony siedlisk obejmuje północ- no-zachodni fragment terenu arkusza. Szczególne znaczenie dla ostoi ma du Ŝe zró Ŝnicowanie siedlisk zwi ązane z starorzeczami, eutroficznymi i dystroficznymi zbiornikami wodnymi, torfowiskami, borami i lasami bagiennymi, lasami ł ęgowymi i przyrzecznymi zaro ślami wierzbowymi. Obszary te powi ązane s ą z rzekami Gowienic ą, Stepnic ą i Wołczenic ą oraz rynnami subglacjalnymi z licznymi torfowiskami wysokimi. Wyst ępuj ą tu rzadkie gatunki ro ślin (np.: rosiczka długolistna, długosz królewski) oraz grzybów (sromotnik smrodliwy). Dynamicznie rozwija si ę tu równie Ŝ populacja cisa (Ziarnek, Pi ątkowska, 2008).

Golczewo

3k Reg a

Resko

Nowogard

ó l U n k a l e Jenikowo j Dobra a

I n a Goleniów

2k Dobrzany Stargard Szczeci ński

0 5 10 15 20 25 km

1M 1 2 Fig. 5. Poło Ŝenie arkusza Jenikowo na tle systemów ECONET (Liro (red.), 1998). 1 – mi ędzynarodowy obszar w ęzłowy i jego numer: 1M – Uj ścia Odry, 6M – Pojezierza Drawskiego; 2 – krajowy korytarz ekologiczny i jego numer: 2k – Iny, 3k – Regi

Tabela 6 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 Nazwa Poło Ŝenie centralnego Po- obszaru i Poło Ŝenie administracyjne obszaru Typ Kod punktu obszaru wierzch- Lp. symbol obszaru obszaru nia ob- oznaczenia Długo ść Szeroko ść Kod Wojewódz- szaru (ha) Powiat Gmina na mapie geogr. geogr. NUTS two 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 PLH E N zachodnio- Osina, 1 K S 8 419,0 PL0G1 goleniowski 320013 14º44’49” 53º40’00” pomorskie Nowogard łobeski, star- PLB E N PL0G1 zachodnio- gardzki, Dobra, 2 F P 87 711,0 320008 15º26’08” 53º27’27” PL0G2 pomorskie choszcze ński, Chociwel drawski Rubryka 2 K – SOO, cz ęś ciowo przecinaj ący si ę z OSO F – OSO, całkowicie zawieraj ący w sobie obszar SOO XII. Zabytki kultury

Na obszarze arkusza Jenikowo wyst ępuj ą typowo chłopskie wsie o średniowiecznym rodowodzie z du Ŝym nasyceniem zabudowy zabytkowej, wsie folwarczne z zespołami rezy-

dencyjnymi oraz nowsze wsie kolonizacyjne. Zachowało si ę wiele warto ściowych zabytków architektury pó źno średniowiecznej i nowo Ŝytnej (ko ścioły, cmentarze) oraz XIX i XX wiecz- nej (dwory, pałace). Budownictwo mieszkaniowe z pocz ątków XX wieku cechuje z reguły dbało ść o walory architektoniczne. Warto ści kulturowe i krajobrazowe reprezentuj ą te Ŝ za- chowane, zabytkowe parki (tab. 7). Tabela 7 Obiekty prawnie chronione – wpisane do rejestru zabytków. Rok Miejscowo ść Gmina / Powiat Rodzaj chronionego obiektu zatwierdzenia 1 2 3 4 Anielino Dobra/łobeski park dworski, 1860 r. 1980 Maszewo/ ko ściół filialny śś . Piotra i Pawła, k. XV w., wie Ŝa Bagna 1958 goleniowski drewniana, k. XVII w. park dworski, 2 poł. XVIII w., 2 poł. XIX w. 1980 Bł ądkowo Dobra/łobeski ruiny ko ścioła, XV w. 1989 cmentarz przyko ścielny 1989 ko ściół filialny św. Anny, k. XV w. 1958 Nowogard/ Długoł ęka zespół dworski, dwór ok. 1910 r. 1996 goleniowski pocz. XX w. park dworski 1980 zespół ko ścioła ewangelickiego, 1899 r., ob. rzym.-kat. Maszewo/ św. Józefa, dzwonnica drewniana, 1722 r., ogrodzenie, 1998 Jenikowo goleniowski mur cmentarz przyko ścielny 1998 ko ściół filialny św. Stanisława Kostki, XV w. 1963 Chociwel/ Kania zespół pałac., XIX pałac 1984 stargardzki w. park 1982 Kikorze Osina/goleniowski park dworski, XIX w. 1980 ko ściół filialny św. Stanisława Kostki, 1844 r. 2008 Ko ściuszki Osina/goleniowski cmentarz przyko ścielny 2008 ko ściół filialny Narodz. NMP, XV, XVIII w. 1963 Krzemienna Dobra/łobeski park dworski, 2 poł. XIX w. 1980 Nowogard/ zespół dworski, dwór, 1poł. XIX w., XX w. 1990 Kulice goleniowski XVIII-XIX w. park dworski 1980 Maszewo/ Maszewo willa ul. Jedności Narodowej 20, pocz. XX w. 1999 goleniowski Maszewo/ ruiny ko ścioła św. Anny z XV-XVI w. 1990 Nastazin goleniowski cmentarz przyko ścielny 1990 sanatorium dla kobiet, ob. DPS nr 2, ul. SmuŜyny 2, Nowogard/ 2001 Nowogard 1905-1912 r. goleniowski park le śny przy DPS nr 2 2001 Nowogard/ ko ściół filialny śś . Apostołów Piotra i Pawła, XV w. Olchowo 2007 goleniowski poł. XIX w. ko ściół Niepokalanego Pocz ęcia NMP, XIV w. 1981 Osina Osina/goleniowski park dworski, 2 poł. XVIII, XIX w. 1980 cmentarz polowy, k. XIX w. 1990 ko ściół ewangelicki, ob. rzym-kat. Zwiastowania NMP, Nowogard/ 2000 Ostrzyca 1865 r.; wie Ŝa, 1737 r. goleniowski cmentarz przyko ścielny 2000 ruiny ko ścioła, XV/XVI w. 1990 Węgorzyce Osina/goleniowski cmentarz przyko ścielny 1990 park dworski 1980

1 2 3 4 ko ściół ewang., ob. rzym-kat. Niepokalanego Pocz ęcia 1990 NMP, 1737 r., wie Ŝa drew. 1759 r. Nowogard/ Wierzbi ęcin cmentarz przyko ścielny 1990 goleniowski zespół pałac. pałac, 1873-1876 r. 1990 XVIII-XIX w. park 1980 ko ściół filialny MB Cz ęstochowskiej, XVI/XVII w. z 1963 wie Ŝą drew. XVIII w. Wojtaszyce Dobra/łobeski zespół dworski dwór, 2 poł. XIX w. 1984 XVIII-XX w. park 1982

Do rejestru zabytków archeologicznych wpisano pozostało ści grodzisk średniowiecz- nych w: Maciejewie, Nastazinie i Mokrem oraz cmentarzyska kurhanowe z epoki br ązu i z wczesnego średniowiecza w Osinie. W granicach arkusza znajduj ą si ę fragmenty dwóch miast: Nowogardu i Maszewa, oba lokowane w XIII stuleciu. Jednak zabytkowe układy urba- nistyczne i ich cenne obiekty nie s ą zlokalizowane na obszarze przedmiotowego arkusza.

XIII. Podsumowanie

Obszar arkusza Jenikowo obejmuje region głównie rolniczy z du Ŝym udziałem gleb chronionych w klasie I-IVa oraz niewielk ą powierzchni ą lasów. Dominuje tu sie ć osadnicza wiejska z licznymi zabytkami architektury sakralnej i technicznej. Środowisko przyrodnicze jest poddane małej presji człowieka, tote Ŝ nie wykazuje du Ŝej degradacji. Ochron ą konserwa- torsk ą obejmowane s ą ci ągle nowe obiekty i obszary przyrody. Jest to obszar o małym znaczeniu dla gospodarki surowcami naturalnymi, gdy Ŝ zasób kopalin jest bardzo ubogi. Perspektywiczne znacznie maj ą wyst ępuj ące lokalnie mało mi ąŜ sze piaski ze Ŝwirem, piaski kwarcowe, torfy oraz gytie i kreda jeziorna. Jednak zasoby tych kopalin s ą niewielkie. Aktualnie w granicach arkusza Jenikowo nie ma Ŝadnego eksploatowane- go zło Ŝa. Wyst ępuj ą tutaj dwa u Ŝytkowe pi ętra wodono śne – czwartorz ędowe i trzeciorz ędowe. W południowo-zachodnim naro Ŝu arkusza, wyst ępuje fragment udokumentowanego zbiornika mi ędzymorenowego GZWP nr 123 – Stargard – Goleniów o stosunkowo znacznych zasobach dyspozycyjnych. Na terenie obj ętym arkuszem Jenikowo w miejscach wyst ępowania na powierzchni glin zwałowych fazy pomorskiej wyznaczono liczne obszary predysponowane do składowania odpadów oboj ętnych. Pod kątem składowania odpadów komunalnych mo Ŝna rozpatrywa ć miejsce kartograficznego wydzielenia iłów warwowych. Obszar zlokalizowany jest w odległo ści około 1 km na północ od Korytowa w gminie Maszewo.

Dodatkowo mo Ŝna rozpozna ć tereny w s ąsiedztwie otworów wykonanych w Wierzbi ę- cinie, Kikorzu, Wyszomierzu, Ostrzycy, Wrze śnie, Mokrem i w rejonie Osiny, gdzie nawier- cono gliny o ponad 20 m mi ąŜ szo ściach. Warunki hydrogeologiczne rozpatrywane pod k ątem składowania odpadów s ą korzystne. Obszary wyznaczone w cz ęś ci centralnej i południowo-wschodniej znajduj ą si ę na terenach pozbawionych u Ŝytkowego poziomu wodono śnego. Na pozostałych obszarach przewa Ŝa niski i średni stopie ń zagro Ŝenia wód, jedynie w cz ęś ci północnej stopie ń został okre ślony jako wysoki, co zwi ązane jest z obecno ści ą ognisk zanieczyszcze ń. Jako miejsce ewentualnego, składowiska odpadów mo Ŝna rozpatrywa ć du Ŝe, suche wyrobisko zlokalizowane na północny-zachód od Wojtaszyc. Koszty ewentualnej inwestycji będą wi ększe ze wzgl ędu na konieczno ść wykonania sztucznej bariery izoluj ącej podło Ŝe i skarpy obiektu. Wytypowane obszary przy analizowaniu funkcji gospodarczej terenów w planowaniu przestrzennym mog ą by ć rozpatrywane jako miejsca lokalizacji inwestycji szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi b ądź pogarszaj ących stan środowiska. Wskazane tereny spełniaj ą w tym zakresie ogólne wymogi ochrony środowiska uj ęte w ustawodawstwie polskim. Obszar obj ęty arkuszem Jenikowo jest zlokalizowany w pobli Ŝu du Ŝej aglomeracji – Szczecina i rozwijaj ącego si ę mi ędzynarodowego portu lotniczego Szczecin-Goleniów. W powi ązaniu ze znacznymi walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi tego terenu, daje to realne realne szanse rozwoju turystyki pobytowej. Bogata flora i fauna oraz urodzajne gleby są szans ą dla lokalnej ludno ści na zachowanie swoistej ostoi dawnych lat – rolniczej wsi, Ŝy- jącej w harmonii i szacunku dla otaczaj ącej przyrody.

XIV. Literatura

BER A., 2006 – Mapa glacitektoniczna Polski 1:1 000 000, Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. BUTRYMOWICZ N., NOSEK M., 1977 – Obja śnienia do mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000, arkusze Kołobrzeg i Świdwin. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. DADLEZ J., 1956 – Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Jenikowo. Wy- dawnictwa Geologiczne, Warszawa. DRWAL E., DZIEDZIC E., 1972 – Sprawozdanie z prac geologiczno-poszukiwawczych za kruszywem naturalnym, powiat Nowogard. Przedsi ębiorstwo Geologiczne, Wrocław. DRWAL E., SZAPLI ŃSKI A., 1973 – Sprawozdanie ze zwiadu geologicznego za kruszywem naturalnym w powiecie Goleniów. Przedsi ębiorstwo Geologiczne, Wrocław.

FRANKOWSKA M., GAWRO ŃSKI J., 1982 – Karta rejestracyjna zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku) „Długoł ęka” dla potrzeb budownictwa. Przedsi ębiorstwo Geologiczne Wrocław, Oddział Pozna ń. GIENTKA M., MALON A., DYL ĄG J., 2008 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.12.2007. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GRABOWSKI D. (red.), DOBRACKI R., DOBRACKI K., RELISKO-RYBAK J., 2007 – System Osłony Przeciwosuwiskowej Etap I: Mapa osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych w woj. zachodniopomorskim. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. INSTRUKCJA..., 2005 – Instrukcja opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. JASKOWIAK-SCHOENEICHOWA M. (red.), 1979 – Budowa geologiczna niecki szczeci ń- skiej i bloku Gorzowa. Prace Instytutu Geologicznego XCVI, Wydawnictwa Geolo- giczne, Warszawa. KACZOR D., 2000 – Mapa hydrogeologiczna Polski 1:50 000, ark Jenikowo. Pa ństw. Inst. Geol. Oddział Pomorski w Szczecinie, Warszawa. KAPERA H., KRUK L., POPIELA J., 2003 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski 1:50 000, ark. Jenikowo. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KIE ŃĆ D. i in., 2005 – Dokumentacja hydrogeologiczna zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych zlewni Iny, Płoni i Gowienicy wraz z GZWP nr 123 Stargard-Goleniów. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KINAS R., FOLTYNIEWICZ W., 1988 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno-poszu-

kiwawczych do kat. C 2 złó Ŝ kruszywa naturalnego w rejonie Goleniowa i Nowogar- du. Przedsi ębiorstwo Geologiczne Wrocław, Oddział Pozna ń. KINAS R., FOLTYNIEWICZ W., 1989 – Sprawozdanie z prac penetracyjnych za zło Ŝami piasków kwarcowych do produkcji cegły wapienno-piaskowej w rejonie miejscowo- ści Łobez – Radosław. Przedsi ębiorstwo Geologiczne Wrocław, Oddział Pozna ń. KINAS R., WŁODARCZAK J., 1985 – Sprawozdanie z prac zwiadowczych za złoŜami kredy jeziornej i gytii wapiennej w północnej cz ęś ci województwa szczeci ńskiego. Przedsi ębiorstwo Geologiczne Wrocław, Oddział Pozna ń. KLECZKOWSKI A. S. (red.), 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony 1:500 000. Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków. KONDRACKI J., 2002 – Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa.

LIRO A. (red.), 1998 – Strategia wdra Ŝania krajowej sieci ekologicznej ECONET-Polska. Wyd. Fundacja IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. 2006 – Mapa geologiczna Polski 1:500 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa OSTRZY śEK W., DEMBEK K., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfowych w Polsce spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzgl ęd- nieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem środowiska. Inst. Melio- racji i U Ŝytków Zielonych, Zakł. Ekorozwoju Przestrzeni Rolniczej, Falenty. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PACZY ŃSKI B. (red.), 1993 – Atlas hydrogeologiczny Polski 1:500 000, cz ęść I. Systemy zwykłych wód podziemnych. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PACZY ŃSKI B. (red.), 1995 – Atlas hydrogeologiczny Polski 1:500 000, cz ęść II. Zasoby, jako ść , ochrona zwykłych wód podziemnych. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. RAPORT o stanie środowiska w województwie zachodniopomorskim w latach 2002–2003. WIO Ś, Szczecin 2004. RAPORT o stanie środowiska w województwie zachodniopomorskim w latach 2004–2005. WIO Ś, Szczecin 2007. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. Dziennik Ustaw nr 165, poz. 1359, z dnia 4 pa ździernika 2002 r. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegóło- wych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Dziennik Ustaw nr 61, poz. 549 z dnia 10 kwietnia 2003 r. STACHÝ J. (red.), 1987 – Atlas hydrologiczny Polski. Wydawnictwa Geologiczne, Warsza- wa. STUPNICKA E., 1997 – Geologia regionalna Polski. Wydawnictwa UW, Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993, – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Pol- sce; Mapa st ęŜ eń cezu w Polsce. Skala 1: 750 000. Wyd. Pa ństw. Inst. Geol. War- szawa.

STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994, – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść II: Mapa koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce; Wyd. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. USTAWA o odpadach. z dnia 27 kwietnia 2001 r. Dziennik Ustaw nr 39, poz. 251 z dnia 5 marca 2007 r. WYTYCZNE dokumentowania złó Ŝ kopalin. Min. Środ. 2002, Warszawa. ZIARNEK K., PI ĄTKOWSKA D., 2008 – Europejska Sie ć Ekologiczna NATURA 2000 w woj. zachodniopomorskim. BKP, Szczecin.