Euroregion Euroregion Silesia

PŘEKRAČUJEME HRANICE PŘEKRAČUJEME Euroregion Silesia

Silesia Euroregion

PRZEKRACZAMY GRANICE Euroregion Silesia

Racibórz 2009 Teksty Jana Novotná Galuszková Daria Kardaczyńska Magdalena Siara

Każda z gmin polskich udostępniła wydawcy informacje o swojej gminie

Tłumaczenia Renata Rafa-Radiměřský Jan Branny Tadeusz Kuchejda

Zlecający Stowarzyszenie Gmin Dorzecza Górnej Odry ul. Batorego 7 47-400 Racibórz tel.: +48 32 415 64 94 e-mail: [email protected]

Wydawca Wydawnictwo i Agencja Informacyjna WAW Grzegorz Wawoczny ul. Staszica 23/13, 47 – 400 Racibórz, tel. (032) 755 14 88, kom. 605 685 485 www.wawoczny.pl, e-mail: [email protected]

Layout: drukXXL

Druk i oprawa OPOLGRAF S.A. www.opolgraf.com.pl

Fotografie Archiwum Euroregionu Silesia Grzegorz Wawoczny Piotr Nieznański Bolesław Stachow / Urząd Miasta Racibórz

Na zdjęciu na okładce: Rafaela Juraszek, Joanna Chrobok, Łukasz Chrobok i Andrzej Kupiec

Nakład 1 000 egz.

ISBN 978-83-89802-82-8 Euroregion Silesia

Wydanie niniejszej publikacji jest współfinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz z budżetu państwa Rzeczpospolitej Polskiej w ramach Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska - Rzeczpospolita Polska 2007-2013 PRZEKRACZAMY GRANICE SPIS TREŚCI

WSTĘP 7 1. HISTORIA EUROREGIONU SILESIA 9 1.1 Warunki historyczne powstania Euroregionu Silesia 9 1.2 Euroregion Silesia – umowa o współpracy 11 1.3 „Stowarzyszenie Gmin Dorzecza Górnej Odry” - polska część Euroregionu Silesia 11 1.4 „Euroregion Silesia-CZ” – czeska część Euroregionu Silesia 12 1.5 Nazwa Euroregionu Silesia 14 1.6 Symbol Euroregionu Silesia 14 2. EUROREGION SILESIA W 2008 ROKU 15 2.1 Dane statystyczne o Euroregionie Silesia 15 2.2 Wykaz gmin członkowskich Stowarzyszenia Gmin Dorzecza Górnej Odry 15 2.3 Wykaz gmin członkowskich Euroregionu Silesia-CZ 16 3. EUROREGION SILESIA JAKO „EUROPEJSKIE UGRUPOWANIE WSPÓŁPRACY TERYTORIALNEJ” 17 3.1 „EUWT“ – nowe narzędzie współpracy transgranicznej 17 3.2 Euroregion Silesia jako EUWT 17 4. DZIAŁALNOŚĆ EUROREGIONU SILESIA 19 4.1 Euroregiony i ich rola w rozwoju polityki regionalnej 19 4.2 Działalność Euroregionu Silesia 19 4.3 Działalność Euroregionu Silesia w zakresie przekraczania czesko-polskiej granicy 21 4.4 Działalność Euroregionu Silesia w zakresie edukacji, kultury i sportu 23 4.5 Działalność Euroregionu Silesia w dziedzinie ruchu przygranicznego 24 4.6 Współpraca Euroregionu Silesia 25 5. EUROREGION SILESIA W PROGRAMACH WSPÓŁPRACY TRANSGRANICZNEJ 28 5.1 Programy UE do wsparcia współpracy transgranicznej 28 5.2 Fundusz Małych Projektów 29 5.3 Rola Euroregion Silesia w programach współpracy transgranicznej 29 5.4 Projekty z obszaru Euroregionu Silesia 31 6. POLSKA CZĘŚĆ EUROREGIONU SILESIA – WIZYTÓWKI GMIN 33 6.1 Baborów 33 6.2 Branice 36 6.3 Głubczyce 39 6.4 Gorzyce 41 6.5 Kietrz 44 6.6 Kornowac 46 6.7 Krzanowice 48 6.8 Krzyżanowice 50 6.9 Kuźnia Raciborska 52 6.10 Lubomia 55 6.11 Lyski 57 6.12 Marklowice 59 6.13 Mszana 61 6.14 Pietrowice Wielkie 62 6.15 Pszów 65 6.16 Racibórz 68 6.17 Rudnik 70 6.18 Rydułtowy 72 6.19 Wodzisław Śląski 75 7. CZESKA CZĘŚĆ EUROREGIONU SILESIA 78 7.1 Centra historyczne 78 7.2 Zamki i pałace 79 7.3 Muzea, skanseny, arboreta 81 7.4 Zabytki techniki 83 7.5 Zabytki militarne 83 7.6 Kultura 84 7.7 Rozrywka, sport i wypoczynek 85 7.8 Edukacja 87 7.9 NAJ czeskiej części Euroregionu Silesia 87 8. 10 LAT WSPÓŁPRACY TRANSGRANICZNEJ W EUROREGIONIE SILESIA 89 8.1 Ważne wydarzenia okresu 1998 - 2008 89 8.2 Spotkanie z okazji 10-lecia Euroregionu Silesia 91 8.3 Przemówienie Andrzeja Markowiaka na spotkaniu z okazji 10-lecia Euroregionu Silesia 93 ZAKOŃCZENIE 102 LITERATURA 104

WSTĘP

Gdyby ktoś zapytał mnie na początku lat tegracji Polaków i Czechów od Beskid po 90-tych XX wieku, czy Polska i Czechy sta- Sudety. Cyt.: „Zadaniem konferencji było rozpo- ną się pełnoprawnymi członkami Unii Euro- znanie historycznych korzeni kluczowych dzisiaj pejskiej, a nasi mieszkańcy będą swobodnie problemów obszarów przygranicznych Polski połu- podróżować po Europie bez kontroli granicz- dniowo-zachodniej oraz północnych Czech i Moraw, nej, pewnie odpowiedziałbym, że to mało w szczególności pogranicza polskiego i czeskiego prawdopodobne. Niewielu wtedy wierzyło, że znajdującego się w zasięgu oddziaływania dwóch w niespełna 20 lat Polska, Czechy i inne kra- miast – Raciborza i Opawy. (…) Podjęto też pró- je bloku wschodniego przystąpią do struktur bę określenia możliwości i potrzeb regionu raci- Unii Europejskiej i traktatu z Schengen, borsko-opawskiego istotnych dla funkcjonowania a wszelkie bariery celne, graniczne i na ryn- tego obszaru przygranicznego w strukturach Unii ku pracy przestaną istnieć. Europejskiej, a także dziedzin rozwoju obu miast i sąsiednich gmin o istotnym znaczeniu dla szyb- Ostatnie dwadzieścia lat zarówno w Pol- kiego i możliwie bezkolizyjnego procesu integracji sce jak i w Czechach były okresem wie- w ramach Unii”1. lu intensywnych przemian politycznych i społeczno-gospodarczych. Realizacja wielu Te słowa dowodzą, iż były to pierwsze roz- spraw, które przed rokiem 1989 wydawały się ważania władz Raciborza i Opawy na te- niemożliwe, w tym współpraca Polski i Czech mat możliwości utworzenia na tych obsza- z krajami członkowskimi UE oraz kraja- rach związku gmin partnerskich z Polski mi byłego bloku radzieckiego, stawała się i Czech na wzór tych funkcjonujących już z upływem lat bardziej realna. Ten okres dał w Europie Zachodniej. Próby te pozwoliły również początek rozwojowi jakże ważnej dla w kolejnych latach na wykreowanie pozy- nas wszystkich współpracy transgranicznej. tywnych modeli współpracy transgranicznej Wszystkie próby podejmowane w tamtych cza- pomiędzy Raciborzem i Opawą oraz były sach przez władze samorządowe gmin przy- pierwszym i najważniejszym krokiem, któ- granicznych dążące do powstawania struktur ry w 1998 roku doprowadził do utworzenia wpisujących się w szeroko rozumianą integra- dwóch Stowarzyszeń oraz powołania do „ży- cję europejską są dziś powodem do dumy i po- cia” Euroregionu Silesia. zwalają na dokonywanie podsumowań. Zamiarem niniejszej publikacji jest przed- Do powstania niniejszej publikacji skło- stawienie czytelnikowi zakresu działalności niła nas już dziesiąta rocznica podpisa- Euroregionu Silesia od jego początków do nia w dniu 20 września 1998 roku umowy dnia dzisiejszego. Jest również próbą odpo- o utworzeniu Euroregionu Silesia. Kiedy wiedzi na pytanie czy główny cel jaki wyzna- w roku 1996 władze Raciborza i Opawy czyli jego założyciele w dokumencie statuto- zorganizowały konferencję pod tytułem wym określony jako: „wspieranie i realiza- „Region Opawa-Racibórz. Historia i per- cja współpracy polsko-czeskiej na obszarze spektywy w Unii Europejskiej” nikt nie był regionu przygranicznego polskiego Śląska do końca pewny, czy uda się stworzyć Euro- i czeskiego Śląska oraz Moraw w celu zmniej- region Silesia i jaka będzie jego rola w in- szenia negatywnego wpływu istniejącej gra-

1 „Region Opawa – Racibórz. Historia i perspektywy w UE”. Materiały z międzynarodowej konferencji w Raciborzu 12-13 września 1996 pod red Heffner K., Opole 1996 7 nicy państwowej, zapewnienia równomierne- płynnej integracji tego obszaru w ramach go rozwoju obszaru przygranicznego na obu Unii Europejskiej” jest w pełni realizowany stronach granicy i tym samym umożliwienia w tej część polsko-czeskiego pogranicza.

W imieniu Euroregionu Silesia Prezes Zarządu Stowarzyszenia Gmin Dorzecza Górnej Odry Mirosław Lenk

8 1. HISTORIA EUROREGIONU SILESIA

1.1 Warunki historyczne powstania wspólnego rozwoju historycznego. Do podzie- Euroregionu Silesia lenia tego jednolitego terytorium granicą państwową doszło dopiero w 1742 roku, gdy Euroregion Silesia jest jednym z najmłod- Maria Teresa w wojnie z królem Prus Fryde- szych euroregionów czesko-polskiego pogra- rykiem II Wielkim przegrała większą część nicza. Powstał we wrześniu 1998 wkrótce po Śląska. Ziemie: Raciborska, Głubczycka powstaniu dwóch sąsiednich euroregionów – i Hluczyńska przeszły pod władzę Prus, pod- Pradziad i Śląsk Cieszyński i wypełnił w ten czas gdy Ziemia Opawska i Krnowska pozo- sposób lukę na historycznym terytorium Gór- stały na terenie korony czeskiej pod władzą nego Śląska. Habsburgów austriackich i stały się częścią tzw. Śląska Czeskiego (czasem nazywane- go też Śląskiem Austriackim). Powstanie granicy państwa spowolniło w ten sposób i w końcu zatrzymało rozwój wzajemnych kontaktów. Nawet wynik II wojny światowej nie połączył tego podzielonego terytorium – Górny Śląsk stał się częścią Polski, a Śląsk Czeski częścią Czechosłowacji. Rozwojowi kontaktów mieszkańców po obu stronach granicy nie sprzyjała też przynależność obu krajów do tzw. obozu socjalistycznego. Mimo, że oba kraje dzieliła tylko „zielona granica“, pogranicze było pilnie strzeżone, przekraczanie granicy było możliwe tylko w miejscach oficjalnych przejść granicznych, których było bardzo mało, i było związane z wieloma formalnościami. Naturalne, co- dzienne kontakty najbliższych sąsiadów były wykluczone.

Z tego powodu prawdziwa czesko-polska współpraca na tym terenie mogła się zacząć rozwijać dopiero po 1989 roku w związku ze zmianami demokratycznymi w obu krajach. Najpierw miała charakter indywidualnej współpracy partnerskiej poszczególnych gmin i miast, stopniowo jednak zyskiwała charakter regionalny. Po początkowych rozważaniach i rozmowach o utworzeniu wielkiego euroregionu „Opolsko-Morawsko-Śląskiego” dnia Dziewczyna w stroju górnośląskim 3 listopada 1997 została podpisana deklaracja przedstawicieli miast Opawy, Krnova, Miasta i gminy tego obszaru były predysty- Raciborza i Głubczyc o utworzeniu wspólne- nowane do wzajemnej współpracy za sprawą go euroregionu. 9 3 listopada 1997 przedstawiciele miast Opawy (Jan Mrázek), Krnova (Bedřich Marek), Raciborza (Andrzej Markowiak) i Głubczyc (Dariusz Kaśków) podpisali deklarację o utworzeniu wspólnego euroregionu.

Na podstawie tej deklaracji w ciągu 1998 września 1998 roku zawarły wspólnie umo- roku powstały następnie po obu stronach wę o współpracy pod nazwą Euroregion Si- granicy dwa stowarzyszenia, które dnia 20 lesia.

20 września 1998 roku w Kaplicy Morawskiej dawnego klasztoru dominikańskiego w Opawie została uroczyście podpisana umowa o utworzeniu Euroregionu Silesia.

10 z powiatu głubczyckiego: Baborów i Kietrz, Menu z uroczystego obiadu przy okazji z powiatu raciborskiego: Kornowac, Raci- utworzenia Euroregionu Silesia dnia bórz, Rudnik, z powiatu rybnickiego: Lyski 20.09.1998 w Kaplicy Morawskiej oraz z powiatu wodzisławskiego Lubomia. w Opawie Na zebraniu zgodnie zdecydowano o złożeniu wniosku do Sądu w sprawie zarejestrowania Aperitif Stowarzyszenia Gmin Dorzecza Górnej Odry Bohemia sekt (szampan) oraz uzgodniono, iż siedzibą Stowarzyszenia Zupa i jednocześnie stolicą Euroregionu Silesia Bulion wołowy z mięsem i kluskami po stronie polskiej będzie miasto Racibórz. Danie główne W dniu 4 czerwca 1998 roku w odpowiedzi Różne gatunki mięs Volha, frytki, ryż, surówka na wcześniej złożone wnioski, zarejestrowa- Kawa, deser no Stowarzyszenie Gmin Dorzecza Górnej Odry w Sądzie Wojewódzkim w Katowicach oraz dokonano wpisu do Krajowego Rejestru 1.2 Euroregion Silesia – umowa Sądowego w Gliwicach. o współpracy Informacja o założeniu Stowarzyszenia była Euroregion Silesia jest umową o współpracy impulsem dla innych gmin z powiatów głub- między polskim Stowarzyszeniem Gmin Dorzecza czyckiego, raciborskiego, wodzisławskiego do Górnej Odry a Regionalnym Stowarzyszeniem ds. wstępowania w szeregi Stowarzyszenia. Na Czesko-Polskiej Współpracy Śląsk Opawski, dziś pierwszym Walnym Zebraniu Członków Sto- Euroregionem Silesia-CZ. Jeśli zatem mówimy warzyszenia w dniu 25 czerwca 1998 roku na o Euroregionie Silesia, koniecznie trzeba podstawie podjętych uchwał poszczególnych mieć zawsze na myśli te stowarzyszenia z ich Rad Gmin do Stowarzyszenia przystąpiły ko- wszystkimi członkami. Samo polskie lub cze- lejne samorządy: Głubczyce, Branice, Krza- skie stowarzyszenie bez wzajemnej umowy, nowice, Krzyżanowice, Pietrowice Wielkie której celem jest wsparcie i realizacja czesko- i Wodzisław Śląski. Do następnego rozszerze- polskiej współpracy transgranicznej, nie by- nia terytorium Stowarzyszenia doszło dnia łoby euroregionem, a tylko stowarzyszeniem 10.12.1998 roku w związku z przystąpieniem celowym, jakie mogą powstawać także poza Gminy Gorzyce, a 13.05.1999 był kolejną zna- obszarem przygranicznym. czącą datą, ponieważ kolejne 5 gmin: Kuź- nia Raciborska, Marklowice, Mszana, Nędza 1.3 „Stowarzyszenie Gmin Dorzecza i Pszów poszerzyły szeregi członków polskiej Górnej Odry” - polska część Eurore- części Euroregionu Silesia. Potem na prze- gionu Silesia strzeni 10 lat istnienia Stowarzyszenia liczba jego członków tylko dwa razy ulegała niewiel- Polską część Euroregionu Silesia tworzy Sto- kiej zmianie. Dnia 7 grudnia 2004 w szeregi warzyszenie Gmin Dorzecza Górnej Odry. Stowarzyszenia wstąpiła gmina Rydułtowy, Kontynuując założenia podpisanej w 1997r. natomiast w lutym 2005 roku Stowarzyszenie deklaracji o utworzeniu euroregionu „Opol- opuściła Gmina Nędza. I tak do dnia dzisiej- sko-Morawsko-Śląskiego” ówczesny Prezy- szego Stowarzyszenia Gmin Dorzecza Górnej dent Miasta Racibórz Pan Andrzej Marko- Odry tworzy 19 członkowskich gmin. wiak zorganizował w dniu 5 maja 1998 roku w Raciborzu pierwsze Zebranie Gmin Założy- Na pierwszy Walnym Zebraniu Członków cielskich Stowarzyszenia. Udział w zebraniu Stowarzyszenia wybrano Zarząd oraz Komi- wzięli reprezentanci następujących gmin - sję Rewizyjną. Pełny skład pierwszego Zarzą- 11 du Stowarzyszenia wybrany 25 czerwca 1998 nie Gmin Dorzecza Górnej Odry przez ostat- roku obejmował następujące osoby: Andrzej nie 10 lat w znacznej mierze przyczyniły się do Markowiak – Prezes Zarządu - Prezydent intensywnego rozwoju współpracy transgra- Miasta Racibórz, Dariusz Kaśków – Wicepre- nicznej na pograniczu polsko-czeskim w Euro- zes Zarządu - Burmistrz Miasta Głubczyce, regionie Silesia. Ireneusz Serwotka – Członek Zarządu - Pre- zydent Miasta Wodzisław Śląski. Pierwszy 1.4 „Euroregion Silesia-CZ” – czeska skład Komisji Rewizyjnej: Michał Łoziński część Euroregionu Silesia – Burmistrz Miasta Kietrz, Antoni Wawrzy- nek – Wójt Gminy Pietrowice Wlk., Grzegorz W odróżnieniu od polskiego stowarzyszenia Gryt – Wójt Gminy Lyski. członkami założycielskimi czeskiego stowarzyszenia były tylko dwa miasta – Opawa Andrzej Markowiak sprawował urząd Preze- i Krnov. Prezydent miasta Opawy Pan Jan sa Zarządu Stowarzyszenia Gmin Dorzecza Mrázek i burmistrz miasta Krnova Pan Be- Górnej Odry w okresie od czerwca 1998 do dřich Marek na podstawie uchwał rad obu stycznia 2007. W tym czasie w latach 1994 miast dnia 7 lipca 1998 w Opawie podpisali – 2001 był równocześnie Prezydentem Mia- umowę o powołaniu „Regionalnego Stowa- sta Racibórz, natomiast w latach 2001 i 2005 rzyszenia ds. Czesko-Polskiej Współpracy Posłem na Sejm RP. W dniu 29 stycznia 2007 Śląsk Opawski“ z siedzibą w Opawie, na cze- roku uchwałą Walnego Zebrania Członków le z Panem Janem Mrázkem. Stowarzyszenie Stowarzyszenia Gmin Dorzecza Górnej Odry to zostało założone jako stowarzyszenie celo- pierwszy raz od dnia założenia Stowarzysze- we osób prawnych zgodnie z obowiązującym nia Prezesem wybrany został nowy Prezydent kodeksem cywilnym i dnia 11 sierpnia 1998 Raciborza – Mirosław Lenk. zostało zarejestrowane w Urzędzie Powiato- wym w Opawie. Zgodnie ze Statutem, cel jaki wyznaczyło sobie Stowarzyszenie opiera się na wspieraniu Zakładając regionalne stowarzyszenie, Opa- idei samorządu terytorialnego oraz obrony wa i Krnov dały impuls kolejnym miastom wspólnych interesów gmin członkowskich. Re- i gminom powiatów Opawa i Bruntal do wza- alizowany jest on z uwzględnieniem specyfiki jemnej współpracy i już na II Walnym Zgro- położenia w obszarze przygranicznym. Stowa- madzeniu w lutym 1999 byli obecni przed- rzyszenie osiąga swój cel poprzez utworzenie stawiciele nowych członków: miejscowości polsko – czeskiego Euroregionu, występowa- Stěbořice, Sudice i Úvalno oraz miasta Nový nie i zajmowanie stanowisk w sprawach doty- Jičín, dzięki czemu zakres działania eurore- czących samorządu terytorialnego, podejmo- gionu rozszerzył się także na teren powiatu wanie wspólnych działań w zakresie: planowa- Nový Jičín i jednocześnie także na terytorium nia i gospodarki przestrzennej, gospodarki ko- północnych Moraw. Dwa lata po założeniu re- munalnej oraz ochrony środowiska, tworzenie gionalne stowarzyszenie miało 22 członków korzystnych warunków dla ponadgranicznej z rad gmin i miast. W 2001 roku członkami sto- współpracy różnych podmiotów w dziedzinach warzyszenia stały się wszystkie gminy mikrore- gospodarki, nauki, oświaty, kultury i sztuki, gionu o nazwie Macierz Śląska (Matice Slezská) turystyki, rekreacji i sportu. Dodatkowo Sto- i w 2002 roku członkami stowarzyszenia było już warzyszenie wspiera wzajemną pomoc na wy- 58 gmin i miast. W kolejnych latach baza człon- padek katastrof i klęsk żywiołowych, inicjuje kowska rozszerzała się już tylko o pojedynczych wspólne przedsięwzięcia oraz promuje walory członków, a niektóre gminy, odwrotnie, wystąpi- zrzeszonych Gmin. Wszystkie zamierzone cele ły ze stowarzyszenia. Chodziło zwłaszcza o gmi- oraz zadania, jakie zrealizowało Stowarzysze- ny z powiatu Bruntal, które były jednocześnie 12 członkami stowarzyszenia tworzącego sąsiedni z którym Euroregion Silesia zaczął współpra- Euroregion Pradziad i po kilku latach podwój- cować wkrótce po swoim założeniu. Zatwier- nego członkostwa postanowiły pozostać człon- dzenie oficjalnego członkostwa w euroregionie kami tylko jednego euroregionu. ze strony organów miasta Ostrawy było god- nym dopełnieniem rozwoju wzajemnej długo- Przede wszystkim ze względu na poszerzanie letniej współpracy. Dzięki rozszerzeniu bazy się bazy członkowskiej, a zatem także tery- członkowskiej o trzecie pod względem wielko- torialnego zasięgu działania stowarzyszenia, ści miasto Republiki Czeskiej doszło do zna- w 2003 roku zdecydowano o zmianie nazwy czącego rozszerzenia terytorium, na którym stowarzyszenia na Euroregion Silesia-CZ. działa Euroregion Silesia. W ten sposób 10 lat Nazwa ta z jednej strony jednoznacznie odpo założeniu czeskie stowarzyszenie, u naro- daje fakt, że stowarzyszenie jest czeską czę- dzin którego stały dwa miasta, ma 58 człon- ścią Euroregionu Silesia, z drugiej strony nie ków i obejmuje obszar z ponad pół milionem jest tak ograniczająca geograficznie jak na- mieszkańców na terenie 4 powiatów (Opawa, zwa pierwotna oraz jest prostsza i bardziej Bruntal, Nový Jičín i Ostrawa-miasto). praktyczna w codziennym użyciu. Pod tą na- zwą stowarzyszenie zostało przerejestrowane Ponieważ statut regionalnego stowarzysze- w Urzędzie Kraju Morawsko-Śląskiego (kraj nia już od początku umożliwiał w formie – odpowiednik polskiego województwa), który po członkostwa stowarzyszonego przyłącze- zlikwidowaniu urzędów powiatowych przejął nie także innych podmiotów niż tylko gmin agendę stowarzyszeń tego typu. i miast, pierwszymi członkami stowarzyszo- nymi stały się wiosną 1999 Uniwersytet Śląski Maksymalną liczbę gmin i miast członkow- w Opawie i Izba Gospodarcza Opawa. W 2000 skich czeskie stowarzyszenie osiągnęło w 2004 roku kolejnym członkiem stowarzyszonym roku – łącznie 61. Całkowita liczba mieszkań- stała się Macierz Śląska, ważna organizacja ców tych 61 gmin i miast członkowskich była kulturalno-oświatowa z historią sięgającą aż jednak niższa od całkowitej liczby mieszkań- do 1877 roku2. W 2002 roku stowarzyszenie ców 19 gmin i miast członkowskich polskiego spróbowało rozszerzyć swoją bazę o kolejnego stowarzyszenia – po czeskiej stronie chodziło członka stowarzyszonego – Kraj Morawsko – w przybliżeniu o terytorium z 230 tysiąca- Śląski. Ponieważ jednak na terenie Kraju Mo- mi mieszkańców, po polskiej stronie z kolei rawsko – Śląskiego znajdują się jeszcze 3 eu- o terytorium w przybliżeniu z 280 tysiącami. roregiony (Śląsk Cieszyński, Beskidy i część Ten pozorny paradoks jest oczywiście spowo- Euroregionu Pradziad), kraj nie przyjął zło- dowany odrębnym podziałem administracyj- żonej przez stowarzyszenie propozycji człon- nym Polski, gdzie w odróżnieniu od Republi- kostwa, dlatego że wskutek tego członkostwa ki Czeskiej został zachowany system gmin powstałby nierówny stosunek do euroregio- zbiorczych, które składają się z większej licz- nów na terenie kraju. Decyzja ta nie zakłóciła by wsi (miejscowości) i stanowią w ten sposób relacji kraju z Euroregionem Silesia i przez zawsze większe całości niż czeskie obce (czeska lata rozwinęła się dobra, wzajemna współpra- obec = polska miejscowość i jej okolica). ca. Decyzja nie zakłóciła także innych wysił- ków stowarzyszenia, zmierzających obecnie W listopadzie 2008 nowym członkiem stowa- do rozszerzenia bazy członków stowarzyszo- rzyszenia zostało miasto statutowe Ostrawa, nych o szkoły wyższe z terenu euroregionu.

2 Ta Macierz Śląska (Matice Slezská) jest innym podmiotem niż wymieniony wyżej mikroregion Macierz Śląska. Historyczna organizacja Macierz Śląska jako towarzystwo ma statut członka stowarzyszonego, mikroregion Macierz Śląska jako związek gmin jest zwyczajnym członkiem stowarzyszenia. 13 Na czele stowarzyszenia od założenia w 1998 nej nazwie „Silesia” (w tłumaczeniu „Śląsk”). roku do marca 2004 stał doc. Jan Mrázek, Nieprecyzyjność tej nazwy polega przede prezydent i późniejszy wiceprezydent miasta wszystkim na zasięgu terytorialnym eurore- Opawy. W czasie prawie sześcioletniego okre- gionu, ponieważ jego terytorium zajmowało su, gdy piastował stanowisko prezesa czeskie- i dziś także zajmuje tylko mniejszą część hi- go stowarzyszenia, a także stanowisko prze- storycznego obszaru całego Śląska, po stronie wodniczącego całego Euroregionu Silesia (na czeskiej sięga także na obszar północnych Mo- zmianę z Andrzejem Markowiakiem), doszło raw. Jednak mimo tej nieprecyzyjności nazwa do niezwykłego rozwoju współpracy czesko- ta szybko się przyjęła i dzięki pochodzeniu polskiej. O wysokim poziomie tej współpracy z łaciny umożliwia używanie jej we wszystkich w 2003 roku z uznaniem wyraził się też polski językach bez konieczności tłumaczenia i jest ambasador Andrzej Krawczyk podczas wizy- łatwa do zrozumienia. ty w Opawie, a współpracę „głównych” miast Euroregionu Silesia, Opawy i Raciborza, 1.6 Symbol Euroregionu Silesia uznał za wzorową. W marcu 2004 na prezesa stowarzyszenia został wybrany nowy prezy- Symbolem Eurore- dent Opawy Zbyněk Stanjura. gionu Silesia jest logo tworzone przez dwa- 1.5 Nazwa Euroregionu Silesia naście żółtych gwiazd w okręgu na niebieskim Mimo pierwotnej propozycji nazwy „Silesia polu, z powiewającymi Superior” (w tłumaczeniu „Górny Śląsk”), i połączonymi wzajem- jaką przy powstaniu euroregionu jednoznacznie flagami Republiki nie doradzili eksperci ze znaczących opaw- Czeskiej i Rzeczpospolitej Polskiej oraz napi- skich, śląskich instytucji (Uniwersytetu Ślą- sem EUROREGION SILESIA. skiego w Opawie, Śląskiego Muzeum Ziem- skiego czy Śląskiego Archiwum Ziemskiego), Pierwotne logo, powstałe w ramach konkur- biorąc pod uwagę centrum tego euroregionu su dla dzieci, trzeba było z czasem poprawić tworzonego przez czeską Ziemię Opawską – początkowo czarny napis EUROREGION i polską Ziemią Raciborską, przedstawiciele SILESIA niknął na ciemnoniebieskim polu, nowo utworzonego regionu dali pierwszeń- dlatego został zastąpiony białym napisem stwo prostszej, chociaż już nie tak precyzyj- używanym do dziś.

14 2. EUROREGION SILESIA W 2008 ROKU

2.1 Dane statystyczne o Euroregionie Silesia

część czeska część polska česká část polská část razem EUROREGION SILESIA Stowarzyszenie Gmin celkem Euroregion Silesia-CZ Dorzecza Górnej Odry powierzchnia w km2 1 290 1 500 2 790 rozloha v km2 liczba obywateli w tys. 531 286 817 počet obyvatel v tis. liczba członków 58 19 77 počet členských obcí członkowie specjalni członkowie wspierający 3 1 4 přidružené členské organizace Opava raciborski Bruntál - część głubczycki dotčené okresy/powiaty 8 Nový Jičín - część wodzisławski - część Ostrava-město - część rybnicki - część województwa śląskie morawskośląskie 3 dotčené kraje/vojvodství opolskie siedziba Opava Racibórz 2 správní sídlo

2.2 Wykaz gmin członkowskich Stowarzyszenia Gmin Dorzecza Górnej Odry

Wykaz według dat przystąpienia poszczególnych członków do Stowarzyszenia:

- 05.05.1998r.: - 13.05.1999r.: Powiat głubczycki: Kietrz, Baborów, Powiat raciborski: Kuźnia Raciborska Powiat raciborski: oraz Gmina Nędza, która wystąpiła Racibórz, Kornowac, Rudnik, ze Stowarzyszenia 28.02.2005r. Powiat rybnicki: Lyski, Powiat wodzisławski: Pszów, Marklowice, Powiat wodzisławski: Lubomia, Mszana,

- 25.06.1998r.: - 11.02.2002r.: Powiat głubczycki: Głubczyce, Branice, Przyjęcie członka wspierającego: Powiat raciborski: Krzanowice, Andrzej Markowiak, Krzyżanowice, Pietrowice Wielkie, Powiat wodzisławski: Wodzisław Śląski, - 07.12.2004r.: Powiat wodzisławski: Rydułtowy - 10.12.1998r.: Powiat wodzisławski: Gorzyce, 15 2.3 Wykaz gmin członkowskich Euroregionu Silesia-CZ

44 gminy: 1 miasteczko: Litultovice (powiat Opava) - z powiatu Opava: Bolatice, Brumo- vice, Budišovice, Čermná ve Slez- 11 miast: sku, Dolní Životice, Háj ve Slezsku, - z powiatu Opava: Budišov nad Budi- Hať, Hlavnice, Hlubočec, Hněvoši- šovkou, Dolní Benešov, Hlučín, Hra- ce, Holasovice, Hrabyně, Chlebičov, dec nad Moravicí, Kravaře, Vítkovz Kobeřice, Kozmice, Kyjovice, Lud- - z powiatu Bruntál: Horní Benešov, geřovice, Melč, Mikolajice, Mokré Krnov, Lazce, Neplachovice, Nové Sedlice, - z powiatu Nový Jičín: Fulnek, Nový Oldřišov, Píšť, Pustá Polom, Rohov, Jičín, Odry, Slavkov, Služovice, Stěbořice, Stra- hovice, Sudice, Šilheřovice, Štítina, 2 miasta statutowe: Těškovice, Uhlířov, Velké Heraltice, - Opava (powiat Opava), Velké Hoštice, - Ostrava (powiat Ostrava-město), - z powiatu Ostrava-město: Čavisov, Dolní Lhota, Horní Lhota, Velká Po- 3 stowarzyszone organizacje członkowskie lom, (wspierające) : Uniwersytet Śląski w Opawie, - z powiatu Bruntál: Horní Životice, Powiatowa Izba Gospodarcza Opawa, Macierz Sosnová, Staré Heřminovy, Śląska Opawa.

16 3. EUROREGION SILESIA JAKO „EUROPEJSKIE UGRUPO- WANIE WSPÓŁPRACY TERYTORIALNEJ”

3.1 „EUWT“ – nowe narzędzie współpracy Ugrupowanie powinno także móc realizo- transgranicznej wać programy lub projekty współpracy terytorialnej współfinansowane przez Unię Eu- „Niezbędne jest podjęcie środków w celu zmniejsze- ropejską. nia istotnych trudności napotykanych przez pań- stwa członkowskie, a w szczególności przez władze Rozporządzenie o EUWT weszło w życie 1 regionalne i lokalne, podczas realizacji działań sierpnia 2007, a obowiązkiem wszystkich kra- związanych ze współpracą terytorialną, a także jów członkowskich UE było przyjęcie narodo- w trakcie zarządzania tymi działaniami, w ramach wych przepisów wykonawczych, które umożli- różnych praw i procedur krajowych. ... Mając na uwa- wiałyby tworzenie takich ugrupowań. Ponie- dze przede wszystkim wzrost ilości granic lądowych waż do czterech lat od wejścia w życie tego i morskich Wspólnoty w wyniku jej rozszerzenia, rozporządzenia Komisja Europejska musi niezbędne jest ułatwienie wzmacniania współpracy przedłożyć Parlamentowi Europejskiemu terytorialnej we Wspólnocie....” i Radzie sprawozdanie z jego zrealizowania, (ROZPORZĄDZENIE (WE) nr 1082/2006 w październiku 2007 Komitet Regionów UE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY utworzył grupę ekspertów do spraw EUWT z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie europejskiego (EGTC Expert Group). Ta grupa ekspertów ugrupowania współpracy terytorialnej). składa się z 31 stałych członków reprezentu- jących państwa członkowskie UE. Ze strony Ze względu na potrzebę wzmocnienia euro- Republiki Czeskiej do grupy został wybra- pejskiej współpracy terytorialnej (transgra- ny Euroregion Silesia-CZ. Jej zadaniem jest nicznej, ponadnarodowej i międzyregional- monitorowanie implementacji właściwego nej), która należy do priorytetów Unii Eu- rozporządzenia na poziomie poszczególnych ropejskiej, a także w celu pokonywania prze- państw członkowskich, umożliwienie wymia- szkód w postaci różnych krajowych przepisów ny doświadczeń przy tworzeniu europejskich prawnych, które utrudniają tę współpracę ugrupowań i szczegółowe określanie moż- terytorialną, Parlament Europejski i Rada liwości ich wykorzystania jako narzędzi do Unii Europejskiej przyjęły w lipcu 2006 roku współpracy terytorialnej w Europie. rozporządzenie, które umożliwia państwom członkowskim, regionalnym czy lokalnym 3.2 Euroregion Silesia jako EUWT organom i podmiotom publiczno-prawnym z terytoriów różnych państw członkowskich W związku z tym, iż Euroregion Silesia jest UE powoływanie ugrupowań z osobowością tylko umową o współpracy między polskim prawną – tzw. „europejskich ugrupowań i czeskim stowarzyszeniem i jako taki nie współpracy terytorialnej” (EUWT, po an- ma osobowości prawnej, wiosną 2007 na XII gielsku European grouping of territorial co- posiedzeniu Prezydium Euroregionu Sile- operation - EGTC). Ugrupowanie takie uzy- sia została rozpoczęta dyskusja o możliwo- skuje osobowość prawną, zgodnie z prawem ści utworzenia europejskiego ugrupowania państwa, w którym na podstawie porozumie- z osobowością prawną. Okazało się jednak, nia swoich członków ma siedzibę. Dzięki tej że informacje o nowym narzędziu współpra- osobowości prawnej może zawierać umowy, cy transgranicznej dostępne w tym czasie posiadać majątek i swoich pracowników. nie były jeszcze wystarczające na tyle, żeby

17 Prezydium mogło kontynuować tę dyskusję, nych z utworzeniem wspólnego europejskiego dlatego zleciło kierownikom obu sekretaria- ugrupowania i konkretnych możliwości jego tów euroregionu opracowanie dodatkowych wykorzystania w swojej działalności. Dzięki informacji. Rozmowy o tej sprawie na posie- włączeniu się do działań międzynarodowej dzeniu Prezydium wiosną 2008 roku były już grupy Komitetu Regionów do spraw EUWT bardziej konkretne, jednak brakujące czeskie można przypuszczać, że przyszła decyzja Eu- i polskie przepisy prawne także tym razem roregionu Silesia dotycząca utworzenia lub uniemożliwiły określenie jednoznacznych nieutworzenia europejskiego ugrupowania wniosków. Przed Euroregionem Silesia na- będzie się opierać na dobrej znajomości danej dal pozostaje zatem zadanie uświadomienia problematyki i na doświadczeniach podob- sobie możliwych korzyści i zagrożeń związa- nych podmiotów europejskich.

18 4. DZIAŁALNOŚĆ EUROREGIONU SILESIA

4.1. Euroregiony i ich rola w rozwoju w dziedzinie transgranicznej infrastruktu- polityki regionalnej ry transportowej, wspólnymi problemami w dziedzinie środowiska naturalnego, Mówi się, że granice są bliznami historii, wspiera rozwój transgranicznego ruchu tu- które przynoszą regionom przygranicznym rystycznego, współpracę między szkołami wiele problemów. Regiony przygraniczne po- i młodzieżą po obu stronach granicy, roz- noszą konsekwencje swojego peryferyjnego wój kultury, edukacji i sportu po obu stro- położenia i wynikającej z tego izolacji. Mimo nach swojego obszaru przygranicznego, dba często wspólnej historii przez stulecia w gło- o dziedzictwo społeczno-kulturalne, wspiera wach mieszkańców terenów, które zostały współpracę gospodarczą i handlową, wspól- przemocą oddzielone granicą państwową, ne planowanie rozwoju regionu przygranicz- utworzyły się bariery w postaci uprzedzeń, nego, zapewnia prezentowanie tego obszaru braku zainteresowania czy wreszcie stra- i spełnia inne zadania, którymi stara się chu przed swoimi sąsiadami. Przełamanie przyczynić do zrealizowania celów Unii Eu- tej izolacji, stworzenie warunków życia po- ropejskiej w dziedzinie europejskiej współ- równywalnych z warunkami wewnątrz kraju pracy terytorialnej. i przede wszystkim usunięcie barier w gło- wach ludzi – to zadanie współpracy transgra- Żeby zapewnić działalność Euroregionu Sile- nicznej i euroregionów, których głównym ce- sia konieczne było utworzenie własnych se- lem jest wsparcie i rozwój tej współpracy. kretariatów, które pełniłyby funkcje organów wykonawczych obu stowarzyszeń tworzących Jak wynika z rezolucji Parlamentu Europej- euroregion. Pomimo trudnych początków, skiego o roli „euroregionów” w rozwoju po- dzięki nadzwyczajnemu wsparciu, jakiego lityki regionalnej z dnia 1 grudnia 2005 r., euroregionowi udzieliły miasta Opawa i Ra- rozwój współpracy transgranicznej jest nie- cibórz, a także dzięki wszystkim gminom rozłączną częścią integracji europejskiej. i miastom członkowskim, które od początku W swojej rezolucji Parlament Europejski pod- uczestniczyły w finansowaniu działalności se- kreśla, że konieczne jest usunięcie nierów- kretariatów, udało się zbudować silne zaple- ności między regionami w nowych i starych cze personalne i techniczne. Oba sekretariaty państwach członkowskich, wskazuje też na mają obecnie do dyspozycji biura z własnym potrzebę integracji projektów zaplanowanych fachowym personelem, realizującym wszyst- w państwach, które mają wspólne granice. kie konieczne zadania. Według Parlamentu Europejskiego ważną rolę w tym procesie odgrywają właśnie euro- Na czele polskiego sekretariatu stoi dyrektor. regiony, dlatego w swojej rezolucji PE wzywa W ciągu lat funkcję tę pełnili kolejno Marek wszystkie państwa członkowskie, żeby wspie- Migalski, Urszula Skrzypczyńska, Iwona Ko- rały wykorzystywanie euroregionów jako jed- paniecka i Daria Kardaczyńska, która objęła nego z narzędzi współpracy transgranicznej. stanowisko dyrektora w kwietniu 2007.

4.2 Działalność Euroregionu Silesia Na czele czeskiego sekretariatu stoi sekretarz. Pierwszym sekretarzem był Lubomír Zgodnie ze wspólnym statutem Euroregion Kozák, od połowy 2000 roku funkcję tą pełni Silesia zajmuje się wspólnymi interesami Jana Novotná Galuszková.

19 Polski sekretariat Euroregionu Silesia ma obecnie siedzibę w budynku Polsko-Czeskiego Ośrodka Współpracy Gospodarczej w Raciborzu. Zdjęcie: archiwum Euroregionu Silesia

Z początku bardzo sporadyczne kontakty obu sekretariatów, które zapewniały zaledwie funkcjonowanie narodowych części euroregionu, w ciągu dziesięciu lat przekształci- ły się w prawie codzienną współpracę, przy której pracownicy obu sekretariatów kon- sultują wzajemnie bieżące, robocze sprawy. I nie potrzeba do tego tłumaczy ani perfek- cyjnej znajomości języka drugiego partnera – pracownicy rozumieją się nawzajem bez większych problemów. Może tylko innych za- skoczyłyby trochę rozmowy czy wiadomości e-mailowe poprzetykane mieszanką czeskich i polskich słów.

Obecna, ścisła współpraca obu sekretariatów była logicznym efektem zadań, jakie eurore- Siedziba czeskiego sekretariatu Euroregionu Silesia znaj- gion stopniowo na siebie przyjmował. Po dzie- duje się w budynku Magistratu Miasta Opawy, zwanym sięciu latach swojej działalności obie strony „Hláska“, czyli „Wieża Strażnicza“, który jest dominującym euroregionu, a zatem także oba sekretariaty punktem Opawy. Zdjęcie: archiwum Euroregionu Silesia zostały na wiele kolejnych lat połączone umo- 20 wą o współpracy przy realizacji tzw. Fundu- wraz ze zwiększeniem przepustowości mię- szu Mikroprojektów w Euroregionie Silesia. dzynarodowego przejścia granicznego Sudice Umowa ta została zawarta w marcu 2008 i zo- - Pietraszyn i wybudowaniem obwodnic miej- bowiązuje obie strony do zarządzania wspól- scowości i miast na tej trasie. nym funduszem, który jest częścią Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej W nawiązaniu do wyżej wymienionej dekla- Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska racji potrzeby te ponownie ożyły w marcu w ramach jednego z celów Unii Europejskiej 2002, w których gminy i miasta na trasie na okres 2007 – 2013 o nazwie „Europejska między Opawą a Raciborzem zadeklarowały współpraca terytorialna”. To wspólne zobo- chęć pomocy w przygotowaniu potrzebnych wiązanie stanowi wielkie wyzwanie dla Euro- rozwiązań. regionu Silesia i jednocześnie otwiera dodat- kową przestrzeń do dyskusji o nowej postaci euroregionu – europejskim ugrupowaniu współpracy terytorialnej.

4.3 Działalność Euroregionu Silesia w zakresie przekraczania czesko- polskiej granicy

Przedstawiciele Euroregionu Silesia już od początku istnienia euroregionu uświadamiali sobie, że do udanej współpracy transgranicznej konieczne jest stworzenie podstawowych warunków w postaci funkcjonującej infrastruktury transportowej i dostatecznej ilości miejsc umożliwiających przekraczanie granicy.

Dnia 3 grudnia 1999 najwyżsi przedstawiciele miast i powiatów Opawa i Racibórz podpisali deklarację o potrzebie rekonstrukcji drogi łączącej główne miasta Euroregionu Silesia,

W następnych latach odbyły się konsultacje przedstawicieli Euroregionu Silesia z przedstawicielami województwa opolskiego, kraju morawsko-śląskiego i Dyrekcji Dróg i Autostrad RCz, jednak konsultacje te nie do- prowadziły do konkretnych rezultatów. Wsku- tek otwarcia granic w związku z przystąpie- niem obu krajów do strefy Schengen w 2007 roku potrzeba rekonstrukcji tej głównej drogi w euroregionie oraz wybudowanie obwodnic jeszcze bardziej zyskała na znaczeniu.

Obszar Euroregionu Silesia stanowi naturalne środowisko geograficzne dla wzajemnych 21 kontaktów ludzi ponad granicami, bez na- pracy lokalnych i regionalnych samorządów turalnych przeszkód w postaci gór czy więk- po obu stronach granicy i jest przykładem szych cieków wodnych. Kontakty te zostały wspólnego rozwiązywania jednego z najbar- ułatwione dzięki stosunkowo dużej liczbie dziej palących problemów regionów przy- przejść granicznych, powstałych oficjal- granicznych – złej dostępności i izolacji. nie w latach 90-tych XX wieku. Na granicy W listopadzie 2006 w hiszpańskiej Pampelu- o długości niecałych 90 km powstało stopnio- nie Euroregionowi Silesia przyznano honoro- wo 17 przejść granicznych, z tego 14 dla ma- we wyróżnienie Stowarzyszenia Europejskich Re- łego ruchu granicznego. Wkrótce po swoim gionów Przygranicznych. utworzeniu Euroregion Silesia włączył się do działań grupy roboczej do spraw transportu i przekraczania granic Polsko-Czeskiej Komisji Międzyrządowej ds. Współpracy Transgranicznej, w ramach której razem z przedstawicielami pozostałych euroregio- nów czesko-polskiego pogranicza, przygranicznych czeskich krajów i polskich woje- wództw, odpowiednich czeskich i polskich or- ganów państwowych uczestniczył w rozwią- zywaniu problematyki przejść granicznych i transgranicznej infrastruktury transportowej. Opracowywał dokumentację dotyczącą przejść granicznych na swoim terytorium, uczestniczył w formułowaniu i koordynowa- niu potrzeb gmin i miast przygranicznych w zakresie otwierania nowych przejść. W trakcie 2008 roku brał udział w opraco- wywaniu dokumentacji do przygotowywanej nowej polsko-czeskiej umowy międzypań- stwowej o utrzymaniu i budowie mostów granicznych oraz wspólnych odcinków dróg na polsko-czeskich granicach państwowych.

Aby wszystkie naturalne miejsca przekracza- Przystąpienie nowych państw członkowskich nia granicy były przygotowane do swobod- UE do strefy Schengen dnia 20 grudnia 2007 nego ruchu osób po wejściu obu krajów do było ważnym wydarzeniem dla wszystkich strefy Schengen, Euroregion Silesia razem euroregionów. Przy tej okazji przedstawicie- z miastem Opawą opracował w latach 2003 le Euroregionów Śląsk Cieszyński, Beskidy – 2005 modelowe studium przekraczania cze- i Silesia zorganizowali wspólną konferencję, sko-polskiej granicy państwowej na swoim która odbyła się w godzinach nocnych w Cie- terenie o nazwie „Border crossing w Euro- szynie, na jej zakończenie została podpisana regionie Silesia”. To dwujęzyczne studium, tzw. Deklaracja Cieszyńska. W deklaracji które określiło najbardziej odpowiednie przedstawiciele euroregionów czesko-polsko- miejsca przekraczania granicy i potrzebny słowackiego pogranicza zadeklarowali wolę zakres połączenia infrastruktury transpor- współpracy w celu dalszego rozwoju tego ob- towej obu państw, powstało w ścisłej współ- szaru przygranicznego.

22 seminaria i wykłady w szkołach, umożliwiają studentom praktykę w sekretariatach.

Dzięki finansowemu wsparciu współpracy transgranicznej ze strony Unii Europejskiej i pomocy ze strony pracowników czeskiego i polskiego sekretariatu Euroregionu Silesia od 2001 roku zrealizowano dziesiątki pro- jektów przedłożonych przez szkoły. Chodziło zarówno o projekty kulturalno-edukacyjne czy sportowe, jak i o projekty ukierunkowane np. na ochronę środowiska naturalnego, spe- cjalistyczne praktyki wymiany uczniów i stu- dentów, zapobieganie zjawiskom patologicz- nym i inne.

Także długotrwała, regularna współpraca pracowników obu sekretariatów ze studen- tami przy przygotowywaniu ich prac semi- naryjnych, licencjackich czy dyplomowych przynosi swoje owoce w postaci stale rosnącej świadomości i zainteresowania problematyką euroregionów i współpracy transgranicznej. 4.4 Działalność Euroregionu Silesia W archiwum Euroregionu Silesia można dzię- w zakresie edukacji, kultury i sportu ki temu znaleźć takie prace, jak np. „Eurore- giony i ich prezentacja”, „Porównanie eurore- Przy realizacji głównego przedmiotu swojej gionów Republiki Czeskiej” czy „Euroregiony działalności, jakim jest wsparcie i rozwój cze- w europejskich procesach integracyjnych”. sko-polskiej współpracy, Euroregion Silesia zwraca dużą uwagę na transgraniczną współ- Jednym z ważnych działań w zakresie eduka- pracę szkół. Dzieci i młodzież nie mają uprze- cji było wydanie czesko-polskiego podręcznika dzeń, jakie wobec swoich sąsiadów za granicą „Wspólne dziedzictwo raciborsko-opawskie” ma wielu dorosłych, w swoich kontaktach są autorstwa Norberta Miky i Šárki Bělastovej, bezpośrednie, spontanicznie, chcą poznawać doświadczonych nauczycieli reprezentują- nowych ludzi, pragną nowych przeżyć – a to cych obie strony granicy. Chodzi o podręcz- wszystko jest gwarancją działań przynoszą- nik szkolny do nauczania regionalnego, któ- cych prawdziwy efekt transgraniczny. Szkoły ry jest pisany w formie lustrzanego odbicia można uznać za głównych „aktorów” współ- (z jednej strony po polsku, a z drugiej po czesku) pracy transgranicznej na terenie Euroregionu i który może być wykorzystywany po obu stro- Silesia, dlatego pracownicy obu sekretaria- nach granicy. Podręcznik ten „może stanowić model tów właśnie szkołom poświęcają wiele uwagi: dla podobnych prac napisanych w innych miejscach na- pomagają w wyszukiwaniu partnerów trans- szego pogranicza… Doskonale realizuje cel i zadania granicznych z uwzględnieniem odrębności sformułowane w programie nauczania regionalnego. różnych typów szkół po obu stronach granicy, Jest napisany przystępnym i prostym językiem, dlate- dostarczają inspiracji i pomocy metodycznej go będzie znakomicie służyć edukacji młodego pokole- w przygotowaniu i realizacji wspólnych dzia- nia”. (fragment recenzji naukowej sporządzonej łań transgranicznych, organizują specjalne przez prof. dr hab. Antoniego Barciaka). 23 4.5 Działalność Euroregionu Silesia omówione tematy dotyczące turystycznych w dziedzinie ruchu przygranicznego centrów informacyjnych, turystyki kongre- sowej, zarządzania miejscami docelowymi Wkrótce po utworzeniu Euroregion Silesia podroży, zabytkami militarnymi, a także rozpoczął działania w dziedzinie ruchu tury- współpracy transgranicznej w dziedzinie ru- stycznego w celu promowania swojego teryto- chu turystycznego. rium, zwiększenia zainteresowania turystów tym rejonem przygranicznym i wsparcia rozwoju transgranicznego ruchu turystycznego.

W latach 2001 – 2005 euroregion podjął się roli koordynatora udziału w targach ruchu turystycznego. We współpracy z krajem morawsko-śląskim uczestniczył w organizacyjnym i finansowym przygotowaniu prezentacji swojego terenu na międzynarodowych targach turystycznych Regiontour w Brnie, Holiday Works w Pradze, Tour Salon w Poznaniu czy ITF Slovakia Tour w Bratysławie. Poprzez wspólną czesko-polską ekspozycję na tych targach euroregion pokazał jedną z możliwości promowania rejonu przygranicznego, gdzie granice państwowe nie mają większego zna- czenia.

Dzięki swoim doświadczeniom w dziedzinie turystyki przygranicznej czeska część euroregionu została także zaproszona do kolegium doradczego ds. rozwoju ruchu turystycznego kraju morawsko-śląskiego, gdzie działała w latach 2003 – 2006.

W latach 2004 – 2006 Euroregion Silesia razem z powiatem raciborskim włączył się do międzynarodowego projektu o nazwie „Tour. com”. Projekt ten, który był finansowany ze środków Unii Europejskiej za pośrednic- twem Inicjatywy INTERREG III (współpraca W 2005 roku czeska część Euroregionu Silesia międzyregionalna) i do którego włączyli się razem z pozostałymi dziesięcioma partnera- partnerzy z czterech krajów (oprócz Polskich mi z sześciu krajów europejskich przyłączyła i Czeskich także partnerzy z Niemiec się do międzynarodowego projektu o nazwie i Francji), był zorientowany na problematy- „E-learning Tools In Destination Manage- kę ruchu turystycznego w europejskich re- ment” (Narzędzia sieciowe do nauki zarzą- gionach przygranicznych. Na 4-tym między- dzania miejscem docelowym podroży), finan- narodowym spotkaniu wszystkich partnerów sowanego z programu Leonardo da Vinci. projektu, które odbyło się w dniach 25 - 29 Celem projektu było rozwinięcie i wpro- kwietnia 2006 w Raciborzu i Opawie, zostały wadzenie nowego programu edukacyjnego 24 w dziedzinie ruchu turystycznego, zarówno są wspólne czesko-polskie materiały promocyj- dla pracowników administracji publicznej ne oferujące turystom ciekawe spędzenie czasu zajmujących się ruchem turystycznym, jak po obu stronach granicy, np. zbiór ulotek infor- i dla małych i średnich przedsiębiorców dzia- macyjnych, jakie powstały w ramach opawsko- łających w branży turystycznej. raciborskiego projektu „Od arboretum do arboretum“, opisujących atrakcje turystyczne w tym Ponieważ Euroregion Silesia może się po- regionie arboreta w Novém Dvoře koło Opawy szczycić dużą ilością zamków i pałaców, i w polskim Raciborzu, czy też przewodnik dla w 2002 roku euroregion wydał publikację pod turystów, łącznie z mapami turystycznymi ście- nazwą „Hrady a zámky Euroregionu Silesia“ żek i tras rowerowych pod nazwą „Pieszo i ro- / „Grody, Zamki i Pałace Euroregionu Sile- werem po ziemi raciborskiej i opawskiej”. sia“. „Spuścizna, jaką po sobie zostawiono, stano- Dzięki działaniom gmin, miast i powiatów wi wspólne dziedzictwo tego oryginalnego i urocze- Euroregionu Silesia w dziedzinie ruchu tu- go zakątka Europy, gdzie krzyżowały i krzyżują się rystycznego do dyspozycji jest dziś wiele pro- wpływy trzech różnych języków i kultur: polskiej, duktów turystycznych, których celem jest czeskiej i niemieckiej. Faktu tego nie sposób pominąć, pokazanie, że także pogranicze polsko-cze- zwłaszcza w dobie jednoczącej się Europy.“ (cytat ze skie, dla którego historia nigdy nie była zbyt wstępu do publikacji). łagodna, jest atrakcyjnym celem wyjazdów turystycznych. Zadaniem Euroregionu Sile- Wiele projektów z zakresu ruchu turystycz- sia jest teraz zaoferowanie tych produktów nego na terenie Euroregionu Silesia zostało i zachęcenie do wizyty nie tylko krajowych zrealizowanych dzięki środkom finansowym turystów, ale także turystów z innych państw Unii Europejskiej w ramach „funduszy ma- europejskich. łych projektów”, które jako części programu czesko-polskiej współpracy transgranicz- Nowym wyzwaniem dla polsko-czeskich eu- nej były i są zarządzane przez euroregiony. roregionów jest możliwość finansowania pro- Z tzw. Wspólnego Funduszu Małych Projek- jektów ukierunkowanych na promocję ruchu tów w Euroregionie Silesia, który był częścią turystycznego ze środków programu współ- programu Phare CBC (Cross-Border Coope- pracy transgranicznej Celu 3 na okres 2007 ration = współpraca transgraniczna), zosta- – 2013, także poza obszarem Republiki Cze- ło np. sfinansowane przygotowanie projek- skiej i Polski. tu przygranicznej ścieżki rowerowej nr 55. Sześciu partnerów spośród gmin i miast po 4.6 Współpraca Euroregionu Silesia czeskiej stronie Euroregionu Silesia na czele z miastem Opawa zawarło w 2002 roku umowę W trakcie swojej działalności Eurore- o współpracy, w której zobowiązali się do wspól- gion Silesia rozwija szeroką współpracę nego przygotowania i realizacji ścieżki rowe- z wieloma podmiotami na najróżniejszych po- rowej, która jest częścią trasy zwanej „Magi- ziomach. stralą Śląską”. Chodzi o bezpieczną, wygodną i atrakcyjną ścieżkę rowerową na Śląsku Na poziomie krajowym polska część Euro- wzdłuż polskiej granicy. Przedstawiciele Euro- regionu Silesia współpracuje z pozostałymi regionu Silesia mieli możliwość przedstawie- euroregionami na terenie Polski w ramach nia tego projektu także w Brukseli w ramach Forum Polskich Regionów Granicznych. imprez towarzyszących tygodniowi regionów W dniach 4 – 6 czerwca 2003 Euroregion Silesia i miast europejskich OPEN DAYS 2006. zorganizował XII spotkanie polskich euroregio- Przykładem promocji transgranicznego ruchu nów. W Republice Czeskiej z inicjatywy eurore- turystycznego na terenie Euroregionu Silesia gionów czesko-niemieckiego i czesko-austriac- 25 kiego pogranicza zostało założone Asociace kiem tego stowarzyszenia, jest z nim związa- euroregionů ČR (Stowarzyszenie euroregionów ny i śledzi jego działalność. RCz), jednak Euroregion Silesia dotychczas nie włączył się do działań tego stowarzyszenia. Od 2002 roku Euroregion Silesia współpra- cuje z euroregionami z kraju tzw. Czwórki Regiony przygraniczne z terenu całej Eu- Wyszehradzkiej (Republika Czeska, Polska, ropy mają możliwość współpracowania Słowacja i Węgry). W 2002 roku przyjął pro- w ramach Stowarzyszenia Europejskich pozycję węgiersko-słowackiego Euroregionu Regionów Przygranicznych (AGEG - Ar- Vah-Dunaj-Ipel dotyczącą zawarcia umo- beitsgemeinschaft Europäischer Grenzregio- wy partnerskiej i w kilku następnych latach nen / AEBR - Association of European Border przedstawiciele Euroregionu Silesia aktywnie Regions), które zostało założone już w 1971 uczestniczyli we wspólnych imprezach na te- roku. Do celów tego stowarzyszenia należy renie Węgier i Słowacji. zwłaszcza wparcie i koordynacja wzajemnej współpracy regionów przygranicznych w ra- Na podstawie tej współpracy Euroregion Si- mach Europy, promocja wymiany doświadczeń lesia przyłączył się do inicjatywy założenia i informacji z uwzględnieniem wspólnych inte- Rady Konsultacyjnej Euroregionów Kra- resów w zakresie współpracy transgranicznej jów Grupy Wyszehradzkiej. Po dwuletnich i w następnej kolejności także reprezentowa- przygotowaniach 6 maja 2004 w historycz- nie tych wspólnych interesów podczas nego- nych pomieszczeniach zamku w węgierskim cjacji z parlamentami, organami, urzędami Esztergom (Ostrzyhomiu) został uroczyście i instytucjami poszczególnych państw i Unii podpisany akt założycielski tej Rady Konsul- Europejskiej. Obecnie Stowarzyszenie, które tacyjnej. Po swoim utworzeniu Rada została ma siedzibę w niemieckim Gronau, repre- następnie zaprezentowana przez premiera zentuje ponad 170 regionów przygranicznych Węgier na posiedzeniu premierów krajów z całej Europy (członków i sympatyków), Grupy Wyszehradzkiej, które odbyło się ty- i chociaż Euroregion Silesia nie jest człon- dzień później w Kroměříži (Kromierziżu).

Sekretarz czeskiej części Euroregionu Silesia Jana Novotná Galuszková odbiera akt założycielski Rady Konsultacyjnej Euro- regionów Krajów Grupy Wyszehradzkiej z podpisami wszystkich euroregionów założycielskich. Zdjęcie: archiwum Euroregionu Silesia

26 Znaczącą pozycję Euroregion Silesia zbudo- dotyczącą zorganizowania tego jubileuszowego wał sobie w ramach Polsko-Czeskiej Komi- posiedzenia w Opawie. W dniach 21 – 22 paź- sji Międzyrządowej ds. Współpracy Trans- dziernika w pomieszczeniach Uniwersytetu granicznej, w której działaniach aktywnie Śląskiego spotkali się przedstawiciele wszyst- uczestniczył już od 2000 roku. Komisja ta zo- kich polskich i czeskich ministerstw, regionów stała powołana na podstawie umowy zawartej przygranicznych i euroregionów, żeby omówić między rządami obu krajów we wrześniu 1994 sukcesy i kwestie sporne związane ze współ- roku i jej zadaniem jest ustalanie kierunków pracą transgraniczną. i form współpracy transgranicznej, analizo- wanie problemów, które utrudniają współpra- W 2004 roku została zainaugurowana współ- cę oraz opracowywanie określonych zaleceń praca Euroregionu Silesia i Śląska Cieszyń- prowadzących do usunięcia tych problemów. skiego z francusko-niemieckim REGIO PA- W skład komisji wchodzą grupy i podgrupy MINA. Ten o dziesięć lat starszy euroregion, robocze zajmujące się poszczególnymi dzie- który składa się z 3 regionów (Palatinet du dzinami działalności (infrastrukturą transpor- Sud, Mittlerer Oberrhein i Nord-Alsace) tową, gospodarką, środowiskiem naturalnym, i obejmuje terytorium z ponad półtora milio- szkolnictwem, kulturą itp.). Euroregion Sile- nem mieszkańców, uzyskał jako jeden z pierw- sia bardzo aktywnie włączył się przede wszyst- szych statut „lokalnego ugrupowania współ- kim do działań grupy roboczej ds. transportu pracy transgranicznej“ z osobowością praw- i przekraczania granic (obecnie grupa ta nazy- ną i ma wielkie doświadczenia w dziedzinie wa się grupą roboczą ds. transgranicznych po- współpracy transgranicznej. łączeń transportowych). Znaczącym sukcesem polsko-czeskich euroregionów było założenie podgrupy roboczej ds. euroregionów na VII posiedzeniu Komisji we Wrocławiu we wrześniu 2001, przy czym współprzewodniczącymi tej podgrupy roboczej zostali najwyżsi przedstawiciele Euroregionu Silesia: Andrzej Markowiak i Jan Mrázek. W 2007 roku na podstawie decyzji Komisji podgrupa ta została przekształco- na w samodzielną grupę roboczą i obecnie stanowi jedną z najlepiej współpracujących grup Polsko-Czeskiej Komisji Międzyrządowej.

Na rok 2004, gdy Republika Czeska i Polska wstąpiły do Unii Europejskiej, przypadło jubi- leuszowe X posiedzenie Komisji Międzyrządo- wej. Ministerstwo Spraw Zagranicznych RCz, Wzajemną współpracę trzech euroregionów ocenia numer spe- które kieruje pracami komisji po stronie cze- cjalny informatora REGIO PAMINA w czterech wersjach skiej, przyjęło propozycję Euroregionu Silesia językowych. 27 5. EUROREGION SILESIA W PROGRAMACH WSPÓŁPRACY TRANSGRANICZNEJ

5.1 Programy UE do wsparcia współ- W odróżnieniu od dwóch poprzednich ini- pracy transgranicznej cjatyw, inicjatywa INTERREG III została w okresie finansowania 2000-2006 rozdzie- Mimo że w okresie zakładania Euroregionu lona na trzy podstawowe kierunki, które Silesia w 1998 roku nie istniało systematyczne znamy do dnia dzisiejszego: kierunek dzia- wsparcie finansowe rozwoju polsko-czeskiego łania A – współpraca przygraniczna, kieru- pogranicza i współpracy transgranicznej ze nek działania B – współpraca transnarodowa strony Unii Europejskiej, po dziesięciu latach i kierunek działania C – współpraca między- to właśnie programy współpracy transgra- regionalna. nicznej odgrywają ważną rolę w działalności euroregionu.

Programy Unii Europejskiej skupiające się przede wszystkim na współpracy transgra- Na program INTERREG IIIA Republika nicznej są systemowym narzędziem prze- Czeska – Rzeczpospolita Polska 2004-2006 znaczonym do zapewnienia wypośrodkowa- zostało przeznaczonych z Europejskiego Fun- nego i trwałego rozwoju europejskich ob- duszu Rozwoju Regionalnego 34,5 mln EUR szarów przygranicznych. Ten rodzaj wspar- dla obu stron czesko-polskiego pogranicza. cia został zapoczątkowany już w 1990 roku w postaci samodzielnej inicjatywy o nazwie W związku ze znacznym rozszerzeniem Unii INTERREG, przeznaczonej dla państw Europejskiej w latach 2004 i 2007, jednym członkowskich UE. Od 1994 roku do tej z trzech podstawowych celów europejskiej po- inicjatywy nawiązała inicjatywa oznaczona lityki spójności dla nowego okresu 2007-2013 jako INTERREG II. Inicjatywa ta została stał się cel nazwany Europejska Współpraca już rozbudowana o wsparcie obszarów przy- Terytorialna. Podobnie jak poprzednia inicja- granicznych tych państw, które nie są człon- tywa INTERREG III cel ten skupia się również kami UE. W krajach tych wsparcie było re- na trzech podstawowych kierunkach działania: alizowane w postaci programu Phare CBC na współpracę transgraniczną, transnarodową (Cross-Border Cooperation = współpraca i międzyregionalną, z czego najważniejszy jest transgraniczna). udział współpracy transgranicznej.

Program Phare CBC Rebublika Czeska- Polska był rozpoczęty w 1999 roku. Pro- Na rozwój współpracy czesko-polskiej prze- gram ten został zakończony w 2003 roku, znaczono 219,4 mln EUR z Europejskiego a od następnego roku, kiedy oba kraje stały Funduszu Rozwoju Regionalnego, dzięki po- się członkami Unii Europejskiej, pojawiła się średnictwu Programu Operacyjnego Współ- możliwość włączenia do inicjatywy INTER- pracy Transgranicznej Republika Czeska REG III. – Rzeczpospolita Polska 2007-2013.

28 5.2 Fundusz Małych Projektów wych, co wynosi 43,8 mln EUR. Maksymalna dotacja na mikroprojekt została podwyższona Niepodzielną częścią programów UE prze- do 30 000 EUR. znaczonych do wsparcia współpracy transgranicznej są „fundusze małych projektów”, 5.3 Rola Euroregion Silesia w progra- za których pośrednictwem są finansowane te mach współpracy transgranicznej najmniejsze projekty, przede wszystkim o charakterze nieinwestycyjnym. Te małe projekty Już od pierwszych programów UE wspierają- stanowią wyraz współpracy lokalnych społecz- cych czesko-polską współpracę transgraniczną ności po obu stronach granicy. Ich głównym Euroregion Silesia działał w celu wsparcia jak celem jest rozwój stosunków międzyludzkich, najlepszej realizacji tych programów. Bardzo wspólnych celów edukacyjnych, kulturalnych szybko uświadomił sobie swoją rolę w tej dzie- i innych zajęć czasu wolnego, usług publicz- dzinie: jako głównego zadania nie wytyczył sobie nych itp. realizacji własnych projektów finansowanych z tych programów, ale udzielanie pomo- Chociaż program Phare CBC Republika cy innym podmiotom przy korzystaniu ze Czeska – Polska (1999-2003) był ukierun- środków europejskich. Nawiązał współpracę kowany przede wszystkim na wsparcie du- z organami zarządzającymi tymi programami żych projektów inwestycyjnych, w ramach po obu stronach granicy i w ciągu kilku lat tzw. Wspólnego Funduszu Małych Projektów razem z pozostałymi euroregionami czesko- wspierane były także mniejsze, nieinwestycyj- polskiego pogranicza zbudował sobie silną ne projekty typu people-to-people (do wysoko- pozycję. Dzięki temu Euroregion Silesia miał ści 50 000 EUR). Na te małe projekty zostało i ma swoją reprezentację w organach odpo- wydzielone maksymalnie 10% z całkowitych wiedzialnych za wybór projektów i realizację środków finansowych programu na dany rok. programów współpracy transgranicznej (np. Komitet Sterujący, Komitet Monitorujący) W programie INTERREG IIIA Republika i odgrywa niezastąpioną rolę zwłaszcza w za- Czeska – Polska (2004-2006) na wsparcie rządzaniu „funduszami małych projektów”. najmniejszych projektów zostały przeznaczone odrębne środki w ramach Priorytetu Zadania Euroregionu Silesia w programie II o nazwie Fundusz Mikroprojektów. Na to przedakcesyjnym Phare CBC były różnorod- przedsięwzięcie zostało przeznaczonych 15% ne po obu stronach granicy oraz były ograni- z całkowitych środków finansowych, co stano- czone ówczesnymi zasadami, które obowiązy- wiło dopłatę z Europejskiego Funduszu Roz- wały w stosunku do państw nie należących do woju Regionalnego w wysokości 5,1 mln EUR wspólnoty UE. Po wejściu obu państw do UE na cały okres programu. Tzw. mikroprojekty i po włączeniu do programu inicjatywy IN- były projektami z maksymalną dotacją do TERREG IIIA, działalność Euroregionu jako 20 000 EUR. tzw. Zarządzającego Funduszem Mikropro- jektów z czasem się ujednoliciła i dzisiaj or- Dotychczas największa ilość środków finanso- gany obu części Euroregionu realizują zada- wych na małe projekty lokalnych społeczności nia wypływające z zarządzania Funduszem jest wydzielona w Programie Operacyjnym Mikroprojektów w ścisłej współpracy ze sobą. Współpracy Transgranicznej Republika Tak jak w programie INTERREG IIIA za Czeska – Rzeczpospolita Polska (2007- okres 2004-2006, tak również w Programie 2013). Fundusz Mikroprojektów, który jest Operacyjnym Współpracy Transgranicznej odrębnym obszarem wsparcia tego programu, Republika Czeska – Polska w okresie 2007- stanowi 20% z całkowitych środków finanso- 2013, pierwszym i niezbędnym działaniem 29 było opracowanie podstawowych zasad Fun- swoich posiedzeń kieruje się Regulaminem, duszu Mikroprojektów dla wnioskodawców który został zatwierdzony przez kompe- z obszaru działania Euroregionu Silesia, tentne organy Euroregionu. Jednocześnie który jest trochę większy niż obszar tworzo- działalność Komitetu oraz dotrzymywanie ny przez bazę członkowską i jest dokładnie ustanowionych zasad programu jest nadzo- wyznaczony przez granice powiatów (czes. rowane przez obserwatorów należących do okresów) tak, jak pokazuje to następująca instytucji państwowych (Ministerstwo Roz- mapa: woju Regionalnego RCZ, Ministerstwo Roz-

Obszar, którym zarządza Euroregion Silesia w związku z programem UE wspierającym polsko-czeską współpracę transgranicz- ną, jest trochę większy niż obszar tworzony przez bazę członkowską i jest dokładnie wyznaczony przez granice powiatów.

Konieczne było opracowanie podstawowej do- woju Regionalnego RP, Centrum Rozwoju kumentacji Funduszu Mikroprojektów, utwo- Regionalnego RCZ i Urząd Wojewódzki Wo- rzenie tzw. Euroregionalnego Komitetu Ste- jewództwa Śląskiego). Posiedzenia Komite- rującego, który rozpatruje wnioski o dotacje tu odbywają się na przemian po czeskiej i po i monitoruje realizację Funduszu, oraz okre- polskiej stronie Euroregionu, nawet kilka ślenie dokładnych zasad jego działania. Euro- razy w roku. regionalny Komitet Sterujący jest wspólnym czesko-polskim organem, który składa się Za codzienną administrację Funduszu odpowia- z przedstawicieli miast i gmin znajdujących się dają pracownicy czeskiego i polskiego sekreta- na terenie Euroregionu Silesia, Województwa riatu. Do ich podstawowych zadań należy: Morawskośląskiego, Województwa Śląskiego i Opolskiego oraz innych instytucji o cha- • udzielanie i upublicznianie informacji rakterze niedochodowym. Komitet w czasie o Funduszu Mikroprojektów w formie 30 seminariów, konsultacji indywidualnych, • kontrola oraz zatwierdzanie końcowych na stronach internetowych, w prasie, po- sprawozdań i wniosków o dofinansowanie przez wydawanie materiałów promocyj- zakończonych projektów, nych i informacyjnych, itp. • opracowanie całościowych wniosków • udzielanie pomocy metodycznej wniosko- o finansowanie kosztów zakończonych dawcom, projektów, • przyjmowanie i rejestracja wniosków • opracowanie bieżących wiadomości o re- o dofinansowanie, kontrola strony formal- alizacji Funduszu Mikroprojektów w obu nej i możliwości akceptacji wniosku, wersjach językowych, • zapewnienie oceny wartości rzeczowych • wypłacanie dofinansowania. i finansowych oraz aspektów transgranicznych projektów dzięki pośrednictwu nieza- 5.4 Projekty z obszaru Euroregionu leżnych ekspertów regionalnych, według Silesia zasad ustanowionych przez Euroregion, • przygotowanie dokumentów do posiedzeń Euroregion Silesia wykonuje funkcję Zarzą- Euroregionalnego Komitetu Sterującego dzającego Funduszem Mikroprojektów po (EKS), czeskiej stronie na terenie powiatów Opawa, • zabezpieczenie posiedzeń EKS, opraco- Ostrawa i Nowy Jiczin, po polskiej stronie wanie dokumentacji z posiedzeń EKS obszar ten tworzą powiaty głubczycki, ra- (protokoły w czeskiej i w polskiej wersji ciborski, rybnicki, wodzisławski (część) językowej, lista omawianych projektów, i miasta na prawach powiatu Rybnik i Żory. informacje o przebiegu realizacji Fundu- O środki finansowe z Funduszu Mikroprojek- szu itd.), tów w Euroregionie Silesia mogą wniosko- • przygotowanie umów o dofinansowaniu wać organizacje i instytucje non-profit z tego projektu z wnioskodawcami, których obszaru. W poniższej tabeli są podane środ- wnioski były pozytywnie rozpatrzone ki finansowe dla Funduszu Mikroprojektów (z tzw. użytkownikami końcowymi), w Euroregionie Silesia, które były do rozdy- • bieżąca kontrola projektów (rzeczowa, sponowania na projekty w ramach progra- finansowa i formalna), włącznie z kontro- mu INTERREG IIIA, zakończonego w 2008 lami na miejscu, roku, i które są do dyspozycji nowego Pro- • rozpatrywanie wniosków o zmianie programu Operacyjnego Współpracy Transgra- jektu, nicznej. środki finansowe EFRR przeznaczone na projekty

fundusz Fundusz Mikroprojektów Mikroprojektów Programu euroregion programu Operacyjnego silesia IW interreg iiia Współpracy 2004-2006 Transgranicznej 2007-2013 Część czeska 372 463 EUR 2 603 550 EUR

Część polska 525 088 EUR 3 315 000 EUR

Łącznie 897 551 EUR 5 918 550 EUR

31 Fundusz Mikroprojektów jest przeznaczony nicznego w przygotowaniu i realizacji projektu. przede wszystkim na rozwój współpracy po- Z Funduszu Mikroprojektów w Euroregionie między wspólnotami po obu stronach grani- Silesia w latach 2005 – 2008 zostały zrealizo- cy dotyczący najbardziej różnorodnych sfer wane 144 projekty, przy czym środki finanso- ludzkiej działalności. Z Funduszu mogą być we przeznaczone dla tego funduszu zostały finansowane projekty z dziedziny kultury, wykorzystanie prawie w 99%. Na spotkaniu sportu, wychowania, edukacji, ruchu tury- z okazji 10 lat działalności Euroregionu Si- stycznego, środowiska naturalnego, planowa- lesia w listopadzie 2008 w Raciborzu zostały nia, rozwoju ekonomicznego, wykorzystania nagrodzone najlepsze z tych projektów, dwa technologii informacyjnych i inne. Treść te- projekty realizowane niezależnie po obu matyczna projektów jest naprawdę bardzo stronach granicy i jeden wspólny projekt. szeroka, każdy projekt musi jednak posiadać efekt transgraniczny i musi być realizowany Jeszcze przed zakończeniem ostatnich pro- we współpracy z partnerem transgranicznym. jektów w ramach programu INTERREG IIIA W zależności od sposobu włączenia się partne- został uruchomiony nowy Fundusz Mikro- ra zagranicznego do przygotowania, realizacji projektów w Euroregionie Silesia, który jest oraz finansowania projektu możemy rozróż- częścią Programu Operacyjnego Współpracy nić następujące rodzaje projektów: wspólne Transgranicznej Republika Czeska - Polska i realizowane samodzielnie. Wspólne projekty na okres 2007 – 2013. Kilka razy większa posiadają wspólny cel, jednak ich formy działa- ilość środków finansowych w stosunku do nia i wydatki przeznaczone na ten cel są roz- funduszy poprzednich programów, wielkie dzielone pomiędzy partnerów po obu stronach zainteresowanie ze strony wnioskodawców granicy, obaj partnerzy składają wniosek o do- i wspólnie ponoszona odpowiedzialność eu- tację z Funduszu Mikroprojektów. Projekty re- roregionu za prawidłowe wykorzystanie tych alizowane samodzielnie są w całości lub w więk- środków – wszystko to będzie ważną próbą szości realizowane tylko po jednej stronie gra- dla Euroregionu Silesia. Próbą, która wyka- nicy i są finansowane jedynie przez jednego że, czy 10 lat działalności w dziedzinie współ- z partnerów. Również takie projekty muszą pracy transgranicznej stanowi dostateczne mieć jasno przedstawiony efekt transgraniczny kwalifikacje do realizowania celów Unii Eu- oraz wyznaczone zadania partnera transgra- ropejskiej.

32 6. POLSKA CZĘŚĆ EUROREGIONU SILESIA – WIZYTÓWKI GMIN

6.1 Baborów Baborów jest starą osadą słowiańską założo- ną w 1296 roku przez Bawora II ze Strakonic. Początkowo miasto było podporządkowane bi- skupstwu wrocławskiemu, a następnie biskup- stwu ołomunieckiemu na Morawach. Bezpo- średnią pieczę nad miasteczkiem sprawowały siostry zakonne klasztoru Dominikanek w Ra- ciborzu. Od wieków ziemie głubczyckie wraz z okolicami Baborowa były terenem spornym pomiędzy władzami polskimi i czeskimi, a póź- niej niemieckimi. Były powodem wielu najaz- Gmina Baborów poło- dów i starć zbrojnych. Niestety miało to nega- żona jest w południowo tywne odzwierciedlenie w rozwoju osadnictwa wschodniej części woje- i rozwoju gospodarczym miasta. Baborów był wództwa opolskiego i gra- osadą targową, otwartą, nie posiadającą mu- niczy z gminami Kietrz, rów obronnych. Przez obszar gminy Baborów Głubczyce, Pawłowiczki przebiegał „Szlak Bursztynowy” łączący Bał- oraz gminą Pietrowice tyk z Adriatykiem, tędy wiodły karawany kup- Wielkie należącą do wo- ców z południa Europy, co potwierdzają liczne jewództwa śląskiego. Powierzchnia Gminy znaleziska archeologiczne. Baborów wynosi 117 km2. Obszar Gminy Baborów zamieszkuje ogółem 6555 miesz- kańców, w tym 3278 na terenie miasta. Gęstość zaludnienia wynosi 56 mieszkań- ców/km2. W granicach administracyjnych gminy znajduje się miasto Baborów oraz 11 sołectw: Babice, Boguchwałów z przysiół- kiem Wierzbno, Czerwonków z kolonią Czer- wonków Osiedle, Dziećmarów, Dzielów, Księ- że Pole, Raków, Sułków, Sucha Psina, Szczyty, Tłustomosty z kolonią Langowo.

Kolumna Maryjna na baborowskim rynku

Ma to również swoje odzwierciedlenie w ukła- dzie komunikacyjnym miasta Baborowa, któ- re jako osada targowa powstała na skrzyżowa- niu dróg handlowych z Raciborza do Głubczyc i z Koźla do Opawy, dlatego miasto posiada charakterystyczny wydłużony rynek. Trójkąt- ny układ rynku „długi targ” jest dość rzadki Baborów - widok na miasto wśród miast śląska opolskiego.

33 Wiek XVIII sprzyjał rozwojowi budownictwa zarówno sportowe jak i kulturalne m.in. kon- sakralnego, powstało wówczas wiele cennych kurs kroszonkarski, mistrzostwa w szachach, architektonicznie kościołów. Najciekawszym warcabach, tenisie stołowym, piłce nożnej, obiektem jest drewniany kościółek św. Józefa piłce siatkowej, biegi Baborowa, konkursy w Baborowie, który jest jednym z najpiękniej- malarskie i fotograficzne z wystawą prac kon- szych drewnianych obiektów sakralnych na kursowych, przegląd zespołów artystycznych, Górnym Śląsku. zawody strażackie itp.

Budowla powstawała w latach 1700 – 1702 roku, w kształcie rzutu krzyża greckiego. Ko- ściół wykonany jest z ciosanego drewna mo- drzewiowego na kamiennej podmurówce. Wnętrza powstawały nieco później. Kościół posiada ołtarz główny oraz cztery boczne po- święcone Matce Boskiej z Góry Karmel, św. Wawrzyńcowi, Aniołowi Stróżowi i św. Wa- lentemu. Urzekająco piękne są malowidła na sklepieniu ścian kościoła. Barokowy ołtarz i ambona są wyrazem ówczesnego kunsztu Elewator zbożowy w Baborowie snycerskiego. W XIX wieku wokół kościoła nasadzono aleję lipową i urządzono cmentarz. Gmina Baborów nawiązała współpracę part- nerską z zagranicznymi gminami. W 1996 roku zawarta została umowa partnerska miasta Baborów z niemieckim miastem Teublitz, dotycząca współpracy w dziedzinie gospodarki komunalnej, kultury, oświaty, sportu i organizacji wolnego czasu. Współpraca po- między gminami dotyczy: wymiany doświad- czeń pomiędzy samorządami, doświadczeń w zakresie rozwoju gospodarczego, ochrony środowiska, współpracy pomiędzy OSP, wymiany kulturalnej i sportowej. W 1997 roku Gmina Baborów podpisała umowę partner- ską z miastem Republiki Czeskiej – Hrad- cem nad Morawicą, co zaowocowało ożywioną współpracą w wielu dziedzinach m.in. dzia- łalności kulturalnej, sportowej, pożarniczej. Dała możliwość nawiązania wielu przyjaźni, które trwają i rozwijają się na szerszą skalę. Dużą rolę w partnerskiej współpracy odgry- Drewniany kościół św. Józefa w Baborowie wa młodzież szkolna. Umowy partnerskie za- warły już szkoły, przedszkola, sportowcy oraz Dzięki wielokulturowemu społeczeństwu Ba- strażacy. Realizowane są wspólne projekty borów ma do przedstawienia bogatą ofertę w zakresie oświaty, kultury, sportu oraz współ- zwyczajów i tradycji pielęgnowanych przez pracy przedstawicieli samorządu. mieszkańców ziemi baborowskiej. Na tere- Gmina Baborów położona jest w obrębie Ni- nie gminy organizowane są cykliczne imprezy ziny Śląskiej, na Płaskowyżu Głubczyckim. 34 Od strony wschodniej i północnej Płaskowyż a najczęściej występujące drzewa należą do ogranicza Kotlina Raciborska, wchodząca gatunków pospolitych. Przepiękne krajobrazy w skład Niziny Śląskiej, natomiast od strony oraz remizy leśne przy pagórkowatych wznie- zachodniej Góry Opawskie. Cechą charakte- sieniach dają malowniczy krajobraz i zachę- rystyczną Płaskowyżu Głubczyckiego jest jego cają do spokojnego wypoczynku. rozczłonkowanie przez szereg głęboko wcię- tych dolin falistej i pagórkowatej powierzchni terenu. Na terenie gminy przeważają obszary o rzeźbie pagórkowatej. Wzniesienia ponad dolinami posiadają typowe dla płaskowyżu rozległe płaskie lub zaokrąglone wierzcho- winy, użytkowane głównie jako grunty rolne. Największym bogactwem są bardzo żyzne gleby zajmujące w klasie I-III ponad 75% ogólnej powierzchni gminy. Rolnictwo stanowi jeden z podstawowych działów produkcji i charakteryzuje się wysoką dynamiką rozwoju. Obszary leśne zajmują jedynie 3,1% obszaru gminy, Uprawa ziemi

Malownicze krajobrazy gminy Baborów

35 6.2 Branice dzi się prawdopodobnie popularne nazwisko Bran. Nazwa Branice mogła oznaczać albo małą bramę albo własność Brana. W tej kwe- stii nie ma jasności, natomiast pewne jest, że prowadził tędy szlak handlowy z południa przez Morawy do Morza Bałtyckiego. Źródła historyczne podają, że dla jego obrony wybu- dowano zamek, i że w 1288r. jego właścicielem był Bennisch – Benedykt. Źródła dowodzą też, że nie wywiązywał się on ze swoich obowiąz- ków strażnika szlaku, ale wręcz odwrotnie – Gmina Branice jest najbardziej wysuniętą rabował kupców. Tenże Benisch-Branicki – jak na południe częścią województwa opolskiego. sam się nazywał – pochodził ze znakomitego Od północy graniczy z Gminą Głubczyce, od rodu Krawarów, do którego należało również wschodu z Gminą Kietrz, natomiast granica Uvalno z Zamkiem Cvilin. Branicki zamek po południowo – zachodnia jest zarazem granicą spełnieniu rycerskiej służby został w latach państwową z Republiką Czeską. 1863-91 przebudowany na browar. Wtedy to otaczające zamek fosy pokryto sklepieniem Gmina Branice zajmuje 122 km2. Leży na i wykorzystano jako piwnice. Płaskowyżu Głubczyckim będącym jedynym z mezoregionów Niziny Śląskiej oraz w części na przedgórzu Gór Opawskich wchodzących w skład Sudetów Wschodnich.

Wzdłuż granicy państwowej płynie rzeka gra- niczna Opawa wypływająca z czeskich gór Jesenników Wysokich, stanowiąca dorzecze Odry.

Wojewódzki Szpital dla Psychicznie i Nerwowo Chorych im ks. Biskupa Józefa Marcina Nathana w Branicach

XX-wieczna historia Gminy wiąże się ściśle z biskupem Józefem Nathanem, który był wielkim budowniczym Branic. Około 1897 r. wybudował przy drodze do Michałkowic dom dla zakonnic, a już w 1910r. powstał kompleks leczniczo – sanatoryjny. Budowa tego zakładu, często zwanego miasteczkiem miłosierdzia przy- Zamek w Branicach czyniła się do stworzenia wielu miejsc pracy.

Nazwa wsi na przestrzeni wieków była właści- W 1932 r. powstał kościół szpitalny wybudo- wie taka sama, zmieniała się jedynie jej pi- wany na wzór starożytnych bazylik chrześci- sownia. W pierwszych źródłach np. z 1278 r. jańskich. pisano Branicz, a już w 1377 Brenicz. Nazwa pochodzi prawdopodobnie od czeskiego słowa Gminę Branice tworzy krajobraz wybitnie brana, brama lub branit-bronicz skąd też wywo- rolniczy. Jedynie 1,4 % powierzchni stano- 36 wią lasy, z czego ok. 5% stanowią lasy łęgo- jęczaki, ćmy, motyle), płazy i gady (żaby, jasz- we zwane europejskimi lasami deszczowymi. czurki, zaskrońce), ryby (pstrągi, węgorze, W okolicach wsi Lewice i Bliszczyce gdzie jest leszcze, szczupaki), ptaki (gawrony, kruki, bo- największe zalesienie, położony jest obszar ciany, jastrzębie, jaskółki ), ssaki (myszy, nor- chronionego krajobrazu „Mokre- Lewice”. niki, szczury, lisy, jeże, sarny, dziki, borsuki). Charakterystyczną cechą położenia gminy, który rzutuje na występujące w tym terenie Na terenie Gminy znajduje się 106 stano- walory turystyczne, jest jej zlokalizowanie wisk archeologicznych – najstarsze pocho- przy osiowej części rozległego obniżenia mię- dzą z górnego paleolitu, najmłodsze zaś dzy Sudetami a Karpatami zwanego Bramą z okresu średniowiecza, w tym 25 stanowisk Morawską. wpisanych do wojewódzkiego rejestru zabyt- ków. W gminie Branice jest dużo ciekawych miejsc i zabytków godnych zwiedzania. Są to przede wszystkim kościoły w: Bliszczycach, Branicach, Wysokiej, Wiechowicach, Wło- dzieninie. Wartość kulturową oraz atrakcję przedstawiają ruiny kościoła cmentarnego we Włodzieninie z XV-XVI wieku bardzo pięknie położonego na wzniesieniu, z którego można podziwiać panoramę wsi Włodzienin i okolic.

Pałace w Branicach i Wysokiej, spichlerz z po- Mozaika w bazylice Świętej Rodziny w Branicach łowy XIX wieku, czy też rzeźby kamienne i drewniane polichromowane w Branicach, Występuje tu przenikanie się różnych ele- Jakubowicach, Jędrychowicach czy Włodzieni- mentów flory i fauny w szczególności cha- nie. W sumie w gminie w ewidencji zabytków rakterystycznych dla terenów nizinnych zarejestrowano 197 obiektów z czego wpisa- i górskich. Roślinność jest charakterystyczna nych do wojewódzkiego rejestru zabytków dla rejonów typowo rolniczych. W okolicach jest 19 zabytków nieruchomych i 10 obiektów Branic i Bliszczyc występuje widliczka szwaj- ruchomych ( figury, płaskorzeźby). Na terenie carska. Wzdłuż koryta rzeki Opawy występu- wsi Branice znajdują się 3 stanowiska wpisa- ją chronione gatunki roślin górskich np. śnie- ne do rejestru zabytków tj.: Osada wielokul- życzka, przebiśnieg, konwalia, lilia złotogów. turowa datowana na epokę kamienia, epokę Częściowo chronione : kalina koralowa, pier- brązu i okres średniowiecza, osada wielokul- wiosnek wyniosły. Na terenie gminy można turowa kultury ceramiki wstęgowej i kultu- spotkać: bezkręgowce (ślimak winniczek, pa- ry przeworskiej, cmentarzysko ciałopalne

Panorama Branic

37 z V w. epoki brązu i okresu halsztackiego. Na Zimą można korzystać z 300m wyciągu orczy- terenie wsi Lewice jest 9 stanowisk wpisanych kowego na tzw. czeskiej górce w Bliszczycach. do rejestru zabytków: dwie osady górnopale- Na terenach przygranicznych wzdłuż rzeki olityczne, trzy stanowiska z okresu neolitu Opawy prowadzi przez Branice ścieżka ro- oraz wpływów rzymskich, osada wielokultu- werowa tzw. „Cyklotrasa” która była realizo- rowa z okresu neolitu i wpływów rzymskich. wana ze środków UE w ramach polsko – czeskiego programu. Do aktywnego wypoczynku zachęcają trzy hale sportowe, basen kąpielowy i kąpieliska na granicznej rzece Opawie. Zaprasza również Las Mokre – Lewice z rzadko spotykanymi okazami roślin i drzew.

Basen kąpielowy „Fala” w Branicach

Kościól parafialny w Wysokiej Gmina należy do Stowarzyszenia Gmin Do- rzecza Górnej Odry – Euroregionu SILESIA. Gmina Branice stanowi typową gminę rolniczą Od 1996 r. ma podpisane porozumienie z cze- z łagodnym klimatem i bardzo dobrymi glebami. ską gminą Uvalno, które dotyczy współpracy Sprzyjające warunki naturalne predysponują partnerskiej w dziedzinach wymiany mło- gminę jako typowy rolniczy wiejski teren, gdzie dzieży, sportowych, pożarniczych, realizacji działalność rolnicza odgrywa znaczną rolę. Po- wspólnych projektów oraz zagospodarowania krywę glebową gminy budują gleby wytwarzane terenów przygranicznych. z lessów i utworów lessowych należące do czar- noziemów, mady rzeczne (na zalewowych tara- sach rzecznych Opawy i Troi) i gleby brunatne wytwarzane z piasków słabogliniastych i glinia- stych, gdzie występują II i III klasy bonitacyjnej. Ogólna powierzchnia Gminy wynosi 12 187 ha. W gminie działa 1003 gospodarstw rolnych, 198 podmiotów gospodarczych. W Bliszczycach i Branicach funkcjonują dwie prywatne elek- trownie wodne usytuowane na odnogach rzeki Stadion sportowy KS „Orzeł” w Branicach Opawy tzw. Młynówkach. Branice prowadzą również bardzo intensyw- Malownicze tereny przygraniczne sprawiają, ną współpracę przygraniczną z innymi cze- że gmina posiada znakomite warunki do roz- skimi gminami, zwłaszcza z: Skorohovicami, woju agroturystyki. Vavrovicami oraz miastami Krnov i Opava. 38 6.3 Głubczyce -Opole-Gliwice-Katowice-Kraków-Rzeszów- Medyka-Kijów miasto oddalone jest o około 35-40 km.

Gmina Głubczyce położona jest w południo- wo-zachodniej części Polski. Jest największą gminą w województwie opolskim. Jej powierzchnia wynosi ok. 294 km kw. (3,1% te- renów województwa). Blisko 14-tysięczne miasto Głubczyce położone nad rzeką Psiną na historycznym szlaku handlowym Opole- Ołomuniec-Brno jest siedzibą władz gminy i powiatu, a także centrum usługowo-prze- twórczym regionu. Około 20 km od centrum miasta położona jest droga krajowa Nr 45 relacji Pszczyna-Racibórz-Opole, pełniąca funkcję trasy głównej ruchu przyśpieszone- go. W odległości 25 km w linii prostej, lecz już po czeskiej stronie, znajduje się droga Nr 11 o podobnej funkcji relacji Praha (Hra- dec Kralove)-Cieszyn (Ostrava), przebiega- jąca przez Opavę. Od budowanej autostrady A4 relacji Drezno-Berlin-Zgorzelec-Wrocław

39 Głubczyce posiadające od roku 1275 prawa ośrodka świadczą liczne wyróżnienia tytu- miejskie mogą pochwalić się licznymi zabyt- łami „Mister Campingu” przyznawanymi kami z rożnych epok a wśród nich na szcze- przez Polską Federację Campingu i Cara- gólną uwagę zasługuje renesansowy ratusz vaningu. Entuzjastom turystyki rowerowej zbudowany w roku 1570 na miejscu dawnego proponujemy wędrówkę trasą rowerową po domu kupieckiego z XIV wieku z wykorzysta- polsko-czeskim pograniczu Śląska, przebie- niem elementów dawnej budowli, zniszczo- gającą w okolicy Głubczyc, Głogówka i Bra- ny w czasie II wojny światowej odbudowany nic, a po stronie czeskiej Krnova, Albrechtic w latach 2006-2008. Warto także zobaczyć i Osoblahy. kościół parafialny p.w. Narodzenia NMP z II poł. XIII w., późnobarokowy zespół klasztor- Dominującą gałęzią gospodarki w gminie jest ny Franciszkanów z XVIII w. a także kolumnę rolnictwo. Rozwojowi rolnictwa sprzyjają bar- Maryjną z 1738 roku. Na terenie gminy warto dzo dobre gleby (gleby klasy I-III stanowią zwiedzić m.in. kościół p.w. Św. Trójcy w Opa- 74% ogólnej powierzchni gruntów ornych) wicy - zabytek klasy „O” zbudowany w latach a także klimat. W strukturze upraw przewa- 1701-1706, kościół p.w. Podwyższenia Św. żają rośliny zbożowe (pszenica, żyto i jęcz- Krzyża z 1910r. w Bogdanowicach, kościół mień) - ponad 80% upraw oraz rośliny okopo- p.w. św. Jana Chrzciciela z 1575 r. w Chomią- we (ziemniaki i buraki) - blisko 10%. ży, zamek z XVI w. (przebudowany w XIX w.) w Grobnikach oraz kapliczkę św. Barbary Miejscową gospodarkę tworzą przede z przełomu XVIII i XIX w., a przy niej źródeł- wszystkim zakłady branży spożywczej (Za- ko, którego woda, według miejscowych prze- kłady Piwowarskie Głubczyce S.A., Toska kazów od XVII w., posiadała cudowną moc, Sp. z o.o., Okręgowa Spółdzielnia Mleczar- kościół p.w. Podwyższenia Św. Krzyża w Kli- ska), produkcji rolnej (Top Farms „Głubczy- sinie, klasycystyczny dwór z początku XIX w. ce” Sp. z o.o.), branży metalowej (Elektro- w Pielgrzymowie, pałac w Pomorzowicach met i Galmet) oraz kosmetyczno-farmaceu- zbudowany w 1614 r. przez starostę księstwa tycznej (ASA Sp. z o.o., KOSMED). Znane karniowskiego Hartwicha von Stitten, prze- i cenione w Polsce wyroby tych firm stano- budowany w 1905 r. wią dobrą wizytówkę miejscowej gospodarki oraz świadczą o efektywności inwestowania Teren gminy Głubczyce to wymarzone miej- na tym terenie. Ponadto, w mieście dobrze sce dla miłośników malowniczych krajobra- prosperują firmy budowlane (Głubczyckie zów. Wśród turystycznych atrakcji gminy Przedsiębiorstwo Budowlane „Budomex”, wymienić należy obszar chronionego krajo- Przedsiębiorstwo Budownictwa Ogólnego brazu w rejonie Mokre - Lewice, obejmujący i Instalacyjnego „Chmielewski”), handlowo- fragment Gór Opawskich oraz las głubczyc- usługowe (P.U.H.”Krokus”, FHU „Mega”) ki położony na północ od miasta, obejmujący oraz zakłady rzemieślnicze, zrzeszone część zlewni Straduni wraz z licznymi wąwo- w Spółdzielni Rzemieślniczej oraz Cechu zami i parowami. Na tym terenie spotkać Rzemiosł Różnych. można wiele chronionych roślin i zwierząt. Nieco mniejsze kompleksy leśne znajdują Swoją przyszłość Głubczyce wiążą się także w południowo zachodniej części z dalszym rozwojem przetwórstwa rolno-spo- gminy, m.in. w okolicach Pielgrzymowa, Pie- żywczego oraz usług związanych z rolnictwem. trowic, Radyni, Braciszowa oraz na wschód Sprzyjają temu istniejące rezerwy w zakresie od Chróstna. W odległości 12 km od Głub- produkcji rolnej oraz bliskość potencjalnie czyc - 2 km od przejścia granicznego znajdu- dużych rynków a także rozwój współpracy je się camping Nr 240. O standardzie tego z zagranicą. 40 6.4 Gorzyce Historia

Działalność człowieka na tutejszych terenach sięga bardzo zamierzchłych czasów, tj. 4000 lat p.n.e. Świadczą o tym wykopaliska archeologiczne z okresu epoki kamiennej (neolitu) w postaci siekier, toporów, ozdób itp. (Czyżo- wice, Rogów, Olza, Bluszczów). Z nieco póź- niejszego okresu pochodzi prehistoryczne cmentarzysko w Gorzyczkach.

Pierwsza udokumentowana wzmianka o tu- Gmina Gorzyce (ZIE- tejszych miejscowościach pochodzi z 1229r., LONA GMINA) jest kiedy to w bulli papieża Grzegorza IX dato- usytuowana w południo- wanej w Perugii wymienia się wsie Uchylsko wej części województwa i Gorzyce. Mniej więcej z tego samego okresu śląskiego przy granicy pochodzą zapiski o dziesięcinie składanej ko- z Republiką Czeską. Jest legiacie opolskiej przez Olzę, Kamień, Odrę, największą terytorialnie Bluszczów i Bełsznicę. gminą powiatu wodzisław- skiego (64,47 km2). Gminę zamieszkuje bli- W późniejszych wiekach historia tych ziem ze sko 20 tys. mieszkańców. względu na graniczne położenie była zawiła. Ścierały się tu różne kultury i religie, a ziemie W skład gminy Gorzyce wchodzi 12 sołectw. te przechodziły pod różne władania. Jednak Są to: Bełsznica, Bluszczów, Czyżowice, Go- od zakończenia I wojny światowej należą one rzyce, Gorzyczki, Kolonia Fryderyk, Odra, do Polski. Olza, Osiny, Rogów, Turza Śląska i Uchylsko.

Liczne akweny wodne i kompleksy leśne powo- dują, że gmina stanowi część tzw. „Zielonego Śląska”, zaś zasoby naturalne stanowią poważ- ny potencjał dla rozwoju turystyki. Jej mocną stroną jest dobrze rozwinięta infrastruktura techniczna, a położenie w pobliżu miast – Wo- dzisławia Śląskiego, Rybnika, Jastrzębia Zdro- ju i Raciborza – sprawia, że jest to atrakcyjne miejsce dla budowy własnego domu oraz pro- wadzenia działalności gospodarczej.

41 Zabytki W roku 2009 za basen „Nautica” gmina zdo- była prestiżową nagrodę - Oskara Sportowe- Dziedzictwem kulturowym gminy są m.in. go „Gminess” w kategorii „Gminny inwestor zabytki architektury. Do rejestru Śląskie- – sportowo – turystyczny”. go Konserwatora Zabytków zapisany został Zespół Pałacowo – Parkowy w Gorzycach Sportową wizytówką gminy są liczne kluby w skład którego wchodzą: pałac hrabiego sportowe: „Przyszłość” Rogów, „Czarni” Go- Arco, pałac myśliwski i park krajobrazo- rzyce, „Naprzód” Czyżowice, „Unia” Turza wy w stylu angielskim. W rejestrze znalazły Śl., „Olszynka” Olza, „Strzelec” Gorzyczki, się także: stanowisko archeologiczne – gro- „Rozwój” Bełsznica oraz stowarzyszenie spor- dzisko średniowieczne w Gorzyczkach oraz tów i sztuk walki - „Czarny Smok”. XVIII-wieczna figura św. Jana Nepomucena w Bluszczowie usytuowana na szczycie roz- Gmina Gorzyce jest również popularnym ległego wzgórza o nazwie Kamieniec. Monu- miejscem uprawiania turystyki weekendo- ment został ufundowany przez hrabiowską wej. Zalety krajobrazu oraz obiekty zabytko- rodzinę Larischów, którzy w tamtym czasie we zwiedzić można przemierzając rowerem byli właścicielami Bluszczowa i okolicznych Powiatową Trasę Rowerową 316 Y. Tereny wiosek. Figura uważana jest za jedno z naj- zielone są również rajem dla miłośników węd- piękniejszych dzieł wybitnego rzeźbiarza ba- karstwa, którzy chętnie odwiedzają akweny roku na Śląsku – Johanna Österreicha. wodne w Olzie, Odrze i Bluszczowie.

Spragnieni wypoczynku turyści korzystać mogą z oferty Ośrodka Wypoczynkowego „Olza” oraz Pola Biwakowego „Europa” w Olzie.

Atrakcję dla mieszkańców i turystów odwie- dzających Gminę Gorzyce stanowią również imprezy cykliczne. Największą popularnością cieszą się: Sportowy Turniej Miast i Gmin oraz „Picnic Country” w Czyżowicach.

Sport, turystyka i rekreacja Oświata Na bazę edukacyjną gminy składają się: Sport i rekreacja zajmują szczególne miejsce 1 Zespół Szkolno – Przedszkolny, 4 gimnazja, w życiu społecznym gminy Gorzyce. 7 szkół podstawowych i 5 przedszkoli. Rozbu- dowana infrastruktura edukacyjna gwarantu- W grudniu 2007 r. został oddany do użytku je optymalne warunki pracy dla uczniów i na- Gminny Ośrodek Turystyki Sportu i Rekreacji uczycieli. Największą inwestycją w dziedzinie „Nautica”. Znakiem rozpoznawczym obiektu edukacji była budowa pełnowymiarowej hali jest krzywa wieża widokowa. sportowej w Gorzyczkach.

Dla odwiedzających przygotowano dwa ba- Działalność kulturalna seny, bicze i masaże wodne, gejzery, jacuzzi z solankami i zjeżdżalnię. Do dyspozycji jest Odzwierciedleniem bogatych zasobów ludz- również salon odnowy biologicznej, a w nim kich gminy Gorzyce jest intensywne życie sauna i solarium. kulturalne. 42 W Gorzycach, Czyżowicach i Olzie funkcjo- Przyznaje tytuł „Człowieka o złotym sercu”. nują Wiejskie Domy Kultury z podporząd- kowanymi sobie świetlicami wiejskimi. Upo- Życie religijne wszechnianiem czytelnictwa zajmują się bi- Życie religijne mieszkańców gminy blioteki publiczne w Rogowie, Czyżowicach, Gorzyce skupione jest wokół 6 parafii rzym- Gorzycach, Turzy Śl. i Olzie. sko-katolickich. Najbardziej znanym miejscem kultu religijnego, mającym międzyna- Animatorami życia kulturalnego są również rodowe znaczenie, jest Sanktuarium Matki działające na terenie gminy organizacje po- Bożej Fatimskiej w Turzy Śląskiej. Przesłanie zarządowe. Od wielu lat we wszystkich so- fatimskie od ponad 50 lat przyciąga tutaj rze- łectwach prężnie działają Koła Gospodyń sze pielgrzymów z całej Polski i spoza jej gra- Wiejskich i ich zespoły śpiewacze z popular- nic. W roku 2004 w Turzy Śl. odbyła się uro- nymi „Olzankami” na czele. Bogate życie czystość związana z koronacją obrazu Matki artystyczne i towarzyskie prowadzą chóry: Bożej Fatimskiej koronami papieskimi. „Moniuszko” w Czyżowicach, „Słowik nad Olzą” w Olzie, „Melodia” w Osinach, „Can- temus Domino” w Gorzycach oraz „Lira” w Turzy Śl.

Jedną z najważniejszych imprez w gminie są organizowane od ponad 20 lat Dożyn- Zasoby gospodarcze ki Gminne. Od ponad 20 lat spotykają się także kobiety na swoim Spotkaniu Wiosen- Obserwowanym na terenie Gminy Gorzy- nym. Dziełem ich rąk są co roku wspaniałe ce procesem, jest dynamiczny rozwój małej żniwne korony w korowodzie dożynkowym i średniej przedsiębiorczości. Potwierdzeniem i piękne tradycyjne palmy w paradzie palm tego zjawiska jest liczba osób prowadzących wielkanocnych. Za sprawą kobiet z KGW działalność gospodarczą, wynosząca ponad kultywowane są tradycje bożonarodzeniowe 1100 podmiotów. i oraz zwyczaje Nocy Świętojańskiej. Do rangi święta amatorskiego ruchu śpiewaczego Władze gminy Gorzyce od kilku lat podej- w gminie urasta „Wielki Zlot Chórów nad mują intensywne działania w celu stworzenia Olzą” organizowany przez miejscowy chór. optymalnych warunków dla rozwoju małych W kalendarz imprez kulturalnych od kilku lat i średnich przedsiębiorstw. Dużym osiągnię- ciekawie wpisują się organizowane na przeło- ciem było utworzenie strefy przemysłowej mie maja i czerwca Dni Gminy Gorzyce, któ- w Czyżowicach oraz budowa kolejnej - w Go- re prezentują dorobek lokalnego amatorskie- rzyczkach (w sąsiedztwie autostrady A-1). go ruchu artystycznego. Współpraca międzynarodowa Od 1991 r. w społeczno – kulturalne ży- cie gminy Gorzyce wrasta lokalna gazeta Podstawą do intensywnej współpracy trans- „U nas”. Towarzyszy wszystkim ważniejszym granicznej są podpisane umowy międzynaro- wydarzeniom z życia społecznego, kulturalne- dowe z czeską gminą Lutynia Dolna, z mia- go i gospodarczego w gminie oraz poczynaniom stem Bogumin oraz współpraca z Ostravą władz samorządowych. Służy mieszkańcom Svinov i Czeską Ostravą. gminy jako doskonałe źródło informacji. Pro- muje gminę. Inspiruje działania i patronuje Od tego momentu władze i mieszkańcy tych wydarzeniom kulturotwórczym w środowisku. gmin prowadzą działania, zmierzające do za- 43 cieśnienia stosunków polsko-czeskich. Na bazie czor). Należy przypuszczać, że miejscowość współpracy kulturalnej i gospodarczej udało się założył niejaki Kaczor. Pierwsza wzmianka zorganizować kilka wspólnych przedsięwzięć. pisana o miejscowości Ketre (Katscher) po- łożonej nad rzeką Troją pochodzi z 1321 roku. W ostatnim czasie intensywnie rozwija się tak- Jest to akt zamiany pól spisany w „Codex że współpraca ze słowacką gminą Stara Bystri- Diplomaticus Moraviae”. Akt ten wspomina ca oraz z Kamieńcem Podolskim na Ukrainie. o Kietrzu jako o mieście, toteż rok 1321 uwa- Zapraszamy wszystkich do odwiedzenia cieka- żany jest za rok nadania praw miejskich przez wych miejsc naszej małej ojczyzny. Biskupa Ołomunieckiego Konrada. W XI wieku istniała tu osada słowiańska podporządko- 6.5 Kietrz wana królowi czeskiemu. Za czasów biskupa Brunona (1245 – 1281) została ona zasiedlona w większości przez Niemców. Kietrz od dawna znany był jako miasto tkaczy. Już w 1539 roku istniało bractwo czeladników tkackich, a w 1569 roku powstał „porządek cechowy” dla tkaczy. W 1784 roku Mieszkało w Kie- trzu 46 płócienników i 3 sukienników. W 1840 roku w 350 warsztatach tkano len i bawełnę, a w 36 wełnę. W 1870 roku przedsiębiorcy z Berlina uruchomili fabrykę Pluszu i Dywa- Pierwsza wzmianka o na- nów. Z uwagi na brak popytu, ten rodzaj tkac- zwie miejscowości Kat- twa zaczął upadać. Żeby zapobiec dalszemu scher datowana jest na upadkowi miasta i pomóc bezrobotnym powo- 1266 r. Jak podają źródła łano stowarzyszenie, którego głównym celem historyczne nazwa pocho- były starania o zapewnienie zamówień dla sa- dzi od niemieckiego słowa modzielnych tkaczy. W czasach współczesnych „Enterich” (po polsku ka- tkackie tradycje Kietrza kultywowały Zakłady

44 go tj.: Baborowem, Branicami, Głubczycami i poprzez Pietrowice Wielkie z wojewódz- twem śląskim oraz sześcioma gminami Re- publiki Czeskiej. Kietrz leży w południowej części Płaskowyżu Głubczyckiego nad rzeką Troją - prawym dopływem Psiny, na historycznym szlaku komunikacyjnym między Śląskiem a Czechami, w odległości 20 km na południowy-wschód od Głubczyc, 15 km na południowy–zachód od Raciborza, 15 km na północ od Opavy. Gmina zajmuje obszar 140 km2 i liczy 12100 mieszkańców z czego w mieście zamieszkuje 6600 osób. Gmina podzielona jest na 12 sołectw: Chróścielów, Dzierżysław, Kozłówki, Lubotyń, Ludmierzy- ce, Nowa Cerekwia, Nasiedle, Pilszcz, Rogo- żany, Rozumice, Ściborzyce Wielkie, Wojno- wice. W mieście i gminie Kietrz znajdują się liczne zabytki. Należą do nich: barokowy ko- ściół parafialny p.w. Św. Tomasza z trójnawo- wą bazyliką sklepioną kolebkowo (XVII w.). Tkanin Dekoracyjnych „Welur”, które w okre- W centralnej części miasta zachowała się póź- sie swojej świetności zatrudniały około 2000 nobarokowa kaplica cmentarna Św. Krzyża pracowników. W chwili obecnej zakład ten z połowy XVII w. Przy ulicy Raciborskiej usy- jest w upadłości. Pod koniec XIX wieku liczba tuowany jest kościół klasztorny pod wezwa- mieszkańców Kietrza przekroczyła 4000 osób, niem Trzech Króli. Na środku rynku stoi 13 a w okresie międzywojennym wzrosła do 9023 metrowej wysokości posąg przedstawiający osób. Zawierucha lat 1939 - 1945 obeszła się nawiedzenie Św. Elżbiety wykonany w 1730 z miastem łagodnie jednak zajęty przez Ar- roku. Na posągu są postaci św. Marii i św. Elż- mię Czerwoną w marcu 1945 r. Kietrz został biety, na rogach figury św. Jakuba, św. Anny, spalony i zniszczony. Większość ludności po- św. Józefa i św. Jana. W parku przy rynku stoi chodzenia niemieckiego została wysiedlona. pomnik Św. Floriana. Anioł u nóg świętego Odzyskany przy rozgruzowywaniu kamienic trzyma herb miasta, łaciński napis oznajmia: w centrum miasta materiał budowlany wy- „Takiej czci ten jest godzien, który swoim wieziono na odbudowę Warszawy i budowę protegowanym tak wielkiej łaski udzieli”. Nowej Huty. Do spalonego i zniszczonego W sąsiedztwie kościoła parafialnego znajdują Kietrza zaczęli napływać nowi mieszkańcy się ruiny pałacu z XVII w. Pałac był siedzibą głównie z południowo-wschodniej Polski oraz rodu Gaszynów (Niklar Gaschinsky von Ga- ludność wysiedlona ze wschodnich terenów II schin), którzy byli właścicielami Kietrza po- Rzeczypospolitej. Zaczęła się odbudowa mia- nad 300 lat. Na Czarnej Górze, przy drodze sta i przywracanie go do życia. Obecnie gminę Kietrz - Rozumice, znajduje się obozowisko zamieszkuje około 95% ludności pochodzenia otwarte z epoki górnego paleolitu świadczące polskiego i 5% ludności autochtonicznej. o osadnictwie łowców paleolitycznych sprzed Miasto i gmina Kietrz położona jest na Nizi- około 35 tys. lat. nie Śląskiej w południowej części wojewódz- twa opolskiego. Graniczy z trzema gminami W 1957 roku, 4 km za Kietrzem został utwo- wchodzącymi w skład Powiatu Głubczyckie- rzony rezerwat przyrody – Góra Gipsowa 45 obejmujący 1 ha powierzchni. Występuje tu chów. Herb i flaga Gminy Kornowac zostały roślinność stepowa z ostrożniem panońskim ustanowione Uchwałą Nr XXVII/122/2000 i kostrzewą waleryjską. Na Górze Gipsowej Rady Gminy Kornowac z dnia 11 listopada (285 m n.p.m.) znajduje się nieczynna kopalnia 2000 r. Herb został opracowany na podsta- gipsu (eksploatację zakończono w latach sześć- wie pracy prof. M. Gumowskiego, Herby dziesiątych). Również pozostałe miejscowości i pieczęcie miejscowości województwa ślą- gminy posiadają wiele zabytków tj. barokowo- skiego, Katowice 1939 r. W pracy tej jest klasyczny kościół parafialny w Nowej Cerekwi, mowa o pieczęci Gminy Kornowac, na której barokowy pałac z dekoracją w stylu regencji występuje gałązka o dwóch liściach: lipowym z XVIII w., park z XVII w i budynki gospodar- i dębowym. 6 kwietnia 2000 r. Rada Gmi- cze w Nasiedlu, które stanowią własność pry- ny Kornowac zwróciła się do Ministerstwa watną, gotycko-renesansowy kościół parafialny Spraw Wewnętrznych i Administracji o za- z końca XVI wieku w Pilszczu. Na terenie gmi- opiniowanie projektu herbu i flagi. W dniu ny występują stanowiska archeologiczne objęte 20 października 2000r. projekt pozytywnie nadzorem Wojewódzkiego Konserwatora Za- zaopiniowała Komisja Heraldyczna. Następ- bytków. nie 24 października 2000r. zaopiniowało pozytywnie projekt MSWiA.

Gmina posiada korzystne położenie komunikacyjne: odległości od trzech dużych miast (Rybnik, Wodzisław, Racibórz) nie przekra- czają 15 km, a przez jej teren przebiegają drogi wojewódzkie nr 933 i 935. Gmina Kor- nowac od północy graniczy z Gminą Lyski, od południa z Gminą Lubomia, od zachodu z Raciborzem, z Pszowem i Rydułtowami od wschodu.

6.6 Kornowac Gmina Kornowac powstała 1 stycznia 1973r. W jej skład wchodziło 7 sołectw: Kornowac, Pogrzebień, Rzuchów, Łańce, Kobyla, Brze- zie n/Odrą i Pstrążna. W czerwcu 1976r. z gminy wyłączono sołectwo Brzezie, któ- re zostało przyłączone do Raciborza. Od 1 lutego 1977r. Gminę Kornowac połączono z Gminą Lyski. W dniu 1 stycznia 1993 r., na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 1992 r. powołano dzisiejszą Gmi- nę Kornowac. Gmina Kornowac po- łożona jest na wschód Gmina Kornowac charakteryzuje się dużym od Raciborza. Zajmuje urozmaiceniem rzeźby terenu. powierzchnię 26,3 km2. Liczba mieszkańców wy- W Kobyli i Pogrzebieniu znajdują się punk- nosi obecnie ok. 4800 ty widokowe, z których widok roztacza się osób. W skład Gminy wchodzi 5 sołectw: na całą okolicę. Należy do najczystszych Kornowac, Kobyla, Łańce, Pogrzebień i Rzu- gmin województwa śląskiego. Świadczy 46 o tym bogactwo flory i fauny, których licz- z licznymi krzewami egzotycznymi, jedynym ni przedstawiciele należą do gatunków w gminie pomnikiem przyrody - dębem szy- prawnie chronionych. Leży częściowo pułkowym liczącym około 250 lat. w otulinie parku krajobrazowego „Cyster- − pałac w Pogrzebieniu zakupiony w 1882r. skie Kompozycje Krajobrazowe” w Rudach przez rodzinę von Baildon (potomków Raciborskich. znanego przemysłowca śląskiego Joh- na Baildona), a następnie przebudowany i rozbudowany w stylu neorenesansu wło- skiego - znajdują się w nim cenne schody marmurowe,

− Kościół w Pogrzebieniu powstał w połowie zdjęcie: dr Jan Duda XIX w. i obok świątyni w Pszowie był najstarszym kościołem murowanym w okolicy; Z czasów Sobieskiego zachowały się frag- początki jego sięgają jednak najprawdopo- menty alei dębowej w Rzuchowie, należącej dobniej XIV w. do najciekawszych zakątków gminy. Podobne walory posiadają okolice stawów w Łańcach Zgodnie z założeniami Planu Zagospoda- i Rzuchowie, a także uroczyska przyrodnicze rowania Przestrzennego na terenie gminy „Zapaście” i „Bociek” w Pogrzebieniu. wyznaczono tereny inwestycyjne pod działal- ność usługowo – przemysłową. Wzdłuż dro- Przez teren Gminy Kornowac przebie- gi wojewódzkiej nr 935 (Rybnik – Racibórz) gają dwa szlaki turystyczne. Pierwszy zlokalizowane są obiekty handlowo usługowe z Łubowic do Pogrzebienia. Trasę tą poko- (np. hurtownie budowlane, stolarnie, bazy nywał poeta Joseph von Eichendorff udając transportowe, małe zakłady usługowo – pro- się do swej wybranki Luizy. Drugi szlak prze- dukcyjne). Teren Gminy Kornowac ze wzglę- biega południowo - zachodnią granicą gminy du na położenie i czyste środowisko przycią- i jest oznaczony kolorem czerwonym - jest to ga chętnych do inwestowania w indywidual- szlak Husarii Polskiej, z Będzina przez Tar- ne budownictwo mieszkaniowe. nowskie Góry i Racibórz do Krzanowic, który w przyszłości ma prowadzić dalej przez Mo- Gmina Kornowac wspiera organiza- rawy na wzgórze Kahlenberg koło Wiednia. cje kulturalne i sportowe. Świadczą o tym prężnie działający Gminny Ośro- Do najważniejszych zabytków Gminy Korno- dek Kultury w Kornowacu z siedzibą w Ko- wac należą: byli oraz Gminna Biblioteka Publiczna w Kornowacu z siedzibą w Kobyli. − pałac w Rzuchowie zbudowany w latach 80 - tych XIX w. przez Heinricha Himm- la, otoczony jest parkiem krajobrazowym 47 6.7 Krzanowice szereg zachowanych tradycyjnych zwyczajów i obyczajów.

Gmina leży na południowym krańcu powiatu raciborskiego, sąsiadując z powiatem opaw- skim w Czechach. Ma dogodne połączenia z Raciborzem, Opawą i Ostrawą. Stolicą jest miasto Krzanowice, już w 1265 roku posiadają- ce prawa miejskie. Gminę Krzanowice, oprócz miasteczka o tej nazwie, tworzą cztery sołec- twa: Pietraszyn, Borucin, Bojanów i Wojnowice. Wielowiekowe przygranicz- Obszar gminy wynosi 4706 hektarów (z czego ne położenie, na styku Ślą- na same Krzanowice przypada 320ha). Obec- ska i Moraw, Polski i Czech, nie w Krzanowicach zamieszkuje 2198 miesz- ołomunieckiej i wrocław- kańców. Przylega ona od południa do granicy skiej prowincji kościelnej, z Czechami, od zachodu, północy i wschodu zaś sprawiło, że gmina Krza- do innych gmin powiatu raciborskiego: Pietro- nowice może się poszczycić wic Wielkich Raciborza i Krzyżanowic. wspaniałym, wielokulturowym dziedzictwem, czego świadectwem jest chociażby wciąż żywa Ważnym traktem na tym terenie jest droga wśród tutejszej ludności gwara śląska oraz wojewódzka 916, biegnąca z Raciborza przez

48 Samborowice do granicy z Czechami (Pie- Gdy chodzi o gleby, dominują ziemie bru- traszyn – Sudice) oraz droga wojewódzka 917 natne, a niektóre również czarnoziemy, łącząca Racibórz z Bojanowem i Krzanowi- jako produkty wietrzenia niektórych prehi- cami, a następnie prowadząca do przygra- storycznych skał i lessów. W pobliżu Psiny/ nicznej miejscowości Chuchelna (Czechy). Cyny i Potoku Krzanowickiego spotkać moż- Z północnego-zachodu ukosem na południo- na mady. Ogólnie są to tereny żyzne. wy wschód przecina gminę rzeka Psina, zwana też Cyną, stanowiącą lewy dopływ Odry. Piękne, pagórkowate okolice śląsko-moraw- Szerokość jej koryta wynosi 4-5 metrów. skiego pogranicza, przeciętego malowni- Prawym dopływem Psiny/Cyny jest potok czym dorzeczem rzeki Cyny, sprawiają, że o nazwie Biała Woda. Bierze on swój począ- gmina stwarza wyśmienite warunki do za- tek w pobliżu miejscowości Olrisov, niedale- mieszkania, z dala od zgiełku dużych miast. ko Opawy, na terenie Czech. Płynąc w kierunku Sudic, przecina polsko-czeską grani- W starych dokumentach spotyka się róż- cę państwową, a następnie przez Pietraszyn ne nazwy jakie miejscowość nosiła, np. i Krzanowice, podąża się w stronę Psiny/Cyny. Krenowicz (1313), Crenowitz (1385), Prawym dopływem Białej Wody jest Potok Stra- a najdłużej Kranowitz (prawdopodobnie od chowicki. Zbiera on wody po czeskiej stronie 1736 do 1936). Kranstad (w latach 1936-1945) w Starachowicach stamtąd, płynąc na północ. i ostatecznie od 1946 roku Krzanowice. Stanowi na krótkim odcinku granicę pań- stwową, by w końcu podążyć na polska stronę Krzanowice do drugiej połowy XIX wie- i okalając od południa Krzanowice, połączyć się ku posiadały prawa miejskie nadane z Białą Wodą, w jej dolnym biegu tuż za mia- w 1265 roku przez króla Przemysława Otto- stem. W pobliżu Borucina wypływa jeszcze je- kara II i zatwierdzone w 1313 przez króla Jana den prawy dopływ Psiny/Cyny - potok o nazwie Luksemburczyka. Przez następne dwa wieki Oderla, który niesie wody w kierunku wschod- miasto rozwijało się korzystając z wytyczenia nim na teren sąsiedniej gminy Krzyżanowice. nowych terenów pod miasta i drogi do Opavy W tym miejscu warto wspomnieć o tzw. Młynów- i Raciborza. W 1498r. Krzanowice uzyska- ce. Jest to wykopany przed kilkaset laty sztucz- ły prawo organizowania jarmarków. Czyn- ny ciek wodny-kanał, biorący swój początek na nikiem sprzyjającym rozkwitowi miasta zaporze na Białej Wodzie, koło Krzanowic. Jego było także dobrze rozwijające się rzemiosło wody dawniej zasilały dwa wówczas funkcjonu- np. warzenie piwa. jące młyny, stąd potoczna nazwa – Młynówka. W średniowieczu istniał tu zamek. Obecnie Teren gminy Krzanowice jest pofałdo- na wzgórzu zamkowym usytuowany jest kowany, co należy wiązać z ruchami ziemi ściół p.w.św. Wacława. Po wiekach rozwoju, w okresie ostatnich zlodowaceń. Dla przy- w XVIIw. Krzanowice zaczęły tracić na znacze- kładu, górujący nad całą okolicą kościół pa- niu. Szczególnie negatywne piętno na Krzano- rafialny p.w św. Wacława w Krzanowicach, wicach wywarła wojna trzydziestoletnia (1618- leży 221 metrów nad poziomem morza, na- 1648). W 1683r. przez miejscowość w drodze tomiast znajdujący się w tej samej miejsco- na odsiecz Wiednia przeciągały wojska króla wości kościół św. Mikołaja 202,5 mnp. Jeszcze Jana III Sobieskiego. Po roku 1742 miasto bardziej wyraźny spadek terenu jest widocz- dostało się pod władanie królestwa pruskie- ny w dolinie rzeki Psiny/Cyny, położonej po- go i do końca II wojny światowej wchodziło niżej 195 mnp. Z kolei teren leżący na zachód w skład państwa niemieckiego. W czasie pano- od Borucina, uchodzący za najwyższy w całej wania pruskiego nastąpił podział Krzanowic gminie, znajduje się na wysokości 250 mnp. na miasto i wieś. 49 Odbudowane po zniszczeniach wojennych chowało się wyposażenie barokowe i klasycy- Krzanowice, od 1945r. należą do Polski. styczne z XVIIIw. W tym dwie figury aniołów Znajdujący się w centrum rynek przypomi- (dzieło M.Oesterrecha). na o „minionej” historii. Obecnie dominuje zabudowa jednorodzinna, zwarta, typowa 6.8 Krzyżanowice dla małych miast, z kamienicami przy rynku i uliczkach centralnych. Krzanowice są sie- dzibą władz samorządowych.

Jedną z ważniejszych atrakcji turystycznych Gminy Krzanowice jest trasa rowerowa Ra- cibórz- Krzanowice-Opava, która jest częścią trasy nr 6 Kraków–Opava. Trasa przebiega na terenie gminy przez: Wojnowice-Bojanów - Krzanowice- Pietraszyn.

Jej długość przekracza 14 km. Do Republiki Gmina Krzyżanowice leży u podnóża Bramy Czeskiej można dojechać drogą nr DW 916 Morawskiej, w południowej części powiatu ra- Pietraszyn- Sudice lub drogą Krzanowice- ciborskiego. Granicę gminy od wschodu sta- Strahowice. Przebieg trasy ukazuje walory nowi rzeka Odra, a od południa i zachodu, na przyrodnicze, architektoniczne i rekreacyj- odcinku 26 km gmina graniczy z Republiką ne poszczególnych miejscowości z terenu Czeską. Gminy Krzanowice. W skład gminy Krzyżanowice wchodzi 10 Pierwszą miejscowością na terenie Gminy pięknych, zadbanych, tonących w zieleni Krzanowice do jakiej podąży turysta korzy- miejscowości. stający z trasy rowerowej są Wojnowice.

Przejeżdżając przez miejscowość warto zo- baczyć:

- dawny pałac zbudowany w drugiej połowie XIXw., który jest otoczony przepięknym parkiem krajobrazowym, w którym znajduje się szereg atrakcji przyrodniczych: buki pospo- lite i derenie jadalne (najstarszy i najgrub- szy okaz na Górnym Śląsku), pochodzące z Ameryki Północnej: brzoza czarna, klęk kanadyjski (niezwykle rzadki nawet w Kana- dzie i USA), a z Ameryki Południowej krzew kasztanowca drobnokwiatowego oraz wiele innych bardzo ciekawych gatunków drzew i krzewów.

- Godny uwagi również jest późnobarokowy Kościół p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego, zbudowany w latach 1793-94. Częściowo za- 50 Przez obszar gminy przechodzą dwie linie zabytkach i istniejące baza hotelarsko-ga- kolejowe relacji Racibórz - Chałupki - Bo- stronomiczna powodują, że gmina ma wiele humin i Rybnik - Chałupki - Bohumin oraz walorów turystycznych. Szczególnie warte drogi krajowe nr 45 i 78, a także droga woje- zwiedzenia są: wódzka nr 936. Dzięki temu istnieją dogodne połączenia z wszystkimi większymi miastami • kościół p.w. św. Piotra i Pawła w Tworkowie, w regionie: Raciborzem, Wodzisławiem Ślą- w którym m. in. znajduje się krypta z trumna- skim, Rybnikiem, a po stronie czeskiej: Bo- mi z 1650 roku, huminem i Ostrawą. • kościół p.w. św. Anny w Krzyżanowicach, • pochodzący z XIX wieku zespół pałacowo- W bezpośrednim sąsiedztwie (0,1 km) gminy parkowy w Krzyżanowicach, w którym nie- przebiega autostrada A1. gdyś gościli sławni kompozytorzy - Franciszek Liszt i Ludwik van Beethoven, Krzyżanowice to rozwinięta służba zdrowia, • otoczony parkiem zamek w Chałupkach sieć szkół i przedszkoli a także przyjazna z zarysem fosy i śladami fortyfikacji bastiono- administracja. Są tu nowoczesne obiekty wych, sportowe (kąpielisko w Tworkowie, boiska, • atrakcyjne obiekty techniki rzemieślniczej: korty, sale sportowe, centra rekreacji) oraz kuźnia w Bieńkowicach i młyn w Tworkowie. liczące około 70 km oznakowane trasy rowerowe. Niezwykle cennym elementem przyrodniczym gminy jest, unikatowy w skali Europy, obszar Urozmaicona rzeźba terenu, pomniki przyro- chronionego krajobrazu – Graniczne Meandry dy, wielowiekowa historia obecna w licznych Odry.

51 Gmina prowadzi aktywną współpracę między- 6.9 Kuźnia Raciborska narodową z partnerskimi gminami czeskimi: Hat’, Pišt’ i Šilheřovice, z węgierską gminą Rátka oraz niemiecką Seeshaupt. W bogatym roku obrzędowym i kalendarzu imprez kulturalno - rozrywkowych każdy znajdzie coś dla siebie.

Niektóre imprezy, jak np. tradycyjne już koncerty muzyki poważnej poświęcone pamięci Liszta i Beethovena, mają zasięg międzynarodowy. O gminie Kuźnia Raciborska można powie- Aktywnie działają tu liczne stowarzyszenia dzieć, że jest zieloną oazą nie tylko powiatu i organizacje kulturalne oraz zespoły arty- raciborskiego, ale i województwa śląskie- styczne. Gmina Krzyżanowice stwarza nie go. Położona w środku kompleksu leśnego tylko wyśmienite warunki do zamieszkania w górnym biegu Odry i dolnym Rudy świet- oraz weekendowego wypoczynku, ale i inwe- nie wykorzystuje swoje atuty turystyczno-re- stowania, czemu służą tereny inwestycyjne, kreacyjne. Blisko stąd do Raciborza, Rybnika a także system ulg w podatkach lokalnych. i Kędzierzyna, a jednocześnie daleko od zgieł- 52 ku dużych miast. Wybudowanie autostrady nych urządzeń głównie dla przemysłu kole- A-4, i łatwy dojazd do niej, zdecydowanie po- jowego, ale także lotniczego, energetycznego prawiło komunikację gminy ze stolicą woje- i zbrojeniowego. W mieście znajduje się tak- wództwa – Katowicami. Gmina, z centralnie że nowoczesny Zakład Przetwórstwa Mię- położoną Kuźnią Raciborską i sołectwami: snego „MAXPOL”, laureat wielu krajowych Rudami, Rudą Kozielską, Jankowicami, Sie- i międzynarodowych prestiżowych konkursów, dliskami, Budziskami, Turzem i Rudą, zaj- nagrodzony znakiem jakości „Teraz Polska”. muje powierzchnię 127 km kw., liczy 12 tys. mieszkańców. Miasto ma bogatą infrastrukturę: dom kultury z dużą salą widowiskową, stadion, ośrodek wodno-rekreacyjny, nowoczesny ośrodek zdrowia, stację usług medycznych w zakresie rehabilitacji ruchowej i fizjoterapii, wyjazdowe pogotowie medyczne, przedszkola i szkołę podstawową, Zespół Szkół Ogólno- kształcących i Technicznych z halą sportową, a także hotele, restauracje i banki.

Trwa realizacja największej inwestycji w Gmi- nie na przestrzeni minionych lat – oczyszczalni ścieków dla aglomeracji Kuźnia Raciborska, o przepustowości 700 m3 na dobę. W planach Sama Kuźnia Raciborska – stolica gminy, to władz samorządowych znajduje się również drugie co do wielkości miasto w powiecie ra- rozwiązanie gospodarki wodno – ściekowej na ciborskim, liczące ponad 5 tys. mieszkańców. trenie wszystkich sołectw, budowa hali spor- Pierwsze wzmianki o osadzie pochodzą z I po- towej w Rudach, kompleksowa modernizacja łowy XVII wieku. Jej rozwój związany jest lokalnych ośrodków zdrowia. z funkcjonowaniem od XVIII w. pieców hutniczych, produkcją stali, uruchomieniem z po- czątkiem XX w. nowoczesnej odlewni żeliwa i stworzeniem na tej bazie fabryki wyrobów metalowych, a także istnienie linii kolejowej Koźle – Racibórz. Po II wojnie światowej kon- tynuatorem metalowo – hutniczych tradycji Kuźni Raciborskiej stał się zakład przemy- słu maszynowego, obecna Fabryka Obrabia- rek „RAFAMET” S.A. W związku z szybkim wzrostem produkcji, przybywającą ludnością, wzbogacającą się infrastrukturą dnia 1 stycznia 1967r. dotychczasowa osada wiejska otrzy- mała prawa miejskie.

Dzisiaj Fabryka Obrabiarek „RAFAMET” S.A., razem z Zespołem Odlewni RAFAMET Sp. z o.o., nadal pozostaje znakiem rozpoznawczym Kuźni Raciborskiej. To znany na światowych rynkach producent specjalistycz- 53 Pomiędzy Kuźnią Raciborską a Rudami roz- nia, z przywróconym w trakcie odbudowy i prac pościera się ogromny kompleks leśny Nadle- konserwatorskich po pożarze w 1945 r. gotyc- śnictwa Rudy Raciborskie, w całości zaliczony kim wnętrzem, jest trójnawową czteroprzęsło- do lasów ochronnych i stanowiący ważny ele- wą bazyliką. W klasztorze rudzkim od średnio- ment ekosystemu. Po ogromnym, jednym z naj- wiecza znajdował się obraz Matki Boskiej – dziś większych w Europie pożarze lasów w 1992 r., cel licznych pielgrzymek. Postać Maryi Dzie- Nadleśnictwo zagospodarowując pożarzysko, wicy nazywana jest Matką Boską Pokorną lub dokonało nasadzeń nowych drzew, eliminując Matką Boską Rudzką. Pierwszy obraz z XIII w. monokulturę świerkową. Wprowadzono tak- zaginął. Istniejący dziś wizerunek namalowany że nowy system ochrony przeciwpożarowej. został w połowie XV w., a do Rud trafił przed W efekcie dawne pożarzysko to dziś znów zie- połową XVI w. W 1974 r. kościół zaliczono do lony teren, na którym odbywają się rodzinne sanktuariów Roku Jubileuszowego, zaś w 1995 rajdy rowerowe. podniesiono go do rangi Diecezjalnego Sanktu- arium Matki Boskiej Rudzkiej Pokornej. W lip- Miejscowością, która najlepiej może zade- cu 1998 r. skarb państwa przeniósł na własność monstrować walory turystyczno-rekreacyjne, Diecezji Gliwickiej sąsiadujący z kościołem po- historyczne i pielgrzymkowe są Rudy, sołec- cysterski kompleks klasztorno-pałacowy, co po- two położone we wschodniej części gminy, zwoliło rozpocząć odbudowę po zniszczeniach liczące 2800 mieszkańców. Historia miejsco- z 1945 r. Docelowo kompleks stanie się ośrod- wości jest nierozerwalnie związana z cyster- kiem pielgrzymkowym z salami konferencyjny- sami, potężnym zakonem średniowiecznej mi, co umożliwi rozwijanie wszelkich inicjatyw Europy. W połowie XIII w. zaczął powstawać naukowych, edukacyjnych, kulturalnych i eku- tu klasztor tego zgromadzenia, z czasem naj- menicznych. większy na Górnym Śląsku. Założyli go mni- si z podkrakowskiego Jędrzejowa. Klasztor Przy starym opactwie bierze swój począ- w Rudach funkcjonował do 1810 r. Zakonni- tek najnowocześniejsza ścieżka rowerowa cy prowadzili liczne folwarki, zakładali stawy w województwie śląskim, niezwykle bogata hodowlane, zajmowali się bartnictwem, bro- w atrakcje przyrodnicze, której długość wynosi warnictwem, gorzelnictwem, uprawą wino- 16 km. Na turystów czeka także licząca sobie rośli oraz gospodarką leśną. W XVII w. roz- ponad sto lat, wpisana do rejestru zabytków, winęli kopalnie oraz hutnictwo. Tutaj także stacja kolejki wąskotorowej z czynną linią. w 1744 r. powstało pierwsze na Górnym Ślą- sku gimnazjum męskie. Klasztor posiadał Rudy mają dobrze rozwiniętą bazę sportową bogaty księgozbiór. Tuż przed sekularyzacją i hotelarską. Tutaj znajduje się także siedziba jego biblioteka liczyła 12 tys. woluminów. rudzkiego oddziału Zespołu Parków Krajobra- zowych Województwa Śląskiego. Ekspozycje dy- Z końcem XIX w. stary klasztor przejęli ksią- daktyczne oraz organizowane rudzkie dymarki żęta von Ratibor, którzy na potrzeby swojej stanowią wielką atrakcję dla zwiedzających. rezydencji zaadaptowali zespół klasztorno- pałacowy opuszczony przez cystersów. Wokół Wiele do zaoferowania mają również miejsco- zespołu klasztorno-pałacowego zachował się wości wokół Kuźni Raciborskiej i Rud – Ruda dawny książęcy park z pięcioma kilometrami Kozielska, Jankowice, Siedliska, Budziska, tras spacerowych i pięknymi okazami drzew. Turze i Ruda. Wszystkie malowniczo położo- ne, kuszące ciszą i spokojem. To wymarzone Pocysterski kościół p.w. Wniebowzięcia Naj- miejsca dla ludzi zmęczonych wielkomiejskim świętszej Marii Panny w Rudach, to jeden gwarem, żądnych spokoju i warunków do wy- z najcenniejszych śląskich zabytków. Świąty- poczynku w bliskości naturalnej przyrody. 54 6.10 Lubomia te są atrakcyjne zlokalizowane, uzbrojone oraz posiadają dogodny dojazd.

Gmina Lubomia położona jest w południowo- zachodniej części województwa śląskiego, na prawym brzegu Odry, i należy do najstarszych miejscowości regionu.

Znajduje się w strefie nadgranicznej w od- ległości około 15 km od granicy z Republiką Czeską, pomiędzy miastami Wodzisław Śląski Dzięki dużemu zróżnicowaniu terenu gmi- i Racibórz. na posiada niezwykłe walory krajobrazowe i przyrodnicze. Dowodem tego jest lokaliza- Lubomia graniczy z gminami: Gorzyce, Kor- cja chronionego zespołu przyrodniczo kra- nowac, Racibórz i Wodzisław Śląski, Krzyża- jobrazowego „Wielikąt”. Z tych powodów nowice i Pszów. warto odwiedzić gminę, aby podziwiać pięk- no przyrody i zabytki. Dodatkowym atutem Powierzchnia gminy wynosi 41,8 km2 i jest za- jest mnogość akwenów wodnych nad którymi mieszkiwana przez 8,1 tys. mieszkańców. umiejscowione są 2 ośrodki wypoczynkowe, Pod względem administracyjnym gmina obej- które mogą zapewnić aktywny wypoczynek muje 6 miejscowości, którymi są: Lubomia, i relaks w sezonie letnim. Syrynia, Nieboczowy, Buków, Grabówka i Li- gota Tworkowska. Gmina Lubomia jest miejscem, które nie tylko można odwiedzać, ponieważ w planie zago- Gmina posiada wyjątkowo łagodny i ciepły spodarowania przestrzennego wyznaczonych klimat, kompleksy leśne oraz liczne zbiorniki zostało wiele pięknie położonych terenów pod wodne. Warto odwiedzić Zespół-Przyrodniczo zabudowę mieszkaniową oraz pod działalność Krajobrazowy „Wielikąt” o powierzchni sta- gospodarczą, wraz z dogodnym dojazdem. wów hodowlanych około 400 ha. Stawy te są jednocześnie terenem ochrony rzadkich ga- Aby poprawić warunki życia mieszkańców tunków ptactwa wodnego. prowadzone są obecnie szeroko zakrojone inwestycje w infrastrukturę drogową i spor- Ponadto w Gmina znajduje się w strefie nad- tową. Gmina stara się pozyskiwać na te cele granicznej a najbliższe przejście graniczne środki z Unii Europejskiej. W najbliższym (Chałupki) jest oddalone o około 15 km. czasie planowane jest rozpoczęcie budowy hali sportowej w miejscowościach Lubomia i Syrynia.

W Gminie nie zapomina się też o wsparciu nauki oraz kultury, czego dowodem są inwestycje w infrastrukturę oświatową oraz liczne imprezy kulturalne. Panorama z „Kopca” w kierunku południowo-wschodnim (na „Buglowiec i Dąbrowę”) Dla inwestorów mamy przygotowane atrakcyjne tereny przeznaczone pod działalność Ziemie nad Odrą, podobnie jak cały region ryb- przemysłową, handlową i usługową. Działki nicko-wodzisławski, sięgają swoją historią cza- 55 sów epoki kamiennej. Świadczą o tym najstarsze jazdów – m.in. do teatru i operetki. Oprócz znaleziska w postaci glinianych naczyń. Z młod- tego Gminny Ośrodek Kultury prowadzi kur- szej epoki kamienia (neolitu) pochodzą ślady sy językowe, kółka taneczne, kurs prawa jaz- osadnictwa w Syryni. Z pierwszych wieków na- dy, aerobik a także znajduje się w nim kawia- szej ery pochodzą znaleziska monet rzymskich, renka internetowa. świadczące o bliskim kontakcie miejscowej lud- ności z Imperium Rzymskim przez Bramę Mo- Wieloletnie i piękne tradycje posiada tutaj ruch rawską. Z VII wieku pochodzi osada w Syryni śpiewaczy i muzyczny. Szeroko znane są chóry i grodzisko z VII-IX wieku w lasach koło Lu- mieszane „Echo” z Syryni, „Lutnia” z Lubomi bomi. Grodzisko zostało zniszczone praw- oraz zespoły folklorystyczne: „ Johanki” z Nie- dopodobnie XI w. w czasie wojen prowadzo- boczów i „Syryniczki” z Syryni. nych przez Mieszka II. Znaleziska resztek ceramicznych mogą jednak wskazywać na to, Lokalny obyczaj i tradycje pielęgnują prężnie iż istniały tu mniejsze lub większe osady jesz- działające 4 Koła Gospodyń Wiejskich. W ży- cze wcześniej. ciu kulturalnym i sportowym oraz w zakresie ochrony przeciwpożarowej działa 5 jednostek Pierwsze wzmianki historyczne o wsi Lubo- Ochotniczej Straży Pożarnej. mia pochodzą z 1303 roku. Przez wiele lat Lu- bomia była częścią księstwa Raciborskiego i do 1551 należała wraz z nim do Korony Czeskiej. Z tego okresu pochodzą ruiny zamku na „Ko- tówce” - zamek ten był prawdopodobnie przez jakiś czas siedzibą księcia raciborskiego Jana. Od 1551 r. Księstwo Raciborskie wraz z Lu- bomią przeszło pod panowanie Habsburgów, a po przegranej przez nich I Wojnie Śląskiej w 1742 r. utracili te ziemie na rzecz Prus. Po powstaniach śląskich powiat raciborski zo- stał podzielony: Lubomia została przyłączona do Polski a Racibórz należał nadal do Niemiec. Najważniejsze zabytki:

− Buków: Kaplica Różańcowa z 1770 roku, − Grabówka: spichlerz z XVIII wieku, − Lubomia: figura świętego Jana Nepomuce- na, kapliczka z XVIIw.

Kultura Sport i rekreacja Na terenie naszej gminy działa Gminny oraz Wiejski Dom Kultury, świetlice, Gminna Bi- Na terenie Gminy Lubomia działają 4 kluby blioteka Publiczna i jej filie. sportowe piłki nożnej: LKS „Silesia Lubo- mia”, „Naprzód 32 Syrynia”, „Odra Niebo- W Gminnym Ośrodku Kultury organizowane czowy”, „Wypoczynek Buków”. są wystawy artystów amatorów, a także wiele imprez kulturalnych. Ponadto Domy Kultury Kluby LKS „Silesia Lubomia”, „Naprzód 32 Sy- organizują wiele ciekawych wycieczek i wy- rynia” znajdują się obecnie w lidze okręgowej. 56 Każdy Klub sportowy ma do dyspozycji swoje towej należą do powiatu rybnickiego. Po kil- boiska wraz z odpowiednim zapleczem. Młodzi ku kolejnych reorganizacjach (ostatnia 1993 mieszkańcy naszej gminy mają możliwość tre- r.) ukształtowała się obecna gmina Lyski, nowania w drużynach trampkarzy i juniorów. w skład której oprócz samych Lysek, wchodzą następujące sołectwa: Adamowice, Bogunice, W chwili obecnej trwają przygotowania do Dzimierz, Nowa Wieś, Pstrążna, Raszczyce, rozpoczęcia budowy hali sportowej o wymia- Sumina, Zwonowice i Żytna. Jej cechą cha- rach 24m x 53m. Hala ta w znaczący sposób rakterystyczną jest duża rozległość obsza- wpłynie na poprawę zaplecza sportowego. rowa, powierzchnia gminy wynosi 57,8 km2, tym samym jest drugą, co do wielkości gminą 6.11 Lyski w powiecie rybnickim. Poprzez usytuowanie na przecięciu się ważnych szlaków komunikacyjnych, jest ściśle powiązana z dwoma naj- ważniejszymi sąsiedzkimi miastami, Rybni- kiem i Raciborzem.

Atutem Gminy jest położenie na terenie tzw. Zielonego Śląska. Tereny rolnicze oraz zna- czący udział terenów leśnych korzystnie wy- różniają ten teren na mapie Górnego Śląska. W porównaniu z charakterystycznym dla okolic Gmina Lyski położona jest Rybnika krajobrazem przemysłowym, zwłasz- w południowo-zachod- cza górniczym (hałdy i kopalnie), Gmina Lyski niej części województwa stanowi uroczy zakątek. Krajobraz rolniczy, śląskiego w powiecie ryb- lasy, ostoje zwierząt, wiekowe drzewa, zespoły nickim. Przez długie lata stawów tworzą niepowtarzalny klimat. Lyski i sąsiednie wioski należały do powiatu ryb- Gmina Lyski należy do najczystszych gmin nickiego, zaś Adamowice, w województwie śląskim, świadczy o tym bo- Bogunice i Raszczyce do powiatu raciborskie- gactwo fauny i flory. Na terenie gminy znajdu- go. Wspomniane wsie od czasów I wojny świa- ją się liczne prawnie chronione gatunki roślin

57 i zwierząt. Przez gminę przepływa rzeka Su- z okresu między XIV a XVI w. w Ly- mina (druga klasa czystości na całym odcinku skach, należącym do gminy). Obfituje ona w gatunki • „Żelazowiec” – kompleks stawów w No- fauny i flory niespotykane w zlewiskach woje- wej Wsi z rozległymi trzcinowiskami i za- wództwa śląskiego. Gmina Lyski leży na tere- gajnikami polnymi, nie parku krajobrazowego „Cysterskie Kom- • Neoromański kościół z 1905 r. p.w. Św. pozycje Krajobrazowe Rud Wielkich”. Mikołaja - patrona najstarszych kościo- Do atrakcji krajoznawczo – przyrodniczych łów śląskich w Pstrążnej, oraz zabytkowych miejsc i obiektów wartych • Dąb szypułkowy w Pstrążnej o obwodzie zobaczenia należą: 550 cm, wys. ok. 24 m. - pomnik przyrody • Kapliczka p. w. Matki Boskiej Królowej od 1955r., Anielskiej z 1854 r. w Adamowicach, • „Bednarkowiec” – wzgórze w Rasz- • Leśniczówka, zbudowana około 1890 r. czycach, na którym stał niegdyś w Adamowicach, drewniany zamek, browar, chlewnia • Zespół dworsko – parkowy z przełomu i owczarnia. Do dziś zachowały się fun- XIX i XX w. w Dzimierzu, damenty budowli wraz z lochami (piwni- • Budynki dworskie tzw. czworaki z począt- cami) o sklepieniu krzyżowo – żebrowym ku XX wieku w Dzimierzu, wspartym na filarach, • Neogotycki kościół parafialny p.w. Św. • Neoromański kościół parafialny p. w. Apo- Małgorzaty z 1906 r. w Lyskach, stołów Szymona i Judy Tadeusza z 1911 r. • Cmentarz z XIV w. wraz z zespołem za- wraz z cmentarzem z XVII w. w Raszczy- bytkowych nagrobków z XIX w. i początku cach, XX w. oraz neogotycką kaplicą grobową • Drewniano – murowany dom w Suminie, rodziny Połedników z XIX w. w Lyskach, wzniesiony na planie litery „L” z 1870 r. • Budynek Domu Pomocy Społecznej wznie- na wcześniejszych fundamentach, siony jako tzw. Dom dla Ubogich przez • Budynek polskiego urzędu celnego i po- Józefa Benedykta Połednika w Lyskach, sterunku policji w Suminie przy dawnej granicy polsko – niemieckiej, istniejącej w latach 1922 – 1939r., • Dolina rzeczna środkowej Suminy – lasy łęgowe i mokradła, miejsca żerowania bo- brów europejskich,

• Klasycystyczny dwór z 1800 r., w Lyskach, • Krzyż pokutny w kształcie litery „T” 58 • Pałacyk Myśliwski na Winnej Górze W następnych wiekach, w wyniku rozwoju w Zwonowicach z około 1887 r. zbudowa- miejscowości, powstały dwie wioski – Marklo- ny przez księcia raciborskiego na miejscu wice Dolne i Marklowice Górne. Miejscowości dawnego folwarku pocysterskiego. Ze te miały odrębnych właścicieli. Właścicielem szczytu Winnej Góry można podziwiać Marklowic Dolnych pod koniec XVII wieku widok części powiatu rybnickiego i wodzi- był hrabia Jan Jerzy von Larysz, pisarz krajowy sławskiego, Mniejszego Stanowego Państwa Wodzisław- • Las Życiński (uroczysko Żytna) z naj- skiego. Natomiast właścicielami Marklowic grubszym drzewem tego lasu - Dąb Eliasz Górnych byli przedstawiciele rodu Pławeckich, o obwodzie 452 cm z kamieniem wrośnię- Welczków oraz rodzina Bludowskich. tym w pień na wysokości 4 m, • Dom w Żytnej z najstarszą częścią wybu- dowaną w 1887r.

6.12 Marklowice

Do lat dwudziestych XX wieku wioski Mar- klowice Dolne i Górne – obecne części składo- Miejscowość Marklowice jest usytuowana we miejscowości, funkcjonowały jako odrębne w południowej części województwa śląskie- gminy i posiadały własne herby. go, na terenie powiatu wodzisławskiego. Po- wierzchnia gminy obejmuje około 14 km2. Marklowice Dolne posiadały w herbie postać Św. Walentego. Miejscowość liczy około 5200 mieszkań- ców, którzy znajdują zatrudnienie głównie Marklowice Górne posiadały w herbie lwa w przemyśle wydobywczym, w budownictwie „szykującego się do skoku”. Współcześnie gmi- oraz w usługach. na Marklowice posługuje się właśnie tym her- bem, sięgającym XVII wieku. Obydwa herby Osada Marklowice została założona oko- były używane jeszcze przed II wojną światową. ło 1300 roku na miejscu lasów i osuszo- nych terenów wzdłuż potoku Marklówka. W połowie lat 70-tych XX w. gmina Marklo- Założycielem wioski był niejaki Merkel, wice przestała istnieć jako samodzielna jed- prawdopodobnie pierwszy sołtys tej miej- nostka administracyjna. Decyzją administra- scowości. Od jego imienia pochodzi łaciń- cyjną została włączona do miasta Wodzisławia ska nazwa „Merclini villa”, która po raz Śląskiego. pierwszy wymieniona została około 1300r. Z 1324 roku zachował się również odpis przy- Staraniem aktywnej grupy mieszkańców, po- wileju sołeckiego nadanego przez księcia ra- twierdzonym wynikami referendum, Marklo- ciborskiego Przemka kolejnemu sołtysowi wice w ostatnich dniach 1994 roku odzyskały marklowickiemu o imieniu Fuczko. samodzielność. 59 Współczesny herb Gminy Marklowice przed- Do zabytkowych obiektów i miejsc znanych stawia w błękitnym polu tarczy, złotego lwa – z wydarzeń historycznych w Marklowicach wspiętego na tylnych łapach, spoglądającego zaliczyć można: w prawo. Tarcza hiszpańska. − Budynek szkoły w Marklowicach-Chałup- Współcześnie miejscem najczęściej odwie- kach z 1903-5r., dzanym przez mieszkańców Marklowic oraz − Budynek szkoły w Marklowicach Górnych mieszkańców całego powiatu i okolic, jest z ok. 1890r., otwarta w kwietniu 2008r. tak zwana Tropi- − Kościół parafialny pod wezwaniem św. Sta- kalna Wyspa, stanowiąca pierwszy etap bu- nisława Biskupa i Męczennika, wzniesiony dowy parku wodno - rekreacyjnego w Mar- w latach 1914-1916 wg projektu architekta klowicach. „Tropikalna wyspa - etap I” jest Johanna Affy, ogólnodostępnym parkiem z licznymi atrak- − Budynek przedszkola z 1844 roku, cjami zabawowymi oraz sprzętem sportowym − Obok kościoła na wzgórzu Pomnik Powstań- dla dzieci i dorosłych. Dużym powodzeniem ców Śląskich odsłonięty 1 XI 1924 roku, na terenie parku cieszą się ścianki wspinacz- − Płytę poświęconą poległym w czasie II woj- kowe, huśtawki i elementy do ćwiczeń oraz ny światowej mieszkańcom miejscowości, jazdy na deskorolkach. umieszczoną na ścianie kościoła parafialnego, − W pobliżu cmentarza – pomnik więźniów oświęcimskich, − Przed budynkiem Urzędu Gminy pa- miątkowy obelisk wystawiony w 2000r. z okazji 700-lecia założenia miejscowości Marklowice, − Dwór w Marklowicach Dolnych sięgający swą lokalizacją XVI wieku, − Dwór XIX-wieczny w Marklowicach Gór- nych tzw. „Zameczek” z II połowy XIX wieku, − Gospodę Harendę w Marklowicach Gór- nych sięgająca swoją lokalizacją XIX wieku.

W parku znajduje się również plac ze sceną przeznaczony do organizacji imprez zbioro- wych i otwartych koncertów. Można pospa- cerować po alejkach wzdłuż płynącej, pod- świetlonej rzeczki lub usiąść przy fontannie. „Tropikalna Wyspa” położona jest centrum Marklowic przy drodze wojewódzkiej Nr 932. Jest wyposażona w parking oraz kawiarnię. W przyszłości w pobliżu parku planowany jest przebieg dwóch ścieżek rowerowych, które będą miały charakter rekreacyjny i edukacyj- ny, będą popularyzować przeszłość malowniczo położonej miejscowości i ukazywać jej najbardziej znane i godne uwagi miejsca. 60 6.13 Mszana szczególnie dotkliwie zniszczył tereny księ- stwa opolsko-raciborskiego, w skład którego wchodziła ziemia wodzisławska. Tatarzy osie- dlili się na tej ziemi i przyjęli chrześcijaństwo. Podtrzymując wielowiekową tradycję przod- ków część mieszkańców nadal hoduje konie. Można więc przyjąć, że Mszana została zało- żona pod koniec XIII w.

Kultura i sport

Gmina Mszana położona jest w południowo-za- Gmina Mszana posiada rozbudowaną bazę chodniej części województwa śląskiego. W ukła- sportowo-rekreacyjną. Na terenie gminy dzie geograficznym obszar gminy leży w kotli- funkcjonują dwa Wiejskie Ośrodki Kultury nie Raciborsko-Oświęcimskiej w południowo- i Rekreacji oraz Gminny Ośrodek Sportu, wschodniej części Płaskowyżu Rybnickiego. Gmi- prowadzące szeroko rozwiniętą działalność na Mszana obejmuje w swych granicach obszar kulturalną i rekreacyjno-sportową. Miesz- o powierzchni 31,32 km2 i liczy ponad 7000 kańcy gminy oraz goście mogą skorzystać mieszkańców. Pod względem administracyj- z krytej pływalni, sauny i solarium w Połomi nym gmina Mszana jest jedną z gmin powiatu a w okresie letnim z otwartego basenu kąpie- wodzisławskiego, będącą jego najbardziej na lowego w Mszanie. wschód wysuniętą gminą. Mszana jest ośrod- kiem o korzystnym położeniu geograficznym, atrakcyjnym dla inwestorów, bezpiecznym i przyjaznym dla mieszkańców. Usytuowanie gminy Mszana w bliskości towarowych i pasa- żerskich sieci transportowych, jak: istniejąca sieć dróg ekspresowych, budowa autostrady A1 oraz drogi południowej, daje gminie korzystną pozycję strategiczną.

Gmina Mszana jest gminą wiejską, obejmuje trzy sołectwa: Mszana , Połomia i Gogołowa. Zespół Szkół w Gogołowej Mszana leży na trasie łączącej Wodzisław Ślą- ski i Jastrzębie Zdrój. Wybudowany w ostatnich latach budynek wielofunkcyjny mieści w sobie Urząd Gminy, Ośrodek Pomocy Społecznej, Ośrodek Zdrowia, Aptekę, Przedszkole, Pocztę, Filię Banku, pracownię geodety. W ten sposób można załatwić wiele spraw w jednym miejscu.

Historia

Pierwsze wzmianki o Mszanie w tekstach źródłowych pochodzą z 1305 roku. Wtedy to Mszana istniała jako wieś założona na pra- Zespół Szkolno-Przedszkolny w Połomi wie niemieckim. Najazd tatarski z roku 1241 61 Ośrodki kultury ciągle dostarczają ciekawych Architektura sakralna form rozrywki i wypoczynku w postaci fachowo przygotowanych festynów, majówek, kon- Spośród zachowanych wartości architektury certów, pokazów i wystaw. Lokalne imprezy sakralnej na terenie gminy wyróżnić należy: zawsze uświetnia swoimi występami zespół - Plebania w Połomi klasycystyczna z I ćw. folklorystyczny „Połomianka” i zespół śpie- XIXw. Podlega całkowitej ochronie prawnej waczy „Mszanianka”. Prężnie działają na te- (wpisana do rejestru zabytków województwa renie gminy dwa kluby sportowe :KS „Start” śląskiego pod nr 741/66) oraz teren cmenta- Mszana oraz KS „Płomień” Połomia. rza z 1 połowy XIVw. Na terenie cmentarza rośnie lipa - pomnik przyrody. - Kościół p.w. NNMP w Połomi, poświęcony w 1951 roku. Budowę rozpoczęto w paździer- niku 1948 roku. - Kościół p.w. Św. Jerzego w Mszanie neogotycki z 1898r. wraz z terenem wokół kościoła (cmentarz parafialny z 1 poł. XVIw.).

6.14 Pietrowice Wielkie

Kryta pływalnia w Połomi

Gmina Pietrowice Wielkie znajduje się na po- łudniowo-zachodnim krańcu Polski.

Malownicze krajobrazy i specyficzny klimat wynikają z jej położenia u wylotu Bramy Mo- rawskiej, pomiędzy Karpatami a Sudetami. Od południa na odcinku 3,3 km przebiega granica z Republiką Czeską. W podziale administracyjnym gmina należy do powiatu raciborskiego, województwa śląskiego. Zajmuje powierzch- nię 68,07 km2 i zamieszkiwana jest przez 7200 Basen odkryty w Mszanie mieszkańców. Przeważającą część gminy stano- wią użytki rolne, w tym grunty orne, łąki, pa- Gmina prowadzi aktywną współpracę mię- stwiska, lasy i tereny zielone. Do Gminy Pie- dzynarodową z partnerskimi gminami z Nie- trowice Wielkie należy 11 sołectw: Amandów, miec: Griesstätt , oraz z Czech: Stěbořice Krowiarki, Maków, Pawłów, Żerdziny, Kornice, oraz z gminą Krynki położoną we wschodniej Cyprzanów, Lekartów, Samborowice, Gród- części województwa podlaskiego. czanki, Pietrowice Wielkie. 62 Bogactwem Gminy Pietrowice Wielkie są cen- Ciekawostkę architektoniczną gminy stanowi ne zabytki, dokumentujące przeszłość tego re- tzw. zabudowa frankońska w sołectwie Cy- gionu. Do najciekawszych należą: drewniany przanów. pątniczy kościółek Św. Krzyża w Pietrowicach Wielkich, zbudowany w roku 1667, położo- Nieodłącznym elementem krajobrazu Gmi- ny w odległości 2 km od kościoła parafialne- ny Pietrowice Wielkie są malownicze szcze- go. Kolejnym zabytkiem jest pałac zamkowy gólnie w okresie wiosenno-letnim, rozległe w Krowiarkach, wzniesiony w 1826 roku przez pola uprawne i łąki a wśród nich miejsca za- Ernesta Joachima Strachwitza, wcześniej drzewione, zagajniki, lasy oraz parki i aleje znajdował się w tym miejscu drewniany za- drzew. Jednym z ciekawszych obiektów jest mek z XVII wieku. rozległy park przy zespole pałacowym w Kro- wiarkach, będący parkiem krajobrazowym Swoistą niepowtarzalność architektonicz- z licznymi okazami starodrzewia oraz drzew ną prezentują także kościoły parafialne na egzotycznych m.in. żywotnik olbrzymi. Cie- terenie gminy, zlokalizowane w Krowiar- kawostkę przyrodniczą stanowi także alejka kach, Makowie, Pawłowie, Cyprzanowie, prowadząca do lasu w Kornicach. Samborowicach, Pietrowicach Wielkich. Obok budowli sakralnych, jakimi są kościoły Omawiając tereny zielone należy zatrzymać w naszych parafiach, trudno nie wspomnieć się na chwilę w dolinie Św. Krzyża, gdzie wo- o przepięknych kapliczkach modlitewnych kół kościółka powstaje arboretum, w którym zlokalizowanych najczęściej przy głównych ostatnio nasadzono ok. 4000 szt. drzew. Pięk- drogach oraz krzyżach śródpolnych, które ny zakątek stanowi dolina rzeki Troi, położo- przypominają o historii tej ziemi. Wspania- na wśród malowniczych łąk. Krajobraz lasów, łym zabytkiem sołectwa Samborowice jest pól i łąk wzbogacony jest obecnością różnej dworek, przy którym w przeszłości mieścił wielkości stawów. Potwierdzeniem piękna się młyn wodny. przyrody tego terenu jak i jego czystości i har-

63 monii z naturą jest z pewnością fakt istnienia Na pielgrzymów odwiedzających pątniczy na terenie gminy wielu bocianich gniazd. Kościółek Św. Krzyża czeka miejsce, w któ- rym można spokojnie spędzać czas przy Gmina dysponuje bogatym i zróżnicowanym ognisku. zapleczem rekreacyjnym, z którego korzysta wielu mieszkańców i przybywających do gminy Życie kulturalne społeczeństwa gminy sku- gości. Wskazując bazę wypoczynku i rekreacji pione jest wokół różnych organizacji spo- należy wspomnieć o: kilku boiskach sporto- łecznych m.in. Ochotnicze Straże Pożarne, wych, na których rozgrywane są mecze klubowe Ludowe Kluby Sportowe, Mniejszość Nie- (umożliwiają one również organizację imprez miecka oraz hodowcy gołębi. Kalendarz co- oraz pikników rodzinnych), salach gimnastycz- rocznych imprez kulturalnych jest bardzo nych, zlokalizowanych przy szkołach, korcie bogaty. Obfituje m.in. w tradycyjne obchody tenisowym, który znajduje się w Pietrowicach święta plonów tzw. dożynki organizowane Wielkich przy Szkole Podstawowej. w każdym sołectwie oraz jasełka bożonarodze- niowe. W jednym z sołectw przetrwała rzadko Teren gminy sprzyja organizacji wycieczek spotykana tradycja „wodzenia niedźwiedzia” rowerowych. Piękne krajobrazy można po- w ostatnim dniu karnawału. dziwiać przemieszczając się po bezpiecznych ścieżkach rowerowych. Szczególną rangę w gminie zajmuje Wiel- kanocna Procesja Konna. Ma ona charak- Niemałą atrakcję dla zwiedzających stanowi ter unikatowej tradycji, mającej korzenie stadnina koni położona w Kornicach. w głębokiej historii przodków. W Poniedzia- Przyjemnie można spędzać czas z najmłod- łek Wielkanocny błagalna procesja konna szymi pociechami na umiejscowionych we zmierza przez pola do zabytkowego Kościo- wszystkich sołectwach placykach zabaw. ła Św. Krzyża, skąd po nabożeństwie odbywa 64 się tradycyjny objazd pól. Całość obrzędu 6.15 Pszów kończy się wyścigiem konnym oraz festy- nem, na którym odbywają się zawody w sko- kach przez przeszkody jak i pokaz ujeżdża- nia koni.

Od kilku lat organizowana jest Eko - Wysta- wa, na której prezentowane są głównie nowoczesne systemy grzewcze. Oprócz tego każdy zwiedzający ma możliwość poznania nowinek budowlanych oraz różnych ciekawostek mają- cych zastosowanie w domu i ogrodzie. Całość Pszów leży w południowo-zachodniej części imprezy ma charakter pikniku rodzinnego. Województwa Śląskiego na szlaku Pszczyna - Wodzisław Śląski – Racibórz. Zajmuje obszar Gmina Pietrowice Wielkie jest także dosko- 20,47 km² i liczy około 15 000 mieszkańców, nałym miejscem na lokalizację tzw. „miejsca co daje średnią gęstość zaludnienia 733 osób na ziemi”, w którym można zakładać rodzina 1 km². nę, wychowywać dzieci i prowadzić codzien- ne życie. Na jej terenie jest bowiem dobrze rozwinięta infrastruktura oświatowa. Gmina posiada 4 szkoły podstawowe, 1 gimnazjum oraz przedszkola z nowoczesnym wyposaże- niem. Placówki te prezentują wysoki poziom nauczania, co potwierdzone jest osiągnięcia- mi uczniów. Nie brak również sieci bibliotek, świetlic wiejskich oraz Gminnego Centrum Informacji. Bezpłatnie można skorzystać z Internetu oraz innych usług teleinforma- tycznych.

Problemy zdrowotne rozwiązywane są w Ośrodku Zdrowia w Pietrowicach Wielkich oraz w Krowiarkach. Nad sprawami bezpie- czeństwa czuwa miejscowy Posterunek Policji w Pietrowicach Wielkich. Miasto położone jest centralnie w stosunku Potencjałem gospodarczym gminy jest do- do dużych aglomeracji miejskich: Rybnika, brze rozwinięte rolnictwo oraz lokalizacja Wodzisławia Śląskiego, Raciborza oraz Ja- większych i mniejszych firm. Wiele z nich strzębia, z którymi posiada bezpośrednią łącz- może pochwalić się międzynarodową re- ność drogową. Pszów znajduje się niedaleko nomą. Firmy rzemieślnicze i usługowe ce- drogowego przejścia granicznego z Czechami chują się dobrą jakością swoich produktów w Chałupkach. i usług. Gmina Pietrowice Wielkie otwarta jest dla przedsiębiorców, którzy chcą zloka- Prawa miejskie Pszów otrzymał w 1954 roku. lizować swoją działalność na jej terenie, bo- W 1975 roku został włączony w granice ad- wiem przygotowywane są miejsca pod nowe ministracyjne Wodzisławia Śląskiego. Od 1 inwestycje. stycznia 1995 roku dzięki staraniom Grupy 65 Inicjatywnej znowu jest samodzielnym mia- Na wzór Kalwarii Zebrzydowickiej na pe- stem. ryferiach gminy, w uroczym pagórkowatym zakątku powstała kalwaria drogi krzyżowej z murowanymi kaplicami, uroczyście poświę- cona w 1929 roku. W kaplicach umieszczono figury, przedstawiające sceny Męki Pańskiej. Zakończenie Drogi Krzyżowej stanowi kościół Zmartwychwstania Pańskiego. Droga Krzyżo- wa rozmieszczona jest na długości 1,5km.

Bazylika Mniejsza pw. NNMP w Pszowie

Najważniejszym zabytkiem miasta jest barokowa bazylika p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny wraz z otaczającą kościół małą kalwarią drogi krzyżowej. W połowie XVIII Kopalnia Anna w. Pszów nabrał rozgłosu w związku z poja- wieniem się tutaj w 1722 roku kopii obrazu Od 1842 roku istnieje Kopalnia Węgla Ka- Matki Boskiej Częstochowskiej, który później miennego „Anna” obecnie „Rydułtowy-An- został przemalowany przez Fryderyka Se- na”. Życie miasta było i jest trwale związane dleckiego. Od tego czasu rozpoczął się okres z tym dużym zakładem, który daje zatrudnie- pielgrzymkowy w Pszowie. Corocznie, do dnia nie mieszkańcom, a jego węgiel jest ceniony dzisiejszego przybywają tłumy wiernych od- w kraju i zagranicą. wiedzających nasze miasto ściśle związane z wizerunkiem Matki Boskiej Uśmiechniętej.

Lodowisko

Obiekt ten jest trwale związany z Pszowem. Mieszkańcy pamiętają lodowisko jeszcze z czasów gdy Pszów należał do Wodzisławia Kalwaria Pszowska Śląskiego. Po odzyskaniu samodzielności wy- 66 budowano od nowa bardzo nowoczesny, wie- Folder informacyjny miast partnerskich: lofunkcyjny obiekt sportowy ze sztucznym Pszów – Horni Benesov – w ramach projektu lodowiskiem. Służy on nie tylko mieszkańcom przygotowano publikację dotyczącą historii miasta ale i całemu regionowi. i dziedzictwa kulturalnego, zarówno miasta Pszów jak i Horni Benesov. Folder zawierał W latach 2003 – 2006 Gmina Miasto Pszów fotografie krajobrazu, społeczeństwa, zwycza- zrealizowała 4 duże projekty kulturalne dofi- jów oraz rys historyczny obu regionów. Publi- nansowane ze środków pomocowych Unii Eu- kację wydano w dwóch językach. ropejskiej w ramach programu PHARE CBC oraz INTERREG IIIA Czechy-Polska. I Dni Polsko – Czeskie – Pszów 2006 – projekt opierał się na zorganizowaniu wraz z partnerem czeskim trzydniowego cyklu imprez o charakterze kulturalnym i sportowym, w których brała udział zarówno społeczność Pszowa jak i Horni Benesova.

Wymiana przedstawicieli miast: Pszów – Horni Benesov – projekt opierał się na zorganizowaniu 4 spotkań, w których wzięli udział przedstawiciele władz obu miast. W spotkaniach tych przedstawiciele miast mogli zapoznać się z strukturą organizacyjną Rowerem po Pszowie – projekt opierał się urzędu, wymienić doświadczenia, a w szcze- na wykonaniu oznakowania tras rowerowych gólności nawiązać ścisłą współpracę w celu re- w Gminie Pszów oraz zaprojektowaniu i pu- alizacji projektów o charakterze kulturalnym, blikacji ponad 1500 egzemplarzy dwujęzycz- sportowym czy gospodarczym. nych map rowerowych miasta. Ponadto w ramach projektu zorganizowano „Wielki polsko- czeski rajd rowerowy” inaugurujący otwarcie ścieżek rowerowych w Pszowie oraz urucho- mienie specjalnej dwujęzycznej, interaktyw- nej e-mapy na oficjalnej stronie miasta.

67 6.16 Racibórz Ponad 900-letnia historia zapisała się tu zabytkami architektury i sztuki z prawie wszystkich epok. Część z nich, zachowana do dziś, stanowi o szczególnym kolorycie miasta.

Atrakcją raciborskiego muzeum jest ekspozycja „W krainie Ozyrysa” gdzie prezentowana jest mumia Egipcjanki przywieziona do Raci- borza w połowie XIX w. Można tu również zo- baczyć takie osobliwości jak najstarszy w Polsce późnogotycki piec kaflowy z końca XV w., czy Racibórz to najstarszy ośrodek miejski woje- zwiedzić najciekawszą w Polsce starą nekropo- wództwa śląskiego z bogatym dziedzictwem lię Piastów i Przemyślidów raciborskich. kulturowo-historycznym. To właśnie w Racibo- rzu w 1241r. zapisano uchodzące za najstarsze z zachowanych i napisanych w języku polskim zdań: „gorze szą nam stało”. To słowa Księcia Henryka Pobożnego w obliczu klęski w bitwie z Tatarami pod Legnicą.

Najcenniejszym miejskim zabytkiem jest Za- mek, gdzie podziwiać można kaplicę zamko- wą - perłę śląskiego gotyku, porównywaną do paryskiej Saint Chapelle. Do charakterystycz- nych należy również Kolumna Matki Boskiej usytuowana na rynku, która wzniesiona została w latach 1725 - 1727. Ten kamienny monument ozdobiony jest licznymi rzeźbami w tym podobi- zną św. Marcelego, patrona miasta. 68 60 mln złotych. Realizacja inwestycji pozwoli na uporządkowanie gospodarki wodno-ścieko- wej i dostosowanie jej do obecnych warunków w zakresie norm jakości UE.

Jeśli mowa o pozyskiwaniu środków ze- wnętrznych, w tej materii Racibórz ma już wiele sukcesów. Zrealizowano tutaj jedną z większych inwestycji unijnych tj. moderni- zację układu komunikacyjnego w kierunku W dobrym stanie zachowały się także forty- przejść granicznych Chałupki – Bohumin fikacje miejskie. Dawna baszta, to dziś jeden i Pietraszyn – Sudice, na którą miasto otrzy- z miejskich symboli, który widnieje m.in. na mało 2 mln euro. Efektami zrealizowanej in- logo promocyjnym Raciborza. westycji są: odciążenie ruchu tranzytowego w centrum miasta i polepszenie dojazdu do Miasto położone na polsko-czeskim pograni- ogólnopolskich i zagranicznych arterii dro- czu, w Bramie Morawskiej, otoczone jest uni- gowych. Oprócz inwestycji drogowych mia- kalną przyrodą. Można tu znaleźć utworzone sto może pochwalić się projektami z zakresu przez Polską Akademię Nauk pierwsze na rozwoju społeczeństwa informacyjnego oraz Śląsku Arboretum. Warto również wspomnieć ostatnio zrealizowanym projektem na rzecz o przepięknym, leśno-stawowym rezerwacie rozwoju przedsiębiorczości polsko-czeskiej, przyrody Łężczok, stanowiącym fragment Cy- czego dowodem jest utworzenie ośrodka sterskich Kompozycji Krajobrazowych. Uni- współpracy gospodarczej. kalnej przyrody nie brakuje również w centrum miasta, którego ozdobą jest najdłuższa w Europie „aleja leszczyny tureckiej”.

Racibórz, znany z inicjatyw o charakterze ekologicznym, jako pierwsze miasto w Polsce wdrożył system zarządzania środowiskowego, według międzynarodowej normy ISO 14001. Realizuje szereg inwestycji proekologicznych. Może pochwalić się nowoczesną oczyszczalnią ścieków, jak również tym, że jest beneficjen- tem Programu Spójności, który na realizację Obecnie na terenie ziemi raciborskiej dzia- zadania z zakresu gospodarki wodno – ścieko- łalność prowadzi około 4 tysięcy firm, których wej otrzymał unijną dotację w wysokości blisko liczba systematycznie rośnie. Najliczniej- 69 szą grupę stanowią podmioty sektora małej 6.17 Rudnik i średniej przedsiębiorczości, zajmujące się głownie handlem oraz świadczące szeroki wa- chlarz usług. Część z nich zrzeszonych jest w organizacjach gospodarczych. Nie sposób po- minąć bardzo dobrze rozwiniętego rolnictwa, z którym związane są zakłady przetwórcze oraz instytucje i placówki, których zadaniem jest wspomaganie postępu i przekształceń w tej branży. O wysokim poziomie raciborskiego biznesu świadczy fakt posiadania przez tutejsze przedsiębiorstwa certyfikatów ISO z serii 9000 Gmina Rudnik zajmu- i 14 000 oraz to, że zakłady pracy: Rafako S.A., je wyjątkowe miejsce Mieszko S.A., Henkel S.A., SGL Carbon Polska w krajobrazie powiatu ra- S.A. notowane są na Giełdzie Papierów Warto- ciborskiego. Położona jest ściowych, co stawia miasto w ścisłej krajowej w południowo-zachodniej czołówce. Raciborskie spółdzielnie: mleczarska części województwa ślą- i meblarska RAMETA znajdują się obecnie skiego, na południowy zachód od Katowic, na w ścisłym gronie producentów kooperujących płn.-zach. od Raciborza, w obrębie Kotliny z odbiorcami zagranicznymi. Raciborsko – Oświęcimskiej. Gmina leży na lewym, urodzajnym brzegu rzeki Odry, upięk- Dynamizmowi ekonomicznemu sprzy- szonym malowniczymi wzniesieniami i wzgó- ja obecność w mieście oraz jego okolicach rzami, pokrytymi w okresie wiosenno-letnim uczelni akademickich. Występuje tu duża zapierającym dech w piersiach, żółtym dywa- koncentracja dobrze wykształconej kadry nem upraw rzepaku. Powierzchnia gminy wy- o wysokiej kulturze pracy, a duży poziom ak- nosi 73,94 km2, a liczba mieszkańców wynosi tywności społeczno – gospodarczej mieszkań- ok. 5200. ców sprawia, ze notuje się tutaj jeden z niż- szych w kraju wskaźników bezrobocia.

Racibórz to miasto otwarte na świat, ducha zmian i pomysłowość, które ściśle współpra- cuje z innymi miastami za granicą: Opawą w Czechach, Roth i Leverkusen w Niemczech, Kaliningradem w Rosji, Tyśmenicą na Ukra- inie, XIV Dzielnicą Budapesztu Zuglo oraz Villeneuve d’Ascq we Francji. Gmina szczyci się licznymi XIX-wiecznymi Wynikiem współpracy jest zbliżenie miesz- szlacheckimi pałacami, reprezentującymi kańców i instytucji po obu stronach grani- całą gamę stylów architektonicznych oraz cy. Narodziła się więź społeczna, a widoczne wzbogacającymi historyczny krajobraz ko- efekty współpracy między miastami partner- ściołami i kapliczkami. Do najważniejszych skimi zauważane są zarówno na polu kontak- zaliczyć można Kościoły : tów między jednostkami samorządowymi, pozarządowymi, oświatowymi, kulturalnymi, • w Rudniku: pierwszy drewniany powstał jak również gospodarczymi. w roku 1295, w 1845 został rozebrany,

70 a na jego miejscu powstał nowy w stylu • w Modzurowie: zbudowany w duchu an- neogotyckim, gielskiego neogotyku, w sąsiedztwie za- • w Sławikowie: zbudowany w latach 1842- budowania dworskie, spichlerz przełomu 46 w stylu romańskim, wcześniejszy drew- XIX i XX w., pałac otoczony parkiem kra- niany pochodził z roku 1223, jobrazowym z aleją grabową i egzotyczny- • w Łubowicach: w 1447r. wzniesiono drew- mi okazami drzew (założony ok. połowy niany, który przetrwał do końca XIX w., XIX w.), w parku znajduje się mauzo- dopiero wtedy na jego miejscu zbudowa- leum późnoklasycystyczne z połowy XIX no nowy w stylu neogotyckim, w. oraz kapliczka neogotycka z 1890r., • w Modzurowie: wzmiankowany w 1418r. (wzniesiony prawdopodobnie około roku 1300), rozebrany w 1895 w związku z bu- dową obecnego neogotyckiego, zachowały się w nim barokowe rzeźby z końca XVII i połowy XVIII w., • w Gamowie: zbudowany w 1728r., wypo- sażenie późnobarokowe z drugiej polowy XVIII w. oraz klasycystyczne z początku wieku XIX.

Pałace: • w Strzybniku: zbudowany w połowie XIX w. w stylu późnoklasycystycznym, wokół • w Rudniku: neobarokowy, usytuowany usytuowany park krajobrazowy z okazami w parku dworskim z bogatym drzewosta- urozmaiconego drzewostanu, w zespole nem, obok oficyna pałacowa zbudowana dworskim spichlerz folwarczny z 1815r. na przełomie XVIII i XIX w., • w Sławikowie: ruiny dawnego pałacu zbu- Inne, warte zobaczenia obiekty historyczne to: dowanego w XIX w., w otoczeniu park krajobrazowy, • Rudnik: • w Łubowicach: w centrum stylowego an- o stodoła z końca XIX w., gielskiego parku istnieją ruiny rodzin- o gorzelnia z około 1910r., nego pałacu poety Josepha von Eichen- o dwie kapliczki przydrożne z XVIII dorffa, zbudowanego w latach 1780-1786 i początku XIX w. z barokowo-ludowymi i przebudowanego w 1858 w stylu angiel- rzeźbami św. Jana Nepomucena i św. Flo- skiego neogotyku, riana, • w Brzeźnicy: ruiny XVI-wiecznego baro- • Lasaki: neogotycka kapliczka przydrożna kowego pałacu, zniszczonego w czasie II z wieżyczką i dzwonem, wojny światowej, otoczone parkiem z wie- • Grzegorzowice: loma pomnikami przyrody, o kapliczka przydrożna z XIX w. z lu- • w Czerwięcicach: otoczony parkiem kra- dowo-barokową rzeźbą św. Jana Nepomu- jobrazowym dawny dwór z 1892r. oraz za- cena, budowania dworskie z XIXw., o średniowieczny granitowy krzyż po- • w Szonowicach: pałac i zabudowania kutny, dworskie z parkiem krajobrazowym, bu- • Brzeźnica: dowę rozpoczęto w 1870r., o spichlerz dworski z XIX w., • w Jastrzębiu: z końca XIX w. otoczony par- o zabytkowy młyn, kiem krajobrazowym, wyremontowany., o kapliczka przydrożna z XIX w., 71 • Ponięcice: dów. Idea wspólnego spędzania wolnego czasu, o cmentarz dworski oraz kaplica cmen- rekreacji i uprawiania sportu z przyjaciółmi tarna z końca XVIII w., zainteresowała nie tylko młodzież szkolną, ale o kapliczka przydrożna z przełomu również członków klubów sportowych, stowa- XVIII i XIX w. z barokowo-ludową rzeźbą rzyszeń turystycznych i zakładów pracy. św. JanaNepomucena, • Czerwięcice: Dzięki pięciu rozegranym dyscyplinom mo- o kaplica cmentarna z XIX w., gli się bliżej poznać i wymienić doświadcze- o kapliczka z XVIII w. z ołtarzykiem niami animatorzy sportu działający na rzecz barokowym i ludowym obrazem Matki swoich społeczności lokalnych. Kontynuacją Boskiej Częstochowskiej, przy kapliczce przedsięwzięcia z 2006r. była organizacja II- najstarszy na ziemi raciborskiej kamien- giej Olimpiady Gmin w 2007 roku , która sku- ny krzyż z datą 1720r., piła we wszystkich dyscyplinach około 1000 • Szonowice: zawodników. W 2008 roku rozegrano już III o kapliczka przydrożna z XIX w., we- Olimpiadę Gmin. W samym Rudnickim Bie- wnątrz drewniany, neogotycki ołtarzyk gu Ulicznym wzięło udział 520 zawodników. z barokowo-ludową rzeźbą św. Jana Nepo- Idea tego przedsięwzięcia obejmuje coraz to mucena, nowe gminy i środowiska. • Gamów: o młyn z 1916r., o kapliczki przydrożne z XVIII i XIX w., • Strzybnik: o kuźnia z początków XX w., o gorzelnia z końca XIX w., o kapliczka z XIX przydrożna z rzeźbą św. Jana Nepomucena.

Dzięki realizacji projektu pt.: „I Olimpiada Gmin” w ramach Programu IW INTERREG 6.18 Rydułtowy III A Czechy - Polska w roku 2006 mieszkańcy Rudnika i Koberic mogli realizować i rozwijać ideę czynnego wypoczynku poprzez najprost- szą formę uprawiania różnorodnych dyscyplin sportu przez każdego chętnego mieszkańca. W zamyśle organizatorów przedsięwzięcia było umożliwienie bezpośredniego kontaktu obu społecznościom, ze sportowcami repre- zentującymi Polskę i Czechy na zawodach sportowych różnorakiej rangi. Dofinansowa- Miasto Rydułtowy to średniej wielkości miasto nie projektu wyniosło 18.726 zł. śląskie, które pomimo swojego górniczego ro- dowodu stara się zapewnić mieszkańcom alter- Imprezy organizowane dla wszystkich grup natywne w stosunku do kopalni miejsca pracy wiekowych, różnych środowisk były dosko- oraz wysoką jakość życia. nałym sposobem na poznanie, integrację i nawiązanie stałych znajomości, a także przy- Miasto Rydułtowy, wchodzące w skład powiatu jaźni pomiędzy mieszkańcami obu samorzą- wodzisławskiego, położone jest w południowo- 72 zachodniej części Wyżyny Śląskiej, na Płasko- mistrz Miasta Kornelia Newy znalazła się wyżu Rybnickim, w Kotlinie Oświęcimsko- w gronie 50 najbardziej wpływowych kobiet Raciborskiej. Rydułtowy graniczą z miastami: województwa śląskiego. Rybnik, Radlin, Pszów oraz gminami: Korno- wac, Lyski, Gaszowice. Miasto posiada dobre Osobliwością krajobrazu i dumą Rydułtów połączenia drogowe oraz kolejowe z dużymi jest zlokalizowana przy KWK „Rydułtowy- ośrodkami miejskimi. Przez Rydułtowy prze- Anna” hałda stożkowa skały płonnej. Jej biega droga wojewódzka nr 935 relacji Pszczy- wysokość względna sięga 132 m. Pierwot- na-Opole, która w przyszłości będzie drogą nie usypane były tu dwa stożki, lecz stożek łączącą autostrady A1 i A4. Projektowana jest nr 2 częściowo zlikwidowano. Zachowa- również obwodnica na południe od centrum ny stożek jest najwyższą hałdą nasypową miasta (planowana droga wojewódzka nr 933). w Europie. W 2007 roku hałdzie nadano nazwę Miasto leży w strefie nadgranicznej Czech. Szarlota. Obecnie umieszczony jest na hałdzie podświetlony napis głoszący wszem i wobec, Symbolem życia gospodarczego w Rydułtowach że hałda nosi imię „Szarlota”. jest Kopalnia Węgla Kamiennego „Rydułtowy- Anna”, która zatrudnia ponad pięć tysięcy pra- cowników.

Przyszłość i rozwój miasta związane są z sektorem małych i średnich przedsiębiorstw. Dla- tego w Rydułtowach na szeroką skalę prowadzone są działania nastawione na wspieranie przedsiębiorczości.

W mieście przywiązuje się dużą wagę do poziomu kształcenia młodzieży i zapewnienia jej zagospodarowania czasu wolnego. Rydułtowskie szkoły i przedszkola są pla- cówkami zatrudniającymi wysoko wykwali- fikowaną kadrę dydaktyczną. Budynki pla- cówek zostały w ostatnich latach ocieplone i zmodernizowane. Docelowo każda ze szkół posiadać będzie nowoczesny kompleks boisk sportowych.

Miasto szczyci się tym, że jego osiągnię- cia doceniane są także na zewnątrz. W 2008 roku miasto otrzymało certyfikat GMINA FAIR PLAY. W tymże roku miasto zostało zwycięzcą ogólnopolskiego konkursu „Polska wolna od azbestu” oraz laureatem konkursu „Gmina Przyjazna Środowisku”. Miasto uplasowało się także na wysokim 18 Na terenie miasta znajduje się jedyny w Pol- miejscu w kraju w rankingu „Rzeczpospoli- sce i jeden z sześciu w Europie krzyż pokutny tej” na europejski samorząd. W 2009 roku dwuramienny, którego powstanie szacuje się w plebiscycie „Dziennika Zachodniego” Bur- na XVII wiek. 73 Rydułtowski Ośrodek Kulturalno Oświatowy przy ul. Adama Mickiewicza 33 jest nowocze- sną siedzibą Biblioteki Publicznej, Państwo- wego Ogniska Plastycznego oraz Ogniska Pracy Pozaszkolnej. Siedziba powstała po gruntownym remoncie stuletniego budynku byłej szkoły podstawowej. W 2009 roku przy ROKO powstał w ramach programu „Moje boisko – ORLIK 2012” kompleks nowocze- snych boisk sportowych. Kompleks składa się z boiska piłkarskiego ze sztuczną nawierzch- Przy ulicy Leona znajduje się budynek wagi nią trawiastą, boiska wielofunkcyjnego oraz drobnicowej z 1906r. Waga służyła dawniej budynków zaplecza. do ważenia deputatów węglowych wydawa- nych górnikom (część wynagrodzenia za pra- Urząd Miasta mieści się w budynku przy cę). W 1984r. obiekt został wpisany do reje- ul. Ofiar Terroru 36 – jest to zarazem siedzi- stru Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków ba Rady Miasta. W tym budynku funkcjonuje w Katowicach. Dwa lata później w budynku tym większość wydziałów magistratu. powstała Izba Pamięci KWK „Rydułtowy”.

Zespół budynków Szpitala Miejskiego, którego Urząd Stanu Cywilnego ma swoją siedzibę początki sięgają 1898r., a rozbudowę datuje się przy ul. Raciborskiej 369. Tam też znajduje na 1911r. Kilka z jego budynków podlega ochro- się Miejski Zespół Obsługi Placówek Oświa- nie konserwatorskiej. Długoletnim dyrektorem towych, Wydział Oświaty, Kultury, Sportu szpitala (1900-1934) był chirurg, doktor Georg i Zdrowia oraz Miejski Ośrodek Pomocy Spo- Nepilly. Obecnie szpital wchodzi w skład Pu- łecznej. Budynek USC to tzw. Willa Radlika. blicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej. Franciszek Radlik (1862-1920) był długolet- 74 nim dyrektorem kopalni „Charlotte” w Ry- Strefy rozwoju małej i średniej przedsiębior- dułtowach, inicjatorem wielu miejscowych czości (14,5 mln zł). Trzy ostatnie inwestycje inwestycji, np. dzisiejszego osiedla Orłowiec. zrealizowano dzięki dotacji z Europejskie- Budynek został wyremontowany w 2006r. go Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach ZPORR. Na mikroprojekty (tzw. pro- Rydułtowy nawiązały współpracę z miastami jekty miękkie) gmina pozyskała do tej pory partnerskimi: Orlova z Czech oraz Hvidovre łącznie ponad 500.000 zł z przeznaczeniem z Danii, po linii sportowej zaś z Dortmundem na działania kulturalne, sportowe i oświatowe. w Niemczech i Eindhoven w Holandii. 6.19 Wodzisław Śląski Wspólne imprezy kulturalno-sportowe i wzajemne wizyty przedstawicieli partnerskich miast przyczyniają się do stałego zacieśniania wzajemnych więzi. Akcentem podkreślającym bardzo dobre relacje jest nazwanie jednej z ulic w Rydułtowach „Orlovska”, oraz parku - „Hvidovre”, zaś nazwa „Rydułtowy” widnieje na ulicy w Orlovej i parku w Hvidovre.

Dzięki środkom finansowym pozyskanym Wodzisław Śląski ze względu na korzystne w ramach programów pomocowych Unii Eu- położenie przy wlocie autostrady A1 do Pol- ropejskiej zrealizowano szereg inwestycji ski może być uważany za Południową Bramę i mikroprojektów. Najważniejsze z nich to bu- Polski i stanowić atrakcyjne miejsce inwesty- dowa Centrum Usługowo-Handlowego przy cji w zakresie spedycji, przemysłu, handlu ul. Bema w znacznym stopniu sfinansowana i budownictwa mieszkaniowego. z programu przedakcesyjnego Phare Stru- der (500 tys. ECU), budowa boisk szkolnych Wodzisław Śląski posiada wiele atutów wy- przy Gimnazjum nr 1 (540 tys. zł), moderni- różniających miasto jako miejsce inwe- zacja oczyszczalni ścieków (9 mln zł), budowa stycji, do których zaliczyć można m.in.: 75 - położenie geograficzne z dostępnością do 100 ha stwarza szansę lokalizacji nowych firm, rynków Republiki Czeskiej i Republiki Sło- poddostawców przemysłu motoryzacyjnego wackiej, gdzie miasto stanowi łącznik między oraz transportu, spedycji i magazynowania. obszarami Górnośląskiego Okręgu Przemy- słowego i rejonu przemysłowego Ostrawy, Układ i skala założenia urbanistycznego Wodzi- - korzystne położenie komunikacyjne w eu- sławia Śląskiego oraz różnorodność obiektów ropejskim korytarzu północ-południe wyzna- zabytkowych miasta decydują o jego wyjątkowej czanym przez przebieg budowanej autostrady atmosferze oraz atrakcyjności turystycznej. A1 oraz istniejącej drogi krajowej DK78- nie- zwykłe walory krajobrazowe i urozmaicone Zespół zabytkowy rynku staromiejskiego - wy- ukształtowanie terenu wynikające z położenia tyczony w 1257 roku na planie czworoboku, w Bramie Morawskiej, kształtujące atrakcyj- obecnie otoczony kamienicami z XVIII i XIX ność warunków zamieszkania i turystyczną, wieku. - wysoki poziom aktywności gospodarczej sektora małych i średnich przedsiębiorstw oraz dostępność siły roboczej o kwalifikacjach technicznych, - znaczny potencjał demograficzny miasta (50 tys. mieszkańców) oraz powiatu (łącznie: 156 tys. mieszkańców), - centralne położenie między silnymi ośrodka- mi przemysłu motoryzacyjnego w Polsce oraz w Republice Czeskiej - w promieniu 60 km od miasta zlokalizowane są fabryki General Motors (Gliwice), Fiat (Tychy i Bielsko-Biała) oraz Hyundai (Ostrawa), Kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia - planowana sieć dróg oraz dostępność do te- Najświętszej Marii Panny, wybudowany renów inwestycyjnych o powierzchni powyżej w latach 1909-1911 w stylu neogotyckim.

76 Zespół pofranciszkański - kościół i klasztor. Ko- Kompleks parkowo-pałacowy w dzielnicy Koko- ściół klasztorny, pierwotnie pod wezwaniem św. szyce - barokowy pałac wzniesiony w 1783 roku. Trójcy wzniesiony został w XV wieku. W imponującym parku znajdują się liczne drzewa pomnikowe oraz ciekawe okazy botaniczne.

Dwór w Jedłowniku - wybudowany w połowie Pałac Dietrichsteinów - wzniesiony w latach XIX wieku. Ciekawe obiekty do zwiedzania to 1743-1747. Obecnie mieści Muzeum Miejskie również Muzeum Miejskie i Sztolnia z ekspo- i Urząd Stanu Cywilnego. Otoczenie pałacu zycją technologii górniczej. stanowi Park Zamkowy. Figura św. Jana Nepomucena z 1745 roku. Od 1996 roku ważnym punktem w programie imprez sportowych Wodzisławia są mecze I-ligowej drużyny piłkarskiej MKS Odra Wodzisław Śl. Do dyspozycji mieszkańców są: kryta pływalnia, kąpielisko Balaton, Ośrodek Jazdy Konnej, Powiatowe Centrum Spor- tu, Ośrodek Gosław Jedłownik oraz obiekt MOSiR z kortami tenisowymi i minigolfem.

Miasto słynie również z organizacji imprez plenerowych, które gromadzą jednorazowo ponad dziesięć tysięcy ludzi. Najpopular- niejsze z nich to: Dni Wodzisławia Śląskiego w czerwcu, Festiwal Reggae w lipcu i Poże- Baszta Rycerska (Wieża Romantyczna) - zbu- gnanie lata we wrześniu. dowana w 1857 roku, neogotycka, znajdująca się w lesie podmiejskim na Grodzisku. Znisz- czona w pożarze w 2004 roku, planowana jest jej odbudowa.

77 7. CZESKA CZĘŚĆ EUROREGIONU SILESIA

Czeska część Euroregionu Silesia znajduje opawski budowniczy Kryštof Prochhuber się na obszarze kraju3 morawsko-śląskie- w latach 1614 – 1618. Obecnie budynek jest go, który jest określany jako „region wielu siedzibą Magistratu Miasta Opawy, swoją sie- kontrastów i możliwości”. Euroregion leży dzibę ma tu także czeski sekretariat Eurore- na terenie czterech z sześciu powiatów tego gionu Silesia. Naprzeciwko Hláski wznosi się kraju i tak samo jak cały kraj, także cze- konkatedra Wniebowzięcia Marii Panny, która ska część Euroregionu Silesia oferuje wiele jest najwspanialszym zabytkiem gotyckim wy- możliwości wszystkim swoim mieszkańcom budowanym przez zakon rycerzy niemieckich. i turystom, miłośnikom historii, kultury, spor- Pierwsza wzmianka o tym kościele pochodzi tu, ludziom szukającym edukacji i odpoczyn- z 1216 roku. Dzisiejszy kościół kapitularny, ku. Gminy i miasta Euroregionu Silesia są na który powstał w XIV wieku, jest przykładem tyle różnorodne, że każdy może tu znaleźć coś północnoniemieckiego gotyku, charakteryzu- dla siebie. jącego się wznoszeniem budowli z palonych cegieł, gdzie jest widoczny wpływ Wrocławia. 7.1 Centra historyczne W bliskim sąsiedztwie konkatedry stoi budynek Teatru Śląskiego, pod który kamień wę- Mimo, że gminy i miasta na terenie Eurore- gielny został położony 1 maja 1804 roku. gionu Silesia zostały bezlitośnie doświadczone przez II wojnę światową (zwłaszcza pod jej ko- Miejski, zabytkowy obszar chroniony Nowy niec przy tzw. operacji ostrawsko-opawskiej) Jiczin należy do najpiękniejszych tego typu i następnie przez pozbawioną szacunku dla obszarów zabytkowych naszego kraju. Jego historii powojenną odbudowę, wciąż czuje się sercem jest kwadratowy rynek w samym cen- tu „genius loci”4 historycznych miast. Na tere- trum miasta z wieloma zabytkowymi kamie- nie Euroregionu Silesia znajduje się najwięcej nicami i podcieniami po wszystkich czterech miejskich stref zabytkowych i obszarów chro- stronach rynku. Częścią historycznego jądra nionych w całym kraju morawsko-śląskim. jest także Žerotínský zámek, będący siedzibą Muzeum Novojičínska. Zabytkowe centrum Miasto Opawa, „biała perła Śląska”, powsta- otacza ze wszystkich stron Okružní třída ło przed 1224 rokiem i przez jego historyczne (Aleja Okrężna), która w odróżnieniu od hi- centrum – Dolny i Górny Rynek przechodziły storycznego jądra jest świadectwem gospo- ważne szlaki kupieckie. Już średniowieczne darczego i kulturalnego rozwoju miasta na osadnictwo skupiało się właśnie wokół wspo- przełomie XIX i XX wieku. mnianych rynków, które dziś są częścią zabytkowej strefy miejskiej. Na Górnym Rynku Historyczne centrum miasta Fulnek zostało (Horním náměstí) wznosi się charaktery- bardzo poważnie zniszczone przez wielki po- styczny symbol miasta – wieża miejska zwana żar w czasie walk wyzwoleńczych pod koniec Hláską (wieżą strażniczą, sygnalizacyjną). Pier- wojny w maju 1945 roku. Dominujące obiekty wotna drewniana wieża, z której ogłaszano miasta nie zostały wprawdzie dotknięte walka- alarm w razie pożaru, obwieszczano rozpoczę- mi, zniknęły jednak wszystkie kamienice przy cie targów i uroczystych zgromadzeń, została rynku i większość domów przy pozostałych, zmieciona przez wichurę. Nową wieżę wzniósł przyległych ulicach. Po uprzątnięciu ruin po-

3 kraj w Republice Czeskiej jest odpowidnikiem województwa w Rzeczpospolitej Polskiej 4 genius loci - według mitologii rzymskiej opiekuńcza siła, coś, co sprawia, że dana przestrzeń jest jedyna w swoim rodzaju 78 została tylko wieża ratuszowa i ściana fron- też Kurzym Rynkiem, Smetanovo náměstí, towa kamienic zabudowy północnej. Później którego punkt dominujący stanowi budy- zniszczony środek miasta odbudowano według nek Teatru Antonína Dvořáka, náměstí Dr. projektu architekta z Brna Z. Sedláčka z roku E. Beneše z pałacem Elektra i pałacami 1948. Rynek został zabudowany tylko z trzech bankierskimi, czy Prokešovo náměstí, gdzie stron, strona południowa pozostała wolna, co usytuowany jest budynek Nowego Ratusza pozwoliło na wyeksponowanie tam jako punktu z wieżą widokową. Jednolity zespół miejski, dominującego kościoła, zieleni parkowej i gó- wybudowany w stylu socrealu, jak w skrócie rującego nad miastem pałacu. Fulnek jest jedy- nazywa się w architekturze styl realizmu nym morawskim miastem, zniszczonym przez socjalistycznego z lat 50-tych XX wieku, wojnę, gdzie dzięki podejściu z wyczuciem do można znaleźć w Ostrawie-Porubie. Na nowej zabudowy osiągnięto korzystny efekt. wizerunku przyszłego osiedla swoje piętno odcisnęła także czeska historia, na przykład Jądro miejskiej strefy zabytkowej miasta poprzez renesansowe sgraffito, rzeźby i inne Odry stanowi rynek z renesansowymi ka- zdobnictwo na domach. Zdobienia musiały mienicami, z rzeźbą Wniebowzięcia Marii jednak uwzględniać wymagania epoki, dla- Panny z 1785 roku i ze wspaniałą neokla- tego zamiast aniołków na ścianach domów sycystyczną fontanną z 1897 roku. Częścią są dzieci i robotnicy. Wiele domów w Po- strefy zabytkowej są także pozostałości śre- rubie ma nad wejściami swoje godła, jakby dniowiecznych umocnień z półokrągłą basz- architekci wierzyli w powrót rzemieślników tą z XV wieku. i małych firm. Słynny Oblouk (Łuk) miał sta- nowić wejście do centrum osiedla. Nowo wybu- Miasto Hlučín (Hulczyn) zostało założone dowane miasto zamknięte w formach eklek- na równinnym terenie w drugiej połowie XIII tyzmu i secesji zgodnie z projektem Camillo wieku. Podstawową część jego owalnego planu Sittego, znanego austriackiego urbanisty i ar- stanowi prostokątny rynek. Głównymi obiek- chitekta, można znaleźć w Ostrawie - Přívo- tami dominującymi są przede wszystkim ko- ze. Równie interesująca jest zabytkowa strefa ściół farny z wieżą, ponadto trójskrzydłowy, w Ostrawie – Vítkovicach. Pierwsza udo- pierwotnie renesansowy pałac i ratusz. Do kumentowana pisemna wzmianka o wsi na- dziś zachowały się fragmenty średniowiecz- zywającej się Witchendorf pochodzi z 1357 nych fortyfikacji, łącznie z zespołem baszt. roku. Dla historii małej wioski, która miała około 200 mieszkańców, decydującym kamieniem milowym stał się rok 1828, gdy posta- Ciekawe miejsca nowoczesnej historii moż- nowiono wybudować w Vítkovicach zakład na znaleźć na terenie miasta Ostrawy, hutniczy. Nowo wybudowane miasto fabrycz- gdzie znajdują się cztery miejskie strefy ne w ogrodach odznacza się jednolitą, cha- zabytkowe. Największą strefę zabytkową rakterystyczną cechą wszystkich budynków w kraju morawsko-śląskim stanowi centrum – surowym, nieotynkowanym murem. Morawskiej Ostrawy. Znajdziemy tu wy- jątkowy przegląd architektury i urbanistyki 7.2 Zamki i pałace z przełomu XIX i XX wieku. Na Masarykově náměstí (placu Masaryka) znajduje się wie- Zamki i pałace są prawdziwą chlubą Eurore- le ciekawych budowli, np. budynek Starego gionu Silesia. Mimo, że nie wszystkie z nich Ratusza, w którym swoją siedzibę ma dziś są dostępne dla zwiedzających czy też mogą Muzeum Ostrawskie. Ważną częścią tej za- im zaoferować wyposażone, historyczne wnę- bytkowej strefy są także inne place Ostra- trza, pozostają naocznymi i ważnymi świad- wy, np. secesyjne Jiráskovo náměstí, zwane kami bogatej historii tego terenu. 79 Do najbardziej atrakcyjnych z nich należy wybrał sobie raduński pałac na swoją wiejską bezsprzecznie Hradec nad Moravicí, które- rezydencję. W latach 1816 – 1822 opustoszały go historia sięga odległej przeszłości. Hradec pałac został odrestaurowany i przebudowany był pograniczną twierdzą i zgodnie z legendą, w stylu empire zgodnie z planem opawskie- w 965 roku spotkał się tu orszak ślubny córki go architekta Karla Englischa. W tym okre- czeskiego księcia Bolesława I, Dąbrówki (Do- sie została przeprowadzona także odnowa ubravki), z orszakiem jej przyszłego męża, ogrodu pałacowego według wzoru parków polskiego księcia Mieszka I. Do przebudowy angielskich tworzących naturalny krajobraz. pierwotnego, gotyckiego zamku na wygodny, Park należał wówczas do najpiękniejszych renesansowy pałac doszło dopiero pod koniec parków pałacowych na naszych ziemiach. Od XVI lub na początku XVII wieku. Współ- 1832 roku tutejsze dobra były w rękach rodu czesny kształt zamek uzyskał w następstwie Blücherów. Za ich panowania kilkakrotnie znaczącej przebudowy po wielkim pożarze przebudowano pałac aż do dzisiejszej postaci. w 1796 roku. Do kolejnych, istotnych zmian W drugiej połowie XIX wieku zmieniono też wewnętrznego i zewnętrznego wyglądu pała- wystrój wnętrz. Zwiedzający mogą obejrzeć cu, zwanego Białym Pałacem (Bílý zámek), pokoje apartamentu książęcego, sale biblio- doszło w II połowie XIX wieku. Dobudowany teki pałacowej i zbrojowni. został kompleks Czerwonego Pałacu (Červený zámek), otaczający główny budynek miesz- Pałac Kravaře, klejnot architektury baro- kalny. Mieściły się tu stajnie, powozownia kowej na Śląsku, stoi na miejscu twierdzy, i inne pomieszczenia gospodarcze. Z Czer- o której wspomina dokument pochodzący wonym Pałacem, stanowiącym kopię staro- z 1377 roku. Nie zachowały się jednak szcze- niemieckiego średniowiecznego zamku, łą- gółowe informacje o wyglądzie i rozmiarach czyły się mury obronne pod Białym Pałacem, twierdzy. Obecny wygląd pałacu w duchu a przy południowym skrzydle pałacowym zo- szczytowego baroku pochodzi z okresu prze- stała wzniesiona tzw. Biała Wieża (Bílá věž). budowy i budowy z lat 1721 – 1728, czyli U schyłku II wojny światowej pałac został z okresu, gdy właścicielami dóbr kravařskich znacznie uszkodzony, wkrótce jednak doszło był ród wolnych panów Eichendorffów. W la- do odbudowy zbombardowanego Czerwonego tach 1630 – 1636 pałac kravařski był w posia- Pałacu, w którym zaczęły działać hotel, re- daniu słynnego europejskiego alchemika pol- stauracja i przede wszystkim sala koncertowa. skiego pochodzenia Michała Sędziwoja. Po- Zwiedzający Hradec mogą obejrzeć bogate tem stał się własnością rodu Eichendorffów. wnętrza Białego Pałacu, zobaczyć niektóre Rodzina Eichendorffów żyła w pałacu do roku z muzycznych czy teatralnych przedstawień 1782, gdy sprzedała tutejszy majątek. Później lub tylko przejść się po pałacowym parku, któ- pałac często zmieniał właścicieli, aż w 1920 ry należy do zielonych klejnotów tego regionu. roku kupiło go państwo czechosłowackie. Zo- stała tu urządzona szkoła, w której uczono Historia jednego z najbardziej malowni- aż do 1937 roku, gdy pałac spłonął. Stopnio- czych pałaców Śląska w Raduni sięga powa rekonstrukcja pałacu zaczęła się dopiero czątku XIV wieku, gdy stała tu średnio- w latach 50-tych. Od 1997 roku w pałacu jest wieczna twierdza. W XVI wieku za czasów udostępniona stała ekspozycja barokowa i et- rodu Tworkowskich z Krawarza została nograficzna, która przybliża pałacowe życie ona przebudowana na renesansowy pałac. Eichendorffów, a także życie zwykłych ludzi W ciągu XVII wieku jego właściciele często na Ziemi Hulczyńskiej (Hlučínskiej). W pa- się zmieniali i sam pałac podupadał. Do zmia- łacu odbywają się także śluby i bale. Część ny doszło dopiero za Jana Larischa - Mönni- rozległego parku pałacowego służy jako dzie- cha, czołowego opawskiego wielmoży, który więciodołkowe pole golfowe. 80 Pałac Šilheřovice znajduje się w miejsco- Został zbudowany w latach 1726 – 1734 dla wości, o której pierwszy raz wspomniano Friedricha Augusta hrabiego Harracha i jego w 1377 roku w dokumencie o podziale księstwa żony jako mała, wiejska rezydencja szlachec- opawsko-raciborskiego, gdy posiadał go nie- ka i miejsce odpoczynku. Nowo zrekonstru- zbyt zamożny władyka Mikuláš Mšan. W XV owany pałac jest dostępny dla zwiedzają- wieku wieś była w posiadaniu władyków, którzy cych. od swojej siedziby tytułowali się przydomkiem „z Šilheřovic“. Od 1560 roku majątek objęli Widocznym już z daleka dominującym obiek- panowie z Vrbna; prawdopodobnie za ich cza- tem miasta Fulnek jest kompleks pałacowy, sów we wsi została zbudowana renesansowa który wznosi się na wzgórzu na północny twierdza. Potem właściciele majątku šilheřo- wschód od historycznego jądra miasta. Skła- vickiego często się zmieniali, aż w 1674 roku da się z dwóch części – z Górnego Zamku kupiło go opawskie kolegium jezuickie. Za i młodszego, tzw. Dolnego Zamku. Jego dzi- jezuitów został tu zbudowany barokowy ko- siejszy kształt jest rezultatem złożonego pro- ściół. Po rozwiązaniu zakonu jezuitów Šilhe- cesu budowlanego. Niestety, pałac nie jest do- řovice trafiły w ręce Eichendorffów, którzy na stępny dla zwiedzających. miejscu upadłej twierdzy kazali wybudować stosunkowo rozległy pałac w romantycznym, Slezskoostravský hrad (Zamek Śląsko- historyzującym stylu. Pałac jest otoczony ostrawski) został wzniesiony w drugiej po- naturalnym parkiem krajobrazowym, który łowie XIII wieku przez książąt opolskich lub należy do największych w swoim rodzaju na cieszyńskich z rodu Piastów jako pograniczna północnych Morawach i na Śląsku. Jest typo- twierdza do obrony przed państwem czeskim. wym parkiem angielskim, którego podstawę W XVI wieku zamek został przebudowany stanowią rozległe łąki, otoczone grupami na renesansowy pałac. W 1872 roku budynek drzew. Znajduje się tu osiemnastodołkowe spłonął, został jednak odbudowany. Główną pole golfowe. Pałac służy do celów wychowa- przyczyną jego dalszego upadku było prowa- nia i edukacji młodzieży. Organizuje się tu dzenie wydobycia pokładów węgla bezpośred- także przyjęcia, bale i śluby. nio pod budynkiem. Zamek został jednak w końcu uratowany przed grożącą mu dewa- Do znaczących obiektów pałacowych na stacją, odremontowany i w maju 2004 roku Ziemi Opawskiej należy także pałac udostępniony zwiedzającym. w Velkich Heralticach. Dzisiejszy zwiedzający może jednak zobaczyć tylko zewnętrzną część Miłośnicy ruin zamkowych mogą odwiedzić budynku pałacowego, ponieważ obiekt jest wy- zamek Vikštejn w Vítkovie-Podhradí, zamek korzystywany jako dom dziecka i szkoła. Šelenburk w Krnovie-Cvilíně lub zamek Sta- rý Jičín (Stary Jiczin). Žerotínský zámek w Nowym Jiczinie, któ- rego historia sięga końca XIV wieku i który 7.3 Muzea, skanseny, arboreta w swoich murach kilka razy gościł rzadkich gości, takich jak polski król Władysław IV czy Muzeum Ziemi Śląskiej w Opawie jego żona, jest dziś wykorzystywany do celów muzealnych. Muzeum Novojičínska prezen- Chodzi o najstarsze muzeum w Republice tuje tu zarówno swoje stałe ekspozycje, jak Czeskiej, które zostało założone 1 maja 1814 i wystawy okolicznościowe. roku. Muzeum posiada w swoich zbiorach prawie dwa i pół miliona przedmiotów. W bu- Pałac Kunín należy do najcenniejszych ba- dynku wystawowym muzeum są umieszczone rokowych budowli pałacowych na Morawach. stałe ekspozycje z okresu gotyku, renesansu 81 i baroku (XIV – XVIII wieku), ekspozycje przy- teraźniejszością i przyszłością tego surowca rodoznawcze i etnograficzne. Odbywają się tu zapoznaje Muzeum łupków (Muzeum břidli- także czasowe wystawy okolicznościowe. ce). Zwiedzający w specjalnie urządzonym pomieszczeniu mogą także sami spróbować Muzeum Novojičínska rozłupywania łupków i wziąć sobie nawet na pamiątkę łupkowe serduszko. Muzeum Novojičínska, które ma siedzibę w budynku Žerotínskiego zámku w Nowym Jiczinie, Pomnik Jana Amosa Komeńskiego oprócz stałej ekspozycji historii miasta i dzieł w Fulneku plastycznych artystów z regionu Nowego Jiczina (Novojičínska), oferuje odwiedzającym także Pomnik – muzeum słynnego czeskiego pe- obszerną ekspozycję kapeluszy i nakryć głowy dagoga, „nauczyciela narodów” Jana Amosa pod nazwą „Nechte na hlavě” (dosł. „Zostawcie Komeńskiego mieści się w budynku dawne- nakrycie na głowie“, czyli „Nie kłaniajcie się”). go zboru braci czeskich w Fulneku. Muzeum Niewielką atrakcją ekspozycji jest foto-atelier usytuowane w budynku, będącym miejscem z epoki, w którym zwiedzający mogą zrobić ostatniego pobytu Jana Amosa Komeńskiego sobie zdjęcie we własnym lub wypożyczonym przed jego udaniem się na wygnanie, oferuje kapeluszu. Oprócz stałych ekspozycji muzeum zwiedzającym stałą ekspozycję o jego życiu oferuje także wiele wystaw i imprez. i dziele.

Muzeum Ostrawskie Skansen tradycji ludowych w Bolaticach

Muzeum Ostrawskie ma siedzibę w zabytko- Z życiem na wsi przed dziesiątkami lat za- wym budynku Starego Ratusza w samym cen- poznaje Skansen tradycji ludowych w Bola- trum miasta Ostrawy. ticach, który został zbudowany w 2002 roku. Zwiedzający mogą tu obejrzeć mieszkalne Zbiory muzeum liczą obecnie około 1 210 000 i gospodarcze części typowej wiejskiej zabudo- przedmiotów o znacznej wartości historycznej. wy i zapoznać się z tradycyjnymi narzędziami rzemieślniczymi, maszynami rolniczymi oraz Muzeum Straży Pożarnej Miasta Ostrawy sprzętem używanym w gospodarstwie domo- wym i podczas pracy w majątku ziemskim. Na Budynek Muzeum Straży Pożarnej (Hasičské terenie skansenu, poza zwiedzaniem, przez cały muzeum) w Ostrawie-Přívoze został wzniesio- rok odbywają się imprezy społeczno-kulturalne ny przez gminę w 1905 roku i już na początku o tradycyjnym ludowym charakterze, jakimi są służył strażakom, najpierw niemieckim, a od Wielkanoc na wsi, stawianie udekorowanego 1919 roku nowo założonej, czeskiej jednostce drzewa majowego (majki) czy adwentowe spo- ochotniczej straży pożarnej. Ekspozycja mu- tkania z kolędami bożonarodzeniowymi. zeum, która jest podzielona na sześć części, przedstawia laikom i specjalistom historię Arboretum w Novym Dvoře straży pożarnej w Ostrawie, rozwój sprzętu technicznego i działań strażaków. Arboretum w Novym Dvoře, które jest czę- ścią Muzeum Ziemi Śląskiej w Opawie, Muzeum łupków w Budišovie oferuje zwiedzającym ekspozycję dendro- nad Budišovkou logiczną o powierzchni 23 ha. Podstawą arboretum jest bogaty zbiór krajowych W okolicy Budišova nad Budišovkou znaj- i cudzoziemskich drzew, roślin tropikalnych dują się rozległe kopalnie łupka. Z historią, i subtropikalnych oraz okazów drzew i bylin 82 ze wszystkich kontynentów świata. Ten boga- 7.5 Zabytki militarne ty drzewostan słusznie bywa nazywany „Drze- wami pięciu części świata”. Pomnik II Wojny Światowej w Hrabyni

7.4 Zabytki techniki W bliskim sąsiedztwie drogi między Opawą a Ostrawą znajduje się teren hrabyńskiego Muzeum Górnictwa w Ostrawie-Petřkovi- Pomnika II wojny światowej, który jest czę- cach ścią Muzeum Ziemi Śląskiej. Po wieloletnim remoncie jest znowu otwarty dla publiczności. Kopalnia Anselm pod pamiętną górą Landek Nowa ekspozycja pod nazwą „Epoka zagłady w Ostrawie-Petřkovicach, w przeciwieństwie i nadziei” przypomina nie tylko zdarzenia do dawno zamkniętych, innych ostrawskich wojenne drugiej wojny światowej na terenie kopalni, będzie służyć jeszcze długo. Od 1993 dawnej Czechosłowacji, ale także działania roku jest tu czynne godne uwagi muzeum gór- żołnierzy czechosłowackich na Bliskim Wscho- nictwa, dziś największe w Republice Czeskiej, dzie i w Afryce, jest też poświęcona czechosło- gromadzące zbiory dawnej techniki górniczej, wackim lotnikom w Anglii. Ukazuje ponadto lamp górniczych i innych unikatów. Można wy- życie ludności cywilnej na okupowanym tere- próbować niektóre urządzenia, a także zjechać nie. Ekspozycja jest zbudowana w taki sposób, na oryginalne pokłady i przekonać się, w jak su- żeby mogła być zmieniana. Do organizowania rowych warunkach pracowali górnicy dołowi. wystaw tematycznych, które uzupełniają głów- ną ekspozycję przeznaczone są pomieszczenia Młyny wiatrowe w administracyjnym budynku pomnika.

Miłośnicy młynów wiatrowych (wiatraków) Umocnienia wojskowe mają możliwość odwiedzenia zachowanych drewnianych młynów w Cholticach (część Na terenie powiatu Opawa leży ponad 200 Městysu /miasteczka/ Litultovice i Hlavnici. różnych obiektów dawnych umocnień czecho- W Cholticach zwiedzający ma jedyną możli- słowackich, budowanych w latach 1935-1938 wość obejrzenia zachowanego w całości wnę- wzdłuż ówczesnej granicy z Niemcami. Cho- trza i wyposażenia młyna, który pracował bez dzi o unikatowy system fortyfikacji obronnych, problemów aż do II wojny światowej. który jest przykładem wspaniałego poziomu czechosłowackich inżynierów, projektantów Kanał Weisshuhna i budowniczych oraz świadectwem, że żołnie- rze zamierzali bronić ówczesnej Czechosło- Ta unikatowa budowla wodna zostało wykuta wacji przed agresją hitlerowskich Niemiec. w skałach na przełomie XX wieku na potrzeby Po uznaniu układu monachijskiego przez rząd pracy fabryki i papierni w Žimrovicach (dziel- czechosłowacki we wrześniu 1938 roku armia nica miasta Hradec nad Moravicí). Kanał, czechosłowacka musiała opuścić te wybudowa- który ma 3,5 km długości, w przeszłości służył ne i przygotowane twierdze wojskowe w pośpie- jako śluza papierni i do dziś jest czynny. chu i bez walki. Niektóre z obiektów zostały potem paradoksalnie wykorzystane przez armię Wieża widokowa Šance niemiecką w kwietniu 1945 roku przeciwko Armii Czerwonej i żołnierzom czechosłowac- Piętnastometrowa, drewniana wieża widoko- kim podczas Operacji Ostrawsko-Opawskiej. wa Šance koło Jakubčovic (dzielnica miasta Obecnie umocnienia są bezpiecznie dostępne Hradec nad Moravicí) oferuje jedyny w swo- tylko w kilku miejscach, z których najczęściej im rodzaju widok na Jeseniki i Beskidy. odwiedzany jest teren w rejonie Hlučín–Dar- 83 kovičky, zarządzany przez Muzeum Ziemi Ślą- Największym teatrem na terenie czeskiej czę- skiej, a także Pomnik Armii RCz i czechosło- ści Euroregionu Silesia jest Morawsko-Ślą- wackie umocnienia w Opawie-Milostovicach, ski Teatr Narodowy w Ostrawie, który daje w których co roku odbywają się pokazy walk. przedstawienia w dwóch budynkach teatralnych: Teatrze Antonína Dvořáka i Teatrze „Miałem możliwość zobaczenia umocnień Wału Jiřího Myrona. Ma tradycyjnie cztery zespoły Atlantyckiego wybudowanego przez nazistów, a tak- (baletowy, dramatyczny, operowy i operetko- że umocnień francuskiej Linii Maginote’a. Muszę wy) i na swoich obu scenach oferuje widzom stwierdzić, że jakość i efektywność umocnień czecho- 16 – 19 premier rocznie. Teatr Petra Bezruča słowackich jest na wyższym poziomie technicznym w Ostrawie jest teatrem typu studio, który i nie da się z nimi porównać. Jest bardzo zasmuca- obok klasyki i tytułów dla dzieci prezentuje jące, że te umocnienia nie mogły być skutecznie użyte także czeskie czy światowe premiery współ- do celów, do jakich zostały zbudowane. Elastyczność czesnych sztuk. Ostrawski Teatr Lalek jest przy wznoszeniu tych umocnień, która jest widoczna jedyną profesjonalną sceną dla dzieci i mło- zwłaszcza w zespoleniu obiektów z terenem, także po- dzieży na terenie kraju morawsko-śląskiego. kazuje dużą fachowość minerów, jakiej gdzie indziej Codziennie gra przedstawienia dla przedszko- w Europie nie znajdziemy. Warto, by te umocnienia laków i uczniów szkół podstawowych, niektóre obejrzało jak najwięcej Amerykanów i Europejczy- sztuki wystawia także dla uczniów szkół śred- ków.” (wypowiedź znawcy militariów dr D. D. nich. Z reguły w poniedziałkowe wieczory teatr Howarda, profesora Uniwersytetu Floryda gra przedstawienia przeznaczone także dla wi- w USA, po zwiedzeniu fortyfikacji). dzów dorosłych. Tradycją stały się regularne, niedzielne przedstawienia dla dzieci i towarzy- 7.6 Kultura szących im osób dorosłych. Teatr Beskidzki w Nowym Jiczinie jest ważną placówką kul- Teatry turalną miasta. Corocznie około 130 przed- stawień teatralnych grają tu gościnnie zespoły Miłośnicy przedstawień teatralnych mogą wy- teatralne z całego kraju i z zagranicy, odbywa bierać z bogatej oferty teatrów. Najstarszym się też wiele innych imprez kulturalnych. teatrem na terenie czeskiej części Euroregionu Silesia jest Teatr Śląski w Opawie, którego Macierz Śląska kamień węgielny został położony 1 maja 1804 roku. Na terenie czeskiej części Euroregionu Si- lesia swoją działalność rozwija organizacja kulturalno-oświatowa, której celem jest za- chowanie i rozwój wartości historycznych, kulturalnych, artystycznych i narodowych – Macierz Śląska. Macierz Śląska powsta- ła przez połączenie Macierzy Opawskiej, założonej w 1877 roku i Macierzy Oświaty Ludowej, działającej od 1898 roku na Ziemi Cieszyńskiej. Mimo że dzisiejsze czasy są zu- pełnie inne niż te przed stu czy pięćdziesię- cioma laty – Macierz nie musi zakładać czy budować szkół i bibliotek, nie musi bronić Teatr Śląski w Opawie oferuje przeżycia kulturalne miesz- prawa do języka czeskiego, nikt nie zagraża kańcom Śląska z obu stron granicy. Zdjęcie: archiwum Eu- istnieniu czeskiego państwa, nad Czechami roregionu Silesia i Śląskiem nie wisi groźba zagłady – także 84 Macierz Śląska ma siedzibę w Matičním domě (Domu Macierzy) przy ulicy Matiční w Opawie. Zdjęcie: archiwum Euroregionu Silesia dziś działalność i praca Macierzy Śląskiej dele ważnych budowli światowych, łącznie ma swoje uzasadnienie. Członkostwo w Unii z siedmioma starożytnymi cudami świata. Europejskiej i stopniowa globalizacja przy- Modele są zbudowane w skali 1:25. Znajdują nosi nowe ryzyko naturalnej, niewymuszo- się tu jeszcze jeziorka, linie kolejowe z ma- nej asymilacji mniejszych krajów i narodów łymi, ogrodowymi pociągami czy indiańskie przez te silniejsze i dużo większe. I właśnie place zabaw. Co roku na terenie odbywa się zagrożenie utraty wartości narodowych wiele ciekawych programów edukacyjnych i kulturalnych, a także wysiłki zmierzające dla dzieci i ich rodziców. do ożywienia świadomości i poczucia przyna- leżności do wspólnoty mieszkańców Śląska Bajkowy świat straszydeł nadaje sens działalności Macierzy Śląskiej. Macierz Śląska ma siedzibę w Opawie i od W pomieszczeniach piwnicznych ostrawskich 2000 roku jest członkiem stowarzyszonym terenów wystawowych Černá louka do zaba- Euroregionu Silesia. wy dla dzieci została wybudowana bajkowa piwnica straszydeł. W tych strasznych podzie- 7.7 Rozrywka, sport i wypoczynek miach znajduje się pięć przerażających kom- nat – pomieszczenie pająków, piekło, wyspa MINIUNI – świat miniatur Ostrawa piratów, sala przemysłowych straszydeł i kró- lestwo bajek. Przy okazji wejścia Republiki Czeskiej do Unii Europejskiej w maju 2004 w centrum miasta ZOO Ostrawa Ostrawy obok terenów wystawowych Černá louka wyrosło miasteczko MINIUNI. Miejsce Miłośnicy zwierząt mogą odwiedzić ogród to prezentuje na świeżym powietrzu 34 mo- zoologiczny w Ostrawie, jedyny na terenie 85 całego kraju morawsko-śląskiego. Oprócz Trasy rowerowe pawilonów i wybiegów ze zwierzętami ZOO Ostrawa oferuje także ścieżki botaniczne Prawdziwym „rajem rowerowym” można okre- i wiele ciekawych imprez towarzyszących ślić obszar Ziemi Hulczyńskiej (Hlučínska), w ciągu całego roku, takich jak programy który jest dosłownie poprzetykany trasami ro- edukacyjne dla szkół, wykłady naukowe, kon- werowymi. Przez te tereny przechodzi między- kursy czy karmienie zwierząt z komentarzem narodowa trasa rowerowa nr 5 „Szlak burszty- dla publiczności. nowy” („ Jantarová stezka“), trasa rowerowa przez tereny pogranicza nr 55 „Magistrala Ślą- BULY ARÉNA w Kravařach ska“ („Slezská magistrála“), trasa rowerowa nr 552 Opawa – Racibórz czy trasa rowerowa nr Jedyny w swoim rodzaju kompleks sportowy, 554, tak zwana „Prajzská cesta“. Dobrze i jed- który mieści się w Kravařach, oferuje w jednym nolicie oznaczone ścieżki rowerowe przechodzą miejscu wszystko, czego potrzebujemy do spor- przez niewymagający teren Hlučínskiej pahor- tu i wypoczynku: lodowisko, z możliwością wie- katiny (pogórza) i prowadzą przeważnie po mało czornej jazdy na łyżwach z dyskoteką, nadmu- uczęszczanych drogach asfaltowych, leśnych chiwaną halę tenisową, salę gimnastyczną, tor i polnych. Dzięki temu oferują niezakłóconą do bowlingu, siłownię, boisko do piłki nożnej, i spokojną jazdę, przy której można podziwiać korty tenisowe pod gołym niebem, zewnętrzne piękno przyrody i zabytków tego rejonu. Wie- boisko wielofunkcyjne, plac zabaw dla dzieci le z tych ścieżek łączy się z polskimi lub bez- i przyjemne miejsce w restauracji. Nowością pośrednio prowadzi na teren polskiej strony jest Aquapark, którego główną atrakcją jest Euroregionu Silesia (np. czesko-polska trasa dzika rzeka i tobogan (kręta zjeżdżalnia) o cał- rowerowa „Sudicki okruh“, otwarta w maju kowitej długości 65 metrów. 2001). Średnio trudne trasy ma do zapropo- nowania obszar Vítkovska (okolic Vítkova). Tereny sportowo-rekreacyjne w Hlučínie Z Opawy do Vítkova i Budišova nad Budišovkou można dojechać przez magiczną dolinę rzeki Tereny sportowo-rekreacyjne przy zbiorniku Moravicy, dla bardziej wymagających jest wy- wodnym Štěrkovna są jakby stworzone do wy- znaczona 72-kilometrowa trasa, która zaczyna poczynku w gorące, letnie dni. Rozległy obszar się i kończy w Vítkovie i wiedzie do zbiorników wodny zachęca nie tylko do przyjemnych ką- wodnych Kružberk i Slezská Harta. pieli, ale także do różnych sportów wodnych, np. jazdy na nartach wodnych. Częścią obiek- Blade nights Oplajn tu są dwa baseniki dla małych dzieci, minigolf i nieduże boisko do piłki nożnej. Od maja do września miłośnicy jazdy na rolkach mogą w każdą sobotę uczestniczyć Boisko golfowe w przejażdżkach przez nocną Opawę. Głów- nym organizatorem tej już tradycyjnej impre- Miłośnicy golfa na terenie czeskiej części zy jest Uniwersytecki Klub Sportowy Uniwer- Euroregionu Silesia znajdą dla siebie coś sytetu Śląskiego w Opawie, którego członko- ciekawego. Boiska golfowe we wspaniałych wie we współpracy z policją i strażą miejską parkach pałacowych znajdują się na te- oraz służbą zdrowia zapewniają bezpieczny renach golfowych w Šilheřovicach (18- przejazd kilkuset uczestników ulicami mia- dołkowe) i Kravařach (9-dołkowe). Jedno sta. Urozmaicenie stanowią różne przejażdż- z największych centrów golfowych indoor ki tematyczne (np. przejazd w maskach czy w Republice Czeskiej oferuje Golf Aréna „tradycyjna Biała Opawa” – przejazd w bia- Ostrava na Černej louce. łych strojach). 86 Wyścigi i imprezy jeździeckie na Albertovcu zeum Ziemi Śląskiej w Opawie zostało zało- żone 1 maja 1814 roku. Wyprzedziło w ten spo- Dwór szlachecki Albertovec (wcześniej Hilve- sób powstanie Muzeum Narodowego w Pradze tihof) został założony przez księcia Eduarda i Morawskie Muzeum Ziemskie w Brnie. Lichnovskiego w 1818 roku i już od początku był ważnym ośrodkiem gospodarczym i główną sie- Największe archiwum dzibą majątku, którego tereny rozpościerały się na obszarze od Hlučína po Racibórz. Lichnovscy Archiwum Ziemskie w Opawie jest trzecim prowadzili Albertovec aż do 1945 roku, w 1952 co do wielkości a także trzecim pod względem roku została tu przeniesiona z Szumawy stadni- wieku archiwum państwowym w Republice na państwowa nastawiona na hodowlę koni jeź- Czeskiej. Pełni funkcję państwowego archi- dzieckich. Przez lata stadnina stopniowo pod- wum rejonowego na terenie krajów moraw- upadała, obecnie jednak przebiega jej rozległa sko-śląskiego i ołomunieckiego, ale jednocze- odbudowa i stopniowo wraca tu także życie wy- śnie jest także historycznym archiwum ziem- ścigowe i jeździeckie. Od 2006 roku znowu od- skim dla dawnego księstwa śląskiego. bywa się tradycyjny dzień wyścigowy i jeździec- ki, który zawsze był ulubioną imprezą miłośni- Największy pomnik ków koni, a także inne imprezy dla jeźdźców i widzów (zgrupowanie związane ze skokami Olbrzymi, betonowy Pomnik II Wojny Świa- i tresurą, zawody zaprzęgów, jesienne gonitwy towej w Hrabyni bezpośrednio przy drodze z okazji dnia św. Huberta). łączącej Ostrawę z Opawą należy do najwięk- szych budowli w swoim rodzaju w Republice 7.8 Edukacja Czeskiej. Po wieloletnim remoncie jest znowu otwarty dla publiczności. Na terenie czeskiej części Euroregionu Si- lesia znajduje się wiele średnich i pomatu- NAJWIĘKSZE MUZEUM GÓRNICZE ralnych szkół zawodowych, a także cztery szkoły wyższe – Uniwersytet Śląski w Opa- Największe muzeum górnicze w Republice Cze- wie, w Ostrawie z kolei Wyższa Szkoła Gór- skiej znajduje się pod pamiętnym wzgórzem nicza (báňská) – Uniwersytet Techniczny, Landek w Ostrawie-Petřkovicach. Muzeum Uniwersytet Ostrawski i Wyższa Szkoła oferuje swoim zwiedzającym kilka ekspozycji, Przedsiębiorczości. Szkoły te, oprócz stan- łącznie z podziemną ekspozycją w sztolniach dardowych kierunków, oferują także możli- prawdziwej, historycznej kopalni Anselm czy wość nauki unikatowych specjalności, jakimi ekspozycją ratownictwa górniczego, która jest są np. sztuki plastyczne związane z rekla- największa w swoim rodzaju na świecie. mą, obejmujące rysunki i ilustracje, studium artystyczno-rzemieślnicze ukierunkowane na NAJWIĘKSZE koło wiatrowe budowę organów czy akademickie studium bezpieczeństwa i ochrony przeciwpożarowej. W Cholticach, części Městysu (miasteczka) Litultovice, znajduje się objęty ochroną za- 7.9 NAJ czeskiej części Euroregionu bytków młyn typu niemieckiego z 1833 roku, Silesia który szczyci się największym kołem wiatro- wym z łopatami w Republice Czeskiej. NAJSTARSZE MUZEUM NAJWIĘKSZY KAMPUS UNIWERSYTECKI Na terenie Euroregionu Silesia znajduje się najstarsze muzeum w Republice Czeskiej. Mu- Największy kampus uniwersytecki w Republi- 87 ce Czeskiej ma Wyższa Szkoła Górnicza – Uni- uzyskania wykształcenia w unikatowej dzie- wersytet Techniczny w Ostrawie. Na siedmiu dzinie artystyczno-rzemieślniczej związanej wydziałach tego uniwersytetu studiuje około z budową organów. 15 000 studentów. Jako jedyny uniwersytet w RCz ma także swoje własne obserwatorium NAJNOWOCZEŚNIEJSZE astronomiczne i planetarium. KONSERWATORIUM

NAJMNIEJSZA szkoła średnia W 1996 roku w Ostrawie został otwarty nowy, nowoczesny budynek Konserwatorium Jedną z najmniejszych szkół średnich w Re- im. Janáčka, założonego w 1953 roku. Konser- publice Czeskiej jest średnia, zawodowa szko- watorium ma w swojej sali koncertowej m.in. ła artystyczna budowy organów w Krnovie, najnowocześniejsze organy w Europie Środ- która jest jednocześnie jedyną w tej specjal- kowej, wyprodukowane w krnovskiej firmie ności w kraju. Uczniowie mają tu możliwość Rieger-Kloss.

Historii Śląska strzeże Archiwum Ziemskie w Opawie, które jest jednym z najstarszych i największych archiwów w Republice Czeskiej. Zdjęcie: archiwum Euroregionu Silesia

88 8. 10 LAT WSPÓŁPRACY TRANSGRANICZNEJ W EUROREGIONIE SILESIA

8.1 Ważne wydarzenia okresu utworzona podgrupa robocza do spraw euroregionów, 1998 - 2008 współprzewodniczącymi tej grupy roboczej zostali naj- wyżsi rangą przedstawiciele Euroregionu Silesia: An- Rok 1998 drzej Markowiak i Jan Mrázek.

5 maja 1998 - Racibórz Rok 2002 Założenie „Stowarzyszenia Gmin Dorzecza Górnej Odry”. 5 lipca 2002 – Nestměly (Węgry) Podpisanie umowy o współpracy między Euroregio- 7 lipca 1998 - Opawa nem Silesia a węgiersko-słowackim Euroregionem Założenie „Regionalnego Stowarzyszenia ds. Cze- Vah-Dunaj-Ipel. sko-Polskiej Współpracy Śląsk Opawki” (dziś Euro- region Silesia CZ). Rok 2003

20 września 1998 - Opawa 3 kwietnia 2003 - Opawa Podpisanie umowy o współpracy między: „Stowa- Walne zgromadzenie czeskiej części Euroregionu rzyszeniem Gmin Dorzecza Górnej Odry” a „Re- Silesia zatwierdziło zmianę nazwy „Regional- gionalnym Stowarzyszeniem ds. Czesko-Polskiej nego Stowarzyszenia ds. Czesko-Polskiej Współ- Współpracy Śląsk Opawski” pod nazwą Eurore- pracy Śląsk Opawski” na nazwę „Euroregion gion Silesia. Silesia-CZ”.

Rok 1999 4 - 6 czerwca 2003 – Racibórz, Opawa Euroregion Silesia zorganizował XII Forum Pol- 3 grudnia 1999 r. - Opawa skich Regionów Granicznych. Podpisanie deklaracji o potrzebie rekonstrukcji drogi łączącej główne miasta Euroregionu Silesia, łącznie Rok 2004 ze zwiększeniem przepustowości międzynarodowego przejścia granicznego Sudice – Pietraszyn i wybudo- 6 maja 2004 – Esztergom (Węgry) waniem obwodnic miejscowości i miast na tej trasie. Euroregion Silesia jako jeden z członków założycieli podpisał akt założycielski Rady Konsultacyjnej Eu- Rok 2000 roregionów Krajów Grupy Wyszehradzkiej.

15 marca 2002 - Opawa 21 - 22 października 2004 - Opawa Podpisanie powiązanej deklaracji o potrzebie rekon- Euroregion Silesia uczestniczył w jubileuszowym strukcji drogi łączącej główne miasta Euroregionu X posiedzeniu Polsko-Czeskiej Komisji Międzyrzą- Silesia. dowej ds. Współpracy Transgranicznej w Opawie.

Rok 2001 Rok 2005

3 - 5 września 2001 - Wrocław kwiecień 2005 Na VII Posiedzeniu Polsko-Czeskiej Komisji Mię- Została rozpoczęta współpraca Euroregionu Silesia dzyrządowej ds. Współpracy Transgranicznej została z francusko-niemieckim REGIO PAMINA.

89 12 maja 2005 – Racibórz, Opawa Wyjazdowe posiedzenie Komisji do spraw Unii Eu- ropejskiej Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej w Euro- regionie Silesia, podczas którego zostały omówione zagadnienia swobodnego poruszania się osób na polsko-czeskiej granicy, finansowanie polsko-czeskiej współpracy transgranicznej, problematyka europejskich ugrupowań współpracy terytorialnej i zosta- ły przedstawione wybrane projekty transgraniczne współpracy szkół.

4 lipca 2005 Inauguracja Funduszu Mikroprojektów w Eurore- gionie Silesia w ramach programu Inicjatywy IN- TERREG IIIA Republika Czeska – Polska.

Rok 2006 Podczas uroczystego spotkania z okazji święta państwowego Republiki Czeskiej w pomieszczeniach Śląskiego Urzędu Wo- marzec – maj 2006 - Opole jewódzkiego przedstawiciele Euroregionu Silesia odebrali z Rozmowy przedstawicieli Euroregionu Silesia rąk konsula generalnego RCz w Katowicach Jozefa Byrtusa odznaczenie Ministerstwa Spraw Zagranicznych RCz. Na- z przedstawicielami województwa opolskiego, kraju grodzona została zarówno działalność obu części euroregionu, morawsko-śląskiego i Dyrekcji Dróg i Autostrad RCz jak i jednostek, docenionych za wieloletni osobisty wkład w w sprawie rekonstrukcji drogi łączącej główne miasta rozwój czesko-polskiej współpracy transgranicznej. Na zdję- Euroregionu Silesia. ciu po prawej: założyciele Euroregionu Silesia Jan Mrázek i Andrzej Markowiak, wieloletnia sekretarz czeskiej części euroregionu Jana Novotná Galuszková, konsul generalny RCz 23 - 25 listopada 2006 – Pampeluna (Hisz- w Polsce Josef Byrtus, Burmistrz Gminy Kietrz i wieloletni pania) członek najwyższych organów euroregionu Józef Matela oraz Podczas międzynarodowej konferencji Euroregionowi Beata Stępień, dyrektor Szkoły Podstawowej w nr 1 w Raci- Silesia zostało przyznane honorowe wyróżnienie Sto- borzu. Zdjęcie: archiwum Euroregionu Silesia warzyszenia Europejskich Regionów Przygranicz- nych za studium „Border Crossing w Euroregionie 20 grudnia 2007 – Cieszyn, Český Těšín Silesia”. Z okazji przystąpienia nowych państw członkow- skich UE do strefy Schengen odbyła się wspólna Rok 2007 konferencja Euroregionów Śląsk Cieszyński, Beskidy i Silesia, a na jej zakończenie została podpisana tzw. październik 2007 – Bruksela Deklaracja Cieszyńska. Komitet Regionów UE utworzył grupę ekspertów do spraw tzw. europejskich ugrupowań współpracy teryto- Rok 2008 rialnej pod nazwą „EGTC Expert Group”, członkiem tej grupy została czeska część Euroregionu Silesia. 28 kwietnia 2008 Inauguracja Funduszu Mikroprojektów w Euro- 25 października 2007 - Katowice regionie Silesia w ramach Programu Operacyjne- Czeska i polska część Euroregionu Silesia otrzyma- go Współpracy Transgranicznej Republika Czeska ły odznaczenie Ministerstwa Spraw Zagranicznych –Rzeczpospolita Polska 2007-2013. RCz – srebrny medal Jana Masaryka za długoletni i czynny wkład w rozwój czesko-polskiej współpracy 28 listopada 2008 – Opawa, Racibórz transgranicznej. Spotkanie z okazji 10-lecia Euroregionu Silesia. 90 8.2 Spotkanie z okazji 10-lecia Euroregio- w jego utworzeniu. Współczesną rolę eurore- nu Silesia gionu w dziedzinie współpracy transgranicznej przedstawiły wieloletnia sekretarz Jana Z okazji 10-tej rocznicy założenia Eurore- Novotná Galuszková i dyrektor polskiego gionu Silesia dnia 28 listopada 2008 odbyło sekretariatu Daria Kardaczyńska. Do innych się uroczyste spotkanie, którego pierwszą aktualnych tematów konferencji należały: część stanowiła konferencja o współpra- Program Operacyjny Współpracy Transgra- cy transgranicznej. Konferencja ta odbyła nicznej Republika Czeska - Rzeczpospolita się w auli Uniwersytetu Śląskiego w Opawie Polska 2007-2013, „europejskie ugrupowa- i wzięli w niej udział główni aktorzy czesko- nia współpracy terytorialnej” jako nowy typ polskiej współpracy transgranicznej – przed- podmiotów w Europie czy całkiem nowy fe- stawiciele gmin i miast pogranicza, euroregio- nomen w Euroregionie Silesia: współpraca nów, czeskiego i polskiego Ministerstwa Roz- transgraniczna tzw. lokalnych grup działania. woju Regionalnego, szkół i innych organizacji Częścią konferencji było także nadzwyczajne, z obu stron granicy, uczestniczących w rozwo- uroczyste posiedzenie Rady czeskiej części ju współpracy transgranicznej. euroregionu, na którym na nowego członka Euroregionu Silesia zostało przyjęte miasto Na wstępie tej konferencji pan Andrzej Mar- statutowe Ostrawa. kowiak, jeden z założycieli Euroregionu Sile- sia, przypomniał same początki euroregionu, Popołudniowy program uroczystości był kon- przypomniał wydarzenia i osoby z okresu, tynuowany w Raciborzu w formie spotkania gdy idea założenia euroregionu dopiero się kulturalno-społecznego. Spotkanie rozpo- kształtowała. Oprócz Andrzeja Markowiaka czął oraz przywitał zgromadzonych na dru- historię euroregionu przypomniał także doc. giej części obchodów 10-cio lecia Euroregionu Jan Mrázek, który jako ówczesny prezydent Silesia w Raciborzu Prezes Zarządu Mirosław przygranicznego miasta Opawy uczestniczył Lenk. Następnie głos zabrali goście honorowi

Konferencji o współpracy transgranicznej, która odbyła się w pomieszczeniach Uniwersytetu Śląskiego w Opawie przewodniczyli obecni najwyżsi przedstawiciele Euroregionu Silesia: pan Zbyněk Stanjura, prezydent miasta statutowego Opawy (drugi od prawej) i pan Mirosław Lenk, prezydent Raciborza (trzeci od prawej). Przy pulpicie dla mówcy stoi pan Andrzej Markowiak, jeden z założycieli Euroregionu Silesia. Zdjęcie: archiwum Euroregionu Silesia

91 spotkania: polski Poseł do Parlamentu Eu- przedstawicieli wszystkich polsko-czeskich ropejskiego Jan Olbrycht oraz Konsul polski euroregionów nastąpiło uroczyste ogłosze- w Ostrawie Jerzy Kronhold. Następnie przed- nie najlepszych projektów transgranicznych, stawiciele wszystkich polsko-czeskich eurore- finansowanych z Funduszu Mikroprojektów gionów złożyli na ręce Dyrektorów Euroregio- w Euroregionie Silesia w ramach programu nu Silesia życzenia oraz drobne upominki. INTERREG IIIA. Spotkanie było również oka- Po „urodzinowych gratulacjach” ze strony zją do przedstawienia regionalnych tradycji

Z okazji rocznicy z życzeniami dla Euroregionu Silesia przyjechali przedstawiciele wszystkich euroregionów polsko-czeskiego pogranicza – Nysa, Glacensis, Pradziad, Śląsk Cieszyński i Beskidy. Wspólne zdjęcie będzie wspomnieniem przyjemnego, przy- jacielskiego spotkania. Zdjęcie: archiwum Euroregionu Silesia

92 i zwyczajów andrzejkowych oraz bożonaro- w którym tworzyła się najpierw idea, a potem przy- dzeniowych obchodzonych w Polsce. Przyjem- gotowywaliśmy się do powstania Euroregionu Sile- ną atmosferę całego spotkania uzupełniała sia. Chciałbym Państwu przedstawić krótki rys jak polsko-czeskie oprawa muzyczna i wspaniała dojrzewała ta idea, jakie wykonaliśmy działania, polska kuchnia. oczywiście te, które pamiętam i które mam zapisane w moich prywatnych notatkach, bo pewnie nie da się 8.3 Przemówienie Andrzeja Marko- tego jeszcze dzisiaj skompletować. Różnego rodzaju wiaka na spotkaniu z okazji 10-lecia ślady tych działań znajdują się w różnych miejscach Euroregionu Silesia i dlatego pozwolę sobie wspomnieć także o zdarze- niach, o osobach, które pojawiły się wcześniej, nim 28.11.2008 – Konferencja Opava podpisano 20 września 1998 roku umowę o utworzeniu Euroregionu Silesia. Przy powitaniu Jana Novotná Galuszková prze- kazała mi, że mam mówić wyłącznie po polsku. Niewątpliwie dzieje te to w znacznej mierze hi- Obiecuję, że będę się starał, chociaż pokusa tutaj storia relacji raciborsko – opawskich, bo te miasta w Opawie zawsze jest wielka aby korzystać z tego wyznaczają oś Euroregionu. To wokół tej osi został pięknego języka, którego przez te kilka dobrych lat on utworzony i ta oś do dzisiaj jeszcze funkcjonu- miałem przyjemność uczyć się przez kontakty z wie- je, chociaż pewnie już w mniejszym znaczeniu, loma czeskimi przyjaciółmi. ponieważ co raz większą aktywność wykazują rów- nież gminy członkowskie. Ta historia jest długa Panowie Prezydenci, drodzy gospodarze tego miejsca, i sięga kilkuset lat wstecz, a nawet jeszcze głębiej, szanowni goście. ponieważ nasze oba miasta leżały koło siebie i choć w różnych czasach różnie bywało, to w większości Kiedy otrzymałem program i przeczytałem swoich dziejów uwzględniały w swoim rozwoju wza- w punkcie trzecim „Historia Euroregionu Silesia” jemne istnienie. Warto wspomnieć o tym, że musiało i później wymienieni jesteśmy dwaj: Jan Mrázek i ja, być podglebie, musiał być grunt, na którym w latach jako założyciele Euroregionu, to miałem od razu skoja- 1995, 1996 i później, można było bazować i przy- rzenie z legendą „o Lechu, Czechu i Rusie”. Dzisiaj to woływać zdarzenia z naszej wspólnej wielowiekowej brzmi śmiesznie, ale może kiedyś za kilka stuleci ktoś bogatej historii. znajdzie historię naszego Euroregionu i przeczyta, że byli jacyś założyciele. Oczywiście lista wspomnianych Chciałbym jednak poświecić moje wystąpienie temu tutaj założycieli jest za krótka. Można ich wymieniać przedziałowi czasu, w którym już współcześnie działa- bardzo długo. Gdyby nie wielu nie przywołanych tu liśmy i zacząć od uznania i wyrazu szacunku dla tych, z imienia i nazwiska, to pewnie spotkanie dzisiejsze którzy podejmowali decyzje ułatwiające nam później- nie doszłoby do skutku. Ale postaram się, aby w tym szą aktywność - ludziom, którzy po roku 1989, kiedy punkcie, kiedy będę mówić o historii, przynajmniej w Polsce i w Republice Czeskiej wprowadzono prawdzi- niektóre z tych osób zostały wspomniane. wą samorządność, dostrzegli, że powstała wielka szan- sa, aby wzajemnie na siebie spojrzeć poprzez słabnącą Miałem oczywiście problem, ponieważ o historii barierę granicy, która mimo, że byliśmy przyjaciółmi wprawdzie zaledwie dziesięcioletniej Euroregionu w tak zwanym obozie socjalistycznym, nas rozdzie- Silesia, można mówić długo i nawet, jeżeli mamy lała. Do tych ludzi zaliczyć należy członków samo- na to 40 minut, to jest to zdecydowanie za mało, rządowych władz Opawy i Raciborza w początku lat ale założyłem, że ta historia jest zapisana w różne- dziewięćdziesiątych. To właśnie oni podjęli decyzje go rodzaju dokumentach, aktach, sprawozdaniach i działali na rzecz utworzenia przejść granicznych. więc postanowiłem powiedzieć o tym, czego być Te przejścia znacznie skróciły drogę między Opawą może nie zapisano w dokumentach. Chciałem po- a Raciborzem. Kiedyś, żeby dostać się z jednego miasta święcić moje wystąpienie temu przedziałowi czasu, do drugiego trzeba było jechać przez Bohumin i Cha- 93 łupki. Otwarcie w 1993 roku przejścia granicznego już 13-go kwietnia 1995-go roku razem z Przewod- Pietraszyn – Sudice spowodowało, że ta droga została niczącym Rady Miasta Raciborza pojechaliśmy na wielokrotnie skrócona, ale nie do końca i mam nadzie- uroczystości 800-lecia pierwszej wzmianki o Opa- ję, że będzie jeszcze krótsza o czym jeszcze będę mówił. wie. Nasze miasta mają mniej więcej podobny wiek, w podobnym czasie pierwsze wzmianki o nich zapi- Moje, jako Prezydenta Raciborza, pierwsze spotka- sano, ale wtedy tego 13 kwietnia przeżyliśmy bardzo nie z przedstawicielami Opawy, miało miejsce w li- huczne uroczystości, dobrze przygotowane, połączone stopadzie 1994-go roku, kiedy to trochę niespodzie- także z obchodami 50-lecia wyzwolenia ziemi opaw- wanie odwiedził nas Primátor Miasta Opawy Jiří skiej. Cały dzień byliśmy tutaj. Musieliśmy częścio- Staněk, ze swoimi współpracownikami. Pamiętam wo rozdzielać się gdyż imprez było wiele, ale ja za- było to dla mnie wielkie przeżycie, pierwszy kontakt pamiętałem szczególnie wizytę w Štítině pod domem z prawdziwym przedstawicielem Republiki Czeskiej generała Heliodora Píky, w którym ten dzielny czło- a jednocześnie Primatorem. On właśnie kończył kaden- wiek, bohater, dyplomata urodził się. O tragicznym cję, a ja dopiero zaczynałem. Mieliśmy długą rozmowę, losie Heliodora Píky można długo mówić. Jest to je- planowaliśmy późniejsze działania, ale Jiří Staněk den z bohaterów czeskich, którzy niestety przypłacili nie kandydował później w wyborach listopadowych życiem swoją służbę Ojczyźnie. W 1949 roku został i to był zarazem nasz ostatni służbowy kontakt. Spo- on zamordowany w wyniku kary śmierci jaką na nim tykaliśmy się w innych miejscach, ale już nie z pozy- wykonano i oczywiście był to haniebny wyrok. To cji Prezydent Miasta – Primator. była wtedy dla mnie również nauka historii naszego najbliższego sąsiada. Pierwszy współczesny bohater, Bardzo ważnym punktem rozpoczynającym nasze którego tragiczny los poznaliśmy – generał Heliodor działania w celu nawiązania współpracy była wi- Píka. Potem po kilku latach miałem zaszczyt poznać zyta 23-go marca 1995 roku. Mam tutaj zapisane jego syna – pułkownika Píkę - dowódcę garnizonu dokładne daty, bo przez lata notowałem wszystkie opawskiego. ważne fakty opisując je względnie dokładnie i mogę dzisiaj te daty dokładnie przytaczać. Tak to stopniowo wkraczaliśmy we wzajemną współ- pracę, wzajemne kontakty. 23-go marca 1995 roku w Raciborzu wizyta delega- cji z Opawy. Na czele stał już wtedy nowy primator Skorzystaliśmy też z zaproszenia dyrektora Šomka Jan Mrázek, a towarzyszyli mu - jego zastępca Ol- i 24-go kwietnia po raz pierwszy pojechaliśmy do dřich Wagner, oraz Dyrektor Šomek – szef Slezského opawskiej opery. Była to już delegacja większa, bo Divadla (notatka.: Teatru Śląskiego). Wtedy po raz liczyła 8 osób. Miałem okazję po raz pierwszy być pierwszy zaczęliśmy roztaczać wizje kilkuletnich dzia- na operze śpiewanej po czesku. Moja żona, jak jej łań dla wzajemnego wykorzystania tych potencjałów, powiedziałem, że pojedziemy do Czech na „Nabuc- jakie oba miasta posiadały i mogły sobie udostępnić. co”, zawołala: „No przecież ja nic nie zrozumiem!”. Zapisałem nawet, że ta wizyta trwała od godziny13-ej Ja jej na to wyjaśniłem: „Nie martw się będzie do 18-ej. Jak na pierwszy kontakt to było dość długo. w oryginale”, „ Jeżeli w oryginale to w porządku” Pewnie żeśmy coś zjedli (tego nie notowałem), ale o gło- - odpowiedziała. Zaraz potem uświadomiła sobie, dzie zapewne nie siedzieliśmy. To był punkt zwrotny, że w oryginale to po włosku. Opera była częściowo który nas do siebie pozytywnie nastawił. Spotkałem w oryginale, częściowo po czesku. Właśnie po włosku wtedy Jana Mrázka - człowieka, jakiego nie znaliśmy. rolę Nabuchodonozora śpiewał wtedy Pavel Kamas. Przyjechał oto do nas Czech, który okazał się strasznie Obecny tu Jan Mrázek pamięta zapewne Pavla Ka- ciepłym, otwartym i mądrym człowiekiem i to między masa, wspaniałego barytona, zresztą laureata wielu innymi zachęciło nas do kolejnych działań. nagród.

Otrzymaliśmy wtedy zaproszenie do Opawy i nie Potem miały miejsce kolejne wydarzenia i warto czekaliśmy długo na skorzystanie z niego, bowiem o nich tutaj wspomnieć. 94 25-go czerwca 1995 roku – obchody 100-lecia po- I tak 20-go października 1995-go roku w racibor- wstania kolei Racibórz - Opawa. Od końca dru- skim Urzędzie Miasta odbyło się oficjalne spotka- giej wojny nie ma już tego połączenia, ale okrągłą nie przedstawicieli Opawy i Raciborza w sprawie rocznicę jej powstania obchodzono bardzo hucz- współpracy, myśmy wtedy mawiali „przygranicz- nie. Obchody były ciekawe i warto poświęcić im nej”. Było to ważne spotkanie. Udział wzięli kon- kilka zdań. W Opawie został podstawiony spe- sulowie: polski z Ostrawy i Józef Byrtus - konsul cjalny historyczny pociąg z wagonem – salonką Republiki Czeskiej w Katowicach postać, którą w składzie. My jako delegacja z Raciborza wspólnie pewnie historycy będą wspominać jako osobę bardzo z primatorem Janem Mrázkiem i konsulem polskim zasłużoną dla Polski. Byli również czescy samo- z Ostrawy - Piotrem Szwarcem jechaliśmy w tej sa- rządowcy: primator Jan Mrázek i świętej pamięci lonce w jednym z przedziałów. Mam nawet do dzisiaj František Solich z Bolatic. Przybyli także nasi sa- rozkład jazdy specjalnie wydany na tę okoliczność morządowcy: wójt Wilhelm Wolnik z Krzyżanowic, – o godz. 9.21 Historicky vlak odjeżdżał z Opawy. Michał Łoziński Burmistrz Kietrza, no i ja oczy- Jechał aż do Chuchelnej, a na każdej stacji zatrzy- wiście jako gospodarz również w tym uczestniczy- mywał się, tam czekała na nas delegacja ze staro- łem. Tak więc w rozmowach o współpracy wycho- stą tej obci wraz z wieloma mieszkańcami. Byłem dziliśmy już poza granice Raciborza i Opawy. Był zaskoczony ilością osób, które przyszły na te stacje, wtedy również przedstawiciel PKP, naczelnik stacji aby nas tam przywitać. Nie ukrywam, że i po štam- w Raciborzu Kazimierz Kazuk, ponieważ wtedy po- pliku dostało się nam tak, że zanim dojechaliśmy budzeni tymi štamplikami z trasy Opawa-Chuchel- do Chuchelnej tośmy już odczuwli tę czeską gościn- ná, a w zamyśle - Racibórz, postanowiliśmy działać ność. Poznałem wtedy starostę Kravařa, Mirka To- na rzecz odtworzenia tej linii poprzez odbudowanie šera. Mirek Tošer miał się kim pochwalić, ponieważ tego zniszczonego fragmentu. Brakowało tam jedne- z jego miasta pochodziła aktualna wtedy Miss Eu- go mostu, no i nadal go brakuje. Niestety ta linia ropy Monika Žídková, która nas również witała na do dzisiaj nie została uruchomiona. Wtedy naczel- dworcu w Kravaře. Potem były Bolatice, gdzie witał nik Kazuk mocno nas studził w naszych zapałach, nas niestety nie żyjący już František Solich, czło- mówił, że aby taka linia funkcjonowała to się musi wiek, który ma wielkie zasługi dla euroregionu. Ja- opłacać i wiele jeszcze innych powodów przytaczał, koś szczególnie zapamiętałem te štampliki, ale także przeciwko odbudowie tej linii. Nie wiem czy miał wspaniałą atmosferę. W Chuchelnej kończyliśmy, rację, ale w każdym razie okazało się, że stało się po naszą kolejową eskapadę, a potem dalej jechaliśmy jego myśli. autobusem, bo linia kolejowa jest do dzisiaj częścio- wo zniszczona. Jechaliśmy do Krzanowic. Była to Następne spotkanie dotyczyło już innego sposobu ko- ciekawa impreza, a konsul Piotr Szwarc z naszego munikowania Raciborza z Opawą, między ziemią konsulatu towarzyszył nam do końca. Wspominam raciborską a opavską, a więc budowy drogi oznaczonej o tym aby pokazać, jaki był wtedy klimat i w jakich to symbolem I/46. Wtedy bardzo chcieliśmy, żeby starą warunkach i atmosferze przybliżaliśmy się do decyzji historyczną drogę, która łączyła kiedyś Pragę i War- o instytucjonalizacji naszej współpracy. szawę, na odcinku między Sudicami a Hněvošicami, tak poprowadzić, żeby skrócić dojazd do Opawy o 6 Drugą część mojego wystąpienia zatytułowałem km. Spotkanie w tej sprawie odbyło się, jak mówiłem, „Pierwsze rozmowy o współpracy”. Wtedy jeszcze byli- w Raciborzu. Przybył wtedy primator Mrázek, przyje- śmy pochłonięci obrazami zza okna pociągu czy też ze chał też Jan Fischer z Okresního úřadu (notatka: Sta- sceny teatru opawskiego, i jeszcze może hasło „współ- rostwo powiatu) w Opawie, człowiek, którego kojarzę praca” nam się nie do końca wykluło w świadomości, z mapami. On miał zawsze pełno map i na każdą oko- ale już nieco później, kiedy spotykaliśmy się, uznali- liczność. Przywoził zazwyczaj różne rulony, one nie raz śmy, że trzeba nasze wzajemne kontakty zinstytucjona- były wyższe od niego. Jan Fischer miał zawsze wszyst- lizować i rozwijać je w sposób bardziej zorganizowany kie potrzebne mapy. Zawsze go z tego powodu wspo- i w szerszym terytorialnie wymiarze. minam bo dzięki temu byliśmy dobrze zorientowani 95 w terenie. Marzyło nam się wtedy, żeby drogę pomię- kierunku, którym należy pójść, aby z naszej rozszerza- dzy Opawą i Raciborzem skrócić. Jeżeli już obróci- jącej się współpracy utworzyć instytucję. Tą instytucją liśmy się do siebie to trzeba było się jakoś sprawnie miał być docelowo euroregion. Wtedy już na granicy skomunikować. Dzisiaj tej drogi I/46 jeszcze nie ma polsko-czeskiej istniały i powstawały nowe euroregio- i pewnie nie będzie w planowanym wtedy przebiegu ny. Działał Euroregion Nysa- trójpaństwowy, pol- czyli z objazdem „worka rohowskiego”, ponieważ ten sko-czesko-niemiecki. Jak dobrze pamiętam powstał důl rohowski - kopalnia gipsu bardzo nam utrud- w 1991-ym roku. Postanowiliśmy pójść tą samą dro- niała komunikację drogową. Dyskutowaliśmy wte- gą, żeby naszej partnerskiej współpracy nadać podob- dy dość zapamiętale a Michał Łoziński z Kietrza ną formę organizacyjną. Znaliśmy się co raz lepiej, zwietrzył okazję, aby Kietrz na tym zarobił, bo przy samorządowcy z obu stron granicy już co raz częściej planowanym przebiegu nowej drogi około 9 hekta- spotykali się ze sobą, ludzie zwykli też, i warto było rów z jego gminy trzeba było sprzedać Czechom. On utworzyć na tej bazie instytucję służącą rozwijającej chciał je drogo sprzedać. Potem wymyślił, że moż- się współpracy. Zaczęliśmy uczyć się i dlatego wpa- na by to rozliczyć w ramach tak zwanej delimitacji, dliśmy na taki pomysł, żeby skorzystać z wiedzy lubo jakieś zaległe 370 ha między Polską a Czechami dzi nauki. Jesteśmy właśnie na uniwersytecie a więc było do rozliczenia na naszą korzyść. Michał Łoziń- w odpowiednim miejscu, żeby o tym wspomnieć. Po- ski był bardzo praktycznym burmistrzem, on wszę- stanowiliśmy zorganizować konferencję naukową, dzie wietrzył możliwość zrobienia dobrego biznesu, która dzięki udziałowi znawców przedmiotu, zaan- i wtedy bardzo chciał te 9 ha dobrze sprzedać, lecz po gażowanych odpowiednich specjalistów, miała zbadać czasie okazało się ostatecznie, że droga o planowanym możliwości działania takiej struktury jak euroregion wtedy przebiegu nie jest już potrzebna skoro jesteśmy na tym obszarze. Wtedy jeszcze nikt nie mówił o na- członkami Unii Europejskiej. Mam natomiast nadzie- zwie „Silesia”, choć już używaliśmy terminu eurore- ję, że w niedalekiej przyszłości, jadąc zobaczę w Sudi- gion. Jak patrzę na materiały konferencyjne, to tam cach ceduli se smérem do prava na Opawę przez Ścibo- jest mowa o euroregionie raciborsko – opavskim. Kon- rzyce Wielkie. Ta droga już istnieje, można nią jechać ferencję tą przygotowywaliśmy długo i solidnie; mam na rowerach, a nawet, jak ktoś bardzo chce - to samo- w moich notatkach zapisane, że od lutego do września chodem, chociaż nie zachęcam, bo tam są jeszcze znaki, 1996-ego roku. Pierwsze spotkanie organizacyjne które tego zakazują. Już wtedy ta droga wydawała się odbyło się 27-go lutego z udziałem konsula Byrtusa nam bardzo potrzebna. Nie jest ona taka, jaką inży- i przedstawicieli nauki: profesora Jankow- nier Jan Fišer miał dokładnie rozmalowaną na swoich skiego - prorektora Uniwersytetu Śląskiego, mapach, i jak chciał František Petroš, Starosta Sudic. profesora Martina Černohorského - prorekto- Mam nadzieję, że ta droga będzie miała kiedyś przera Uniwersytetu Śląskiego w Opawie i profe- bieg ten autentycznie historyczny, jaki z zaskoczeniem sora Krystiana Heffnera z Instytutu Śląskiego wtedy odkryliśmy, ale nikt nie sądził w 1995 roku, w Opolu. Wtedy zastanawialiśmy się jak przygotować że niebawem możliwy będzie przejazd nią. Jak nas taką konferencję, jak postawić pytania, żeby dostać wtedy po raz pierwszy zawieziono tą drogą na samą trafne i przydatne odpowiedzi. granicę, to na całej szerokości był usypany taki duży wał w poprzek, tak żeby nikt nie przejechał z Sudic Już nie chciałbym mówić o szczegółach przygotowań, do Ściborzyc Wielkich. Dzisiaj już nie ma tego wału ale sądzę, że ta konferencja to był moment kluczowy. i wierzę, że niedługo nie będzie już problemu. Miesz- Odbyła się 12-13 września, najpierw w Raciborzu, kańcy Ściborzyc skrócą o 14 km drogę do Raciborza a zakończona została na drugi dzień w Opawie. Przy- dzięki temu połączeniu przez Sudice, a nie przez było wielu gości. Była to konferencja polsko – czesko Kietrz, jak poprzednio jeździli. To jest wymierna ko- – niemiecka. Wtedy już uznaliśmy, że jeżeli chcemy rzyść naszego vstupu do Unii Europejskiej. w pełni czerpać z zasobów, z bogactwa historii wielolet- niego rozwoju tej ziemi, to nie możemy pominąć jakby Potem następowały kolejne wydarzenia. Wchodzimy trzeciej nogi tego kompleksu społeczno-historycznego, zatem w rok 1996-ty. Zaczynamy szukać sposobu czy a mianowicie dorobku pochodzenia niemieckie- 96 go, wszak te ziemie również przez setki lat, przez wtedy był dość skromny. Jak dzisiaj patrzę na pro- ich przynależność do państwa niemieckiego, były gram wspomnianej przed chwilą konferencji na pięk- pod kształtującym wpływem również tamtej kul- nym papierze kredowym, a to było na takim papierku. tury tworzącej jej istniejące po dziś dzień zasoby Z treści tego programu wynika, że pierwsza impreza i potencjał. Dlatego ta konferencja była trójstron- całodniowych uroczystości zaczynała się o 9-ej, które na. Było też trzech animatorów: profesor Krystian - jak mam zapisane w moich notatkach - zakończyli- Heffner z Instytutu Śląskiego był głównym mode- śmy około północy wspólnym spotkaniem uczestników ratorem, a wspomagali go: profesor Heinz Kiefer w Ośrodku Sportu i Rekreacji, i nie ukrywam - też z Essen oraz pan rektor Martin Černohorský. To było były štampliki. Nie chodziło o to żeby dodać sobie ani- ciekawe rzeczywiście pod wieloma względami wyda- muszu, ale żeby raczej wymienić się doświadczeniem rzenie. Powstały wtedy materiały, ja te materiały ze w konsumpcji trunków, które produkowali nasi sąsie- sobą tutaj wziąłem, niestety nie są moje, bo moje oczy- dzi. Mamy już te doświadczenia i możemy się nimi wiście ktoś sobie kiedyś pożyczył i już nie oddał. Wte- dzisiaj dzielić z innymi. Te dni wspólnych spotkań dy po konferencji zebraliśmy wygłoszone referaty oraz mieszkańców Opawy i Raciborza początkowo miały wystąpienia i wydaliśmy je w formie książki. Kto or- miejsce dwa razy w roku. Na wiosnę były w Racibo- ganizuje konferencje ten wie, jak trudno zebrać mate- rzu, a potem na jesień był „Dzień Raciborza w Opa- riały później w formie pisanej. Nam się to na szczęście wie”, który podobnie przebiegał. Tych spotkań było udało. Kiedy dziś czytam fragmenty, to zastanawiam wiele. O nich nie chcę już mówić, bo na to trzeba by się ile mieliśmy wtedy wyczucia. Tytuł konferencji poświęcić osobne spotkanie. „Region Opawa – Racibórz - historia i perspektywy w Unii Europejskiej” mówi sam za siebie. W 1996- Kolejny rozdział mojego wystąpienia zatytułowałem ym roku Polska i Republika Czeska nawet nie zaczę- „Droga do euroregionu”. Oczywiście wspomniana ła jeszcze negocjacji o przyjęcie do Unii Europejskiej, konferencja nakreśliła nasze szanse i możliwości, ale a nam się już wtedy śniła wspólna Europa bez granic teraz musieliśmy również zorientować się jak działać i staraliśmy się określić w niej nasze miejsce w przy- w praktyce. Dlatego jeździliśmy do naszych kolegów szłości. Upłynęło 8 lat do pierwszego maja 2004-go do Euroregionu Nysa, do Euroregionu Glacensis. Pa- roku kiedy przyjęto nasz kraje do europejskiej rodzi- miętam nasz wspólny wyjazd z panem primatorem ny państw. Nam się wtedy w 1996-ym roku już ona Mrázkiem do Nachodu na „Siódme Polsko-czeskie marzyła i staraliśmy się do tego przygotować, bo czu- Dni Kultury Chrześcijańskiej”. Tam spotykaliśmy liśmy, że to jest droga, którą prawdopodobnie Euro- ludzi, wielkich entuzjastów współpracy transgra- pa pójdzie, że to się powiedzie, że nasza deklaracja nicznej, którzy nas uczulali na rzeczy ważne, na któ- o przystąpieniu, złożona w 1994 roku, zostanie zre- re musieliśmy zwrócić uwagę w naszych wspólnych alizowana. Wtedy jeszcze nie wiedzieliśmy kiedy, ale działaniach. Do takich osób spotkanych należał pan ta konferencja i powstałe opracowanie zawierające Julian Golak, człowiek - ikona. Zresztą jeżeli tego różne wnioski i konkluzje, w pewnym sensie do tego typu przedsięwzięcia udawały się, to głównie dlate- nas przygotowały. Tutaj jest jakby opisana nasza drogo, że prawie wszędzie byli jacyś marzyciele, entuzja- ga do wspólnej Europy na pograniczu opawsko-raci- ści tak jak w Euroregionie Nysa siedzący tu dzisiaj borskim, nasze szanse i zagrożenia, na które możemy z nami mój kolega Andrzej Jankowski, czy Mar- trafić. Dlatego też ta konferencja była bardzo ważna. cin Zawiła, a w Euroregionie Śląsk Cieszyń- ski obecny europoseł Jan Olbrycht, i Václav La- Bywały również wydarzenia o charakterze, nie chcę štůvka. Witam cię Václavie, zauważyłem, że powiedzieć rozrywkowym, ale na pewno integracyj- wszedłeś, tobie też wiele zawdzięczamy. Również nym. Postanowiliśmy na przykład wprowadzić jako takim właśnie człowiekiem jest Julian Golak stały punkt wspólnych działań „Dni Opawy w Raci- w Euroregionie Glacensis i wielu innych, których nie borzu” i „Dni Raciborza w Opawie”. Pierwsza taka jestem w stanie wymienić. Tacy ludzie powodowali, jednodniowa wtedy impreza odbyła się 8-go czerwca że współpraca na pograniczu polsko-czeskim mogła 1996-go roku. Mam tu nawet ze sobą program, on przynosić wymierne efekty. 97 Myśmy byli w tych miejscach i w końcu doszli- podpisany został przez Primatora Opawy - Jana śmy do momentu, w którym postanowiliśmy zacząć Mrázka, Burmistrza Głubczyc - Dariusza Kaśkowa, tworzyć euroregion. Zastanawialiśmy się wspól- Starostę Krnova - Bedřicha Marka, i przeze mnie nie od czego zacząć. Tak się złożyło, że zostali- w imieniu Raciborza. Odbyło się to w miłej oprawie, śmy zaproszeni z primatorem Janem Mrázkiemi w obecności bardzo wielu gości, gospodarza tych dni - i jeszcze innymi osobami na uroczystość podpisania Konsula Josefa Byrtusa, przedstawicieli wojewodów umowy o utworzeniu Euroregionu Śląsk Cieszyń- z Opola i Katowic, a więc to było też ważne wyda- ski. Gospodarzem był ówczesny burmistrz Cieszyna rzenie. Jan Olbrycht. Było to 22-go kwietnia 1998-go roku w tym właśnie mieście. Tam wtedy poznałem Vác- Potem już przygotowywaliśmy dokumenty, które były lava Laštůvkę, który później bardzo nam pomógł niezbędne do utworzenia Euroregionu „Silesia” tak, w przygotowaniu działań tych administracyjno – że 20-go września byliśmy gotowi. Właśnie 20-ty prawnych, ponieważ musieliśmy zmierzyć się także września 1998-go roku wybraliśmy jako dzień pod- z problemem rozbieżności przepisów. Polskie ustawo- pisania umowy. Oczywiście, ponieważ też nie bar- dawstwo było inne i czeskie było inne. My jako stro- dzo umieliśmy sobie poradzić z ustawodawstwem na polska dążyliśmy do utworzenia instytucji, Czesi polskim i czeskim, postanowiliśmy rozdzielić ten akt z kolei mówili, że to nie jest możliwe dlatego, na dwie części. Pierwsze podpisanie tekstu czeskiego że u nich prawo nie przewidywało utworzenia insty- miało nastąpić właśnie 20-go września 1998 roku tucji o wymiarze ponadpaństwowym czy międzypań- w Opawie w Moravskej kapli, a podpisanie polskie- stwowym na tym poziomie. Musieliśmy przyjąć, że go tekstu miało nastąpić 5-go października w prosto- będziemy tworzyć raczej formę współpracy pod nazwą rach naszego raciborskiego muzeum i tak też się stało. euroregion. To wszystko wymagało dokładnego doga- 20-go września była niedziela, jak dobrze pamiętam, dania. Uczestniczył w tym także Konsul Generalny rano pojechałem do Opawy. Primator Mrázek wyje- Republiki Czeskiej w Katowicach Josef Byrtus, który chał mi naprzeciw. Spotkaliśmy się w Hněvošicach. nas również bardzo mocno wspomagał. Kiedy to prze- Jeszcze musiałem do tych Hněvošic jechać przez Ko- brnęliśmy, pojawił się problem jak nazwać ten nowy beřice dookoła, ale z nadzieją, że to kiedyś się zmieni. twór. Wymyślaliśmy różne nazwy, pamiętam nazwę Spotkaliśmy się przed kościołem, i razem poszliśmy na „Odra”. Kiedyś pewnego dnia przy jakiejś okazji sie- mszę. O 9-ej rano była Msza Święta właśnie w ko- dzieliśmy w Moravskéj Kapli w Opawie, nie pamię- ściele w Hněvošicach. Farorz nas powitał, witał nas tam czy były wtedy štampliki, ale możliwe, bo mie- również Starosta Hněvošic Erich Stříbný, zresztą też liśmy takie twórcze myślenie. Wtedy Konsul Byrtus ciekawa postać. Staliśmy razem z nim, a on w pew- zaproponował nam abyśmy spróbowali nazwać nasz nym momencie mszy zniknął, ale szybko uspokoiliśmy euroregion „Silesia”, imieniem kojarzonym z krainą, się, gdy z chóru dobiegł do nas jego głos jak śpiewał w której się znajdujemy, w brzmieniu łacińskim, które „Ave Maria”. To jest pierwszy, ale nie jedyny znany nikogo nie preferuje. Te i inne argumenty przemówiły mi przypadek wójta, który swoje talenty muzyczne do wyobraźni i postanowiliśmy, że będzie „Silesia”. oddaje pro publico bono. Tak więc Erich Stříbný mile nas zaskoczył, bo usłyszeliśmy jak bardzo ładnie śpie- Kiedy w kwietniu, jak już wspominałem, pojechali- wa. Po mszy pojechaliśmy już do Moravskéj Kapli śmy do Cieszyna to trochę z zazdrością patrzyliśmy i w obecności przedstawicieli różnych instytucji, mię- jak oni się tam traktują, podpisują tę swoją umowę. dzy innymi Pani Wiceminister Spraw Wewnętrz- Uroczystość miała ładną oprawę. Postanowiliśmy, nych Republiki Czeskiej, nikt pewnie nie pamięta, że my też musimy wykonać jakiś spektakularny ruch że nazywała się Yvonne Strecková, konsulów Repu- więc w dniu następnym pojechaliśmy do Katowic na bliki Czeskiej - Milana Peprníka z Katowic i nowe- pierwsze otwarcie „Dni czeskich”. Tam też uroczyście go polskiego konsula generalnego Marka Masulanisa podpisaliśmy, jako przedstawiciele czterech samo- z Ostravy. Był też obecny senator Jan Voráček –do rządów polskich i czeskich harmonogram dochodze- niedawna jeszcze starosta Hlučína, byli posłowie nia do utworzenia euroregionu. Ten harmonogram czescy i starostowie gmin czeskich. Tych gości było 98 dużo. Byli oczywiście przedstawiciele z Opawy, tendencyjnie komentuje, ale ważne, że u nas zaczy- a także z Nového Jičína. To mam zapisane i może nał, u nas się uczył. Myślę, że ta tendencyjność to kogoś pominąłem, ale tacy goście byli na pewno. At- później u niego się ujawniła. mosfera była podniosła gdy podpisywaliśmy umowę o utworzeniu Euroregionu Silesia. 5-go października Pierwsze ważne wspólne wydarzenie – udział w wy- była powtórka w Raciborzu w muzeum. O godzinie stawie „Regiontour” w Brnie. Wtedy postanowili- 13-ej rozpoczęło się tam uroczyste podpisanie polskiej śmy wyjść na zewnątrz i zaczęliśmy uczestniczyć od wersji umowy. O ile umowę w Opavie podpisywały 1999-go roku na targach turystycznych odbywających 3 osoby: Primator Jan Mrázek w imieniu Opavy, ja się corocznie w styczniu właśnie w Brnie. I tak przez w imieniu Raciborza i Starosta Bedřich Marek kilka lat Euroregion Silesia miał tam swoje stoisko. w imieniu Krnova, o tyle w Raciborzu do tego składu dołączył jeszcze Dariusz Kasków - Burmistrz Głub- Zbliżając się już do końca wystąpienia, chciałbym czyc. To były cztery samorządy, które tworzyły zrąb jeszcze o kilku sprawach powiedzieć. Pierwsza i chy- Euroregionu. Potem do tej wspólnoty dołączały kolej- ba najważniejsza. Nie byłoby dzisiaj tej rocznicy, ne gminy, tak że dzisiaj jest ich 19 ze strony polskiej, nie byłoby takiego wydarzenia jakim jest Euroregion a czeskich około 60. Było to również podniosłe wyda- Silesia gdyby nie ludzie. Ludzie, których miałem za- rzenie. Podobnie jak wcześniej do Opawy, też przy- szczyt spotkać jeszcze przed jego utworzeniem i nie- byli konsulowie, był Marek Masiulanis z Ostrawy których z nich już tu wspomniałem jak nieżyjącego i Milan Peprnik z Katowic, byli przedstawiciele Frantę Solich – wspaniałego człowieka i kolegę polskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych i Mi- – starostę Bolatic, Frantę Petroša – byłego Starostę nisterstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, Sudic, wielu, wielu innych. Konsul Byrtus był duszą był wicewojewoda z Katowic - Andrzej Gałażewski, naszych pomysłów, podobnie jak samorządowcy z po- dzisiaj poseł i wiceprzewodniczący komisji sejmo- granicza tacy jak Wilhelm Wolnik. Wilhelm Wolnik wej do spraw Unii Europejskiej. Zaraz po zakoń- jest już na emeryturze, ale jak go znam to on w dal- czeniu uroczystości odbyło się pierwsze posiedzenie szym ciągu żyje tymi sprawami. On pogranicze cze- Prezydium Euroregionu. Dokonano wyboru pierw- skie najlepiej z nas znał i najlepiej rozumiał. Byli też szego przewodniczącego i wiceprzewodniczącego. kreujący współpracę urzędnicy magistraccy jak choćby Ja miałem zaszczyt być wybranym na pierwsze- Tomasz Kaliciak, do dzisiaj Sekretarz Miasta Raci- go przewodniczącego, a moim zastępcą został Jan borza. Szkoda, że go tu nie ma, bo ten wtedy jeszcze Mrázek. Wybór był na jedną roczną kadencję, a po- młody chłopak miał mnóstwo pomysłów. Jeździł, cza- tem miała nastąpić zmiana, a w zasadzie zamiana sami chyba klął na to, że go wysyłałem to do Na- z primatorem Opawy i tak jest do dziś. Umowa jest chodu, to do Cieszyna. Musiał ale pewnie też chciał niepisana, ale dotychczas jakoś udaje się ją realizo- poznawać zasady działania tamtych euroregionów. wać i gdy kończy swoją kadencję przewodniczący, Takich ludzi było i jest wielu ale trudno choćby z bra- który jest przedstawicielem ze strony czeskiej, to na ku czasu ich wszystkich wymienić, choć niektórzy są następną kadencję wybiera się przedstawiciela ze z nami na tej sali. strony polskiej. Tak jest do dzisiaj, że naprzemiennie Prezydent Raciborza i Primator Opawy te funkcje Chciałbym wspomnieć również osoby, które przez kul- pełnią. To jest i zaszczytna funkcja ale i duży obo- turę kreowali naszą współpracę przygraniczną. Czu- wiązek. łem się bardzo szczęśliwy kiedy będąc na jakimś spek- taklu, już nie pamiętam, czy to była opera czy operetka, Potem to już wszystko było pierwsze: pierwsze biuro, w Opawie i spotkałem na widowni około pięćdzie- pierwszy dyrektor, pierwsze decyzje. Pierwszym dyrek- sięciu mieszkańców Raciborza. Takie bowiem było torem, Polacy pewnie będą kojarzyć, został niejaki moje marzenie od pierwszej wizyty w tym teatrze. Marek Migalski, dzisiaj gwiazda polskiej telewizji. Ludzie zaczęli jeździć do Divadla. Zorientowali się, On komentuje różne wydarzenia polityczne jako dok- że owszem w Bytomiu jest opera, ale przecież do Opa- tor z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Trochę vy mamy ponad dwa razy bliżej i to obecnie już jest 99 tradycją. Nie byłoby tego na taką skalę gdyby nie so- ostrożny w zbyt intensywnych proeuropejskich dzia- pranistka opawskiej opery - Olga Procházková, która łaniach, i tak sobie wtedy postanowiłem, że mu tro- pewnego dnia przyjechała do Raciborza i złożyła mi chę tę ostrożność zakłócę, wykraczając trochę poza wizytę w Urzędzie Miasta. Pamiętam była w takim ramy protokołu dyplomatycznego. Wręczyłem mu bardzo ładnym futerku ze srebrnych lisów. Nie wiem ten podręcznik, wyjaśniając zarazem jak i dlaczego dlaczego zapadło mi w pamięć to futerko. Wtedy za- powstał. Śmiesznie było bo mówiliśmy po czesku, częliśmy wspólnie kombinować jak tę współpracę roz- a marszałkowi Borowskiemu tłumacz tłumaczył winąć i dzisiaj jest tak, że Olga Procházková ma swój o czym rozmawiamy. Ten podręcznik jest dziś pewnie polsko-czeski fanklub składający się chyba ze stu osób. w bibliotece na Hradčanach. Ja mam zaszczyt mieć legitymację z numerem jeden. Jak widać nie po raz pierwszy i nie ostatni kultura Chciałbym wymienić tu wszystkich wspaniałych na- zbliża narody i może być fundamentem do wspólnych uczycieli i przypomnieć wiele ciekawych wspólnych działań. Wiele też dla rozwoju współpracy polsko- przedsięwzięć, ale nie da się tego zrobić w krótkim czeskiej w naszym euroregionie uczynili nieżyjący już czasie. Cieszę się że jest wśród nas pani dyrektor historycy: dyrektor muzeum zamkowego w Kravařu - Beata Stępień i jej partnerka Zdena Ondrášková. Erich Šefčík, który znał nieźle język polski, przekleń- Kierowane przez te panie szkoły realizowały cieka- stwa także, oraz jego partner w badaniach - doktor wy projekt pod tytułem „Przyroda bez granic”, w ra- Ryszard Kincel – dyrektor Miejskiej Biblioteki w Ra- mach którego co roku młodzież wyjeżdżała na tabory ciborzu, dzisiaj noszącej jego imię. Ryszard Kincel był czesko-polskie do Grecji. Tam młodzi Czesi i Polacy autorem pomysłu, który zresztą doprowadził do końca, oprócz zwiedzania tego ciekawego kraju, uczestniczy- wydania listów księdza Augustyna Welzla do profe- li także w warsztatach tematycznych. Miałem oka- sora Vincenca Praska. To dzieło jest kopalnią wiedzy zję też raz tam być i wtedy poznałem właśnie Zdene o historii ziemi raciborsko-opawskiej zapisanej i jej męża. Takich partnerów jest dzisiaj bardzo wielu. w listach jednego człowieka do drugiego, którzy nigdy Widzę tu też panią dyrektor Kamilę Kubiak, która w życiu się nie spotkali. również mogłaby długo opowiadać o swoich kontaktach. Nawet przedszkola z Opawy i Raciborza mają Kolejne działania, którymi warto pochwalić się, dziś nawiązane partnerstwo. Do osób zasługujących to pomysły nauczycieli. Mieliśmy to szczęście, że także na wspomnienie należą niewątpliwie Mar- po obu stronach granicy, szczególnie w Opawie cela i Milan Kubačkowie. Oni z kolei realizowali i Raciborzu znalazło się tylu aktywnych i pomy- bardzo oryginalne projekty ekologiczne. Również sa- słowych nauczycieli, że praktycznie dzisiaj każda morządowcy z pogranicza od początku działają na szkoła ma swojego partnera po drugiej strony gra- rzecz partnerstwa. Pan wójt Krzyżanowic Leonard nicy. Jan Mrázek, pamiętam jeszcze, był dyrek- Fulneczek – to jest ten drugi po staroście Střibnym torem opawskiego Mendlova Gimnazjum, kiedy samorządowiec, który swój talent muzyczny udostęp- z drugim Liceum w Raciborzu nawiązał partner- nia innym. To w Krzyżanowicach organizowane jest ską współpracę. Ta współpraca dzisiaj pewnie już od wielu lat cyklicznie wydarzenie kulturalne, które nie jest tak intensywna jak była kiedyś, ale prze- jest przykładem wielostronnej współpracy na naszym cież nasi nauczyciele realizowali i nadal realizu- pograniczu. Na corocznych majowych koncertach ją swoje nowe i bardzo ciekawe pomysły. Norbert w Krzyżanowicach upamiętniających wizyty Liszta Mika – dyrektor naszego trzeciego gimnazjum, zna- i Beethovena w tej miejscowości, na scenie w koście- lazł partnerkę do współpracy w Šárce Bělastovej le, bo w pewnym momencie ołtarz przekształcony jest i wspólnie napisali i wydali bardzo interesującą w scenę, występują razem artyści z kilku krajów: Pavel książkę - podręcznik do nauki regionalizmu. Mia- Kozel – baryton z Ostrawy, waltorniści też z Ostrawy, łem zaszczyt wręczyć ten podręcznik Prezydentowi śpiewa utalentowana sopranistka Ewa Stoszek z Nie- Vaclavovi Klausovi, kiedy byłem na początku 2004- miec, która pochodzi z Tworkowa, akompaniuje młody go roku z trzyosobową delegacją polskiego Sejmu na organista z Pištu, śpiewa chór z kościoła Św. Anny Hradčanach. Wiem, że czeski prezydent jest dość w Krzyżanowicach, a wszystkimi dyryguje wójt Ful- 100 neczek. To jest wydarzenie, którym można chwalić się morządowi. Ich wysoki poziom wiedzy i rozumie- w wielu miejscach. Myślę, że wójt jeszcze będzie miał nia spraw jednoczącej się Europy wolnych narodów, okazję zaprosić wszystkich tu obecnych na przyszło- sposób myślenia wolny od uprzedzeń, historycznych roczny taki koncert. obciążeń, wreszcie konkretne działanie wspierane i aprobowane przez lokalne społeczności, mogą spra- Na zakończenie chciałbym jeszcze wrócić do pamięt- wić, że atuty i szanse jakie mają nasze regiony zosta- nej wrześniowej raciborsko-opawskiej konferencji. ną szybko i z pożytkiem wykorzystane. Przykładem Kiedy po dwunastu latach otworzyłem sobie po- takiego lidera, człowieka myślącego nowocześnie i po konferencyjne materiały, przeczytałem słowa, które europejsku jest docent doktor Jan Mrázek, bez któ- wygłosił zamykający wtedy obrady. Ja Państwu te rego nie byłoby tak intensywnej współpracy między słowa przytoczę: „Zasadniczy wpływ na przebieg naszymi miastami”. Te słowa wygłosił zamykający, współpracy mają dzisiaj ludzie działający na róż- a zamykającym byłem ja 12 lat temu. Myślę, że na nych szczeblach struktur władzy. Najważniejszą koniec mojego wystąpienia mogę powiedzieć, że nic rolę odgrywają i będą odgrywać lokalni liderzy sa- nie straciły one na aktualności. Dziękuję ci Honza.

101 ZAKOŃCZENIE

Euroregion Silesia ma za sobą pierwszych jego działalność nie jest działalnością dwóch dziesięć lat istnienia. I tak samo jak w ży- niezależnych regionów przygranicznych, ale ciu człowieka tych pierwszych dziesięć lat jest zorientowana transgranicznie, poprzez życia euroregionu w zasadniczy sposób swoją działalność spełnia funkcję koordyna- wpłynęło na jego dalszy wzrost i rozwój. Po tora współpracy transgranicznej w najróż- pierwszych nieśmiałych kroczkach w dzie- niejszych dziedzinach, wykorzystuje swoje dzinie polsko-czeskiej współpracy transgra- własne zasoby – kadrowe, techniczne i finan- nicznej i pokonaniu pierwszych chorób wie- sowe do wsparcia działań transgranicznych ku dziecięcego, Euroregion Silesia wyrósł innych podmiotów. i wzmocnił się, i dziś jest stabilnym, funkcjo- nalnym i doświadczonym euroregionem, któ- W listopadzie 2006 Euroregion Silesia otrzy- ry jest pełnowartościowym partnerem wielu mał honorowe wyróżnienie Stowarzyszenia czeskich, polskich i europejskich instytucji Europejskich Regionów Granicznych za nad- przy rozwiązywaniu problematyki transgra- zwyczajne sukcesy w dziedzinie europejskiej nicznej. Jego dziesięcioletni rozwój przebie- współpracy transgranicznej, a w 2007 roku gał ponadto w okresie ważnych wydarzeń Ministerstwo Spraw Zagranicznych RCz europejskich, jakimi były wejście Republiki przyznało czeskiej i polskiej części eurore- Czeskiej i Rzeczpospolitej Polskiej do Unii gionu srebrny medal Jana Masaryka za wie- Europejskiej w 2004 roku, przystąpienie loletni i czynny wkład w rozwój czesko-pol- obu krajów do strefy Schengen w 2007 roku, skiej współpracy transgranicznej. uchwalenie dyrektywy europejskiej o tzw. europejskich ugrupowaniach współpracy terytorialnej, które stanowią całkiem nowy typ podmiotów w Europie i które otwierają nowe możliwości właśnie przed euroregionami, i wreszcie systematyczne wsparcie finansowe polsko-czeskiej współpracy transgranicznej ze strony Unii Europejskiej, zainaugurowa- ne w 1999 roku.

Dzisiejszy Euroregion Silesia bez wątpienia posiada wszystkie podstawowe atrybuty euroregionu, jakie definiuje Stowarzyszenie Eu- ropejskich Regionów Granicznych. „Mimo, że euroregiony nie są pod względem formy prawnej i organizacji całkiem jednakowe, mają wiele wspólnych cech: są trwałe, mają własną tożsamość odrębną od swoich człon- ków, mają własne zaplecze administracyjne, techniczne i źródła finansowe, mają własne wewnętrzne kompetencje decyzyjne.” Tak- że poprzez swój system pracy i realizację współpracy transgranicznej Euroregion Si- lesia wypełnia typowe znamiona euroregionu: 102 nach granicy. Przecież to ich dobre warunki życia, ich dobre wzajemne stosunki i porozumienie, ich wysiłek zmierzający do pokonania czy całkowitego usunięcia przeszkody zwanej granicą państwową – właśnie to jest sensem współpracy transgranicznej. A współpraca transgraniczna jest sensem Euroregionu Si- lesia.

„Przed Czechami i Polakami stoi wyzwanie, by skon- centrować swoją działalność na rozwoju kontaktów bezpośrednich między przedstawicielami administracji państwowej, reprezentantami życia gospodarczego, organizacjami społecznymi i regionami, powiatami i gminami. Możliwości rozwoju tego rodzaju współpracy są uwarunkowane przez wsparcie odpowiednich instytucji europejskich. Na wszystkich poziomach współpracy czescy i polscy partnerzy, z uwzględnieniem interesów swoich obszarów i rozwoju regionu, muszą koordynować współpracę i re- alizować wspólne zadania.

W 2007 roku Ministerstwo Spraw Zagranicznych RCz przy- znało czeskiej i polskiej części Euroregionu Silesia srebrny Granica między Republiką Czeską a Polską, teraz medal Jana Masaryka za wieloletni i czynny wkład w rozwój wewnętrzna granica UE, musi być elementem jedno- czesko-polskiej współpracy transgranicznej. czącym rejony przygraniczne. Wobec unijnej polityki wyrównywania dysproporcji w rozwoju regionów ko- Uznanie dla Euroregionu Silesia jest wyzwa- nieczne jest wypracowanie wspólnej strategii rozwoju niem do dalszego rozwoju, ale jednocześnie regionu pogranicza Polski i Czech, a potem budowa- zobowiązaniem, które trzeba spełnić także nie na jej podstawie”. w nadchodzącej dekadzie. W kolejnych la- (ze wstępu do protokołu z X-go posiedzenia tach euroregion musi zdać egzamin nie tylko Polsko-Czeskiej Komisji Międzyrządowej ds. w oczach oficjalnych, czeskich, polskich i eu- Współpracy Transgranicznej, które odbyło się ropejskich instytucji, ale przede wszystkim w dniach 21 – 22 października 2004r. w Opa- w oczach swoich mieszkańców po obu stro- wie).

103 LITERATURA tami i Władzami Terytorialnymi z 1980 1. „Euroregiony na granicach Polski 2007”, Urząd roku. Statystyczny we Wrocławiu, Wrocław 2. Europejska Karta Regionów Granicznych 2007. i Transgranicznych z 1995 roku. 2. Gorzelak G., Bachtler J., Kasprzyk M. 3. Statut Euroregionu Silesia z 1998 roku. „Współpraca Transgraniczna Unii Europejskiej. 4. Umowa o współpracy pod nazwą „Eurore- Doświadczenia polsko-niemieckie”, Warszawa gion Silesia” Opava 20 września 1998. 2004. 5. Rozporządzenie (WE) nr 1080/2006 Parla- 3. Machus V., Gabbe J., Martinos H. „Prak- mentu Europejskiego i Rady. tyczny podręcznik Współpracy Transgranicznej” 6. Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006. 2000. 7. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 4. Malarski S. „Prawne i administracyjne zagad- 1828/2006. nienia organizacji regionów oraz współpracy mię- 8. Rezolucja Parlamentu Europejskiego - dzyregionalnej i transgranicznej”, Opole 2000. Rola „euroregionów” w rozwoju polityki 5. Malendowski M., Ratajczak „Euroregiony - regionalnej z dnia 1 grudnia 2005. Polski krok do integracji”, Wrocław 1998. 9. Protokół w X posiedzenia Polsko-Czeskiej 6. Mika N., Bĕlastová S., „Wspólne raciborsko- Komisji Międzyrządowej ds. Współpracy opawskie dziedzictwo. Podręcznik do edukacji Transgranicznej z 22 października 2004r. regionalnej”, Wydawnictwo i Agencja Infor- macyjna „WAW”, Racibórz 2000. Strony internetowe 7. Pietrzyk T., Polityka regionalna Unii Europej- skiej, PWN, Warszawa 2004. http://www.kr-moravskoslezsky.cz 8. „Region Opawa – Racibórz. Historia i perspek- http://www.opava-city.cz tywy w UE”. Materiały z międzynarodowej http://www.infocentrum.opava.cz konferencji w Raciborzu 12-13 września http://www.ostrava.cz 1996 pod red Heffner K., Opole 1996. http://info.hlucin.com 9. Roszkowska L., Roszkowski R., „Rozwój http://www.fulnek.cz współpracy transgranicznej na granicach Polski http://www.odry.cz na przykładzie Euroregionu Pradziad”, Prudnik http://www.bolatice.cz 2007. http://www.novy-jicin.cz 10. Zdulski M. „Polskie doświadczenia we współ- http://www.muzeum.novy-jicin.cz pracy transgranicznej”, Jelenia Góra 2002. http://divadlo.novy-jicin.cz 11. „Grody, Zamki i Pałace Euroregionu Silesia”, http://www.castles.cz Euroregion Silesia, 2002 http://www.svetminiatur.cz 12. „Technické atraktivity v Moravskoslezském kraji”, http://www.cerna-louka.cz Moravskoslezský kraj, 2008 http://www.bulyarena.cz 13. „Praktický průvodce pro přeshraniční spolupráci”, http://www.tourisms.cz Asociace evropských hraničních regionů, http://www.szmo.cz 2000 http://muzeum.hzsmsk.cz 14. „INTERREG IIIA CZ-PL - Fond mikroprojek- http://www.maticeslezska-opava.cz tů / Fundusz mikroprojektów”, Euroregion Si- http://www.hrebcinalbertovec.cz lesia-CZ, 2008 http://cs.wikipedia.org http://www.funduszestrukturalne.gov.pl Akty prawne http://www.mrr.gov.pl 1. Europejska Konwencja Ramowa o Współ- pracy Transgranicznej między Wspólno-

104 PŘEKRAČUJEME HRANICE PŘEKRAČUJEME Euroregion Silesia

Silesia Euroregion

Euroregion Euroregion Silesia

PRZEKRACZAMY GRANICE Euroregion Silesia

Racibórz 2009 Texty Jana Novotná Galuszková Daria Kardaczyńska Magdalena Siara

Každá z polských gmin dala vydavateli k dispozici informace o své gmině

Překlady Renata Rafa-Radiměřský Jan Branny Tadeusz Kuchejda

Vydal Stowarzyszenie Gmin Dorzecza Górnej Odry ul. Batorego 7 47-400 Racibórz tel.: +48 32 415 64 94 e-mail: [email protected]

Grafické zpracování a tisk Wydawnictwo i Agencja Informacyjna WAW Grzegorz Wawoczny ul. Staszica 23/13, 47 – 400 Racibórz, tel. (032) 755 14 88, kom. 605 685 485 www.wawoczny.pl, e-mail: [email protected]

Layout: drukXXL

Tisk a vazba OPOLGRAF S.A. www.opolgraf.com.pl

Fotografie Archiv Euroregionu Silesia Grzegorz Wawoczny Piotr Nieznański Bolesław Stachow / Úřad města Racibórz

Na fotografii na obálce: Rafaela Juraszek, Joanna Chrobok, Łukasz Chrobok a Andrzej Kupiec

Náklad 1 000 ks

ISBN 978-83-89802-82-8 Euroregion Silesia

Vydání této publikace je spolufinancováno z prostředků Evropského fondu pro regionální rozvoj a státního rozpočtu Polské republiky v rámci Operačního programu přeshraniční spolupráce Česká republika – Polská republika 2007-2013 PŘEKRAČUJEME HRANICE OBSAH

ÚVOD 7 1. HISTORIE EUROREGIONU SILESIA 9 1.1 Historické podmínky vzniku Euroregionu Silesia 9 1.2 Euroregion Silesia – smlouva o spolupráci 11 1.3 „Sdružení obcí povodí Horní Odry“ - polská část Euroregionu Silesia 11 1.4 „Euroregion Silesia-CZ“ - česká část Euroregionu Silesia 12 1.5 Název Euroregionu Silesia 13 1.6 Symbol Euroregionu Silesia 14 2. EUROREGION SILESIA V ROCE 2008 15 2.1 Statistické údaje o Euroregionu Silesia 15 2.2 Seznam členů Sdružení obcí povodí Horní Odry 15 2.3 Seznam členů Euroregionu Silesia-CZ 16 3. EUROREGION SILESIA JAKO „EVROPSKÉ SESKUPENÍ PRO ÚZEMNÍ SPOLUPRÁCI“ 17 3.1 ESÚS – nový nástroj přeshraniční spolupráce 17 3.2 Euroregion Silesia jako ESÚS 17 4. ČINNOST EUROREGIONU SILESIA 18 4.1 Euroregiony a jejich úloha v rozvoji regionální politiky 18 4.2 Činnost Euroregionu Silesia 18 4.3 Činnost Euroregionu Silesia v oblasti překračování česko-polské hranice 20 4.4 Činnost Euroregionu Silesia v oblasti vzdělání, kultury a sportu 21 4.5 Činnost Euroregionu Silesia v oblasti cestovního ruchu 22 4.6 Spolupráce Euroregionu Silesia 24 5. EUROREGION SILESIA V PROGRAMECH PŘESHRANIČNÍ SPOLUPRÁCE 27 5.1 Programy EU na podporu přeshraniční spolupráce 27 5.2 Fondy malých projektů 27 5.3 Role Euroregionu Silesia v programech přeshraniční spolupráce 28 5.4 Projekty z území Euroregionu Silesia 30 6. POLSKÁ ČÁST EUROREGIONU SILESIA 32 6.1 Baborów 32 6.2 Branice 35 6.3 Głubczyce 38 6.4 Gorzyce 39 6.5 Kietrz 42 6.6 Kornowac 45 6.7 Krzanowice 46 6.8 Krzyżanowice 48 6.9 Kuźnia Raciborska 50 6.10 Lubomia 52 6.11 Lyski 53 6.12 Marklowice 57 6.13 Mszana 58 6.14 Pietrowice Wielkie 60 6.15 Pszów 62 6.16 Racibórz 64 6.17 Rudnik 67 6.18 Rydułtowy 68 6.19 Wodzisław Śląski 71 7. ČESKÁ ČÁST EUROREGIONU SILESIA 74 7.1 Historická centra 74 7.2 Hrady a zámky 75 7.3 Muzea, skanzeny, arboreta 77 7.4 Technické památky 78 7.5 Vojenské památky 78 7.6 Kultura 79 7.7 Zábava, sport a odpočinek 80 7.8 Vzdělání 81 7.9 NEJ české části Euroregionu Silesia 82 8. 10 LET PŘESHRANIČNÍ SPOLUPRÁCE V EUROREGIONU SILESIA 83 8.1 Významné události období 1998 – 2008 83 8.2 Setkání u příležitosti 10 let Euroregionu Silesia 85 8.3 Vystoupení Andrzeje Markowiaka na setkání u příležitosti 10 let Euroregionu Silesia 87 ZÁVĚR 95 LITERATURA 97

ÚVOD

Kdyby se mne někdo na počátku devadesátých kého příhraničí nacházejícího se v dosahu působnosti let 20. století zeptal, zda se Polsko a Česká dvou měst – Ratiboře a Opavy. (…) Byl také učiněn republika stanou právoplatnými členy Evrop- pokus vymezit možnosti a potřeby ratibořsko-opav- ské unie a naši občané budou moci svobodně ského regionu důležité pro fungování této příhraniční cestovat po Evropě bez kontrol na hranicích, oblasti ve strukturách Evropské unie a vymezit oblas- odpověděl bych nejspíš, že je to málo pravdě- ti rozvoje obou měst a sousedních obcí důležité pro podobné. Jen málokdo věřil, že za necelých rychlé a co možná nekolizní začlenění v rámci Evrop- 20 let se Polsko, Česko a jiné země východ- ské unie”1. ního bloku zařadí do struktur Evropské unie a Schengenského prostoru a veškeré bariéry Tato slova dokládají, že toto byly první úva- - celní, hraniční a omezení na trhu práce pře- hy představitelů Ratiboře a Opavy o mož- stanou existovat. nosti vytvoření sdružení partnerských obcí z Polska a České republiky po vzoru sdružení Posledních dvacet let bylo v Polsku i v České již existujících v západní Evropě. Tyto poku- republice obdobím mnoha intenzivních poli- sy umožnily vytvořit v následujících letech tických, společenských a hospodářských změn. pozitivní modely přeshraniční spolupráce Mnohé věci, které se před rokem 1989 zdály Ratiboře a Opavy a byly prvním, ale nejdů- nemožnými, včetně spolupráce Polska a Čes- ležitějším krokem, který v roce 1998 vedl ka s členskými zeměmi EU a zeměmi bývalého k vytvoření dvou sdružení a ustanovení Euro- sovětského bloku, se postupem let staly skuteč- regionu Silesia. ností. Toto období bylo také počátkem rozvoje, pro nás velmi důležité, přeshraniční spoluprá- Záměrem této publikace je představit čtenáři ce. Veškeré pokusy činěné v tomto období samo- rozsah činnosti Euroregionu Silesia od jeho správnými orgány příhraničních obcí směřující vzniku až do dnešního dne. Je také snahou ke vzniku struktur zapadajících do široce chá- najít odpověď na otázku, zda hlavní cíl, kte- pané evropské integrace jsou dnes důvodem rý si vytyčili jeho zakladatelé ve stanovách hrdosti a dovolují bilancovat. formulovaný jako „podpora a realizace polsko-české spolupráce v příhraničí oblasti pol- K vydání této publikace nás inspirovalo desá- ského a českého Slezska a Moravy (nazývané té výročí podpisu smlouvy o založení Euro- dále „příhraničním regionem”) pro snížení regionu Silesia ze dne 20. září 1998. V roce negativních dopadů stávající státní hranice, 1996, kdy zástupci Ratiboře a Opavy uspo- zajištění rovnoměrného rozvoje příhranič- řádali konferenci nazvanou „Region Opava ního území na obou stranách hranice a tím - Ratiboř. Dějiny a perspektivy v Evropské i umožnění plynulého začlenění tohoto území unii”, si nikdo nebyl jist, zda se podaří vytvo- v rámci Evropské unie” je v této části polsko- řit Euroregion Silesia a jaká bude jeho úloha českého příhraničí naplněn. při začleňování Poláků a Čechů od Beskyd po Krkonoše. Cituji: „Úkolem konference bylo pro- jménem Euroregionu Silesia zkoumat historické kořeny dnešních klíčových pro- předseda rady Sdružení obcí blémů příhraničních oblastí jihozápadního Polska povodí Horní Odry a severních částí Čech a Moravy, zejména polsko-čes- Mirosław Lenk

1 „Region Opawa – Racibórz. Historia i perspektywy w UE”. Materiály z mezinárodní konference v Ratiboři 12.-13. září 1996, redakce Heffner K., Opole 1996 7

1. HISTORIE EUROREGIONU SILESIA

1.1 Historické podmínky vzniku tého území státní hranicí došlo až v roce Euroregionu Silesia 1742, kdy Marie Terezie ve válce s pruským králem Bedřichem II. prohrála větší část Euroregion Silesia je jedním z nejmladších Slezska. Ratibořsko, Hlubčicko a Hlučínsko euroregionů česko-polského příhraničí. Vzni- přešlo pod vládu Pruska, zatímco Opavsko kl v září 1998 záhy po vzniku dvou sousedních a Krnovsko zůstalo na území koruny české euroregionů – Praděd a Těšínské Slezsko pod vládou rakouských Habsburků a stalo a vyplnil tak mezeru na historickém území se součástí tzv. českého Slezska (někdy také Horního Slezska. nazývané rakouským Slezskem). Vznik státní hranice tak zpomalil a posléze zcela zastavil rozvoj vzájemných kontaktů. Ani výsledek 2. světové války toto rozdělené území nespojil - Horní Slezsko se stalo součástí Polska a čes- ké Slezsko součástí Československa. Rozvoji kontaktů obyvatel na obou stranách hranice nepřálo ani příslušenství obou zemí k tzv. socialistickému táboru. Přestože obě země rozdělovala pouze „zelená hranice“, příhrani- čí bylo pečlivě střeženo, překračování hranice bylo možné pouze v místech oficiálních hra- ničních přechodů, kterých bylo velmi málo, a bylo spojeno s mnoha formalitami. Přiroze- né každodenní kontakty nejbližších sousedů byly vyloučeny.

Skutečná česko-polská spolupráce na tomto území se tak mohla začít rozvíjet až po roce 1989 v souvislosti s demokratickými změna- mi v obou zemích. Nejprve měla charakter individuální partnerské spolupráce jednot- livých obcí a měst, postupně však nabývala regionálního charakteru. Po počátečních úvahách a jednáních o vytvoření velkého euroregionu „Opolsko – Moravskoslezské- ho“ byla dne 3. listopadu 1997 podepsána deklarace zástupců měst Opavy, Krnova, Raciborza a Głubczyc o vytvoření společné- ho euroregionu.

Dívka v hornoslezském kroji Na základě této deklarace pak v průběhu roku 1998 vznikla na obou stranách hranice Města a obce této oblasti byly k vzájemné dvě sdružení, která spolu dne 20. září 1998 spolupráci předurčeny společným historic- uzavřela smlouvu o spolupráci pod názvem kým vývojem. K rozdělení tohoto jednoli- Euroregion Silesia. 9 3. listopadu 1997 podepsali zástupci měst Opavy (Jan Mrázek), Krnova (Bedřich Marek), Raciborza (Andrzej Markowiak) a Głubczyc (Dariusz Kaśków) deklaraci o vytvoření společného euroregionu.

20. září 1998 byla v Moravské kapli bývalého podepsána smlouva o ustavení Euroregionu dominikánského kláštera v Opavě slavnostně Silesia.

20. září 1998 byla v Moravské kapli bývalého dominikánského kláštera v Opavě slavnostně podepsána smlouva o ustavení Euroregionu Silesia

10 rozhodnuto o podání návrhu na provedení Menu ze slavnostního oběda registrace Sdružení u soudu a bylo dohodnuto, u příležitosti ustavení že sídlem Sdružení a současně sídlem Euro- Euroregionu Silesia regionu Silesia na polské straně bude město dne 20. 9. 1998 v Moravské kapli v Opavě Ratiboř (Racibórz). Dne 4. června 1998 bylo Aperitiv na základě návrhu podaného u Vojvodského Bohemia sekt soudu v Katovicích Sdružení obcí povodí Horní Odry zaregistrováno a byl proveden záznam Polévka v obchodním rejstříku v Glivicích. Hovězí vývar s masem a nudlemi Hlavní chod Informace o založení Sdružení byla pro řadu Masová směs Volha, hranolky, rýže, obloha dalších obcí z glubčického, ratibořského Káva, zákusek a wodzislawského okresu podnětem pro při- stoupení. Na první výroční schůzi Sdružení dne 25. června 1998 na základě usnesení obecních 1.2 Euroregion Silesia – smlouva zastupitelstev přistoupily do sdružení tyto o spolupráci další obce: Głubczyce, Branice, Krzanowice, Krzyżanowice, Pietrowice Wielkie a Wod- Euroregion Silesia je smlouvou o spolupráci zisław Śląski. K dalšímu rozšíření území mezi polským Sdružením obcí povodí Horní Odry Sdružení došlo dne 10. prosince 1998 v sou- a Regionálním sdružením pro česko-polskou spolu- vislosti s přistoupením obce Gorzyce a 13. práci Opavské Slezsko, dnes Euroregionem Silesia- května 1999, kdy do sdružení vstoupilo 5 obcí: CZ. Hovoříme-li tedy o Euroregionu Silesia, Kuźnia Raciborska, Marklowice, Mszana, je nutné vždy mít na mysli obě tato sdružení Nędza a Pszów, které dále rozšířily řady čle- se všemi jejími členy. Samotné polské či české nů polské části Euroregionu Silesia. Během sdružení bez vzájemné smlouvy, jejímž cílem dalších deseti let existence Sdružení se počet je podpora a realizace česko-polské přeshra- členů změnil pouze dvakrát. Dne 7. prosince niční spolupráce, by nebylo euroregionem, 2007 do sdružení vstoupila obec Rydułtowy, ale pouze zájmovým sdružením, jaká mohou v únoru roku 2005 pak sdružení opustila obec vznikat i mimo příhraniční oblasti. Nędza. K dnešnímu dni tvoří Sdružení obcí povodí Horní Odry 19 členských obcí. 1.3 „Sdružení obcí povodí Horní Odry“ - polská část Euroregionu Na první valné hromadě členů Sdružení byla Silesia zvolena rada a revizní komise. První úplná rada sdružení byla zvolena 25. června 1998 Polskou část Euroregionu Silesia tvoří a sestávala z těchto členů: Andrzej Markowi- Sdružení obcí povodí Horní Odry. Na základě ak, primátor Ratiboře - předseda rady, Dari- deklarace o vytvoření Opolsko-moravskoslez- usz Kaśków, starosta Głubczyc – místopředse- ského euroregionu, podepsané v roce 1997, da rady, Ireneusz Serwotka, primátor města uspořádal tehdejší primátor polské Ratibo- Wodzisław Śląski – člen rady. První sestava ře Andrzej Markowiak dne 5. května 1998 revizní komise: Michał Łoziński – starosta v Ratiboři první setkání zakladatelských obcí města Kietrz, Antoni Wawrzynek – starosta sdružení. Setkání se účastnili zástupci těchto obce Pietrowice Wlk, Grzegorz Gryt – staros- obcí: z glubčického okresu Baborów a Kietrz, ta obce Lyski. z ratibořského okresu Kornowac, Racibórz, Rudnik, z rybnického okresu Lyski a z wod- Andrzej Markowiak zastával funkci předsedy zislawského okresu Lubomia. Na setkání bylo rady Sdružení obcí povodí Horní Odry v období od 11 června 1998 do ledna 2007. V té době v průbě- osob podle platného občanského zákoníku hu let 1994 – 2001 byl současně primátorem a dne 11. srpna 1998 bylo zaregistrováno Ratiboře, v letech 2001 a 2005 poslancem pol- u Okresního úřadu v Opavě. ského Sejmu. Dne 29. ledna 2007 byl na zákla- dě usnesení valné hromady členů Sdružení Založením regionálního sdružení dala Opa- poprvé od založení sdružení zvolen novým va a Krnov impuls dalším městům a obcím předsedou primátor Ratiboře Mirosław Lenk. okresů Opava a Bruntál k vzájemné spo- lupráci a již na II. Valné hromadě konané Podle stanov je cílem sdružení podporovat v únoru 1999 byli přítomni zástupci nových zájmy územně správních celků a prosazovat členů: obcí Stěbořice, Sudice a Úvalno společné zájmy členských obcí. Tento cíl je a města Nový Jičín, čímž se působení euro- realizován s ohledem na specifika příhra- regionu rozšířilo i na území okresu Nový niční oblasti. Sdružení svého cíle dosahuje Jičín a zároveň tak i na území severní Mora- prostřednictvím založeného polsko-české- vy. Dva roky po založení mělo regionální ho Euroregionu, prosazováním a zveřejňo- sdružení 22 členů z řad obcí a měst. V roce váním stanovisek týkajících se záležitostí 2001 se členem sdružení staly všechny obce územích samospráv, schvalováním společ- mikroregionu s názvem Matice Slezská ných opatření v oblasti územního plánování, a v roce 2002 bylo členy sdružení již 58 obcí komunálních záležitostí a ochrany životního a měst. V následujících letech se už členská prostředí, vytvářením příznivých podmínek základna rozšiřovala jen o jednotlivé členy pro přeshraniční spolupráci různých sub- a některé obce ze sdružení naopak vystou- jektů ve sféře ekonomiky, vědy, vzdělávání, pily. Jednalo se zejména o obce z okresu kultury a umění, turistiky, rekreace a spor- Bruntál, které byly zároveň členy sdružení tu. Sdružení podporuje vzájemnou pomoc tvořícího sousední Euroregion Praděd a po a spolupráci v případě neštěstí a živelných několika letech dvojího členství se rozhodly pohrom, iniciuje společná opatření a pro- být členy pouze jednoho euroregionu. paguje sdružené obce. Veškeré cíle a úkoly realizované Sdružením obcí povodí Horní Odry Především vzhledem k rozšiřování člen- v průběhu posledních deseti let přispěly ve ské základny , a tudíž i územní působnosti značné míře k intenzívnímu rozvoji přeshra- sdružení bylo v roce 2003 rozhodnuto o změ- niční spolupráce na území celého Euroregi- ně názvu sdružení na Euroregion Silesia-CZ. onu Silesia. Tento název jednak jednoznačně vystihuje skutečnost, že sdružení je českou částí Euro- 1.4 „Euroregion Silesia-CZ“ - česká regionu Silesia, jednak není tak geograficky část Euroregionu Silesia limitující jako název původní a jednak je jed- nodušší a pro každodenní užití praktičtější. Na rozdíl od polského sdružení zakládajícími Pod tímto názvem bylo sdružení přeregistro- členy českého sdružení byla pouze dvě města váno u Krajského úřadu Moravskoslezského - Opava a Krnov. Primátor města Opavy pan kraje, který po zrušení okresních úřadů pře- Jan Mrázek a starosta města Krnova pan vzal agendu sdružení tohoto typu. Bedřich Marek na základě schválení zastupi- telstvy obou měst podepsali dne 7. července Maximálního počtu členských obcí a měst 1998 v Opavě smlouvu o založení „Regionál- dosáhlo české sdružení v roce 2004 – celkem ního sdružení pro česko-polskou spolupráci 61. Celkový počet obyvatel těchto 61 člen- Opavské Slezsko“ se sídlem v Opavě a v čele ských obcí a měst však byl nižší než celkový s panem Janem Mrázkem. Toto sdružení bylo počet obyvatelstva 19 členských gmin a měst založeno jako zájmové sdružení právnických polského sdružení – na české straně se jed- 12 nalo přibližně o území s 230 tisíci obyvateli, vznikl nerovný vztah k euroregionům na na polské straně pak o území přibližně s 280 území kraje. Vztahy kraje s Euroregionem tisíci. Tento zdánlivý paradox je samozřej- Silesia toto rozhodnutí však nenarušilo mě dán rozdílným administrativně-správ- a v průběhu let se rozvinula dobrá vzájemná ním členěním Polska, kde na rozdíl od České spolupráce. Toto rozhodnutí nenarušilo ani republiky zůstal zachován systém středisko- další snahy sdružení o rozšíření přidružené vých obcí – gmin, které se skládají z více vsí členské základny, které nyní nově směřují a představují tak vždy větší celky než české k vysokým školám na území euroregionu. obce. V čele sdružení od založení v roce 1998 až do V listopadu 2008 se novým členem sdružení března 2004 stál doc. Jan Mrázek, primátor stalo Statutární město Ostrava, s kterým a později náměstek primátora města Opavy. Euroregion Silesia začal spolupracovat záhy Za téměř šestileté období ve funkci předse- po svém založení. Schválení oficiálního člen- dy českého sdružení a také ve funkci před- ství v euroregionu ze strany orgánů města sedy celého Euroregionu Silesia (střídavě Ostravy bylo důstojným vyústěním vzájem- s Andrzejem Markowiakem) došlo k nebý- né dlouholeté spolupráce. Rozšířením člen- valému rozvoji česko-polské spolupráce. ské základny o třetí největší město České K vysoké úrovni této spolupráce se v roce republiky tak došlo k významného rozšíření 2003 obdivně vyjádřil i polský velvyslanec území, na kterém Euroregion Silesia působí. Andrzej Krawczyk při návštěvě Opavy a spo- 10 let po založení tak české sdružení, u jehož lupráci „hlavních“ měst Euroregionu Silesia, zrodu stála dvě města, má 58 členů a zahr- Opavy a Ratiboře, označil za příkladnou. nuje oblast s více než půl milionem obyvatel V březnu 2004 byl do čela sdružení zvolen na území 4 okresů (Opava, Bruntál, Nový nový primátor Opavy Zbyněk Stanjura. Jičín a Ostrava-město). 1.5 Název Euroregionu Silesia Jelikož stanovy regionálního sdružení již od počátku umožňovaly v podobě přidružené- I přes původní návrh názvu „Silesia Superior“ ho členství zapojení i jiných subjektů než (v překladu „Horní Slezsko“), který při vzniku pouze obcí a měst, prvními přidruženými euroregionu jednoznačně doporučili odborní- členy se na jaře 1999 staly Slezská univerzi- ci z významných opavských slezských institucí ta v Opavě a Hospodářská komora Opava. (Slezské univerzity v Opavě, Slezského zem- V roce 2000 se pak dalším přidruženým čle- ského muzea či Slezského zemského archivu) nem stala Matice slezská, významná kul- s ohledem na centrum tohoto euroregionu turně-osvětová organizace s historií sahají- tvořené českým Opavskem a polským Rati- cí až do roku 18772. V roce 2002 se sdružení bořskem, představitelé nově utvářeného euro- pokusilo rozšířit svou základnu o dalšího regionu dali přednost jednoduššímu, i když již přidruženého člena – Moravskoslezský kraj. ne tak přesnému názvu „Silesia“ (v překladu Protože se ale na území Moravskoslezského „Slezsko“). Nepřesnost tohoto názvu spočívá kraje nacházejí další 3 euroregiony (Těšín- zejména v územním rozsahu euroregionu, ské Slezsko, Beskydy a část Euroregionu neboť jeho území zaujímalo a i dnes zaujímá Praděd), kraj nabídku sdružení na členství pouze menší část historického území celého nepřijal, protože tímto členstvím by tak Slezska, na české straně pak dokonce zasahuje

2 Tato Matice slezská je jiným subjektem než výše uváděný mikroregion Matice Slezská. Historická organizace Matice slezská jako občanské sdružení má statut přidruženého člena, mikroregion Matice Slezská jako svazek obcí je řádným členem sdružení.

13 i na území severní Moravy. I přes tuto nepřes- rém poli, s vlajícími a vzájemně propojenými nost se však tento název rychle ujal a díky své- vlajkami České republiky a Polské republiky mu latinskému původu, který umožňuje uží- a nápisem EUROREGION SILESIA. vat tento název ve všech jazycích bez potřeby jeho překladu, je snadno srozumitelný. Původní logo, vzniklé v rámci dětské soutěže, bylo nutné časem upravit – původně černý 1.6 Symbol Euroregionu Silesia nápis EUROREGION SILESIA na tmavo- modrém poli zanikal, a proto byl nahrazen Symbolem Euroregionu Silesia je logo tvoře- bílým nápisem užívaným dnes. né dvanácti žlutými hvězdami v kruhu v mod-

14 2. EUROREGION SILESIA V ROCE 2008

2.1 Statistické údaje o Euroregionu Silesia

część czeska część polska česká část polská část razem EUROREGION SILESIA Stowarzyszenie Gmin celkem Euroregion Silesia-CZ Dorzecza Górnej Odry powierzchnia w km2 1 290 1 500 2 790 rozloha v km2 liczba obywateli w tys. 531 286 817 počet obyvatel v tis. liczba członków 58 19 77 počet členských obcí członkowie specjalni członkowie wspierający 3 1 4 přidružené členské organizace Opava raciborski Bruntál - část głubczycki dotčené okresy/powiaty 8 Nový Jičín - část wodzisławski - část Ostrava-město - část rybnicki - část województwa śląskie Moravskoslezský 3 dotčené kraje/vojvodství opolskie siedziba Opava Racibórz 2 správní sídlo

2.2 Seznam členů Sdružení obcí povodí Horní Odry

Přehled jednotlivých členů Sdružení podle data jejich přistoupení:

- 5. 5. 1998: - 13. 5. 1999: okres głubczycki: Kietrz, Baborów, okres: Kuźnia Raciborska a Gmina Nędza, okres raciborski: Racibórz, Kornowac, která ze Sdružení vystoupila 28.2.2005 Rudnik, okres wodzisławski: Pszów, Marklowice, okres rybnicki: Lyski, Mszana okres wodzisławski: Lubomia, - 11. 2. 2002: - 25. 6. 1998: Přijetí podporujícího člena: Andrzej Mar- okres głubczycki: Głubczyce, Branice, kowiak okres raciborski: Krzanowice, Krzyżanowice, Pietrowice Wielkie - 7. 12. 2004: okres wodzisławski: Wodzisław Śląski, okres wodzisławski: Rydułtowy

- 10. 12. 1998: okres wodzisławski: Gorzyce 15 2.3 Seznam členů Euroregionu Silesia-CZ

44 obcí: 1 městys: Litultovice (okres Opava) - z okresu Opava: Bolatice, Brumo- vice, Budišovice, Čermná ve Slez- 11 měst: sku, Dolní Životice, Háj ve Slezsku, - z okresu Opava: Budišov nad Budi- Hať, Hlavnice, Hlubočec, Hněvoši- šovkou, Dolní Benešov, Hlučín, Hra- ce, Holasovice, Hrabyně, Chlebičov, dec nad Moravicí, Kravaře, Vítkov Kobeřice, Kozmice, Kyjovice, Ludge- - z okresu Bruntál: Horní Benešov, řovice, Melč, Mikolajice, Mokré Krnov Lazce, Neplachovice, Nové Sedlice, - z okresu Nový Jičín: Fulnek, Nový Oldřišov, Píšť, Pustá Polom, Rohov, Jičín, Odry Slavkov, Služovice, Stěbořice, Stra- hovice, Sudice, Šilheřovice, Štítina, 2 statutární města: Těškovice, Uhlířov, Velké Heraltice, - Opava (okres Opava) Velké Hoštice - Ostrava (okres Ostrava-město) - z okresu Ostrava-město: Čavisov, Dol- ní Lhota, Horní Lhota, Velká Polom 3 přidružené členské organizace: Slezská - z okresu Bruntál: Horní Životice, univerzita v Opavě, Okresní hospodářská Sosnová, Staré Heřminovy komora Opava, Matice slezská Opava

16 3. EUROREGION SILESIA JAKO „EVROPSKÉ SESKUPENÍ PRO ÚZEMNÍ SPOLUPRÁCI“

3.1 ESÚS – nový nástroj přeshranič- Evropská komise předložit Evropskému parla- ní spolupráce mentu a Radě zprávu o jeho uplatňování, v říjnu 2007 ustavil Výbor regionů EU odbornou skupi- „ Je třeba přijmout opatření ke zmírnění závažných nu pro záležitosti ESÚS (EGTC Expert Group). obtíží, jimž členské státy, zejména regionální a místní Tato odborná skupina se skládá z 31 stálých čle- orgány, čelí při provádění a řízení činností v souvislosti nů zastupujících členské státy EU. Za Českou s územní spoluprací v rámci rozdílných vnitrostátních republiku byl do této skupiny vybrán Euroregion právních předpisů a postupů. … Zvláště s ohledem na Silesia-CZ. Jejím úkolem je monitorovat imple- větší počet pozemních a námořních hranic Společenství mentaci příslušného nařízení na úrovni jednot- po jeho rozšíření je nutné usnadnit posilování územní livých členských států, umožňovat výměnu zku- spolupráce ve Společenství….“ (úvodní ustanovení šeností při vytváření evropských seskupení a spe- Nařízení Evropského parlamentu a Rady (ES) cifikovat možnosti jejich využívání jako nástroje č. 1082/2006 ze dne 5. července 2006 o evrop- pro územní spolupráci v Evropě. ském seskupení pro územní spolupráci) 3.2 Euroregion Silesia jako ESÚS Z důvodů potřeby posílení evropské územní spo- lupráce (přeshraniční, nadnárodní i meziregio- Protože Euroregion Silesia je pouze smlouvou nální), která patří k prioritám Evropské unie, o spolupráci mezi polským a českým sdružením a pro překonávání překážek v podobě rozdílných a jako takový tedy nemá právní subjektivitu, byla vnitrostátních právních předpisů, které této na jaře 2007 na XII. zasedání Prezidia Euroregi- územní spolupráci brání, Evropský parlament onu Silesia zahájena diskuse o možnosti vytvoře- a Rada Evropské unie schválili v červenci 2006 ní evropského seskupení s právní subjektivitou. nařízení, které umožňuje členským státům, Ukázalo se však, že informace o tomto novém regionálním či místním orgánům a veřejnopráv- nástroji přeshraniční spolupráce dostupné v té ním subjektům z území různých členských států době ještě nejsou natolik dostatečné, aby Prezi- EU zakládat seskupení s právní subjektivitou - dium mohlo v této diskusi pokračovat, a proto tzv. „evropská seskupení pro územní spolu- uložilo vedoucím obou sekretariátů euroregi- práci“ (ESÚS; anglicky European grouping of onu zpracovat další informace. Jednání o této territorial cooperation - EGTC). Takové sesku- záležitosti na zasedání Prezidia na jaře 2008 již pení získává právní subjektivitu, a to podle prá- bylo konkrétnější, avšak scházející česká a pol- va státu, v kterém má dle dohody svých členů ská legislativa ani tentokrát neumožnila dospět sídlo. Díky této právní subjektivitě může uza- k nějakým závěrům. Před Euroregionem Silesia vírat smlouvy, mít majetek či své zaměstnance. tedy i nadále zůstává úkol ujasnit si možné pří- Seskupení by také mělo být schopno realizovat nosy a rizika ustavení společného evropského programy nebo projekty územní spolupráce spo- seskupení a konkrétní možnosti jeho využití ve lufinancované Evropskou unií. své činnosti. Díky zapojení do činnosti meziná- rodní skupiny Výboru regionů pro záležitosti Nařízení o ESÚS vstoupilo v platnost 1. srpna ESÚS lze předpokládat, že budoucí rozhodnutí 2007 a povinností všech členských zemí EU bylo Euroregionu Silesia ustavit či neustavit evrop- přijmout národní prováděcí legislativu, která by ské seskupení bude vycházet z dobrých znalos- umožňovala taková seskupení utvářet. Protože do tí dané problematiky a zkušeností podobných čtyř let od nabytí platnosti tohoto nařízení musí evropských subjektů. 17 4. ČINNOST EUROREGIONU SILESIA

4.1 Euroregiony a jejich úloha v roz- kultury, vzdělání a sportu po obou stranách voji regionální politiky svého příhraničního území, pečuje o společ- né kulturní dědictví, podporuje spolupráci Říká se, že hranice jsou jizvami dějin, které v oblasti hospodářské a obchodní, společné přinášejí hraničním regionům mnohé pro- plánování rozvoje příhraničního regionu, blémy. Hraniční regiony trpí důsledky své zajišťuje prezentaci tohoto území a plní dal- periferní polohy a z toho vyplývající izolací. ší úkoly, kterými se snaží přispět k naplnění I přes často společnou historii se po staletí cílů Evropské unie v oblasti evropské územ- v hlavách obyvatel území násilně odděle- ní spolupráce. ných státní hranicí utvářely bariéry v podo- bě předsudků, nezájmu či dokonce strachu Pro zajištění činnosti Euroregionu Silesia ze svých sousedů. Překlenout tuto izolaci, bylo nutné vybudovat vlastní sekretariáty, vytvořit životní podmínky srovnatelné s pod- které by plnily funkci výkonných orgánů mínkami ve vnitrozemí a zejména pak pře- obou sdružení tvořících euroregion. I přes klenout bariéry v hlavách lidí – to je úkolem poněkud těžké začátky se díky mimořádné přeshraniční spolupráce a euroregionů, podpoře, které euroregionu poskytla měs- jejichž hlavním cílem je podpora a rozvoj ta Opava a Ratiboř, a díky všem členským této spolupráce. obcím a městům, která se od počátků podí- lela na financování činnosti sekretariátů, Jak vyplývá z usnesení Evropského parla- podařilo vybudovat silné, personálně i tech- mentu o úloze „euroregionů“ v rozvoji regi- nicky vybavené zázemí. V oučasné době onální politiky ze dne 1. prosince 2005, roz- mají oba sekretariáty k dispozici kanceláře voj přeshraniční spolupráce je nedílnou sou- s vlastním odborným personálem, zajišťují- částí evropské integrace. Ve svém usnesení cím všechny nezbytné úkoly. Evropský parlament zdůrazňuje, že je nutné odstranit nerovnosti mezi regiony v nových V čele polského sekretariátu stojí ředitel. a starých členských státech, a poukazuje na V průběhu let tuto funkci postupně zastáva- potřebu integrace projektů naplánovaných li Marek Migalski, Urszula Skrzypczyńska, ve státech, které mají společnou hranici. Iwona Kopaniecka a Daria Kardaczyńska, Podle Evropského parlamentu významnou která do funkce ředitelky nastoupila v dub- roli hrají právě euroregiony a svým usnese- nu 2007. ním vyzývá všechny členské státy, aby podpo- rovaly využívání euroregionů jako jednoho V čele českého sekretariátu stojí tajemník. z nástrojů přeshraniční spolupráce. Prvním tajemníkem byl Lubomír Kozák, od poloviny roku 2000 tuto funkci vykonává 4.2 Činnost Euroregionu Silesia Jana Novotná Galuszková.

V souladu se společnými stanovami Euro- Zpočátku velmi sporadické kontakty obou region Silesia řeší společné zájmy v oblas- sekretariátů, které spíše zajišťovaly fungová- ti přeshraniční dopravní infrastruktury, ní národních částí euroregionu, se v průběhu společné problémy v oblasti životního pro- deseti let rozvinuly v téměř každodenní spo- středí, podporuje rozvoj přeshraničního lupráci, při které pracovníci obou sekretariátů cestovního ruchu, spolupráci mezi školami vzájemně konzultují běžné pracovní záležitos- a mládeží po obou stranách hranice, rozvoj ti. A není k tomu ani zapotřebí překladatelů či 18 Polský sekretariát Euroregionu Silesia má v současné době sídlo v budově Polsko-českého střediska hospodářské spolupráce v Ra- tiboři. Foto: archiv Euroregionu Silesia

perfektní znalosti jazyka druhého partnera – pracovníci si navzájem rozumí bez větších pro- blémů. Jen možná ostatní by trochu překvapily hovory či e-mailové zprávy protkané směsicí českých a polských slov.

Současná úzká spolupráce obou sekretariátů byla logickým vyústěním úkolů, které postup- ně euroregion na sebe přebíral. Po deseti letech své činnosti byly obě strany euroregionu, a tudíž i oba sekretariáty na mnoho dalších let spojeny dohodou o spolupráci při realizaci tzv. Fondu mikroprojektů v Euro- regionu Silesia. Tato dohoda byla uzavřena v březnu 2008 a zavazuje obě strany ke správě společného fondu, který je součástí Operační- ho programu přeshraniční spolupráce Česká republika – Polská republika v rámci jednoho z cílů Evropské unie na období 2007 – 2013 Sídlo českého sekretariátu Euroregionu Silesia se nachází s názvem „Evropská územní spolupráce“. v budově Magistrátu města Opavy zvané „Hláska“, která je Tento společný závazek je pro Euroregion dominantou města Opavy. Foto: archiv Euroregionu Silesia Silesia velkou výzvou a zároveň otvírá další 19 prostor k diskusi o nové podobě euroregionu – skému prostoru v roce 2007 potřeba rekonstruk- evropském seskupení pro územní spolupráci. ce této hlavní trasy euroregionu a vybudování obchvatů ještě nabyla na významu. 4.3 Činnost Euroregionu Silesia v oblasti překračování česko-polské hranice

Představitelé Euroregionu Silesia si již od počátků existence euroregionu uvědomovali, že pro úspěšnou přeshraniční spolupráci je nutné vytvořit základní podmínky v podobě fungující dopravní infrastruktury a dostateč- ného množství míst umožňujících překračo- vání hranice.

Dne 3. prosince 1999 byla nejvyššími předsta- viteli měst a okresů Opava a Ratiboř pode- psána deklarace o potřebě rekonstrukce silnice spojující hlavní města Euroregionu Silesia včetně zvýšení kapacity mezinárodního hra- ničního přechodu Sudice – Pietraszyn a vybu- dování obchvatů obcí a měst na této trase.

Území Euroregionu Silesia představuje přiro- zené geografické prostředí pro vzájemné kontakty lidí přes hranici, bez přírodních překážek v podobě hor či větších vodních toků. Tyto kontakty byly usnadněny poměrně velkým počtem hraničních přechodů, oficiálně vzniklých v prů- běhu 90. let 20. století. Na hranici dlouhé nece- lých 90 km postupně vzniklo 17 hraničních V březnu 2002 byly tyto požadavky oživeny přechodů, z toho 14 pro malý pohraniční styk. v podobě navazující deklarace, v které byla Záhy po svém ustavení se Euroregion Silesia deklarována i ochota obcí a měst na tra- zapojil do činnosti pracovní skupiny pro dopra- se mezi městy Opava a Ratiboř být v rámci vu a překračování hranic Česko-polské mezivládní svých možností nápomocni k přípravě potře- komise pro přeshraniční spolupráci, v rámci kte- ných kroků. ré se spolu se zástupci ostatních euroregionů česko-polského příhraničí, příhraničních krajů V následujících letech proběhla jednání zástup- a vojvodství, příslušných českých a polských ců Euroregionu Silesia se zástupci Opolského státních orgánů podílel na řešení problematiky vojvodství, Moravskoslezského kraje a Ředitel- hraničních přechodů a přeshraniční dopravní ství silnic a dálnic ČR, avšak tato jednání neved- infrastruktury. Zpracovával podklady o hranič- la ke konkrétním výsledkům. Otevřením hranice ních přechodech na svém území, podílel se na na základě přistoupení obou zemí k Schengen- deklaraci a koordinaci požadavků příhranič- 20 ních obcí a měst na otevírání nových hraničních Přistoupení nových členských států EU přechodů. V průběhu roku 2008 se podílel na k Schengenskému prostoru dne 20. prosince zpracování podkladů pro připravovanou novou 2007 bylo pro všechny euroregiony významnou česko-polskou mezistátní smlouvu o údržbě událostí. U této příležitosti zástupci Euroregi- a výstavbě hraničních mostů a společných úse- onů Těšínské Slezsko, Beskydy a Silesia uspo- ků silnic na česko - polských státních hranicích. řádali společnou konferenci, která se uskuteč- nila v nočních hodinách v Cieszynie a v jejímž Aby všechna přirozená místa překračování závěru byla podepsána tzv. Těšínská deklara- hranice byla připravena na volný pohyb osob ce. Touto deklarací zástupci euroregionů čes- po vstupu obou zemí do Schengenského pro- ko-polsko-slovenského příhraničí deklarovali storu, Euroregion Silesia spolu s městem Opa- vůli spolupráce s cílem dalšího rozvoje tohoto vou zpracoval v letech 2003 – 2005 modelovou příhraničního území. studii překračování česko-polské státní hranice na svém území s názvem „Border Crossing v Euroregionu Silesia“. Tato dvojjazyčná studie, která určila nejvhodnější místa překračování hranice a potřebný rozsah propojení dopravní infrastruktury obou států, vznikla v úzké spo- lupráci místních a regionálních samospráv na obou stranách hranice a je tak příkladem spo- lečného řešení jednoho z nejpalčivějších pro- blémů příhraničních regionů - špatné dopravní dostupnosti a izolovanosti. V listopadu 2006 ve španělské Pamploně bylo Euroregionu Silesia za tuto studii uděleno čestné uznání Asociace evropských hraničních regionů.

4.4 Činnost Euroregionu Silesia v oblasti vzdělání, kultury a sportu

Při naplňování hlavního předmětu své činnos- ti, kterým je podpora a realizace česko-pol- ské spolupráce, Euroregion Silesia zaměřuje velkou pozornost na přeshraniční spolupráci škol. Děti a mládež neznají předsudky, kte- ré vůči přeshraničním sousedům mají mno- 21 zí dospělí, ve svých kontaktech jsou bezpro- může být využita po obou stranách hranice. střední, spontánní, mají chuť poznávat nové Tato příručka se „může stát modelem pro další lidi, touží po nových zážitcích – a toto vše je práce napsané v jiných místech našeho pohraničí…. zárukou aktivit se skutečným přeshraničním Dokonale splňuje cíl i úkoly formulované v progra- dopadem. Školy lze označit za hlavní „akté- mu regionálního vyučování. Je napsána přijatelným ry“ přeshraniční spolupráce na území Euro- a jasným jazykem, a proto bude výborně sloužit výu- regionu Silesia, a proto je školám ze strany ce mladého pokolení“. (úryvek z odborné recen- pracovníků obou sekretariátů věnována velká ze zpracované prof. dr hab. Antoni Barcia- pozornost: pomáhají při vyhledávání přeshra- kem). ničních partnerů s přihlédnutím k odlišnos- tem různých typů škol na obou stranách hra- 4.5 Činnost Euroregionu Silesia nice, poskytují inspiraci a metodickou pomoc v oblasti cestovního ruchu při přípravě a realizaci společných přeshra- ničních aktivit, organizují speciální semináře Záhy po svém založení zahájil Euroregion a přednášky ve školách, poskytují praxe stu- Silesia aktivity v oblasti cestovního ruchu dentů na sekretariátech. s cílem propagovat své území, zvýšit zájem turistů o tuto příhraniční oblast a podpořit Díky finanční podpoře přeshraniční spoluprá- rozvoj přeshraničního cestovního ruchu. ce ze strany Evropské unie a pomoci ze strany pracovníků českého i polského sekretariátu V letech 2001 – 2005 euroregion na sebe pře- Euroregionu Silesia byly od roku 2001 reali- vzal roli koordinátora při účasti na veletrzích zovány desítky projektů škol. Jednalo se jak cestovního ruchu. Ve spolupráci s Moravsko- o kulturně-vzdělávací či sportovní projekty, slezským krajem se podílel na organizačním tak o projekty zaměřené např. na ochranu a finančním zajištění prezentace svého úze- životního prostředí, odborné výměnné praxe mí na mezinárodních veletrzích cestovního studentů, prevenci patologických jevů a jiné. ruchu Regiontour v Brně, Holiday World v Praze, Tour Salon v Poznani či ITF Slovakia- Také dlouholetá, pravidelná spolupráce pra- Tour v Bratislavě. Společnou česko-polskou covníků obou sekretariátů se studenty při expozicí na těchto veletrzích euroregion uká- zpracování jejich seminárních, bakalářských zal jednu z možností propagace příhraniční- či diplomových prací přináší své ovoce v podo- ho území, kde státní hranice nemá většího bě stále rostoucího povědomí a zájmu o pro- významu. blematiku euroregionů a přeshraniční spolu- práce. V archivu Euroregionu Silesia lze tak Díky svým zkušenostem v oblasti příhraniční- najít takové práce jako např. „Euroregiony ho turismu byla česká část euroregionu při- a jejich prezentace“, „Srovnání euroregionů zvána také do poradního sboru pro rozvoj ces- České republiky“ či „Euroregiony v evrop- tovního ruchu Moravskoslezského kraje, kde ských integračních procesech“. působila v letech 2003 – 2006.

Jedním z významných počinů v oblasti vzdělá- V letech 2004 – 2006 se Euroregion Silesia vání bylo vydání česko-polské příručky „Spo- spolu s ratibořským okresem zapojil do mezi- lečné ratibořské-opavské dědictví“ autorů národního projektu s názvem „Tour.com“. Norberta Miky a Šárky Bělastové, zkušených Tento projekt, který byl financován z pro- učitelů reprezentujících obě strany hranice. středků Evropské unie prostřednictvím Inici- Jedná se o školní příručku pro regionální ativy INTERREG IIIC (meziregionální spolu- výuku, která je psána zrcadlově (na jedné práce) a do kterého se zapojili partneři ze čtyř straně polsky a na druhé česky) a která tak zemí (kromě polských a českých také part- 22 neři z Německa a Francie), byl zaměřen na cována příprava projektu příhraniční cyklistic- problematiku cestovního ruchu v evropských ké stezky č. 55. Šest partnerů z řad obcí a měst příhraničních regionech. Na 4. mezinárod- na české straně Euroregionu Silesia v čele ním setkání všech partnerů projektu, které s městem Opava uzavřelo v roce 2002 smlou- se uskutečnilo ve dnech 25. - 29. dubna 2006 vu o spolupráci, kterou se zavázali ke společné v Ratiboři a Opavě, byla projednána témata přípravě a realizace cyklistické stezky, která turistických informačních center, kongresové je součástí trasy zvané „Slezská magistrála“. turistiky, destinačního managementu, vojen- Zástupci Euroregionu Silesia měli možnost ských památek a také přeshraniční spoluprá- tento projekt bezpečné, komfortní a atrak- ce v oblasti cestovního ruchu. tivní cyklistické stezky ve Slezsku podél pol- ské hranice představit také v Bruselu v rámci V roce 2005 se česká část Euroregionu Silesia doprovodných akcí týdne evropských regionů spolu s dalšími deseti partnery z šesti evrop- a měst OPEN DAYS 2006. ských zemí zapojila do mezinárodního projektu s názvem „E-learning Tools in Destina- tion Management“ (E-learningové nástroje v destinačním managementu), financova- ného z programu Leonardo da Vinci. Cílem projektu bylo vyvinout a zavést nový vzdělá- vací program v oblasti cestovního ruchu, a to jak pro pracovníky veřejné správy zabývající se cestovním ruchem, tak pro malé a střední podnikatele v oblasti cestovního ruchu.

Protože se území Euroregionu Silesia může pyšnit velkým množstvím hradů a zám- ků, v roce 2002 euroregion vydal publikaci s názvem „Hrady a zámky Euroregionu Sile- sia“ / „Grody, Zamki i Pałace Euroregionu Silesia“. „Dědictví, které nám zůstalo, je společ- nou pozůstalostí tohoto vskutku půvabného a oje- dinělého zákoutí Evropy. Zákoutí, kde se protínají a budou protínat vlivy tří různých jazyků a kultur: polské, české a německé. Na tuto skutečnost nesmí- me zapomínat, hlavně nyní v období sjednocující se Evropy“. (ukázka z úvodu publikace).

Mnoho projektů z oblasti cestovního ruchu na území Euroregionu Silesia bylo realizováno díky finančním prostředkům Evropské unie v rámci „fondů malých projektů“, které jako součásti programů česko-polské přeshraniční spolupráce byly a jsou spravovány euroregiony. Z tzv. Společného fondu malých projektů v Euroregionu Silesia, který byl součástí pro- Příkladem propagace přeshraničního ces- gramu Phare CBC (Cross-Border Cooperation tovního ruchu na území Euroregionu Sile- = přeshraniční spolupráce), byla např. finan- sia jsou společné česko-polské propagační 23 materiály nabízející turistům vyžití na obou evropských hraničních regionů (AGEG stranách hranice, např. soubor informač- - Arbeitsgemeinschaft Europäischer Gren- ních letáků popisující turistické atraktivi- zregionen / AEBR - Association of Euro- ty na území mezi arborety v Novém Dvoře pean Border Regions), která byla založena u Opavy a v polské Ratiboři, který vznikl již v roce 1971. K cílům této asociace patří v rámci opavsko-ratibořského projektu „Od zejména podpora a koordinace vzájemné arboreta k arboretu“, či průvodce pro turis- spolupráce hraničních regionů v rámci Evro- ty včetně map turistických stezek a cyk- py, propagace výměny zkušeností a informa- lotras s názvem „Pěšky i na kole po Opavsku cí s ohledem na společné zájmy v oblasti a Ratibořsku“. přeshraniční spolupráce a v neposlední řadě i zastupování těchto společných zájmů při Díky aktivitám obcí, měst a powiatů Euro- jednání s parlamenty, orgány, úřady a insti- regionu Silesia v oblasti cestovního ruchu je tucemi jednotlivých států i Evropské unie. dnes k dispozici velké množství turistických V současné době Asociace, která má sídlo produktů, jejichž cílem je ukázat, že i česko- v německém Gronau, zastupuje více než 170 polské příhraničí, ke kterému historie nebyla hraničních regionů po celé Evropě (členů nikdy příliš ohleduplná, je atraktivní turistic- i příznivců), a přestože Euroregion Silesia kou destinací. Úkolem Euroregionu Silesia není členem této asociace, je s touto asociací nyní je tyto produkty nabídnout a přilákat ve spojení a sleduje její činnost. nejen domácí návštěvníky, ale i turisty z jiných evropských zemí. Novou výzvou pro česko- Od roku 2002 Euroregion Silesia spolupra- polské euroregiony je možnost financování cuje s euroregiony ze zemí tzv. visegrádské projektů zaměřených na propagaci cestovní- čtyřky (Česká republika, Polsko, Slovensko ho ruchu z prostředků programu přeshranič- a Maďarsko). V roce 2002 přijal nabídku ní spolupráce Cíle 3 pro období 2007 – 2013 maďarsko-slovenského Euroregionu Váh- i mimo území České republiky a Polska. Dunaj-Ipeľ na uzavření partnerské smlouvy a v několika následujících letech se zástupci 4.6 Spolupráce Euroregionu Silesia Euroregionu Silesia aktivně zúčastnili společ- ných akcí na území Maďarska a Slovenska. Při své činnosti Euroregion Silesia vyvíjí ši- rokou spolupráci s mnoha subjekty na nej- Na základě této spolupráce se Euroregion různějších úrovních. Silesia připojil k iniciativě založit Konzul- tativní rada euroregionů visegrádských Na národní úrovni polská část Euroregionu zemí. Po dvouletých přípravách byla 6. Silesia spolupracuje s ostatními euroregiony května 2004 v historických prostorách hra- na území Polska v rámci Fóra polských hradu v maďarské Ostřihomi (Esztergomu) ničních regionů. Ve dnech 4. – 6. června slavnostně podepsána zakládací listina této 2003 byl Euroregion Silesia organizátorem Konzultativní rady. Po svém založení pak XII. setkání polských euroregionů. V České byla tato rada představena předsedou vlády republice byla z iniciativy euroregionů čes- Maďarska na zasedání předsedů vlád vise- ko-německého a česko-rakouského příhra- grádských zemí, které se konalo o týden poz- ničí založena Asociace euroregionů ČR, ději v Kroměříži. do činnosti této asociace se však česká část Euroregionu Silesia dosud nezapojila. Významné postavení si Euroregion Silesia vybudoval v rámci Česko-polské mezivlád- Hraniční regiony z území celé Evropy mají ní komise pro přeshraniční spolupráci, na možnost spolupracovat v rámci Asociace jejíž činnosti se aktivně podílí již od roku 2000. 24 Tajemnice české části Euroregionu Silesia paní Jana Novotná Galuszková přebírá zakladatelskou listinu Konzultativní rady euroregionů visegrádských zemí s podpisy všech zakladatelských euroregionů. Foto: archiv Euroregionu Silesia

Tato komise byla ustavena na základě dohody sia: Andrzej Markowiak a Jan Mrázek. V roce uzavřené mezi vládami obou zemí v září 1994 2007 se na základě rozhodnutí Komise tato a jejím úkolem je stanovení směrů a forem podskupina transformovala na samostatnou přeshraniční spolupráce, zkoumání problé- pracovní skupinu a v současné době předsta- mů, které tuto spolupráci ztěžují, a zpracová- vuje jednu z nejlépe spolupracujících skupin vání určitých doporučení vedoucích k odstra- Česko-polské mezivládní komise. nění těchto problémů. Součástí této komise jsou pracovní skupiny a podskupiny zaměřené Na rok 2004, kdy Česká republika a Polsko na jednotlivé oblasti činnosti (dopravní infra- vstoupily do Evropské unie, připadlo jubilejní strukturu, hospodářství, životní prostředí, X. zasedání mezivládní komise a Ministerstvo školství, kulturu apod.). Euroregion Silesia zahraničních věcí ČR, kterým je komise na se velmi aktivně zapojil zejména do činnosti české straně řízena, přijalo nabídku Euroregi- pracovní skupiny pro dopravu a překračování onu Silesia uspořádat toto jubilejní zasedání hranic (nově se tato skupina nazývá Pracov- v Opavě. Ve dnech 21. - 22. října se tak v pro- ní skupina pro přeshraniční dopravní spoje- storách Slezské univerzity sešli zástupci všech ní). Významným úspěchem česko-polských českých a polských ministerstev, příhraničních euroregionů bylo založení pracovní podsku- krajů a euroregionů, aby projednali úspěchy piny pro otázky euroregionů na VII. zasedá- i sporné otázky přeshraniční spolupráce. ní Komise ve Wroclawi v září 2001, přičemž spolupředsedy této pracovní podskupiny se V roce 2004 byla zahájena spolupráce Euro- stali nejvyšší představitelé Euroregionu Sile- regionu Silesia a Těšínské Slezsko s fran-

25 Jubilejnímu X. zasedání Česko-polské mezivládní komise pro přeshraniční spolupráci, které se konalo v říjnu 2004 v Opavě, předsedali ředitel odboru zemí střední Evropy Ministerstva zahraničních věcí ČR Jaromír Plíšek (druhý zprava) a ředitel odboru Ministerstva vnitra a státní správy Polské republiky Piotr Mochnaczewski (třetí zprava). U řečnického pultu je Zbyněk Stanju- ra, primátor města Opavy a předseda Euroregionu Silesia-CZ. Foto: Ivan Augustin, Slezská univerzita v Opavě couzsko-německým REGIO PAMINA. Tento o deset let starší euroregion, který se skládá ze 3 regionů (Palatinet du Sud, Mittlerer Oberrhein a Nord-Alsace) zahrnujících úze- mí s více než půldruhým milionem obyvatel, získal jako jeden z prvních statut „místní- ho seskupení pro přeshraniční spolupráci“ s právní subjektivitou a v oblasti přeshraniční spolupráce má velké zkušenosti.

Vzájemnou spolupráci tří euroregionů hodnotí speciální číslo zpravodaje REGIO PAMINA ve čtyřech jazykových muta- cích.

26 5. EUROREGION SILESIA V PROGRAMECH PŘESHRANIČNÍ SPOLUPRÁCE

5.1 Programy EU na podporu přes- směr A – přeshraniční spolupráce hraniční spolupráce směr B – nadnárodní spolupráce směr C – meziregionální spolupráce Přestože v době založení Euroregionu Silesia v roce 1998 neexistovala systematická finanč- ní podpora rozvoje česko-polské příhraničí a přeshraniční spolupráce ze strany Evropské unie, po deseti letech hrají právě programy Pro program INTERREG IIIA Česká republi- přeshraniční spolupráce v činnosti euroregio- ka – Polská republika 2004-2006 bylo z Evrop- nu významnou roli. ského fondu pro regionální rozvoj vyčleněno 34,5 mil. EUR pro obě strany česko-polského Programy Evropské unie zaměřené na příhraničí. přeshraniční spolupráci jsou systémovým nástrojem určeným k zajištění vyváženého V souvislosti s velkým rozšířením Evropské a udržitelného rozvoje evropských příhra- unie v letech 2004 a 2007 se jedním ze tří ničních oblastí. Tato podpora byla zahájena základních cílů evropské politiky soudržnos- v roce 1990 v podobě samostatné iniciativy ti pro nové období 2007-2013 stal cíl nazva- s názvem INTERREG, určené pro člen- ný Evropská územní spolupráce. Stejně jako ské země EU. Na ni od roku 1994 naváza- předchozí iniciativa INTERREG III i tento la iniciativa označená jako INTERREG II. cíl je zaměřen třemi směry: na přeshraniční, Tato iniciativa již byla rozšířena o podporu nadnárodní a meziregionální spolupráci, při- příhraničních oblastí s nečlenskými země- čemž nejvýznamnější je právě podíl přeshra- mi EU. V těchto zemích byla tato podpora niční spolupráce. realizována v podobě programu Phare CBC (Cross-Border Cooperation = přeshraniční spolupráce).

Na česko-polskou spolupráci je prostřednic- tvím Operačního programu přeshraniční Program Phare CBC Česká republika - Pol- spolupráce Česká republika-Polská republika sko byl zahájen v roce 1999. Tento program 2007-2013 vyčleněno z Evropského fondu pro byl ukončen v roce 2003 a od následujícího regionální rozvoj 219,4 mil. EUR. roku, kdy se obě země staly členy Evropské unie, bylo umožněno zapojení do iniciativy 5.2 Fondy malých projektů INTERREG III. Nedílnou součástí programů EU určených na Na rozdíl od předchozích dvou iniciativ byla podporu přeshraniční spolupráce jsou „fondy iniciativa INTERREG III v rámci finančního malých projektů“, prostřednictvím kterých období 2000-2006 již rozčleněna na tři základ- jsou financovány ty nejmenší projekty zejména ní směry tak, jak je známe dnes: neinvestičního charakteru. Tyto malé projekty 27 představují spolupráci místních společenství na programů. A velmi záhy si také ujasnil svou obou stranách hranice, jejichž hlavním cílem je roli v této oblasti: jako hlavní úkol si nevy- rozvoj mezilidských vztahů, společných vzdělá- tyčil realizaci vlastních projektů financova- vacích, kulturních, sportovních a dalších volno- ných z těchto programů, ale pomoc jiným časových aktivit, veřejných služeb apod.. subjektům při čerpání těchto evropských prostředků. Navázal spolupráci s orgány Přestože program Phare CBC Česká re- řídícími tyto programy na obou stranách publika – Polsko (1999-2003) byl zaměřen hranice a v průběhu několika let si spolu především na podporu velkých investičních s ostatními euroregiony česko-polského pří- projektů, v rámci tzv. Společného fondu ma- hraničí vybudoval své jasné postavení. Euro- lých projektů byly podporovány také menší region Silesia tak měl a má své zastoupení neinvestiční projekty typu people-to-people v orgánech odpovědných za výběr projektů (do výše 50 000 EUR). Na tyto malé projekty a realizaci programů přeshraniční spoluprá- bylo vyčleněno maximálně 10 % z celkových ce (např. Řídící výbor, Monitorovací výbor) finančních prostředků programu daného a nezastupitelnou roli má zejména při sprá- roku. vě „fondů malých projektů“.

V programu INTERREG IIIA Česká re- Úkoly Euroregionu Silesia v předvstupním publika – Polsko (2004-2006) bylo na programu Phare CBC byly poněkud odlišné podporu nejmenších projektů určeno samo- po obou stranách hranice a byly omezeny statné opatření v rámci Priority II s názvem pravidly tehdy platnými pro nečlenské země Fond mikroprojektů. Pro toto opatření bylo EU. Po vstupu obou zemí do EU a zapojení určeno 15 % z celkových finančních pro- do programu iniciativy INTERREG IIIA se středků, což představovalo příspěvek z Ev- činnost euroregionu jako tzv. Správce Fondu ropského fondu pro regionální rozvoj ve výši mikroprojektů postupně sladila a dnes orgá- 5,1 mil. EUR na celé období programu. Tzv. ny obou částí euroregionu plní úkoly spojené mikroprojekty byly projekty s maximální do- se správou Fondu mikroprojektů ve vzájem- tací do 20 000 EUR. né úzké spolupráci. Jak v programu INTER- REG IIIA v období 2004-2006, tak v Operač- Zatím největší objem finančních prostředků ním programu přeshraniční spolupráce Čes- je na malé projekty místních společenství ká republika - Polská republika pro období vyčleněn v Operačním programu pře- 2007-2013 bylo nezbytným prvním krokem shraniční spolupráce Česká republika vypracování základních pravidel Fondu mik- – Polská republika (2007-2013). Fond mi- roprojektů pro žadatele z území v působnos- kroprojektů, který je samostatnou oblastí ti Euroregionu Silesia, které je o něco větší, podpory tohoto programu, představuje 20 % než území tvořené členskou základnou, a je z celkových finančních prostředků, což činí přesně vymezeno hranicemi okresů (powia- 43,8 mil. EUR. Maximální dotace na mikro- tů) tak, jak ukazuje tato mapa: projekt byla zvýšena na 30 000 EUR.

5.3 Role Euroregionu Silesia v programech přeshraniční spolupráce

Již od prvních programů EU podporujících česko-polskou přeshraniční spolupráci vyví- jel Euroregion Silesia své aktivity s cílem napomáhat co nejúspěšnější realizaci těchto 28 Území, které Euroregion Silesia spravuje v souvislosti s programem EU podporujícím česko-polskou přeshraniční spolupráci, je o něco větší, než území tvořené členskou základnou, a je přesně vymezeno hranicemi okresů.

Území, které Euroregion Silesia spravuje telé z řad státních institucí (Ministerstva pro v souvislosti s programem EU podporují- místní rozvoj ČR, Ministerstva regionálního cím česko-polskou přeshraniční spolupráci, rozvoje PR, Centra pro regionální rozvoj ČR je o něco větší, než území tvořené členskou a Slezského vojvodského úřadu). Zasedání základnou, a je přesně vymezeno hranicemi výboru se konají střídavě na české a polské okresů. straně euroregionu, a to několikrát ročně.

Bylo nutné zpracovat základní dokumentaci Každodenní administraci Fondu zajišťují Fondu mikroprojektů, ustavit tzv. Euroregi- pracovníci českého a polského sekretariátu. onální řídící výbor, který projednává žádos- K jejich základním úkolům patří: ti o dotace a monitoruje realizaci Fondu, • poskytování a zveřejňování informa- a stanovit přesná pravidla pro jeho jednání. cí o Fondu mikroprojektů, a to formou Euroregionální řídící výbor je společný česko- seminářů, individuálních konzultací, na polský orgán, který je složen ze zástupců obcí internetových stránkách, v tisku, vydává- a měst na území Euroregionu Silesia, Morav- ním propagačních materiálů apod. skoslezského kraje, Slezského a Opolského • poskytování metodické pomoci žadate- vojvodství a dalších institucí neziskového lům charakteru. Při svém jednání se řídí Jedna- • příjem a registrace žádostí o dotaci, kon- cím řádem, který schvalují příslušné orgány trola jejich formálních náležitostí a přija- euroregionu. Na činnost výboru a dodržování telnosti pravidel programu zároveň dohlíží pozorova- • zajištění hodnocení finanční a věcné kva- 29 lity a přeshraničních aspektů projektů území okresů Opava, Ostrava a Nový Jičín, prostřednictvím nezávislých regionálních na polské straně toto území tvoří powiat expertů dle kritérií stanovených eurore- (okres) głubczycki, raciborski, rybnicki, gionem wodzisławski (část) a města s právy powi- • příprava podkladů pro jednání Euroregi- atu Rybnik a Żory. O finanční prostředky onálního řídícího výboru (EŘV) z Fondu mikroprojektů v Euroregionu Sile- • zajištění jednání EŘV, zpracování doku- sia mohou žádat neziskové instituce z toho- mentace z jednání EŘV (zápisy v české to území. V následující tabulce jsou uvedeny i polské jazykové verzi, seznamy projed- finanční prostředky pro Fond mikroprojektů naných projektů, zprávy o průběhu reali- v Euroregionu Silesia, které byly k dispozici zace Fondu atd.) na projekty v rámci programu INTERREG • oznámení žadatelům IIIA, ukončeném v roce 2008, a které jsou • příprava smluv o financování projektu k dispozici novém Operačním programu s úspěšnými žadateli (tzv. konečnými přeshraniční spolupráce. uživateli) • průběžná věcná, finanční a formální kon- Fond mikroprojektů je určen především trola projektů včetně kontrol na místě k rozvoji spolupráce mezi komunitami na • vyřizování žádostí o změnu projektu obou stranách hranice, a to v nejrůzněj- • kontrola a schvalování závěrečných zpráv ších oblastech lidské činnosti. Z Fondu tak a žádostí o platbu ukončených projektů mohou být financovány projekty z oblasti • zpracování souhrnných žádostí o propla- kultury, sportu, výchovy, vzdělávání, cestov- cení výdajů ukončených projektů ního ruchu, životního prostředí, plánování, • zpracování průběžných zpráv o realizaci hospodářského rozvoje, využití informač- Fondu mikroprojektů v obou jazykových ních technologií a dalších. Tématické zamě- verzích ření projektů je opravdu velmi široké, každý • proplácení dotací projekt však musí mít přeshraniční dopad

Finanční prostředky ERDF na projekty

fond Fond mikroprojektů mikroprojektů euroregion operačního programu iniciativy silesia programu interreg iiia přeshraniční 2004-2006 spolupráce 2007-2013

Česká část 372 463 EUR 2 603 550 EUR

Polská část 525 088 EUR 3 315 000 EUR

Celkem 897 551 EUR 5 918 550 EUR

5.4 Projekty z území Euroregionu a být realizován ve spolupráci s přeshra- Silesia ničním partnerem. Podle způsobu zapojení přeshraničního partnera do přípravy, reali- Euroregion Silesia vykonává funkci Správ- zace a financování projektu jsou rozlišovány ce Fondu mikroprojektů na české straně na dva typy projektů: společné a samostatně 30 realizované. Společné projekty mají spo- samostatně realizované projekty z obou stran lečný cíl, jejich aktivity a výdaje na ně jsou hranice a jeden společný projekt. rozděleny mezi partnery po obou stranách hranice, oba partneři žádají o dotaci z Fon- Ještě před ukončením posledních projek- du mikroprojektů. Samostatně realizované tů v rámci programu INTERREG IIIA byl projekty jsou zcela či z větší realizovány pou- zahájen nový Fond mikroprojektů v Eurore- ze na jedné straně hranice a jsou financová- gionu Silesia, který je součástí Operačního ny pouze jedním z partnerů. I tyto projekty programu přeshraniční spolupráce Česká však musí mít uveden jasný přeshraniční republika – Polská republika na období 2007 - dopad a úlohu přeshraničního partnera při 2013. Několikanásobně větší množství finanč- přípravě a realizaci projektu. ních prostředků oproti fondům předchozích programů, velký zájem ze strany žadatelů Z Fondu mikroprojektů v Euroregionu Silesia a společně sdílená odpovědnost euroregionu bylo v letech 2005 – 2008 realizováno 144 pro- za správné využití těchto prostředků bude jektů, přičemž finanční prostředky určené pro pro Euroregion Silesia velkou zkouškou. tento fond byly vyčerpány téměř z 99 %. Na Zkouškou, která prokáže, zda 10 let činnosti setkání u příležitosti 10 let činnosti Eurore- v oblasti přeshraniční spolupráce je dostateč- gionu Silesia v listopadu 2008 v Ratiboři byly nou kvalifikací pro naplňování cílů Evropské oceněny nejlepší z těchto projektů, a to dva unie.

31 6. POLSKÁ ČÁST EUROREGIONU SILESIA3

6.1 Baborów v roce 1296 Bavorem II. ze Strakonic. Ze začátku bylo město podřízeno vratislavskému biskupství, posléze olomouckému biskupství na Moravě. Bezprostředně se o město staraly jeptišky dominikánského kláštera v Ratiboři. Głubczycké země spolu s okolím Baborowa byly po celá staletí sporným územím mezi polskými, českými a později německými vla- daři. Byly terčem mnohých útoků a válečných konfliktů. Žel, tyto skutečnosti měly negativní dopad na osídlení a hospodářský rozvoj měs- Obec Baborów leží v jiho- ta. Baborów byl otevřenou tržní osadou bez východní části Opolského obranných hradeb. Přes její území procháze- vojvodství a hraničí s obce- la „ Jantarová stezka“ spojující Balt s Jadra- mi Kietrz, Głubczyce, nem. Tudy putovaly z jihu Evropy karavany Pawłowiczki a také s obcí kupců, což dokumentují četné archeologické Pawłowice Wielkie, jež vykopávky. Město Baborów vzniklo jako tržní patří ke Slezskému vojvod- osada na křižovatce obchodních cest z Rati- ství. V obci s rozlohou 117 boře do Głubczyc a z Koźla do Opavy, a proto km2 žije 6 555 obyvatel, z toho 3 278 na území má také prodloužené náměstí. Trojúhelníko- samotného města Baborów. Průměrná hustota vé uspořádání náměstí - „dlouhá tržnice“ - je osídlení je 56 obyvatel na jeden kilometr čtve- mezi městy opolského Slezska poměrně vzác- reční. Do administrativního území obce patří ným jevem. město Baborów a 11 místních samosprávních celků, tzv. „sołectwa“: Babice, Boguchwałów s osadou Wierzbno, Czerwonków s kolonií Czerwonków Osiedle, Dziećmarów, Dzielów, Księżę Pole, Raków, Sułków, Sucha Psina, Szczyty, Tłustomosty s kolonií Langowo.

Období 18. století přeje sakrálnímu stavitel- ství a v této době byla postavena celá řada architektonicky cenných kostelů. K nejza- Baborów je stará slovanská osada založená jímavějším patří dřevěný kostelík sv. Jose-

3 Tato kapitola představuje členské gminy polské části Euroregionu Silesia. Slovo gmina se do češtiny obvykle překládá jako obec, od obecné- ho chápání českého slova obec se však mírně liší. Gmina je základní územně správní jednotka Polska. Gmina může vesnická, městsko-ves- nická nebo městská. Může si vytvářet pomocné podřízené jednotky starostenství (sołectwo), čtvrti (dzielnica), sídliště či osady (osiedle) aj. V jejím čele stojí starosta, případně primátor (polsky na vesnicích wójt, ve městech burmistrz, ve statutárních městech prezydent miasta). 32 fa v Baborowě, který je považován za jednu Obec Baborów navázala partnerskou spoluprá- z nejkrásnějších dřevěných sakrálních sta- ci s několika obcemi v zahraničí. V roce 1996 veb Horního Slezska. Budova ve tvaru prů- byla podepsána partnerská dohoda s němec- řezu řeckého kříže se stavěla v letech 1700 kým městem Teublitz zaměřená na spolupráci – 1702. Kostel je postaven z tesaných modří- v oblasti komunálního hospodářství, kultury, nových trámů na kamenné podezdívce. Inte- osvěty, sportu a volnočasových aktivit. Spoluprá- riéry vznikly o něco později. Kostel má hlav- ce mezi oběma obcemi se týká vzájemné výmě- ní oltář a čtyři boční oltáře zasvěcené Panně ny zkušeností mezi samosprávami, v oblasti Marii z hory Karmel, sv. Vavřinci, Andělu hospodářského rozvoje, ochrany životního pro- strážnému a sv.Valentýnu. Svoji krásou nás středí, spolupráce dobrovolných hasičů, výměn okouzlí nástěnné obrazy na klenbách koste- v oblasti kultury a sportu. V roce 1997 pode- la. Barokní oltář a kazatelna jsou ukázkou psala obec Baborów smlouvu o partnerské spo- tehdejšího řezbářského umění. V 19. stole- lupráci s českým partnerem – městem Hradec tí byla kolem kostela vysázena lipová alej nad Moravicí, což se projevilo živou spolupra- a založen hřbitov. cí v mnoha oblastech. Stala se podnětem pro navázání četných přátelství, jež trvají dodnes a nadále se rozvíjejí. Významnou úlohu v part- nerské spolupráci sehrává školní mládež. Part- nerské dohody již uzavřely základní a mateřské školy, sportovci a hasiči. Jsou realizovány mno- hé společné projekty v oblasti osvěty, kultury a spolupráce představitelů obou samospráv.

Díky multikulturnímu složení obyvatelstva Obec Baborów leží na Głubczycké vrchovině. má Baborów ve své nabídce pestrou a boha- Od východu a severu je vrchovina ohraničena tou paletu zvyků a tradic pěstovaných oby- Ratibořskou kotlinou, jež je součástí Slezské vateli baborowského kraje po cela staletí. nížiny, naproti tomu od západu ji ohraniču- V obci jsou pořádány pravidelné akce, a to jak jí Opavské hory. Charakteristickým rysem sportovní, tak kulturní. K tradičním akcím Głubczycké vrchoviny je její rozčlenění čet- patří soutěž v malování kraslic (kroszon- nými hluboko zaříznutými vlnitými údolími karski konkurs), mistrovství v šachu, dámě, a pahorkovitým povrchem. Na území obce stolním tenisu, fotbalu, volejbalu, běh Babo- převažují území pahorkovitého charakteru. rowa, malířské a fotografické soutěže včetně Největším bohatstvím obce je úrodná půda výstav soutěžních prací, přehlídky umělec- tvořící více než 75 % její celkové rozlohy. kých souborů, hasičské závody apod. Zemědělství je jednou ze základních oblas- 33 tí výroby. Pěstuje se zde především pšenice, druhů fauny i flory. Lesy zaujímají pouhých cukrovka, řepka a kukuřice. Obyvatelé se pak 3,1 % rozlohy obce. Rozptýlená zeleň ve volné věnují zahrádkářství. I přes výrazné změ- krajině, dřevinné remízky podél chlumních ny prostředí ve prospěch zemědělství se na pahorků vytvářejí malebnou scenérii a vybí- tomto území vyskytuje celá řada drobných zejí k pohodovému odpočinku.

34 6.2 Branice Obec je členem Sdružení obcí povodí horní Odry, které tvoří polskou část Euroregionu Silesia. V roce 1996 podepsala obec dohodu s českou obcí Úvalno, která je zaměřena na partnerskou přeshraniční spolupráci v oblasti výměny mládeže, sportu, hasičských aktivit a realizaci společných projektů v mnoha dalších oblastech.

Název vesnice zůstal po celá staletí stejný, měnil se pouze pravopis. První zdroje uvádě- jí, že např. v roce 1278 se psalo Branicz a již V dnešní době stále častěji pro odpočinek v roce 1377 Brenicz. Název je pravděpodobně vyhledáváme turisticky atraktivní místa, jež odvozen od českého slova brána nebo bránit, nám skýtají možnosti zajímavého a aktivní- z něhož je také odvozeno populární příjmení ho využití volného času, při němž dochází Bran. Název Branice tehdy mohl znamenat nejen k relaxaci těla, ale i ducha. Zveme buďto malou bránu anebo Branův majetek. k procházce česko – polským pohraničím Je to sporná otázka, avšak zcela zřejmé je, že Slezska, jehož hranici tvoří hraniční řeka tudy vedla obchodní cesta z jihu přes Mora- Opava – zveme do obce Branice. vu k Baltskému moři. Historické zdroje uvá- dějí, že za účelem posílení obrany obce zde byl roku 1288 vybudován zámek. Jeho vlast- níkem byl Bennisch – Benedykt. Hovoří však také o tom, že neplnil své povinnosti stráž- ce cesty, ba naopak – okrádal kupce. Tentýž Benisch Branicki , jak se sám nazýval, pocházel z významného rodu Krawarů, jemuž také pat- řilo Úvalno s hradem Cvilín. Branický zámek byl v letech 1863 – 1891 přestavěn na pivovar. Nad příkopy obklopujícími zámek byly postaveny klenby a ty pak sloužily jako sklepy.

Dvacet století stará historie obce se úzce pojí Zámek v Branicích s biskupem Józefem Nathanem, který pat- řil k významným stavitelům Branic. Kolem Obec Branice se nachází v nejjižnější čás- roku 1897 vybudoval u cesty do Michałkowic ti Opolského vojvodství. Na severu hraničí dům pro jeptišky a již v roce 1910 zde vzni- s obcí Głubczyce, na východě s obcí Kietrz kl léčebný komplex a sanatorium. Výstavba a hranice na jihozápadě tvoří zároveň státní tohoto ústavu, často nazývaného městečkem hranici s Českou republikou. Obec Branice milosrdenství, se stala příležitostí k vytvoření má rozlohu 122 km2. Leží na Głubczycké mnohých pracovních míst. V roce 1932 zde vrchovině, která je jedním z celků Slezské vznikl nemocniční kostel, který byl vybudo- nížiny a částí na podhůří Opavských hor, jež ván po vzoru starobylých křesťanských bazi- jsou součástí Východních Sudet. Podél státní lik. hranice protéká hraniční řeka Opava, která patří do povodí Odry a pramení na české Obec Branice je typickou zemědělskou obcí. Pou- straně hranice v Jeseníkách. ze 1,4 % jejího území pokrývají lesy, z toho 5 % 35 Vojvodská nemocnice pro duševně a nervově nemocné kn. biskupa Józefa Marcina Nathana v Branicích Mozaika v bazilice svaté Rodiny v Branicích bažinaté, nazývané často evropskými deštnými z poloviny 19. století, kamenné či dřevěné lesy. V okolí vesnic Lewice a Bliszczyce, kde je polychromované sochy v Branicích, Jakubowi- největší zalesnění, leží chráněná krajinná oblast cích a Włodzienině – to jsou další z mnohých „Mokre – Lewice“. Pro obec je charakteristic- zajímavostí obce. Celkem je v registru histo- ká její poloha u části rozlehlého poklesu mezi rických památek obce evidováno 197 objektů, Sudety a Karpaty zvaného Moravská brána. z nichž do registru historických památek kraje bylo zapsáno 19 nemovitých a 10 movitých Na území obce se nachází 106 archeologic- památek (figury, basreliéfy). Na území Branic kých stanovišť - nejstarší pocházejí z pozdní- se nacházejí tři stanoviště zapsané do regist- ho paleolitu, nejmladší pak z období středo- ru historických památek: multikulturní osada věku, z toho 25 stanovišť se nachází v regis- datovaná do doby kamenné, bronzové a obdo- tru historických památek kraje. V Branicích bí středověku, osada kultury lineární keramiky je řada zajímavých pamětihodností, které a převorské kultury, žárové pohřebiště z 5. sto- stojí za zhlédnutí. Jsou to především kostely letí doby bronzové a halštatského období. Na v Bliszczycích, Branicích, Wysoké, Wiechow- území osady Lewice je 9 stanovišť zapsaných icích a Włodzienině. Atraktivní a hodnotné do registru historických památek: dvě osady z kulturního hlediska jsou také ruiny hřbi- z pozdního paleolitu, tři stanoviště z období tovního kostela z 15. – 16. století ve Włodzi- neolitu a římských vlivů, multikulturní osada enině. Paláce v Branicích a Wysoké, sýpka z období neolitu a římských vlivů.

Panoráma Branic

36 Malebné příhraniční území je skvělým před- pokladem pro rozvoj agroturistiky. V zimě je pro milovníky lyžování k dispozici 300 met- rů dlouhý lyžařský vlek na tzv. české hůrce v Bliszczycích. Aktivní odpočinek nabízejí tři sportovní haly, letní koupaliště a také jsou zde vhodná místa ke koupání v řece Opavě. Podél této hraniční řeky byla vybudována cyklotrasa, která vznikla v rámci polsko – českého programu spolufinancovaného z prostředků Evropské unie.

Farní kostel ve Wysoké

Branice jsou typickou zemědělskou obcí s pří- znivým podnebím a úrodnou půdou. Vhodné klimatické podmínky předurčují obec jako typickou zemědělskou oblast, v níž zeměděl- ství sehrává dominantní úlohu. V obci, která se rozkládá na ploše 12 187 ha, působí přes tisíc zemědělských hospodářství. V Bliszczy- cích a Branicích jsou funkční dvě vodní elekt- rárny situované na ramenech řeky Opavy, tzv. Koupaliště „Fala“ v Branicích Młynówki.

Sportovní stadion KS „Orzeł“ v Branicích

37 6.3 Głubczyce

Głubczyce leží v jihozápadní části Polska. Jsou největší obcí Opolského vojvodství. Zaujímají plochu o rozloze přibližně 294 km2 (3,1% povr- chu vojvodství). Takřka čtrnáctitisícové měs- to Głubczyce leží na řece Psina na historické obchodní cestě Opole – Olomouc – Brno. Je sídlem orgánů obce a okresu a také centrem regionu, který se soustřeďuje na poskytová- ní služeb a zpracovatelský průmysl. Asi 20 km od centra města vede silnice Pszczyna – Racibórz – Opole – Olomouc - Brno č. 45, která tvoří hlavní dopravní trasu. Ve vzdále- Głubczyce, které mají městská práva od roku nosti 25 km přímou čárou je situována silnice 1275, se mohou pochlubit četnými historic- č. 11 Praha (Hradec Králové) - Český Těšín kými památkami z různých období. Zvlášt- (Ostrava), vedoucí přes Opavu. Od budova- ní pozornost si zaslouží renesanční radnice né dálnice A4 Drážďany – Berlín – Zgorzelec postavená roku 1570 na místě původního – Wrocław – Opole – Gliwice – Katowice – kupeckého domu ze 14. století s využitím sta- Kraków - Rzeszów – Medyka – Kyjev je město rodávných stavebních prvků. Za druhé světo- vzdálené necelých 40 km. vé války byla zničena, obnovena byla v letech

38 2006 – 2008. Za zmínku také stojí farní kostel žito, ječmen) – více než 80% a také okopaniny Narození Nejsvětější Panny Marie z druhé (brambory a červená řepa) - cca 10%. poloviny 13. století, klášter řádu františkánů z 18. století a také mariánský sloup z roku Místní hospodářství tvoří zejména podniky 1738. Za zhlédnutí rovněž stojí kostel sv. Tro- potravinářského odvětví (Zakłady Piwowar- jice v Spavici, postavený v letech 1701 – 1706, skie Głubczyce S.A., Toska Sp z o. o., Okrę- který je významnou historickou památkou, gowa Spółdzielnia Mleczarska), zemědělské dále kostel Povýšení svatého Kříže z roku 1910 produkce (Top Farms „Głubczyce“ Sp. z o. v Bogdanowicích, kostel Jana Křtitele z roku o.), odvětví kovodělného průmyslu (Elek- 1575 v Chromiążi, zámek z 16. století ( pře- tromet a Galmet) a kosmeticko – farma- stavěný v 19. století) v Grobnikách a kaplička ceutické (ASA, Sp. z o. o., KOSMED). Zná- sv. Barbory z přelomu 18. a 19. století. Vedle mé a v celém Polsku ceněné výrobky těchto ní se nachází pramen, jehož voda má, podle firem jsou dobrou vizitkou místního hospo- místních tradic, kouzelnou moc. Dále je to dářství a svědčí o umění efektivního investo- kostel Povýšení sv. Kříže v Klisině, klasicistic- vání v tomto regionu. Kromě již zmíněného ký dvůr ze začátku 19. století v Pielgrzymowě, ve městě dobře prosperují stavební firmy palác v Pomorzowicích, postavený roku 1614 (Głubczyckie Przedsiębiorstwo Budowlane starostou krnovského knížectví Hartwichem „Budomex“, Przedsiębiorstwo Budownictwa von Stittenem a přestavěný v roce 1905. Ogólnego i Instalacyjnego „Chmielewski“), firmy obchodní, oblast služeb ( P.U.H. „Kro- Głubczyce jsou vysněným místem pro milov- kus“, FHU „Mega“) a také řemeslnické níky malebných krajin. Mezi turistické atrak- podniky sdružené v Řemeslnickém družstvu ce této obce patří chráněné území oblasti a Cechu různých řemesel. Mokre – Lewice, zahrnující část Opavských hor a také Les Głubczyce ležící na sever od 6.4 Gorzyce města a zahrnující část povodí Straduně včetně mnohých soutěsek a roklí. Na tomto území lze najít velké množství chráněných rostlin a zvířat. O něco menší lesní komple- xy se nacházejí také v jihozápadní části obce, mimo jiné v okolí Pielgrzymowa, Pietrowic, Radyně, Braciszowa a na východ od Chróst- na. Ve vzdálenosti 12 km od Głubczyc, asi 2 km od hranice, se nachází Camp č. 240***. O vysokém standardu zmíněného střediska svědčí četná ocenění tituly „Mister Campin- gu“, které uděluje Polská federace campingu Obec Gorzyce leží v jižní a caravaningu. Milovníkům cykloturistiky části Slezského vojvod- nabízíme projížďku příhraničními česko – ství u hranic s Českou polskými cyklistickými trasami Slezska, které republikou. Z hlediska vedou malebnou rovinatou krajinou okolím území je největší obcí Głubczyc, Głogówka, Branic, po české straně wodzisławského okresu Krnovem, Albrechticemi a Osoblahou. (64, 47 km2). V obci žije takřka 20 tisíc obyvatel. Głubczyce jsou obcí s rolnickou tradicí. Roz- Obec tvoří 12 místních samosprávních cel- voji zemědělství přejí úrodné půdy a také pod- ků. Jsou to: Bełsznica, Bluszczów, Czyżowi- nebí. Pěstují se především obilniny (pšenice, ce, Gorzyce, Gorzyczki, Kolonia Fryderyk, 39 Odra, Olza, Osiny, Rogów, Turza Śląska zemích často střídali. Avšak od konce první a Uchylsko. světové války již tyto země patří k Polsku.

Díky velkému počtu vodních ploch a lesních Historické památky komplexů, které se zde nacházejí, se obec stala součástí tzv. „Zeleného Slezska“ . Toto Architektonické památky jsou významným přírodní bohatství je významným poten- kulturním dědictvím obce. Na seznam Slez- ciálem pro rozvoj turistiky. Silnou strán- ského památkového úřadu byl zapsán zámec- kou regionu je dobře rozvinutá technická ký parkový komplex v Gorzycích, který tvoří infrastruktura. Navíc poloha poblíž měst palác hraběte Arco, myslivecký palác a krajin- Wodzisław Śląski, Rybnik, Jastrzębie Zdrój ný park v anglickém slohu. Na seznamu kul- a Racibórz přímo vybízí ke stavbě vlastního turních památek je také středověké hradisko domu a k zahájení podnikání v tomto atrak- v Gorzycích a socha sv. Jana z Nepomuku z 18. tivním místě. století v Bluszczowě, umístěná na vrcholu roz- lehlého pahorku s názvem Kamieniec. Monu- ment pořídila hraběcí rodina Larischů, která v té době byla majiteli Bluszczowa i okolních vesnic. Socha je ve Slezsku považována za jedno z nejskvostnějších děl vynikajícího barok- ního sochaře Johanna Österreicha.

Historie

Působení člověka na zdejším území sahá do pradávných dob - až 4000 let p.n.l. Svěd- čí o tom archeologické vykopávky z doby kamenné (neolitu) v podobě seker, ozdob apod. (Czyżowice, Rogów, Olza, Bluszczów). Z období o něco málo pozdějšího pochází pre- historické pohřebiště v Gorzyczkách.

První doložená zmínka o zdejších obcích pochází z roku 1229, kdy v bule papeže Řeho- ře IX. datované v Perugii jsou zmíněny vesnice Uchylsko a Gorzyce. Přibližně ze stejného období pocházejí zápisky o desátku odvádě- ném opolskému kolegiátu vesnicemi Olza, Kamień, Odra, Bluszczów a Bełsznica.

Dějinné osudy této oblasti byly v pozdějších Sport, turistika a rekreace staletích, s ohledem na hraniční polohu úze- mí, velmi spletité. Setkávaly se zde různé kul- Sport a rekreace zaujímají v životě obce tury a náboženství a panovníci se na těchto Gorzyce zvláštní místo. V prosinci roku 2007 40 bylo v obci otevřeno Centrum rekreace a spor- Vzdělání tu „Nautica“. Poznávacím znamením objektu je zakřivená rozhledna. Na návštěvníky zde Vzdělávacími institucemi v obci jsou Kom- čekají dva bazény, trysky a vodní masáže, gej- plex základních a mateřských škol, 4 gym- zíry, jacuzzi, solné koupele a tobogan. K dis- názia, 7 základních škol a 5 mateřských škol. pozici je také regenerační centrum se saunou Plnohodnotná vzdělávací infrastruktura a soláriem. V roce 2009 obdržela obec za bazén garantuje optimální podmínky práce žákům „Nautica“ prestižní cenu – Sportovního Osca- i učitelům. Největší investicí v oblasti vzdě- ra „Gminnes“ v kategorii „Gminny inwestor lávání byla výstavba moderní sportovní haly sportowo - turystyczny“ ( Obecní sportovně- v Gorzyczkách. turistický investor). Kulturní činnost

Gorzyce jsou charakteristické bohatým a intenzivním kulturním životem. V Gorzy- cích, Czyżowicích a Olze působí obecní kul- turní domy s přidruženými vesnickými kluby. Popularizace čtenářství je úkolem pro veřejné knihovny v Rogowě, Czyżowicích, Gorzycích, Turze Śl. a Olze. Významnými aktéry kultur- ního života v obci jsou také nepříspěvkové organizace působící na území obce. Již řadu let ve všech vesnicích aktivně působí Kluby vesnických hospodyň a jejich pěvecké soubory Sportovní vizitkou obce jsou také četné spor- s populárními „Olzankami“ v čele. Pěvecké tovní kluby: „Przyszłość“ Rogów , „Czarni“ soubory „Moniuszko“ v Czyżowicích, „Słowik Gorzyce, „Naprzód“ Czyżowice, „Unia“ Tur- nad Olzą“ v Olze, „Melodia“ v Osinách, za Śl., „Olszynka“ Olza, „Strzelec“ Gorzy- „Cantemus Domino“ v Gorzycích a „Lira“ czki, „Rozwój“ Bełsznica a sportovní sdružení v Turze Śl. vedou bohatý umělecký a spole- bojových umění „Czarny Smok“. čenský život.

Obec Gorzyce je rovněž populárním místem Jednou z nejdůležitějších akcí v obci jsou pro pěstování víkendové turistiky. Jízda na obecní dožínky pořádané již dvě desítky let. kole po okresní cyklistické trase 316 Y skýtá Déle než dvacet let si také dávají dostaveníč- jedinečnou příležitost k poznávání malebné ko ženy na svém Jarním setkání. Pod jejich krajiny, přírodních kras a historických pamá- zručnými a hbitými prsty vznikají nádher- tek. Zelené oblasti a vodní plochy v Olze, né dožínkové koruny vytvořené z klasů obilí Odře a Bluszczowě jsou také doslova rájem pro dožínkový průvod a krásné tradiční pal- pro milovníky rybaření. Turisté mohou rovněž my prezentované v průvodu velikonočních využívat nabídku rekreačního střediska „Olza“ palem. Díky aktivní činnosti žen sdružených a prostor na kempování „Europa“ v Olze. v KVH jsou udržovány vánoční tradice a zvy- ky Svatojánské noci. Svátkem amatérského Atrakcí jak pro obyvatele, tak pro turisty, zpěvu v obci se stává „Velké setkání pěvec- kteří obec Gorzyce navštíví, jsou také pravi- kých sborů nad Olzou“, pořádané místním delné akce. K nejpopulárnějším patří Spor- sborem. V kalendáři kulturních akcí si již tovní turnaj měst a obcí a „Picnic Country“ řadu let nacházejí své stálé místo Dny obce v Czyżowicích. Gorzyce, organizované na přelomu května 41 a června. V jejich rámci jsou prezentovány Hospodářství místní amatérské umělecké aktivity. Na území obce Gorzyce pozorujeme dynamický V kulturně - společenském dění obce zaujímají rozvoj malého a středního podnikání. Dokládá od roku 1991 nezastupitelné místo místní novi- to zvyšující se počet soukromě podnikajících ny „U nás“. Jsou u všech významných událostí osob, který již převyšuje číslo 1 100 subjektů. kulturního, společenského a hospodářského Vedení obce Gorzyce se v posledních letech života, které se v obci konají. Přinášejí také zaměřuje na vytváření optimálních podmínek informace z dění místní samosprávy. Zviditel- pro tuto oblast podnikání. Významným poči- ňují obec a pro občany jsou skvělým zdrojem nem v posledním období bylo vytvoření prů- informací. Pod jejich záštitou probíhají mnohé myslové zóny v Czyżowicích a výstavba další kulturní akce. Noviny jsou také iniciátorem v Gorzyczkách (v sousedství dálnice A1). udělování titulu „Člověk se zlatým srdcem“. Mezinárodní spolupráce Duchovní život Základem pro intenzivní příhraniční spolu- Duchovní život obyvatel Gorzyc se soustře- práci jsou mezinárodní dohody podepsané ďuje kolem šesti římskokatolických farností. s českou obcí Dolní Lutyně, městem Bohumín Nejznámějším místem náboženského kultu a spolupráce s městským obvodem Ostravy - s mezinárodním významem je Sanktuárium Svinovem a městem Ostrava. Obyvatelé těch- Matky Boží Fatimské v Turze Śląské. Fatim- to obcí realizují společné záměry, které smě- ské poselství již déle než půl století přitahuje řují k prohlubování česko – polských vztahů. zástupy poutníků z celého Polska i ze zahra- ničí. Roku 2004 se v Turze Śląské konala slav- V poslední době se také rozvíjí spolupráce se nostní korunovace obrazu Matky Boží Fatim- slovenskou obcí Stará Bystrica a s Kamencem ské papežskými korunami. Podolským na Ukrajině.

6.5 Kietrz

První zmínka o obci Kats- cher pochází z roku 1266. Jak uvádějí historické zdroje, název je odvozen od německého slova „En- terich“ (polsky: kačer). Lze usuzovat, že obec založil nějaký Kačer. První psa- ná zmínka o obci Ketre (Katscher) ležící na řece Troja je datována do roku 1321. Je to akt 42 výměny polí sepsaný v „Codex Diplomaticus Koncem 19. století počet obyvatel Kietrze Moraviae“. Tento akt se zmiňuje o Kietrzi jako přesáhl 4 000 a v meziválečném období se zvý- o městě, proto je rok 1321 je považován za rok šil na 9 023. Válečné události let 1939 – 1945 udělení městských práv olomouckým biskupem město příliš nezasáhly, avšak v březnu 1945 Konradem. V 11. století zde existovala slovan- byl Kietrz, obsazený Rudou armádou, zničen ská osada podřízená českému králi. Za dob bis- a spálen. Většina obyvatel německého původu kupa Bruna (1245 – 1281) byla osídlena z velké byla vysídlena. Sutiny zničených domů z cent- části Němci. Kietrz byl od pradávna znám jako ra města byly odvezeny jako stavební materiál město tkalců. Řemeslnický cech tkalcovských na obnovu Warszawy a výstavbu Nowé Huty. tovaryšů zde existoval již v roce 1539 a roku Do spáleného a zničeného Kietrze začali při- 1569 vzniká „cechovní řád“ pro tkalce. Roku cházet noví obyvatelé, zejména z jihovýchod- 1784 bydlelo v Kietrzi 46 pláteníků a 3 sou- ního Polska a také obyvatelstvo vysídlené keníci. V roce 1840 se v 350 dílnách tkal len z východního území II. Polské republiky (II a bavlna a v 36 dílnách vlna. V roce 1870 ote- Rzeczpospolita). Začala obnova města a začal vřeli podnikatelé z Berlína továrnu na výrobu se sem vracet život. V současné době v obci plyšů a koberců. S ohledem na nízkou poptáv- žije přibližně 95 % občanů polského původu ku začal tento druh tkalcovství zanikat. Aby a 5 % původního obyvatelstva. se zamezilo dalšímu pádu města a pomohlo nezaměstnaným, bylo založeno sdružení, jehož Kietrz leží ve Slezské nížině v jižní části Opol- hlavním posláním bylo zajišťování zakázek pro ského vojvodství. Hraničí se třemi obcemi, kte- samostatně podnikající tkalce. Pokračovate- ré patří do głubczyckého okresu - Baborowem, lem tkalcovské tradice Kietrze se stal Podnik Branicemi, Głubczycemi, a přes Pietrowice dekoračních látek „Welur“, který v dobách své Wielkie se Slezským vojvodstvím a šesti obce- největší slávy zaměstnával na dva tisíce osob. mi České republiky. Kietrz leží v jižní části Bohužel dnes je tento podnik v konkurzu. Głubczycké vrchoviny na řece Troja – pravém

43 přítoku Psiny, na historické obchodní cestě mezi ováno otevřené tábořiště z období pozdního Slezskem a Čechami, ve vzdálenosti 20 km na paleolitu, které je svědectvím osídlení paleoli- jihovýchod od Głubczyc, 15 km na jihozápad tickými lovci před zhruba 35 tisíci lety. od Ratiboře a 15 km severně od Opavy. Obec zaujímá rozlohu 140 km2 a má 12 100 obyvatel, z toho v samotném městě žije 6 600 obyvatel. Obec je rozdělena na 12 místních samo- správných částí, tzv. „sołectw“: Chróścielów, Dzierżysław, Kozłówki, Lubotyń, Ludmierzyce, Nowa Cerekwia, Nasiedle, Pilszcz, Rogożany, Rozumice, Ściborzyce Wielkie a Wojnowice.

Na území obce se nacházejí četné historic- ké památky - barokní farní kostel sv. Tomáše s trojlodní bazilikou s klenutou valenou klenbou ze 17. století, v centrální části města se zachovala pozdně barokní hřbitovní kaple sv. Čtyři kilometry za Kietrzem vznikla v roce Kříže z poloviny 12. století. U Raciborské uli- 1957 přírodní rezervace – Sádrová hora o roz- ce je situován klášterní kostel Tří králů. Upro- loze jednoho hektaru. Nalezneme zde step- střed náměstí stojí 13 m vysoká socha zobra- ní flóru s pcháčem panonským a kostřavou. zující navštívení sv. Alžběty zhotovená roku Na Sádrové hoře (285 m n. m.) se nachází 1730. Socha představuje postavy sv. Marie nefunkční sádrovcový důl. a sv. Alžběty, v rozích jsou figury sv. Jakuba, sv. Anny, sv. Josefa a sv. Jana. V parku u náměstí Taktéž ostatní vesnice se mohou pochlu- stojí pomník sv. Floriána. Anděl u nohou sva- bit četnými historickými památkami. Patří tého drží erb města, latinský nápis oznamuje: k nim barokně klasicistický kostel v Nowé „ Takovou poctu si zaslouží ten, kdo svým pro- Cerekwi, barokní palác ve slohu regence z 18. těžovaným tak velkou milost prokáže“. V sou- století, park ze 17. století a hospodářské stav- sedství farního kostela se nacházejí zříceniny by v Nasiedli, jež jsou v soukromých rukou, paláce ze 17. století. Palác byl sídlem rodu goticko-renesanční farní kostel z konce 16. Gaszinů (Niklar Gaschinsky von Gaschin), století v Pilszczu. Na území obce se nachá- kteří byli majiteli Kietrze více než 300 let. Na zejí archeologická stanoviště, nad nimiž má Černé hoře u cesty Kietrz – Rozumice je situ- dohled Vojvodský památkový ústav. 44 6.6 Kornowac Obec Kornowac se vyznačuje velkou členitos- tí reliéfu. V Kobyle a Pogrzebieni se nachá- zejí vyhlídkové věže, které nabízí výhled na celé okolí. Kornowac patří k nejčistším obcím v celém Slezském vojvodství. Dokládá to bohatství fauny a flóry včetně chráněných dru- hů. Z dob krále Sobieského se zachovaly části dubové aleje v Rzuchowě, patřící k nejzajíma- vějším zákoutím obce.

Obec Kornowac se rozklá- Přes území obce Kornowac vedou dvě turis- dá východně od Ratiboře. tické trasy. První vede z Łubowic do Pogrzebi- Zaujímá rozlohu 26,3 km2. enia, kterou kdysi kráčel básník Joseph von Počet obyvatel se v součas- Eichendorff na cestě ke své vyvolené Luize. né době pohybuje kolem Druhá turistická trasa vede jihozápadní hra- 4 750 osob. Obec tvoří 5 nicí obce a dále pokračuje z Będzina přes místních samosprávných Tarnowské Góry a Racibórz do Krzanowic. částí, tzv. „sołectwa“: Kornowac, Kobyla, Łań- V budoucnu se počítá s jejím prodloužením ce, Pogrzebień a Rzuchów. Obecní symboly, přes Moravu až na horu Kahlenberg u Vídně. znak a prapor, byly schváleny usnesením zastupitelstva obce ze dne 11. listopadu 2000. Návrh K nejvýznamnějším historickým památkám znaku byl vypracován na základě práce prof. M. obce Kornowac patří: Gumowského „Znaky a pečeti obcí Slezského vojvodství“ (Katovice, 1939), kde je zmíněna – palác v Rzuchowě postavený v 80. letech pečeť obce Kornowac. Znak tak vychází z vyob- XIX. století Heinrichem Himmlem. Palác je razení obecní pečetě, která zobrazuje větvičku obklopen krajinným parkem s četnými exotic- se dvěma listy: lipovým a dubovým. kými keři a také jedinou přírodní památkou v obci – dubem letním – křemelákem, jehož Kornowac má výhodnou polohu z hlediska stáří se odhaduje na 250 let. dopravní dostupnosti: vzdálenost od tří vel- – palác v Pogrzebieni, který roku 1882 koupi- kých měst (Rybnik, Wodzisław, Racibórz - la rodina von Baildon (potomci známého slez- Ratiboř) není větší než 15 km a přes její úze- ského průmyslníka Johna Baildona) a násled- mí procházejí krajské cesty č. 933 a 935. Obec ně byl přestavěn a rozšířen v italském neore- Kornowac hraničí na severu s obcí Lyski, od nesančním slohu. Nacházejí se v něm vzácné jihu s obcí Lubomia, ze západu s Ratiboří, mramorové schody. s Pszowem a Rydułtowem na jihu.

– kostel v Pogrzebieni, který vznikl v polovině 19. století a vedle svatyně v Pszowě byl nej- starším zděným kostelem v okolí; jeho začát- foto: dr Jan Duda ky však sahají pravděpodobně do 14. století. 45 Obec Kornowac podporuje činnost kulturních 1948 byl přijat název Krzanowice. Městská a sportovních organizací. Příkladem aktiv- práva byla obci udělena roku 1265 králem ní činnosti je práce Obecního centra kultury Přemyslem Otakarem II. a stvrzena roku a obecní veřejné knihovny v Kornowaci se síd- 1313 králem Janem Lucemburským. V prů- lem v Kobyli. běhu dalších staletí město vzkvétá. Rozšiřu- je se též díky novým územím a také díky ces- 6.7 Krzanowice tě do Opavy a Ratiboře. Od roku 1498 mají Krzanowice právo pořádat jarmarky. Pro dobrý rozvoj města je příznivé také rozvíje- jící se řemeslo, např. vaření piva. Ve středo- věku zde byl zámek. V současné době se na zámeckém vrchu nachází kostel sv. Václava. Po období rozkvětu trvajícím několik staletí ztrácejí Krzanowice v 17. století na význa- mu. Zvlášť negativní dopad měla na Krza- nowice třicetiletá válka (1618 – 1648). Roku 1683 procházela přes obec vojska krále Jana Mnohasetletá příhraniční III. Sobieského, která táhla na pomoc Víd- poloha na pomezí Slezska ni. Po roce 1742 se město dostalo pod vládu a Moravy, Polska a Čech, pruského království a do konce II. světové olomoucké a vratislavské války bylo součástí německého státu. V době církevní provincie se pro- pruského panování došlo k rozdělení Krza- jevila tím, že se obec Krz- nowic na město a vesnici. Po válce obnove- anowice může dnes poch- né Krzanowice patří od roku 1945 k Polsku. lubit bohatým a hodnotným multikulturním Náměstí uprostřed města připomíná jeho dědictvím. Přesvědčí nás o tom mimo jiné pohnutou historii. Ve městě převažuje sou- ještě stále živé slezské nářečí mezi místním vislá zástavba rodinných domků typická pro obyvatelstvem a řada nejrůznějších zacho- malá městečka, s činžovními domy u náměs- valých tradic, zvyků a obyčejů. tí a uličkami.

Krzanowice, ležící na západním okraji Slez- V obci stojí za zhlédnutí zejména dávný palác ského vojvodství a v jižní části raciborského postavený v druhé polovině 19. století, který okresu, tvoří kromě městečka se stejným obklopuje nádherný krajinný park a v němž se názvem čtyři místní samosprávné části, tzv. nachází řada přírodních skvostů. Jsou to buky „sołectwa“: Pietraszyn, Borucin, Bojanów lesní, dříny jarní (nejstarší a největší exemplář a Wojnowice. V současné době zde žije 2 198 v Horním Slezsku), ze severní Ameriky pochá- obyvatel. Obec se rozprostírá na 4 706 hek- zejí bříza tmavá, nahovětvec dvoudorný (vel- tarech (samotné Krzanowice mají 320 ha). mi vzácný také v Kanadě a Americe) a z jižní Obec hraničí s Českou republikou na jihu, Ameriky keř jírovce drobnokvětého. Za zmín- od západu, severu a východu s dalšími obce- ku také stojí kostel Povýšení svatého Kříže mi raciborského okresu. z období pozdního baroka postavený v letech 1793 - 1794. Částečně se zachovalo barokní Staré dokumenty uvádějí různé názvy obce, a klasicistické zařízení z 18. století, včetně které se po staletí měnily, např. Krenowicz dvou soch andělů (dílo M. Oesterrecha). (1313), Crenowitz (1385), nejdéle Kranowitz (pravděpodobně od roku 1736 do 1936), Ze severozápadu protíná obec šikmo řeka Psi- Kranstad ( v letech 1936 do 1945) a v roce na nazývaná také Cyna, která je levým pří- 46 tokem Odry. Pravým přítokem Cyny je potok Obcí vede cyklotrasa Racibórz – Krzanowice s názvem Bílá Voda. Před staletími zde vznikl – Opava, která je součástí trasy č. 6 Kraków - uměle vytvořený vodní tok - kanál, jehož vody Opava. Trasa dlouhá 14 km prochází územím poháněly dva tehdy funkční mlýny. Proto si obce přes Wojnowice – Bojanów – Krzanowice kanál vysloužil název Młynówka. – Pietraszyn.

47 6.8 Krzyżanowice Krzyżanowice mají dobře rozvinutý systém zdravotní péče, síť základních a mateřských škol a vstřícnou veřejnou správu. Krzyżanowi- ce aktivně spolupracují se zahraničními part- nerskými obcemi: s českými obcemi Hať, Píšť a Šilheřovice, dále s maďarskou obcí Rátka a německou Seeshaupt.

Zvlněný reliéf, přírodní památky, mnohaset- letá historie přítomná v četných památkách, dobrá hotelová a gastronomická základna Obec Krzyżanowice leží na úpatí Moravské – díky tomu všemu je obec pro turisty velmi brány v jižní části raciborského okresu. Její přitažlivá. Za zhlédnutí stojí především: hranici tvoří na východě řeka Odra a na jihu a západě hraničí obec v úseku dlouhém 25 km • kostel sv. Petra a Pavla v Tworkowě, v němž s Českou republikou. Součástí obce Krzyża- se nachází krypta s rakvemi z roku 1650 nowice je deset malebných, upravených a do • kostel sv. Anny v Krzyżanowicích zeleně ponořených vesnic. • palácově – parkový komplex v Krzyżanowi- cích z 19. století, v němž před léty hostovali slavní skladatelé – Ferenc Liszt a Ludwig van Beethoven • zámek v Chałupkách obklopený parkem, s profilem příkopu a stopami bastionových opevnění • atraktivní technické objekty: kovárna v Bieńkowicích a mlýn v Tworkowě.

Neobvykle cennou přírodní památkou obce je v evropském měřítku unikátní chráněné kra- jinné území – Hraniční meandry Odry. Od roku 1998 obec ve spolupráci s mezinárodní ekologickou organizací WWF Polska vyvíjí aktivity na zachování tohoto vzácného přírodního fenoménu.

Kulturní život v obci je velmi bohatý a urči- tě každý zde najde něco pro sebe. Některé akce, jako kupříkladu tradiční koncerty vážné Územím obce procházejí dvě železnice na tra- hudby věnované památce Liszta a Beethove- se Racibórz - Chałupki - Bohumín a Rybnik na, mají mezinárodní rozsah. V obci aktiv- – Chałupki – Bohumín a také státní silnice ně pracují četná sdružení, kulturní organi- č. 45 a 78 a krajská silnice č. 936. Díky tomu zace a umělecké soubory. Nacházejí se zde má obec výhodné spojení se všemi většími měs- také moderní sportovní objekty (koupaliště ty v regionu. Patří k nim Racibórz, Wodzisław v Tworkowě, hřiště, tenisové kurty, sportov- Śląski a Rybnik a na české straně Bohumín ní haly, rekreační střediska) a zhruba 70 km a Ostrava. V bezprostředním sousedství obce značených cyklotras. prochází dálnice A1. 48 49 6.9 Kuźnia Raciborska tí. To vše tvořilo základ pro vznik závodu na výrobu železárenských výrobků. Významnou úlohu také sehrávala železniční trať Koźle – Racibórz. Po 2. světové válce pokračoval v železárenských a hutnických tradicích v obci strojírenský závod, v současné době je to Závod obráběcích strojů RAFAMET, a.s. Výroba rychle rostla, zvyšoval se počet obyvatel, infrastruktura byla stále bohatší. 1. ledna 1967 obdržela tato původně vesnická osada městská práva. O obci Kuźnia Raciborska lze prohlásit, že je zelenou oázou nejen raciborského okresu, ale Také v současné době Závod obráběcích strojů i celého Slezského vojvodství. Polohu upro- RAFAMET spolu s komplexem sléváren patří střed lesního komplexu v horním toku řeky k poznávacím znakům Kuźni Raciborské. Na Odry a dolním toku Rudy lze skvěle využít světových trzích jsou známy jeho specializo- pro turistiku a rekreaci. Je odtud blízko do vané výrobky určené zejména pro železniční, Raciborze, Rybnika a Kędzierzyna a záro- ale také pro letecký, energetický a zbrojařský veň je obec daleko od shonu a hluku velkých průmysl. Ve městě je také situován moder- měst. Výstavba dálnice A4 zlepšila spojení ní závod na zpracování masa MAXPOL, obce s hlavním městem vojvodství – Katowi- vítěz mnohých celostátních a mezinárodních cemi. Obec s Kuźní Raciborskou situovanou prestižních soutěží, oceněný znakem kvality v centru a svými místními částmi nazývaný- „Teraz Polska“. mi „sołectwa“ (Rudami, Rudou Kozielskou, Jankowicemi, Siedlisky, Budzisky, Tuzem Město má bohatou infrastrukturu: kultur- a Rudou) zaujímá rozlohu 127 km2 a čítá 12 ní dům s velkým divadelním sálem, stadion, tisíc obyvatel. rekreační středisko zaměřené na vodní spor- ty, moderní zdravotní středisko, rehabilitač- ní centrum, lékařskou pohotovost, mateřské školy, základní školu, integrovanou všeobecně vzdělávací a technickou školu se sportovní halou a dále také hotely, restaurace a banky.

V současné době je v obci realizována největ- ší investice posledních let – čistírna odpad- ních vod pro průmyslovou aglomeraci Kuź- nia Raciborska s propustností 700 m3 za 24 hodin. Samospráva má také další plány. Chce vyřešit vodní a odpadové hospodářství na úze- mí všech místních částí, postavit sportovní Samotná Kuźnia Raciborska je druhým nej- halu v Rudách, modernizovat místní zdravot- větším městem v raciborském okrese - žije ní střediska. v něm 5 tisíc obyvatel. První zmínky o osa- dě pocházejí z první poloviny 17. století. Její Mezi Kuźní Raciborskou a Rudami se roz- rozvoj je spojen se zprovozněním hutnických prostírá obrovský lesní komplex Polesí Rudy pecí v 18. století, s výrobou oceli a zprovozně- Raciborské, který patří k ochranným lesním ním moderní slévárny na počátku 20. stole- pásům a je významnou součástí ekosystému. 50 Po obrovském požáru lesů v roce 1992, kte- názium v Horním Slezsku. Knihovna kláštera rý byl jedním z největších v Evropě, vysadilo se může pochlubit bohatým knižním fondem. Polesí na spáleništi nové stromky a vyloučilo Těsně před sekularizací čítal 12 tisíc svazků. smrkovou monokulturu. Zavedlo rovněž nový protipožární systém. Spáleniště je tak dnes Koncem 19. století převzala starý klášter opět zelenou plochou, na níž se konají rodin- knížata von Ratibor. Pro potřeby svého síd- né cyklistické závody. la adaptovala klášterní a palácový komplex, který opustili cisterciáci. V okolí komplexu se dochoval knížecí park s pět kilometrů dlouhý- mi procházkovými trasami, lemovanými krás- nými a zároveň vzácnými stromy.

Bývalý cisterciácký kostel Nanebevzetí Nej- světější Panny Marie v Rudách je jednou z nejvzácnějších historických památek Slez- ska. Svatyně, které byl při obnově a restaurá- torských pracích po požáru v roce 1945 vrácen gotický interiér, je trojlodní bazilikou, která má čtyři klenbová pole. V klášteře v Rudách se od středověku nacházel obraz Matky Boží, který je dnes cílem mnohých poutníků. Posta- va Panny Marie je nazývaná Pokorná Mat- ka Boží anebo Boží Matka Rudská. Původní obraz z 13. století nenávratně zmizel. Dneš- ní podobizna byla namalována v polovině 15. století a do Rud se dostala před polovinou 16. století. V jubilejním roce 1974 byl kostel zařa- zen mezi svatyně a roku 1995 byl povýšen na diecézní svatyni Matky Boží Rudské Pokorné. Roku 1998 byl bývalý cisterciácký komplex kláštera s palácem, který sousedí s kostelem, Obcí, která může nejlépe prezentovat turistic- předán do majetku gliwické diecéze. Mohla ké, rekreační, historické a poutní zajímavosti, tak být zahájena obnova objektu zničeného jsou Rudy, místní část ležící ve východní části válkou v roce 1945. Po dokončení se komplex obce, v níž žije 2 800 obyvatel. Historie obce stane poutním centrem s konferenčními sály, je nerozlučně spjata s cisterciáky, význam- což umožní rozvoj různých vědeckých, vzdělá- ným klášterním řádem středověké Evropy. vacích, kulturních a ekumenických činností. V polovině 13. století zde začal vznikat kláš- ter zmíněného řádu, který se postupně stal U starého opatství začíná 16 km dlouhá, nej- největší v Horním Slezsku. Založili ho mniši modernější cyklotrasa v slezském vojvodství, z Jędrzejowa u Krakowa. Klášter v Rudách bohatá na přírodní krásy. Na turisty čeká také působil do roku 1810. Řeholníci spravovali více než sto let stará stanice úzkorozchodné četné statky, zakládali chovné rybníky, zabý- dráhy s funkční tratí, která je zapsána na vali se včelařstvím, pivovarnictvím, lihovar- seznamu kulturních a přírodních památek. nictvím, pěstováním vinné révy a lesnictvím. V 17. století se podíleli na rozvoji dolů a hutí. Rudy mají dobře rozvinutou sportovní Roku 1744 vzniklo v obci první mužské gym- a hotelovou základnu. V obci je sídlo poboč- 51 ky Komplexu krajinných parků Slezského Ze 7. století pochází osada v Syryni a ze 7. – vojvodství. Didaktické expozice a pořádané 9. století hradisko v lesích kolem Lubomie. rudské dymarky (efektní prezentace výroby Hradisko bylo pravděpodobně zničeno v 11. dřevěného uhlí) jsou pro návštěvníky obrov- století v době válek vedených Mieszkem II. skou atrakcí. Naleziště keramických zbytků však mohou být důkazem, že větší nebo menší osady zde Mnoho zajímavostí mohou také nabídnout existovaly ještě v dřívějším období. První his- obce v bezprostřední blízkosti Kuźni Racibor- torické zmínky o vesnici Lubomia pocházejí ské a Rud - Ruda Kozielska, Jankowice, Sied- z roku 1303. Po řadu let byla Lubomia sou- liska, Budziska, Turza a Ruda. Všechny leží částí Raciborského knížectví a do roku 1551 v malebném prostředí a lákají svým klidem patřila spolu s ním ke Koruně české. Z toho- a tichem. Je to vysněné místo pro lidi una- to období pocházejí ruiny zámku na „Kotów- vené hlukem velkoměsta, toužící po klidu ce“ - tento zámek byl pravděpodobně určitou a vhodných podmínkách pro odpočinek v lůně dobu sídlem raciborského knížete Jana. Od panenské přírody. roku 1551 přešlo Raciborské knížectví spolu s Lubomií pod vládu Habsburků. Po pro- 6.10 Lubomia hrané první Slezské válce v 1742 roce přešlo toto území pod vládu Pruska. Po slezských povstáních byl raciborský okres rozdělen - Lubomia byla připojena k Polsku a Racibórz patřil dále k Německu.

Obec Lubomia leží v jihozápadní části Slez- ského vojvodství, na pravém břehu Odry a patří k nejstarším obcím v regionu. Nachází se ve vzdálenosti asi 15 km od hranic s Čes- Nejvýznamnější historické památky: kou republikou mezi městy Wodzisław Śląski a Racibórz. Obec se rozkládá na ploše 41,8 - Buków: Růžencová kaple z roku 1770 km2 a žije v ní 8,1 tisíc obyvatel. Z adminis- - Grabówka: sýpka z 18. století trativního hlediska patří k obci 6 místních - Lubomia: socha sv. Jana Nepomuckého, kap- částí: Lubomia, Syrynia, Nieboczowy, Buków, lička ze 16. století. Grabówka a Ligota Tworkowska. Díky velké různorodosti území se obec Lubo- Historie území nad Odrou, obdobně jako mia vyznačuje neobvyklými krajinnými a pří- celého rybnicko-wodzisławského regionu, rodními krásami. Příkladem je chráněný pří- sahá doby kamenné. Svědčí o tom nejstar- rodně krajinný komplex „Wielikąt“. Dalším ší naleziště hliněných nádob. Z mladší doby lákadlem jsou četné vodní plochy, u kterých se kamenné (neolitu) pocházejí stopy osídlení nacházejí dvě rekreační střediska poskytující v Syrynii. Na první staletí našeho letopoč- v letní sezoně aktivní odpočinek a relaxaci. tu jsou datována naleziště římských mincí, která svědčí o úzkém kontaktu místních lidí Obec Lubomia však není pouze místem urče- s římským impériem přes Moravskou bránu. ným k návštěvě a odpočinku. V územním plá- 52 nu obce bylo vybráno mnoho malebně umís- Na území obce Lubomia pracují čtyři sportov- těných míst určených k výstavbě rodinných ní fotbalové kluby: LKS „Silesia Lubomia „“, domků a také místa vhodná k podnikatelské „Naprzód 32 Syrynia“, „Odra Nieboczowy“ činnosti, vybavená inženýrskými sítěmi a pří- a „Wypoczynek Buków“, z nichž první dva hrají stupovými komunikacemi. v současné době krajskou ligu. Každý sportovní klub má k dispozici vlastní hřiště s vybavením.

6.11 Lyski

Obec Lyski leží v jiho- západní části Slezského vojvodství v rybnickém okrese. Dlouhá léta pat- řily Lyski a sousedící vesnice k rybnickému okresu, Adamowice, Bogunice a Raszczyce pak k okresu raciborskému. Po několika dalších reorgani- Na území obce pracuje Obecní a Místní kul- zacích (poslední v roce 1933) vznikla současná turní dům, kluby, Obecní veřejná knihovna obec Lyski, která zahrnuje kromě samotných a její pobočky. Kulturní domy pořádají výstavy Lysek následující místní části, tzv. „sołectwa“: amatérských umělců, zajímavé výlety a zájez- Adamowice, Bogunice, Dzimierz, Nowa Wieś, dy, např. do divadel, a další kulturní akce. Pstrążna, Raszczyce, Sumina, Zwonowice Kromě toho jsou v nabídce Obecního kultur- a Żytna. Obec je charakteristická velkou roz- ního domu jazykové kurzy, tanečních kroužky lohou. Rozkládá se na 57,8 km2 a co do veli- nebo kurzy aerobiku. Je zde také autoškola kosti je druhou největší v rybnickém okrese. a malá internetová kavárna. Díky lokalitě v místě, v němž se protínají Dlouholeté tradice má v obci sborový zpěv důležité silniční tahy, je obec úzce spojena a hudba. Známé jsou smíšené sbory „Echo“ se dvěma nejdůležitějšími sousedními městy, ze Syrynie, „Lutnia“ z Lubomi a také folk- Rybnikem a Raciborzem. Předností obce je lorní soubory „ Johanki“ z Nieboczů a „Syry- její lokalizace na území tzv. Zeleného Slezska. niczki“ ze Syrynie. Tradici místních zvyků Rozsáhlé zemědělské a lesní plochy význam- a tanců pečlivě střeží čtyři pružně pracující ně toto území odlišují od průmyslové krajiny, Kluby vesnických hospodyň. V kulturním která je tak typická pro okolí Rybnika. a sportovním životě obce a protipožární ochraně se angažuje pět jednotek dobrovol- Obec Lyski leží na území krajinného parku ných hasičů. „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud 53 Wielkich“ a zároveň patří k nejčistším obcím řín a ovčín. Do dnešních dob se zachovaly ve Slezském vojvodství. Mezi krajinné, pří- základy budov se sklepy s křížovou žebrovou rodní a historické zajímavosti, které stojí za klenbou postavenou na sloupech. zhlédnutí, patří: • dub letní (křemelák) v Pstrążné s obvodem kmene 550 cm, vysoký přibližně 24 metrů – • kaplička Matky Boží Královny Andělů od roku 1955 přírodní památka z roku 1890 v Adamowicích • neorománský farní kostel Apoštolů Šimona • hájenka v Adamowicích, postavená kolem a Judy Tadeáše z roku 1911 spolu se hřbito- roku 1890 vem ze 17. století v Raszycích • komplex hospodářských budov s parkem • dřevěný a zděný dům v Sumině, postavený z přelomu 19. a 20. století v Dzimierzi v roce 1870 ve tvaru písmene „L“ na původ- • neogotický farní kostel sv. Markéty (Mał- ních základech gorzaty) z roku 1906 v Lyskách • budova Polského celního úřadu a stanoviště • hřbitov ze 14. století se souborem histo- policie v Sumině u bývalé polsko – německé rických náhrobků z 19. a začátku 20. století hranice z let 1922 – 1939 a neogotickou hřbitovní kaplí Połedniků • říční dolina střední Suminy – lužní lesy v Lyskách z 19. století a mokřadla, místo, kde si hledají potravu bob- • budova Domova pro seniory, která byla ři evropští postavena v Lyskách Józefem Benedyktem • Myslivecký palác na Vinné hoře ve Zwono- Połednikem jako Dům pro chudé vicích, postavený kolem roku 1887 knížetem • hospodářské budovy v klasicistickém slohu ratibořským v místě bývalého cisterciáckého z roku 1800 v Lyskách hospodářství • „Żelazowiec“ - komplex rybníků v Nowé Vsi • Życinský les s nemohutnějším stromem s rákosišti a hájky tohoto lesa – dubem Eliaszem s obvodem kme- • neorománský kostel sv. Mikuláše (Mikoła- ne 452 cm a s kamenem vrostlým do kmene ve ja) – patrona nejstarších slezských kostelů výšce 4 m z roku 1905 v Pstrążné • dům v Żytné s nejstarší částí postavenou • „Bednarkowiec“ - pahorek v Raszycích, na roku 1887. němž kdysi stál dřevěný zámek, pivovar, vep- 54 55 56 6.12 Marklowice potoka Marklówka. Zakladatelem vesnice byl nějaký Merkel, s největší pravděpodobnos- tí první šoltys této obce. Od jeho jména je odvozen latinský název „Merclini vila“, který byl poprvé zmíněn kolem roku 1300. Z roku 1324 se také zachovala kopie výsadního práva „sołeckého“ uděleného ratibořským knížetem Przemkem dalšímu šoltysovi jménem Fuczko.

Díky rozvoji obce vznikly postupně dvě vesnice - Obec Marklowice je situována v jižní části Marklowice Dolne a Marklowice Górne. Každá Slezského vojvodství, na území wodzisławské- z těchto obcí měla jiného majitele. Majitelem ho okresu. Rozkládá se na ploše přibližně Dolnych Marklowic byl koncem 17. století hra- 14 km2. Čítá kolem 5 200 obyvatel, kte- bě Jan Jiří von Larysz, zemský písař Mniejsze- ří jsou zaměstnáni především v těžebním go Stanowego Państwa Wodzisławskiego (Men- průmyslu,ve stavebnictví a službách. šího stavovského státu wodzisławského). Majiteli Górnych Marklowic pak byli představitelé rodu Osada Marklowice byla založena kolem roku Pławeckých, Welczků a rodina Bludowských. 1300 v místě lesů a vysušených mokřin podél Do 20. let 20. století vesnice Marklowice Dolne

57 a Górne byly samostatnými obcemi a měly • hospoda Harenda z 19. století v Marklowi- vlastní znaky. Marklowice Dolne měly ve svém cích Górnych. znaku postavu sv. Valentýna, Marklowice Gór- ne pak lva ve skoku. V polovině 70. let 20. sto- letí přestala obec Marklowice jako samostatná správní jednotka existovat. Byla přičleněna k městu Wodzisław Śląski. Díky snahám aktiv- ní skupiny obyvatel, potvrzených výsledky refe- renda, Marklowice získaly v posledních dnech roku 1994 znovu samostatnost. Současný znak obce Marklowice představuje na modrém poli štítu zlatého lva vztyčeného na zadních nohou, dívajícího se vlevo.

V současné době místem nejvíce navštěvova- ným občany Marklowic i širokého okolí je tzv. Tropický ostrov otevřený v dubnu roku 2008 , který je první etapou výstavby vodního rekre- ačního parku v Marklowicích. Je to veřejně přístupný park s mnohými atrakcemi pro děti a sportovním vybavením pro děti i dospělé. Na území parku se velkému zájmu těší horo- lezecká stěna, houpačky, místa pro cvičení a jízdu na kolečkových bruslích. V parku se také nachází místo se scénou pro organizová- ní různých akcí a koncertů. Lze se projít po K významným historickým objektům a mís- cestičkách podél plynoucí podsvětlené říčky tům patří: anebo se posadit u fontány. „Tropický ostrov“ leží v centru Marklowic u krajské cesty č. 932. • budova školy v Marklowicích – Chałupkách Nachází se u něj parkoviště a kavárna. Do z období let 1903 – 1905 budoucna je plánováno poblíž parku vybudo- • budova školy v Marklowicích Górnych vat dvě rekreační a naučné cyklistické trasy. z roku 1890 • farní kostel sv. Stanislava Biskupa 6.13 Mszana a Mučedníka, postavený v letech 1914 – 1916 podle projektu architekta Johanna Affy • budova mateřské školy z roku 1844 • Památník Slezských povstalců odhalený 1. listopadu roku 1924 • pomník vězňů z Osvětimi v blízkosti hřbitova • pamětní obelisk postavený v roce 2000 u příležitosti 700. výročí Marklowic • velké hospodářství z 16. století v Marklowicích Dolnych • hospodářství z 19. století v Marklowicích Obec Mszana leží v jihozápadní části Slez- Górnych - tzv. „Zameczek“ ského vojvodství, je jednou z nejvýchodněji 58 ležících obcí wodzisławského okresu. Obec se rozkládá na ploše 31,32 km2 a čítá přes 7 000 obyvatel. Je centrem s příznivou geografic- kou polohou, atraktivním pro investory, bez- pečným a vstřícným pro své občany.

Mszana je vesnickou obcí a zahrnuje 3 místní samosprávné části, tzv. „sołectwa“: Mszana, Połomia a Gogołów. Obec leží na trase spo- jující města Wodzisław Śląski a Jastrzębie Zdrój. První zmínky o Mszaně v písemných pramenech pocházejí z roku 1305. Teh- dy byla Mszana vesnicí založenou podle německého práva. Nájezd Tatarů v roce 1241 obzvlášť citelně zasáhl území opolsko Obec má rozvinutou sportovně-rekreační – ratibořského knížectví, jehož součástí byla základnu. Obyvatelé obce a její návštěvníci i wodzisławská země. Tataři se zde usadili mohou využívat krytý bazén, saunu a solárium a přijali křesťanskou víru. Zachovávajíc tra- v Połomi, v létě letní koupaliště v Msza- dici předků starou celá staletí, část obyvatel ně. Na území obce působí Obecní centrum nadále chová koně. sportu a dvě Vesnická kulturně-rekreační střediska, která vyvíjejí bohatou činnost. Kulturní střediska nabízejí zajímavé mož- nosti využití volného času a odpočinku v podobě odborně připravených zahradních slavností, májových oslav, koncertů a výstav. Místní akce vždy zpříjemňují svými vystou- peními folklorní soubor „Połomianka“ a pěvecký soubor „Mszanianka“. Na území obce pružně pracují dva sportovní kluby: KS „Start“ Mszana a KS „Płomień“ Połomia. Mszana aktivně spolupracuje s partnerskou obcí Griesstätt v Německu, obcí Stěbořice v České republice a s obcí Krynki ležící v jižní části Podlaského vojvodství.

Mezi významné památky sakrální architektury na území obce patří:

• klasicistická fara v Połomi z počátku 19. století s přilehlým hřbitovem z 1. poloviny 16. století • kostel Navštívení Nejsvětější Panny Marie v Połomi, jehož výstavba začala v roce 1948 a byl vysvěcen roku 1951 • neogotický kostel sv. Jiří v Mszaně z roku 1898 společně s územím kolem kostela (farní hřbitov z 1. poloviny 16. století). 59 6.14 Pietrowice Wielkie Bohatství obce Pietrowice Wielkie předsta- vují cenné pamětihodnosti, které dokládají minulost tohoto regionu. K nejzajímavěj- ším patří dřevěný poutní kostelík sv. Kříže v Pietrowicích Wielkich, postavený v roce 1667. Pro poutníky, kteří ke kostelíku putují, je přichystáno příjemné místo s ohništěm, u kterého mohou odpočívat. Další paměti- hodností je zámecký palác v Krowiarkach, vybudovaný v roce 1826 Ernestem Joachi- mem Strachwitzem, na jehož místě se dříve Obec Pietrowice Wielkie se nachází v jiho- nacházel dřevěný zámek z 17. století. Far- západní části Polska. Obec patří k racibor- ní kostely situované v Krowiarkach, Mako- skému okresu, Slezskému vojvodství, zabírá wě, Pawłowě, Cyprzanowě, Samborowicích plochu 68,07 km2 a je obydlena 7 200 obyva- a Pietrowicích Wielkich, modlitební kaplič- teli. Obec tvoří 11 místních správních celků, ky, nacházející se nejčastěji u hlavních cest, tzv. „sołectw“: Amandów, Krowiarki, Maków, a také kříže mezi poli připomínající historii Pawłów, Żerdziny, Kornice, Cyprzanów, Lekar- této země – to vše je také součástí archi- tów, Samborowice, Gródczanki a Pietrowice tektonického bohatství obce. Překrásnou Wielkie. památkou sołectwa Samborowice je dvorek,

60 u kterého se v minulosti nacházel vodní Obec má bohaté sportovně-rekreační zázemí, mlýn. Architektonicky zajímavá je tzv. fran- které využívá mnoho občanů i návštěvníků, ská zástavba v sołectwě Cyprzanów. kteří do obce zavítají. Je zde několik sportov- ních hřišť, na kterých se hrají klubové zápa- Neoddělitelnou součástí krajiny obce Pietrowi- sy a které umožňují také pořádání slavností ce Wielkie jsou rozlehlá pole a malebné louky a rodinných pikniků. K dispozici jsou také a uprostřed nich zalesněná místa, hájky, lesy školní tělocvičny a tenisový kurt, který se nebo parky a stromořadí. Jedním z nejzajíma- nachází v Pietrowicich Wielkich při základní vějších objektů je rozlehlý park u zámecké- škole. Nemalou atrakcí pro návštěvníky jsou ho areálu v Krowiarkach, který je krajinným také stáda koní v Kornicích. parkem s mnohými ukázkami starých a exo- tických stromů, jakým je např. zerav obrov- Kulturní život obce je soustředěn kolem růz- ský. Přírodní zajímavostí je také alej, která ných společenských organizací, jakými jsou vede do lesa v Kornicích. např. dobrovolný svaz hasičů či různé spor- tovní kluby. Kalendář celoročních kulturních Při popisu zelené krajiny je vhodné se na akcí je velmi bohatý. Tradiční akcí jsou dožín- chvíli zastavit v údolí sv. Kříže, kde vzniklo ky, které organizují všechna solectwa. Posled- u kostela arboretum, ve kterém bylo vysáze- ní den masopustu se každoročně v jednom ze no 4 000 stromů. Krásné zátiší nabízí údolí solectw koná méně známá tradice „vodění řeky Troje, které leží uprostřed malebných medvěda“. K nejvýznamnějším akcím patří luk. Krajinu lesů, luk a polí obohacují různě Velikonoční procesí na koních. Má charakter velké rybníky. Krásu přírody této oblasti, čis- jedinečné tradice, která má kořeny hluboko totu ovzduší a harmonii s přírodou potrhuje v historii. Na Velikonoční pondělí směřuje pro- přítomnost mnoha čapích hnízd. Krásnou sebné koňské procesí přes pole ke starodávné- krajinu lze obdivovat při jízdě po bezpečných mu kostelu sv. Kříže, odkud po mši následuje cyklistických stezkách. tradiční objíždění polí. Celý obřad je zakon-

61 čen koňskými dostihy a slavností, při které Městská práva získal Pszów v roce 1954. probíhají závody ve skocích přes překážky V roce 1975 byl začleněn do správních hranic a předvádí se krocení koní. města Wodzisław Śląski. Od 1. ledna 1995 je díky úsilí Iniciativní Skupiny opět samostat- Již několik let je v obci organizována Eko – ným městem. výstava, na které jsou prezentovány hlavně moderní systémy vytápění. Kromě toho se každý návštěvník může seznámit s novinkami ve stavebnictví pro dům i zahradu. Celá akce má charakter rodinného pikniku.

Obec Pietrowice Wielkie je také ideál- ním tzv. „místem na zemi“, kde je mož- né založit rodinu, vychovávat děti a vést každodenní život. Je zde velmi dobře rozvinutá vzdělávací infrastruktura - 4 základní školy (1. stupeň), 1 základní ško- la 2. stupně a mateřské školy s moderním vybavením. Nechybí síť knihoven, vesnic- kých družin a obecní informační centrum. Zde je možné bezplatně využívat internet a další mediální služby. V obci je zdravotní středisko a také místní policejní služebna v Pietrowicach Wielkich. Nejdůležitější památkou Pszowa je barok- ní bazilika zasvěcená Narození Nejsvětější 6.15 Pszów Panny Marie spolu s malou křížovou cestou, která obklopuje kostel. V polovině 18. stol. se Pszów stal známý v souvislosti s tím, že se tu v roce 1722 objevila kopie obrazu Matky Boží Częstochowské, která byla později přema- lována Fryderykem Sedleckim. Od té doby začala doba procesí v Pszowě. Dodnes každo- ročně přicházejí zástupy věřících, kteří měs- to tak úzce spjaté s podobiznou Matky Boží Usměvavé touží navštívit.

Pszów leží v jihozápadní části Slezského voj- vodství na trase Pszczyna – Wodzisław Śląski – Racibórz. Zaujímá plochu 20,47 km2 a čítá okolo 15 000 obyvatel, což představuje prů- měrnou hustotu zalidnění 733 osob na 1 km2 . Město je situováno centrálně vzhledem k vel- kým aglomeracím měst Rybnik, Wodzisław Śląski, Racibórz a Jastrzębie, se kterými má bezprostřední silniční spojení. 62 Podle vzoru Zebrzydowické Kalvárie vznikla V letech 2003 – 2006 obec realizovala čtyři na perifériích obce, v malebném pahorkovi- projekty financované z prostředků Evrop- tém zákoutí kalvárie křížové cesty se zděnými ské unie určených k podpoře česko-polské kapličkami, která byla slavnostně vysvěcena přeshraniční spolupráce v rámci programu v roce 1929. V kapličkách byly umístěny sošky PHARE CBC a INTERREG IIIA. znázorňující scény Muka Páně. Zakončením Křížové cesty je kostel Zmrtvýchvstání Páně. Křížová cesta je rozprostřena v délce 1,5 km.

Výměna představitelů měst Pszów – Horní Benešov:

Tento projekt spočíval v organizaci čtyř setkání, kterých se zúčastnili představitelé samosprávy obou měst. Na těchto setkáních se představite- Od roku 1842 existuje Kamenouhelný důl lé měst mohli seznámit s organizační struktu- „Anna“, v současnosti „Rydułtowy-Anna“. Život rou úřadu, vyměnit si zkušenosti a navázat těs- města byl a je trvale spojen s tímto velkým pod- nou spolupráci za účelem realizace kulturních, nikem, který dává občanům zaměstnání a jehož sportovních a hospodářských projektů. uhlí je ceněno v tuzemsku i v zahraničí.

Umělé kluziště je objektem trvale spjatým se Pszowem. Obyvatelé si pamatují kluziště ješ- Informátor partnerských měst: Pszów – Hor- tě z doby, kdy Pszów byl součástí města Wod- ní Benešov: zisław Śląski. Když obec získala samostatnost, byl zcela nově postaven moderní multifunkční V rámci tohoto projektu vznikla publikace sportovní objekt s umělým kluzištěm. Slouží týkající se historie a kulturního dědictví jak nejen občanům města, ale i celému regionu. města Pszów, tak partnerského města Hor- 63 ní Benešov. Publikace obsahovala informace 6.16 Racibórz o historii, společnosti a zvycích obou regionů včetně fotografií. Publikace byla vydána ve dvou jazycích.

I. polsko–české dny – Pszów 2006:

Tento projekt spočíval v organizaci třídenní- ho cyklu kulturních a sportovních akcí spolu s českým partnerem - městem Horní Benešov.

Racibórz (česky Ratiboř) je nejstarší měst- ské centrum Slezského vojvodství s boha- tým kulturně-historickým dědictvím. Právě v Raciborzi byla v roce 1241 zapsána věta, která je považována za nejstarší dochovanou větu v polském jazyce: „gorze szą nam stało“ (hoře se nám stalo). Jsou to slova knížete Henryka Pobožného v reakci na pohromu v bitvě s Tatary u Legnice.

Více než 900 let stará historie zde zanechala architektonické a umělecké památky téměř ze všech dějinných epoch. Část z nich, docho- Na kole po Pszowě: vaná dodnes, tvoří zvláštní kolorit města.

Tento projekt spočíval ve značení cyklotras na území obce Pszów a vydání 1500 dvojja- zyčných výtisků cyklistických map města. Dále byl v rámci projektu uspořádán „Velký polsko-český cyklistický závod“, kterým byly slavnostně otevřeny cyklostezky v Pszowě a zprovozněny dvojjazyčné interaktivní mapy na oficiální internetových stránkách města.

64 Atrakcí raciborského muzea je expozice „V říši Ozirise“, kde je vystavena mumie Egypťanky přivezená do Raciborze v polovině 19. stol. Návštěvníci tu mohou uvidět takové zvláštnosti, jako jsou v Polsku nejstarší pozd- ně gotická kachlová kamna z konce 15. stol., nebo si prohlédnout nejzajímavější nekropoli Piastovců a raciborských Přemyslovců.

Město situované v polsko-českém pohrani- čí, v Moravské bráně, je obklopeno unikátní přírodou. Najdeme tu první arboretum ve Slezsku, které založila Polská akademie věd. Za zmínku stojí rovněž překrásná přírodní lesní a rybníková rezervace Łężczok, která je částí Cisterciáckých krajinných kompo- zic. Unikátní příroda nechybí ani v centru města, jehož ozdobou je v Evropě nejdelší „alej turecké lísky“. Racibórz známý svý- mi ekologickými iniciativami zavedl jako první město v Polsku systém řízení ochrany životního prostředí při svých činnostech Nejcennější městskou památkou je zámek, podle mezinárodní normy ISO 14001. kde lze obdivovat zámeckou kapli – perlu slezské gotiky, která je srovnávána s paříž- skou Saint Chapelle. K charakteristickým pa- mátkám města patří také Sloup Matky Boží situovaný na náměstí, který byl postaven v letech 1725 – 1727. Tento kamenný monument je ozdoben četnými sochami, rovněž podobiznou sv. Marcela, patrona města.

V dobrém stavu se dochovaly také městské hradby. Někdejší bašta je dnes jedním z měst- ských symbolů, který se nachází také na re- prezentačním logu města. 65 Město realizuje řadu ekologických investic. neustále roste. Nejčetnější skupinou jsou sub- Může se pochlubit moderní čističkou odpad- jekty malého a středního podnikání, které se ních vod a také tím, že z Fondu soudržnosti zabývají hlavně obchodem a které poskytují obdrželo na realizaci svých záměrů v oblasti širokou paletu služeb. Část z nich je sdružená vodního a odpadního hospodářství dotaci EU v hospodářských organizacích. Nelze opome- ve výši skoro 60 miliónů zlotých. Realizace nout velmi dobře rozvinuté zemědělství, se investice dovolí zlepšit hospodaření s vodou kterým jsou spojeny zpracovatelské podniky, a odpadními vodami a přizpůsobit je aktuálním instituce a pracoviště, jejichž úkolem je pod- požadavkům dle norem EU v oblasti kvality. pora rozvoje a proměn v tomto oboru. O vyso- ké úrovni obchodu na území města svědčí skutečnost, že zdejší podniky mají certifikáty ISO série 9000 a 14 000 a také to, že podniky Rafako S.A., Mieszko S.A., Henkel S.A., SGL Carbon Polska SA jsou kótovány na burze cen- ných papírů, což staví město na přední místo v celostátním měřítku. Raciborská družstva - mlékárenské a nábytkářské RAMETA se aktuálně nacházejí mezi nejlepšími výrobci, kteří kooperují se zahraničními odběrateli.

Ekonomickou dynamiku podporuje skuteč- Pokud se jedná o získávání finančních prostřed- nost, že ve městě a jeho okolí působí vysoké ků z jiných zdrojů, pak v této oblasti má Racibórz školy. Je zde vysoká koncentrace kvalitně už mnoho úspěchů. Byla zde realizována jed- vzdělaných pracovníků s vysokou pracovní na z větších unijních investic - modernizace morálkou. A výsledkem vysoké úrovně spole- komunikačního systému směrem k hraničním čensko – hospodářské aktivity obyvatel je jed- přechodům Chałupki – Bohumín a Pietraszyn na z nižších úrovní nezaměstnanosti. – Sudice, na kterou město obdrželo 2 milió- ny euro. Výsledkem realizované investice je Racibórz je město otevřené světu, město ote- odlehčení tranzitního provozu v centru města vřené změnám a nápadům, které úzce spolu- a zlepšení příjezdu k celostátním a zahraničním pracuje s jinými zahraničními městy: Opavou dopravním tepnám. Kromě silničních investic v České republice, městy Roth a Leverkusen se může město pochlubit projekty v oblasti v Německu, Kaliningradem v Rusku, Tysmeni- rozvoje informační společnosti a posledním cí na Ukrajině, XIV. budapešťskou čtvrtí Zuglo uskutečněným projektem je založení střediska a také s Villenuve d´Ascq ve Francii. Výsled- pro hospodářskou spolupráci, jehož cílem je kem této mezinárodní spolupráce je sblížení rozvoj polsko-českého podnikání. obyvatel a institucí z různých zemí a intenzívní kontakty mezi představiteli samospráv, nevlád- V současné době na území raciborského regi- ními, osvětovými a kulturními organizacemi, onu podniká okolo 4 tisíc firem a jejich počet jakož i hospodářskými subjekty.

66 6.17 Rudnik • v Modzurowě: kostel zmiňovaný v roce 1418 (postaven pravděpodobně kolem roku 1300), rozebrán v roce 1895 v souvislosti se stavbou nynějšího neogotické- ho kostela, dochovaly se v něm barokní sochy z konce 17. a poloviny 18. století • v Gamowě: kostel postavený v roce 1728, pozdně barokní zařízení z druhé poloviny 18. stol. a klasicistní z počátku 19. století • v Rudniku: neobarokní kostel, situovaný ve dvorním parku, vedle postranní křídlo Obec Rudnik se nachází postavené na přelomu 18. a 19. století v jihozápadní části Slez- • ve Sławikowě: ruiny bývalého paláce ského vojvodství, seve- postaveného v 19. stol., obklopené krajin- rozápadně od Ratiboře. ným parkem Nachází se na levém úrod- • v Łubowicích: v centru stylového anglic- ném břehu řeky Odry. kého parku se nacházejí ruiny rodinného Rozloha obce je 73,94 km2, obec se skládá paláce básníka Josepha von Eichendorffa, ze 14 místních částí, tzv. sołectw, v kterých vybudovaného v letech 1780-1786 a pře- žije celkem přibližně 5 200 obyvatel. Každá stavěného ve stylu anglické neogotiky z místních částí se může pochlubit zajímavou • v Brzeżnici: ruiny barokního paláce ze pamětihodností – kostelem či palácem, které 16. století, zničeného v době 2. světové reprezentují celou škálu architektonických války, obklopené parkem s mnohými pří- stylů a obohacují historický ráz krajiny: rodními pamětihodnostmi • v Czerwięcicích: bývalý dvůr z roku 1892 • v Rudniku: původní dřevěný kostel z roku obklopený krajinným parkem a dvorské 1295 byl v roce 1845 rozebrán a na jeho stavby z 19. století místě vznikl nový v neogotickém stylu • v Szonowicích: palác a dvorské budovy • v Sławikowě: kostel v románském stylu z 19. století s krajinným parkem vybudovaný v letech 1842-46, původní • v Jastrzębiu: palác z konce 19. století, dřevěný pocházel z roku 1223 obklopený krajinným parkem, opravený • v Łubowicích: v roce 1447 postaven dře- • v Modzurowě: palác postavený v duchu věný kostel, který se zachoval do konce anglické neogotiky, v sousedství dvor- 19. stol., poté byl na jeho místě vybudo- ské stavby, sýpka z 19. a 20. stol., obklo- ván nový v neogotickém stylu pen krajinným parkem s habrovou alejí a exotickými exempláři stromů, v parku se nachází pozdně klasicistní mauzoleum z poloviny 19. století a neogotická kaplič- ka z roku 1890

67 • ve Strzybniku: palác z poloviny 19. stole- Město Rydułtowy, které je součástí wod- tí v pozdně klasicistním stylu, kolem situ- zisławského okresu, se nachází v jihozápadní ován krajinný park, ve dvorním komplexu části Slezské náhorní plošiny. Rydułtowy hra- se nachází dvorní sýpka z r. 1815. ničí s městy Rybnik, Radlin, Pszów a obcemi Kornowac, Łyski, Gaszowice. Město má dobré Obec Rudnik však nežije pouze historií. silniční a železniční spojení s velkými měst- V roce 2006 obec ve spolupráci se svým čes- skými středisky. Přes Rydułtowy vede krajská kým partnerem – obcí Kobeřice zorganizova- cesta č. 935 mezi Pszczynou a Opolem, která la „I. olympiádu obcí“. Na tuto akci obec zís- v budoucnu bude spojovat dálnice A1 a A2. kala dotaci ve výši 18 726 złotych z programu INTERREG III A Česká republika-Polsko. První zmínky o Rydułtowech lze nalézt v doku- Této sportovní akce se zúčastnilo několik set mentech z roku 1228. Do poloviny 20. století závodníků všech věkových skupin z obou stran byly Rydułtowy vesnicí, rozhodujícím momen- hranice, kteří měli možnost vyzkoušet si své tem pro její další rozvoj bylo objevení boha- síly v pěti disciplínách: stolním tenise, běhu tých nalezišť kamenného uhlí. V roce 1792 byl ulicemi města, fotbale, zápasech a sportovně- otevřen první důl a po něm další, a tak bylo branném orientačním běhu. rozhodnuto o budoucím charakteru této obce. V roce 1951 získala obec městská práva, avšak o 25 let později bylo město přičleněno k Wod- zisławi Śl. jako jedna z městských částí. Od 1. ledna 1992 jsou Rydułtowy opět samostatným městem, v kterém žije přes 22 tisíc obyvatel.

Symbolem hospodářského života v Ryduł- towech je kamenouhelný důl „Rydułtowy- Anna”, který zaměstnává více než pět tisíc pracovníků. I přes svůj hornický charakter se město snaží zajistit svým občanům i jiná Úspěšným pokračováním této akce pak byl pracovní místa než práci v dole a také vyso- II. a III. ročník této olympiády, které se kona- kou kvalitu života. Budoucnost a rozvoj města ly v následujících dvou letech. II. olympiády jsou spojeny se sektorem malých a středních v roce 2007 se zúčastnilo téměř 1 000 závod- podniků. Proto se v Rydułtowech ve velkém níků, v roce 2008 se jen rudnického uličního měřítku podporuje podnikání. běhu, který byl jednou ze sportovních disci- plín, zúčastnilo 520 závodníků. Město klade velký důraz na úroveň vzdělávání mládeže a využití jejího volného času. Ryduł- 6.18 Rydułtowy towské školy a školky sídlí v modernizovaných budovách, do budoucna se plánuje, že každá ze škol bude mít moderní komplex sportov- ních hřišť.

Chloubou města je také skutečnost, že jeho úspěchy jsou oceňovány navenek. V roce 2008 získalo město certifikát OBEC FAIR PLAY. Ve stejném roce město zvítězilo v pol- ské celonárodní soutěži „Polsko bez azbestu” a bylo laureátem soutěže „Obec s příznivým 68 životním prostředím”. Město obsadilo také kům jako část odměny za práci. V roce 1984 vysoké 18. místo v celostátním rankingu byl objekt zapsán do seznamu Vojvodského evropské samosprávy podle novin „Rzeczpo- památkového úřadu v Katowicích. O dva roky spolita”. V roce 2009 se v průzkumu novin později vznikla v této budově síň tradic kame- „Dziennik Zachodni” starostka města paní nouhelného dolu „Rydułtowy”. Kornelia Newy ocitla mezi 50 nejvlivnějšími ženami slezského vojvodství.

Rydułtowské kulturně-osvětové středisko (ROKO) je moderním sídlem Veřejné knihovny, Státního výtvarného centra a Centra pro mimoškolní práci. Sídlo vzniklo po důkladné opravě stoleté budovy základní školy. V roce Krajinnou zvláštností a typickým symbolem 2009 vznikl při ROKO v rámci programu města je halda hlušiny ve tvaru kužele, která „Moje hřiště – ORLIK 2012” komplex moder- se nachází u kamenouhelného dolu „Ryduł- ních sportovních hřišť. Komplex se skládá towy-Anna”. Její výška dosahuje 132 m a je z fotbalového hřiště s umělou travnatou plo- nejvyšší násypovou haldou v Evropě. V roce chou, multifunkčního hřiště a zázemí. 2007 dostala halda název „Szarlota”.

Na území města se nachází dvouramenný kajícnický kříž, jehož vznik se odhaduje na 17. století. Je jediným svého druhu v Polsku a jedním z šesti v Evropě.

Na ulici Leona se nachází stavba kusové váhy z roku 1906. Váha kdysi sloužila k vážení uhelných deputátů, které se vydávaly horní- 69 lů partnerských měst napomáhají trvalému prohlubování vzájemných vazeb. Viditelnou ukázkou velmi dobrých vztahů je také pojme- nování jedné z ulic v Rydułtowech „Orlovska”, park zase dostal jméno „Hvidovre”. Naproti tomu název „Rydułtowy” dostala jedna ulice v Orlové a park ve Hvidovre.

Díky finančním prostředků získaným v rámci programů Evropské unie byla rea- lizována řada větších i menších projektů. K nejvýznamnějším patří výstavba Cen- tra služeb a obchodu financovaná ve velké Budova matričního úřadu je tzv. Willa Radli- míře z předvstupního programu Phare Stru- ka. Franciszek Radlik (1862-1920) byl dlou- der (500 tisíc ECU), stavba školních hřišť holetým ředitelem dolu „Charlotte” v Ryduł- u Gymnázia č. 1 (540 tisíc zl), modernizace towech a zároveň iniciátorem mnoha místních čističky odpadních vod (9 miliónů zl) a zří- investic, např. dnešního sídliště Orłowiec. zení Podnikatelského inkubátoru pro malé a střední podnikání (14,5 miliónů zl). Tři Město Rydułtowy navázalo spolupráci s part- poslední investice byly realizovány díky dota- nerskými městy Orlová z České republiky ci z Evropského fondu regionálního rozvoje a Hvidovre z Dánska, v oblasti sportu pak spo- v rámci Integrovaného operačního progra- lupracuje s Dortmundem v Německu a Eind- mu regionálního rozvoje. Na menší projekty hoven v Holandsku. Společné kulturně-spor- v oblasti kulury, sportu a osvěty město získa- tovní akce a vzájemné návštěvy představite- lo již více než 500 tisíc zl.

70 6.19 Wodzisław Śląski ky a Slovenské republiky, výhodná dopravní poloha v evropském koridoru sever-jih, vysoká úroveň hospodářské aktivity malých a střed- ních podniků, dostupnost investičních ploch s plochou nad 100 ha na území města a také dostupnost pracovní síly s technickými kvali- fikacemi – to vše vytváří ideální podmínky pro rozvoj investic.

Město existuje nejméně od roku 1257 a jeho historie se odráží v architektonické různo- rodosti historických objektů. Nezvykle velké Wodzisław Śląski je městem, které již svým náměstí, vytyčené na čtyřhranném půdo- názvem zdůrazňuje svůj slezský charakter. rysu a dnes lemované měšťanskými domy Město, ve kterém žije 50 tisíc obyvatel a je z 18. a 19. století, vypovídá o tom, že kníže zároveň centrem okresu se 156 tisíci obyva- Władysław I. připisoval tomuto městu velký teli, je atraktivním místem jak pro investice, význam. K významným objektům města pat- tak pro bydlení a turistiku. Jeho zeměpisná ří Palác Dietrichsteinů, postavený v letech poloha s přístupem na trhy České republi- 1743 – 1747. Nyní zde sídlí Městské muzeum

71 a matriční úřad. Palác je obklopen zámeckým mají k dispozici krytý plavecký bazén, kou- parkem. Farní kostel zasvěcený Nanebevzetí paliště Balaton, Jezdecké středisko, Okres- Nejsvětější Panny Marie byl postaven v letech ní sportovní centrum, Středisko Gosław 1909-1911 v neogotickém stylu. Jedłownik a objekt Městského sportovního a rekreačního střediska s tenisovými kurty a minigolfem. Návštěvníkům město nabízí prohlídku Městského muzea či Štoly s expo- zicí důlní techniky.

Město je známé také organizací veřejných akcí v přírodě, které pokaždé přilákají tisí- ce lidí. Nejznámější jsou Dny Wodzisławia Śląskiego v červnu, Festival Reggae v červen- ci a Loučení s létem v září.

Barokní palác, který je součástí parkového a palácového komplexu v části Kokoszyce, byl postaven v roce 1783. V impozantním parku se nacházejí mnohé památné stromy a zají- mavé botanické exempláře. Zajímavý je také dvůr v části Jedłownik vybudovaný v polovině 19. století.

V životě současných obyvatel města důležité místo zaujímá sport. Od roku 1996 jsou na předním místě v programu sportovních akcí utkání prvoligového fotbalového mužstva MKS Odra Wodzisław Śl. Obyvatelé města

72 73 7. ČESKÁ ČÁST EUROREGIONU SILESIA

Česká část Euroregionu Silesia se nachá- zmínka o tomto kostele pochází z roku 1216. zí na území Moravskoslezského kraje, který Dnešní proboštský kostel, který vznikl ve 14. je označován jako „region mnoha kontrastů století, je ukázkou severoněmecké gotiky a příležitostí“. Euroregion zasahuje do území pálených cihel, kde je patrný vliv Wroclavi. čtyř z šesti okresů tohoto kraje a stejně jako V těsném sousedství konkatedrály stojí budo- celý kraj, i česká část Euroregionu Silesia va Slezského divadla, jehož základní kámen nabízí mnoho příležitostí všem – svým obyva- byl položen 1. května 1804. telům i návštěvníkům, milovníkům historie, kultury i sportu, lidem toužícím po vzdělání Městská památková rezervace Nový Jičín patří i odpočinku. Obce a města Euroregionu Sile- mezi jedny z nejkrásnějších městských památ- sia jsou natolik různorodá, že každý si zde kových rezervací naší republiky. Jejím srdcem může najít to své. je jedinečné čtvercové náměstí v samém centru města s mnoha historickými domy a podloubím 7.1 Historická centra na všech čtyřech stranách náměstí. Součástí historického jádra je také Žerotínský zámek, Přestože obce a města na území Euroregionu který je sídlem Muzea Novojičínska. Historic- Silesia byla nelítostně poznamenána důsledky ké jádro obklopuje ze všech stran Okružní tří- 2. světové války, zejména pak v jejím závěru da, která na rozdíl od historického jádra doku- při tzv. ostravsko-opavské operaci, a násled- mentuje hospodářský a kulturní vývoj města na nou necitlivou poválečnou obnovou, „genius přelomu 19. a 20. století. loci“ historických měst je zde stále cítit. Na území Euroregionu Silesia se nachází nejví- Historické jádro města Fulnek bylo velmi těž- ce městských památkových zón a rezervací ce poškozeno velkým požárem během osvobo- z celého Moravskoslezského kraje. zovacích bojů na konci války v květnu 1945. Městské dominanty sice zasaženy nebyly, zmi- Město Opava, „bílá perla Slezska“, vzniklo zely však všechny domy na náměstí a většina před rokem 1224 a jeho historickým cent- domů ostatních přilehlých ulic. Po odklizení rem – Horním a Dolním náměstím prochá- trosek zbyla jen radniční věž a čelní zdi domů zely významné kupecké stezky. Již středověké severní zástavby. Později byl střed města po osídlení se soustředilo právě do oblastí obou zničení obnoven podle projektu brněnského zmíněných náměstí, které jsou dnes součástí architekta Z. Sedláčka z roku 1948. Náměstí městské památkové zóny. Na Horním náměs- bylo obestavěno jen ze tří stran, jižní strana tí se tyčí typický symbol města - městská věž byla ponechána volná s uplatněním dominanty nazývaná Hláska. Původní dřevěná věž, z níž kostela, parkové zeleně a vyvýšené dominanty bývaly hlášeny požáry, zahajovány trhy i slav- zámku. Domy pocházejí z 50. a 60. let 20.století nostní shromáždění, byla smetena vichřicí. a jejich průčelí jsou zčásti schématickou rekon- Novou věž postavil opavský stavitel Kryštof strukcí fasád zničených domů. Fulnek je jedi- Prochhuber v letech 1614 - 1618. V součas- ným moravským, válkou postiženým městem, né době je budova sídlem Magistrátu města kde bylo citlivým přístupem k nové zástavbě Opavy a své sídlo zde má také český sekre- dosaženo příznivého výsledku. tariát Euroregionu Silesia. Naproti Hlásky se tyčí konkatedrála Nanebevzetí Panny Marie, Jádro městské památkové zóny města Odry která je nejvýznamnější gotickou památkou tvoří náměstí s renesančními měšťanskými vybudovanou řádem německých rytířů. První domy, se sochou Nanebevzetí Panny Marie 74 z r. 1785 a s nádhernou neoklasicisní kašnou Přívoze. Neméně zajímavá je památková zóna z r.1897. Součástí památkové zóny jsou i zbyt- v Ostravě-Vítkovicích. První doložená písem- ky středověkého opevnění s polokruhovitou ná zmínka o vsi s názvem Witchendorf pochází baštou z 15. stol. z roku 1357. Pro malou vesničku, která měla okolo 200 obyvatel, se rozhodujícím milníkem Město Hlučín bylo založeno v rovinatém v dějinách stal rok 1828, kdy bylo rozhodnuto terénu ve druhé polovině 13. století. Pod- vystavět ve Vítkovicích hutní závod. Nově vybu- statnou součást jeho oválné dispozice tvoří dované tovární město v zahradách se vyznaču- obdélníkové náměstí. Hlavními dominan- je jednotným charakteristickým znakem všech tami města je především farní kostel s věží, staveb - režným neomítaným zdivem. dále trojkřídlý, původně renesanční zámek a radnice. Dodnes se dochovaly fragmenty 7.2 Hrady a zámky středověkého opevnění včetně řady bašt. Hrady a zámky jsou skutečnou chloubou Euro- Zajímavá místa novodobější historie lze nalézt regionu Silesia. Přestože ne všechny z nich na území města Ostravy, kde se nacháze- jsou přístupné či mohou svým návštěvníkům jí čtyři městské památkové zóny. Největší nabídnout vybavené historické interiéry, jsou památková zóna v Moravskoslezském kraji je očitými a nepřehlédnutelnými svědky bohaté tvořena centrem Moravské Ostravy. Najde- historie tohoto území. me zde ojedinělou přehlídku architektury a urbanismu z přelomu 19. a 20. století. Na K nejatraktivnějším z nich bezesporu patří Masarykově náměstí se nachází řada zajíma- Hradec nad Moravicí, jehož historie sahá do vých staveb, např. budova Staré radnice, v níž dávné minulosti. Hradec byl pohraniční pev- dnes sídlí Ostravské muzeum. Významnou sou- ností a podle pověsti se tu roku 965 setkal sva- částí této památkové zóny jsou i další ostravská tební průvod dcery českého knížete Boleslava náměstí, např. secesní Jiráskovo náměstí, zva- I., Doubravky, s průvodem jejího nastávajícího né též Kuří rynek, Smetanovo náměstí, jehož manžela polského knížete Měška I. K přestav- dominantu tvoří budova Divadla Antonína Dvo- bě původního gotického hradu na pohodlný řáka, náměstí Dr. E. Beneše s palácem Elektra renesanční zámek došlo až na samém sklonku a bankovními paláci, či Prokešovo náměstí, kde 16. nebo počátkem 17. století. Současnou podo- se rozprostírá budova Nové radnice s vyhlídko- bu získal zámek po velké přestavbě po velkém vou věží. Jednotně vybudovaný městský celek požáru v roce 1796. K dalším podstatným změ- ve stylu sorely, jak se zkráceně nazývá archi- nám vnější i vnitřní podoby zámku zvaného tektonický styl socialistického realismu z 50. Bílý zámek, došlo v 2. polovině 19. století. Byl let 20. století, lze nalézt v Ostravě–Porubě. přistavěn komplex Červeného zámku, obstupu- Do tváře budoucího sídliště byla promítnuta jící hlavní obytnou budovu. Byly zde umístěny i česká historie, například renesancí, sgrafity, konírny, kočárovna a ostatní hospodářské pro- sochami a další výzdobou na domech. Výzdoba vozy. Na Červený zámek, kopírující staroněmec- však musela ctít dobu, proto místo andílků jsou ký středověký hrad, navázala robustní hradební na stěnách domů děti a dělníci. Mnoho domů zeď pod Bílým zámkem a u jižního zámeckého v Porubě má nad vchody svá znamení, jako by křídla byla vztyčena tzv. Bílá věž. Na sklonku 2. architekti věřili v návrat řemeslníků a malých světové války byl zámek značně poškozen, záhy firem. Známý Oblouk měl pak být vstupem však došlo k opravě vybombardovaného Červe- do centra sídliště. Nově vybudované město ného zámku, v němž byl zahájen provoz hote- ve formách eklekticismu a secese dle návr- lu, restaurace a zejména velkého koncertního hu Camillo Sitteho, významného rakouského sálu. Návštěvníci Hradce mohou zhlédnout urbanisty a architekta, lze najít v Ostravě- bohaté interiéry Bílého zámku, navštívit někte- 75 rá z hudebních a divadelních představení nebo grafická expozice, která přibližuje zámecký se jen tak projít zámeckým parkem, který patří život Eichendorffů a také život obyčejných lidí k zeleným klenotů této oblasti. na Hlučínsku. V zámku se také konají svatby a plesy. Část rozsáhlého zámeckého parku Dějiny jednoho z nejmalebnějších zámků Slez- slouží jako devítijamkové golfové hřiště. ska v Raduni začínají na počátku 14. století, kdy zde stála středověká tvrz. Ta byla v průběhu Zámek Šilheřovice se nachází v obci, která je 16. století za Tvorkovských z Kravař přestavě- poprvé připomínána v roce 1377 v listině o roz- na na renesanční zámek. V průběhu 17. století dělení opavsko-ratibořského knížectví, kdy je docházelo k častému střídání majitelů a zámek držel nepříliš zámožný vladyka Mikuláš Mšan. chátral. Ke změně došlo až za Jana Larische- V 15. století drželi ves vladykové, kteří se pod- Mönnicha, předního opavského velmože, který le svého sídla titulovali přídomkem „ze Šilhe- si raduňský zámek zvolil za svou venkovskou řovic“. Od roku 1560 drželi statek páni z Vrb- rezidenci. V letech 1816 - 1822 byl zpustlý na; pravděpodobně za nich byla ve vsi posta- zámek opraven a empírově přestavěn podle vena renesanční tvrz. Majitelé šilheřovického plánů opavského architekta Karla Englische. panství se pak rychle střídali, až je roku 1674 V té době byla provedena i úprava zámecké koupila opavská jezuitská kolej. Za jezuitů zde zahrady podle vzoru anglických přírodně kra- byl postaven barokní kostel. Po zrušení jezuit- jinářských parků. Tehdy park patřil k nejkrás- ského řádu získali Šilheřovice Eichendorfové, nějším zámeckým parkům v našich zemích. Od kteří si na místě zaniklé tvrze nechali vystavět roku 1832 vlastnil zdejší panství rod Blücherů. poměrně rozlehlý zámek v romantickém his- Za nich došlo k dalším přestavbám zámku až torizujícím slohu. Zámek je obklopen přírodně do dnešní podoby. V druhé polovině 19. století krajinářským parkem, který patří k největším došlo také k úpravám interiérů. Návštěvníci si svého druhu na severní Moravě a ve Slezsku. Je mohou prohlédnout pokoje knížecího apartmá, typickým anglickým parkem, jehož základem sály zámecké knihovny a zbrojnici. jsou rozsáhlé partie tvořené rozlehlými louka- mi, lemovanými skupinami dřevin. Nachází se Zámek Kravaře, klenot barokní architektury zde osmnáctijamkové golfové hřiště. Zámek ve Slezsku, stojí na místě tvrze, o které se zmi- je využíván pro výchovu a vzdělávání mládeže. ňuje listina pocházející z roku 1377. Podrob- Pořádají se zde také recepce, plesy a svatby. nější zprávy o vzhledu a rozsahu tvrze se však nedochovaly. Současný vzhled zámku v duchu K významným zámeckým objektům na Opav- vrcholného baroka pochází z doby přestavby sku patří také zámek ve Velkých Heralticích. a výstavby z let 1721 – 1728, tedy z doby, kdy Pro dnešního návštěvníka je však k vidění jen majiteli kravařského panství byl rod svobod- exteriér zámecké budovy, protože objekt je ných pánů Eichendorffů. V letech 1630 – 1636 využíván jako dětský domov a škola. kravařský zámek vlastnil významný evropský alchymista polského původu Michal Sędziwój. Žerotínský zámek v Novém Jičíně, jehož Poté se stal majetkem rodu Eichendorffů. historie sahá až do konce 14. století a který Rodina Eichendorffů žila na zámku do roku ve svých zdech několikrát uvítal vzácné hos- 1782, kdy zdejší panství prodala. Zámek poz- ty jako polského krále Vladislava IV. či jeho ději často střídal majitele, až jej v roce 1920 manželku, je dnes využíván pro muzejní účely. koupil československý stát. Ten zde zřídil Muzeum Novojičínska zde představuje jak své školu, ve které se vyučovalo až do roku 1937, stálé expozice, tak příležitostné výstavy. kdy zámek vyhořel. Postupná rekonstrukce zámku začala až v 50. letech. Od roku 1997 je Zámek Kunín náleží k nejcennějším barok- na zámku zpřístupněná stálá barokní a etno- ním zámeckým stavbám na Moravě. Byl 76 postaven v letech 1726-1734 pro Friedricha Muzeum Novojičínska Augusta hraběte Harracha a jeho manželku jako malé panské venkovské sídlo a místo Muzeum Novojičínska, které sídlí v budově Žero- odpočinku. Nově zrekonstruovaný zámek je tínského zámku v Novém Jičíně, kromě stálé přístupný veřejnosti. expozice historie města a výtvarných děl umělců Novojičínska nabízí návštěvníkům i rozsáhlou Již z dálky viditelnou dominantou města Ful- expozici klobouků a pokrývek hlavy s názvem nek je zámecký komplex, který se tyčí na „Nechte na hlavě“. Malou atrakcí expozice je návrší severovýchodně od historického jádra dobový fotoateliér, v němž se mohou návštěvníci města. Skládá se ze dvou částí - z Horního ve vlastním nebo zapůjčeném klobouku vyfoto- zámku a mladšího, tzv. Dolního zámku. Jeho grafovat. Vedle těchto stálých expozic muzeum dnešní podoba je výsledkem složitého staveb- nabízí velké množství výstav a akcí. ního vývoje. Bohužel zámek není přístupný veřejnosti. Ostravské muzeum

Slezskoostravský hrad byl postaven ve druhé Ostravské muzeum sídlí v historické budově polovině 13. století opolskými nebo těšínskými Staré radnice v samotném centru města Ostra- knížaty z rodu Piastovců jako pohraniční pev- vy. Sbírkové fondy muzea v současné době čítají nost proti českému státu. Smyslem a účelem kolem 1 210 000 předmětů značné historické hradu byla ochrana zemské stezky z Opavy hodnoty. přes Hlučín a Těšín do Krakova a zejména hranice polského státu, kterou tehdy tvořila řeka Hasičské muzeum města Ostravy Ostravice. V 16. století byl hrad přestavěn na renesanční zámek. V roce 1872 zámek vyhořel, Budova Hasičského muzea v Ostravě-Přívoze byl však ještě obnoven. Hlavní příčinou jeho byla postavena obcí v roce 1905 a již z počát- další zkázy byla těžba uhelných slojí přímo pod ku sloužila hasičům, zprvu německým, od roku zámkem. Hrad byl však nakonec před hrozící 1919 nově založenému českému sboru dobro- demolicí zachráněn, opraven a v květnu 2004 volných hasičů. Expozice muzea, která je rozdě- byl zpřístupněn pro veřejnost. lena do šesti částí, představuje odborné i laické veřejnosti historii požární ochrany v Ostravě, Milovníci hradních zřícenin mohou navští- vývoj technických prostředků a činnost hasičů. vit hrad Vikštejn ve Vítkově-Podhradí, hrad Šelenburk v Krnov-Cvilíně nebo hrad Starý Muzeum břidlice v Budišově Jičín. nad Budišovkou

7.3 Muzea, skanzeny, arboreta V okolí Budišova nad Budišovkou se nacházejí rozsáhlé břidlicové doly. S historií, současností Slezské zemské muzeum v Opavě i budoucností této suroviny seznamuje Muze- um břidlice. Návštěvníci si ve zřízené štípárně Jde o nejstarší muzeum v České republice, také sami mohou zkusit štípání břidlice a jako které bylo založeno 1. května 1814. Muzeum památku si odvézt třeba břidlicové srdíčko. vlastní téměř dva a půl milionu sbírkových předmětů. Ve Výstavní budově muzea jsou Památník Jana Ámose Komenského umístěny stálé expozice gotiky, renesance ve Fulneku a baroka (14. – 18. století), přírodovědná a etnografická expozice. Konají se zde i dočas- Památník významného českého pedagoga, né výstavy. „učitele národů“ Jana Ámose Komenského 77 sídlí v budově bratrského sboru ve Fulneku. důlní techniky, důlních lamp i dalších uniká- Památník, který je umístěn do budovy bývalé- tů. Je možné vyzkoušet si některá zařízení ho bratrského sboru, místa posledního poby- a také sfárat do originálních slojí a přesvědčit tu Jana Ámose Komenského před jeho odcho- se, v jak drsných podmínkách havíři pracovali. dem do vyhnanství, návštěvníkům nabízí stá- lou expozici o jeho životě a díle. Větrné mlýny

Skanzen lidových tradic v Bolaticích Obdivovatelé větrných mlýnů mají možnost navštívit zachovalé dřevěné mlýny v Chol- S životem na vesnici před desítkami let ticích (část Městysu Litultovice) a Hlavnici. seznamuje Skanzen lidových tradic v Bolati- V Cholticích má návštěvník jedinečnou mož- cích, který byl vybudován v roce 2002. Náv- nost prohlédnout si kompletně zachovalý štěvníci si zde mohou prohlédnout obytné interiér a vybavení mlýna, který pracoval bez i hospodářské části typického venkovského problémů až do 2. světové války. stavení a seznámit se s tradičními řemeslný- mi nástroji, zemědělskými stroji a nářadím Weisshuhnův kanál používaným v domácnosti a při práci na stat- ku. V areálu skanzenu se kromě prohlídek Toto unikátní vodní dílo bylo postaveno na konají po celý rok také kulturně-společenské přelomu 20. století pro chod továrny a papírnu akce tradičního lidového charakteru, jako v Žimrovicích (část města Hradec nad Mora- jsou Velikonoce na dědině, stavění májky či vicí). Kanál, který je 3,5 km dlouhý, v minu- předvánoční setkání s poslechem vánočních losti sloužil jako papírenský splav a dodnes je koled. v provozu.

Arboretum v Novém Dvoře Rozhledna Šance

Arboretum v Novém Dvoře, které je součástí Patnáctimetrová dřevěná rozhledna Šance Slezského zemského muzea v Opavě, nabízí u Jakubčovic (část města Hradec nad Moravi- návštěvníkům dendrologickou expozici o plo- cí) nabízí jedinečný výhled na Jeseníky a Bes- še 23 ha. Základem arboreta je bohatá sbírka kydy. domácích a cizokrajných dřevin, subtropic- kých a tropických rostlin a zástupců dřevin 7.5 Vojenské památky a bylin ze všech kontinentů světa. Právem bývá tato bohatá sbírka dřevin nazývána Památník II. světové války v Hrabyni „Dřeviny pěti světadílů“. V těsné blízkosti hlavní silnice mezi Opavou 7.4 Technické památky a Ostravou se nachází areál hrabyňského Památníku II. světové války, který je součástí Hornické muzeum v Ostravě-Petřkovi- Slezského zemského muzea. Po mnoha letech cích oprav je opět otevřen pro veřejnost. Nová expozice nazvaná „Doba zmaru a naděje“ při- Důl Anselm pod památným vrchem Landek pomíná nejen válečné události druhé světové v Ostravě-Petřkovicích bude oproti jiným války na území bývalého Československa, ale ostravským dolům, dávno zavřeným, sloužit také působení československých vojáků na dlouho. Od roku 1993 je tu otevřeno pozo- Blízkém východě, v Africe a věnuje se i čes- ruhodné hornické muzeum, dnes největší koslovenským letcům v Anglii. Odráží i život v České republice, zahrnující sbírky staré civilního obyvatelstva na okupovaném úze- 78 mí. Expozice je vybudována tak, aby mohla 7.6 Kultura být proměňována. Pro pořádání tématických výstav, které doplní hlavní expozici, jsou ur- Divadla čeny prostory ve správní budově památníku. Milovníci divadelních představení mají na Vojenská opevnění výběr z široké nabídky divadel. Nejstarším divadlem na území české části Euroregionu Na území okresu Opava leží přes 200 různých Silesia je Slezské divadlo v Opavě, jehož objektů bývalého československého opevnění, základní kámen byl položen 1. května 1804. budovaného v letech 1935-1938 podél tehdej- ší hranice s Německem. Jedná se o unikátní obranný pevnostní systém, který je ukázkou skvělé úrovně československých techniků, projektantů a stavařů a svědectvím o odhod- lání vojáků bránit tehdejší Československo před agresí hitlerovského Německa. Po uzná- ní mnichovské dohody československou vlá- dou v září 1938 však československá armáda musela tyto vybudované a připravené vojen- ské pevnosti urychleně a bez boje opustit. Některé z objektů pak paradoxně byly využity německou armádou v dubnu 1945 proti Rudé armádě a československým vojákům při Ost- Slezské divadlo v Opavě nabízí kulturní zážitky obyvatelům ravsko-opavské operaci. V současné době jsou Slezska z obou stran hranice. Foto: archiv Euroregionu Si- bezpečně přístupná opevnění pouze v něko- lesia lika místech, z nichž nejnavštěvovanější je areál v prostoru Hlučín–Darkovičky, který Největším divadlem na území české čás- je spravován Slezským zemským muzeem, ti Euroregionu Silesia je Národní divadlo a Památník Armády ČR a čs. opevnění moravskoslezské v Ostravě, které nabízí v Opavě-Milostovicích, v kterém se každo- představení ve dvou divadelních budovách: ročně konají ukázky bojů. Divadle Antonína Dvořáka a Divadle Jiřího Myrona. Má tradiční čtyři soubory (balet- „Měl jsem možnost vidět opevnění Atlantického valu ní, činoherní, operní a operetní) a na obou vybudovaného nacisty a také opevnění francouzské svých scénách nabízí divákům 16 – 19 premi- Maginotovy linie. Musím konstatovat, že kvalita ér ročně. Divadlo Petra Bezruče v Ostravě a efektivnost československého opevnění je na vyšší je divadlo studiového typu, které vedle klasi- technické úrovni a nedá se s nimi srovnat. Je velmi ky a titulů pro děti nabízí i české či světové smutné, že tato opevnění nemohla být účinně použita premiéry současných her. Ostravské Divadlo pro účely, ke kterým byla zbudována. Flexibilita při loutek je jedinou profesionální scénou pro stavbě těchto opevnění, která se projevila zejména ve děti a mládež na území Moravskoslezské- splynutí jednotlivých objektů s terénem, také vyja- ho kraje. Denně hraje představení pro žáky dřuje vysokou odbornost ženistů, jakou jinde v Evro- mateřských a základních škol, některé tituly pě těžko najdeme. Doporučuji, aby tato opevnění uvádí i pro studenty středních škol. Zpravi- vidělo co nejvíce Američanů a Evropanů.“ (slova dla v pondělní večery hraje divadlo předsta- z návštěvy vojenského odborníka dr. D. D. vení určená i dospělým divákům. Tradicí se Howarda, profesora Státní univerzity Florida stala pravidelná nedělní představení pro děti v USA) a jejich dospělý doprovod. Beskydské diva- 79 dlo v Novém Jičíně je významným kulturním 7.7 Zábava, sport a odpočinek zařízením města. Každoročně se zde odehra- MINIUNI – svět miniatur Ostrava je asi 130 divadelních představení hostují- cích divadelních souborů z celé republiky i ze U příležitosti vstupu České republiky do zahraničí a mnoho dalších kulturních akcí. Evropské unie v květnu 2004 vyrostlo v centru města Ostravy vedle areálu Výstaviště Černá Matice slezská louka městečko MINIUNI. Tento venkovní areál nabízí 34 modelů významných světo- Na území české části Euroregionu Silesia vy- vých staveb včetně sedmi starodávných divů víjí svou činnost osvětová a kulturní organi- světa. Modely jsou postaveny v měřítku 1:25. zace, jejímž cílem je zachování a rozvoj his- Dále se zde nachází jezírka, železniční tra- torických, kulturních, uměleckých a národ- tě se zahradními vláčky či indiánská hřiště. ních hodnot - Matice slezská. Matice slezská Každoročně se v areálu koná spousta naučných vznikla spojením Matice opavské, založené a zajímavých programů pro děti i jejich rodiče. v roce 1877, a Matice osvěty lidové, působí- cí od roku 1898 na Těšínsku. Přestože dnešní Pohádkový svět strašidel doba je zcela jiná než byla před sto či pade- sáti lety - Matice nemusí zakládat či budovat Ve sklepních prostorách ostravského výstaviš- školy a knihovny, nemusí obhajovat právo na tě Černá louka byl pro zábavu dětí vybudován český jazyk, existenci českého státu nikdo ne- pohádkový sklep strašidel. V tomto strašidel- ohrožuje, nad Čechy ve Slezsku nevisí hrozba ném sklepení se nachází pět strašidelných kom- zániku – i v dnešní době má činnost a prá- nat - pavoučí místnost, peklo, pirátský ostrov, ce Matice slezské své opodstatnění. Členství síň průmyslových strašidel a pohádkové říše. v Evropské unii a postupná globalizace přiná- ší nové riziko přirozené, nenásilné asimilace ZOO Ostrava menších zemí a národů těm silnějšími a mno- hem větším. A právě riziko ztráty národních Milovníci zvířat mohou navštívit zoologickou a kulturních hodnot a také snaha o znovuoži- zahradu v Ostravě, která je jedinou na území vení povědomí a pocitů sounáležitosti obyva- celého Moravskoslezského kraje. Kromě pavi- tel Slezska dává smysl činnosti Matice slezské. lonů a výběhů se zvířaty ZOO Ostrava nabízí Matice slezská sídlí v Opavě a od roku 2000 je i botanické stezky a množství zajímavých do- přidruženým členem Euroregionu Silesia. provodných akcí v průběhu celého roku, jako jsou výukové programy pro školy, odborné přednášky, soutěže či komentované krmení zví- řat pro veřejnost.

BULY ARÉNA v Kravařích

Jedinečný sportovní komplex, který sídlí v Kra- vařích, nabízí na jednom místě vše pro sport a odpočinek: ledovou plochu včetně večerního bruslení s diskotékou, nafukovací tenisovou halu, tělocvičnu, bowlingovou dráhu, posilov- nu, fotbalové hřiště, venkovní tenisové kurty, venkovní víceúčelové hřiště, dětské hřiště Matice slezská sídlí v Matičním domě na Matiční ulici v i příjemné posezení v restauraci. Novinkou je Opavě Foto: archiv Euroregionu Silesia pak aquapark, jehož hlavní atrakcí je divoká 80 řeka a tobogán o celkové délce 65 metrů. Blade nights Oplajn

Sportovně–rekreační areál v Hlučíně Od května do září se mohou milovníci in-line bruslení každou sobotu zúčastnit organizova- Sportovně-rekreační areál u vodní nádrže Štěr- ných projížděk noční Opavou. Hlavním orga- kovna je jako stvořený pro odpočinek v hor- nizátorem této již tradiční akce je Univerzit- kých letních dnech. Rozsáhlá vodní plocha láká ní sportovní klub Slezské univerzity v Opavě, nejen k příjemnému koupání, ale také k růz- jehož členové ve spolupráci s městskou a stát- ným vodním sportům, např. vodnímu lyžová- ní policií a zdravotníky zajišťují bezpečný prů- ní. Součástí areálu jsou dva bazénky pro menší jezd několika stovek účastníků ulicemi měs- děti, minigolf a menší fotbalové hřiště. ta. Zpestřením pak bývají různé tématické vyjížďky, např. maškarní vyjížďka či „tradiční Golfová hřiště Bílá Opava“ – vyjížďka v bílém.

Milovníci golfu si na území české části Euro- Dostihové a jezdecké akce na Albertovci regionu Silesia přijdou na své. Golfová hřiště v nádherných zámeckých parcích nabízí gol- Panský dvůr Albertovec (dříve Hilvetihof) byl fové areály v Šilheřovicích (18 jamkové) založen knížetem Eduardem Lichnovským a Kravařích (9 jamkové). Jedno z největších v roce 1818 a již od počátku byl významným golfových indoor center v České republice hospodářským střediskem a centrálním síd- nabízí Golf Aréna Ostrava na Černé louce. lem panství, jehož pozemky se rozprostíraly na území od Hlučína po Ratiboř. Lichnovští Cyklistické trasy vedli Albertovec až do roku 1945, v roce 1952 pak sem byl ze Šumavy přemístěn státní Pravým „cyklistickým rájem“ lze označit oblast hřebčín zaměřený na chov jezdeckých koní. Hlučínska, která je doslova protkána početný- V průběhu let hřebčín postupně chátral, mi cyklistickými trasami. Územím prochází v současné době však probíhá jeho rozsáhlá mezinárodní cyklotrasa č. 5 „ Jantarová stezka“, rekonstrukce a postupně se sem vrací i dosti- příhraniční cyklotrasa č. 55 „Slezská magistrá- hový a jezdecký život. Od roku 2006 znovu la“, cyklotrasa č. 552 Opava – Racibórz či cyk- probíhá dříve tradiční dostihový a jezdecký lotrasa č. 554 zvaná „Prajzská cesta“. Kvalitně den, který vždy byl oblíbenou akcí milovní- a jednotně značené cyklistické stezky procháze- ků koní, a také další akce pro jezdce i diváky jí nenáročným terénem Hlučínské pahorkatiny (skoková a drezurní soustředění, závody ve a jsou vedeny převážně po málo frekventova- spřežení, podzimní Hubertovy jízdy). ných silnicích, lesních a polních cestách. Nabí- zejí tak nerušenou a klidnou jízdu, při které lze 7.8 Vzdělání obdivovat přírodní a kulturní krásy této oblasti. Mnohé z těchto stezek navazují či jsou přímo ve- Na území české části Euroregionu Silesia se deny i na území polské strany Euroregionu Sile- nachází velké množství středních a vyšších sia, jako např. česko-polská cyklotrasa „Sudický odborných škol a také čtyři vysoké školy – okruh“ otevřená v květnu 2001. Středně nároč- Slezská univerzita v Opavě, v Ostravě pak né trasy nabízí oblast Vítkovska. Z Opavy do Vysoká škola báňská-Technická univerzita, Vítkova a Budišova nad Budišovkou lze dojet Ostravská univerzita a Vysoká škola podni- magickým údolím řeky Moravice, pro náročněj- kání. Tyto školy kromě standardních oborů ší je pak určen 72 km dlouhý okruh, která začíná nabízejí i možnosti studia takových jedineč- a končí ve Vítkově a je veden k vodním nádržím ných oborů, jakými jsou např. propagační Kružberk a Slezská Harta. výtvarnictví zaměřené na vědeckou kresbu 81 a ilustraci, studium uměleckořemeslné se druhu v České republice. Po mnoha letech zaměřením na stavbu varhan či vysokoškol- oprav je opět otevřen pro veřejnost. ské studium požární ochrany a bezpečnosti. NEJVĚTŠÍ HORNICKÉ MUZEUM 7.9 NEJ české části Euroregionu Silesia Největší hornické muzeum v České republice se nachází pod památným vrchem Landek NEJSTARŠÍ Muzeum v Ostravě–Petřkovicích. Muzeum nabízí svým návštěvníkům několik expozic, včetně podzem- Na území Euroregionu Silesia se nachází nej- ní expozice ve štolách skutečného historického starší muzeum v České republice: Slezské dolu Anselm či expozice báňského záchranář- zemské muzeum v Opavě bylo založeno 1. ství, která je největší svého druhu na světě. května 1814. Předstihlo tak vznik Národní- ho muzea v Praze i Moravského zemského NEJVĚTŠÍ VĚTRNÉ KOLO muzea v Brně. V Cholticích, části Městysu Litultovice, se na- NEJvětší archiV chází památkově chráněný mlýn německého typu z roku 1833, který se pyšní největším vě- Zemský archiv v Opavě je třetím největším trným kolem s lopatami v České republice. a také třetím nejstarším státním archivem v České republice. Plní funkci státního oblast- NEJVĚTŠÍ UNIVERZITNÍ CAMPUS ního archivu na území Moravskoslezského a Olomouckého kraje, současně je však také Největší univerzitní campus v České republi- historickým zemským archivem pro bývalé ce má Vysoká škola báňská-Technická univer- vévodství slezské. zita v Ostravě. Na sedmi fakultách této univerzity studuje kolem 15 000 studentů. Jako jediná univerzita v ČR má také svou vlastní hvězdárnu a planetárium.

Nejmenší střední škola

Jednou z nejmenších středních škol v České republice je Střední odborná umělecká škola varhanářská v Krnově, která je zároveň jedinou ve svém oboru v zemi. Studenti zde mají možnost získat vzdělání v jedinečném oboru umělecko-řemeslná stavba varhan.

Historii Slezska střeží Zemský archiv v Opavě, který je jedním NEJMODERNĚJŠÍ KONZERVATOŘ z nejstarších a největších archivů v České republice. V roce 1996 byla v Ostravě otevřena nová Největší památník moderní budova Janáčkovy konzervatoře, založené v roce 1953. Kromě toho konzerva- Betonový obří Památník II. světové války toř má ve svém koncertním sále nejmoder- v Hrabyni přímo u cesty spojující Ostravu nější varhany ve střední Evropě, vyrobené s Opavou patří mezi největší stavby svého v krnovské firmě Rieger-Kloss.

82 8. 10 LET PŘESHRANIČNÍ SPOLUPRÁCE V EUROREGIONU SILESIA

8.1 Významné události období Rok 2002 1998 – 2008 5. července 2002 – Neszmély (Maďarsko) Rok 1998 Podepsána smlouva o spolupráci mezi Euroregionem Silesia a maďarsko-slovenským Euroregionem Váh- 5. května 1998 - Racibórz Dunaj-Ipeľ. Založení „Sdružení obcí povodí Horní Odry“. Rok 2003 7. července 1998 - Opava Založení „Regionálního sdružení pro česko-polskou 3. dubna 2003 - Opava spolupráci Opavské Slezsko“ (dnes Euroregion Sile- Valná hromada české části Euroregionu Silesia sia-CZ). schválila změnu názvu „Regionálního sdružení pro česko-polskou spolupráci Opavské Slezsko“ na název 20. září 1998 - Opava „Euroregion Silesia–CZ“. Podpis smlouvy o spolupráci mezi „Sdružením obcí povodí Horní Odry“ a „Regionálním sdružením 4. – 6. června 2003 – Racibórz, Opava pro česko-polskou spolupráci Opavské Slezsko“ pod Euroregion Silesia organizoval XII. Fórum pol- názvem Euroregion Silesia. ských hraničních regionů.

Rok 1999 Rok 2004

3. prosince 1999 - Opava 6. května 2004 – Esztergom (Maďarsko) Podpis deklarace o potřebě rekonstrukce silnice spoju- Euroregion Silesia jako jeden ze zakládajících členů jící hlavní města Euroregionu Silesia včetně zvýšení podepsal zakládací listinu Konzultativní rady euro- kapacity mezinárodního hraničního přechodu Sudice regionů visegrádských zemí. – Pietraszyn a vybudování obchvatů obcí a měst na této trase. 21. - 22. října 2004, Opava Euroregion Silesia se podílel na konání jubilejního Rok 2000 X. zasedání Česko-polské mezivládní komise pro pře- shraniční spolupráci v Opavě. 15. března 2002 - Opava Podpis navazující deklarace o potřebě rekonstrukce Rok 2005 silnice spojující hlavní města Euroregionu Silesia. duben 2005 Rok 2001 Byla zahájena spolupráce Euroregionu Silesia s francouzsko-německým REGIO PAMINA. 3. – 5. září 2001 - Wroclaw Na VII. Zasedání Česko-polské mezivládní komise pro 12. května 2005 - Racibórz, Opava přeshraniční spolupráci byla založena pracovní pod- Výjezdní zasedání Komise pro záležitosti Evropské skupina pro otázky euroregionů, spolupředsedy této pra- unie Sejmu Polské republiky v Euroregionu Silesia, covní podskupiny se stali nejvyšší představitelé Eurore- na kterém projednány záležitosti volného pohybu osob gionu Silesia: Andrzej Markowiak a Jan Mrázek. na polsko-české hranici, financování polsko-české

83 přeshraniční spolupráce, problematika evropských seskupení pro územní spolupráci a byly představeny vybrané projekty přeshraniční spolupráce škol.

4. července 2005 Zahájení Fondu mikroprojektů v Euroregionu Sile- sia v rámci programu Iniciativy INTERREG IIIA Česká republika – Polsko.

Rok 2006 březen – květen 2006 – Opole Jednání zástupců Euroregionu Silesia se zástup- ci Opolského vojvodství, Moravskoslezského kraje a Ředitelství silnic a dálnic ČR ve věci rekonstrukce silnice spojující hlavní města Euroregionu Silesia.

23. – 25. listopadu 2006 – Pamplona (Špa- nělsko) Euroregionu Silesia bylo na mezinárodní konferenci uděleno čestné uznání Asociace evropských hranič- ních regionů za studii „Border Crossing v Euroregi- onu Silesia“. Na slavnostním setkání u příležitosti státního svátku České republiky v prostorách Slezského vojvodského úřadu převzali Rok 2007 zástupci Euroregionu Silesia z rukou generálního konzula ČR v Katovicích Josefa Byrtuse vyznamenání Ministerstva říjen 2007 – Brusel zahraničních věcí ČR. Oceněna byla jak činnost obou částí Výborem regionů EU byla ustavena odborná skupina euroregionu, tak i jednotlivců za dlouholetý osobní přínos pro záležitosti tzv. evropských seskupení pro územní k rozvoji česko-polské přeshraniční spolupráce. Na snímku zprava: zakladatelé Euroregionu Silesia Jan Mrázek a Andr- spolupráci s názvem „EGTC Expert Group“, členem zej Markowiak, dlouholetá tajemnice české části euroregionu této skupiny se stala česká část Euroregionu Silesia. Jana Novotná Galuszková, generální konzul ČR v Polsku Jo- sef Byrtus, starosta Gminy Kietrz a dlouholetý člen nejvyšších 25. října 2007 – Katowice orgánů euroregionu Józef Matela a Beata Stępień, ředitelka Česká i polská část Euroregionu Silesia obdržela Základní školy č.1 v Ratiboři. Foto: archiv Euroregionu Si- vyznamenání Ministerstva zahraničních věcí ČR lesia – stříbrnou medaili Jana Masaryka za dlouholetý a aktivní přínos k rozvoji česko-polské přeshraniční Rok 2008 spolupráce. 28. dubna 2008 20. prosince 2007 – Cieszyn, Český Těšín Zahájení Fondu mikroprojektů v Euroregionu Sile- U příležitosti přistoupení nových členských států EU sia v rámci Operačního programu přeshraniční spo- k Schengenskému prostoru se konala společná konfe- lupráce Česká republika – Polská republika. rence Euroregionů Těšínské Slezsko, Beskydy a Sile- sia, v jejímž závěru byla podepsána tzv. Těšínská 28. listopadu 2008 – Opava, Racibórz deklarace. Setkání u příležitosti 10 let Euroregionu Silesia.

84 8.2 Setkání u příležitosti 10 let spolupráce představila dlouholetá tajemnice Euroregionu Silesia Jana Novotná Galuszková a ředitelka polského sekretariátu Daria Kardaczyńska. K dalším U příležitosti 10. výročí založení Euroregionu aktuálním tématům konference patřil Ope- Silesia se dne 28. listopadu 2008 uskutečnilo rační program přeshraniční spolupráce Čes- slavnostní setkání, jehož první částí byla kon- ká republika – Polská republika 2007-2013, ference o přeshraniční spolupráci. Tato „evropská seskupení pro územní spolupráci“ konference se konala v aule Slezské univerzi- jako nový typ subjektů v Evropě či zcela nový ty v Opavě a zúčastnili se jí hlavní aktéři čes- fenomén v Euroregionu Silesia: přeshraniční ko-polské přeshraniční spolupráce – zástup- spolupráce tzv. místních akčních skupin. Sou- ci příhraničních obcí a měst, euroregionů, částí konference bylo i mimořádné slavnost- českého a polského ministerstva pro místní ní zasedání Rady české části euroregionu, na rozvoj, škol a dalších organizací z obou stran kterém bylo přijato Statutární město Ostrava hranice podílejících se na rozvoji přeshranič- za nového člena Euroregionu Silesia. ní spolupráce. Odpolední program oslav pokračoval v Rati- V úvodu této konference pan Andrzej Mar- boři kulturně-společenským setkáním. kowiak, jeden ze zakladatelů Euroregionu Setkání zahájil a přítomné na této druhé čás- Silesia, připomněl samotné počátky euroregi- ti oslav 10. výročí Euroregionu Silesia přivítal onu, připomněl události a osoby období, kdy se předseda Rady Mirosław Lenk. Poté vystoupili teprve utvářela myšlenka na založení eurore- vzácní hosté tohoto setkání: polský poslanec gionu. Kromě Andrzeje Markowiaka historii Evropského parlamentu Jan Olbrycht a polský euroregionu připomněl také doc. Jan Mrázek, konzul v Ostravě Jerzy Kronhold. A pak násle- který se jako tehdejší primátor příhraničního dovaly gratulace a dárky, které představitelé města Opavy podílel na jeho založení. Součas- všech česko-polských euroregionů předali do nou roli euroregionu v oblasti přeshraniční rukou obou ředitelek Euroregionu Silesia.

Konferenci o přeshraniční spolupráci, která se konala v prostorách auly Slezské univerzity v Opavě, předsedali současní nejvyšší představitelé Euroregionu Silesia: pan Zbyněk Stanjura, primátor Statutárního města Opavy (druhý zprava), a pan Mirosław Lenk, primátor města Racibórz (třetí zprava). U řečnického pultu je pan Andrzej Markowiak, jeden ze zakladatelů Euroregionu Silesia. Foto: archiv Euroregionu Silesia

85 Euroregionu Silesia přijeli k jeho výročí popřát zástupci všech euroregionů česko-polského příhraničí – Nisa, Glacensis, Praděd, Těšínské Slezsko a Beskydy. Společná fotografie bude připomínkou příjemného, přátelského setkání. Foto: archiv Euroregionu Silesia

86 Po „narozeninových gratulacích“ ze strany mentech zaznamenáno nebylo. Chtěl bych své vystou- zástupců všech česko-polských euroregionů pení věnovat časovému období, ve kterém vznikla nej- byly slavnostně vyhlášeny nejlepší přeshra- prve myšlenka a potom jsme se připravovali na vznik niční projekty financované z Fondu mikro- Euroregionu Silesia. Chtěl bych vám představit projektů v Euroregionu Silesia v rámci pro- krátký nástin zrodu této myšlenky, kroky, které jsme gramu INTERREG IIIA. Setkání bylo také udělali - samozřejmě pouze ty, které si pamatuji nebo příležitostí pro představení regionálních mám zapsané ve svých osobních poznámkách, protože předvánočních zvyků a tradic v Polsku – tra- dnes se to určitě ještě nedá zkompletovat. Různé stopy dičních Andrzejek a svátku Božího narození. těchto kroků se nacházejí na různých místech, a proto Příjemnou atmosféru celého setkání dotváře- si dovolím vzpomenout také na události a osoby, které la česko-polská hudební produkce a bohatá se objevily před tím, než byla dne 20. září 1998 pode- polská kuchyně psána smlouva o vytvoření Euroregionu Silesia.

8.3 Vystoupení Andrzeje Markowia- Nepochybně jsou tyto dějiny ve značné míře dějinami ka na setkání u příležitosti 10 let ratibořsko-opavských kontaktů, protože tato města Euroregionu Silesia tvoří osu Euroregionu. Právě kolem této osy byl Euro- 28. 11. 2008 – Konference v Opavě region vytvořen a tato osa do dnešního dne funguje, ačkoli samozřejmě již v menší míře, jelikož stále větší Během přivítání mi Jana Novotná Galuszková aktivitu projevují také členské obce. Tato historie je říkala, abych mluvil jen polsky. Slibuji, že se budu dlouhá a sahá několik staletí zpátky, dokonce ještě snažit, ačkoli tady v Opavě je vždy velké pokušení dále, protože obě naše města se nacházela vedle sebe, použít tento krásný jazyk, který jsem se měl během ačkoli v různých dobách to bylo rozdílně, přesto ve těch několika let příležitost učit díky kontaktům většině případů ve svých dějinách zohledňovala ve s mnoha českými přáteli. svém rozvoji vzájemnou existenci. Nutno připome- nout, že muselo existovat podhoubí, základ, na kte- Páni starostové, vážení hostitelé, vážení hosté. rém bylo v letech 1995, 1996 a později možno stavět a připomínat události z našich několik staletí společ- Když jsem obdržel program a přečetl si třetí bod „Ději- ných a bohatých dějin. ny Euroregionu Silesia” a dále, že jsme my dva − Jan Mrázek a já − uvedeni jako zakladatelé Eurore- Své vystoupení bych však chtěl věnovat časovému gionu, ihned se mi vybavila legenda „O Lechu, Čechu úseku, ve kterém pracujeme již společně, a začít od a Rusovi“. Dnes je to k smíchu, ale možná po něko- vyjádření úcty těm, kteří činili rozhodnutí, která lika staletích někdo najde dějiny našeho Euroregionu nám později usnadňovala činnost − lidem, kte- a přečte si, že byli nějací zakladatelé. Samozřejmě ří po roce 1989, kdy v Polsku a v České republice seznam zde uvedených zakladatelů je příliš krátký. byla zaváděna obecní samospráva, pochopili, že se Můžeme jich uvést daleko více. Nebýt mnoha osob, objevila velká příležitost, abychom na sebe pohléd- které zde nejsou uváděny jménem a příjmením, pak li přes slábnoucí bariéru hranice, která i přesto, že by se dnešní setkání nekonalo. Zkusím tedy, v tomto jsme byli přáteli v takzvaném socialistickém tábo- bodě, když budu hovořit o historii, alespoň některé ře, nás rozdělovala. K těm lidem nutno na počátku z nich připomenout. devadesátých let řadit představitele samosprávných orgánů Opavy a Ratiboře. Právě oni přijali rozhod- Měl jsem samozřejmě problém, protože o historii nutí a pracovali na vytvoření hraničních přechodů. Euroregionu Silesia, sice jen desetileté, lze hovořit Tyto hraniční přechody značně zkrátily vzdálenost dlouho, a i pokud na to máme čtyřicet minut, je to mezi Opavou a Ratiboří. Abychom se dříve dostali příliš málo, ale mám za to, že tyto dějiny jsou zazna- z jednoho města do druhého, bylo potřeba jet přes menány v různých dokumentech, listinách, zprávách, Bohumín a Chalupki. Otevření hraničního přecho- zaměřím se tedy spíše na to, co možná v těchto doku- du Pietraszyn – Sudice v roce 1993 způsobilo, že 87 tato cesta byla mnohonásobně zkrácena, ale ne tak jsme 13. dubna prožívali velmi bouřlivé oslavy, dobře úplně, takže doufám, že bude ještě kratší, o čemž se připravené, spojené s oslavami 50. výročí osvobození ještě zmíním. Opavska. Byli jsme zde celý den. Museli jsme se čás- tečně rozdělit, protože akcí bylo mnoho, ale já jsem Mé první setkání se zástupci Opavy ve funkci primá- si zejména zapamatoval návštěvu ve Štítině u domu tora Ratiboře se uskutečnilo v listopadu 1994, kdy generála Heliodora Píky, ve kterém se tento odvážný nás trochu nečekaně navštívil primátor Opavy Jiří člověk, hrdina, diplomat narodil. O tragickém osudu Staněk se svými spolupracovníky. Pamatuji si, že to Heliodora Píky bychom mohli mluvit dlouho. Je to byl pro mne velký zážitek, první kontakt se skutečný- jeden z českých hrdinů, kteří službě vlasti obětova- mi zástupci České republiky a současně s primátorem. li svůj život. V roce 1949 byl zavražděn na základě On právě končil své funkční období a já jsem ho začí- trestu smrti, který mu byl udělen, a byl to hanebný nal. Hovořili jsme dlouho, plánovali budoucí činnost, rozsudek. To byla tehdy pro mne také lekce dějin naše- ale Jiří Staněk později nekandidoval v listopadových ho nejbližšího souseda. První současný hrdina, jehož volbách, takže to byl současně náš poslední služební tragický osud jsme poznali – generál Heliodor Píka. kontakt. Setkávali jsme se na jiných místech, ale již Později po několika letech jsem měl příležitost poznat ne v pozici prezidenta města − primátora. jeho syna, plukovníka Píku, velitele opavské vojenské posádky. Velice důležitým aspektem pro nastartování naší činnosti a navazování spolupráce byla návštěva dne Takto jsme postupně rozvíjeli vzájemnou spolupráci, 23. března 1995. Mám tady napsána přesná data, vzájemné kontakty. protože léta jsem si poznamenával všechny důležité skutečnosti s přesným popisem, takže dnes tato data Využili jsme také pozvání ředitele Šomka a 24. dub- mohu přesně uvádět. na jsme poprvé jeli do opavské opery. Tehdy to již byla větší delegace, neboť čítala 8 osob. Měl jsem příležitost Dne 23. března 1995 se v Ratiboři uskutečnila náv- být poprvé na česky zpívané opeře. Moje žena, když štěva delegace z Opavy. Delegaci tehdy vedl nový jsem jí oznámil, že pojedeme do Česka na Nabucca, primátor Jan Mrázek a doprovázeli ho jeho zástup- zvolala: „Přece nebudu ničemu rozumět!“ Já jsem jí ce Oldřich Wagner a ředitel Šomek, šéf Slezského to vysvětlil: „Neboj, bude v originále.” a ona odpově- divadla. Tehdy jsme poprvé začali rozvíjet vize něko- děla: „Pokud v originále, tak je to v pořádku.”. A ih- likaletých aktivit pro vzájemné využití potenciálů, ned si uvědomila, že v originále - to znamená italsky. které obě města měla a mohla si navzájem poskyt- Opera byla částečně v originále, částečně česky. Prá- nout. Poznamenal jsem si dokonce, že tato návštěva vě italsky roli Nabuchodonozora zpíval tehdy Pavel probíhala od 13 do 18 hodin. Na první setkání je Kamas. Zde přítomný Jan Mrázek si jistě pamatu- to poměrně dlouho. Určitě jsme něco snědli (to jsem je Pavla Kamase, vynikajícího barytonistu, ostatně si nepoznamenal), ale hladoví jsme určitě neseděli. nositele řady ocenění. Byl to bod zvratu, který nás k sobě pozitivně nasměro- val. Potkal jsem tehdy Jana Mrázka, člověka, kterého Potom probíhaly další události a bude dobře je zde jsme neznali. Přijel za námi Čech, který se ukázal být připomenout. velmi milým, otevřeným a moudrým člověkem, a i to nás povzbudilo k další činnosti. 25. června 1995 − oslavy 100. výročí vzniku želez- niční tratě Ratiboř − Opava. Od konce 2. světové Obdrželi jsme pozvání do Opavy a dlouho jsme neče- války již toto spojení neexistuje, ale kulaté výročí kali, neboť již 13. dubna 1995 jsme společně s před- jejího vzniku bylo slaveno velmi okázale. Oslavy sedou městského zastupitelstva Ratiboře odjeli na byly zajímavé a stojí za to jim věnovat několik vět. oslavy 800 let první dochované zmínky o Opavě. V Opavě byl přistaven zvláštní historický vlak s při- Naše města jsou víceméně stejně stará, první zmínky pojeným salónním vozem. My, jako delegace z Ratibo- o nich se objevují v přibližně stejné době, ale tehdy ře, společně s primátorem Janem Mrázkem a polským 88 velvyslancem z Ostravy Piotrem Szwarcem jsme jeli Wolnik z Krzyżanowic, Michał Łoziński, starosta v jednom kupé v tomto salónním voze. Mám dokonce Kietrze, no a já samozřejmě, jako hostitel jsem se také dodneška jízdní řád vydaný speciálně pro tuto pří- účastnil. Tehdy jsme se během rozhovorů o spolupráci ležitost. V 9:21 historický vlak odjížděl z Opavy. Jel dostávali již mimo hranice Ratiboře a Opavy. Teh- až do Chuchelné a na každé stanici, kde zastavil, nás dy byl přítomen také zástupce PKP (Pozn.: polské čekala delegace se starostou obce a s občany. Byl jsem státní dráhy), vedoucí stanice v Ratiboři Kazimierz překvapen množstvím lidí, kteří na nádraží přišli, Kazuk. Protože jsme byli povzbuzeni těmi štamprlí- aby nás tam přivítali. Nebudu tajit, že jsme dosta- ky z trasy Opava – Chuchelná, možná Ratiboř, tak li i po štamprli, takže než jsme dojeli do Chuchelné, jsme se rozhodli začít pracovat na obnovení této tra- tak jsme již pociťovali české pohoštění. Poznal jsem tě vybudováním její zničené části. Chyběl tam jeden tehdy starostu Kravař Mirka Tošera. Mirek Tošer se most, no a stále chybí. Bohužel, tato trať nebyla do měl čím pochlubit, protože z jeho města pocházela dnešního dne zprovozněna. Tehdy nás vedoucí Kazuk tehdy Miss Evropy Monika Žídková, která nás také velmi brzdil v našem rozletu, říkal, že aby taková trať vítala na nádraží v Kravařích. Potom byly Bolatice, fungovala, musí být zisková, a uváděl ještě mnoho kde nás vítal již bohužel zesnulý František Solich, dalších důvodů proti obnově této tratě. Nevím, zda člověk, který má velké zásluhy pro Euroregion. Nějak měl pravdu, ale v každém případě se ukázalo, že se zvlášť dobře jsem si zapamatoval ty „štamprlíky“, ale stalo tak, jak předpokládal. také vynikající atmosféru. V Chuchelné jsme naši vlakovou eskapádu ukončili a dále jsme pokračovali Následující setkání se týkalo již jiného způsobu autobusem, protože železniční trať je dodnes částečně komunikace Ratiboře s Opavou, mezi regionem rati- zničená. Jeli jsme do Krzanowic. Byla to zajímavá bořským a opavským, tj. výstavby silnice označené akce a velvyslanec Piotr Szwarc z našeho konzulátu číslem I/46. Tehdy jsme velmi chtěli, aby stará histo- byl s námi až do konce. Připomínám to, abych uká- rická silnice, která kdysi spojovala Prahu a Varšavu, zal, jaká byla tehdy nálada a v jakých podmínkách byla vedena tak, aby zkrátila příjezdovou vzdálenost a atmosféře jsme se blížili k myšlence o instituciona- do Opavy o 6 kilometrů. Setkání v této věci se, jak lizaci naší spolupráce. jsem řekl, uskutečnilo v Ratiboři. Tehdy přijel pri- mátor Mrázek, přijel také Jan Fischer z Okresního Druhou část svého příspěvku jsem nazval „První úřadu v Opavě, člověk, kterého si spojuji s mapami. rozhovory o spolupráci“. Tehdy jsme byli ohromeni Měl vždycky plno map a pro každou příležitost. Při- výhledy z okna vlaku nebo ze scény opavského diva- vážel obvykle různé svitky, někdy byly vyšší než on dla a možná se nám ještě heslo „spolupráce“ ne zcela sám. Jan Fischer měl vždy všechny potřebné mapy. objevovalo v povědomí, ale o něco později, když jsme se Vždy si na to vzpomenu, protože díky tomu jsme se setkávali, jsme došli k závěru, že je třeba naše vzájem- vždy v terénu dobře zorientovali. Snili jsme teh- né kontakty institucionalizovat a rozvíjet více orga- dy o tom, jak zkrátit cestu mezi Opavou a Ratibo- nizovaným způsobem a v širším územním rámci. ří. Když jsme se už k sobě obrátili, bylo potřeba se nějak efektivně dopravně propojit. Dnes silnice I/46 A tak se 20. října roku 1995 na ratibořském měst- ještě neexistuje a určitě nebude v navrhované trase ském úřadu konalo oficiální setkání zástupců Opavy − objezdu „rohovského pytle“, protože tento rohov- a Ratiboře na téma spolupráce, jak jsme ji tehdy nazý- ský důl – ložisko sádry, nám velmi ztěžuje silniční vali „příhraniční“. To bylo důležité setkání. Setkání dopravu. Diskutovali jsme dost náruživě a Michał se zúčastnili velvyslanci − polský z Ostravy a Josef Łoziński z Kietrze vycítil příležitost, že by Kietrz na Byrtus, velvyslanec České republiky v Katovicích, na tom mohl vydělat, protože na plánované trase nové kterého budou určitě historici vzpomínat jako na toho, silnice bylo potřeba asi 9 hektarů v jeho obci prodat který pro Polsko hodně udělal. Byli přítomni také Čechům. On to chtěl prodat draho. Potom vymyslel, zástupci českých samospráv − primátor Jan Mrázek že by to bylo možné vypořádat v rámci tzv. delimitace, a blahé paměti František Solich z Bolatic. Přijeli protože zbývalo vypořádat nějakých 370 ha mezi Pol- také zástupci našich samospráv − starosta Wilhelm skem a Českem v náš prospěch. Michał Łoziński byl 89 velmi praktickým starostou, on všude hledal možnosti v tomto území. Tehdy ještě nikdo nepoužíval název jak udělat dobrý obchod a tehdy chtěl těch 9 ha dobře „Silesia“, ačkoli jsme již používali termín euroregi- prodat, ale po nějaké době se definitivně ukázalo, že on. Když se dívám na konferenční materiály, hovoří silnice v plánované trase již není potřeba, když jsme se tam o ratibořsko-opavském euroregionu. Konfe- se stali členy Evropské unie. Doufám však, že v blízké renci jsme připravovali dlouho a důkladně; mám ve budoucnosti, když pojedu do Sudic, uvidím ceduli se svých poznámkách uvedeno, že od února do září roku směrem doprava na Opavu přes Ściborzyce Wielkie. 1996. První organizační setkání se uskutečnilo 27. Ta silnice již existuje, lze po ní jet na kole, a dokonce, února za účasti velvyslance Byrtuse a zástupců vědy: když někdo moc chce - i autem, ale to nedoporučuji, profesora Jankowského - prorektora Slezské univer- protože jsou tam ještě značky, které to zakazují. Již zity, profesora Martina Černohorského - prorektora tehdy se nám ta cesta jevila jako velmi potřebná. Není Slezské univerzity v Opavě a profesora Krystiana přesně taková, jak ji měl inženýr Jan Fischer nakres- Heffnera ze Slezského institutu v Opoli. Tehdy jsme lenou ve svých mapách a jak to chtěl František Petroš, se zamýšleli nad tím, jak připravit takovouto kon- starosta Sudic. Doufám, že ta silnice někdy povede ferenci, jak klást otázky, abychom obdrželi přesné stejně jako ta historická, jak jsme to s překvapením a užitečné odpovědi. tehdy zjistili, ale nikdo se v roce 1995 nedomníval, že v brzké době budeme moci po ní jet. Když nás teh- Nebudu již hovořit o podrobnostech příprav, ale dy poprvé zavezli po této silnici až k hranici, byl na domnívám se, že ta konference byla klíčovým momen- celou šířku nasypán velký val napříč silnicí tak, aby tem. Proběhla ve dnech 12. – 13. září, nejprve v Rati- nikdo nemohl ze Sudic projet do Ściborzyc Wielkich. boři a druhý den byla ukončena v Opavě. Přijelo mno- Dnes už tam ten val není a věřím, že brzo již nebude ho hostů. Byla to konference polsko-česko-německá. problém. Obyvatelé Ściborzyc si zkrátí o 14 km cestu Tehdy jsme již věděli, že pokud chceme plně využít do Ratiboře průjezdem přes Sudice a ne přes Kietrz, možnosti a bohatství historie mnohaletého rozvoje jak předtím jezdili. To je měřitelný přínos našeho tohoto regionu, nemůžeme pominout jakoby třetí nohu vstupu do Evropské unie. tohoto společensko-historického komplexu, tj. dědic- tví německého původu, jelikož tato oblast také stov- Potom následovaly další události. Vstupujeme tedy do ky let přináležela německému státu, byla formována roku 1996. Začínáme hledat způsob nebo směr, kte- vlivem jeho tehdejší kultury, tvořící do dnešních dob rým bychom se měli vydat, abychom z naší rozšiřující dochované zdroje a potenciál. Proto to byla trojstran- se spolupráce vytvořili instituci. Tou institucí měl ná konference. Byli potřeba tři animátoři − profesor být v konečné fázi euroregion. Tehdy již na polsko- Krystian Heffner ze Slezského institutu byl hlavním české hranici existovaly a vznikaly nové euroregiony. moderátorem a pomáhali mu profesor Heinz Kiefer Fungoval Euroregion Nisa na polsko-česko-němec- z Essenu a pan rektor Martin Černohorský. Toto byla kém trojmezí. Jak si dobře pamatuji, vznikl v roce z mnoha hledisek skutečně zajímavá událost. Tehdy 1991. Rozhodli jsme se jít stejnou cestou, abychom vznikly materiály, tyto materiály jsem si tady vzal naší partnerské spolupráci vtiskli podobnou organi- s sebou, bohužel nejsou moje, protože ty mé si samozřej- zační formu. Znali jsme se čím dál lépe, zástupci obcí mě kdysi někdo půjčil a už je nevrátil. Tehdy po kon- z obou stran hranice se setkávali stále častěji, lidé si ferenci jsme shromáždili přednesené referáty a vystou- také zvykli a stálo za to na tomto základu vytvo- pení a vydali jsme je v tištěné podobě. Kdo pořádá řit instituci zaměřenou na rozvíjející se spolupráci. konferenci, ví, jak obtížné je později dát dohromady Začali jsme se učit a napadlo nás, abychom využili materiály v tištěné podobě. Nám se to však naštěstí poznatky vědecky činných lidí. Nacházíme se právě povedlo. Když si dnes čtu úryvky, divím se, jaký jsme na univerzitě, tudíž na vhodném místě, abychom to tehdy měli cit. Název konference − „Region Opava zmínili. Rozhodli jsme se uspořádat vědeckou konfe- - Ratiboř − historie a perspektivy v Evropské unii” renci, která díky účasti věci znalých, angažovaných, − hovoří sám za sebe. V roce 1996 Polsko a Česká vhodných specialistů měla prozkoumat možnosti republika ještě ani nezahájily rozhovory o možnos- fungování takovéto struktury, jako je euroregion ti přijetí do Evropské unie a nám se již tehdy zdálo 90 o společné Evropě bez hranic a snažili jsme se vyme- spolupráce, kteří nás upozorňovali na důležité věci, zit naše místo v budoucnu. Uplynulo 8 let do prvního kterým jsme museli věnovat pozornost v naší společ- května roku 2004, kdy byly naše země přijaty do rodiny né činnosti. K těmto lidem patřil pan Julian Golak, evropských států. Nám se tehdy v roce 1996 již o ní zdá- člověk - ikona. Ostatně akce tohoto typu byly úspěšné lo a snažili jsme se na to připravit, protože jsme cítili, že hlavně proto, že téměř všude byli nějací snílci, tako- to je cesta, kterou se Evropa zřejmě vydá, že se to povede, ví nadšenci jako v Euroregionu Nisa zde přítomný že naše deklarace o přistoupení z roku 1994 bude napl- můj kolega Andrzej Jankowski nebo Marcin Zawiła něna. Tehdy jsme ještě nevěděli kdy, ale ta konference a v Euroregionu Těšínské Slezsko přítomný euro- a vzniklý sborník obsahující různé závěry a výsledky nás poslanec Jan Olbrycht a Václav Laštůvka. Vítám na to v jistém smyslu připravily. Tady je jakoby popsá- tě, Václave, všiml jsem si, jak jsi vešel, tobě také za na naše cesta do společné Evropy v opavsko-ratibořském mnoho vděčíme. Takovou osobou je také Julian Golak příhraničí, naše šance a rizika, se kterými se můžeme z Euroregionu Glacensis a mnoho jiných, které nejsem setkat. Proto byla tato konference tak důležitá. sto vyjmenovat. Takoví lidé měli zásluhu na tom, že spolupráce v polsko-českém příhraničí mohla přinést Byly také akce charakteru, nechci říct zábavního, měřitelné výsledky. ale určitě integračního. Rozhodli jsme se například zavést jako stálý bod společné činnosti „Dny Opavy My jsme byli na tomto místě a konečně jsem se ocit- v Ratiboři“ a „Dny Ratiboře v Opavě“. První tako- li v situaci, kdy jsme se rozhodli utvořit euroregion. vá, tehdy jednodenní, akce se uskutečnila 8. června Přemýšleli jsme společně čím začít. Zrovna se sešlo, že 1996. Mám tady s sebou program, tehdy byl ještě jsme byli, ještě s jinými osobami, pozváni primátorem dost skromný. Když se dnes podívám na program před Janem Mrázkem na slavnostní podepsání smlouvy chvílí vzpomínané konference na krásném křídovém o vytvoření Euroregionu Těšínské Slezsko. Hosti- papíře, to bylo na takovém papírku. Z programu telem byl tehdejší starosta Cieszyna Jan Olbrycht. vyplývá, že první ročník celodenních oslav byl zahá- Bylo to 22. dubna 1998 právě v tomto městě. Tam jen v devět hodin a ukončen, jak jsem si pozname- jsem tehdy poznal Václava Laštůvku, který nám poznal, kolem půlnoci společným setkáním účastníků ve ději velmi pomohl s přípravou administrativních Středisku sportu a rekreace a neskrývám − byly také a právních záležitostí, protože jsme se potýkali také štamprle. Nešlo o to, abychom si dodali odvahy, ale s rozdíly v právních předpisech. Polská legislativa byla spíše, abychom si vyměnili zkušenosti s konzumací jiná, česká také jiná. My, jako polská strana, jsme se alkoholických nápojů, které vyráběli naši sousedé. snažili vytvořit instituci, Češi naopak hovořili, že to Tyto zkušenosti již máme a můžeme je poskytnout není možné, protože u nich legislativa nepočítá s vytvo- ostatním. Tyto dny společných setkání obyvatel Opa- řením instituce nadnárodního charakteru nebo na mezi- vy a Ratiboře se z počátku konaly dvakrát ročně. Na státní úrovni. Museli jsme přijmout, že budeme utvářet jaře v Ratiboři, potom na podzim byl „Den Ratiboře spíše formu spolupráce pod názvem euroregion. To vše v Opavě“, který měl podobný průběh. Těchto setkání vyžadovalo důkladné projednání. Jednání se účastnil bylo mnoho. O nich již nebudu hovořit, protože by to také generální konzul České republiky v Katovicích bylo na samostatné setkání. Josef Byrtus, který nás také velmi podporoval. Když jsme to vše zvládli, objevil se problém, jak nazvat tento nový Další kapitolu svého vystoupení jsem nazval „Ces- útvar. Vymýšleli jsme různé názvy, pamatuji si název ta do euroregionu“. Výše popsaná konference nám „Odra“. A pak jednoho dne jsme při nějaké příležitosti samozřejmě nastínila naše šance a možnosti, ale nyní seděli v Moravské kapli v Opavě; nepamatuji si, zda jsme se museli zorientovat jak fungovat v praxi. Proto byly štamprle, ale je to možné, protože jsme měli takové jsme jezdili za našimi kolegy do Euroregionu Nisa, tvůrčí myšlenky. Tehdy nám konzul Byrtus navrhl, aby- do Euroregionu Glacensis. Pamatuji si náš společný chom zkusili nazvat náš euroregion „Silesia“, názvem výjezd s panem primátorem Mrázkem do Náchoda na souvisejícím s krajinou, ve které se nacházíme, v latině, „Sedmé polsko-české dny křesťanské kultury“. Tam která nikoho nepreferuje. Tyto a jiné argumenty nás pře- jsme se setkali s lidmi, velkými příznivci přeshraniční svědčily a rozhodli jsme se, že to bude „Silesia“. 91 Když jsme v dubnu, jak jsem již uvedl, jeli do Cies- na Peprníka z Katovic a nového polského generálního zyna, trochu jsme jim záviděli, jak tam spolu jedna- konzula Marka Masulanise z Ostravy. Byl přítomen jí, podepisují tu svou smlouvu. Ta slavnost byla moc také senátor Jan Voráček, donedávna ještě starosta pěkná. Rozhodli jsme se, že my také musíme udělat Hlučína, byli přítomni čeští poslanci a starostové nějaký takový veřejný krok, proto jsme hned násle- českých obcí. Těch hostů bylo mnoho. Byli tam samo- dujícího dne jeli do Katovic na zahájení prvních zřejmě zástupci z Opavy a také z Nového Jičína. To „Českých dnů“. Tam jsme také slavnostně podepsa- mám zapsáno a možná jsem na někoho zapomněl, ale li, jako zástupci čtyř polských a českých samospráv, tito hosté tam byli určitě. Atmosféra byla důstojná, harmonogram postupu utváření euroregionu. Ten- když jsme podepisovali smlouvu o vytvoření Eurore- to harmonogram byl podepsán primátorem Opavy gionu Silesia. Dne 5. října bylo opakování v muzeu Janem Mrázkem, starostou Głubczyc Dariuszem v Ratiboři. Ve 13 hodin tam bylo zahájeno slavnostní Kaśkowem, starostou Krnova Bedřichem Markem podepsání polské verze smlouvy. V Opavě podepiso- a mnou za Ratiboř. Akce proběhla v milé atmo- valy 3 osoby: primátor Jan Mrázek za Opavu, já za sféře za přítomnosti mnoha hostů, hostitele těchto Ratiboř a starosta Bedřich Marek za Krnov; v Rati- dnů – konzula Josefa Byrtuse, zástupců vojvodství boři přibyl k tomuto složení ještě Dariusz Kaśków, v Opoli a Katovicích, a tudíž to také byla význam- starosta Głubczyc. To byly čtyři samosprávy, které ná událost. tvořili základy Euroregionu. Potom se k tomuto spo- lečenství připojovaly další obce tak, že dnes je jich Potom jsme již připravovali doklady potřebné k vytvo- 20 na polské straně a více než 60 českých. I toto byla ření Euroregionu Silesia tak, že 20. září jsme byli důstojná událost. Podobně, jako tomu bylo v Opavě, připraveni. Právě den 20. září 1998 jsme si vybrali přijeli konzulové, byl přítomný Marek Masiulanis jako den podepsání smlouvy. Samozřejmě protože jsme z Ostravy a Milan Peprník z Katovic, byli tam si neuměli dobře poradit s polskou a českou legislati- zástupci polského Ministerstva zahraničí a Minis- vou, tak jsme tento úkon rozdělili na dvě části. Prv- terstva vnitra a státní správy, byl tam náměstek voj- ní podepsání českého textu mělo proběhnout 20. září vody z Katovic Andrzej Gałażewski, dnes poslanec 1998 v Opavě v Moravské kapli a podepsání polského a místopředseda parlamentní komise pro záležitosti textu mělo proběhnout 5. října v prostorách našeho Evropské unie. Ihned po ukončení slavnosti se usku- ratibořského muzea a tak se také stalo. Dne 20. září tečnilo první zasedání prezidia Euroregionu. Byl byla neděle, jak si dobře pamatuji, ráno jsem odjel zvolen první předseda a místopředseda. Měl jsem do Opavy. Primátor Mrázek mi jel naproti. Setkali tu čest, že jsem byl zvolen prvním předsedou, a mým jsme se v Hněvošicích. Ještě jsem do těch Hněvošic zástupcem se stal Jan Mrázek. Byly to volby na jed- jel dokola přes Kobeřice, ale s nadějí, že se to někdy noleté funkční období, potom mělo dojít ke změně, změní. Setkali jsme se před kostelem a společně jsme v zásadě záměna s primátorem Opavy a tak je tomu šli na mši. V 9 hodin ráno byla mše právě v kostele dodnes. Dohoda je to nepsaná, ale doposud se nám ji v Hněvošicích. Farář nás přivítal, vítal také starostu nějak daří realizovat, a když funkční období skončí Hněvošic Ericha Stříbného, ostatně také zajímavá předsedovi, který je zástupce z české strany, pak na postava. Stál společně s námi a v jedné chvíli během následující funkční období je volen zástupce z polské mše zmizel, ale rychle jsme se uklidnili, když jsme strany. Dodnes je tomu tak, že tuto funkci zastávají jeho hlas uslyšeli z kúru, jak zpívá Ave Maria. To byl střídavě prezident Ratiboře a primátor Opavy. Je to první, nikoli však jediný případ starosty, který svůj nejen čestná funkce, ale také velký závazek. hudební talent dává pro publico bono. Takže Erich Stříbný nás mile překvapil, když jsem uslyšeli, jak Potom bylo již vše první − první kancelář, první moc pěkně zpívá. Po mši jsme již jeli do Moravské ředitel, první rozhodnutí. Prvním ředitelem, Poláci kaple a za přítomnosti zástupců různých institucí, si asi vzpomenou, byl nějaký Marek Migalski, dnes mezi jinými paní náměstkyně ministra vnitra České hvězda polské televize. Komentuje různé politické republiky, asi si nikdo nevzpomene, že se jmenovala události jako doktor Slezské univerzity v Katovicích. Yvonne Strecková, konzulů České republiky - Mila- Trochu tendenčně komentuje, ale důležité je, že u nás 92 začínal, u nás se učil. Myslím, že ta tendenčnost se úřadě. Pamatuji se, že měla takový hezký kožíšek ze u něj objevila později. stříbrných lišek. Nevím, proč jsem si zapamatoval ten kožich. Tehdy jsme začali společně přemýšlet, jak tuto První důležitá společná událost – účast na veletrhu spolupráci rozvinout a dnes má Olga Procházková „Regiontour“ v Brně. Tehdy jsme se rozhodli prezen- svůj polsko-český fanklub asi se stovkou příznivců. Já tovat se venku a od roku 1999 jsme se začali účast- mám tu čest mít průkaz s číslem jedna. Z toho je vidět, nit turistických veletrhů probíhajících každoročně že ne poprvé, ani naposled kultura sbližuje národy v Brně. Po několik let tam Euroregion Silesia měl a může být základem společné činnosti. Mnoho také svůj stánek. pro rozvoj polsko-české spolupráce v našem euroregionu udělali dnes již nežijící historici − ředitel zámec- Blížím se k závěru svého vystoupení; chtěl bych se kého muzea v Kravařích Erich Šefčík, který uměl zmínit ještě o několika záležitostech. První, a asi poměrně dobře polsky (i klít), a jeho vědecký partner nejdůležitější. Nebylo by dnešního výročí, nebylo by doktor Ryszard Kincel, ředitel Městské knihovny takové události, jakou je Euroregion Silesia, nebýt v Ratiboři, která dnes nese jeho jméno. Ryszard Kin- lidí. Lidé, se kterými jsem měl příležitost se setkat cel byl autorem nápadu, který ostatně uskutečnil, před jeho vznikem a které jsem dnes připomněl, jako vydat dopisy pátera Augustina Welzla profesoru zesnulého Frantu Solicha − vynikajícího člověka Vincenci Praskovi. To dílo je dnes studnicí znalos- a kolegu, starostu Bolatic, Frantu Petroše − bývalé- tí o dějinách Ratibořska a Opavska zaznamenaných ho starostu Sudic, a mnoho, mnoho dalších. Konzul v dopisech jednoho člověka druhému, kteří se nikdy Byrtus byl duší našich nápadů, podobně jako zástupci v životě nesetkali. samospráv z příhraničí, jako Wilhelm Wolnik. Wil- helm Wolnik je již v důchodu, ale jak jej znám, dále Dalšími iniciativami, kterými se můžeme pochlubit, těmito věcmi žije. On znal české příhraničí nejlépe jsou nápady učitelů. Měli jsme to štěstí, že na obou z nás všech a nejlépe je chápal. Byli tady úředníci stranách hranice, zejména v Opavě a Ratiboři se našlo z magistrátu zabývající se spoluprací, jako například tolik aktivních a nápaditých učitelů, že prakticky Tomasz Kaliciak, do dnešního dne tajemník Ratibo- dnes každá škola má svého partnera na druhé straně ře. Škoda, že tady není, protože tehdy, ještě jako mla- hranice. Jan Mrázek, ještě si pamatuji, byl ředite- dý kluk, měl mnoho nápadů. Jezdil, možná i nadá- lem opavském Mendlova gymnázia, když s druhým val, že jsem ho posílal jednou do Náchoda, jednou Lyceem v Ratiboři navázal partnerskou spolupráci. do Cieszyna. Musel, ale určitě také chtěl poznávat Tato spolupráce dnes již asi není tak intenzivní, jak pravidla fungování těchto euroregionů. Takových tomu bylo kdysi, ale přece naši učitelé realizovali lidí bylo a je mnoho, ale z důvodu nedostatku času je a stále uskutečňují své nové a velmi zajímavé nápa- nemohu všechny vyjmenovat, ačkoli někteří jsou tady dy. Norbert Mika, ředitel našeho třetího gymnázia, si s námi v sále. jako partnerku ke spolupráci našel Šárku Bělastovou a společně napsali a vydali velmi zajímavou knížku – Chtěl bych vzpomenout také osoby, které naši příhra- příručku k regionální výuce. Měl jsem tu čest věnovat niční spolupráci formovaly skrze kulturu. Byl jsem knížku Václavu Klausovi, když jsem byl na počátku velmi šťastný, když jsem byl jednou na nějakém před- roku 2004 s tříčlennou delegací polského Sejmu na stavení, už si nepamatuji, jestli to byla opera nebo Hradčanech. Vím, že český prezident je dost opatrný opereta, v Opavě a v hledišti jsem potkal asi padesát v příliš intenzivních proevropských iniciativách, a tak občanů z Ratiboře. Takový byl totiž můj sen od první jsem si tehdy řekl, že mu tu opatrnost trochu naruším návštěvy v tomto divadle. Lidé začali jezdit do Diva- a překročím trochu rámec diplomatického protokolu. dla. Věděli sice, že v Bytomi je opera, ale přece do Věnoval jsem mu tu příručku a vysvětlil, jak a proč Opavy to máme o polovinu blíž a to je nyní tradicí. vznikla. Bylo to humorné, protože jsme hovořili česky Nebylo by to v takovém měřítku, nebýt sopranistky a maršálku Borowskému tlumočník překládal, o čem opavské opery Olgy Procházkové, která jednoho dne hovoříme. Tato příručka je dnes bezpochyby v knihov- přijela do Ratiboře a navštívila mě na městském ně na Hradčanech. 93 Chtěl bych tady vyjmenovat všechny skvělé učitele baryton z Ostravy, hráči na dechové nástroje také a připomenout mnoho zajímavých společných akcí, z Ostravy, zpívá talentovaná Ewa Stoszek z Němec- ale nejde to provést v krátkém čase. Jsem rád, že je ka, pocházející z Tworkowa, doprovází mladý var- mezi námi paní ředitelka Beata Stępień a její part- hanista z Píště, zpívá sbor z kostela sv. Anny v Krz- nerka Zdena Ondrášková. Školy, řízené těmito dáma- yżanowicích a tyto všechny diriguje starosta Fulnec- mi, realizovaly zajímavý projekt nazvaný „Příroda zek. To je událost, se kterou se můžete chlubit všude. bez hranic“, v rámci něhož mládež každý rok jezdila Myslím, že starosta ještě bude mít příležitost pozvat na česko-polské tábory do Řecka. Tam se mladí Češi všechny zde přítomné na podobný koncert příští rok. a Poláci, kromě poznávání této zajímavé země, účast- nili také tématických workshopů. Měl jsem možnost Na závěr bych se chtěl ještě vrátit k pamětihodné tam jednou být a právě tehdy jsem poznal Zdenu zářijové ratibořsko-opavské konferenci. Když jsem si a jejího muže. Takový partnerů je dnes velmi mno- po dvanácti letech otevřel konferenční materiály, pře- ho. Vidím tady paní ředitelku Kamilu Kubiak, která četl jsem si slova, která byla pronesena na závěr kon- by také mohla dlouho vyprávět o svých kontaktech. ference. Já vám je přečtu: „Základní vliv na průběh Dokonce mateřské školy z Opavy a Ratiboře dnes mají spolupráce mají dnes lidé působící na různých úrov- navázané partnerství. K osobám, které si zaslouží ních správních struktur. Nejdůležitější roli sehrávají připomenout, patří nepochybně Marcela a Milan a budou sehrávat místní lídři samospráv. Jejich úro- Kubačkovi. Ti zase realizovali velmi originální eko- veň poznatků a porozumění věci integrující se Evro- logické projekty. Také samosprávné orgány v příhra- py svobodných zemí, způsob myšlení nezatížený před- ničí pracují od začátku v zájmu partnerství. Pan sta- sudky, historickými reminiscencemi, konkrétní čin- rosta Krzyżanowic Leonard Fulneczek je po starostovi nost podporovaná a schvalovaná místními obyvateli Stříbném druhý zastupitel, který svůj hudební talent mohou zajistit, že příležitosti a šance, které mají naše zpřístupňuje i ostatním. Právě v Krzyżanowicích je regiony, budou rychle a s užitkem využity. Příkladem již řadu let pořádána pravidelná kulturní akce, která takového lídra, člověka myslícího moderně a evropsky je příkladem mnohostranné spolupráce v našem pří- je docent doktor Jan Mrázek, bez něhož by nebylo hraničí. Během každoročních květnových koncertů intenzivní spolupráce mezi našimi městy.” Tato slova v Krzyżanowicích připomínajících návštěvy Liszta pronesl moderátor na závěr konference a tím mode- a Beethovena v této obci, na scéně v kostele, protože rátorem jsem byl před dvanácti lety já. Myslím, že v určité chvíli je kněžiště přeměněno na scénu, vystu- v závěru svého vystoupení mohu říci, že nic neztratily pují společně umělci z několika zemí − Pavel Kozel, na své aktuálnosti. Děkuji Ti, Honzo.

94 ZÁVĚR

Euroregion Silesia má za sebou prvních deset V listopadu 2006 obdržel Euroregion Silesia let své existence. A stejně jako v životě člově- čestné uznání Asociace evropských hranič- ka těchto prvních deset let života euroregionu ních regionů za mimořádné úspěchy v oblas- zcela zásadně ovlivnilo jeho další růst a vývoj. ti evropské přeshraniční spolupráce a v roce Po prvních nesmělých krůčcích v oblasti čes- 2007 udělilo Ministerstvo zahraničních věcí ko-polské přeshraniční spolupráce a překoná- ČR české i polské části euroregionu stříbrnou ní prvních dětských nemocí Euroregion Silesia medaili Jana Masaryka za dlouhodobý a aktiv- vyrostl a zesílel a dnes je stabilním, funkčním ní přínos k rozvoji česko-polské přeshraniční a zkušeným euroregionem, který je plnohod- spolupráce. notným partnerem mnoha českým, polským i evropským institucím při řešení přeshranič- ní problematiky. Jeho desetiletý vývoj navíc probíhal v období významných evropských událostí, jakými byly vstup České republiky a Polska do Evropské unie v roce 2004, při- stoupení obou zemí k Schengenskému prostoru v roce 2007, schválení evropského nařízení o tzv. evropském seskupení pro územní spo- lupráci, které představuje zcela nový typ sub- jektů v Evropě a které otvírá nové možnosti právě euroregionům, v neposlední řadě také systematická finanční podpora česko-polské přeshraniční spolupráci ze strany Evropské unie, zahájená v roce 1999.

Dnešní Euroregion Silesia bezpochyby splňu- je všechny základní atributy euroregionu tak, jak jej definuje Asociace evropských hranič- ních regionů: „Přestože euroregiony nejsou z pohledu právní formy a organizace zcela stejné, mají mnoho společných vlastností: jsou stálé, mají vlastní identitu oddělenou od svých členů, mají vlastní správní, technické a finanč- ní zdroje, mají vlastní vnitřní rozhodovací pra- vomoci.“ Také svým systémem práce a náplní Ocenění Euroregionu Silesia jsou výzvou přeshraniční spolupráce splňuje typické znaky k dalšímu rozvoji, zároveň však také závaz- euroregionu: jeho činnost není činností dvou kem, který je nutno splnit i v nadcházející samostatných příhraničních regionů, ale je dekádě. V následujících letech musí eurore- orientována přeshraničně, svou činností plní gion obstát nejen v očích oficiálních českých, funkci koordinátora přeshraniční spoluprá- polských i evropských institucí, ale především ce v nejrůznějších oblastech, využívá svých v očích svých obyvatel na obou stranách hra- vlastních zdrojů – personálních, technických nice. Vždyť přece jejich kvalitní životní pod- i finančních k podpoře přeshraničních aktivit mínky, jejich vzájemné dobré vztahy a poro- jiných subjektů. zumění, jejich snaha překonat či zcela potla- 95 čit překážku zvanou státní hranice – toto je smyslem přeshraniční spolupráce. A přeshra- „Před Čechy a Poláky stojí výzva soustředit svou čin- niční spolupráce je smyslem Euroregionu nost na rozvoj bezprostředních kontaktů mezi zástup- Silesia. ci státní správy, zástupci hospodářského života, spo- lečenskými organizacemi a regiony, okresy a obcemi. Možnosti rozvoje tohoto druhu spolupráce jsou pod- míněny podporou příslušných evropských institucí. Ve všech rovinách spolupráce musí čeští i polští partneři, se zřetelem na zájmy svých území a rozvoj regionu, koordinovat směry spolupráce a realizovat společné úkoly.

Hranice mezi Českou republikou a Polskem, nyní vnitřní hranice EU, musí být prvkem sjednocují- cím příhraniční oblasti. Tváří v tvář unijní politice vyrovnávání disproporcí v rozvoji regionů je nezbyt- né vypracovat společnou rozvojovou strategii regionu pohraničí Polska a Česka a poté na ní stavět.“ (z úvodu protokolu z X. zasedání Česko-pol- ské mezivládní komise pro přeshraniční spo- lupráci, konaného ve dnech 21. - 22. října 2004 v Opavě)

V roce 2007 udělilo Ministerstvo zahraničních věcí ČR české i polské části Euroregionu Silesia stříbrnou medaili Jana Ma- saryka za dlouhodobý a aktivní přínos k rozvoji česko-polské přeshraniční spolupráce.

96 LITERATURA Právní dokumenty 1. „Euroregiony na granicach Polski 2007”, 1. Evropská úmluva o přeshraniční spo- Urząd Statystyczny we Wrocławiu, Wro- lupráci mezi územními orgány z roku cław 2007 1980 2. Gorzelak G., Bachtler J., Kasprzyk M. 2. Evropská charta hraničních a přeshra- „Współpraca Transgraniczna Unii Euro- ničních regionů z roku 1995 pejskiej. Doświadczenia polsko-niemiec- 3. Stanovy Euroregionu Silesia z roku 1998 kie”, Warszawa 2004 4. Smlouva o spolupráci pod názvem „Eu- 3. Machus V., Gabbe J., Martinos H. „Prak- roregion Silesia”, Opava, 20. září 1998 tyczny podręcznik Współpracy Transgra- 5. Nařízení Evropského parlamentu nicznej” 2000 a Rady (ES) č. 1080/2006 4. Malarski S. „Prawne i administracyjne 6. Nařízení Rady (ES) č. 1083/2006 zagadnienia organizacji regionów oraz 7. Nařízení Rady (ES) č. 1828/2006 współpracy międzyregionalnej i transgra- 8. Usnesení Evropského parlamentu o úlo- nicznej”, Opole 2000 ze „euroregionů“ v rozvoji regionální 5. Malendowski M., Ratajczak „Euroregio- politiky ze dne 1. prosince 2005 ny - Polski krok do integracji”, Wrocław 9. Protokol z X. zasedání Česko-polské 1998 mezivládní komise pro přeshraniční 6. Mika N., Bĕlastová S., „Společné ratibo- spolupráci z 22. října 2004 řsko-opavské dědictví. Příručka k regio- nální výuce”, Wydawnictwo i Agencja Internetové stránky Informacyjna „WAW”, Racibórz 2000 http://www.kr-moravskoslezsky.cz 7. Pietrzyk T., Polityka regionalna Unii http://www.opava-city.cz Europejskiej, PWN, Warszawa 2004 http://www.infocentrum.opava.cz 8. „Region Opawa – Racibórz. Historia http://www.ostrava.cz i perspektywy w UE”. Materiały z między. http://info.hlucin.com konferencji w Raciborzu 12-13 września http://www.fulnek.cz 1996 pod red Heffner K., Opole 1996 http://www.odry.cz 9. Roszkowska L., Roszkowski R., „Rozwój http://www.bolatice.cz współpracy transgranicznej na granicach http://www.novy-jicin.cz Polski na przykładzie Euroregionu Pra- http://www.muzeum.novy-jicin.cz dziad”, Prudnik 2007 http://divadlo.novy-jicin.cz 10. Zdulski M. „Polskie doświadczenia we http://www.castles.cz współpracy transgranicznej”, Jelenia http://www.svetminiatur.cz Góra 2002 http://www.cerna-louka.cz 11. „HRADY a ZÁMKY Euroregionu Sile- http://www.bulyarena.cz sia”, Euroregion Silesia, 2002 http://www.tourisms.cz 12. „Technické atraktivity v Moravskoslez- http://www.szmo.cz ském kraji”, Moravskoslezský kraj, 2008 http://muzeum.hzsmsk.cz 13. „Praktický průvodce pro přeshraniční http://www.maticeslezska-opava.cz spolupráci”, Asociace evropských hrani- http://www.hrebcinalbertovec.cz čních regionů, 2000 http://cs.wikipedia.org 14. „INTERREG IIIA CZ-PL - Fond mikro- http://www.funduszestrukturalne.gov.pl projektů / Fundusz mikroprojektów”, http://www.mrr.gov.pl Euroregion Silesia-CZ, 2008

97 REPORTAŻ Z KONFERENCJI I SPOTKANIA KULTURALNO-SPOŁECZNEGO Z OKAZJI 10-LECIA EUROREGIONU SILESIA

Spotkanie i Konferencja była zorganizowana w ramach mikroprojektu wspólnego Euroregionu Silesia pt.: „10 lat współpracy transgranicznej w Euroregionie Silesia” zdjęcia: archiwum Euroregionu Silesia

Reportáž Z konference a kulturně-společenského setkání U příležitosti 10. výročí Euroregionu Silesia

Setkání a konference byly organizovány v rámci společného mikroprojektu Euroregionu Silesia s názvem „10 let přeshraniční spolupráce v Euroregionu Silesia” Foto: archiv Euroregionu Silesia

Konferencja – Opawa / Konference - Opava

Przemówienie założycieli Euroregionu Silesia Proslov zakladatelů Euroregionu Silesia

Andrzej Markowiak Jan Mrázek

98 Uroczyste wręczenie podziękowań dla założycieli Euroregionu Silesia Slavnostní poděkování zakladatelům Euroregionu Silesia

Przemówienie obecnych Prezesów Stowarzyszeń tworzących Euroregion Silesia Proslov současných předsedů sdružení tvořících Euroregion Silesia

Mirosław Lenk Zbyněk Stanjura

99 Przemówienie obecnych Dyrektorów Stowarzyszeń tworzących Euroregion Silesia Proslov současných tajemnic sdružení tvořících Euroregion Silesia

Jana Novotná Galuszková Daria Kardaczyńska

Uczestnicy konferencji z okazji 10-lecia Euroregionu Silesia Účastníci konference u příležitosti 10. výročí Euroregionu Silesia

100 Spotkanie kulturalno-społeczne – Racibórz Kulturně-společenské setkání - Ratiboř

W Raciborzu na drugiej części obchodów 10-lecia Euroregion Silesia gości przywitali V Ratiboři na druhé části oslav 10. výročí Euroregionu Silesia hosty přivítali

Mirosław Lenk Jan Mrázek

Swoje wystąpienia mieli też goście honorowi spotkania Své vystoupení měli také čestní hosté setkání

polski Poseł do Parlamentu Europejskiego Jan Olbrycht Konsul polski w Ostrawie Jerzy Kronhold polský poslanec Evropského parlamentu polský konzul v Ostravě

101 NA SPOTKANIU WRĘCZONO WYRÓŻNIENIA na setkání bylo předáno ocenění

dla Szkoły Podstawowej nr 15 z Oddziałami Sportowymi dla Gminnego Zespółu Oświaty, Kultury, Sportu i Turysty- w Raciborzu oraz Základní škole Opava, Otická 18, za re- ki w Krzyżanowicach z/s w Tworkowie za realizację najcie- alizację najbardziej innowacyjnego mikroprojektu z dziedziny kawszej inicjatywy stymulującej rozwój kulturalny gminy edukacji, realizowanego wspólnie przez polską i czeską szkołę realizowanej przez jednostkę organizacyjną gminy w ramach w ramach programu IW INTERREGIIIA Czechy-Polska programu IW INTERREGIIIA Czechy-Polska 2004-2006 2004-2006 pt. „Edukacja teatralna jako sposób pokonywania pt. „Tradycja i współczesność w kulturze pogranicza polsko- barier komunikacyjnych”. czeskiego”

Základní škole č. 15 se sportovními třídami v Ratiboři Obecnímu sdružení osvěty, kultury, sportu a turistiky v Krzy- a Základní škole Opava, Otická 18, za inovativní společný żanowicach se sídlem v Tworkowie za nejzajímavější inicia- mikroprojekt v oblasti výchovy a vzdělávání realizovaný českou tivu stimulující kulturní rozvoj obce realizovanou organiza- a polskou školou v rámci programu Iniciativy Společenství ční jednotkou obce v rámci programu IS INTERREG IIIA INTERREG IIIA Česká republika – Polsko s názvem Česká republika – Polsko s názvem „Tradice a současnost „Výchova divadlem jako způsob rušení komunikačních bariér“ v kultuře polsko-českého pohraničí”

dla Muzeum w Ostrawie za realizację najciekawszego projektu specjalistycznego w wyraźnym efektem transgranicznym w ramach programu IW INTERREGIIIA Czechy-Polska 2004-2006 pt. „Setkání muzeí Horního Slezska a veletrh hornoslezských muzeí”

Ostravskému muzeu za nejzajímavější odborně zaměřený projekt s výrazným přeshraničním dopadem realizovaný v rámci programu IS INTERREG IIIA Česká republika – Polsko s názvem „Setkání muzeí Horního Slezska a veletrh hornoslezských muzeí“

102 Spotkanie uświetnił również występ mażoretek z Gminnego Zespółu Oświaty, Kultury, Sportu i Turystyki w Krzyżanowicach z/s w Tworkowie Setkání dodalo lesku také vystoupení mažoretek z Obecního sdružení osvěty, kultury, sportu a turistiky v Krzyżanowicach se sídlem v Tworkowie