Diyarbakır Mekan Toplum Ekonomi
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
İnsanoğlunun barınma amaçlı mekân inşa etmesi başta fizyolojik temelli bir eğilim olsa da, zamanla mekâna farklı kazanımlar katarak, mekânı barınma ihtiyacının dışına taşan çok yönlü bir yapıya dönüştürmüştür. Bu dönüşüm sonucunda çok geniş mekânlar olarak kabul edebileceğimiz şehirler ortaya çıkmıştır. Öte yandan, toplumların kendilerini bir mekân üzerinden var edip gerçekleştirdikleri düşünülecek olduğunda, insanlığın kendi arasındaki mücadelelerinin büyük bir kısmının bir mekâna egemen olma mücadelesi olduğu görülür; bu yüzden, tarih, iktidarların olduğu kadar, mekânların da hikâyesi olarak tanımlanır. Asur Kalesi, Diyarbakır Surları, Hevsel Bahçeleri, Birkleyn Mağaraları, 10 Gözlü Köprü, Hz. Süleyman Camii, Sipahiler Çarşısı, Deliller Hanı, Hasan Paşa Hanı, Sülüklü Han, Gazi Köşkü, Cahit Sıtkı Tarancı Evi ve daha pek çok eser veya mekân, Diyarbakır’ın tarihteki serüveninin birer hikâyesi sayılır. Mekân ve toplum arasındaki ilişki devamlılık arz eden bir ilişkidir. Toplum, insan ilişkilerinin yoğun olarak yaşandığı, kültürün içinde büyüdüğü ve karakterini kazandığı bir alandır. İbn-i Haldun’a göre toplum, “yatağı hiçbir zaman kurumayan bir ırmak” gibidir. Yatağında ilerlerken tepelere rastlar ve eğilmek zorunda kalır. Bu eğiliş bir şehir söz konusu olduğunda, o şehrin farklı kültürlerin etkisine uğraması veya farklı siyasi yönetimlerin güdümüne girmesi olarak değerlendirilebilir. Tarihi süreçte şehrin büründüğü kültürel ve siyasi kimlik, onu kimi zaman ilerleme ve kimi zaman da gerileme süreçlerine soksa da, şehrin öznesi olan toplum her zaman vardır ve sürekli yenilenerek kalıcılığını sürdürür. DİYARBAKIR Mekân, Toplum, Ekonomi ENSAR NEŞRİYAT TİC. A.Ş. ISBN : 978-605-2174-85-2 Sertifika No : 17576 Kitabın Adı Diyarbakır: Mekân, Toplum, Ekonomi Yayın Yönetmeni Hüseyin KADER Adem SAYDAN Editörler İbrahim ÖZCOŞAR Ali KARAKAŞ Mustafa ÖZTÜRK Ziya POLAT Yayına Hazırlayan Hüseyin KAHRAMAN Kapak Tasarım Halil YILMAZ Baskı - Cilt: Matsis Matbaa Hizmetleri San. ve Tic. Ltd. Şti. Tevfikbey Mah. Dr. Ali Demir Cad. No: 51 Sefaköy-İstanbul Tel: 0212 624 21 11 pbx Faks: 0212 624 21 17 Sertifika No: 40421 1. Basım 2018 / 1000 adet basılmıştır. İletişim Adresi: Ensar Neşriyat Tic. A.Ş. Düğmeciler Mah. Karasüleyman Tekke Sk. No: 7 Eyüp Sultan / İstanbul Tel: (0212) 577 66 67 www.ensarnesriyat.com.tr DİYARBAKIR Mekân, Toplum, Ekonomi Editörler İbrahim ÖZCOŞAR Ali KARAKAŞ Mustafa ÖZTÜRK Ziya POLAT İstanbul 2018 İÇİNDEKİLER Takdim ..................................................................................................................... IX Önsöz ....................................................................................................................... XI ZERZEVAN KALESİ VE ÇEVRESİNDE JEOMORFOLOJİ ARAŞTIRMALARI .................................................................................................... 1 Sabri Karadoğan Aytaç Coşkun DİYARBAKIR’DA (MERKEZ) ŞADIRVAN MİMARİSİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME ................................................................................................ 17 Sahure Yariş 20. YÜZYIL BAŞLARINDA DİYARBAKIR ŞEHRİ SURLARININ YIKILMASINI DÜŞÜNDÜREN GEREKÇELER ................................................... 65 Fatih Özçelik Nurdan Seda Özçelik KÜLTÜRÜN MEKÂNSAL TEMSİLİ VE TARİHSEL AKTARIMI İŞLEVİ BAĞLAMINDA MİMARÎNİN ROLÜ: DİYARBAKIR’DA ÇOK KÜLTÜRLÜ MEDENİYET MİRASI ÖRNEĞİ ...................................................... 83 Ahmet Vedat Koçal DİYARBAKIR HASIRLI MESCİD REKONSTRÜKSİYONUNA ELEŞTİREL BİR BAKIŞ ........................................................................................ 105 Evindar Yeşilbaş TARİHİ YAPILARI KORUMAK YA DA KORUYAMAMAK: HASAN PAŞA HANINDA GÖRSEL ANALİZ ÖRNEĞİ .................................................. 127 Mehmet Cebe Nurtekin Özen C. Tuncay Akın DİYARBAKIR’DA BİR KİMLİK UNSURU OLARAK DİN KAPI YAZILARI ÖRNEĞİ- ............................................................................................ 157 Ejder Okumuş TAŞRANIN MERKEZE İNTİSABI: DİYARBAKIR GAR BİNASI ..................... 173 Gülbin Fırat Onat DİYARBEKİR TARİHİ SU KAYNAKLARI ........................................................ 187 Recep Çelik DİYARBAKIR’DA DİNÎ SOSYALLEŞME SÜREÇLERİNDE GENÇLİĞİN GELENEKSEL DİNÎ OTORİTELERE ROL MODEL OLARAK BAKIŞI ........... 207 Ejder Okumuş Abdussamet Kaya MÜSLİM - GAYRİMÜSLİM MÜNASEBETLERİ BAĞLAMINDA DİYARBAKIR’DA YAHUDİ - MÜSLÜMAN İLİŞKİLERİ ................................. 231 Süleyman Şanlı GÖÇ VE KENTLEŞME BAĞLAMINDA SUÇ VE ŞİDDET OLGUSU: DİYARBAKIR İLİ ÜZERİNE GENEL BİR DEĞERLENDİRME ........................ 245 Kasım Tatlılıoğlu SURİÇİ’NDE (SUR/DİYARBAKIR) 2015-2016 YILLARINDA GÖÇ EDEN İNSANLARIN GELECEĞE İLİŞKİN BEKLENTİ VE UMUTLARI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME ..................................................................... 271 Mazlum Örmek Sedat Benek İSTATİSTİKLERE GÖRE 1927 YILINDA DİYARBAKIR’IN EKONOMİK YAPISININ DAĞILIMI ........................................................................................ 289 Ahmet İlyas Ebru Çoban ENERJİ PLANLAMASINDA AKILLI SAYAÇLARIN İŞLEVİ VE KAYIP ELEKTRİĞİN ÖNLENMESİNDE İLK UYGULAMA DİYARBAKIR DURUM ÇALIŞMASI ........................................................................................... 303 M. Rıda Tür ERGANİ BAKIR İŞLETMESİ’NİN DİYARBAKIR VE ÇEVRESİNE ETKİLERİ .............................................................................................................. 329 Özkan Demir DİYARBAKIR KALESİ VE HEVSEL BAHÇELERİ KÜLTÜREL PEYZAJININ DESTİNASYON REKABETÇİLİĞİ AÇISINDAN ÖNEMİ ........ 347 Faruk Seyitoğlu DİYARBAKIR İLİNİN TURİZM POTANSİYELİ VE PAZARLAMA SORUNLARI ......................................................................................................... 363 Sadık Serçek Gülseren Serçek ÜRETİM İŞLETMELERİNDE BİLGİ TEKNOLOJİLERİNİ KULLANIM DÜZEYLERİ: DİYARBAKIR ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ’NDE BİR ARAŞTIRMA ......................................................................................................... 379 H. İbrahim Şengün Nurettin Menteşi TAKDİM Peygamberler yurdu, sahabeler şehri, evliyalar durağı bir şehir; ilim, irfân ve edebiyatta sayısız âlim, ârif ve edîp yetiştirmiş emsâlsiz bir uygarlık merkezi; sultanların gözdesi, seyyâhların uğrağı, sanatkârların ilhâm kaynağı Diyarbakır … Diyarbakır, tarihi süreçte sayısız kültür ve medeniyetin hafızasını benliğinde özümserken nice milleti kucaklayıp, sayısız topluluğu da bağrına bastı. İslâm öncesinde Asurlular, Aramiler, Urartular, İskitler, Medler, Persler, Makedonyalılar, IX Selevkoslar, Partlar, Büyük Tigran İdaresi, Romalılar, Sasaniler, Bizanslılar. 639 yılında Hz. Ömer döneminde fethedilen Diyarbakır, İslâmî idârelerle tanışarak sırasıyla Emeviler, Abbasiler, Şeyhoğulları, Hamdâniler, Mervaniler, Selçuklular, İnaloğulları, Nisânoğulları, Artuklular, Eyyubîler, Akkoyunlular, Safevîler ve Osmanlıların egemenliğinde nakış nakış işlenip, ilmek ilmek dokundu. Tüm bu süreçte coğrafyanın kader olduğu sözünü doğrulayan bir kanıt olarak Karacadağ’dan Dicle’ye uzanan geniş kara bazalt platonun doğusunda, kayalık kütlenin (Fis Kaya) üstünde gelişen Diyarbakır, tarih boyunca geniş bir hinterlandın merkezi olarak ön plana çıktı. Şehir Anadolu ile Mezopotamya arasında bir köprü olarak yüzyıllar boyunca coğrafyalar arası ekonomik ve kültürel akışın da merkezi oldu. Kuşkusuz şehrin bu özelliklerinde Dicle Nehri’nin büyük payı vardır. Şehri bir kemer gibi kuşatan Dicle, şehrin sadece coğrafyasını, iklimini, ticaretini değil ufkunu, efsanelerini, hikâyelerini yani ruhunu da şekillendirdi. Ve insan… Ali Emirî’den Sezai Karakoç’a uzanan güzide şahsiyetler. Farklı zaman, dil ve mekânlarda eser üretmiş olsalar da bütün bu şahsiyetlerin ortak noktası Diyarbakır’ın ilim ve irfanından beslenerek yine bu şehrin birikimine değerli katkılar sunmuş olmalarıdır. Şehrin âlimi, arifi ve edibi olarak tanımladığımız bu şahsiyetlerin beslendikleri toplumsal yapıyı derinlikleriyle incelemek, farklı dinden Diyarbakır: Mekân, Toplum, Ekonomi toplumsal grupların katkılarını, küçe küçe mekânın şekillenmesi ve şekillendirmesini anlaşılır kılmak önemliydi. “Diyarbakır: Tarih, Toplum, Ekonomi Kongresi” de bu amaçla düzenlendi. Diyarbakır’ın bilimin evrensellik, derinlik, tahammül ve irfan gibi, aslında şehirde tecessüm bulmuş değerlerle ele alındığı kongre, şehrin eski ve yeni ilişki biçimlerini anlama amacı taşıyordu. Ayrıca kongre, Diyarbakır’ı Diyarbakır yapan noktaların ontolojik, tarihi ve mekânsal kodlarını çözümlemek ve şehre gelecek projeksiyonları tutmak gibi bir amaca matuftu. Elinizdeki kitap, 8 ülkeden ve Türkiye’nin farklı üniversitelerinden mümtaz şahsiyetlerin bu kongrede sundukları bilimsel çalışmalardan oluşuyor. Kitapta geniş bir yelpazede hazırlanan makaleler, şehrin çok farklı yönlerine ışık tutuyor. Bu çalışma ve benzerleriyle ortaya çıkan ufkun şehrin bugününü anlamaya ve X geleceğini inşa etmeye katkı sunacağını ümit ediyorum. Bu çalışmanın yapılmasında emeği geçen Diyarbakır İYC Başkanı Dr. Ali Karakaş’a, Kadim Akademi Başkanı Prof. Dr. İbrahim Özcoşar’a ve Kayapınar Belediye Başkan Yardımcısı Mustafa Çelik ile ekibine teşekkür ederim. Bu çalışmaya makaleleriyle katkı sunan tüm bilim insanlarına teşekkür ediyorum. Ayrıca Dr. M. Mehdi Eker ve Doç. Dr. İbrahim Kalın’a da değerli katkıları için teşekkürlerimi sunuyorum. Dr. Ozan Balcı Kayapınar Kaymakamı ÖNSÖZ İbn-i Haldun’un, “medeniyetin beşiği” olarak tanımladığı şehir kavramını tanımlayan en önemli üç terim mekân, toplum ve ekonomidir. Uzun soluklu tarih ve kültür arenasında bir şehirdeki medeniyet üretimlerini ortaya koyan bu üç unsur,