Monitor Ontwikkeling Mediagebruik Rapport editie 2018 Dieter Verhue Bart Koenen Januari 2018 H4515 Inhoudsopgave 1. Doel en opzet onderzoek p. 3 2. Samenvatting p. 6 3. Politiek en overheidsbeleid: mediatrends p. 9 4. Impactscores p. 12 5. Via welke media kijkt, luistert en leest men? p. 27 6. Praten en het gebruik sociale media p. 42 7. Onderzoeksverantwoording p. 51 2 Hoofdstuk 1 Doel en opzet Achtergrond De Monitor Ontwikkeling Mediagebruik (MOM) geeft inzicht in het mediagebruik van het Nederlands publiek als het gaat om informatie over politiek en overheidsbeleid. De centrale vraag van het onderzoek is: Welke mediatitels hebben in Nederland onder het algemeen publiek en bij specifieke groepen de meeste impact als het gaat om informatie over politiek en overheidsbeleid? De Monitor Ontwikkeling Mediagebruik werd voor het eerst uitgevoerd in 2010. In 2012 en 2015 zijn een tweede en derde meting uitgevoerd. Omdat het medialandschap sterk aan verandering onderhevig is, is de vragenlijst dit jaar (2018) aangepast en meer ‘toekomstbestendig’ gemaakt. Door deze aanpassing is in veel gevallen een directe vergelijking met de eerdere onderzoeken niet meer te maken. De resultaten zijn gebaseerd op een online onderzoek onder een representatieve steekproef van 1.996 personen van 15 jaar en ouder, dat in de periode van 7 tot en met 16 december 2017 is uitgevoerd. In dit onderzoek is het mediagebruik in kaart gebracht door voor alle relevante titels (radio, televisie, online, dagbladen, tijdschriften, sociale media) het bereik en het belang in kaart te brengen. Op basis van een combinatie van deze criteria is de impact van de titels bepaald. Het onderzoek resulteert in ranglijsten van titels op basis van hun impactscore voor vijf verschillende doelgroepen. 3 Hoofdstuk 1 Doel en opzet Uitleg impactscores De impactscore is een combinatie van bereik en belang die de kracht weergeeft van een mediatitel voor communicatie over onderwerpen die met politiek en overheidsbeleid te maken hebben. Dit levert een beter totaalbeeld op dan alleen het afzonderlijke mediumbereik en mediumbelang te meten. Van alle voorgelegde mediatitels zijn de volgende drie aspecten Bereik gemeten: Intrinsieke Impact belang ▪ het bereik; hoe groot is het bereik van de afzonderlijke mediatitels? ▪ het intrinsieke belang; hoeveel belang hecht men aan de titel als Belang het over politiek en overheidsbeleid gaat. ▪ Het relatieve belang; belang ten opzichte van andere titels (door toekenning van punten). Relatieve belang De combinatie van het intrinsieke belang, het relatieve belang en het bereik resulteert in de impactscore, waarvan hieronder een rekenvoorbeeld is gegeven. In de onderzoeksverantwoording staat een uitgebreide uitleg van de impactberekening. NU.nl NU.nl scoort bij het Nederlands publiek redelijk hoog qua bereik (27,2 punten uit 100) en er wordt eveneens een redelijk hoog belang aan toegekend als het gaat om onderwerpen die met politiek en ▪ bereik: 27,2 punten overheidsbeleid te maken hebben (20 punten). Door beide cijfers te combineren (vermenigvuldigen ▪ belang: 20,0 punten ▪ impact: 5,4 punten en delen door honderd) krijgen we een goed beeld van de impact van NU.nl als het gaat over onderwerpen die met politiek en overheidsbeleid te maken hebben (impactscore). 4 Hoofdstuk 1 Doel en opzet Doelgroepen Bij de beschrijving van de resultaten is uitgegaan van dezelfde indeling in doelgroepen als bij de voorgaande metingen. We zijn uitgegaan van een indeling in 5 doelgroepen op basis van de kenmerken leeftijd en opleidingsniveau. In onderstaande tabel zijn hun aandelen in de bevolking en in de steekproef weergegeven. In de bevolking Doelgroep In de steekproef (15 jaar en ouder) Aantal Percentage Aantal Percentage (ongewogen) (gewogen) 15 tot en met 34 jaar en lager/middelbaar opgeleid 2.471.000 17,5% 410 17,5% 15 tot en met 34 jaar en hoger opgeleid 1.714.000 12,1% 269 12,1% 35 tot en met 54 jaar en lager/middelbaar opgeleid 3.109.000 22,0% 354 22,0% 35 tot en met 54 jaar en hoger opgeleid 1.823.000 12,9% 220 12,9% 55 jaar en ouder (ongeacht opleidingsniveau) 5.010.000 35,5% 743 35,5% Totaal 14.127.000 100% 1.996 100% 5 2. Samenvatting 6 Hoofdstuk 2 Samenvatting Als het gaat over onderwerpen die te maken hebben met politiek en overheidsbeleid is het NOS Journaal al jarenlang met voorsprong de titel met de grootste impact onder het Nederlands publiek van vijftien jaar en ouder. Wel zijn hierbij grote verschillen tussen de verschillende doelgroepen. Zo staat het NOS Journaal bij de groep lager en middelbaar 1 opgeleide 15- tot en met 34-jarigen weliswaar op nummer één, maar met een veel lagere impactscore dan onder de groep 55-plussers (6,2 versus 28,3). Deze lagere score wordt vooral veroorzaakt doordat het NOS Journaal een lager bereik heeft onder lager en middelbaar opgeleide 15- tot en met 34-jarigen. Het RTL Nieuws is - net als voorgaande jaren - de tweede mediatitel met veel impact. Het RTL Nieuws scoort vooral goed onder de groep 35- tot en met 54-jarigen met een laag of middelbaar opleidingsniveau. Deze hoge score is het gevolg van het relatief hoge bereik dat het RTL Nieuws onder deze groep heeft en niet zozeer van het hoge belang dat 2 deze groep toekent aan het nieuwsprogramma. In vergelijking met de andere leeftijdsgroepen scoort het RTL Nieuws relatief minder goed onder 15- tot en met 34-jarigen met een hoog opleidingsniveau (positie vier met een impactscore van 4,2). Deze lage impactscore komt door zowel een lager bereik als een lagere belangscore onder deze groep. Net als in 2015 is NU.nl de mediatitel met de derde grootste impact onder het Nederlands publiek. De nieuwssite heeft deze hoge score mede te danken aan de populariteit onder jongeren (tot en met 34 jaar). Bij zowel lager en middelbaar opgeleide jongeren als bij hoger opgeleide jongeren staat NU.nl op nummer twee als het gaat om de titel 3 met de meeste impact. Ook bij 35- tot en met 54-jarigen met een hoge opleiding staat NU.nl op nummer twee. De nieuwssite heeft de minste impact onder 55-plussers. Bij deze leeftijdsgroep staat NU.nl op plaats nummer veertien in de impact top-40. 7 Hoofdstuk 2 Samenvatting De hoogst genoteerde nieuwkomer onder de mediatitels is Zondag met Lubach (plaats 8 in de impact top-40). Deze hoge notering dankt Lubach vooral aan de populariteit onder jongeren. Zowel veel lager- en middelbaar opgeleide 15- tot en met 34-jarigen als hoger opgeleide jongeren in deze leeftijdscategorie kijken naar dit programma dat onder deze groepen ook nog eens op een redelijk hoge belangscore kan rekenen. Ook heeft het programma een redelijk hoog bereik onder hoger opgeleide 35- tot en met 54-jarigen. Deze groep hecht overigens wel minder belang aan het programma dan jongeren. Veel mediatitels (zoals radio- en televisieprogramma’s of dagbladen) worden de laatste jaren steeds vaker online of via sociale media bekeken, gelezen of beluisterd. Als het gaat over onderwerpen en programma’s die te maken hebben met politiek en overheidsbeleid valt op dat het online luisteren, lezen en kijken veel vaker voorkomt dan het luisteren, lezen en kijken via sociale media. Wel is hier een leeftijdseffect zichtbaar: zo maken Nederlanders die jonger zijn dan 35 jaar – ongeacht hun opleidingsniveau – vaker gebruik van sociale media dan Nederlanders die ouder zijn dan 35 jaar. 13% van het Nederlandse publiek volgt organisaties en personen via sociale media om zo op de hoogte te blijven van politiek en overheidsbeleid. Facebook en Twitter worden het vaakst genoemd als sociale media waarmee men de organisaties of personen volgt. Zo volgt 9% van de Nederlanders politici en kamerleden, 7% overheidsorganisaties, 6% journalisten en opiniemakers en 2% volgt vloggers en bloggers. De meest gevolgde overheidsorganisatie is de Rijksoverheid (door 4% van de Nederlandse bevolking van 15 jaar en ouder gevolgd). Ook wordt de Politie (3% van de Nederlanders) of gemeenten (3% van de Nederlanders) in dit kader vaak genoemd. 8 3. Politiek en overheidsbeleid: mediatrends 9 Hoofdstuk 3 Politiek en overheidsbeleid: mediatrends Nederlands publiek Vanaf 2010 - het jaar waarin de MOM voor het eerst werd uitgevoerd - is het medialandschap sterk veranderd, evenals de wijze waarop Nederlanders zich informeren over politiek en overheidsbeleid. Deze veranderingen hebben geleid tot een aangepaste, meer actuele opzet van de vragenlijst van de MOM, editie 2018. Hoewel de berekening van de impactscores sinds 2010 hetzelfde is gebleven, leidden de aanpassingen van de vragenlijst er wel toe dat de resultaten met de eerdere onderzoeken niet meer direct met elkaar te vergelijken zijn (op score, bereik of ranking). Daarom worden de belangrijkste trends in dit hoofdstuk beschreven, in plaats van ze weer te geven in rankings zoals in eerdere onderzoeken steeds werd gedaan. Televisieprogramma’s blijven door de jaren heen de meeste impact hebben als het gaat om de meningsvorming over politiek en overheidsbeleid. In 2018 staan er 13 tv-programma’s in de top-20 van meest impactvolle mediatitels. Dat is ongeveer evenveel als in 2010 (12 tv-programma’s) en 2012 (11 tv-programma’s) en zelfs meer dan in 2015 (9 tv- programma’s). Het NOS Journaal en het RTL Nieuws zijn sinds 2010 met enige voorsprong de titels met de meeste impact op de meningsvorming. In 2018 is voor het eerst in kaart gebracht via welke mediakanalen de tv-programma’s worden bekeken. Hieruit blijkt dat de ‘traditionele’ televisie nog steeds het meest gebruikte kanaal is (96% kijkt het NOS Journaal en 99% het RTL Nieuws op televisie). Daarnaast geeft 16% aan het NOS Journaal ook online te bekijken. Bij het RTL Nieuws is dat 8%. Sociale media worden minder vaak gebruikt om beide journaals te kijken (NOS Journaal 5% en RTL Nieuws 6%). In de periode 2010 tot en met 2015 was het bereik van Nederlandse radioprogramma’s en –zenders hoog en stabiel (rond de 80%).