P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz JENIKOWO (192) Warszawa 2009 Autorzy: JANUSZ OLSZAK*, JOANNA ŚWI ĄDER*, GRA śYNA HRYBOWICZ**, PAWEŁ KWECKO***, ANNA PASIECZNA***, HANNA TOMASSI-MORAWIEC*** Główny koordynator MG śP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA*** Redaktor regionalny planszy A: BOGUSŁAW B ĄK*** Redaktor regionalny planszy B: ANNA GABRY Ś-GODLEWSKA*** Redaktor tekstu: JOANNA SZYBORSKA-KASZYCKA*** * Akademia Górniczo – Hutnicza im. St. Staszica Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska Katedra Analiz Środowiskowych, Kartografii i Geologii Gospodarczej al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków **Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa *** Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN .............................. Copyright by Pa ństw. Inst. Geol. and M Ś, Warszawa 2009 Spis tre ści I. Wst ęp (J. Olszak, J. Świ ąder) ................................................................................................. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (J. Olszak, J. Świ ąder) ................................... 4 III. Budowa geologiczna (J. Olszak) ......................................................................................... 6 IV. Zło Ŝa kopalin (J. Olszak) .................................................................................................... 8 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (J. Olszak) ................................................................... 10 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (J. Olszak) .............................................. 10 1. Torfy ........................................................................................................................ 10 2. Piaski i Ŝwiry ........................................................................................................... 11 3. Kreda jeziorna i gytie .............................................................................................. 12 VII. Warunki wodne (J. Olszak, J. Świ ąder) .......................................................................... 12 1. Wody powierzchniowe............................................................................................. 12 2. Wody podziemne...................................................................................................... 13 VIII. Geochemia środowiska.................................................................................................... 15 1. Gleby (A. Pasieczna, P. Kwecko) ............................................................................ 15 3. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ......................................... 18 IX. Składowanie odpadów (G. Hrybowicz) ............................................................................ 20 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (J. Olszak) ....................................................................... 25 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (J. Olszak, J. Świ ąder) .................................................... 27 XII. Zabytki kultury (J. Olszak, J. Świ ąder) ........................................................................... 29 XIII. Podsumowanie (J. Olszak, G. Hrybowicz) ..................................................................... 31 XIV. Literatura......................................................................................................................... 32 I. Wst ęp Mapa geo środowiskowa Polski (MG śP) w skali 1:50 000, arkusz Jenikowo, została opracowana w Katedrze Analiz Środowiskowych, Kartografii i Geologii Gospodarczej Wy- działu Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stani- sława Staszica w Krakowie (plansza A) i Pa ństwowym Instytucie Geologicznym w Warsza- wie i Przedsi ębiorstwie Geologicznym POLGEOL (plansza B). Powstała ona w ramach pro- gramu „Mapa geo środowiskowa Polski w skali 1:50 000” realizowanego przez Pa ństwowy Instytut Geologiczny, a finansowanego przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Go- spodarki Wodnej. Map ę wykonano zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowi- skowej Polski w skali 1:50 000” (Instrukcja, 2005), na podkładzie mapy topograficznej w skali 1:50 000 w układzie 1942. Mapa geo środowiskowa jest aktualizacj ą Mapy geologiczno – gospodarczej Polski – arkusz Jenikowo (Kapera i in., 2004) w tej samej skali. Tre ści ą mapy geo środowiskowej jest stan zagospodarowania złó Ŝ i kopalin, perspekty- wy i prognozy wyst ępowania kopalin na tle wybranych składników środowiska przyrodnicze- go oraz zabytków kultury obj ętych ochron ą prawn ą. Mapa uwzgl ędnia tak Ŝe wybrane elemen- ty hydrografii i hydrogeologii (zasoby wód podziemnych i stan czysto ści wód powierzchnio- wych) oraz geologii in Ŝynierskiej (warunki podło Ŝa budowlanego). Mapa geo środowiskowa składa si ę z dwóch plansz: plansza A zawiera zaktualizowan ą tre ść Mapy geologiczno- gospodarczej Polski, a plansza B zawiera warstw ę informacyjn ą „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi”, któr ą rozszerzono o now ą warstw ę „Składowanie odpadów”. Do opracowania mapy wykorzystano dokumentacje archiwalne pochodz ące z: Central- nego Archiwum Geologicznego (Centr. Arch. Geol.) Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Zachodniopomorskiego Urz ędu Wojewódzkiego w Szczecinie, starostw powia- towych w Goleniowie i Stargardzie Szczeci ńskim, Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska oraz w urz ędach gmin. Powy Ŝsze dane archiwalne zostały zaktualizowane w trak- cie prac terenowych. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych w Systemie Informacji Przestrzennej (GIS). W zale Ŝno ści od potrzeb umo Ŝliwia to wykorzystywanie tylko wybra- nych grup informacji. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin pochodz ą z dokumentacji geologicznych oraz z „Bilansu zasobów” (Gientka i in., 2008). Stan zagospodarowania złó Ŝ został zweryfikowany w terenie. Szczegółowe dane o zło Ŝach zostały zamieszczone w kartach informacyjnych dla kompute- rowej bazy danych o zło Ŝach. 3 Mapa przeznaczona jest do praktycznego wspomagania regionalnych i lokalnych dzia- ła ń gospodarczych. Słu Ŝyć ma instytucjom samorz ądu terytorialnego i administracji pa ń- stwowej w podejmowaniu decyzji dotycz ących gospodarki zasobami środowiska przyrodni- czego oraz planowania przestrzennego. Analiza jej tre ści ma stanowi pomoc w realizacji po- stanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i praw ochrony środowiska. Przedsta- wione na mapie informacje mog ą by ć wykorzystane w pracach przy opracowaniu strategii rozwoju województwa, w opracowaniach ekofizjograficznych, a tak Ŝe przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów go- spodarki odpadami. Mo Ŝe by ć tak Ŝe przydatna w kształtowaniu proekologicznych postaw lokalnych społeczno ści oraz w edukacji na wszystkich szczeblach nauczania. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Jenikowo jest zawarty pomi ędzy 15 °00’00” a 15 °15’00” długo ści geo- graficznej wschodniej i 53 °30’00” a 53 °40’00” szeroko ści geograficznej północnej. Administracyjnie obszar arkusza Jenikowo le Ŝy w cało ści w obr ębie województwa za- chodniopomorskiego i obejmuje tereny kilku gmin: Maszewo, Nowogard, Osina (powiat go- leniowski), Dobra (powiat łobeski), oraz Chociwel (powiat stargardzki). Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski wg J. Kondrackiego (2002) wi ęk- szo ść arkusza le Ŝy w obr ębie mezoregionu Równina Nowogardzka (fig. 1), b ędącej cz ęś ci ą makroregionu Pobrze Ŝe Szczeci ńskie, które nale Ŝy do pasa Pobrze Ŝy Południowobałtyckich. Pozostały obszar arkusza (południowo-wschodni) naleŜy do mezoregionów: Pojezierze I ńskie oraz Wysoczyzna Łobeska wchodz ących w skład makroregionu Pojezierze Zachodniopomor- skie, które nale Ŝy do podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie. Wszystkie powy Ŝsze regiony to cz ęść prowincji Ni Ŝ Środkowoeuropejski (Kondracki, 2002). Rze źba terenu na arkuszu Jenikowo ma charakter młodoglacjalny. Została ukształtowa- na podczas zlodowacenia wisły (najmłodszy plejstocen). Rze źba taka cechuje si ę najbardziej klasycznymi i wyra źnymi formami polodowcowymi, do których nale Ŝą tu: wysoczyzny mo- renowe pagórkowate i faliste, liczne rynny subglacjalne z jeziorami rynnowymi oraz płytkie zagł ębienia o charakterze „oczek wytopiskowych”, które cz ęsto zaj ęte s ą dzi ś przez małe owalne jeziora lub torfowiska. Równina Nowogardzka (313.32) ma charakter wysoczyzny morenowej falistej (morena denna). Istotn ą cech ą tego regionu s ą niewysokie, równoległe wzniesienia i obni Ŝenia terenu o kierunku południkowym. Wzniesienia to drumliny i ozy oraz wały moreny dennej, a obni Ŝenia to cz ęsto doliny powstałe w wyniku przepływu wód pod lodowcem (subglacjalne). W dnach dolin wyst ępuj ą jeziora rynnowe (Jezioro Lechickie, Je- 4 zioro Krak) oraz liczne zabagnienia i podmokło ści. Podobn ą rze źbę posiada Pojezierze I ńskie (314.43) i Wysoczyzna Łobeska (314.44), przy czym tutaj wysoczyzny morenowe (moreny czołowe) si ęgaj ą ju Ŝ ponad 100 m n.p.m., ale to ju Ŝ poza arkuszem Jenikowo. Deniwelacje terenu w obr ębie arkusza si ęgaj ą blisko 50 m. Najwy Ŝsze wzniesienia znajduj ą si ę we wschodniej cz ęś ci arkusza i si ęgaj ą 88 m n.p.m., za ś najni Ŝej poło Ŝony jest teren w północno-zachodniej cz ęś ci arkusza, na północny zachód od miejscowo ści Ko ściuszki – około 40 m n.p.m. Sie ć rzeczna omawianego obszaru nawi ązuje do morfologii terenu, zatem wi ększo