kinderen. De ouders bezoeken frequent verschillende implanted ECG recorder revealed ECG abnormalities sug- artsen met een opvallende dramatische presentatie van gestive of strangulation. Interviews with the father and moth- de klachten bij hun kind. Er is tevens een opvallende be- er showed that this was indeed the case. The diagnosis of reidheid tot ingrijpende onderzoeken.6 De klachten van ‘Münchhausen by proxy’ was made. Psychiatric assistance and home help were called in. The child recovered well. If there is het kind presenteren zich alleen in aanwezigheid van de 7 a suspicion of arrhythmia as the cause of apparent life-threat- moeder of verergeren op dat moment. In onze casus ening events, prolonged ECG recordings are necessary. In a kwam een schijnbaar levensbedreigende gebeurtenis clinical environment it is possible to make continuous ECG re- alleen thuis voor in aanwezigheid van moeder. Over de cordings during a limited period. An insertable recorder allows incidentie van het Münchhausen-syndroom by proxy continuous ECG recordings during a syncopal event and can be is weinig bekend. In Groot-Brittannië deed men een used for prolonged monitoring. The patient presented is the epidemiologisch onderzoek naar het syndroom van youngest infant in the world in whom such a device has been Münchhausen, non-accidentele vergiftiging en verstik- implanted. king. De totale incidentie bij kinderen tot 16 jaar was 0,5/100.000/jaar. De meerderheid van de gevallen (77%) literatuur betrof kinderen jonger dan 5 jaar.8 1 National Institutes of Health consensus development conference on Bij onbegrepen schijnbaar levensbedreigende gebeur- infantile apnea and home monitoring, Sept 29 to Oct 1, 1986. Pediat- tenissen dient in de differentiaaldiagnose ook het syn- rics 1987;79:292-9. 2 Antzelevitch C. The Brugada syndrome. J Cardiovasc Electro- droom van Münchhausen by proxy te staan. Om deze physiol 1998;9:513-6. diagnose te kunnen stellen lijkt een inwendige Holter- 3 Krahn AD, Klein GJ, Norris C, Yee R. The etiology of syncope in registratie de geschikte methode om de hartritmestoor- patients with negative tilt table and electrophysiological testing. nissen tijdens zo’n schijnbaar levensbedreigende ge- Circulation 1995;92:1819-24. 4 Krahn AD, Klein GJ, Yee R, Takle-Newhouse T, Norris C. Use of beurtenis te registreren. Vervolgens is het noodzakelijk an extended monitoring strategy in patients with problematic syn- om de juiste interpretatie van de registratie te geven. Dit cope. Reveal Investigators. Circulation 1999;99:406-10. vereist de nodige ervaring van de cardioloog. 5 Meadow R. Münchausen syndrome by proxy. The hinterland of child abuse. Lancet 1977;ii:343-5. R.Keessen, pacemaker-elektronicus, Medtronic BV, prof.dr. 6 Koopman HM, Feenstra J. Bedrog in de geneeskunde met het kind W.H.G.Wolters, klinisch psycholoog, en mw.dr.M.Th.E.Bink- als inzet. Het Münchhausen syndroom bij proxy. Een overzicht van Boelkens, kindercardioloog, droegen bij aan dit artikel. de literatuur. Tijdschr Kindergeneeskd 1988;56:141-8. 7 Ridder L de, Derkx HHF, Hoekstra JH, Destrée-Vonk A, Heymans HSA. Een kind met onbegrepen klachten – heeft het wel een ziek- te? Ned Tijdschr Geneeskd 1998;142:2769-72. abstract 8 McClure RJ, Davis PM, Meadow SR, Sibert JR. Epidemiology of Implanted ECG recorder revealed the diagnosis in a baby with Munchausen syndrome by proxy, non-accidental poisoning, and apparent life-threatening events. – A 14-month-old boy went non-accidental suffocation. Arch Dis Child 1996;75:57-61. through episodes of cyanosis and brief loss of consciousness. Extensive investigations failed to lead to a diagnosis, until an Aanvaard op 3 juni 1999

Feuilleton

Berichten in Nederlandse nationale kranten naar aanleiding van artikelen uit medisch-wetenschappelijke tijdschriften

b.t.van maldegem en a.j.p.m.overbeke

Medisch-wetenschappelijke artikelen kunnen, behalve op de lezers van de tijdschriften waarin ze worden ge- Zie ook de artikelen op bl. 1957 en 1962. publiceerd, ook invloed uitoefenen op personen buiten de beroepsgroep. In het algemeen gebeurt dit doordat Samenvatting: zie de volgende bladzijde. de inhoud van deze artikelen wordt verwerkt in berich- ten in de pers. In het Verenigd Koninkrijk wordt iedere aflevering van vooraanstaande medische tijdschriften, zoals The Lancet en British Medical Journal, gescreend op potentiële nieuwsberichten door journalisten van Britse kranten.1 Daarnaast verstrekt een aantal van deze Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, . tijdschriften reeds vóór het verschijnen van een nieuw Mw.B.T.van Maldegem, arts-stagiair (thans: assistent-geneeskundige, nummer informatie aan journalisten over de inhoud, zo- Academisch Ziekenhuis Vrije Universiteit, afd. Kindergeneeskunde, dat gelijktijdig met de publicatie een bericht in de pers Amsterdam); prof.dr.A.J.P.M.Overbeke, uitvoerend hoofdredacteur. 1 Correspondentieadres: mw.B.T.van Maldegem, Nederlands Tijdschrift kan verschijnen. Van de auteurs van artikelen in het voor Geneeskunde, Postbus 75971, 1070 AZ Amsterdam. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde (NTvG) wordt

Ned Tijdschr Geneeskd 1999 25 september;143(39) 1969 Dagblad en Rotterdams Dagblad) en eventueel andere samenvatting opiniebladen of regionale bladen. Alle berichten die wa- Doel. Een indruk verkrijgen van de frequentie en aard van ren opgenomen in de knipselkranten van februari-juli berichtgeving in Nederlandse dagbladen over publicaties in 1995 onderzochten wij op krantenberichten die waren medisch-wetenschappelijke tijdschriften. geschreven naar aanleiding van een artikel in een me- Opzet. Retrospectief, descriptief. disch-wetenschappelijk tijdschrift. Op het ministerie Methoden. Persberichten die gedurende februari-juli 1995 verschenen in de interne en externe knipselkrant van het mi- van VWS wordt tevens een knipselkrant samengesteld nisterie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, welke beide voor intern gebruik. Hierin worden alle berichten uit zijn samengesteld uit berichten van onder meer 9 populaire onder andere de genoemde 9 ochtend- en avondbladen avond- en ochtendbladen, werden onderzocht op berichten die omtrent volksgezondheid, welzijn en sport verzameld. direct naar aanleiding van medische publicaties werden ge- Hierbij is er geen selectie, omdat de ruimte van deze schreven; het onderzoek vond plaats op het redactiekantoor knipselkrant ongelimiteerd is. Tijdens een bezoek aan van het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde (NTvG). De het ministerie verzamelden wij uit deze krant alle rele- titel van de publicatie en het bericht, de naam van het dagblad vante berichten die wij niet al in de externe knipsel- en die van het tijdschrift werden genoteerd. kranten hadden gevonden. Wij gebruikten alleen be- Resultaten. In totaal werden 34 berichten naar aanleiding van 27 verschillende artikelen gevonden, waarvan de meeste richten die direct naar aanleiding van een medisch-we- (21%) werden geschreven naar aanleiding van publicaties uit tenschappelijke publicatie werden geschreven en waar- The New England Journal of Medicine, gevolgd door het NTvG in het artikel en het tijdschrift werden genoemd. De titel (15%). Maatschappelijk relevante onderwerpen zoals kanker van de publicatie en het bericht, de naam van de krant en aids kwamen het meest (respectievelijk 29 en 12% van de en het tijdschrift van de publicatie werden genoteerd. berichten) aan bod. en vermeldden de meeste berichten (beide 18%) en bijna alle kranten maak- resultaten ten van zowel Engels- als Nederlandstalige tijdschriften ge- Wij vonden in totaal 34 krantenberichten (gemiddeld 5,7 bruik. per maand) die naar aanleiding van 27 verschillende ar- Conclusie. Nederlandse dagbladen gebruiken geregeld arti- kelen uit verscheidene Engels- en Nederlandstalige medisch- tikelen (gemiddeld 4,5 per maand) uit medisch-weten- wetenschappelijke tijdschriften als directe bron voor bericht- schappelijke tijdschriften waren geschreven. De gevon- geving. Hierbij komen met name maatschappelijk relevante den berichten staan met titel, krant en tijdschrift van de onderwerpen zoals kanker en aids aan bod. publicatie in tabel 1. Het frequentst kwamen onderwer- pen over kanker aan de orde: 10 van de 34 berichten (29%) naar aanleiding van 7 van de 27 artikelen (26%). 14% benaderd door de pers, in de helft van de gevallen Op de tweede plaats kwamen onderwerpen over HIV en door landelijke kranten.2 Door berichtgeving in de pers aids: 4 berichten (12%) naar aanleiding van 3 artikelen (- en weekbladen, radio en televisie) kunnen arti- (11%). kelen invloed uitoefenen buiten het medische circuit; In tabel 2 staan de kranten waarin de berichten afge- daarnaast zijn er aanwijzingen dat dergelijke berichten drukt waren, uitgezet tegen de tijdschriften waaruit de eveneens zorgen voor grotere aandacht voor het artikel publicaties afkomstig waren. Voor de berichten werd ge- binnen de medische beroepsgroep zelf.3 bruikgemaakt van Engelstalige (23 van de 34; 68%) en Om een indruk te verkrijgen van de frequentie en de van Nederlandstalige tijdschriften (11 van de 34; 32%). aard van de berichtgeving in de Nederlandse pers over De meeste berichten werden geschreven naar aanleiding medisch-wetenschappelijke publicaties analyseerden wij van artikelen uit The New England Journal of Medicine: de Nederlandse landelijke en enkele regionale dagbla- 7 van de 34 berichten (21%) naar aanleiding van 6 van den. Wij hebben ons hierbij beperkt tot enkele aspecten: de 27 artikelen (22%). Het NTvG kwam op de tweede het aantal berichten naar aanleiding van medische pu- plaats met 5 berichten (15%) naar aanleiding van 2 arti- blicaties, de kranten waarin deze berichten verschenen, kelen (7%). Vier artikelen leidden tot meer dan één de tijdschriften die als bron werden gebruikt en het on- krantenbericht. Een artikel uit het NTvG over de sterf- derwerp van de berichten. te door longkanker leidde tot 4 en een artikel uit Me- disch Contact over sterfte door ongelukken in en rond materiaal en methoden het huis leidde tot 3 krantenberichten. De 2 artikelen Gedurende een half jaar namen wij een abonnement die 2 berichten teweegbrachten, kwamen uit The New op de externe knipselkrant van het ministerie van England Journal of Medicine en Nature en gingen res- Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Deze krant pectievelijk over antistollingstherapie en het aidsvirus. komt uit op elke werkdag en bevat de voor het ministe- De kranten waarin de meeste berichten werden ge- rie relevante actualiteiten. Analysen en commentaren vonden waren De Telegraaf en de Volkskrant: beide 6 worden vrijwel altijd opgenomen, maar de verdere van de 34 berichten (18%). maakte als enige selectie is afhankelijk van de prioriteit van de dag, in de onderzoeksperiode uitsluitend gebruik van Engels- aangezien de ruimte beperkt is tot 3 A3-tjes. Voor de talige tijdschriften. samenstelling wordt gebruikgemaakt van onder andere 9 populaire ochtend- en avondbladen (de Volkskrant, beschouwing , , De Telegraaf, NRC Han- Onze bevindingen geven een globale indruk van de be- delsblad, Het Parool, Haagsche Courant, Het Financieele richtgeving in kranten over medisch-wetenschappelijke

1970 Ned Tijdschr Geneeskd 1999 25 september;143(39) TABEL 1. Overzicht van 34 berichten in Nederlandse kranten over artikelen uit medisch-wetenschappelijke tijdschriften, februari-juli 1995 krant tijdschrift titel krantenbericht

Algemeen Dagblad Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde ‘De grote angst voor een narcose’ Trouw The New England Journal of Medicine ‘Sperma holt achteruit’ De Telegraaf The Lancet ‘Betere test geslachtsziekte bij vrouwen’ NRC Handelsblad British Medical Journal ‘Test op prostaatkanker is betrouwbaar, maar geeft overbehandeling’ NRC Handelsblad Science ‘Groeifactoren misschien therapie tegen ziekte van Parkinson’ de Volkskrant British Medical Journal ‘Huisarts reageert negatief op ME’ Trouw Journal of the American Medical Association ‘Roken bij baby taboe’ Trouw The New England Journal of Medicine ‘Cholesterol zegt niet alles. Ook bloedstolling en afweersysteem spelen rol bij hartaanval’ Het Parool Nature ‘Aidsvirus in staat tot “recombinatie” ’ Rotterdams Dagblad Nature ‘Hybride aidsvirussen smoren hoop op vaccins’ Het Parool American Journal of Public Health ‘Kanker door pesticiden’ De Telegraaf Medisch Contact ‘Jaarlijks rond 2 000 doden door ongevallen thuis’ de Volkskrant Medisch Contact ‘Ongelukken in en rond huis treffen vooral ouderen’ Algemeen Dagblad Medisch Contact ‘Vooral ouderen dood door ongevallen’ Trouw The Lancet ‘Meer nieren geschikt’ De Telegraaf British Medical Journal ‘Wijndrinkers leven langer’ De Telegraaf New Scientist ‘Pil tegen kankergroei in onderzoek’ Haagsche Courant The New England Journal of Medicine ‘Jongetje na hiv-besmetting volledig genezen verklaard’ Algemeen Dagblad Maandblad Geestelijke volksgezondheid ‘Felle kritiek op riagg’s’ de Volkskrant The New England Journal of Medicine ‘Minder snel ziek met siliconenborsten’ De Telegraaf Science ‘HIV-2 biedt bescherming tegen aids’ Rotterdams Dagblad Medisch Contact ‘Zorg kankerpatiënten loopt vast op personeelsgebrek’ Haagsche Courant The New England Journal of Medicine ‘Onderzoekers vinden veilige dosering voor antistolling’ Algemeen Dagblad The New England Journal of Medicine ‘Antistolling bij hartklep’ Het Parool Journal of the American Medical Association ‘Risico cholesterol in Noorden groter’ de Volkskrant The New England Journal of Medicine ‘Langdurig gebruik hormonen vergroot kans op borstkanker’ Rotterdams Dagblad The Lancet ‘Bejaarde Europeanen lijden aan gebrek aan vitamine D’ De Telegraaf Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde ‘Longkankersterfte daalt bij mannen maar stijgt bij vrouwen’ Trouw Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde ‘Meer longkanker bij vrouwen’ de Volkskrant Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde ‘Sterfte aan longkanker onder mannen laatste jaren minder’ Haagsche Courant Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde ‘Sterfte door longkanker loopt terug’ de Volkskrant Science ‘Eén eiwitinjectie per dag en de overtollige pondjes vliegen eraf’ NRC Handelsblad Huisarts en Wetenschap ‘Artsen veel somberder over genezen dan patiënten’ Haagsche Courant The Lancet ‘Valse hoop bij prostaatkanker’

TABEL 2. Aantal berichten in Nederlandse kranten naar aanleiding van een artikel in een medisch-wetenschappelijk tijdschrift, februari-juli 1995 tijdschriftbron krant

De Telegraaf de Volkskrant Trouw Algemeen Haagsche NRC Han- Het Parool Rotterdams totaal Dagblad Courant delsblad Dagblad

The New England Journal of Medicine 2 2 1* 2* 7 Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde 1* 1* 1* 1 1* 5 The Lancet 1 1 1 1 4 Medisch Contact 1* 1* 1* 1 4 British Medical Journal 1 1 1 3 Science 1 1 1 3 Nature 1* 1* 2 Journal of the American Medical Association 1 1 2 American Journal of Public Health 1 1 New Scientist 1 1 Maandblad Geestelijke volksgezondheid 1 1 Huisarts en Wetenschap 1 1 totaal per krant 6 6 5 4 4 3 3 3 34

*Meerdere krantenberichten betroffen dezelfde tijdschriftpublicatie. artikelen en het klaarblijkelijke belang van die publi- blicatie werden geschreven. Ongetwijfeld zijn er in deze caties zelf. Wij vonden in een half jaar 34 krantenbe- periode meer op medische publicaties gebaseerde be- richten die direct naar aanleiding van een medische pu- richten geweest, maar die waren niet direct naar aanlei-

Ned Tijdschr Geneeskd 1999 25 september;143(39) 1971 ding van en met vermelding van een medische publica- that had been prompted directly by medical publications; this tie geschreven. Deze laatste groep hebben wij omwille study was carried out in the editorial offices of the Dutch van de duidelijkheid niet in ons onderzoek betrokken. Journal of Medicine (NTvG). The title of the publication and In dit onderzoek bleken vooral publicaties omtrent the report, the name of the and the name of the journal were recorded. maatschappelijk relevante onderwerpen zoals kanker en Results. In all, 34 reports prompted by 27 different articles aids te resulteren in een krantenbericht, wat aanneme- were found, most of them (21%) written in reference to publi- lijk maakt dat journalisten medische tijdschriften scree- cations in The New England Journal of Medicine, followed by nen op dit soort onderwerpen. Een interview onder the NTvG (15%). The list was headed by socially relevant sub- Britse journalisten bracht naar voren dat bij hen de ge- jects such as cancer and aids (29% and 12%, respectively, of the woonte bestaat in de inhoudsopgave te zoeken naar zo- reports). The Telegraaf and the Volkskrant contained the larg- genaamde ‘big killers’ als kanker en aids.1 Het onder- est numbers of reports (both 18%) and nearly all werp lijkt dus te bepalen hoe groot de kans is dat een ar- used journals published in either English or Dutch. tikel resulteert in een bericht. Conclusion. Dutch newspapers regularly use articles from various medical-scientific journals published in English and in Ook de tijdschriften zelf kunnen het initiatief nemen Dutch as a direct source for reporting. Most attention was tot het geven van informatie over bepaalde artikelen aan given to socially relevant subjects such as cancer and aids. de pers. Enkele medische tijdschriften in het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten geven vóór verschij- ning van een nieuw nummer reeds informatie over be- literatuur paalde artikelen; ze kunnen hierdoor enige sturing uit- 1 Entwistle V. Reporting research in medical journals and news- oefenen op het onderwerp en kunnen de inhoud nader papers. BMJ 1995;310:920-3. verklaren. Daarnaast komt het steeds vaker voor dat on- 2 Maldegem BT van, Walvoort HC, Overbeke AJPM. Effecten van derzoekers of hun woordvoerders direct informatie ver- artikelen gepubliceerd in het Nederlands Tijdschrift voor Genees- 4 kunde. Ned Tijdschr Geneeskd 1999;143:1957-62. strekken aan medisch-wetenschappelijke journalisten. 3 Phillips DP, Kanter EJ, Bednarczyk BA, Tastad PL. Importance of Overigens is het maar de vraag of de invloed van jour- the lay press in the transmission of medical knowledge to the scien- nalisten, medische wetenschappers en redacteuren van tific community. N Engl J Med 1991;325:1180-3. 4 medische tijdschriften op persberichten zo gunstig is De Semir V. What is newsworthy? Lancet 1996;347:1163-6. 5 Al-Faris EA. The selection of appropriate health education topics voor de lezers van de krant. Een onderzoek in Saoedi- for publication in the press. Scand J Prim Health Care 1993;11:163- Arabië wees uit dat er aanzienlijke verschillen bestaan 8. tussen patiënten, artsen en journalisten als het gaat om de vraag welke medische onderwerpen belangrijk zijn Aanvaard op 8 juni 1999 om te worden besproken in de media.5 Ondanks de geringe aantallen berichten per krant komt in ons onderzoek naar voren dat alle betrokken kranten, met uitzondering van Het Parool, gebruik- maakten van zowel Engels- als Nederlandstalige medi- Bladvulling sche tijdschriften. Zijn zakdoeken besmettelijk? Nu doet zich de vraag voor of in de praktijk sputum ooit zóó conclusie volkomen indroogt. Beninde trachtte die vraag te beantwoor- Nederlandse dagbladen gebruiken geregeld artikelen uit den. Hij nam proeven met zakdoeken, door phthisici gebruikt verscheidene Engels- en Nederlandstalige medisch- en met hun sputum verontreinigd. Had de patiënt den rijkelijk wetenschappelijke tijdschriften als directe bron voor be- gebruikten zakdoek alleen in den zak gedragen en was hij daar richten. Hierbij komen met name maatschappelijk rele- gedroogd, dan worden zelfs door de sterkste luchtstroomen vante onderwerpen zoals kanker en aids aan bod. daaruit geen bacillen overgebracht. Alleen wanneer de patiënt den zakdoek slechts 2 uren had gebruikt, zoodat die weinig Bij het verzamelen van de krantenberichten werd medewer- sputum bevatte en had hij hem dan nog een dag in den zak ge- king verleend door A.van der Harst en F.Meeuwissen, Voor- dragen, dan konden eerst door zeer sterke luchtstroomen en- lichtingsdienst Persmonitoring van het ministerie van VWS, kele bacillen daaruit worden overgebracht. Door langer den Rijswijk. zakdoek in den zak te houden, bijv. minstens 2 dagen, zonder hem te gebruiken, gelukte het ook een enkele maal door zwak- ke luchtstroomen tuberkel-bacillen daaruit over te brengen. abstract Was de zakdoek in den exsiccator volkomen gedroogd, dan Reports in Dutch newspapers prompted by articles from medi- konden ook luchtstroomen van 1 cM. per sec., van deze doe- cal-scientific journals ken, wanneer zij sterk gewreven en getrokken werden, tuber- Objective. To gain an impression of the frequency and na- kel-bacillen overbrengen, zoodat het aantoonen daarvan door ture of reports in Dutch newspapers about publications in de dierproef gelukte. medical-scientific journals. Beninde leidt uit zijn proeven af, dat van de door cornet Design. Retrospective, descriptive. zoo zeer gevreesde zakdoeken betrekkelijk zeer zelden infec- Methods. Press reports appearing during February to July tie zal uitgaan, al kan het niet worden ontkend, dat het een en- 1995 in the internal and external collections of newspaper cut- kele maal zal kunnen voorkomen. tings of the Ministry of Public Health, Welfare and Sports, both composed of reports from, among other things, nine popular (Wetenschappelijke Mededeelingen. Ned Tijdschr Geneeskd evening and morning newspapers, were examined for articles 1899;43II:246.)

1972 Ned Tijdschr Geneeskd 1999 25 september;143(39)