Publicaties en rapporten van het Nederlands Expertise Centrum – Exoten

Indien u belangstelling heeft voor een overdruk of digitale versie van de onderstaande publicaties kunt u een e- mail sturen naar een betrokken (co)auteur of onderstaande medewerkers van een betrokken organisatie:

Raymond Creemers (RAVON): [email protected] Ben Crombaghs (Natuurbalans): [email protected] Eelke Jongejans (IWWR, Radboud Universiteit Nijmegen): [email protected] Hans Hollander (Zoogdiervereniging): [email protected] Rob Leuven (IWWR, Radboud Universiteit Nijmegen): [email protected] Boudewijn Odé (FLORON): [email protected] Riyan van den Born (ISIS, Radboud Universiteit Nijmegen): [email protected] Gerard van der Velde (IWWR, Radboud Universiteit Nijmegen): [email protected] Hein van Kleef (Stichting Bargerveen): [email protected] Chris van Turnhout (SOVON): [email protected] Versie 20150507

Algemeen Herder, J.E. & T. Woeltjes, 2011. Exoten in Nederland? dat wil je toch niet op je geweten hebben? DN- Magazine 23(4): 26-29. Jongejans E., O. Skarpaas, M.J. Ferrari, E.S. Long, J.T. Dauer, C.M. Schwarz, E.S.J. Ruschert, R. Jabbour, D.A. Mortensen, S.A. Isard, D.A. Lieb, Z. Sezen, A.G. Hulting & K. Shea, 2014. A unifying gravity framework for dispersal. Theoretical Ecology (in press). Lammers, W. & J. van Delft, 2013. Vijf veelgestelde vragen over exoten. Natura 110(2): 16. Odé, B. & R. Beringen, 2010. Jaarrapport exoten 2009. Rapport 2009.99. VOFF / Stichting FLORON. Van Delft, J., 2013. Eindrapportage Signaleringsproject Exoten 2012-2013. VOFF in opdracht van Team Invasieve Exoten van De Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit van het Ministerie van Economische Zaken. VOFF, Nijmegen. Van Delft, J., B. Odé, V. Dijkstra & R. Creemers, 2013. Wel of niet bestrijden? Natura 110(2): 20-21. Van den Born, R.J.G. & L.N.H. Verbrugge, 2013. De maatschappelijke beleving van exoten. NATURA 110(2): 12-13. Van der Velde, G., S. Rajagopal, M. Kuyper-Kollenaar, A. bij de Vaate, D.W. Thieltges & H.J. MacIsaac 2006. Biological invasions: concepts to understand and predict a global threat. Chapter 4. In: R. Bobbink, B. Beltman, J.T.A. Verhoeven & D.F. Whigham (eds.). Wetlands: functioning, biodiversity conservation and restoration. Ecological Studies 191: 61-90, Springer Verlag. Van der Velde, G., R.S.E.W. Leuven, R. Leewis & A. bij de Vaate, 2009. Aquatic invaders: from success factors to ecological risk assessment; introduction. Biological Invasions 11(9): 1987-1988. Van der Velde G. & R.S.E.W. Leuven, 2011. The special column of aquatic invasive species science. Editorial. Current Zoology 57(6): 816-817. Van der Velde, G., 2014. Water space invaders: hoe exotische soorten onze wateren binnendringen. De tiende van Itersonlezing. Papyrus 2014-2: 4-7. Verbrugge, L.N.H., R.J.G. Van den Born & H.J.R. Lenders, 2013. Exploring public perception of non-native species from a visions of nature perspective. Environmental Management 52(6): 1562-1573. Verbrugge, L.N.H., 2014. Going global: Perceiving, assessing and managing biological invasions. PhD-thesis, Radboud University Nijmegen.

Amfibieën en reptielen Aukema, R. & B. Crombaghs, 2012. Managementplan Italiaanse Kamsalamander. Natuurbalans - Limes Divergens BV, Nijmegen. In opdracht van Team Invasieve Exoten (Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit). Bogaerts, S., 2009. Italiaanse kamsalamander Triturus carnifex. In: Creemers, R.C.M. & J.J.C.W. van Delft (RAVON) (redactie), 2009. De amfibieën en reptielen van Nederland. Nederlandse Fauna 9. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, European Invertebrate Survey-Nederland, Leiden.

1 Bosman, W & J. van Delft, 2011. Verspreiding van de Italiaanse kamsalamander in Nederland en mogelijkheden voor beheersing en eliminatie. Stichting RAVON, Nijmegen. Bosman, W. & J. van Delft, 2010. Rapportage activiteiten stichting RAVON in het kader van de casus stierkikker. INVEXO, Stichting RAVON, Nijmegen. Bugter, R.J.F., S. van de Koppel, R.C.M. Creemers, A.J. Griffioen & F.G.W.A. Ottburg, 2014. Uitheemse slangen in Nederland. Een analyse van de kans op introductie, vestiging, uitbreiding en schade. Alterra, Natuurbalans-Limes Divergens en RAVON in opdracht van de Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit. Creemers, R.C.M.., 2011. Brulkikkers in Baarlo. RAVON Rapport 2010-126. 24 p. Creemers, R.C.M. Brulkikkers in Baarlo 2010-2011. RAVON, Nijmegen. In opdracht van TIE, provincie Limburg, Waterschap Peel en Maasvallei, gemeente Peel en Maas. Crombaghs B.H.J.M. & B. Niemeijer, 2014. De brulkikker in Baarlo. Eliminatie van een populatie brulkikkers Lithobates catesbeianus in een particuliere parktuin in Baarlo. Natuurbalans - Limes Divergens BV, Nijmegen. Devisscher, S., T. Adriaens, A. De Vocht, S. Descamps, M. Hoogewijs, R. Jooris, J. van Delft & G. Louette, 2012. Beheer van de stierkikker in Vlaanderen en Nederland. Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek 2012 (52). Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, Brussel. Felix, R.P.W.H. & B. H.J.M. Crombaghs 2011. Exotische groene kikkers in Zuid-Limburg. Resultaten van een genetisch onderzoek. Natuurbalans - Limes Divergens BV, Nijmegen. Felix, R., B. Crombaghs & R. Geraeds. Exotische Meerkikkers in Zuid-Limburg. Natuurhistorisch Maandblad 101 (7): 125-130. Goverse, E., R. Creemers & A. Spitzen – van der Sluijs, 2012. Case study on the removal of the American bullfrog in Baarlo, the Netherlands. RAVON, Report 2010.139. Hoogen, D. & B. Crombaghs, 2012. Verspreidingsonderzoek Italiaanse kamsalamander (Triturus carnifex). Natuurbalans Limes Divergens BV, Nijmegen. Kik, M., A. Martel, A. Spitzen-van der Sluijs, F. Pasmans, P. Wohlsein, A, Gröne and J. M. Rijks, 2011. Ranavirus-associated mass mortality in wild amphibians, The Netherlands, 2010: A first report. The Veterinary Journal 190(2): 284 - 286. Leeuwen, T. van, 2010. De invloed van Batrachochytrium dendrobatidis op vrijlevende vroedmeesterpadden (Alytes obstetricans). Studentenrapport i.o.v. Stichting RAVON (Nijmegen) & Van Hall Larenstein (Velp). Martel, A., C. Adriaensen, M. Sharifian-Fard, M. Vandewoestyne, D. Deforce, H. Favoreel, K. Bergen, A. Spitzen-van der Sluijs, S. Devisscher, T. Adriaens, G. Louette, K. Baert, A. Hyatt, S. Crameri, F. Haesebrouck & F. Pasmans, 2012. The novel ‘Candidatus Amphibiichlamydia ranarum’ is highly prevalent in invasive exotic bullfrogs (Lithobates catesbeianus). Environmental Microbiology Reports. DOI:10.1111/j.1758-2229.2012.00359.x Martel, A., C. Adriaensen, M. Sharifian-Fard, A. Spitzen-van der Sluijs, G. Louette, K. Baert, B. Crombaghs, J. Dewulf & F. Pasmans. 2013. The absence of zoonotic agents in invasive bullfrogs (Lithobates catesbeianus) in Belgium and The Netherlands. EcoHealth 10(4): 344-347. Martel, A., A. Spitzen-van der Sluijs, M. Blooi, W. Bert, R. Ducatelle, M. C. Fisher, A. Woeltjes, W. Bosman, K. Chiers, F. Bossuyte & F. Pasmans. 2013. Batrachochytrium salamandrivorans sp. nov. causes lethal chytridiomycosis in amphibians. PNAS. DOI: 10.1073/pnas.1307356110. Martel, A., M. Blooi, C. Adriaensen, P. Van Rooij, W. Beukema, M. C. Fisher, R. A. Farrer, B. R. Schmidt, U. Tobler, K. Goka, K. R. Lips, C. Muletz, K. R. Zamudio, J. Bosch, S. Lotters, E. Wombwell, T. W. J. Garner, A. A. Cunningham, A. Spitzen-van der Sluijs, S. Salvidio, R. Ducatelle, K. Nishikawa, T. T. Nguyen, J. E. Kolby, I. Van Bocxlaer, F. Bossuyt & F. Pasmans. Recent introduction of a chytrid fungus endangers Western Palearctic salamanders, 2014. Science 346 (6209): 630. Meilink, W.R.M., J.W. Arntzen, J.J.C.W. van Delft & B. Wielstra, 2015. Genetic pollution of a threatened native crested newt species through hybridization with an invasive congener in the Netherlands. Biological Conservation 184: 145-153. Spitzen-Van der Sluijs, A. M. and R. Zollinger. 2010. Literature review on the American bullfrog. Stichting RAVON, Nijmegen, the Netherlands. Spitzen- Van der Sluijs, A. M. and R. Zollinger. 2010. Risk assessment on the American bullfrog and the fungus Batrachochytrium dendrobatidis, Stichting RAVON, Nijmegen, the Netherlands. Spitzen-Van der Sluijs, A. M. and R. Zollinger. 2010. Literature review on Batrachochytrium dendrobatidis, Stichting RAVON, Nijmegen, the Netherlands Spitzen-Van der Sluijs, A. M., R. Zollinger, W. Bosman, P. van Rooij, F. Clare, A. Martel, F. Pasmans. 2010. Short report Batrachochytrium dendrobatidis in amphibians in the Netherlands and Flanders (Belgium). Stichting RAVON, Nijmegen.

2 Spitzen-Van der Sluijs, A., A. Martel, E. Wombwell, P. van Rooij, R. Zollinger, T. Woeltjes, M. Rendle, F. Haesebrouck, F. Pasmans, 2011. Clinically healthy amphibians in captive collections and at pet fairs: A reservoir of Batrachochytrium dendrobatidis. Amphibia-Reptilia 32: 419-423. Spitzen-Van der Sluijs, A., J. van Delft, W. Bosman & J. Herder, 2014. Collaboration for conservation succes in the Netherlands. FrogLog 22(1): 25-27. Van Delft, J.J.C.W. & R.C.M. Creemers, 2012. Early Warning System en effectmonitoring Amerikaanse brulkikker in Baarlo en Noord-Brabant. Stichting RAVON i.o.v. De Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit, Bureau Risicobeoordeling en Onderzoeksprogrammering, Team Invasieve Exoten en Gegevensautoriteit Natuur. Van Delft, J.J.C.W., A.M. Spitzen - van der Sluijs & J. Janse, 2012. Veldwerk ten behoeve van genetisch onderzoek inheemse en Italiaanse kamsalamanders op de Veluwe. Stichting RAVON i.o.v. De Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit, Team Invasieve Exoten. Van Delft, J.J.C.W. & M. Schiphouwer, 2012. Controle database NOBANIS met betrekking tot exotische Vissen, amfibieën en reptielen. Oplevering geannoteerde database. Van Delft, J.J.C.W., A. van Rijsewijk & W. Bosman, 2012. Nulmeting amfibieën in het kader van zonnebaarsbestrijding in het Mastbos bij Breda i.s.m. Staatsbosbeheer. Oplevering database. Van Delft, J.J.C.W. & J.E. Herder, 2014. Analyse eDNA Italiaanse kamsalamander 2013. Stichting RAVON i.o.v. De Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit, Bureau Risicobeoordeling & onderzoeksprogrammering, Team Invasieve Exoten. Van Delft, J.J.C.W. & R.C.M. Creemers, 2014. Early Warning System en effectmonitoring Amerikaanse brulkikker in Baarlo en Noord-Brabant, 2014. Stichting RAVON i.o.v. De Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit, Bureau Risicobeoordeling en Onderzoeksprogrammering, Team Invasieve Exoten en WUR, Stichting Dienst Landbouwkundig Onderzoek – Alterra, Team Spatial Knowledge Systems. Van de Koppel, S., N. van Kessel, B.H.J.M. Crombaghs, W. Getreuer & H.J.R. Lenders, 2012. Risk analysis of the Russian rat snake (Elaphe Schrenckii) in the Netherlands, Natuurbalans - Limes Divergens BV, ReptielenZoo SERPO, Delft, Radboud University Nijmegen. 38 p. Van de Koppel, S., N. van Kessel, B.H.J.M. Crombaghs, W. Getreuer & H.J.R. Lenders, 2012. Risk analysis of the asp viper (Vipera aspis) in the Netherlands, Natuurbalans-Limes Divergens BV, ReptielenZoo SERPO, Delft, Radboud University Nijmegen. 38 p. Veenvliet, P., 2009. Amerikaanse brulkikker Rana catesbeiana. In: Creemers, R.C.M. & J.J.C.W. van Delft (RAVON)(redactie), 2009. De amfibieën en reptielen van Nederland. Nederlandse Fauna 9. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, European Invertebrate Survey-Nederland, Leiden. Veenvliet, P., 2009. Roodwangschildpad Trachemys scripta elegans. In: Creemers, R.C.M. & J.J.C.W. van Delft (RAVON)(redactie), 2009. De amfibieën en reptielen van Nederland. Nederlandse Fauna 9. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, European Invertebrate Survey-Nederland, Leiden. Vleut, I. & W. Bosman, 2005. Actuele verspreiding van de Italiaanse kamsalamander (Triturus carnifex) in Gelderland en een morfometrische vergelijking met de inheemse kamsalamander (Triturus cristatus). Stichting RAVON. Rapportnr. 2005-S2, 25 p.

Beleid, regelgeving en beheer Devisscher, S., T. Adriaens, A. De Vocht, S. Descamps, M. Hoogewijs, R. Jooris, J. van Delft & G. Louette, 2012. Beheer van de stierkikker in Vlaanderen en Nederland. Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek 2012 (52). Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, Brussel. Leuven R.S.E.W. & G. van der Velde, 2012. Exoten: tolereren of bestrijden? Kader in Handboek ‘Praktisch natuurbeheer voor levensgemeenschappen’. RAVON, Nijmegen. Schiphouwer, M., R.S.E.W. Leuven, J. van Delft & F. Spikmans, 2012. Wettelijke haken en ogen aan exotenonderzoek en –beheer. Journaal Flora en fauna 9(3): 95-105. Spikmans, F., M. de Vos & J. Vos, 2011. Dikkopelrits bestreden in Neede. H2O 4: 22-23. Verbrugge, L.N.H., R.J.G. van den Born & R.S.E.W. Leuven, 2011 Evaluatie convenant invasieve waterplanten: startmeting. Verslagen Milieukunde 383. Radboud Universiteit, Nijmegen. 84 p. Verbrugge, L.N.H., R.J.G. van den Born & R.S.E.W. Leuven, 2013 Evaluatie convenant waterplanten 2010- 2013. Verslagen Milieukunde 440. Institute for Science, Innovation and Society & Institute for Water and Wetland Research, Radboud Universiteit, Nijmegen. 98 p. Verbrugge, L.N.H., R.S.E.W. Leuven, J.L.C.H. van Valkenburg & R.J.G. van den Born, 2014. Evaluating stakeholder awareness and involvement in risk prevention of aquatic invasive plant species by a national code of conduct. Aquatic Invasions 9(3): 369-381. Verbrugge, L.N.H., 2015. Aaibare exoten: een bedreiging of verrijking voor de Nederlandse natuur? Dierplagen 18(1): 10-11.

3 Mossen en macrophyten Andeweg, R., 1997. De verwildering van Ailanthus altissima (Mill.) Swingle (Hemelboom) in Rotterdam. Gorteria 23: 106-108. Baas, W.J. & L. H. Duistermaat 1998. De opmars van Grote waternavel (Hydrocotyle ranunculioides L.f.) in Nederland, 1996-1998. Gorteria 25(4): 77-82. Beringen, R., 1998. Natuurlijke verjonging en hybridisatie bij populieren (Populus nigra en P. x canadensis). Gorteria 24(6): 139-147. Beringen, R., 2010. Aandacht voor bastaardduizendknopen gevraagd. Floronnieuws 12: 7. Collas, F.P.L., R. Beringen, K.R. Koopman, J. Matthews, B. Odé, R. Pot, L.B. Sparrius, J.L.C.H. van Valkenburg, L.N.H. Verbrugge & R.S.E.W. Leuven, 2012. Knowledge document for risk analysis of the non-native Tapegrass (Vallisneria spiralis) in the Netherlands. Radboud University Nijmegen. Reports Environmental Science 416. 38 p. Dauer JT & Jongejans E (2013) Elucidating the population dynamics of Japanese knotweed using integral projection models. PLOS ONE 8:e75181. Den Hartog, C. & G. van der Velde 1993. Occurrence of the seagrass Halophila stipulacea (Hydrocharitaceae) along the mediterranean coast of Turkey. Posidonia Newsletter 4(2): 5-6. Horsthuis, M.A.P. & M. Zonderwijk, 2003. Extra aandacht voor Watercrassula (Crassula helmsii (Kirk) Cockayne). Gorteria 29(1-2): 1-6. Kleuver, J.J. & W.J. Holverda, 1995. Ludwigia urugayensis (Camb.) Hara (Onograceae) verwilderd. Gorteria 21(3): 99-100. Koopman, K.R., R. Beringen, F.P.L. Collas, J. Matthews, B. Odé, R. Pot, L.B. Sparrius, J.L.C.H. van Valkenburg, L.N.H. Verbrugge & R.S.E.W. Leuven, 2012. Knowledge document for risk analysis of the non-native Monkeyflower (Mimulus guttatus) in the Netherlands. Radboud University Nijmegen. Reports Environmental Science 415. 43 p. Jongejans, E., A.W. Sheppard & K.Shea, 2006. What controls the population dynamics of the invasive thistle Carduus nutans in its native range? Journal of Applied Ecology 43:877-886. Jongejans, E., N.M. Pedatella, K. Shea, O. Skarpaas & R. Auhl, 2007. Seed release by invasive thistles: the impact of plant and environmental factors. Proceedings of the Royal Society B 274: 2457-2464. Jongejans, E., O. Skarpaas, P.W. Tipping & K. Shea, 2007. Establishment and spread of founding populations of an invasive thistle: the role of competition and seed limitation. Biological Invasions 9: 317–325. Jongejans, E., K. Shea, O. Skarpaas, D. Kelly, A.W. Sheppard & T.L. Woodburn, 2008. Dispersal and demography contributions to population spread of Carduus nutans in its native and invaded ranges. Journal of Ecology 96: 687-697. Jongejans, E, O. Skarpaas & K. Shea, 2008. Dispersal, demography and spatial population models for conservation and control management. Perspectives in Plant Ecology, Evolution and Systematics 9: 153-170. Jongejans, E, K.Shea, O. Skarpaas, D. Kelly & S.P. Ellner, 2011. Importance of individual and environmental variation for invasive species spread: a spatial integral projection model. Ecology 92: 86-97. Jongejans E, M.R. Allen, A.E. Leib, K.M. Marchetto, N.M. Pedatella, J. Peterson-Smith, E.S.J. Rauschert, D.C. Ruggiero, L.A. Russo, L.E. Ruth, Z. Sezen, O. Skarpaas, B.J. Teller, L.A. Warg, S. Yang, R. Zhang & K. Shea, 2011. Spatial dynamics of invasive Carduus thistles. In: Chan F., D. Marinova & R.S. Anderssen (eds) MODSIM2011, 19th International Congress on Modelling and Simulation. Modelling and Simulation Society of Australia and New Zealand, pp. 2514-2520. Jongejans, E., E.J. Silverman, O. Skarpaas & K. Shea, 2015. Post-dispersal seed removal of Carduus nutans and C. acanthoides by insects and small mammals. Ecological Research 30(1): 173-180. Luijten, S.H. & B. Odé, 2007. Status en het voorkomen van een aantal belangrijke invasieve plantensoorten in Nederland. FLORON-Rapport 47. Stichting FLORON, Leiden. Marchetto, KM, E. Jongejans, K. Shea & S.A. Isard, 2010. Plant spatial arrangement affects projected invasion speeds of two invasive thistles. Oikos 119: 1462-1468. Marchetto, K.M., M.B. Williams, E. Jongejans, R. Auhl, & K. Shea, 2010. Applications of particle image velocimetry for seed release studies. Ecology 91: 2485-2492. Marchetto, K.M., E. Jongejans, M.L. Jennis, E.M. Haner, C.T. Sullivan, D. Kelly & K. Shea, 2010. Shipment and storage effects on the terminal velocity of seeds. Ecological Research 25: 83-92. Marchetto, K.M., K. Shea, D. Kelly, R. Groenteman, R. Sezen & E. Jongejans, 2014. Unrecognized impact of a biocontrol agent on the spread rate of an invasive thistle. Ecological Applications. 24: 1178-1187. Matthews, J., R. Beringen, F.P.L. Collas, K.R. Koopman, B. Odé, R. Pot, L.B. Sparrius, J.L.C.H. van Valkenburg, L.N.H. Verbrugge & R.S.E.W. Leuven, 2012. Knowledge document for risk analysis of the non-native Curly Waterweed (Lagarosiphon major) in the Netherlands. Radboud University Nijmegen. Reports Environmental Science 414. 43 p.

4 Matthews, J., K.R. Koopman, R. Beringen, B. Odé, R. Pot, G. van der Velde, J.L.C.H. van Valkenburg & R.S.E.W. Leuven, 2014. Knowledge document for risk analysis of the non-native Brazilian waterweed (Egeria densa) in the Netherlands. Reports Environmental Science 468. Radboud University, Nijmegen. 61 p. Matthews, J., R. Beringen, R.S.E.W. Leuven, G. van der Velde, J.L.C.H. van Valkenburg & B. Odé, 2015. Knowledge document for risk analysis of the non-native poison ivy (Toxicodendron radicans) in the Netherlands. FLORON & Radboud University Nijmegen. Reports Environmental Science 477. Radboud University, Nijmegen. 57 p. Katherine M. Marchetto, E. Jongejans, K. Shea & R. Auhl, 2012. Water loss from flower heads predicts seed release in two invasive thistles. Plant Ecology & Diversity 5(1): 57-65. Keser, L.H., E.J.W. Visser, W. Dawson, Y.-B. Song, F.-H. Yu, M. Fischer, M. Dong, & M. van Kleunen, 2015. Herbaceous plant species invading natural areas tend to have stronger adaptive root foraging than other naturalized species. Frontiers in Plant Science. DOI: 10.3389/fpls.2015.00273 Odé, B. 2013. Waterwaaier maaien is waterwaaier zaaien. FLORON Nieuws 19: 17. Peeters-Van der Meijden, K. & T. Rotteveel, 2006. Lysichiton americanus Hultèn & H. St John, een imposante indringer. Gorteria 32(2): 37-44. Shea, K., E. Jongejans, O. Skarpaas, D. Kelly & A. Sheppard, 2010. Optimal management strategies to control local population growth or population spread may not be the same. Ecological Applications 20: 1148- 1161. Skarpaas, O., K. Shea & E. Jongejans, 2011. Watch your time step: trapping and tracking dispersal in autocorrelated environments. Methods in Ecology and Evolution 2: 407-415. Skarpaas, O., E.J. Silverman, E. Jongejans & K. Shea, 2011. Are the best dispersers the best colonizers? Seed mass, dispersal and establishment in Carduus thistles. Evolutionary Ecology 25: 155-169. Van der Velde, G. & C. den Hartog 1992. Continuing range extension of Halophila stipulacea (Forssk.) Aschers. (Hydrocharitaceae) in the Mediterranean. Now found at Keffalinia and Ithaki (Ionian Sea). Acta Bot. Neerl. 41: 345-348. Vogels, J., M. Nijssen, W. Verberk & H. Esselink, 2005. Effects of moss-encroachment by Campylopus introflexus on soil-entomofauna of dry-dune grasslands (Violo-corynephoretum). Proc. Neth. Entomol. Soc. Meet. 16: 71-80. Vreeken, B. & R. Beringen, 2009. Actualisatie status en voorkomen van een aantal belangrijke invasieve plantensoorten in Nederland. Rapport 2009.010. Stichting FLORON, Leiden. Yang, S., E. Jongejans, S. Yang & J. Bishop, 2011. The effect of consumers and mutualists of Vaccinium membranaceum at Mount St. Helens: Dependence on successional context. PLoS ONE 6:e26094. Zhang, R., E. Jongejans & K. Shea, 2011. Warming increases the spread of an invasive thistle. PLoS ONE 6:e21725. Soortteksten op: http://www.nederlandsesoorten.nl; Ailanthus altissima (Hemelboom) Ambrosia artemisiifolia (Alsemambrosia) Ambrosia psilostachya (Zandambrosia) Ambrosia trifida (Driedelige ambrosia) Baccharis halimifolia (Struikaster) Cabomba caroliniana (Waterwaaier) Cornus sericea (Canadese kornoelje) Crassula helmsii (Watercrassula) Egeria densa (Egeria) Eichhornia azurea Eichhornia crassipes (Waterhyacint) Heracleum sosnowskyi Hydrocotyle ranunculoides (Grote waternavel) Hydrocotyle verticillata Lagarosiphon major (Verspreidbladige waterpest) Ludwigia grandiflora (Waterteunisbloem) Ludwigia peploides (Kleine waterteunisbloem) Lysichiton americanus (Moeraslantaarn) Myriophyllum aquaticum (Parelvederkruid) Myriophyllum heterophyllum (Ongelijkbladig verderkruid) Rhus radicans (Gifsumak) Sagittaria latifolia (Breed pijlkruid) Sicyos angulatus (Stekelige komkommer) Solidago nemoralis (Grauwe guldenroede)

5 Nieuwsbrieven Kijk op exoten. Deze exotennieuwsbrief is in 2012 van start gegaan. De verschenen nummers zijn te downloaden op: http://www.ravon.nl/Publicaties/Nbexoten/tabid/1089/Default.aspx Portretten van exoten. In vrijwel iedere editie van de nieuwsbrief Schubben & Slijm staat de rubriek Portret van een exoot en er zijn diverse andere bijdragen over exoten in verschenen. Alle nummers zijn te downloaden via: http://www.ravon.nl/Publicaties/Nieuwsbrief/tabid/564/Default.aspx

Ongewervelden Admiraal W., G. van der Velde, H. Smit & W.G. Cazemier, 1993. The rivers Rhine and Meuse in the Netherlands: present state and signs of ecological recovery. Hydrobiologia 265: 97-128. Bacela-Spychalska, K. & G. van der Velde, 2013. There is more than one ‘killer shrimp’: trophic position and predatory abilities of invasive amphipods of Ponto-Caspian origin. Freshwat. Biol. 58: 730-741. Bij de Vaate A., K. Jazdzewski, H.A.M. Ketelaars, S. Gollasch & G. van der Velde, 2002. Geographical patterns in range extension of Ponto-Caspian macroinvertebrate species in Europe. Can. J. Fish. Aquat. Sci. 59: 1159-1174. Bij de Vaate A., R. Breukel & G. van der Velde, 2006. Long-term developments in ecological rehabilitation of the main distributaries in the Rhine delta: fish and macroinvertebrates. Hydrobiologia 565: 229-242. Bij de Vaate A.& G. van der Velde, 2007. Quagga mossel verdringt driehoeksmossel. Bionieuws 17 (16): 3. Bij de Vaate A., S. Rajagopal & G. van der Velde, 2010. The zebra mussel in Europe: summary and synthesis. Chapter 41. In: G. van der Velde, S. Rajagopal & A. bij de Vaate (eds.). The Zebra Mussel in Europe. Backhuys Publishers, Leiden/Margraf Publishers, Weikersheim, pp. 415-422. Bij de Vaate, A., G. van der Velde & R.S.E.W. Leuven & K.C.M. Heiler, 2014. Spread of the quagga mussel, Dreissena rostriformis bugensis, in Western Europe. In:. Nalepa T.F & D.W. Schloesser (eds). Quagga and Zebra Mussels: Biology, Impacts, and Control. Second Edition CRC Press, Taylor & Francis Group. Boca Raton, FL, pp. 83-92. Bradie J.N., S.A. Bailey, G. van der Velde & H.J. MacIsaac, 2010. Brine-induced mortality of non-indigenous invertebrates in residual ballast water. Mar. Environ. Res. 70: 395-401. Bruijs M.C.M., B. Kelleher, G. van der Velde & A. bij de Vaate, 2001. Oxygen consumption, temperature and salinity tolerance of the invasive amphipod Dikerogammarus villosus: indicators of further dispersal via ballast water transport. Arch. Hydrobiol. 152: 633-646. Collas, F.P.L., K.R. Koopman, J. Matthews, G. van der Velde & R.S.E.W. Leuven, 2012. Weir management as tool for mitigating effects of invasive freshwater mussels in impounded river sections. In: Schielen, R. (ed.). Book of Abstracts NCR-days 2012, Netherlands Center for River Studies, 4-5 October 2012, Arnhem, pp. 25-27. Collas, F.P.L., K.R. Koopman, A.J. Hendriks, L.N.H. Verbrugge, G. van der Velde & R.S.E.W. Leuven, 2014. Effects of desiccation on native and non-native molluscs in rivers. Freshwater Biology 59(1): 41-55. Den Hartog C. & G. van der Velde, 1987. Invasions by plants and animals into coastal, brackish and fresh waters of the Netherlands. Proc. Koninkl. Nederlandse Akad. Wetensch. Series C 90: 31-37. Den Hartog C., F.W.B. van den Brink & G. van der Velde, 1989. Brackish-water invaders in the River Rhine. A bioindication for increased salinity level over the years. Naturwiss. 76: 80-81. Den Hartog C., F.W.B. van den Brink & G. van der Velde, 1992. Why was the invasion of the river Rhine by Corophium curvispinum and Corbicula species so successful? J. Nat. Hist. 26: 1121-1129. Gittenberger, E., A.W. Janssen, W.J. Kuijper, J.G.J. Kuiper, T. Meijer, G. van der Velde & J.N. de Vries, 1998. De Nederlandse zoetwatermollusken. Recente en fossiele weekdieren uit zoet en brak water. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, KNNV uitgeverij & Stichting EIS-Nederland. Nederlandse Fauna 2: 1-288. (with English summary). Gittenberger, E., A.W. Janssen, W.J. Kuijper, J.G.J. Kuiper, T. Meijer, G. van der Velde & J.N. de Vries, 2004. De Nederlandse zoetwatermollusken. Recente en fossiele weekdieren uit zoet en brak water. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, KNNV uitgeverij & Stichting EIS. Nederlandse Fauna 2: 1-292. 2e herziene druk (with English summary). Groenenberg D.S.J., F.P. Wesselingh, S. Rajagopal, J.M. Jansen, M.M. Bos, G. van der Velde, E. Gittenberger, B.W. Hoeksema, H. Raad & H. Hummel, 2011. On the identity of broad-shelled mussels (Mollusca, Bivalvia, Mytilus) from the Dutch delta region. Contr. Zool. 80: 95-106. Grutters, B.M.C., M.J.J.M. Verhofstad, G. van der Velde, S. Rajagopal & R.S.E.W. Leuven, 2012. A comparative study on byssogenesis of zebra and quagga mussels: the effects of water temperature, salinity and light-dark cycle. Biofouling 28: 121-129. Hadderingh R.H., G. van der Velde & P.G. Schnabel, 1987. The effect of heated effluent on the occurrence and the reproduction of freshwater limpets Ancylus fluviatilis Müller, 1774, Ferrissia wautieri (Mirolli, 1960) and Acroloxus lacustris (L., 1758) in two Dutch water bodies. Hydrobiol. Bull. 21: 193-205.

6 Jenner H.A., G. van der Velde & S. Rajagopal, 1999. Leidingen in last. Biologische aangroei in koelwater- systemen. Natuur & Techniek 67: 24-33. Kelleher, B., G. van der Velde, S. Rajagopal & M. van der Gaag, 1997. Leeft Mytilopsis leucophaeata (Dreis- senidae) in de Waal? Corresp.-blad Ned. Malac. Ver. 297: 89-91. (with English summary). Kelleher B., P.J.M. Bergers, F.W.B. van den Brink, P.S. Giller, G. van der Velde & A. bij de Vaate, 1998. Effects of exotic amphipod invasions on fish diet in the Lower Rhine. Arch. Hydrobiol. 143: 363-382. Kelleher, B., G. van der Velde & A. bij de Vaate, 1999. Nu ook levende Mytilopsis leucophaeata (Dreissenidae) in de Waal. Corresp.-blad Ned. Malac. Ver. 307: 26-29. (with English summary). Kelleher B., G. van der Velde, K.J. Wittmann, M.A. Faasse & A. bij de Vaate, 1999. Current status of the freshwater Mysidae in the Netherlands with records of Limnomysis benedeni Czerniavsky, 1882, a Pontocaspian species in Dutch Rhine branches. Bull. zool. Mus. Univ. Amsterdam 16 (13): 89-96. Kelleher B., G. van der Velde, P.S. Giller & A. bij de Vaate, 2000. Dominant role of exotic invertebrates, mainly Crustacea, in diets of fish in the lower Rhine River. In: J.C. von Vaupel Klein & F.R. Schram (eds.). The biodiversity crisis and Crustacea. Proc. 4th Internat. Crust. Congr., Amsterdam, The Netherlands. 20-24 July, 1998. Vol. 2. A.A. Balkema, Rotterdam. Crustacean Issues 12: 35-46. Kelleher B., A. bij de Vaate, M. Swarte, A.G. Klink & G. van der Velde, 2000. Identification, invasion and population development of the ponto-caspian isopod Jaera istri Veuille (Janiridae) in the lower Rhine, The Netherlands. Beaufortia 50: 89-94. Le Thi Thu, Y., A. Jan Hendriks & R.S.E.W. Leuven, 2011. Metal bioaccumulation in the invasive mussels Dreissena polymorpha and Dreissena rostriformis bugensis) in the rivers Rhine and Meuse. Environmental Chemistry & Toxicology 30(12): 2825–2830. Leuven, R.S.E.W., 1981. Zoetwaterkreeften in Limburg. De Natuurgids 19: 80-82. Leuven R.S.E.W. & G. van der Velde, 2009. Wrattige venuschelp (Venus verrucosa) doublet in de eblijn van Schiermonnikoog. Spirula-Corr.-blad Ned. Malac. Ver. Nr. 367: 32. (with English summary). Leuven, R.S.E.W. & G. van der Velde, 2010. Hitch-hiking snails: dispersal of the brown garden snail Cornu aspersum (O.F. Müller 1774) by cars. Spirula 374: 82-83 (in Dutch with English summary). Leuven, R.S.E.W., G. van der Velde, I. Baijens, J. Snijders, C. van der Zwart, H.J.R. Lenders, A. bij de Vaate, 2009. The river Rhine: a global highway for dispersal of aquatic invasive species. Biological Invasions 11 (9): 1989-2008. Leuven, R.S.E.W., F.P.L. Collas, K.R. Koopman, J. Matthews & G. van der Velde, 2014. Mass mortality of invasive zebra and quagga mussels by desiccation during severe winter conditions. Aquatic Invasions 9(3): 243-252. Marguillier S., F. Dehairs, G. van der Velde, B. Kelleher & S. Rajagopal, 1998. Initial results on the trophic relationships based on Corophium curvispinum in the Rhine traced by stable isotopes. In: P.H. Nien- huis, R.S.E.W. Leuven & A.M.J. Ragas (eds.). New concepts for sustainable management of river bas- ins. Backhuys Publishers, Leiden, pp. 171-177. Matthews, J., G. van der Velde, A. bij de Vaate & R.S.E.W. Leuven, 2012. Key factors for spread, impact and management of Quagga mussels in the Netherlands. Radboud University Nijmegen & Waterfauna, Lelystad. Reports Environmental Science 404. 120 p. Matthews, J., G. van der Velde, A. bij de Vaate, F.P.L. Collas, K.R. Koopman & R.S.E.W. Leuven, 2014. Rapid range expansion of the invasive quagga mussel in relation to zebra mussel presence in The Netherlands and Western Europe. Biological Invasions 16(1): 23-42. Matthews, J., A.M. Schipper, A.J. Hendriks, Y. Le, A. bij de Vaate, G. van der Velde & R.S.E.W. Leuven, 2015. A dominance shift from the zebra mussel to the invasive quagga mussel may alter the trophic transfer of metals. Environmental Pollution 203: 183-190. Paalvast P. & G. van der Velde, 2011. Distribution, settlement and growth of first-year individuals of the shipworm Teredo navalis L. (Bivalvia: Teredinidae) in the Port of Rotterdam area, The Netherlands. International Biodegradation & Biodeterioration 65: 379-388. Paalvast P. & G. van der Velde, 2011. New threats of an old enemy: The distribution of the shipworm Teredo navalis L. (Bivalvia: Teredinidae) related to climate change in the Port of Rotterdam area, the Netherlands. Mar. Pollut. Bull. 62: 1822-1829. Paalvast, P., B.K. van Wesenbeeck, G. van der Velde & M.B. de Vries, 2012. Pole and pontoon hulas: An effective way of ecological engineering to increase productivity and biodiversity in the hard-substrate environment of the port of Rotterdam. Ecol. Eng. 44: 199-209. Paalvast, P. & G. van der Velde, 2013. What is the main food source of the shipworm Teredo navalis? A stable isotope approach. J. Sea Res. 80: 58-60. Parker L.E., S. Culloty, R. O'Riordan, B. Kelleher, S. Steele & G. van der Velde, 1999. Preliminary study on the gonad development of the exotic ascidian Styela clava in Cork Harbour, Ireland. J. mar. biol. Assoc. U. K. 79: 1141-1142.

7 Platvoet D., J.T.A. Dick, C. MacNeil, M.C. van Riel & G. van der Velde, 2009. Invader-invader interactions in relation to environmental heterogeneity leads to zonation of two invasive amphipods, Dikerogammarus villosus (Sowinsky) and Gammarus tigrinus Sexton: amphipod pilot species project (AMPIS) report 6. Biol. Invasions 11: 2085-2093. Platvoet D., J.T.A. Dick, N. Konijnendijk & G. van der Velde, 2006. Feeding on micro-algae in the invasive Ponto-Caspian amphipod Dikerogammarus villosus (Sowinsky, 1894). Aquat. Ecol. 40: 237-245, 247. Platvoet D., G. van der Velde, J.T.A. Dick & S. Li, 2009. Flexible omnivory in Dikerogammarus villosus (Sowinsky, 1894) (Amphipoda). Amphipod pilot species project (AMPIS) report 5. Crustaceana 82: 703-720. Pollux B.J.A., D. Minchin, G. van der Velde, T.A. van Alen, S.Y. Moon-van der Staay & J.H.P. Hackstein, 2003. Zebra mussels (Dreissena polymorpha) in Ireland, AFLP-fingerprinting and boat traffic both indicate an origin from Britain. Freshwat. Biol. 48: 1127-1139. Pollux B.J.A., G. van der Velde & A. bij de Vaate, 2010. A perspective on a global spread of the zebra mussel (Dreissena polymorpha): a review on possibilities and limitations. Chapter 4. In: G. van der Velde, S. Rajagopal & A. bij de Vaate (eds.), The Zebra Mussel in Europe. Backhuys Publishers, Leiden/Margraf Publishers, Weikersheim, pp. 45-58. Rajagopal, S., G. van der Velde & H.A. Jenner, 1994. Aangroeibestrijding van de brakwatermossel Mytilopsis leucophaeta bij de centrale Hemweg en Velsen. Deel II. Thermische bestrijding en chlorering. KEMA rapport 63871-KES/WBR 94-3128. 45 p. Rajagopal, S., G. van der Velde & H.A. Jenner, 1995. Aangroeibestrijding van de brakwatermossel Mytilopsis leucophaeta bij de centrales Hemweg en Velsen. Deel I: Biologie en klepbewegingsgedrag met behulp van de Mosselmonitor. KEMA rapport 64211-KES 95-3109. 56 p. Rajagopal, S., G. van der Velde, B.G.P. Paffen & A. bij de Vaate, 1998. Ecology and impact of the exotic amphipod, Corophium curvispinum Sars, 1895 (Crustacea: Amphipoda), in the River Rhine and Meuse. Publications and reports of the project "Ecological Rehabilitation of the Rivers Rhine and Meuse" No. 75-1998: 1-89. Rajagopal, S., G. van der Velde, M. van der Gaag & H.A. Jenne,r 1998. Effects of low-level chlorination on byssal attachment strength of the zebra mussel, Dreissena polymorpha (Pallas). Proc. eighth International Zebra Mussel and Aquatic Nuisance Species Conference, March 16 to 19, 1998: 335. Rajagopal, S., V.P. Venugopalan, K.V.K. Nair, G. van der Velde & H.A. Jenner, 1998. Settlement and growth of the green mussel Perna viridis (L.) in coastal waters: influence of water velocity. Aquat. Ecol. 32: 313- 322. Rajagopal, S., G. van der Velde, B.G.P. Paffen, F.W.B. van den Brink & A. bij de Vaate, 1999. Life history and reproductive biology of the invasive amphipod Corophium curvispinum (Crustacea: Amphipoda) in the Lower Rhine. Arch. Hydrobiol. 144: 305-325. Rajagopal, S., G. van der Velde, H.A. Jenner, M. van der Gaag & A.J. Kempers, 1996. Effects of temperature, salinity and agitation on byssus thread formation by Zebra mussel Dreissena polymorpha. Neth. J. Aquat. Ecol. 30: 187-195. Rajagopal, S., G. van der Velde & H.A. Jenner, 1997. Response of Zebra Mussel, Dreissena polymorpha to elevated temperatures in the Netherlands. Chapter 16. In: F. D'Itri (ed.): Zebra Mussels and aquatic nuisance Species. Ann Arbor Press, Inc., Chelsea, MI 48118, pp. 257-273. Rajagopal, S., G. van der Velde & H.A. Jenner, 1997. Shell valve movement response of Dark false mussel, My- tilopsis leucophaeta, to chlorination. Water Res. 31: 3187-3190. Rajagopal, S., G. van der Velde, B.G.P. Paffen & A. bij de Vaate, 1999. Growth and production of Corophium curvispinum G.O. Sars, 1895 (Amphipoda), an invader in the Lower Rhine. In: F.R. Schram & J.C. von Vaupel Klein (eds.). Crustaceans and the biodiversity crisis. Proc. 4th Internat. Crust. Congr., Amsterdam, The Netherlands, July 20-24, 1998. Vol. I. Brill, Leiden: 457-472. Rajagopal, S., G. van der Velde & A. bij de Vaate, 2000. Reproductive biology of the Asiatic clams, Corbicula fluminalis and Corbicula fluminea in the river Rhine. Arch. Hydrobiol. 149: 403-420. Rajagopal, S., G. van der Velde & H.A. Jenne,r 2002. Does status of attachment influence survival time of zebra mussel, Dreissena polymorpha, exposed to chlorination? Environ. Toxicol. Chem. 21: 342-346. Rajagopal, S., G. van der Velde, M. van der Gaag & H.A. Jenner, 2002. Laboratory evaluation of the toxicity of chlorine to the fouling hydroid Cordylophora caspia. Biofouling 18: 57-64. Rajagopal, S., G. van der Velde, M. van der Gaag & H.A. Jenner, 2002. Sublethal responses of zebra mussel, Dreissena polymorpha (Pallas) on low-level chlorination: an experimental study. Biofouling 18: 95- 104. Rajagopal, S., G. van der Velde & H.A. Jenner, 2002. Effects of low-level chlorination on zebra mussel, Dreissena polymorpha. Water Res. 36: 3029-3034.

8 Rajagopal, S., M. van der Gaag, G. van der Velde & H.A. Jenner, 2002. Control of brackish water fouling mussel, Mytilopsis leucophaeata (Conrad) with sodium hypochlorite. Arch. Environ. Contam. Toxicol. 43: 296-300. Rajagopal, S., G. van der Velde, M. van der Gaag & H.A. Jenner, 2002. Can intermittent chlorination really control mussel fouling in industrial cooling water systems? Proceedings of the 11th International Conference on Aquatic Invasive Species, 25-28 February, 2002, Alexandria, VA. The Professional Edge, Pembroke, ON. CD-ROM : 166-175. Rajagopal, S., G. van der Velde, M. van der Gaag & H.A. Jenner, 2003. How effective is intermittent chlorination to control adult mussel fouling in cooling water systems? Water Res. 37: 329-338. Rajagopal, S., V.P. Venugopalan, G. van der Velde & H.A. Jenner, 2003. Response of fouling brown mussel, Perna perna (L.) to chlorine. Arch. Environ. Contam. Toxicol. 44: 369-376. Rajagopal, S., G. van der Velde, M. van der Gaag & H.A. Jenner, 2005. Byssal detachment underestimates tolerance of mussels to toxic compounds. Mar. Pollut. Bull. 50: 20-29. Rajagopal, S., M. van der Gaag, G. van der Velde & H.A. Jenner, 2005. Upper temperature tolerances of exotic brackish-water mussel, Mytilopsis leucophaeata (Conrad): an experimental study. Mar. Environ. Res. 60: 512-530. Rajagopal, S., G. van der Velde, M. van der Gaag & H.A. Jenner, 2005. Factors influencing the upper temperature tolerances of three mussel species in a brackish water canal: Size, season and laboratory protocols. Biofouling 21: 87-97. Rajagopal, S., G. van der Velde, J. Jansen, M. van der Gaag, G. Atsma, J.P.M. Janssen-Mommen, H. Polman & H.A. Jenner, 2005. Thermal tolerance of the invasive oyster Crassostrea gigas: Feasibility of heat treatment as an antifouling option. Water Res. 39: 4335-4342. Rajagopal, S., V.P. Venugopalan, G. van der Velde & H.A. Jenner, 2006. Greening of the coasts: a review of the Perna viridis success story. Aquat. Ecol. 40: 273-297. Rajagopal, S., B.J.A. Pollux, J.L. Peters, G. Cremers, S.Y. Moon-van der Staay, T. van Alen, J. Eygensteyn, A.H.A.M. van Hoek, A. Palau, A. bij de Vaate & G. van der Velde, 2009. Origin of Spanish invasion by the zebra mussel, Dreissena polymorpha (Pallas, 1771) revealed by amplified fragment length polymorphism (AFLP) fingerprinting. Biol. Invasions 11: 2147-2159. Rajagopal, S., G. van der Velde & H.A. Jenner, 2010. Turning the heat on zebra mussels: temperature as a control option. Chapter 36. In: G. van der Velde, S. Rajagopal & A. bij de Vaate (eds.). The Zebra Mussel in Europe. Backhuys Publishers, Leiden/Margraf Publishers, Weikersheim, pp. 363-370. Rajagopal, S., G. van der Velde & H.A. Jenner, 2010. Chlorination for Dreissena polymorpha control: old war- horse for the new pest? Chapter 38. In: G. van der Velde, S. Rajagopal & A. bij de Vaate (eds.), The Zebra Mussel in Europe. Backhuys Publishers, Leiden/Margraf Publishers, Weikersheim, pp. 383-392. Rajagopal, S. & G. van der Velde, 2012. Invasive species: implications for industrial cooling water systems. In: S. Rajagopal, H.A. Jenner & V.P. Venugopalan (eds.) Operational and environmental consequences of large industrial cooling water systems. Springer Science+Business Media, pp. 127-162. Sluys, R., A. Faubel, S. Rajagopal & G. van der Velde, 2005. A new and alien species of “oyster leech” (Platyhelminthes, Polycladida, Stylochidae) from the brackish North Sea Canal, The Netherlands. Helgoland Mar. Res. 59: 310-314 Stoffels, B.E.M.W., J.S. Tummers, G. van der Velde, D. Platvoet, H.W.M. Hendriks & R.S.E.W. Leuven, 2011. Assessment of predatory ability of native and non-native freshwater gammaridean species: a rapid test with water fleas as prey. Current Zoology 57 (6): 836-843. Van den Brink, F.W.B. & R.S.E.W. Leuven, 1983. Zoetwatergarnalen in Limburg. De Natuurgids 21: 187-188. Van den Brink, F.W.B. & G. van der Velde, 1986. Observations on the seasonal and yearly occurrence and the distribution of Atyaephyra desmaresti (Millet, 1831) (Crustacea, Decapoda, Natantia) in the Nether- lands. Hydrobiol. Bull. 19: 193-198. Van den Brink, F.W.B., G. van der Velde & J.F.M. Geelen, 1988. Life history parameters and temperature- related activity of an American crayfish, Orconectes limosus (Rafinesque, 1817) (Crustacea, Decapo- da), in the area of the major rivers in the Netherlands. Arch. Hydrobiol. 114: 275-289. Van den Brink, F.W.B., G. van der Velde & A. bij de Vaate, 1989. A note on the immigration of Corophium curvispinum Sars, 1895 (Crustacea: Amphipoda) into the Netherlands via the river Rhine. Bull. zool. Mus. Univ. Amsterdam 11(26): 211-213. Van den Brink, F.W.B., G. van der Velde & W.G. Cazemier, 1990. The faunistic composition of the freshwater section of the River Rhine in The Netherlands: its present state and changes since 1900. In: R. Kin- zelbach & G. Friedrich (eds.). Die Biologie des Rheins. Limnologie aktuell 1: 191-216. Van den Brink, F.W.B., G. van der Velde & A. bij de Vaate, 1991. Slijkgarnaal bedreigt Rijnfauna. Bionieuws 1991/1: 7. Van den Brink, F.W.B., G. van der Velde & A. bij de Vaate, 1991. Amphipod invasion on the Rhine. Nature 352: 576.

9 Van den Brink, F.W.B. & G. van der Velde, 1992. Slijkgarnalen (Crustacea: Amphipoda: Corophiidae) in Nederland. Het Zeepaard 52: 32-37. Van den Brink, F.W.B., G. van der Velde & A. bij de Vaate, 1993. De Rijn. De trage stroom naar ecologisch herstel. Natuur & Techniek 61: 264-275. Van den Brink, F.W.B., B.G.P. Paffen, F.M.J. Oosterbroek & G. van der Velde, 1993. Immigration of Echinogammarus (Stebbing, 1899) (Crustacea: Amphipoda) into the Netherlands via the Lower Rhine. Bull. zool. Mus. Univ. Amsterdam 13: 167-169. Van den Brink, F.W.B., G. van der Velde & A. bij de Vaate, 1993. Ecological aspects, explosive range extension and impact of a mass invader, Corophium curvispinum Sars, 1895 (Crustacea, Amphipoda), in the Lower Rhine (The Netherlands). Oecologia 93: 224-232. Van den Brink, F.W.B. & G. van der Velde, 1998. Zoetwater-exoten in Nederland: aanwinst of verstoring? Levende Nat. 99: 23-30 (with English summary). Van der Gaag, M., S. Rajagopal, G. van der Velde & H.A. Jenner, 1999. Settlement and growth of barnacles Balanus improvisus Darwin, 1854 in the brackish Noordzeekanaal, The Netherlands. In: F.R. Schram & J.C. von Vaupel Klein (eds.). Crustaceans and the biodiversity crisis. Proc. 4th Internat. Crust. Congr., Amsterdam, The Netherlands, July 20-24, 1998. Vol. I. Brill, Leiden, 663-674 pp. Van der Gaag, M., G. van der Velde, S. Wijnhoven & S. Rajagopal, 2014. Temperature dependent larval occurrence and spat settlement of the invasive brackish water bivalve Mytilopsis leucophaeata (Conrad, 1831) (Dreissenidae). Journal of Sea Research 87: 30-34. Van der Velde, G., 1975. The immigrant triclad flatworm Dugesia tigrina (Girard) (Plathelminthes, Turbellaria). Range-extension and ecological position in the Netherlands. Hydrobiol. Bull. 9: 123-130. Van der Velde, G. & J.G.M. Roelofs, 1977. Ferrissia wautieri (Gastropoda, Basommatophora), nieuw voor Nederland. Basteria 41: 73-80 (with English summary). Van der Velde, G. & R.H. Hadderingh, 1981. De verspreiding van Ferrissia wautieri (Mirolli) (Gastropoda, Ancylidae) in Nederland. Basteria 45: 67-70 (with English summary). Van der Velde, G., F.W.B. van den Brink, M. van der Gaag & P.J.M. Berger,s 1990. Changes in numbers of mobile macroinvertebrates and fish in the River Waal in 1987, studied by sampling the cooling-water intakes of a power plant: first results of a Rhine biomonitoring project. In: R. Kinzelbach & G. Friedrich (eds.). Die Biologie des Rheins. Limnologie aktuell 1: 325-343. Van der Velde, G., 1991. Population dynamics and population structure of Ferrissia wautieri (Mirolli, 1960) (Gastropoda, Ancylidae) in a pond near Nijmegen (The Netherlands). Hydrobiol. Bull. 24: 141-144. Van der Velde, G., 1991. Lauria cylindracea (Da Costa, 1778) in de Botanische tuin te Nijmegen. Corresp.-blad Ned. Malac. Ver. 16, 261: 864. Van der Velde, G., D.C.R. Hermus, M. van der Gaag & H.A. Jenner, 1992. Cadmium, Zinc and Copper in body, byssus and shell of the mussels Mytilopsis leucophaeta and Dreissena polymorpha in the brackish Noordzeekanaal of The Netherlands. In: D. Neumann & H.A. Jenner (eds.). The Zebra Mussel Dreis- sena polymorpha: ecology, biological monitoring and first applications in the water quality management. Gustav Fischer Verlag, Stuttgart. Limnologie aktuell 4: 213-226. Van der Velde, G., M. van der Gaag & H.A. ten Hove, 1993. De exotische trompetkalkkokerworm (Ficopomatus enigmaticus (Fauvel)), een nieuwe kolonisator in het Noordzeekanaal. Het Zeepaard 53: 62-70. Van der Velde, G., B.G.P. Paffen, F.W.B. van den Brink, A. bij de Vaate & H.A. Jenner, 1994. Decline of Zebra mussel populations in the Rhine. Competition between two mass invaders (Dreissena polymorpha and Corophium curvispinum). Naturwiss. 81: 32-34. Van der Velde, G., S. Rajagopal & H.A. Jenner, 1997. Sublethal reponses of zebra mussel, Dreissena polymorpha (Pallas) to low-level chlorination: a laboratory study. In: R. Claudi (ed.). Conf. Proc. Seventh Internat. Zebra Mussel and Aquatic Nuisance Species Conference, January 28 to 31, 1997, - New Orleans, USA: 147-162. Van der Velde, G., S. Rajagopal, F.W.B. van den Brink, B. Kelleher, B.G.P. Paffen, A.J. Kempers & A. bij de Vaate, 1998. Ecological impact of an exotic amphipod invasion in the River Rhine. p. 159-169. In: P.H. Nienhuis, R.S.E.W. Leuven & A.M.J. Ragas (eds.). New concepts for sustainable management of river basins. Backhuys Publishers, Leiden. Van der Velde, G., M. van der Gaag, S. Rajagopal & H.A. Jenner, 1998. Where exotic mussels, Dreissena polymorpha and Mytilopsis leucophaeta meet in the brackish Noordzeekanaal, The Netherlands. Proc. eighth International Zebra Mussel and Aquatic Nuisance Species Conference, March 16 to 19, 1998: 54. Van der Velde, G., S. Rajagopal, B. Kelleher, I.B. Muskó & A. bij de Vaate, 2000. Ecological impact of crustacean invaders: General considerations and examples from the Rhine River. In: J.C. von Vaupel Klein & F.R. Schram (eds.). The biodiversity crisis and Crustacea. Proc. 4th Internat. Crust. Congr., Amsterdam, The Netherlands. 20-24 July, 1998. Vol. 2. A.A. Balkema, Rotterdam. Crustacean Issues 12: 3-33.

10 Van der Velde, G., 2001. Ecological and economic damage by invasive species in inland waters and how to deal with it. In: W. Bergmans & E. Blom (eds.). Invasive plants and animals: Is there a way out? The Netherlands Committee for IUCN, 33-38 pp. Van der Velde, G., 2001. What dreissenid mussels can do: invasive species in inland waters and how to deal with these species. Czlowiek i Przyroda (Man and Nature) Jesien 2000, Wiosna 13-14: 111-119. Van der Velde, G., 2002. Meerkoet bevrijdt Unionidae van Driehoeksmosselen. Spirula - Corr.-blad Ned. Malac. Ver. Nr. 326: 54 (with English summary). Van der Velde, G., I. Nagelkerken, S. Rajagopal & A. bij de Vaate, 2002. Invasions by alien species in inland freshwater bodies in western Europe: the Rhine delta. In: E. Leppäkoski, S. Gollasch & S. Olenin (eds.): Invasive aquatic species of Europe. Distribution, impacts and management. Kluwer Academic Publishers, Dordrecht, The Netherlands, pp. 360-372. Van der Velde, G. & D. Platvoet, 2007. Quagga mussels Dreissena rostriformis bugensis (Andrusov, 1897) in the Main River (Germany). Aquatic Invasions 2 (3): 261-264. Van der Velde, G. & A. bij de Vaate, 2007. Quaggamossel (2). Bionieuws 17/18: 12. Van der Velde, G. & A. bij de Vaate, 2008. Invasions by alien macroinvertebrates and ecological rehabilitation: lessons from the Rhine. In: W. Bergmans, H.H. de Iongh & H. Simons (eds.). Forgotten Kingdoms. Proceedings of a seminar on the conservation of small and hidden species at the occasion of the retirement of Wim Bergmans as scientific director of IUCN NL. Publication IUCN National Committee of the Netherlands and the Institute of Environmental Sciences of Leiden University, pp. 67-78. Van der Velde, G., R.S.E.W. Leuven, R.J. Leewis & A. bij de Vaate (eds.), 2009. Aquatic invaders: from success factors to ecological risk assessment: introduction. Selected papers from the 15th International Conference on Aquatic Invasive Species, Nijmegen, The Netherlands, 23-27 September 2007. Biol. Invasions 11: 1987-1988. Van der Velde, G., R.S.E.W. Leuven, D. Platvoet, K. Bacela, M.A.J. Huijbregts, H.W.M. Hendriks & D. Kruijt, 2009. Environmental and morphological factors influencing predatory behaviour by invasive non- indigenous gammaridean species. Biological Invasions 11: 2043-2054. Van der Velde, G., S. Rajagopal & A. bij de Vaate (eds.), 2010. The Zebra Mussel in Europe. Backhuys Publishers, Leiden/Margraf Publishers, Weikersheim. 490 p. Van der Velde, G., S. Rajagopal & A. bij de Vaate, 2010. From zebra mussels to quagga mussels, an introduction to the Dreissenidae. In: G. van der Velde, S. Rajagopal & bij de Vaate A. (eds.). The Zebra Mussel in Europe. Backhuys Publishers, Leiden/Margraf Publishers, Weikersheim, pp. 1-10. Van der Velde, G. & P.F. Klok, 2013. De invasieve Gekielde loofslak (Hygromia cinctella) in Nijmegen. Spirula - Corr.-blad Ned. Malac. Ver. Nr. 394: 151. Van der Velde, G., P.F. Klok & SMA Keulen, 2014. De Gekielde loofslak (Hygromia cinctella) in Limburg: niet in Gennep maar in Bergen. Spirula - Corr.-blad Ned. Malac. Ver. Nr. 396: 12. Van Leeuwen, C.H.A. & G. van der Velde, 2012. Prerequisites for flying snails: external transport potential of aquatic snails by waterbirds. Freshwat. Sci. 31: 963-972. Van Leeuwen, C.H.A., G. van der Velde, B. van Lith & M. Klaassen, 2012. Experimental quantification of long distance dispersal potential of aquatic snails in the gut of migratory birds. PLoS One 7: e32292. Van Leeuwen, C.H.A., N. Huig, G. van der Velde, T. van Alen, C.A.M. Wagemaker, C.D.H. Sherman, M. Klaassen & J. Figuerola, 2013. How did this snail get there? Multiple dispersal vectors inferred for an aquatic invasive species. Freshwat. Biol. 58: 88-99. Van Riel, M.C., G. van der Velde & A. bij de Vaate, 2003. Pomphorhynchus spec. (Acanthocephala) uses the invasive amphipod Chelicorophium curvispinum (G.O. Sars, 1895) as intermediate host in the river Rhine. Crustaceana 76: 241-246. Van Riel, M.C., G. van der Velde & A. bij de Vaate, 2004. Alien amphipod invasions in the river Rhine due to river connectivity: a case of competition and mutual predation. In: N. Douben & A.G. van Os (eds.), Proceedings NCR-days 2003, Dealing with floods within constraints. NCR-publication 24-2004. Netherlands Centre for River Studies, Delft: 51-53. Van Riel, M.C., G. van der Velde, S. Rajagopal, S. Marguillier, F. Dehairs & A. bij de Vaate, 2006. Trophic relationships in the Rhine food web during invasion and after establishment of the Ponto-Caspian invader Dikerogammarus villosus. Hydrobiologia 565: 39-58. Van Riel, M.C., G. van der Velde & A. bij de Vaate, 2006. To conquer and persist: colonization and population development of the Ponto-Caspian amphipods Dikerogammarus villosus and Chelicorophium curvispinum on bare stone substrate in the main channel of the River Rhine. Arch. Hydrobiol. 166: 23- 39. Van Riel, M.C., E.P. Healy, G. van der Velde & A. bij de Vaate, 2007. Interference competition among native and invader amphipods. Acta Oecol. 31: 282-289. Van Riel, M.C., G. van der Velde & A. bij de Vaate, 2009. Interference competition between alien invasive gammaridean species. Biol. Invasions 11: 2119-2132.

11 Van Riel, M.C., G. van der Velde & A. bij de Vaate, 2011. Dispersal of invasive species by drifting. Current Zoology 57: 818-827. Verbrugge, L., A.M. Schipper, M.A.H. Huijbregts, G. van der Velde & R.S.E.W. Leuven, 2010. Potential effects of water temperature and salinity on native and exotic mollusc species in the river Rhine. In: Stouthamer, E. (ed.). NCR-Days 2010, Netherlands Centre for River Studies, Delft, pp. 31-33. Verbrugge, L.N.H., A.M. Schipper, M.A.J. Huijbregts, G. van der Velde & R.S.E.W. Leuven, 2012. Sensitivity of native and non-native mollusc species to changing river water temperature and salinity. Biological Invasions 14(6): 1187-1199. Verhofstad, M.J.J.M., B.M.C. Grutters, G. van der Velde & R.S.E.W. Leuven, 2013. Effects of water depth on survival, condition and stable isotope values of three invasive dreissenid species in a deep freshwater lake. Aquat. Invasions 8 (2): 157-169. Vermonden, K., R.S.E.W. Leuven, G. van der Velde, 2010. Environmental factors determining invasibility of urban waters for exotic macroinvertebrates. Diversity and Distributions 16: 1009–1021. Walker P.D., I.J. Russon, C. Haond, G. van der Velde & S.E. Wendelaar Bonga, 2011. Feeding in adult Argulus japonicus Thiele, 1900 (Maxillopoda, Branchiura), an ectoparasite on fish. Crustaceana 84: 307-318. Walker P.D., I.J. Russon, R. Duijf, G. van der Velde & S.E. Wendelaar Bonga, 2011. The off-host survival and viability of a native and non-native fish louse species (Argulus, Crustacea: Branchiura). Current Zoology 57: 828-835. Wijnhoven, S., M.C. van Riel & G. van der Velde, 2003. Exotic and indigenous freshwater gammarid species: physiological tolerance to water temperature in relation to ionic content of the water. Aquat. Ecol. 37: 151-158. Wijnhoven, S., M.C. van Riel & G. van der Velde, 2003. Reply to comments on Wijnhoven et al. (2003). Aquat. Ecol. 37: 449-451. Wijnhoven, S., G. van der Velde & H. Humme,l 2011. Is Corophium multisetosum Stock, 1952 an exotic invasive species in Europe? Distribution, habitat and recent observations in the Netherlands. Crustaceana 84: 975-1011. Zhulidov A.V., A.V. Kozhara, G. van der Velde, R.S.E.W. Leuven, D.A. Zhulidov, T.Y. Gurtovaya, T.F. Nalepa & V.J.R. Santiago-Fandino, 2014. New records from the Ponto-Azov region demonstrate the invasion potential of Мytilopsis leucophaeata (Conrad, 1831) (Bivalvia: Dreissenidae). Journal of Molluscan Studies (in press) DOI: 10.1093/mollus/eyv005.

Risicobeoordeling Arbačiauskas, K., V. Semenchenko, M. Grabowski, R.S.E.W. Leuven, M. Paunović, M.O. Son, B. Csányi, S. Gumuliauskaitė, A. Konopacka, S. Nehring, G. van der Velde, V. Vezhnovetz & V.E. Panov, 2008. Assessment of biocontamination of benthic macroinvertebrate communities in European inland waterways. Aquatic Invasions 3(2): 211-230. Bugter, R.J.F., S. van de Koppel, R.C.M. Creemers, A.J. Griffioen, F.G.W.A. Ottburg, 2014. Uitheemse slangen in Nederland. Een analyse van de kans op introductie, vestiging, uitbreiding en schade. Alterra, Natuurbalans-Limes Divergens en RAVON in opdracht van de Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit. Dekker, J.J.A., 2013. De Amerikaanse nerts in Nederland. Rapport nummer 2012.16. Zoogdiervereniging, Nijmegen. Delft, J.J.C.W. van, A.M. Spitzen-van der Sluijs, E. Goverse, R.P.J.H. Struijk & R.C.M. Creemers, 2012. Risicoanalyse van de springkikker (Rana dalmatina) in Nederland. Stichting RAVON i.o.v. De Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit, Bureau Risicobeoordeling en Onderzoeksprogrammering, Team Invasieve Exoten. Dijkstra, V. & J. Dekker, 2008. Risico-assessment uitheems eekhoorns. VZZ rapport 2008.10. Zoogdiervereniging VZZ, Arnhem. Hanafiah, M.M., R.S.E.W. Leuven, N. Sommerwerk, K. Tockner & M.A.J. Huijbregts, 2013. Including the introduction of exotic species in life cycle impact assessment: The case of inland shipping. Environmental Science & Technology 47(24): 13934-13940. Hollander, H., 2013. Risico-analyse muntjak (Muntiacus reevesi). Rapport nummer 2013.09. Zoogdiervereniging, Nijmegen. Koopman, K.R., J. Matthews, R. Beringen, B. Odé, R. Pot, G. van der Velde, J.L.C.H. van Valkenburg & R.S.E.W. Leuven, 2014. Risicoanalyse van de uitheemse Braziliaanse waterpest (Egeria densa) in Nederland. Reports Environmental Science 469. Radboud University, Nijmegen. 51 p. Leewis, R.J. & A. Gittenberger (m.m.v. A. bij de Vaate, G. van der Velde, R. Pot, S. Kabuta), 2007 Kwetsbaarheid van watertypen voor exoten. Methodiekontwikkeling. TPS, GiMaRIS. TPS rapport nr. E001/07. In opdracht van RWS Waterdienst Den Haag. 67 p.

12 Lemaire, A., 2010. Risicoanalyse van niet inheemse ganzensoorten in Nederland. SOVON-informatierapport 2010/06. Vogelonderzoek Nederland, Nijmegen. Lemaire, A.J.J., & P. Wiersma (eds.), 2011. Risicoanalyse van geïntroduceerde ganzensoorten in Nederland. SOVON-informatierapport 2010-06. SOVON Vogelonderzoek Nederland, Nijmegen. Lemaire, A. & P. Wiersma, 2011. Huidige en verwachte gewasschade door Grote Canadese Gans in Nederland. SOVON-informatierapport 2011/01. SOVON Vogelonderzoek Nederland, Nijmegen. Lemaire A. & A. van Kleunen, 2014. Risk assessment of Mandarin Duck in the Netherlands. Sovon-rapport 2014/15. Sovon Vogelonderzoek Nederland, Nijmegen. MacNeil, C., M. Briffa, R.S.E.W. Leuven, F.R. Gell & R. Selman, 2010. An appraisal of a biocontamination assessment method for freshwater macroinvertebrate assemblages; a practical way to measure a significant practical biological pressure? Hydrobiologia 638: 151-159. Matthews, J., R. Beringen, F.P.L. Collas, K.R. Koopman, B. Odé, R. Pot, L.B. Sparrius, J.L.C.H. van Valkenburg, L.N.H. Verbrugge & R.S.E.W. Leuven, 2012. Risk analysis of non-native Curly Waterweed (Lagarosiphon major) in the Netherlands. Radboud University Nijmegen. Reports Environmental Science 418: 1-32. Matthews, J., R. Beringen, F.P.L. Collas, K.R. Koopman, B. Odé, R. Pot, L.B. Sparrius, J.L.C.H. van Valkenburg, L.N.H. Verbrugge & R.S.E.W. Leuven, 2012. Risk analysis of the non-native Monkeyflower (Mimulus guttatus) in the Netherlands. Radboud University Nijmegen. Reports Environmental Science 419: 1-29. Matthews, J., R. Beringen, F.P.L. Collas, K.R. Koopman, B. Odé, R. Pot, L.B. Sparrius, J.L.C.H. van Valkenburg, L.N.H. Verbrugge & R.S.E.W. Leuven, 2012. Risk analysis of non-native Tapegrass (Vallisneria spiralis) in the Netherlands. Radboud University Nijmegen. Reports Environmental Science 420: 1-32. Matthews, J., R. Beringen, L.P.M. Lamers, B. Odé, R. Pot, G. van der Velde, J.L.C.H. van Valkenburg, L.N.H. Verbrugge & R.S.E.W. Leuven, 2013. Risk analysis of the non-native Fanwort (Cabomba caroliniana) in the Netherlands. Reports Environmental Science nr. 442. Radboud University Nijmegen, Institute for Water and Wetland Research Department of Environmental Sciences, FLORON & Roelf Pot Research and Consultancy. 46 p. Matthews, J., R. Beringen, L.P.M. Lamers, B. Odé, R. Pot, G. van der Velde, J.L.C.H. van Valkenburg, L.N.H. Verbrugge & R.S.E.W. Leuven, 2013. Knowledge document for risk analysis of the non-native Fanwort (Cabomba caroliniana) in the Netherlands. Reports Environmental Science 443, Reports Environmental Science nr. 442. Radboud University Nijmegen, Institute for Water and Wetland Research Department of Environmental Sciences, FLORON & Roelf Pot Research and Consultancy. 60 p. Matthews, J., R. Creemers, H. Hollander, N. van Kessel, H. van Kleef, S. van de Koppel, A.J.J. Lemaire, B. Odé, G. van der Velde, L.N.H. Verbrugge & R.S.E.W. Leuven, 2014. Horizonscanning for new invasive non-native species in the Netherlands. Reports Environmental Science 461. Radboud University, Nijmegen. 115 p. Odé, B., R. Beringen, F.P.L. Collas, K.R. Koopman, J. Matthews, G. van der Velde, J.L.C.H. van Valkenburg & R.S.E.W. Leuven, 2015 Risicoanalyse van de uitheemse Gifsumak (Toxicodendron radicans) in Nederland. FLORON & Radboud University Nijmegen. Reports Environmental Science 480. Radboud University, Nijmegen. 57 p. Panov, V.E., B. Alexandrov, K. Arbaciauskas, M. Grabowski, R.S.E.W. Leuven, S. Mastitsky, D. Minchin, S. Nehring, S. Olenin, M. Paunović, V. Semenchenko & M. Son, 2007. Biological invasions via European inland waterways: towards development of the risk assessment tool. In: Risk Assessment in European River Basins - State of the Art and Future Challenges. Helmholtz Centre for Environmental Research, Leipzig. p. 59-62. Panov, V.E., B. Alexandrov, K. Arbaciauskas, R. Binimelis, G.H. Copp, M. Grabowski, F. Lucy, R.S.E.W. Leuven, S. Nehring, M. Paunović, V. Semenchenko & M.O. Son, 2009. Assessing the risks of aquatic species invasions via European inland waterways: From concepts to environmental indicators. Integrated Environmental Assessment and Management 5(1):110-126. Panov, V.E., B. Alexandrov, K. Arbaciauskas, R. Binimelis, G.H. Copp, M. Grabowski, F. Lucy, R.S.E.W. Leuven, S. Nehring, M. Paunović, V. Semenchenko & M.O. Son, 2010. Risk assessment of aquatic invasive species introductions via European inland waterways. In: Settele, J., L. Penev, T. Georgiev, R. Grabaum, V. Grobelnik, V. Hammen, S. Klotz, M. Kotarac & I. Kuhn (eds). Atlas of Biodiversity Risk. Pensoft Scientific Publishers, Sofia, pp. 140-143. Schiphouwer, M.E., N. van Kessel, J. Matthews, R.S.E.W. Leuven, S. van de Koppel, J. Kranenbarg, O.L.M. Haenen, H.J.R. Lenders, L.A.J. Nagelkerke, G. van der Velde, B.H.J.M. Crombaghs & R. Zollinger, 2014. Risk analysis of exotic fish species included in the Dutch Fisheries Act and their hybrids. Nederlands Expertise Centrum Exoten (NEC-E), Nijmegen.

13 Slaterus R., B. Aarts & L. van den Bremer, 2009. De Huiskraai in Nederland: risicoanalyse en beheer. SOVON- onderzoeksrapport 2009/08. SOVON Vogelonderzoek Nederland, Beek-Ubbergen. Soes, D.M., R.S.E.W. Leuven, J. Matthews, P.-B. Broeckx, O.L.M. Haenen & M.Y. Engelsma, 2011. A risk analysis of bigheaded carp (Hypophthalmichthys sp.) in the Netherlands. Report 0x-0xx, Bureau Waardenburg, Culemborg en Radboud universiteit, Nijmegen. Spikmans, F., N. van Kessel, M. Dorenbosch, J. Kranenbarg, J. Bosveld & R.S.E.W. Leuven, 2010. Plaag risico analyse van tien exotische vissoorten in Nederland. Nederlands Centrum voor Natuuronderzoek: Stichting Bargerveen, Radboud Universiteit Nijmegen, Stichting RAVON, & Natuurbalans – Limes Divergens, Nijmegen. 84 p. Spitzen – van der Sluijs, A. M. & R. Zollinger. 2010. Risk Assessment on the American bullfrog and the fungus Batrachochytrium dendrobatidis, Stichting RAVON, Nijmegen, the Netherlands. Van de Koppel, S., N. van Kessel, B.H.J.M. Crombaghs, W. Getreuer & H.J.R. Lenders, 2012. Risk analysis of the Russian rat snake (Elaphe Schrenckii) in the Netherlands, Natuurbalans - Limes Divergens BV, ReptielenZoo SERPO, Delft, Radboud University Nijmegen.38 p. Van de Koppel, S., N. van Kessel, B.H.J.M. Crombaghs, W. Getreuer & H.J.R. Lenders, 2012. Risk analysis of the asp viper (Vipera aspis) in the Netherlands, Natuurbalans - Limes Divergens BV, ReptielenZoo SERPO, Delft, Radboud University Nijmegen. 38 p. Van der Velde, G., R.S.E.W. Leuven, R. Leewis & A. bij de Vaate, 2009. Aquatic invaders: from success factors to ecological risk assessment; introduction. Biological Invasions 11(9): 1987-1988. Van Kleunen A, L. van den Bremer, R. Lensink & P. Wiersma, 2010. De Halsbandparkiet, Monniksparkiet en Grote Alexanderparkiet in Nederland: risicoanalyse en beheer. SOVON-onderzoeksrapport 2010/10. SOVON Vogelonderzoek Nederland, Nijmegen. Verbrugge, L.N.H., R.S.E.W. Leuven & G. van der Velde, 2010. Evaluation of international risk assessment protocols for exotic species. Reports Environmental Science 352. Radboud University, Nijmegen. 56 p. Verbrugge, L.N.H., R.S.E.W. Leuven & G. van der Velde, 2010. Towards a risk assessment protocol for exotic species: review of conclusions and recommendations by experts and end users. Reports Environmental Science 366. Radboud University, Nijmegen. 17 p. Verbrugge, L.N.H., G. van der Velde, A.J. Hendriks & R.S.E.W. Leuven, 2012. Risk classifications of aquatic non-native species: application of contemporary European assessment protocols in different biogeographical settings. Aquatic Invasions 7: 51-60.

Signalering en determinatie Herder, J.E., 2012. Vissen op DNA. Natura, jaargang 109(3): 19. Herder, J.E., A. Valentini. & J. Kranenbarg, 2012. Zoeken naar DNA-sporen. Environmental DNA als nieuwe bemonsteringsmethode voor vissen. Visionair 23: 4-7. Herder, J.E., 2013. Exoten opsporen met DNA. Natura 110(2): 11. Herder, J.E., J. Van Delft & T. Dejean, 2012. Environmental-DNA - een nieuwe inventarisatiemethode. RAVON 44: 32-38. Herder, J.E., J. van Delft, E. Bellemain & A. Valentini, 2013. Environmental DNA krachtig gereedschap voor het monitoren van fauna. De Levende Natuur 114(3): 108-113. Herder, J.E., A. Valentini, E. Bellemain, T. Dejean, J.J.C.W. van Delft, P.F. Thomsen & P. Taberlet, 2014. Environmental DNA - toepassingsmogelijkheden voor het opsporen van (invasieve) soorten. Stichting RAVON, Nijmegen. Rapport 2013-104. Herder, J.E., J. Kranenbarg, M. Beers, I. Bogerd en B. van der Wal, 2014. DNA heeft de toekomst – environmental DNA alternatief voor de KRW-visstandbemonstering? Visionair 34: 8-11 Spikmans, F. & J.Kranenbarg, 2010. Herkenning zoetwatervissen. 2e herziene druk, met nieuwe exoten. Stichting RAVON, Nijmegen. Van Delft, J. & J. Herder, 2012. Herkenningskaart Italiaanse kamsalamander vs kamsalamander. Stichting RAVON, Nijmegen. Van Delft, J.J.C.W., J.E. Herder & J. Janse, 2013. eDNA-primerontwikkeling en bemonstering van wateren ten behoeve van het vaststellen van de Italiaanse kamsalamander. Stichting RAVON i.o.v. De Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit, Bureau Risicobeoordeling & onderzoeksprogrammering, Team Invasieve Exoten. Van Delft, J. & R. Struijk, 2014. Zoekkaart exotische waterschildpadden in het kader van het Signaleringsproject Exoten.

Vissen Bosman, W., 2004. De zonnebaars overwonnen. RAVON 17 jg. 6(2): 26-27. Bruijnes, A., 2010. De verspreiding van de Marmergrondel (Proterorhinus semilunaris) in regionale wateren. Stichting RAVON, Nijmegen. Rapport 2010.002.

14 Cammaerts, R., F. Spikmans, N. van Kessel, H. Verreycken, F. Chérot, T. Demol & S. Richez, 2012. Colonization of the Border Meuse area (The Netherlands and Belgium) by the non-native western tubenose goby Proterorhinus semilunaris (Heckel, 1837) (Teleostei, Gobiidae). Aquatic Invasions 7(2): 251–258. Cucherousset J., G.H. Copp, M.G. Fox, E. Sterud, H.H. Van Kleef, H. Verreycken & E. Záhorská, 2009. Life- history traits and potential invasiveness of introduced pumpkinseed Lepomis gibbosus populations in north-western Europe. Biological Invasions 11: 2171-2180. Dederen, L.H.T., R.S.E.W. Leuven, S.E. Wendelaar Bonga & F.G.F. Oyen, 1986. Biology of the acid tolerant fish species Umbra pygmaea (De Kay, 1842). Journal of Fish Biology 28: 307-326. Dederen, L.H.T., S.E. Wendelaar Bonga & R.S.E.W. Leuven, 1987. Ecological and physiological adaptations of the acid-tolerant mudminnow Umbra pygmaea (De Kay). Annales de la Societe Royale Zoologique de Belgique 117: 277-284. Dorenbosch, M. & N. van Kessel 2011. Donderpadden & invasieve grondels in het Maasdal. Mogelijke consequenties voor de Geul. Natuurbalans – Limes Divergens, Nijmegen. Dorenbosch, M., N. van Kessel, J. Kranenbarg, W.C.E.P. Verberk, H. van Kleef & R.S.E.W. Leuven, 2012. The nursery function of artificial floodplain habitats in the lower Rhine and Meuse for riverine fish. In: Schielen, R. (ed.). Book of Abstracts NCR-days 2012, Netherlands Center for River Studies, 4-5 October 2012, Arnhem, pp. 28-30. Dorenbosch, M., N. van Kessel, J. Kranenbarg, F. Spikmans, W.C.E.P. Verberk & R.S.E.W. Leuven, 2014. Het belang van nieuwe uiterwaardwateren als kraamkamer voor riviervissen (The nursery function of newly constructed and restored floodplain habitats for juvenile riverine fish). De Levende Natuur 115(3): 110- 115 (with English summary). Elshout, P., M. Dionisio Pires, R.S.E.W. Leuven & A.J. Hendriks, 2010. The influence of global warming and thermal pollution on the occurrence of native and exotic fish species in the river Rhine. In: Stouthamer, E. (Ed.). NCR-Days 2010, Netherlands Centre for River Studies, Delft, pp. 7-9. Elshout, P.M.F., L.M. Dionisio Pires, R.S.E.W. Leuven, S.E. Wendelaar Bonga & A.J. Hendriks, 2013. Low oxygen tolerance of different life stages of temperate freshwater fish species. Journal of Fish Biology 83(1): 190-206. Fedorenkova, A., J.A. Vonk, A.M. Breure, A.J. Hendriks & R.S.E.W. Leuven, 2013. Tolerance of native and non-native fish species to chemical stress: a case study for the river Rhine. Aquatic Invasions 8(2): 231- 241. Gitsis, A. & Horstink Y. 2010 Onderzoek naar de omgevingscondities die van invloed zijn op de ontwikkeling van de Amerikaanse hondsvis Umbra pygmaea (Umbridae). Een eerste stap in het onderzoek naar de invasiviteit van de soort. Rapport Stichting Bargerveen & Van Hall Larenstein. Herder, J.E., A. Valentini. & J. Kranenbarg, 2012. Zoeken naar DNA-sporen. Environmental DNA als nieuwe bemonsteringsmethode voor vissen. Visionair 23: 4-7. Kelleher, B., P.J.M. Bergers, F.W.B. van den Brink, P.S. Giller, G. van der Velde & A. bij de Vaate, 1998. Effects of exotic amphipod invasions on fish diet in the Lower Rhine. Arch. Hydrobiol. 143: 363-382. Kranenbarg J., A. de Bruin, F. Spikmans, M. Dorenbosch, N. van Kessel, R.S.E.W. Leuven & W.C.E.P. Verberk, 2009. Kansen voor riviervissen. Een onderzoek naar het functioneren van oeverbiotopen langs de Maas voor juveniele vis. Stichting Bargerveen, Radboud Universiteit Nijmegen, Stichting RAVON & Natuurbalans - Limes Divergens. Opgesteld in opdracht van RWS Directie Limburg. Leuven, R.S.E.W., A.J. Hendriks, M.A.J. Huijbregts, H.J.R. Lenders, J. Matthews & G. van der Velde, 2011. Differences in sensitivity of native and exotic fish species to changes in river temperature. Current Zoology 57(6): 852-862. Leuven, R.S.E.W. & F.G.F. Oyen, 1987. Impact of acidification and eutrophication on the distribution of fish species in shallow and lentic soft waters: an historical perspective. Journal of Fish Biology 31: 753-774. Leuven R.S.E.W. & G. van der Velde, 2010. Biodiversiteit in het water. De opmars van exotische vissen. Natura 107(5): 142-143. Leuven, R.S.E.W., F.G.F. Oyen & J.F.M. Geelen, 1984. De oost-Amerikaanse hondsvis (Umbra pygmaea De Kay 1842) in Nederland. Natura 81: 271-275. Leuven, R.S.E.W., N.A.H. Slooter, J. Snijders, M.A.J. Huijbregts & G. van der Velde, 2007. The influence of global warming and thermal pollution on the occurrence of native and exotic fish species in the river Rhine. In: Van Os, A.G. (ed.). Proceedings NCR days 2007: A sustainable river system. NCR publication 32-2007. Netherlands Centre for River Research, Delft, pp. 62-63. Leuven, R.S.E.W., S.E. Wendelaar Bonga, F.G.F. Oyen & W. Hagemeijer, 1987. Effects of acid stress on the distribution and reproductive success of freshwater fish in Dutch soft waters. Annales de la Societe Royale Zoologique de Belgique 117: 231-242 (with data on exotic fish species). Schiphouwer, M.E., 2011. What do Ponto-Caspian Gobiidae eat in the Dutch Rhine river system? Reports Environmental Science nr. 372. Radboud University & RAVON Foundation, Nijmegen.

15 Schiphouwer, M.E. & J. Kranenbarg, N. van Kessel & R.S.E.W. Leuven, 2012. Verspreiding, effecten en beheer invasieve grondels; Verkennend onderzoek Amsterdam-Rijnkanaal 2012. Stichting RAVON, Nijmegen. 22 p. Schiphouwer, M.E., N. van Kessel, J. Matthews, R.S.E.W. Leuven, S. van de Koppel, J. Kranenbarg, O.L.M. Haenen, H.J.R. Lenders, L.A.J. Nagelkerke, G. van der Velde, B.H.J.M. Crombaghs & R. Zollinger, 2014. Risk analysis of exotic fish species included in the Dutch Fisheries Act and their hybrids. Nederlands Expertise Centrum Exoten (NEC-E), Nijmegen. Soes, D.M., R.S.E.W. Leuven, J. Matthews, P.-B. Broeckx, O.L.M. Haenen & M.Y. Engelsma, 2011. A risk analysis of bigheaded carp (Hypophthalmichthys sp.) in the Netherlands. Report Bureau Waardenburg, Culemborg. Spikmans, F., J.E. Herder, N. van Kessel & R.S.E.W. Leuven, 2010. Opmars van de grondels. Visionair – het Vakblad van Sportvisserij Nederland. 18: 4-7. Spikmans, F. & J. Kranenbarg, 2010. Herkenning zoetwatervissen. 2e herziene druk, met nieuwe exoten. Stichting RAVON, Nijmegen Spikmans, F., N. van Kessel, M. Dorenbosch, J. Kranenbarg, J. Bosveld & R.S.E.W. Leuven, 2010. Plaag risico analyse van tien exotische vissoorten in Nederland. Nederlands Centrum voor Natuuronderzoek: Stichting Bargerveen, Radboud Universiteit Nijmegen, Stichting RAVON, & Natuurbalans – Limes Divergens, Nijmegen. 84 p. Spikmans, F., J. Kranenbarg & N. van Kessel, 2011. Witvingrondel: een invasieve exoot in Rijn en Maas? De Levende Natuur 112(3): 97-100. English title summary: Whitefin gudgeon: an invasive species in Rhine and Meuse? Spikmans, F., M. de Vos & J. Vos, 2011. Dikkopelrits bestreden in Neede. H2O 4: 22-23. Spikmans, F., T. van Tongeren, T.A. van Alen, G. van der Velde & H.J.M. Op den Camp, 2013. High prevalence of the parasite Sphaerothecum destruens in the invasive topmouth gudgeon (Pseudorasbora parva) in the Netherlands, a potential threat to native freshwater fish. Aquat. Invasions 8 (3): 355-360. Van Delft, J.J.C.W. & H.H. van Kleef, 2011. Advisering hondsvissenproblematiek Hilversums Wasmeer. Stichting RAVON / Stichting Bargerveen, Nijmegen. Van Delft, J., H. van Kleef, R. van der Burg, W. Bosman, J. Bouwman & N. de Kort, 2013. Brochure De zonnebaars; levenswijze, problematiek en beheer. Stichting RAVON, Stichting Bargerveen, Bosgroep Zuid Nederland in opdracht van Provincie Noord-Brabant. Van der Velde, G., F.W.B. van den Brink, M. van der Gaag & P.J.M. Bergers, 1990. Changes in numbers of mobile macroinvertebrates and fish in the River Waal in 1987, studied by sampling the cooling-water intakes of a power plant: first results of a Rhine biomonitoring project. In: R. Kinzelbach & G. Friedrich (eds.). Die Biologie des Rheins. Limnologie aktuell 1: 325-343. Van der Velde, G. & P.J.G. Polderman 1972. De Kleine koornaarvis, Atherina mochon Valenciennes, 1835, in Nederland (Pisces, Atherinidae). Zoöl. Bijdr., Leiden (Bijdr. Faun. Nederland II) 13: 37-40, 2 pls. (with English summary). Van der Velde, G. & P.J.G. Polderman, 1976. Atherina boyeri Risso, a genuine immigrant in the Delta-area. Hydrobiol. Bull. 10: 96-97. Van Kessel, N., M. Dorenbosch & F. Spikmans, 2009. First record of Pontian monkey goby, Neogobius fluviatilis (Pallas, 1814), in the Dutch Rhine. Aquatic Invasions 4(2): 421-424. Van Kessel, N., M. Dorenbosch & F. Spikmans 2010. Vestigingspatroon van Pontische stroomgrondel in Nederland. RAVON 35, 12(1): 11-14. With English summary. Van Kessel, N., 2010. Blauwneus. In: Brouwer, T., M. Dorenbosch, R. van Eekelen & J. Spier (eds.) 2010. Vissenatlas Noord-Brabant. Uitgeverij Profiel, Bedum. Van Kessel, N., 2010. Kesslers grondel. In: Brouwer, T., M. Dorenbosch, R. van Eekelen & J. Spier (eds.) 2010. Vissenatlas Noord-Brabant. Uitgeverij Profiel, Bedum. Van Kessel, N. & M. Dorenbosch, 2010. Pontische stroomgrondel. In: Brouwer, T., M. Dorenbosch, R. van Eekelen & J. Spier (eds.), 2010. Vissenatlas Noord-Brabant. Uitgeverij Profiel, Bedum. Van Kessel, N., M. Dorenbosch, M.R.M. de Boer, R.S.E.W. Leuven & G. van der Velde, 2011. Competition for shelter between four non-native gobiid and two native small benthic fish species. Current Zoology 57(6): 844-851. Van Kessel, N., J. Kranenbarg, M. Dorenbosch, A. de Bruin, L.A.J. Nagelkerke, G. van der Velde & R.S.E.W. Leuven, 2013. Mitigatie van effecten van uitheemse grondels: kansen voor natuurvriendelijke oevers en uitgekiende kunstwerken. Verslagen Milieukunde 436. Radboud Universiteit Nijmegen - Instituut voor Water en Wetland Research, Natuurbalans - Limes Divergens, RAVON, Wageningen Universiteit - Leerstoelgroep Aquacultuur en Visserij.

16 Van Kessel, N., M. Dorenbosch, J. Kranenbarg, G. van der Velde & R.S.E.W. Leuven, 2014. Invasieve grondels in de grote rivieren en hun effect op de beschermde Rivierdonderpad (Colonisation of Dutch large rivers by invasive non-native gobiids and their impact on native Bullhead). De Levende Natuur 115(3): 122-128 (with English summary). Van Kleef, H., G. van der Velde, R.S.E.W. Leuven & H. Esselink, 2008. Pumpkinseed sunfish (Lepomis gibbosus) invasions facilitated by introductions and nature management strongly reduce macroinvertebrate abundance in isolated water bodies. Biological Invasions 10: 1481-1490. Van Kleef, H. 2012. OBN-onderzoek zonnebaars - Mogelijkheden voor bestrijding van een uitheemse invasieve vis. Directie Kennis en Innovatie, Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, Den Haag. Van Kleef, H. & J. van Delft 2012. Naar bestrijdingsmogelijkheden van Zonnebaars. De Levende Natuur 113(2): 40-44. Van Kleef, H., R. van der Burg, J. van Delft, W. Bosman, J. Bouwman & N. de Kort, 2013. Zonnebaars in Noord-Brabant. Onderzoek naar maatregelen tegen negatieve effecten van zonnebaarzen in Brabantse wateren. Bosgroep Zuid Nederland, Stichting Bargerveen, Stichting RAVON, in opdracht van Provincie Noord-Brabant. Van Kleef, H.H. & E. Jongejans, 2014. Identifying drivers of pumpkinseed invasiveness using population models. Aquatic Invasions 9(3): 315-326. Van Lieshout, S.H.J., F. Spikmans, H.J.M. Op den Camp, T.A. van Alen & G. van der Velde, 2014. Native fish species susceptible for infection with Sphaerothecum destruens carried by invasive Pseudorasbora parva in Dutch waters. Internship report RAVON, Radboud University Nijmegen, Institute for Water and Wetland Research, Department of Animal Ecology and Ecophysiology & Department of Microbiology.

Vogels Deuzeman S. & R. Slaterus, 2014. Actueel voorkomen van Rosse Stekelstaarten in Nederland. Sovon-rapport 2014/36. Sovon Vogelonderzoek Nederland, Nijmegen. De Jong, E., 2012. Resource competition for tree cavities between the exotic ring-necked parakeet Psittacula krameri and two native tree dwelling bat species. Institute for Environmental Sciences, Leiden University and Dutch Mammal Society, Nijmegen. 28 p. Hornman, M., 2011. Actueel voorkomen van Rosse stekelstaarten. SOVON-informatierapport 2011/03. SOVON Vogelonderzoek Nederland, Nijmegen. Hornman M., M. van Roomen, F. Hustings, K. Koffijberg, E. van Winden & L. Soldaat, 2012. Populatietrends van overwinterende en doortrekkende watervogels in Nederland in 1975-2010. LIMOSA 85(3): 97-116. Klaassen, O., 2011. Slaapplaatstelling Halsbandparkieten in Nederland, januari 2011. SOVON-informatierapport 2011/04. SOVON Vogelonderzoek Nederland, Nijmegen. Klaassen, O. & F. Hustings, 2010. Slaapplaatstelling Halsbandparkieten in Nederland, januari 2010. SOVON- informatierapport 2010/05. SOVON Vogelonderzoek Nederland, Nijmegen. Klaassen O. & A. van Kleunen, 2012. Halsbandparkieten in Nederland in de winter van 2011/12. Verslag van slaapplaatstellingen en adviezen voor toekomstige monitoring. Sovon-rapport 2012/26. Sovon Vogelonderzoek Nederland, Nijmegen. Klaassen O., 2014. Halsbandparkieten in Nederland in de winter van 2013/14. Verslag van slaapplaatstellingen. Sovon-rapport 2014/16. Sovon Vogelonderzoek Nederland, Nijmegen. Lemaire, A., 2010. Risicoanalyse van niet inheemse ganzensoorten in Nederland. SOVON-informatierapport 2010/06. Vogelonderzoek Nederland, Nijmegen. Lemaire A.J.J. & P. Wiersma, 2011. Schatting van de huidige en toekomstige gewasschade door Canadese Ganzen in Nederland . SOVON-informatierapport 2011-01. SOVON Vogelonderzoek Nederland, Nijmegen. Lemaire A., 2014. Aantalsontwikkeling en verspreiding van Heilige Ibis. Sovon-rapport 2014/25. Sovon Vogelonderzoek Nederland, Nijmegen. Lemaire A. & A. van Kleunen, 2014. Risk assessment of Mandarin Duck in the Netherlands. Sovon-rapport 2014/15. Sovon Vogelonderzoek Nederland, Nijmegen. Schekkerman, H., 2012. Aantalsschattingen van broedende ganzen in Nederland: een evaluatie en kwantificering van onzekerheidsmarges. Sovon-rapport 1012-34. Sovon Vogelonderzoek Nederland, Nijmegen. Slaterus, R., B. Aarts & L. van den Bremer, 2009. De Huiskraai in Nederland: risicoanalyse en beheer. SOVON- onderzoeksrapport 2009/08. SOVON Vogelonderzoek Nederland, Beek-Ubbergen. Tanger D. & B. Voslamber, 2011. Ruitrek van Canadese Ganzen over Nederland in relatie tot de veiligheid rond vliegvelden. De Grauwe Gors 39: 135-137. Tanger D. & B. Voslamber, 2012. Ruitrek van Canadese Ganzen over Nederland en de veiligheid rond vliegvelden. Tussen Duin & Dijk 2012(3): 8-10.

17 Van der Jeugd, H., B. Voslamber, C. van Turnhout, H. Sierdsema, N. Feige, J. Nienhuis.& K. Koffijberg, 2006. Overzomerende ganzen in Nederland: grenzen aan de groei? Sovon-onderzoeksrapport 2006/02. Sovon Vogelonderzoek Nederland, Beek-Ubbergen. Van Dijk, H.K. & F. Majoor, 2011. Geboortedispersie van Nijlganzen van Nederland naar Duitsland en vice versa. LIMOSA 84 (2) : 82 - 84. Van Kleunen A., L. van den Bremer, R. Lensink & P. Wiersma, 2011. De Halsbandparkiet, Monniksparkiet en Grote Alexanderparkiet in Nederland: risicoanalyse en beheer. SOVON-onderzoeksrapport 2011/01. SOVON Vogelonderzoek Nederland, Nijmegen. Van Kleunen A., C. Kampichler & H.Sierdsema, 2014. De verspreiding van Halsbandparkiet en in het wild voorkomende papegaaiachtigen (Psittaciformes) in Nederland. Sovon-rapport 2014/31. Sovon Vogelonderzoek Nederland, Nijmegen. Voslamber, B., R. Foppen & H. van der Jeugd, 2006. Populatieontwikkeling van vijf ganzensoorten in Nederland. SOVON-notitie. SOVON Vogelonderzoek Nederland, Beek-Ubbergen. Voslamber, B., H. van der Jeugd & K. Koffijberg, 2007. Aantallen, trends en verspreiding van overzomerende ganzen in Nederland. Limosa 80: 1-17. Voslamber, B., H. van der Jeugd & K. Koffijberg, 2010. Broedende ganzen in Nederland. De Levende Natuur 111: 40-44. Voslamber, B., 2011. Canadese Ganzen in Groningen: herkomst ruiende vogels. De Grauwe Gors 39: 128-134. Wilson, J.L., 2012. Resource competition for tree cavities between the exotic ring-necked parakeet (Psittacula krameri) and two native bat species. Institute for Environmental Sciences, Leiden University and Dutch Mammal Society, Nijmegen. 27 p.

Zoogdieren De Jong, E., 2012. Resource competition for tree cavities between the exotic ring-necked parakeet Psittacula krameri and two native tree dwelling bat species. Institute for Environmental Sciences, Leiden University and Dutch Mammal Society, Nijmegen. 28 p. De Jong, C. & B. van Mourik, 2015. Veldproef Muskusratten – zenderonderzoek najaar 2014. Stagerapport 2014.013. Bureau van de Zoogdiervereniging, Nijmegen. Dekker, J.J.A., 2013. De Amerikaanse nerts in Nederland. Rapport nummer 2012.16. Zoogdiervereniging, Nijmegen. Dijkstra, V. & J. Dekker, 2008. Risico-assessment uitheems eekhoorns. VZZ rapport 2008.10. Zoogdier- vereniging VZZ, Arnhem. Dijkstra, V., B-J. Bulsink, R. Janssen, R. Snijders & M. La Haye, 2014. Monitoring Pallas’ eekhoorn 2014. Onderzoek aan de hand van vraatsporen. Rapport 2014.17. Bureau van de Zoogdiervereniging, Nijmegen. Driessen, C., 2014. Veldproef muskusratten | Pilot zenderonderzoek. 2014.15 Bureau van de Zoogdiervereniging, Nijmegen. Heine, M. & G. van der Velde, 1978. De muskusrat, Ondatra zibethicus (L.), in de Ooypolder bij Nijmegen en zijn invloed op nymphaeide vegetaties. Levende Natuur 81: 122-128. Muskusrat en beheer 1(1): 8-12 (1981) (with English summary). Hollander, H., 2013. Risico-analyse muntjak (Muntiacus reevesi). Rapport nummer 2013.09. Zoogdiervereniging, Nijmegen. Hollander, H., 2014. Vormt de muntjak een risico? Situatie van een invasieve exoot in de Lage Landen. Zoogdier 25(1): 3-5. Nelissen, S.M.V., 2014. Red squirrels (Sciurus vulgaris) and Siberian chipmunks (Tamias sibericus) in Tilburg, the Netherlands. Internship report 2014.009. Bureau van de Zoogdiervereniging, Nijmegen. Westbroek, S., 2014. The positive list and other policy measures that affect trade in- and possession of exotic mammals in the Netherlands: Stakeholder perceptions and recommendations. Zoogdiervereniging- rapport 2014.033. Bureau van de Zoogdiervereniging, Nijmegen. Westbroek, S., 2014 Exotic mammals in trade and captivity in the Netherlands: Risks of establishment as a precursor to invasiveness. Zoogdiervereniging-rapport 2014.032. Bureau van de Zoogdiervereniging, Nijmegen. Wilson, J.L., 2012. Resource competition for tree cavities between the exotic ring-necked parakeet (Psittacula krameri) and two native bat species. Institute for Environmental Sciences, Leiden University and Dutch Mammal Society, Nijmegen. 27 p.

18