Atti Mus. Civ. Stor. Nat. Trieste 53 2006 101-185 ottobre 2007 ISSN: 0365-1576

INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI (FRIULI VENEZIA GIULIA-ITALIA) I

ETTORE TOMASI Museo Civico di Storia Naturale di Trieste, Piazza A. Hortis 4, I-34123 Trieste, Italia e-mail: [email protected]

Abstract - Investigation Gall-making of the Julian west Prealps (Friuli Venezia Giulia, North-Eastern Italy). The autors reports results, archieved between 1985 and 2006, of the investigation concerning the gall-making organisms of the Julian west Prealps and the natural Park with the same name (Friuli Venezia Giulia, North-Eastern Italy). 705 spe- cies have been identified, subdivided as follows: Alphaproteobacteria Rhizobiaceae (1), Gammaproteobacteria Pseudo- monadaceae (1), Gammaproteobacteria Xanthomonadaceae (1), Oomycetes Albuginaceae (1), Oomycetes Peronospora- ceae (1), Aschomycota Arthoniaceae (1), Didymosphaeriaceae (1), Ascomycota Dothideaceae (2), Ascomy- cota Hypocreaceae (1), Ascomycota Lecanoraceae (1), Ascomycota Dermateaceae (1), Ascomycota Rhytismataceae (3), Ascomycota (17), Incertae sedis (2), Basidiomycota Coleosporiaceae (2), Basidiomycota Melamsporace- ae (7), Basidiomycota Phragmidiaceae (4), Basidiomycota Pucciniaceae (95), Basidiomycota Pucciniastraceae (4), Incertae sedis (1), Basidiomycota Exobasidiaceae (3), Basidiomycota Tilletiaceae (7), Basidiomycota Ustilaginaceae (38), Chytridiomycota Physodermataceae (1), Chytridiomycota Synchytriaceae (4), Mitosporic Fungi (2), Angiosparmae Dicotyledones (1), Nematoda Anguinidae (11), Nematoda Heteroderidae (1), Acari sp. (2), Acari Phytoptidae (3), Acari Eriophyidae (117), Heteroptera Tingidae (2), Homoptera Aphalaridae (5), Homoptera Psyllidae (3), Homoptera Triozi- dae (12), Homoptera Adelgidae (5), Homoptera Aphididae (56), Homoptera Asterolecaniidae (2), Homoptera Crypto- coccidae (1), Coleoptera Cerambicidae (2), Coleoptera Apionidae (24), Coleoptera Curculionidae (34), Diptera Cecido- myiidae (150), Diptera Tephritidae (7), Diptera Chloropidae (1), Diptera Anthomyiidae (1), Lepidoptera Coleophoridae (1), Lepidoptera Gelechiidae (2), Lepidoptera Sesiidae (1), Lepidoptera Tortricidae (4), Lepidoptera Pterophoridae (2), Hymenoptera Tenthredinidae (11), Hymenoptera Cynipidae (35), Hymenoptera Eurytomidae (6). Key words: Investigation Gall-making organisms, Julian Prealps, TSM Triest.

Riassunto breve - Indagine cecidologica sulle Prealpi Giulie occidentali (Friuli Venezia Giula, Nord-Est Italia). L’autore riporta i risultati dell’indagine, effettuata tra il 1985 e il 2006 e non ancora conclusa, inerente i fito-zoocecidi delle Prealpi Giulie occidentali e il Parco omonimo (Friuli Venezia Giulia, Italia nord-est). Nell’area sono state identi- ficate 705 specie così ripartite: Alphaproteobacteria Rhizobiaceae (1), Gammaproteobacteria Pseudomonadaceae (1), Gammaproteobacteria Xanthomonadaceae (1), Oomycetes Albuginaceae (1), Oomycetes Peronosporaceae (1), Ascho- mycota Arthoniaceae (1), Ascomycota Didymosphaeriaceae (1), Ascomycota Dothideaceae (2), Ascomycota Hypo- creaceae (1), Ascomycota Lecanoraceae (1), Ascomycota Dermateaceae (1), Ascomycota Rhytismataceae (3), Asco- mycota Taphrinaceae (17), Incertae sedis (2), Basidiomycota Coleosporiaceae (2), Basidiomycota Melamsporaceae (7), Basidiomycota Phragmidiaceae (4), Basidiomycota Pucciniaceae (95), Basidiomycota Pucciniastraceae (4), Incertae sedis (1), Basidiomycota Exobasidiaceae (3), Basidiomycota Tilletiaceae (7), Basidiomycota Ustilaginaceae (38), Chy- tridiomycota Physodermataceae (1), Chytridiomycota Synchytriaceae (4), Mitosporic Fungi (2), Angiosparmae Dico- tyledones (1), Nematoda Anguinidae (11), Nematoda Heteroderidae (1), Acari sp. (2), Acari Phytoptidae (3), Acari Eriophyidae (117), Heteroptera Tingidae (2), Homoptera Aphalaridae (5), Homoptera Psyllidae (3), Homoptera Trio- zidae (12), Homoptera Adelgidae (5), Homoptera Aphididae (56), Homoptera Asterolecaniidae (2), Homoptera Cryp- tococcidae (1), Coleoptera Cerambicidae (2), Coleoptera Apionidae (24), Coleoptera Curculionidae (34), Diptera Ceci- domyiidae (150), Diptera Tephritidae (7), Diptera Chloropidae (1), Diptera Anthomyiidae (1), Lepidoptera Coleopho- ridae (1), Lepidoptera Gelechiidae (2), Lepidoptera Sesiidae (1), Lepidoptera Tortricidae (4), Lepidoptera Pterophori- dae (2), Hymenoptera Tenthredinidae (11), Hymenoptera Cynipidae (35), Hymenoptera Eurytomidae (6). Parole chiave: Indagine cecidologica, Prealpi Giulie, TSM Trieste.

1. - Premessa Le Prealpi Giulie occidentali occupano un settore tra Alpi Giulie occidentali e alta Pianura Friulana (Italia NE), che condividono il confine orientale con la Slo- 102 ETTORE TOMASI venia. È un’area di rilievi montuosi che costituiscono una regione geografica di transizione e molto complessa, che il MARINELLI (1912) definiva Alpina esterna. Il territorio interessato dall’indagine ricade nei comuni di Venzone, Moggio Udinese, Resiutta, Resia, Chiusaforte e Lusevera (Provincia di Udine). Geograficamente la parte orientale dell’area indagata è caratterizzata dall’alta Val Resia con le sue montagne, di cui il M. Canin (m 2587) è il più elevato, di quel- la centrale con la Val Uccea, l’alta Valle del Torre e la catena del M. Musi (m 1878); mentre quell’occidentale è occupata dal gruppo dei monti Plauris e Lavara (m 1958-1906).

A U S T R I A

O S

T L

E O

N V

E E V N

I

A

Fig. 1 (sopra) - La posizione della regione Friuli Venezia Giulia rispetto l’Italia. Fig. 2 (sotto) - L’area del Parco Naturale Regionale delle Prealpi Giulie nell’ambito regionale. INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 103

Nella sua estensione geografica l’area annovera una notevole diversificazione di fenomeni naturali (geologici, morfologici, floristici e faunistici), che hanno determinato le forme, la vegetazione e la fauna attuali e ne costituiscono il patrimo- nio di vera unicità; l’altopiano del M. Canin è, forse, l’aspetto più complesso dove è ospitato uno dei rari ghiacciai delle Alpi Orientali e il vasto fenomeno carsico epi- geo e ipogeo si presenta diffuso. Inoltre le profonde vallate, modellate dall’erosio- ne glaciale e fluviale, mettono in luce le successioni stratigrafiche che documenta- no un’evoluzione geologica di oltre 200 milioni d’anni (Mesozoico). La posizione geografica di transizione, gli elementi geologici e quelli climati- ci hanno determinato l’insediamento di una vegetazione e di una flora diffuse con una notevole varietà di specie di provenienza alpina, illirica e mediterranea, con un elevato numero d’endemismi. Va ricordato infine che il Consiglio della Comunità Europea ha emanato nel 1992 la direttiva 92/43 CEE (Direttiva habitat), la quale prevede la conservazione degli ambienti naturali e seminaturali, e relativa flora e fauna, considerati già importanti, prioritari, garantendone una rapida attuazione per la loro conservazio- ne. È in base a queste direttive che la Regione Friuli Venezia Giulia ha individuato un’area montana con tali caratteristiche naturali, di 9402 ettari, e denominata Parco Naturale Regionale delle Prealpi Giulie. L’area perimetrata, denominata Prealpi Giulie settentrionali, è posta nella regione biogeografica Alpina, di cui l’85% rientra negli attuali confini del parco, mentre la rimanente è soggetta a vincoli idrogeologici (SCHIARELLI, 2003).

2. - Descrizione dell’area esaminata

Il comprensorio montano delle Prealpi Giulie occidentali, nelle quali è compre- so il Parco naturale, occupa la parte nordorientale della Provincia di Udine tra i fiumi Tagliamento e Fella, rispettivamente a ovest e nord, e dall’alta Valle del Torre e la Slovenia, a sud e a est. I settori che costituiscono il comprensorio, sono: M. Canin (m 2587), con parte della cresta est (M. Ursic, m 2543; Cima Gilberti, m 2417; Cima Lunga, m 2474; M. Forato, m 2498), quella nord (quota 2315 e Bila Pec, m 2095), poi quella nordoccidentale (Picco di Carnizza, m 2441; Picco Grubia, m 2240 e M. Sart, m 2324) e infine quella sud (Basso Canin, m 2571; Cerni Vogu, m 2422; M. Lasca Plagna, m 2448; M. Slebe, m 2317; Baba Grande e Piccola, m 2160-1977). Dorsale sud della Val Resia con il M. Guarda (m 1720), M. Plagne (m 1663), Banöra (m 1615), Hrazon (m 1522), M. Chila (m 1419), M. Stregone (m 1470) e M. Nische (m 1454). Catena del M. Musi con M. Nischiuarch (m 1258), M. Zaiavor (m 1815), Veli- ki Rop (m 1869), M. Musi (m 1878), M. Cadin (m 1818) e Cima Campo (m 1782). Gruppo dei monti Plauris e Lavara e zone adiacenti (rispettivamente di m 1958 e 1906), dai quali si dipartono pure delle brevi creste impervie a nord, nord- ovest e sud-ovest, degradanti verso le valli Fella e Tagliamento. 104 ETTORE TOMASI

Fig. 3 - L’estensione del Parco Naturale Regionale delle Prealpi Giulie.

L’area appena descritta, è caratterizzata da una situazione geolitologica com- plessa, in rapporto alla posizione occupata rispetto alle Alpi Sudorientali. Per trac- ciare i tratti fondamentali ci siamo valsi del lavoro di MARTINIS (1971) e SGO- BINO (2004), da cui si rileva che la struttura litologica dominante (aree M. Canin, M. Musi, M. Plauris-Lavara) è costituita da rocce sedimentarie (70%), in prevalen- za carbonatiche del Mesozoico (calcari marnosi, calcare del Dachstein e dolomie cariate), che poggiano su rocce più antiche costituite da gessi, marne bituminose e conglomerati e che assieme ai materiali alluvionali, prodottisi dal disgregarsi dei rilievi circostanti e d’origine recente, caratterizzano generalmente i fondovalle. È un severo paesaggio alpino e prealpino, costituito da imponenti montagne, ertissime dorsali orograficamente allineate parallelamente e vallate ora ampie e ora profondamente incise, sul quale domina un clima di tipo submediterraneo-umido e in parte quello continentale freddo: fattori questi ultimi che incidono in maniera decisiva sull’andamento dei limiti altimetrici della vegetazione e degli insediamen- ti umani. In riferimento agli schemi generali di tutte le Alpi e alla posizione più centrale e interna di queste, si verifica un abbassamento medio di tutte le fasce vegetazionali, valutabile attorno ai 400 metri, a causa delle abbondanti precipita- zioni e dello scarso insolamento estivo (POLDINI & VIDALI, 1995). Pertanto nel- l’ambito delle Alpi sudorientali, si manifestano fatti a quote particolarmente basse: il Pinus mugo s’incontra già a 300-400 metri d’altezza e a 1300-1400 metri s’indi- vidua generalmente il limite climatico superiore del bosco, poco sotto al quale arri- vano le ultime dimore abitate. L’aspra morfologia dell’area indagata, quindi, non consente l’utilizzo di vasti territori da adibire all’agricoltura, relegata a piccoli appezzamenti di fondovalle a conduzione familiare, mentre gli insediamenti urbani (borgate), generalmente posti su terrazze moreniche di fondovalle o appena al di sopra, sono generalmente isola- INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 105 te, poste cioè lungo i vasti fianchi montani boscosi, relativamente distanti gli uni dagli altri. L’alpeggio estivo dove è presente la Casera, si apre dai 1200 ai 1400 metri d’al- tezza, preceduto da una serie di Stavoli (= fienili) per la conservazione del fieno, collocati ad altezze minori.

I piani altitudinali della vegetazione sono così distribuiti:

Basale Submediterraneo 300 - 600

Submontano 600 - 800 Montano Montano inferiore 800 - 1200 Montano superiore 1200 - 1800

Subalpino 1800 - 2000 Culminale Alpino 2000 - 2587

Fig. 4 - Isoterme inerenti le temperature medie annue del Friuli Venezia Giulia (Polli S., 1971). 106 ETTORE TOMASI

Fig. 5 - Isoiete riferite alle precipitazioni medie annue del Friuli Venezia Giulia, indicate in millemetri (Polli S., 1971).

Il settore prealpino indagato è dotato di una vasta rete di strade, sentieri e basi d’appoggio, grazie ai quali è stato possibile visitare il territorio dettagliatamente, ottenendo risultati molto interessanti. È attraverso le numerose escursioni ed i vari soggiorni nell’ambito del M. Canin, della Val Resia e della Valle del Torre, effettuati tra il 1985 e il 2006, che è stato possibile esaminare i vari aspetti vegetazionali e, quindi, tracciare un calenda- rio di uscite finalizzate all’indagine, anche alla luce degli accordi con la Direzione del Parco (2005), interessata alla ricerca cecidologica. Uscite che sono state artico- late tra maggio e novembre con 15 itinerari principali, attraverso i quali è stato pos- sibile raccogliere una notevole quantità di dati sui galligeni produttori, il cui nume- ro è prossimo alla reale consistenza delle presenze cecidologiche in rapporto alle piante ospiti presenti. Le associazioni vegetali interessate dall’indagine, sono: - agricoltura di fondovalle (frutteti, colture orticole e aree ruderali); - vegetazione d’alveo e ripariale (alvei fluviali e torrentizi, alluvioni ghiaiose, sali- ceti, cespuglieti); - prati e pascoli (del piano montano e submontano, praterie alpine e subalpine, megaforbieti, prati umidi); INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 107

- boschi (ostrieti, ostrio-faggeto, orno-pineto, faggete submontane, montane e alti- montane, pinete d’impianto); - arbusteti (mughete e saliceti subalpini); - vegetazione dei ghiaioni (frane, macereti, ghiaioni altimontani, subalpini e alpini); - vegetazione delle rocce (potentilleto e spireo-potentilleto).

La vegetazione prevalente dell’area indagata è costituita da estese faggete, boschi di pino nero e silvestre e, nelle fasce periferiche, da macchie di latifoglie miste; si tratta di consorzi boschivi a libera evoluzione, produttivi e d’impianto. I primi, non modificati dall’uomo, sono da ritenersi dei consorzi climax, lo stadio di maggior evoluzione dell’ecosistema in relazione alle condizioni stazionali; i secon- di, nei quali l’uomo è intervenuto, si riferisce alle formazioni originali che sono state modificate in base a scelte strategiche con l’introduzione di specie produttive, che hanno costituito tipi colturali più o meno vicini a quelli originali; infine i terzi, i rimboschimenti, sono operati dall’uomo per ripopolare aree degradate in attesa di un avvicendamento con le essenze autoctone. Al loro limite superiore si aprono ampi pascoli, ghiaioni e rocce, dove s’incontrano le Malghe o i Villaggi Rurali con la relativa pratica agro-pastorale, attività fondamentale per l’economia delle popo- lazioni della montagna, ma che da qualche tempo ha visto un notevole regresso. Proprio all’interno di queste attività s’incontrano settori con vegetazione particola- re (romiceti, megaforbieti e piante fruttifere introdotte, di notevole interesse per le forme cecidogene). Tra le limitate colture prative e orticole del fondovalle, prossime ai centri abi- tati, molte specie (patata, fagiolo, tegolina, aglio, cipolla, ecc.) e alberi da frutto (melo, pero, susino, noce e ciliegio), ospitano numerosi galligeni. Per quanto riguarda la presente indagine cecidologica, interessante si è rivela- ta la vegetazione ripariale, presente nell’ambito degli alvei fluviali, dei greti torren- tizi, delle alluvioni ghiaiose stabilizzate, dei saliceti in alveo, dei boschetti riparia- li a salici e pioppi, dei cespuglieti retroripariali e dei cariceti di ripa. Sopra i torrenti c’è la fascia della boscaglia termofila (ostrieti) dei versanti meridionali più temperati, la quale ospita alcuni elementi della flora mediterranea. I vasti consorzi di Fagus sylvatica, che nella parte più bassa presentano forme di passaggio su suolo ancora arido (ostrio-faggeto) per poi passare più in alto a faggete submontane e montane delle aree più fresche (dentario-faggeto), sono formazioni che occupano l’alta Val Resia, i versanti settentrionali del M. Musi e la Val Venzonassa e presentano un ricco sottobosco d’arbusti (Acer spp., Sorbus spp., Viburnum spp., ecc.), particolarmente interessanti per gli aspetti cecidogeni. Segue l’interessante fascia delle formazioni arbustive superiori a Pinus mugo e a Rhododendron hirsutum o ferrugineum che, come abbiamo ricordato, per effetto della diminuzione degli orizzonti vegetazionali, possono scendere a quote molto basse e, quindi, soggette a fenomeni cecidogeni anche diffusi. 108 ETTORE TOMASI

Nella parte subalpina e alpina infine, caratterizzate da ghiaioni, macereti e rocce, sono diffusi i prati discontinui, i saliceti nani e le piante pioniere che, nono- stante le basse temperature e il prolungato innevamento, presentano forme cecido- gene particolarmente interessanti anche se sporadiche. La rimanente vegetazione delle aree rupestri può, in pochi casi, interessare il cecidologo.

UNITÀ FORESTALI DEL PARCO E AREE ADIACENTI

Faggete 5675,84 ha 59,96% Pinete 2036,07 ha 21,51% Mughete 610,16 ha 6,45% Orno-ostrieti 494,89 ha 5,23% Ricolonizzazioni 365,09 ha 3,86% Lariceti 81,91 ha 0,87% Rimboschimenti 70,00 ha 0,74% Betuleti e corileti 55,51 ha 0,59% Saliceti 53,88 ha 0,57% Piceo-faggeto 13,18 ha 0,14% Acero-frassineti 7,04 ha 0,07% Alnete 3,07 ha 0,03% (da VANONE, 2002)

L’accesso principale all’area indagata è da Resiutta, con la SP 42 “della Val Resia”, che consente di raggiungere Prato Resia, sede dell’Ente Parco e del Centro Visite; mentre altre strade asfaltate consentono il collegamento con le frazioni pre- senti nelle valli del Torre e di Resia. È presente pure una buona sentieristica segna- lata che consente l’accesso alle aree più interne, alle cime principali, ai rifugi e bivac- chi in quota partendo da Venzone, Portis e Carnia dal lato ovest; Resiutta, Chiusafor- te e Sella Nevea da nord; da Tarcento all’alta Valle del Torre e Uccea da sud.

Centro visite di Prato Resia

È dal 2001 che presso il Centro Visite di Prato Resia (sede del Parco), è stato realizza- to il Laboratorio Didattico aperto a scuole, studiosi e turisti interessati alla conoscenza e divulgazione della natura del Parco. Il laboratorio mette a disposizione strumenti (macchina fotografica e videocamera digitale, ecc.) per ulteriore materiale d’archiviare, particolarmen- te utile alle scuole per il lavoro di campagna. Il Laboratorio è accessibile da martedì alla domenica dalle 09 alle 13 e dalle 14 alle 17. È da questa struttura infine, che è proposto periodicamente un variegato programma d’attività storica e naturalistica guidata. www.parcoprealpigiulie.org www.resianet.org www.parks.it INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 109

1. Sede del Parco, m 492 10. Biv. “P. Costantini”, m 1690 19. Rist. “alla Sorgente”, m 546 2. Biv. “I. Crasso”, m 1655 11. Agriturismo Cas. Coot, m 1190 20. Cas. ric. “Rionero”, m 865 3. Rif. Divisione Julia, m 1162 12. Cas. ric. Caal m 1208 (2006 in restauro) 21. Agriturismo Cas. Confin, m 1331 4. Cas. biv. Goriuda di Sopra, m 1404 13. Tratoria di Uccea, m 645 22. Rif. “della Miniera”, m 900 5. Rif. “C. Gilberti”, m 1850 14. Cas. Ric. Nischiuarch, m 1182 23. Cas. Ric. Frassin, m 799 6. Biv. Speleologico “D.P.V.”, m 1930 15. Ristoro “di Floriano”, m 1072 24. Ric. Cjasute di Coj, m 1308 7. Boiv. Speleologico “S. Procopio”, m 2030 16. Ristoro Passo Tanamea, m 851 25. Biv. Bellina, m 1406 8. Biv. “E. Marussich”, m 2040 17. Alb. Pian dei Ciclamini, m 795 26. Rif. “E. Franz”, m 1008 9. Cas. ric. Canin, m 1443 18. Biv. “D. Brollo”, m 1675 27. Pl. Dom Petra Skalarja, m 2268

Fig. 6 - Cartina con le Aziende Agrituristiche, i rifugi alpini, i bivacchi e le casere ricovero nell’ambito del Parco.

3. - Materiali e metodi

In un concetto moderno di censimento delle fitopatie, è insufficiente fornire l’elenco delle specie cecidogene osservate e corredate dei dati di campagna. Serve pure raccogliere l’alterazione prodotta da una determinata specie (galla) e, dopo complesso trattamento conservativo, allestire una Cecidoteca, attraverso la quale documentare i meccanismi fito-zoocecidologici e disporre così di uno stru- mento diagnostico preciso. Abbiamo ritenuto importante inserire la distribuzione dei cecidogeni nelle rispettive aree di base che suddividono l’area indagata, quale fonte comparativa per eventuali controlli successivi. A tale scopo ci siamo valsi del Progetto Cartografico Europeo di fitogeografia (ERHENDORFER- HAMANN, 1965) adottato dal Dipartimento di Biologia (Sezione di Botanica) dell’Università degli Studi di Trieste, che prevede la suddivisione della regione Friuli Venezia Giulia, in cui è inserita l’area indagata, in 78 aree di base. Ogni area di base o Unità Geografica Operazionale (Operational Geographic Units = 1 OGU) (CROVELLO, 1981) corrisponde ad /4 del foglio della carta topografica d’Italia dell’Istituto Geografico Militare (IGM) alla scala 1:50.000 (11x13 Km = 143 Kmq). 110 ETTORE TOMASI

REGIONE FRIULI VENEZIA GIULIA Suddivisione Fitogeografica

92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49

9342 M. Peralba 9647 M. Cergnala 10041 Pordenone 9343 M. Coglians 9740 Lago Vajont 10042 Cordenons 9441 Mimoias 9741 Claut 10043 Codroipo 9442 Sappada 9742 Tramonti di Sotto 10044 Bertiolo 9443 Ravascletto 9743 M. Rossa 10045 Pozzuolo del Friuli 9444 Paularo 9744 Gemona 10046 Cormons 9445 Pontebba 9745 M. Chiampon 10047 Gorizia 9446 Malborghetto 9746 M. Maggiore 10141 Mansué 9447 Tarvisio 9747 M. Matajur 10142 Cinto Caomaggiore 9448 M. Forno 9840 Prescudin 10143 Cordovado 9540 M. Cridola 9841 Montereale Valcel. 10144 Muzzana del Turgn. 9541 Passo Mauria 9842 Maniago 10145 Palmanova 9542 M. Tinisa 9843 Ragogna 10146 Visco 9543 Ovaro 9844 S. Daniele 10147 Monfalcone 9544 Tolmezzo 9845 Tricesimo 10244 Latisana 9545 Chiusaforte 9846 Pulfero 10245 Marano Lagunare 9546 M. Cimone 9847 Vernassino 10246 Aquileia 9547 Fusine 9940 Cansiglio 10247 Sdobba 9548 Ponza Grande 9941 Aviano 10248 M. Coste 9640 M. Duranno 9942 S. Quirino 10249 Fernetti 9641 M. Pramaggiore 9943 S. Giorgio Richinv. 10344 Lignano 9642 Tramonti 9944 Campoformido 10346 Grado 9643 Verzegnis 9945 Udine 10348 Trieste 9644 Venzone 9946 Cividale 10349 Basovizza 9645 M. Plauris 9947 Castelmonte 10448 S. Barbara 9646 M. Canin 10040 Caneva 10449 Prebenico

Fig. 7 - Suddivisione regionale delle aree di base. INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 111

Fig. 8 - Aree di base riguardanti il Parco.

In questo contributo riportiamo le specie galligene raccolte o catturate a vista sulle piante ospiti d’interesse forestale e nemorale, che caratterizzano l’area delle Prealpi Giulie occidentali. Per l’esame della vasta successione vegetazionale, già elencata sommariamen- te nella descrizione dell’area, sono state fissate alcune stazioni di rilevamento ceci- dologico, svolto nel susseguirsi delle stagioni e tra ospiti primari e secondari. Le stazioni visitate nei periodi di maggio, giugno, luglio, agosto e settembre, o per le galle svernanti in novembre e gennaio, sono le seguenti:

Località e itinerario Area di base Val Lavaruzza: Portis, biv. Bellina, M. Plauris 9644/2 - 9645/1 M. Plauris sud: Venzone, S. Antonio Abate, Casera Ungarina 9644/4 - 9645/3 Valle del Rio Resartico: Povici di sopra, biv. della Miniera 9645/ Traversata Povici - Carnia: Povici di sotto, St. Stivane, St. Cuel Lunc 9645/1 - 9644/2 Bassa Val Resia: Alveo del Torr. Resia a quota 349 9645/2 Monte Cuzzer: Borgo Lischiazze, Case Gost, M. Cuzzer 9645/2 Vallone del Rio Nero: Tigo, Rio Nero, biv. Rio Nero 9645/2 Monte Nische: Sella Carnizza, M. Nische 9645/4 Monte Zajavor nord: Sella Carnizza, S. Anna, Bocchetta Zajavor 9645/4 Monte Musi nord: Sella Carnizza, M. Musi 9645/4 Alta Val Torre: Valle di Musi, Passo Tanamea 9645/4 Monte Canin nord: Sella Nevea, Casera Goriuda, rif. Gilberti 9646/2 Alta Val Resia: Coritis, Casera Coot, biv. Canin 9646/3 - 9646/4 Monte Caal: Uccea, biv. Caal 9646/3 Monte Guarda: Casere Coot e Berdo, biv. “P. Costantini”, M. Guarda 9646/4 112 ETTORE TOMASI

Nel corso di questa ricerca, quindi, è stato possibile esaminare le galle prodot- te da Batteri, microrganismi procarioti parassiti unicellulari di forma varia, incolo- ri, raggruppati o inglobati, fissi o semoventi mediante cilia vibratili. Geneticamen- te aploidi, sono autonomi e producono numerose infezioni. Tra i principali ricordia- mo Agrobacterium spp., Pseudomonas spp. e Aplanobacterium spp. che infettano più o meno vaste aree corticali delle piante arboree. È stata osservata poi una dozzina di Licheni e Muschi, sui quali si sono osser- vate formazioni galligene anche assai rare. Segue una lunga serie di Funghi parassiti, uni o pluricellulari, il cui micelio vive tra o a spese delle cellule parenchimatiche e che modificano i tessuti vegetali. Proces- so di proliferazione, che altera localmente il tessuto vegetale e il colore epidermico, da cui il nome di ruggini. Rappresentano i più numerosi e importanti galligeni del regno vegetale. Tra questi ricordiamo le classi Ascomycota e Basidiomycota, che raggruppa- no i generi e le specie parassite più numerose di cui ricordiamo: per i primi le famiglie Rhytismataceae e Taphrinaceae, mentre per i secondi le Melampsoraceae, Phragmidia- ceae, Pucciniaceae, Pucciniastraceae, Tilletiaceae, Ustilaginaceae e Synchytriaceae. Per quanto riguarda le Fanerogame parassite, in cecidologia è considerata la sola famiglia delle Loranthaceae, con i generi Loranthus e Viscum. Sono emiparas- site fruticose, generalmente a fusti articolati e a foglie coriacee opposte, fiori uni- sessuali, austori di forma varia che ricavano dalla pianta ospite l’acqua e i sali minerali necessari alla loro crescita. L’analisi fatta dal BUHR (1964-65) inserisce i due generi tra le Fanerogame galligene europee. Ulteriori agenti eziologici della vegetazione, sono rappresentati dai Nematodi, vermi cilindrici, filiformi o anguilliformi che parassitizzano numerose piante pro- ducendo generalmente galle globose a spese delle radici. Tra i più comuni: Angui- nidae ed Heteroderidae. Particolarmente attivi e diffusi in campo cecidologico sono gli Acari, che pro- ducono erinosi sulla pagina inferiore delle foglie delle piante ospiti e rare forme galligene solide, come quelle causate dai Phytoptidae e dagli Eriophyidae. Si elencano infine gli Insetti, i quali inducono sorprendenti forme galligene specifiche per ogni specie ospite. Per gli Heteroptera ricordiamo i Tingidae; per gli Homoptera gli Aphalari- dae, Psyllidae, Triozidae, Adelgidae, Aphididae, Asterolecaniidae e Cryptococci- dae; per i Coleoptera i Cerambicidae, Apionidae e Curculionidae; per i Diptera i Cecidomyiidae, Tephritidae, Chloropidae e gli Anthomyiidae; per i Lepidoptera i Coleophoridae, Gelechiidae, Sesiidae, Tortricidae e Pterophoridae; infine per gli Hymenoptera ricordiamo Tenthredinidae, Cynipidae e Eurytomidae. Per quanto riguarda l’identificazione dei cecidogeni, in prima istanza ci si è attenuti alle opere di HOUARD (1908, 1909 e 1913) e di BUHR (1964-1965), aggiornando la nomenclatura con i lavori di GARRITY et al. (2001), HAWK- SWORTH et al. (1995), AMRINE e STASNY (1994), MINELLI, RUFFO e LA POSTA (1995) inerente la Checklist delle specie della Fauna italiana e SKUHRA- VA (1992, 1994 e 1996); per le specie critiche non riportate nella Checklist delle specie della Fauna italiana, è stata consultata quella della Fauna europea riportan- do, dov’è il caso, la nomenclatura europea. INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 113

Per quanto riguarda la determinazione e l’elencazione delle piante ospiti si è preferito seguire, come nei precedenti contributi sui fito-zoocecidi, l’opera di PIGNATTI (1997) nonostante la pubblicazione più recente del catalogo delle pian- te vascolari del Friuli Venezia Giulia di POLDINI et al. (2002); ciò anche in segui- to ai suggerimenti dei vari specialisti zoologico-entomologici. Per le specie di difficile identificazione si è ricorso all’allevamento del gallige- no, attraverso il quale si è accertata la reale identità della galla stessa; mentre per le specie critiche, ci si è valsi della collaborazione dei rispettivi specialisti, che si nominano nei ringraziamenti. Il materiale d’erbario raccolto, trattato ed essiccato è stato ordinato e conserva- to sia nella Cecidoteca del Friuli Venezia Giulia, depositata presso il Museo Civico di Storia Naturale di Trieste, sia nel Laboratorio scientifico del Parco. I risultati di campagna, infine, sono stati registrati nelle rispettive schede che costituiscono la banca dati regionale, pure depositata presso il Museo già citato, e in alcune schede didattiche conservate presso il Laboratorio del Parco, quale colle- zione didattica. Per un quadro organizzativo generale e bibliografico, si rimanda ai lavori di TOMASI (1996 e 2002a).

4. - Risultati

Quale risultato delle accurate indagini cecidologiche svolte fra il 1985 e il 2006 nell’area delle Prealpi Giulie occidentali, si forniscono gli elenchi in ordine siste- matico delle 705 specie galligene e delle relative 378 piante ospiti.

BACTERIA ALPHAPROTEOBACTERIA RHIZOBIALES Rhizobiaceae Agrobacterium tumefaciens (E.F. Smith & Towsend) Conn Juglans regia L. Castanea sativa Miller Quercus pubescens Willd.

GAMMAPROTEOBACTERIA PSEUDOMONADALES Pseudomonadaceae Pseudomonas savastanoi (E.F. Smit) f. sp. fraxini (Brown) Dowson Fraxinus excelsior L.

GAMMAPROTEOBACTERIA XANTHOMONADALES Xanthomonadaceae Aplanobacterium populi Ridè nigra L.

EUKARYOTA OOMYCETES PERONOSPORALES Albuginaceae Albugo candida (Pers.) Kuntze, 1891 Biscutella laevigata L. 114 ETTORE TOMASI

Peronosporaceae Peronospora roripae-islandica Gäum, 1918 Rorippa sylvestris (L.) Besser

FUNGI ASCOMYCOTA ARTHONIALES Arthoniaceae Arthonia spp. Lobaria pulmonaria (L.) Hoffm.

ASCOMYCOTA DOTHIDEALES Didimosphaeriaceae Polycoccum peltigerae (Fuckel) Vězda, 1969 Peltigera rufescens (Neck.) Humb.

Dothideaceae Didymellopsis pulposi (Zopf) Grube & Hafellner, 1990 Collema tenax (Swatz) Ach. Leptogium lichenoides (L.) Zahlbr. Perigrapha supervienens (Nyl.) Hafellner, 1996 Parmelia saxatilis (L.) Ach. Xanthoria parietina (L.) Th. Fr. ASCOMYCOTA HYPOCREALES Hypocreaceae Nectria galligena Bresadola, s. d. Corylus avellana L.

ASCOMYCOTA LECANORALES Lecanoraceae Phaeopyxi punctum (A. Massal.) Rambold, Triebel & Coppins, 1990 Cladonia digitata (L.) Hoffm.

ASCOMYCOTA LEOTIALES Dermateaceae Unguiculariopsis lettaui (Grummann) Coppins, 1990 Evernia prunastri (L.) Ach.

ASCOMYCOTA RHYTISMATALES Rhytismataceae Rhytisma acerinum (Pers.) Fr., 1819 Acer campestre L. Rhytisma pseudoplatani Müll. Berol., 1913 Acer pseudoplatanus L. Rhytisma salicinum (Pers.) Fr., 1823 Salix reticulata L.

ASCOMYCOTA TAPHRINALES Taphrinaceae acericola C. Massal., 1888 Acer campestre L. Taphrina acerina (A.G. Eliasson) Sacc. & P. Syd., 1899 Acer platanoides L. Taphrina amentorum Sadeb., 1888 (L.) Moench Taphrina betulina Rostr., 1883 Betula pendula Roth Taphrina carnea Johanson, 1885 Betula pubescens Ehrh. Taphrina carpini (Rostr.) Johanson, 1885 Carpinus betulus L. Taphrina deformans (Berk.) Tul., 1866 Sorbus chamaemespilus (L.) Crantz Taphrina johansonii Sadeb., 1890 Populus tremula L. Taphrina padi (Jacz.) Mix, 1947 Prunus padus L. Taphrina populina (Fr.) Fr., 1832 Populus nigra L. Taphrina pseudoplatani (C. Massal.) Jaap, 1917 Acer pseudoplatanus L. Taphrina sadebeckii Johanson, 1885 Alnus viridis (Chaix) DC. Taphrina tormentillae Rostr., s. d. Potentilla erecta (L.) Räuschel INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 115

Taphrina tosquinetii (Westand.) Magnus, 1890 (L.) P. Gaertner Taphrina ulmi (Fuckel) Johanson, 1886 Ulmus minor Miller Taphrina vestergrenii Giesenh., 1901 Dryopteris filix-mas (L.) Schott Taphrina wettsteiniana Herzfeld, 1910 Polystichum lonchitis (L.) Roth

Incertae sedis Abrothallus parmeliarum (Sommerf.) Nyl., 1869 Parmeliopsis ambigua (Wulfen) Nyl. Usnea florida (L.) Weber em. Clerc Peltigera canina (L.) Willd. Pleotrachelus wildemani H.E. Petersen, 1905 Funaria hygrometrica Hedw.

BASIDIOMYCOTA UREDINALES Coleosporiaceae Chrysomyxa pyrolae (DC.) Rostr., 1881 Picea excelsa (Lam.) Link Coleosporium tussilaginis (Pers.) Lév., 1849 Petasites paradoxus (Retz.) Baumg. Petasites hybridus (L.) P. Gaertn. & Scherb. Melampsoraceae Melampsora caprearum Thüm., 1879 Salix caprea L. Melampsora epitea var. epitea Thüm., 1879 Euonymus europaeus L. Malampsora epitea var. reticulatae (A. Blytt) Jørst, 1940 Salix reticulata L. Melampsora euphorbiae (C. Schub.) Castagne, 1843 Salix purpurea L. Euphorbia dulcis L. Melampsora populnea (Pers.) P. Karst., 1879 Pinus sylvestris L. Pinus mugo Turra Mercurialis perennis L. Melampsora populnea f. sp. laricis Boerema & Verh., 1972 Populus tremula L. Melampsora ribesii-epitea Kleb., 1914 Salix appendiculata Vill.

Phragmidiaceae Phragmidium bulbosum (Fr.) Schltdl., 1824 Rubus saxatilis L. Phragmidium mucronatum (Pers.) Schltdl., 1824 Rosa canina L. Frommeëlla tormentilla (Fuckel) Cummins & Y. Hirats., 1983 Potentilla reptans L. Trachyspora intrusa (Grev.) Arthur, 1934 Alchemilla vulgaris L.

Pucciniaceae Endophyllum euphorbiae-silvaticae (DC.) G. Winter, 1881 Euphorbia carniolica Jacq. Gymnosporangium clavariiforme (Jacq.) DC., 1805 Crataegus monogyna Jacq. Juniperus communis L. Gymnosporangium cornutum Arthur ex F. Kern., 1911 Cotoneaster nebrodensis (Guss.) C. Koch Amelanchier ovalis Medicus Sorbus aria (L.) Crantz Gymnosporangium tremelloides R. Hartig, 1882 Sorbus aucuparia L. Puccinia actaeae-agropyri E. Fischer, 1901 Actaea spicata L. Puccinia adoxae R. Hedw., 1805 Adoxa moschatellina L. Puccinia aecidii leucanthemi E. Fisch., 1898 Leucanthemum vulgare Lam. Puccinia aegopodii (Schumach., 1817) Aegpopodium podagraria L. Puccinia albescens Grev., 1889 Adoxa moschatellina L. Puccinia angelicae (Schumach.) Fuckel, 1869 Angelica sylvestris L. Puccinia asperulae-cynanchicae Wurth, 1904 Asperula cynanchica L. 116 ETTORE TOMASI

Puccinia astrantiae Kalchbr., 1865 Astrantia major L. Puccinia athamanthina P. Syd. & Syd., 1904 Athamanta cretensis L. Puccinia atragenicola (Bubàk) Syd., 1904 Clematis alpina (L.) Miller Puccinia australis Körn., 1873 Sedum album L. Puccinia bellidiastri (Unger) G. Winter, 1884 Aster bellidiastrum (L.) Scop. Puccinia bistortae (F. Strauss) DC., 1815 Carum carvi L. Puccinia brachypodii var. poae-nemoralis (G.H. Otth) Cummins & H.C. Greene, 1966 Thalictrum aquilegiifolium L. Puccinia buxi DC., 1815 Buxus sempervirens L. Puccinia calcitrapae DC., 1805 Carduus defloratus L. Carlina acaulis L. Puccinia calthae Link, 1825 Caltha palustris L. Puccinia campanulae-scheuchzeri Gäum. & Jaag, 1935 Campanula scheuchzeri Vill. Puccinia chaerophylli Purton, 1821 Myrrhis odorata (L.) Scop. Puccinia clematidis-secalis Dupias, 1948 Clematis vitalba L. Puccinia cnici-oleracei Pers., 1823 Leucanthemum vulgare Lam. Achillea millefolium L. Puccinia constricta (Lagherh.) Bubàk, 1900 Teucrium montanum L. Puccinia coronata Corda, 1837 Rhamnus pumilus Turra Rhamnus saxatilis Jacq. Rhamnus catharticus L. Frangula alnus Miller Puccinia crepidis-aureae P. Syd. & Syd., 1904 Crepis aurea (L.) Cass. Puccinia cribrata Arthur & Cumminns, 1933 Vinca minor L. Puccinia dentariae (Alb. & Schwein.) Fuckel, 1871 Cardamine bulbifera (L.) Crantz Puccinia enormis Fuckel, 1875 Chaerophyllum hirsutum L. Puccinia epilobii J. Schröt. & Sacc., 1815 Epilobium angustifolium L. Puccinia festucae Plowr., 1893 Lonicera alpigena L. Puccinia glechomatis DC., 1808 Glechoma hederacea L. Puccinia glomerata Grev., 1837 Adenostyles glabra (Miller) DC. Puccinia graminis Pers., 1794 Berberis vulgaris L. Puccinia grisea (F. Strauss) G. Winter, 1881 Globularia cordifolia L. Puccinia hieracii var. hieraci (Röhl.) H. Mart., 1817 Hieracium pilosella L. Heracleum sphondylium L. Centaurea jacea L. Leontodon autumnalis L. Picris hieracioides L. Puccinia hieracii var. hypochoeridis (Oudem.) Jørst., 1935 Hypochoeris maculata L. Puccinia holboelli (Hornem.) Rostr., 1888 Erysimum sylvestre (Crantz) Scop. Puccinia imperatoriae Jacky, 1899 Peucedanum ostruthium (L.) Koch Puccinia lampsanae Fuckel, 1860 Lapsana communis L. Puccinia liliacearum Duby, 1830 Ornithogalum umbellatum L. Puccinia lycoctoni Nickel, 1875 Aconitum lamarckii Rchb. Puccinia major Dietel, 1894 Crepis paludosa (L.) Moench Puccinia malabailae Bubàk, 1900 Grafia golaka (Jacq.) Rchb. Puccinia malvacearum Bertero ex Mont., 1852 Malva alcea L. Puccinia menthae Persoon, 1801 Menta longifolia (L.) Hudson Puccinia moliniae Tul., 1854 Prunella grandiflora (L.) Scholler Puccinia morthieri Körn., 1877 Geranium macrorrhizum L. Puccinia mougeotii Lagherh., 1895 Thesium alpinum L. Puccinia mulgedii (Westend.) P. Syd. & Syd., 1904 Cicerbita alpina (L.) Wallr. INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 117

Puccinia obtusata G.H. Otth ex E. Fisch., 1898 Ligustrum vulgare L. Puccinia oerteliana Tranzschel., 1923 Geranium sanguineum L. Puccinia opizii Bubàk, 1902 Mycelis muralis (L.) Dumort. Puccinia oreoselini (F. Strauss) Körn., 1869 Peucedanum oreoselinum (L.) Moench Puccinia petasites-poarum Gäum. & Eichhorn, 1941 Petasites albus (L.) Gaertn. Puccinia pimpinellae (F. Strauss) Link, 1813 Pimpinella major (L.) Hudson Puccinia poae-aposeridis Gäum. & Poelt, 1960 Aposeris foetida (L.) Less. Puccinia poarum E. Nielsen, 1877 Tussilago farfara L. Puccinia poligoni-alpini Cruchet & Mayor, 1908 Anthriscus sylvestris (L.) Hoffm. Puccinia polii Guyot, 1938 Teucrium chamaedrys L. Puccinia prenanthis purpureae (DC.) Lindr., 1901 Prenanthes purpurea L. Puccinia pulsatillae Kalchbr., 1865 Pulsatilla alpina (L.) Delarbre Puccinia punctata Link, 1815 Galium verum L. Puccinia recondita Dietel & Holw., 1857 Clematis recta L. Pulmonaria officinalis L. Puccinia recondita f. sp. agrostidis D.M. Hend., 1961 Aquilegia atrata Koch Puccinia ribis DC., 1805 Ribes alpinum L. Puccinia rytzii Gäum. & Jaag, 1935 Campanula cochleariifolia Lam. Puccinia salviae Unger, 1836 Salvia glutinosa L. Puccinia scarlensis Gäum., 1936 Aquilegia vulgaris L. Puccinia singularis Magnus, 1890 Anemone ranuncoloides L. Puccinia suaveolens (Pers.) Rostr., 1874 Cirsium arvense (L.) Scop. Puccinia sylvatica J. Schröt., 1879 Taraxacum officinale Weber Puccinia terrieri Gäum., 1941 Peucedanum verticillare (L.) Koch Puccinia thesii (Desv.) Chaillet, 1830 Thesium bavarum Schrank Puccinia thlaspeos C. Schub., 1823 Arabis alpina L. Puccinia thymi (Fuckel) P. Karst., 1884 Origanum vulgare L. Puccinia urticae-caricis (Schumach.) Rebent., 1804 Urtica dioica L. Puccinia verruca Thüm., 1879 Centaurea scabiosa L. Puccinia virgae-aureae (DC.) Lib., 1837 Solidago virgaurea L. Puccinia vossii Körn., 1868 Stachys recta L. Uromyces acetosae J. Schröt., 1876 Rumex acetosa L. Uromyces aconiti Fuckel, 1884 Aconitum lamarckii Rchb. Uromyces aecidiiformis (F. Strauss) C.C. Rees, 1917 Lilium martagon L. Uromyces anthyllidis (Grev.) J. Schröt., 1875 Anthyllis vulneraria L. Uromyces fischerianus Mayor, 1906 Ranunculus bulbosus L. Uromyces graminis (Niessl) Dietel, 1892 Laserpitium latifolium L. Uromyces hedysari-obscuri (DC.) Carestia & Picc., 1871 Hedysarum hedysaroides (L.) Sch. & Th. Uromyces lineolatus (Desm.) J. Schröt., 1876 Daucus carota L. Berula erecta (Hudson) Coville Uromyces pelargonii-zonalis Doidge, 1926 Geranium phaeum L. Uromyces poligoni-avicularis (Pers.) P. Karst., 1879 Polygonum aviculare L. Uromyces striatus J. Schröt., 1869 Trifolium campestre Schreber Uromyces tuberculatus Fuckel,1869 Euphorbia flavicona DC. subsp. verrucosa L. (Fiori) Pign. Uromyces veratri (DC.) J. Schröt., 1869 Adenostyles alliaria (Gouan) Kerner Homogyne alpina (L.) Cass.

Pucciniastraceae Pucciniastrum goeppertianum (Kühn) Kleb., 1904 Vaccinium vitis-idaea L. Melampsorella cariophyllacearum (DC.) Schröt., 1874 Abies alba Miller 118 ETTORE TOMASI

Melampsorella symphyti (DC.) Bubàk, 1903 Symphytum officinale L. Thekopsora fischeri Cruchet, s. d. Calluna vulgaris (L.) Hull

Incertae sedis Aecidium lithospermi Thüm., 1879 Buglossoides arvense (L.) Johnston

BASIDIOMYCOTA EXOBASIDIALES Exobasidiaceae Exobasidium rhododendri (Fuckel) C.E. Cramer, 1874 Rhododendron ferrugineum L. Rhododendron hirsutum L. Exobasidium uvae-ursi (Maire) Juel, 1912 Arctostaphylos alpinus (L.) Sprengel Exobasidium vaccinii (Fuckel) Woronin, 1867 Vaccinium vitis-idaea L.

BASIDIOMYCOTA USTILAGINALES Tilletiaceae Entyloma antennariae Liro, 1939 Antennaria dioica (L.) Gaertner Leontopodium alpinum Cass. Entyloma fergussonii (Berk. & Broome) Plowr., 1889 Asarum europaeum L. Glomosporium leptideum (Syd. & P. Syd.) Kochman, 1939 Chenopodium album L. Melanotaenium ari (Cooke) Magnus, s. d. Arum maculatum L. Melanotaenium lamii Syd. & P. Syd., 1920 Lamium album L. Neovossia moliniae (Thüm.) Körn., s. d. Molinia coerulea (L.) Moench Tilletia sterilis Ule, s. d. Koeleria pyramidata (Lam.) Domin

Ustilaginaceae Cintractia caricis-albae Syd., 1924 Carex alba Scop. Cintractia irregularis Liro, 1934 Carex digitata L. Anthracoidea pratensis (Syd.) Boidol & Poelt, 1963 Carex flacca Schreber Sphacelotheca reiliana (J.G. Kühn) G.P. Clinton, 1902 Sorgum halepense (L.) Pers. Thecaphora lathyri J.G. Kühn, 1873 Lathyrus pratensis L. Thecaphora seminis-convolvuli (Duby) Liro, 1935 Calystegia sepium (L.) R. Br. Convolvulus arvensis L. Thecaphora trailii Cooke, 1883 Cirsium oleraceum (L.) Scop. Bauerago vuyckii (Oudem. & Beij.) Vànky, 1999 Luzula multiflora (Ehrh.) Lej. Microbotryum scabiosae (Sowerby) G. Demi & Prillinger, 1991 Knautia drymeia Heuffel Microbotryum violaceum (Pers.) G. Demi & Oberw., 1982 Stellaria media (L.) Vill. Urocystis antipolitana Magnus, s. d. Anemone baldensis L. Urocystis bolivarii Bubàk & Gonz. Frag., 1922 Lolium perenne L. Urocystis floccosa (Wallr.) D.M. Hend., 1955 Helleborus niger L. Urocystis luzulae J. Schröt., 1881 Luzula pilosa (L.) Willd. Urocystis mayorii (Cif.) Uljan, 1968 Sesleria varia (Jacq.) Wettst. Urocystis poae (Liro) Padwick & A. Khan, 1944 Poa compressa L. Urocystis polygonati (Lavrov) Zundel, 1953 Polygonatum multiflorum (L.) All. Urocystis primulae (Rostr.) Vànky, 1985 Primula vulgaris Hudson Urocystis ranunculi (Lib.) Moesz, 1950 Ranunculus bulbosus L. Urocystis ranunculi-lanuginosi (DC.) Zundel, 1953 Ranunculus lanuginosus L. Urocystis scillae (Cif.) Zundel, 1953 Scilla bifolia L. Urocystis trollii Nannf., 1959 Trollius europaeus L. INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 119

Urocystis ulmariae (Liro) Vànky, 1985 Filipendula ulmaria (L.) Maxim. Ustilago aculeata (Ule) Liro, 1915 Agropyron repens (L.) Beauv. Ustilago agrostidis-palustris Davis ex Cif., 1931 Agrostis stolonifera L. Ustilago anthoxanthi Liro, 1939 Anthoxanthum odoratum L. Ustilago betonicae Beck, 1894 Stachys alopecuros (L.) Bentham Ustilago brizae (Ule) Liro, 1924 Briza media L. Ustilago calamagrostidis var. scrobiculata Lavrov, 1936 Calamagrostis varia (Schrader) Host Ustilago cichorii Syd., 1929 Cichorium intybus L. Ustilago crameri Körn., 1873 Setaria viridis (L.) Beauv. Ustilago ducellieri Maire, 1917 Arenaria serpyllifolia L. Ustilago festucarum Liro, 1924 Festuca alpina Suter Ustilago fussii Niessl, 1872 Juniperus nana Willd. Ustilago kairamoi Liro, 1939 Poa nemoralis L. Ustilago loliicola Cif., 1938 Lolium perenne L. Ustilago parlatorei A.A. Fisch. Waldh., 1876 Rumex alpestris Jacq. Ustilago trichophora (Link) Kunze, s. d. Echinochloa crus-galli (L.) Beauv.

CHYTRIDIOMYCOTA BLASTOCLADIALES Physodermataceae Physoderma trifolii (Pass.) Karling, 1950 Trifolium montanum L.

CHYTRIDIOMYCOTA CHYTRIDIALES Synchytriaceae Synchytrium infestans Rytz., s. d. Hutchinsia alpina (L.) R. Br. Synchytrium muscicola Reinsch, 1822 Neckera complanata (L.) Hübn. Synchytrium pilificum F. Thomas, 1883 Potentilla erecta (L.) Räuschel Synchytrium piriforme Reinsch, 1822 Anomodon viticulosus (L.) Hook. & Tayl.

MITOSPORIC FUNGI Ovularia peltigerae Keissl., 1920 Peltigera rufescens (Weiss.) Humb. Bachmanniomyces uncialicola (Zopf) D. Hawksw., 1981 Cladonia chlorophaea (Flore ex Sommerf.) Sprengel.

ANGIOSPERMAE DICOTYLEDONES Viscum album L. subsp. austriacum (Wiesb.) Vollmann Pinus nigra Arnold

NEMATODA SPIRURIA Anguinidae Anguina graminis (Hardy, 1850) Agrostis stolonifera L. Anguina millefolii Löw F., 1874 (*) Achillea clavennae L. Ditylenchus dipsaci (Kühn, 1857) Veronica chamaedrys L. Ditylenchus nivalis (Kühn, 1857) (*) Leontopodium alpinum Cass. Ditylenchus sp. Eurhynchium praelongum Hobk. Ditylenchus sp. Hylocomium splendens (Hedw.) Bruch Ditylenchus sp. Mnium spinosum (Voit) Schwägr. Ditylenchus sp. Plagiothecium denticolatum (L.) Bruch Ditylenchus sp. Scleropodium purum (Hedw.) Limpr. Subanguina askenasyi (Bütschli, 1873) Hypnum cupressiforme Hedw. Thuidium abietinum (Hedw.) Brich Brachythecium mildeanum (Schimp.) Tylenchus davainei Bastian, 1865 Dicranum scoparium Hedw. 120 ETTORE TOMASI

Heteroderidae Meloidogyne hapla Chitwood, 1949 Plantago lanceolata L.

ARACHNIDA ACARI ACTINEDIDA Gen. sp Arabis alpina L. Gen. sp. Leontodon autumnalis L.

Phytoptidae Phytoptus avellanae Nalepa, 1889 Corylus avellana L. Phytoptus tetratrichus Nalepa, 1891 Tilia cordata Miller Trisetacus pini (Nalepa, 1887) Pinus mugo Turra

Eriophyidae Acalitus brevitarsa (Fockeu, 1890) Alnus glutinosa (L.) P. Gaertn. Acalitus plicans (Nalepa, 1917) (*) Fagus sylvatica L. Acalitus rudis (Canestrini, 1891) Betula pendula Roth Acalitus stenaspis (Nalepa, 1891) Fagus sylvatica L. Aceria achilleae (Corti, 1903) Achillea millefolium L. Aceria alpestris (Nalepa, 1892) Rhododendron ferrugineum L. Rhododendron hirsutum L. Aceria anceps (Nalepa, 1892) (*) Veronica chamaedrys L. Aceria anthocoptes (Nalepa, 1892) Cirsium arvense (L.) Scop. Aceria artemisiae (Canestrini, 1891) Artemisia vulgaris L. Aceria bartschiae (Nalepa, 1907) Bartsia alpina L. Aceria bonarotae (Canestrini & Massalongo, 1895) Paederota bonarota (L.) L. Aceria brachypodii Mitrofanov & Sharonov, 1988 (*) Agropyron repens (L.) Beauv. Aceria brevirostris (Nalepa, 1892) (*) Polygala comosa Schkuhr Aceria campanulae (Lindroth, 1904) (*) Campanula cochleariifolia Lam. Aceria campestricola (Frauenfeld, 1865) Ulmus glabra Hudson Aceria carvi (Nalepa, 1895) (*) Carum carvi L. Aceria centaureae (Nalepa, 1891) Centaurea jacea L. Aceria cephalonea (Nalepa, 1922) (*) Acer campestre L. Aceria cladophthira (Nalepa, 1892) (*) Solanum dulcamara L. Aceria convolvuli (Nalepa,1898) Convolvulus arvensis L. Aceria crassipunctata (Nalepa, 1909) Acer campestreL. Aceria destructor (Nalepa, 1891) Sedum album L. Aceria drabae (Nalepa, 1890) (*) Capsella bursa-pastoris (L.) Medicus Aceria echii (Canestrini, 1891) Echium vulgare L. Aceria effusa (Canestrini, 1892) Salix daphnoides Vill. Aceria erinea (Nalepa, 1891) Juglans regia L. Aceria euaspis (Nalepa, 1892) Lotus corniculatus L. Aceria euphrasiae (Nalepa, 1891) Euphrasia rostkoviana Hayne Aceria exigua (Liro 1940) (*) Calluna vulgaris (L.) Hull Aceria fraxinivora Nalepa, 1909 Fraxinus excelsior L. Aceria galiobia (Canestrini, 1891) Galium mollugo L. Aceria genistae (Nalepa, 1892) Genista tinctoria L. Aceria geranii (Canestrini, 1891) Geranium sylvaticum L. Malva alcea L. Aceria heteronyx Nalepa, 1891 Acer platanoides L. Aceria kerneri (Nalepa, 1894) Gentiana verna L. INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 121

Aceria kiefferi (Nalepa, 1891) (*) Achillea millefolium L. Aceria lateannulata Schulze, 1918 Tilia cordata Miller Aceria laticincta (Nalepa, 1892) Lysimachia vulgaris L. Aceria longiseta (Nalepa, 1891) Betula pendula Roth Aceria macrochela (Nalepa, 1891) Acer campestre L. Aceria macrorhynca (Nalepa, 1889) Acer pseudoplatanus L. Aceria macrotuberculata (Nalepa, 1895) (*) Valeriana officinalis L. Aceria mentharia (Canestrini, 1890) Menta longifolia (L.) Hudson Aceria nalepai (Fockeu, 1890) Alnus glutinosa (L.) P. Gaertn. Aceria nervisequa (Canestrini, 1891) Fagus sylvatica L. Aceria ononidis (Canestrini, 1890) Ononis spinosa L. Aceria opistholia (Nalepa, 1895) (*) Aster bellidiastrum (L.) Scop. Aceria origani (Nalepa, 1891) Origanum vulgare L. Aceria peucedani (Canestrini, 1892) Peucedanum oreoselinum (L.) Moench Pimpinella saxifraga L. Trinia glauca (L.) Dumort. Aceria picridis (Canestrini & Massalongo, 1891) Picris hieracioides L. Aceria pilosellae (Nalepa, 1892) (*) Hieracium pilosella L. Aceria plicator (Nalepa, 1890) Medicago lupulina L. Trifolium campestre Schreber Aceria pseudoplatani (Corti, 1905) Acer pseudoplatanus L. Aceria rosalia (Nalepa, 1891) Fumana procumbens (Dunal) G. & G. Aceria salviae (Nalepa, 1891) Salvia pratensis L. Aceria scaber (Nalepa, 1893) (*) Ribes alpinum L. Aceria solida (Nalepa, 1892) Stachys recta L. Aceria sonchi (Nalepa, 1902) Sonchus asper (L.) Hill. Aceria squalida (Nalepa, 1892) (*) Scabiosa columbaria L. Aceria tenella (Nalepa, 1892) Carpinus betulus L. Aceria tenuis (Nalepa, 1891) Anthoxanthum odoratum L. Aceria thomasi (Nalepa, 1889) Thymus pulegioides L. Aceria trifolii (Nalepa, 1892) (*) Trifolium campestre Schreber Aceria tristriata (Nalepa, 1890) Juglans regia L. Aceria vitalbae (Canestrini, 1892) Clematis vitalba L. Aculops allotrichus (Nalepa, 1894) Robinia pseudoacacia L. Aculops lathyri (Nalepa, 1917) (*) Lathyrus pratensis L. Aculops macrotrichus (Nalepa, 1889) Carpinus betulus L. Aculus anthobius (Nalepa, 1892) Galium mollugo L. Aculus epiphyllus (Nalepa, 1892) Fraxinus ornus L. Aculus fockeui (Nalepa & Trouessart, 1891) Prunus mahaleb L. Aculus glechomae (Liro, 1940) (*) Glechoma hederacea L. Aculus hippocastani (Fockeu, 1890) Aesculus hippocastanum L. Aculus hyperici (Liro, 1943) (*) Hypericum perforatum L. Aculus kochi (Nalepa & Thomas, 1894) Saxifraga aizoides L. Aculus longifilis (Canestrini, 1891) Onobrychis viciifolia Scop. Aculus minutus (Nalepa, 1890) (*) Asperula cynanchica L. Aculus retiolatus (Nalepa, 1892) Vicia cracca L. Aculus rigidus (Nalepa, 1894) (*) Taraxacum officinale Weber Aculus tetanothrix (Nalepa, 1889) Salix purpurea L. Aculus teucrii (Nalepa, 1892) Teucrium chamaedrys L. Aculus xylostei (Canestrini, 1892) Lonicera xylosteum L. Aequsomatus annulatus (Nalepa, 1897) (*) Rhamnus catharticus L. 122 ETTORE TOMASI

Cecidophyes lauri Nuzzaci & Vovlas, 1977 Laurus nobilis L. Cecidophyes nudus Nalepa, 1891 Geum rivale L. Cecidophyes pseudoplatani (Nalepa, 1922) (*) Acer platanoides L. Cecidophyes psilonotus (Nalepa, 1897) (*) Euonymus europaeus L. Cecidophyopsis atrichus (Nalepa, 1892) Stellaria graminea L. Cecidophyopsis psilaspis (Nalepa, 1893) Taxus baccata L. Coptophylla borealis (Lindroth, 1940) (*) Viola biflora L. Epitrimerus anthrisci Lindroth, 1904 (*) Anthriscus silvestris (L.) Hoffm. Epitrimerus chamaenerii Liro, 1940 (*) Epilobium angustifolium L. Epitrimerus filipendulae (Liro, 1940) (*) Filipendula ulmaria (L.) Maxim. Epitrimerus rhynchothrix (Nalepa, 1897) (*) Ranunculus repens L. Epitrimerus trilobus (Nalepa, 1891) Sambucus nigra L. Eriophyes diversipunctatus (Nalepa, 1890) Populus tremula L. Eriophyes exilis (Nalepa, 11892) (*) Tilia platyphyllos Scop. Eriophyes laevis (Nalepa, 1889) Alnus glutinosa (L.) P. Gaertn. Eriophyes leionotus (Nalepa, 1891) Betula pendula Roth Eriophyes leiosoma (Nalepa, 1892) Tilia cordata Miller Eriophyes mali Nalepa, 1926 (*) Malus sylvestris (L.) Miller Eriophyes padi (Domes, 2000) (*) Prunus padus L. Eriophyes propinquus Nalepa, 1926 Cotoneaster nebrodensis (Guss.) C. Koch Eriophyes rhodites Nalepa, 1914 (*) Rosa pendulina L. Eriophyes rubicolens (Canestrini, 1891) Rubus saxatilis L. Eriophyes similis (Nalepa, 1890) Prunus spinosa L. Eriophyes sorbi (Canestrini, 1891) Sorbus aucuparia L. Eriophyes viburni (Nalepa, 1889) Viburnum lantana L. Leipothrix coactus (Nalepa, 1896) (*) Plantago lanceolata L. Monochetus sulcatus (Nalepa, 1892) (*) Fagus sylvatica L. Phyllocoptes goniothorax (Nalepa, 1889) Crataegus monogyna Jacq. Phyllocoptes heterogaster (Nalepa, 1891) Clematis alpina (L.) Miller Phyllocoptes malinus (Nalepa, 1892) Malus sylvestris Miller Phyllocoptes parvulus (Nalepa, 1892) Potentilla erecta (L.) Räuschel Phyllocoptes populi (Nalepa, 1894) Populus tremula L. Phyllocoptes sorbeus (Nalepa, 1926) (*) Sorbus aria (L.) Crantz Phyllocoptruta coryli Liro, 1931 (*) Corylus avellana L.

INSECTA HETEROPTERA CIMICOMORPHA Tingidae Copium clavicorne (Linneo, 1758) Teucrium chamaedrys L. Copium teucrii (Host, 1788) Teucrium montanum L.

HOMOPTERA STERNORRHYNCHA PSYLLOIDEA Aphalaridae Livia juncorum (Latreillé, 1798) Juncus articulatus L. Aphalara calthae (Linneo, 1761) Caltha palustris L. Aphalara poligoni Förster, 1848 Polygonum aviculare L. Craspedolepta nervosa (Förster, 1848) Achillea millefolium L. Camarotoscena speciosa (Flor, 1861) Populus nigra L. INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 123

Psyllidae Psyllopsis fraxini Linneo, 1758 Fraxinus excelsior L. Psylla buxi (Linneo, 1758) Buxus sempervirens L. Cacopsylla melanoneura Förster, 1848 Crataegus monogyna Jacq.

Triozidae Trichochermes walkeri (Förster, 1848) Rhamnus catharticus L. Bactericera femoralis Förster, 1848 Alchemilla vulgaris L. Trioza alacris Flor, 1861 Laurus nobilis L. Trioza apicalis Förster, 1848 Laserpitium latifolium L. Trioza agrophila Löw F., 1888 Cirsium oleraceum (L.) Scop. Trioza centranthi (Vallot, 1829) Valerianella locusta (L.) Laterrade Trioza chrysanthemi Löw F., 1878 Leucanthemum vulgare Lam. Trioza cirsii Löw F., 1878 Cirsium arvense (L.) Scop. Trioza dispar Löw F., 1878 Leontodon hispidus L. Trioza flavipennis Förster, 1848 Aegopodium podagrariae L. Trioza munda Förster, 1848 Knautia drymeia Heuffel Trioza rumicis Löw F., 1880 Rumex scutatus L.

APHIDOIDEA Adelgidae Pineus pini (Macquart, 1819) Pinus sylvestris L. Adelges laricis Vallot, 1836 Picea excelsa (Lam.) Link Adelges tardus (Dreyfus, 1888) Picea excelsa (Lam.) Link Sacchiphantes abietis (Linneo, 1758) Picea excelsa (Lam.) Link Sacchiphantes viridis (Ratzeburg, 1843) Picea excelsa (Lam.) Link

Aphididae Eriosoma lanuginosum (Hartig, 1839) Ulmus minor Miller Eriosoma ulmi (Linneo, 1758) Ulmus minor Miller Tetraneura (Tetraneura) ulmi (Linneo, 1758) Ulmus minor Miller Pachypappa tremulae (Linneo, 1761) Populus tremula L. Prociphilus (Prociphilus) bumeliae (Schrank, 1801) Fraxinus excelsior L. Prociphilus (Prociphilus) fraxini (Fabricius, 1777) Fraxinus excelsior L. Thecabius (Thecabius) affinis (Kaltenbach, 1843) Populus nigra L. Pemphigus (Pemphigus) immunis Buckton, 1896 Populus nigra L. Pemphigus (Pemphigus) spyrothecae Passerini, 1856 Populus nigra L. Pemphigus (Pemphiginus) populi Courchet, 1879 Populus nigra L. Pemphigus (Pemphiginus) vesicarius Passerini, 1861 Populus nigra L. Mindarus abietinus Koch, 1857 Abies alba Miller Anoecia (Anoecia) corni (Fabricius, 1775) Cornus sanguinea L. Symydobius oblungus (von Heyden, 1837) Betula pubescens Ehrh. Phyllaphis fagi (Linneo, 1767) Fagus sylvatica L. Periphyllus testudinaceus (Fernic, 1852) Acer pseudoplatanus L. Lachnus pallipes (Hartig, 1841) Fagus sylvatica L. Rhopalosiphum insertum (Walker, 1849) Sorbus aria (L.) Crantz Rhopalosiphum padi (Linneo, 1758) Phleum pratense L. Aphis (Aphis) craccae Linneo, 1758 Vicia cracca L. Aphis (Aphis) craccivora Koch, 1854 Lotus corniculatus L. Aphis (Aphis) cytisorum Hartig, 1841 Laburnum anagyroides Medicus Aphis (Aphis) fabae Scopoli, 1763 Chenopodium album L. 124 ETTORE TOMASI

Aphis (Aphis) frangulae Kaltenbach, 1845 Frangula alnus Miller Aphis (Aphis) hederae Kaltenbach, 1843 Hedera helix L. Aphis (Aphis) nasturtii Kaltenbach, 1843 Rhamnus catharticus L. Aphis (Aphis) origani Passerini, 1860 Origanum vulgare L. Aphis (Aphis) podagrariae Schrank, 1801 Aegopodium podagraria L. Aphis (Aphis) pomi De Geer, 1773 Cotoneaster nebrodensis (C. Koch Aphis (Aphis) praeterita Walker, 1849 Epilobium montanum L. Aphis (Aphis) rumicis Linneo, 1758 Rumex obtusifolius L. Aphis (Aphis) schneideri (Börner, 1940) Ribes alpinum L. Aphis (Aphis) umbrella (Börner, 1950) Malva alcea L. Aphis (Aphis) urticata J.F. Gmelin, 1790 Urtica dioica L. Aphis (Aphis) viburni Scopoli, 1763 Viburnum opulus L. Cryptosiphum artemisiae Buckton, 1879 Artemisia vulgaris L. Roepkea marchali (Börner, 1931) Prunus mahaleb L. Dysaphis (Dysaphis) anthrisci Börner, 1950 Anthriscus sylvestris (L.) Hoffm. Dysaphis (Dysaphis) ranunculi (Kaltenbach, 1843) Crataegus monogyna Jacq. Dysaphis (Pomaphis) sorbi (Kaltenbach, 1843) Sorbus aucuparia L. Brachycaudus (Prunaphis) cardui (Linneo, 1758) Leucanthemum vulgare Lam. Brachycaudus (Brachycaudus) helichrysi (Kaltenbach, 1843) Erigeron annuus (L.) Pers. Lipaphis (Lipaphis) erysimi (Kaltenbach, 1843) Alliaria petiolata (Bieb.) Cavara & Grande Semiaphis pimpinellae (Kaltenbach, 1843) Pimpinella saxifraga L. Hyadaphis foeniculi Passerini, 1860 Lonicera xylosteum L. Liosomaphis berberidis (Kaltenbach, 1843) Berberis vulgaris L. Phorodon (Phorodon) humuli (Schrank, 1801) Humulus lupulus L. Myzus (Nectarosiphon) ligustri (Mosley, 1841) Ligustrum vulgare L. Myzus (Nectarosiphum) persicae Sulzer, 1776 Calystegia sepium (L.) R. Br. Chaerophyllum hirsutum L. Cryptomyzus (Cryptomyzus) galeopsidis Kaltenbach, 1843 Galeopsis tetrahit L. Nasonovia (Nasonovia) pilosellae (Börner, 1933) Hieracium pilosella L. Nasonovia (Nasonovia) ribisnigri (Mosley, 1841) Lapsana communis L. Hyperomyzus (Hyperomyzus) lactucae (Linneo, 1758) Sonchus asper (L.) Hill. Macrosiphum (Macrosiphum) cholodkovskyi (Mordvilko, 1909) Filipendula ulmaria (L.) Maxim. Uroleucon (Uroleucon) cirsii (Linneo, 1758) Cirsium oleraceum (L.) Scop. Uroleucon (Uromelan) solidaginis (Fabricius, 1779) Solidago virgaurea L.

HOMOPTERA COCCOIDEA Cryptococcidae Cryptococcus fagisuga Lindinger, 1936 Fagus sylvatica L.

Asterolecaniidae Asterolecanium fimbriatum (Fonscolombe, s. d.) (*) Potentilla erecta (L.) Räuschel Planchonia arabidis Signoret, 1876 Anthyllis vulneraria L.

COLEOPTERA POLYPHAGA XIV Cerambicidae Saperda populnea (Linneo, 1758) Populus tremula L. Oberea linearis Linneo, 1761 Corylus avellana L. INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 125

COLEOPTERA POLYPHAGA XVI (CURCULIONIDEA) Apionidae Nanomimus hemisphaericus (Olivier, 1807) Lythrum salicaria L. Melanapion (Melanapion) minimum (Herbst, 1797) Salix appendiculata Vill. Squamapion atomarium (W. Kirby, 1808) Thymus pulegioides L. Squamapion vicinum (W. Kirby, 1808) Mentha arvensis L. Kalcapion semivittatum (Gyllenhal, 1833) Mercurialis annua L. Malvapion malvae (Fabricius, 1775) Malva sylvestris L. Apion apricans (Herbst, 1797) Trifolium pratense L. Apion frumentarium (Linneo, 1758) (**) Rumex acetosella L. Protapion assimile (W. Kirby, 1808) Trifolium pratense L. Protapion trifolii (Linneo, 1768) Trifolium repens L. Protapion varipes (Germar, 1817) Trifolium montanum L. Phrissotrichum (Schilskyapion) rugicolle (Germar, 1817) Helianthemum nummularium (L.) Miller Helianthemapion aciculare (Germar, 1817) Helianthemum nummularium (L.) Miller Perapion (Perapion) affine W. Kirby, 1808 Rumex acetosa L. Perapion (Perapion) curtirostre (Germar, 1817) Rumex acetosa L. Perapion (Perapion) marchicum (Herbst, 1797) Rumex acetosella L. Perapion (Perapion) violaceum (W. Kirby, 1808) Rumex obtusifolius L. Aizobius sedi (Germar, 1818) Sedum acre L. Catapion pubescens W. Kirby, 1811 Trifolium campestre Scherber Catapion seniculus (W. Kirby, 1808) Medicago sativa L. Ischnoptersapion (Ischnotersapion) aeneomicans (Wencker, 1864) Dorycnium pentaphyllum Scop. Ischnoptersapion (Ischnotersapion) loti (W. Kirby, 1808) Lotus corniculatus L. Hemitrichapion (Tinocyba) reflexum (Gyllenhal, 1833) Onobrychis viciifolia Scop. Cyanapion (Bothryorrhynchapion) gyllenhali Kirby, 1808 Vicia cracca L.

Curculionidae Bothynoderes affinis (Schrank, 1781) Chenopodium album L. Pseudocleonus (Pseudocleonus) grammicus (Panzer, 1789) Centaurea jacea L. Pachycerus madidus (Olivier, 1807) Echium vulgare L. Cleonis pigra (Scopoli, 1763) Carduus nutans L. Larinus (Phyllonomeus) planus (Fabricius, 1792) Carlina vulgaris L. Pissodes (Pissodes) castaneus (De Geer, 1775) Pinus sylvestris L. Pissodes (Pissodes) validirostris (C.R. Sahlberg, 1834) Pinus nigra Arnold Mononychus punctumalbum (Herbst, 1784) Iris germanica L. Rhinoncus pericarpius (Linneo, 1758) Artemisia vulgaris L. Ceutorhynchus chalibaeus Germar, 1824 Alliaria petiolata (M. Bieb.) Cavara & Grande Barbarea vulgaris R. Br. Diplotaxis tenuifolia (L.) DC. Ceutorhynchus pectoralis Weise, 1895 Cardamine hirsuta L. Cardamine impatiens L. Ceutorhynchus assimilis (Paykull, 1800) (*) Brassica oleracea L. Raphanus raphanistrum L. Sisymbrium officinale (L.) Scop. Anthonomus (Anthonomus) humeralis (Panzer, 1794) Prunus padus L. Anthonomus (Anthonomus) pedicularius (Linneo, 1758) Crataegus monogyna Jacq. Anthonomus (Anthonomus) pomorum (Linneo, 1758) Malus sp. Anthonomus spilotus Redtenbacher, 1849 Pyrus communis L. 126 ETTORE TOMASI

Brachonyx pineti (Paykull, 1792) Pinus nigra Arnold Tychius (Tychius) aureolus Kiesenwetter, 1851 Medicago sativa L. Tychius (Tychius) crassirostris Kirsch, 1871 Melilotus alba Medicus Tychius (Tychius) medicaginis C. Brisout, 1862 Medicago falcata L. Tychius (Tychius) meliloti Stephens, 1831 Medicago sativa L. Tychius (Tychius) polylineatus (Germar, 1824) Trifolium campestre Schreber Sibinia (Sibinia) femoralis Germar, 1824 Silene nutans L. Dorytomus (Dorytomus) taeniatus (Fabricius, 1781) Salix caprea L. Smicronyx (Smicronyx) jungermanniae (Reisch, 1797) Cuscuta epithymum (L.) L. Mecinus collaris Germar, 1821 Plantago lanceolata L. Plantago major L. Mecinus pyraster (Herbst, 1795) Plantago media L. Miarus campanulae Linneo, 1767 Campanula rapunculoides L. Gymnetron sp. (*) Veronica arvensis L. Gymnetron (Gymnetron) villosulum Gyllenhal, 1838 Veronica anagallis-aquatica L. Gymnetron (Rhinusa) collinum (Gyllenhal, 1813) Linaria vulgaris Miller Gymnetron (Rhinusa) netum (Germar, 1821) Antirrhinum majus L. Gymnetron (Rhinusa) tetrum (Fabricius, 1792) Verbascum nigrum L. Thamnurgus kaltenbachii (Bach, 1849) Lamium album L. Stachys alpina L.

DIPTERA CECIDOMYIIDEA Cecidomyiidae Acodiplodis inulae (Löw, 1847) Inula ensifolia L. Asphondylia dorycnii (Müller, 1870) Dorychnium pentaphyllum Scop. Asphondylia echii (Löw, 1850) (*) Echium vulgare L. Asphondylia genistae Löw, 1850 (*) Genista germanica L. Asphondylia hornigi Wachtl, 1880 (*) Origanum vulgare L. Asphondylia melanopus Kieffer, 1890 Lotus corniculatus L. Asphondylia verbasci (Vallot, 1827) Verbascum nigrum L. Atrichosema aceris Kieffer, 1904 Acer campestre L. Bayeriola erysimi (Rübsaamen, 1914) (*) Erysimum silvestre (Crantz) Scop. Bayeriola salicariae (Kieffer, 1888) Lythrum salicaria L. Bayeriola thymicola (Kieffer, 1888) Thymus pulegioides L. Bremiola onobrychidis (Bremi, 1847) Onobrychis viciifolia Scop. Contarinia acerplicans Kieffer, 1889 Acer pseudoplatanus L. Contarinia aconitifloris Stelter, 1962 (*) Aconitum lamarckii Rchb. Contarinia aequalis Kieffer, 1898 Senecio cacaliaster Lam. Contarinia baeri (Prell, 1931) (*) Pinus sylvestris L. Contarinia campanulae (Kieffer, 1895) (*) Campanula scheuchzeri Vill. Contarinia carpini Kieffer, 1897 Carpinus betulus L. Contarinia coryli (Kaltenbach, 1859) Corylus avellana L. Contarinia craccae Kieffer, 1897 Vicia cracca L. Contarinia galii Kieffer, 1909 (*) Galium lucidum All. Contarinia gei Kieffer, 1909 (*) Geum urbanum L. Contarinia helianthemi (Hard, 1850) Helianthemum nummularium (L.) Miller Contarinia heraclei (Rübsaamen, 1889) (*) Heracleum sphondylium L. Contarinia lamiicola Rübsaamen, 1915 (*) Lamium maculatum L. Contarinia lonicerae Kieffer, 1909 Lonicera alpigena L. Contarinia loti (De Geer, 1778) Coronilla coronata L. Lotus corniculatus L. INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 127

Contarinia medicaginis Kieffer, 1895 Medicago sativa L. Contarinia melanocera Kieffer, 1904 Genista tinctoria L. Contarinia nasturtii (Kieffer, 1888) Diplotaxis tenuifolia (L.) DC. Rorippa sylvestris (L.) Besser Contarinia petioli (Kieffer, 1898) Populus tremula L. Contarinia picridis (Kieffer, 1912) Picris hieracioides L. Contarinia sambuci (Kaltenbach, 1873) Viburnum lantana L. Contarinia scrophulariae (Kieffer, 1896) (*) Scrophularia nodosa L. Contarinia solani (Rübsaamen, 1891) (*) Solanum dulcamara L. Contarinia tiliarum (Kieffer, 1890) Tilia platyphyllos Scop. Contarinia tragopogonis Kieffer, 1909 (*) Tragopogon pratensis L. Contarinia valerianae (Rübsaamen, 1890) (*) Valeriana officinalis L. Contarinia vincetoxici Kieffer, 1909 (*) Vincetoxicum hyrundinaria Medicus Craneiobia corni (Giraud, 1863) Cornus sanguinea L. Cystiphora leontodontis (Bremi, 1847) Leontodon hispidus L. Cystiphora sanguinea (Bremi, 1847) Hieracium pilosella L. Cystiphora sonchi (Bremi, 1847) Sonchus oleraceus L. Cystiphora taraxaci (Kieffer, 1888) Taraxacum officinale Weber Dasineura acrophila (Winnertz, 1853) Fraxinus ornus L. Dasineura alpestris (Kieffer, 1909) (*) Arabis alpina L. Dasineura angelicae Rübsaamen, 1915 (*) Angelica sylvestris L. Dasineura asperulae (Löw, 1875) Asperula cynanchica L. Dasineura berberidis (Kieffer, 1909) (*) Berberis vulgaris L. Dasineura corniculata (Kieffer, 1909) (*) Lamium album L. Dasineura crataegi (Winnertz, 1853) Crataegus monogyna Jacq. Dasineura daphnes (Kieffer, 1901) Daphne mezereum L. Daphne striata Tratt. Dasineura engstfeldi (Rübsaamen, 1889) (*) Filipendula ulmaria (L.) Maxim. Dasineura epilobii (Löw F., 1889) (*) Epilobium angustifolium L. Dasineura excavans (Kieffer, 1909) Lonicera caerulea L. Dasineura filicina (Kieffer, 1889) Pteridium aquilinum (L.) Kühn Dasineura fraxini (Bremi, 1847) Fraxinus excelsior L. Dasineura geisenheyneri (Kieffer, 1904) (*) Hippocrepis comosa L. Dasineura glechomae (Kieffer, 1889) Glechoma hederacea L. Dasineura hyperici (Bremi, 1847) Hypericum perforatum L. Dasineura kellneri (Henschel, 1875) (*) Larix decidua Miller Dasineura kiefferiana (Rübsaamen, 1891) (*) Epilobium angustifolium L. Dasineura lamii (Kieffer, 1909) (*) Lamium maculatum L. Dasineura lithospermi (Löw, 1850) Buglossoides arvensis (L.) Johnston Dasineura lupulinae (Kieffer, 1891) Medicago lupulina L. Dasineura myrtylli (Rübsaamen, 1915) Vaccinium myrtillus L. Dasineura phyteumatis (Löw F., 1885) Phyteuma spicatum L. Dasineura polygalae (Kieffer, 1909) (*) Polygala alpestris Rchb. Dasineura pratensis (Kieffer, 1909) (*) Lathyrus pratensis L. Dasineura ranuncoli (Bremi, 1847) Ranunculus bulbosus L. Dasineura rhododendri (Kieffer, 1909) (*) Rhododendron ferrugineum L. Dasineura rosaria (Löw, 1850) Salix alba L. Salix purpurea L. Dasineura serotina (Winnertz, 1853) Hipericum perforatum L. Dasineura sisymbrii (Schrank, 1803) (*) Barbarea vulgaris R. Br. Sisymbrium officinalis (L.) Scop. 128 ETTORE TOMASI

Dasineura subpatula (Bremi, 1847) Euphorbia dulcis L. Dasineura symphyti (Rübsaamen, 1892) Symphytum officinale L. Dasineura szepligetii (Kieffer, 1909) (*) Acer campestre L. Dasineura tetrahit (Kieffer, 1909) (*) Galeopsis tetrahit L. Dasineura thomasi (Kieffer, 1909) (*) Campanula cochleariifolia Lam. Dasineura tiliae (Schrank, 1803) Tilia platyphyllos Scop. Dasineura tortilis (Bremi, 1848) Alnus glutinosa (L.) P. Gaertn. Dasineura traili (Kieffer, 1909) (*) Ranunculus repens L. Dasineura ulmariae (Bremi, 1847) Filipendula ulmaria (L.) Maxim. Dasineura urticae (Perris, 1840) Urtica dioica L. Dasineura viciae (Kieffer, 1888) Vicia sepium L. Dasineura violahirtae Stelter, 1982 (*) Viola hirta L. Didymomyia tiliacea (Bremi, 1847) Tilia cordata Miller Drisina glutinosa Giard, 1893 Acer campestre L. Acer pseudoplatanus L. Geocrypta braueri (Handlirsch, 1884) Hypericum maculatum Crantz Geocrypta galii (Löw, 1850) Galium verum L. Harrisomyia vitrina (Kieffer, 1909) Acer pseudoplatanus L. Hartigiola annulipes (Hartig, 1839) Fagus sylvatica L. Inulomyia subterranea (Frauenfeld, 1861) Inula ensifolia L. Iteomyia capreae (Winnertz, 1853) Salix caprea L. Jaapiella alpina (Löw, 1885) Silene acaulis (L.) Jacq. Jaapiella genisticola (Löw F., 1877) Genista tinctoria L. Jaapiella loticola (Rübsaamen, 1889) (*) Lotus corniculatus L. Jaapiella scabiosae (Kieffer, 1888) (*) Scabiosa columbaria L. Jaapiella vacciniorum (Kieffer, 1913) Vaccinium myrtillus L. Jaapiella veronicae (Vallot, 1827) Veronica chamaedrys L. Janetiella lemeei (Kieffer, 1904) Ulmus minor Miller Kiefferia pericarpiicola (Bremi, 1847) Anthriscus sylvestris (L.) Hoffm. Daucus carota L. Laserpitium latifolium L. Pastinaca sativa L. Pimpinella major (L.) Hudson Pimpinella saxifraga L. Lasioptera berlesiana Paoli, 1907 Trinia glauca (L.) Dumort Lasioptera carophila Löw F., 1874 Ferulago campestris (Besser) Grec. Laserpitium latifolium L. Lasioptera populnea Wachtl, 1883 (*) Populus tremula L. Lasioptera rubi (Schrank, 1803) Rubus idaeus L. Macrodiplosis dryobia (Löw F., 1877) Quercus pubescens Willd. Macrodiplosis volvens Kieffer, 1897 Quercus pubescens Willd. Loewiola centaureae (Löw F., 1875) Centaurea jacea L. Loewiola serratulae Kieffer, 1905 Serratula tinctoria L. Macrolabis heraclei (Kaltenbach, 1862) Chaerophyllum hirsutum L. Macrolabis lamii Rübsaamen, 1916 (*) Lamium album L. Macrolabis orobi (Löw F., 1877) (*) Lathyrus vernus (L.) Bernh. Macrolabis podagraria Stelter, 1962 Aegopodium podagrariae L. Macrolabis ruebsaameni Hedicke, 1938 (*) Prunella grandiflora (L.) Scholler Massalongia rubra (Kieffer, 1890) Betula pendula Roth Mayetiola hellwigi (Rübsaamen, 1912) (*) Brachypodium sylvaticum (Huds.) P. Beauv. Mayetiola joannissi Kieffer, 1896 (*) Poa nemoralis L. INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 129

Mayetiola poae (Bosc, 1817) Poa nemoralis L. Mayetiola ventricola (Rübsaamen, 1899) (*) Molinia coerulea (L.) Moench Mikiola fagi (Hartig, 1839) Fagus sylvatica L. Oligotrophus juniperinus (Linneo, 1788) Jumiperus communis L. Juniperus nana Willd. Oligotrophus panteli Kieffer, 1898 Juniperus communis L. Juniperus nana Willd. Ozirhincus millefolii (Wachtl, 1884) Achillea millefolium L. Physemocecis hartigi (Liebel, 1892) Tilia platyphyllos Scop. Planetella cornifex (Kieffer, 1898) (*) Carex pallescens L. Planetella granifex (Kieffer, 1898) (*) Carex stellulata Good. Rabdophaga albipennis (Löw, 1850) Salix alba L. Rabdophaga clausilia (Bremi, 1847) (*) Salix alba L. Rabdophaga clavifex (Kieffer, 1891) (*) Salix caprea L. Rabdophaga deletrix (Rübsaamen, 1921) (*) Salix alba L. Rabdophaga iteobia (Kieffer, 1890) (*) Salix caprea L. Rabdophaga pierreana (Kieffer, 1909) (*) Salix cinerea L. Rabdophaga saliciperda (Dufour, 1841) Salix alba L. Rabdophaga salicis (Schrank, 1803) Salix purpurea L. Rhopalomyia artemisiae (Bouché, 1834) Artemisia vulgaris L. Rhopalomyia baccarum (Wachtl, 1883) Artemisia vulgaris L. Rhopalomyia cristaegalli (Karsch, 1877) (*) Rhinanthus minor L. Rhopalomyia foliorum (Löw, 1850) Artemisia vulgaris L. Rhopalomyia millefolii (Löw, 1850) Achillea millefolium L. Schmidtiella gemmarum Rübsaamen, 1914 (*) Juniperus communis L. Sackenomyia reaumurii (Bremi, 1847) Viburnum lantana L. Semudobia betulae (Winnertz, 1853) (*) Betula pubescens L. Spurgia capitigena (Bremi, 1897) Euphorbia amygdaloides L. Taxomyia taxi (Inchbald, 1861) Taxus baccata L. Thecodiplosis brachyntera (Schwägrichen, 1835) Pinus mugo Turra Pinus sylvestris L. Wachtliella ericina (Löw F., 1885) Erica carnea L. Wachtliella rosarum (Hartig, 1850) Rosa canina L. Wachtliella stachydis (Bremi, 1847) Stachys recta L. Zygiobia carpini (Löw F., 1874) Carpinus betulus L. Ostrya carpinifolia Scop.

DIPTERA TEPHRITOIDEA Tephritidae Urophora (Urophora) cardui (Linneo, 1758) Cirsium arvense (L.) Scop. Urophora (Urophora) terebrans (Löw, 1850) Carduus defloratus L. Euphranta (Euphranta) connexa (Fabricius, 1794) Vincetoxicum hyrundinaria Medicus Campiglossa grandinata Rondani, 1870 Solidago virgaurea L. Oxina nebulosa (Wiedemann, 1817) Leucanthemum vulgare Lam. Tephritis arnicae (Linneo, 1750) Aster bellidiastrum (L.) Scop. Arnica montana L. Doronicum austriacum Jacq. Tephritis ruralis (Löw, 1844) Hieracium pilosella L.

DIPTERA OPOMYZOIDEA, CARNOIDEA, SPHAEROCEROIDEA Chloropidae Chlorops (Chlorops) pumilionis (Bjerkander, 1778) Agropyron repens (L.) Beauv. 130 ETTORE TOMASI

DIPTERA MUSCOIDEA Anthomyidae Chirosia betuleti (Ringdahl, 1935) Dryopteris filix-mas (L.) Schott Pteridium aquilinum (L.) Kuhn Athyrium filix-foemina (L.) Roth

LEPIDOPTERA GELECHIOIDEA Coleophoridae Augasma aeratella (Zeller, 1839) Polygonum aviculare L.

Gelechiidae Caryocolum cauliginella (Schmid, 1863) Silene nutans L. Teleiodes decorella (Haworth, 1811) Epilobium angustifolium L.

LEPIDOPTERA SESIOIDEA Sesiidae Synanthedon flaviventris (Staudinger, 1883) Salix cinerea L.

LEPIDOPTERA TORTRICOIDEA Tortricidae Epinotia tetraquetrana (Haworth, Betula pendula Roth Gypsonoma aceriana (Duponchel, 1843) Acer campestre L. Retinia resinella (Linneo, 1758) Pinus mugo Turra Rhyacionia buoliana (Denis & Schiffermüller, 1775) Pinus nigra Arnold

LEPIDOPTERA PTEROPHOROIDEA Pterophoridae Adaina microdactyla (Hübner, 1813) Eupatorium cannabinum L. Stenoptilia bipunctidactyla (Scopoli, 1763) Knautia drymeia Heuffel

HYMENOPTERA SYMPHYTA Tenthredinidae Aneugmenus coronatus (Klug, 1818) Dryopteris filix-mas (L.) Schott Hoplocampoides xylostei (Giraud, 1873) Lonicera caerulea L. Monophadnus longicornis (Hartig, 1837) Helleborus niger L. Pontania (Pontania) dolichura (Thomson, 1871) Salix eleagnos Scop. Pontania (Eupontania) kriechbaumeri (Konow, 1901 ) (*) Salix eleagnos Scop. Pontania (Eupontania) pedunculi (Hartig, 1837) Salix caprea L. Pontania (Pontania) proxima (Lepeletier, 1823) Salix alba L. Pontania (Pontania) vesicator (Bremi, 1849) Salix daphnoides Vill. Salix purpurea L. Pontania (Eupontania) viminalis (Linneo, 1758) Salix purpurea L. Euura (Euura) atra (Jurine, 1807) Salix caprea L. Euura (Euura) venusta (Zaddach, 1883) Salix alba L.

HYMENOPTERA CYNIPOIDEA Cynipidae Andricus coriarius (Hartig, 1843) Quercus sp. Andricus curvator Hartig, 1840 Quercus pubescens Willd. Andricus inflator Hartig, 1840 Quercus pubescens Willd. INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 131

Andricus kollari (Hartig, 1843) Quercus pubescens Willd. Andricus malpighii (Adler, 1881) Quercus pubescens Willd. Andricus quadrilineatus Hartig, 1840 (*) Quercus pubescens Willd. Andricus quercusradicis (Fabricius, 1798) Quercus pubescens Willd. Andricus quercusramuli (Linneo, 1761) Quercus pubescens Willd. Andricus quercustozae (Bosc, 1792) Quercus pubescens Willd. Andricus seckendorffi (Wachtl, 1879) (*) Quercus pubescens Willd. Andricus solitarius (Fonscolombe, 1832) Quercus pubescens Willd. Andricus testaceipes Hartig, 1840 Quercus pubescens Willd. Aulacidea hieracii (Bouché, 1834) Hieracium pilosellaL. Aulacidea pilosellae (Kieffer, 1901) Hieracium pilosella L. Aulacidea scorzonerae (Giraud, 1859) Scorzonera austriaca Willd. Aulacidea tragopogonis (Thomson, 1877) (*) Tragopogon pratensis L. Aylax onobrychidis Kieffer, s. d. (*) Onobrychis viciifolia Scop. Biorhiza pallida (Olivier, 1791) Quercus pubescens Willd. Cecconia valerianellae (Thomson, 1877) (*) Valerianella locusta (L.) Laterrade Cynips quercusfolii Linneo, 1758 Quercus pubescens Willd. Diastrophus rubi (Bouché, 1834) Rubus caesius L. Rubus idaeus L. Diplolepis mayri (Schlechtendal, 1877) Rosa canina L. Diplolepis rosae (Linneo, 1758) Rosa canina L. Liposthenes glechomae (Linneo, 1758) Glechoma hederacea L. Neaylax salviae (Giraud, 1859) Salvia pratensis L. Neuroterus anthracinus (Curtis, 1838) Quercus pubescens Willd. Neuroterus numismalis (Geoffroy, 1785) Quercus pubescens Willd. Neuroterus quercusbaccarum (Linneo, 1758) Quercus pubescens Willd. Pediaspis pseudoplatani (Mayr, 1779) Acer pseudoplatanus L. Phanacis (Phanacis) centaureae (Förster, 1860) (*) Centaurea jacea L. Phanacis (Phanacis) hypochoeridis (Kieffer, 1887) Hypochaeris maculata L. Phanacis (Phanacis) taraxaci Ashmead, 1889 (1897) (*) Taraxacum officinale Weber Xestophanes brevitarsis (Thomas, 1877) (*) Potentilla erecta (L.) Räeuschel Xestophanes potentillae (Retzius, 1783) Potentilla reptans L. Timaspis cichorii Kieffer, 1909 (*) Cichorium intybus L. Timaspis lampsanae (Perris, 1873) (*) Lapsana communis L.

HYMENOPTERA EURYTOMIOIDEA Eurytomiidae Tetramesa brachypodii (Schlechtendal, 1891) Brachypodium sylvaticum (Huds.) P. Beauv. Tetramesa calamagrostidis (Schlechtendal, 1891) (*) Calamagrostis varia (Scharder) Host Tetramesa giraudi (Schlechtendal, 1891) Festuca gigantea Vill. Tetramesa hyalipennis (Walker, 1832) Agropyron repens (L.) Beauv. Tetramesa linearis (Walker, 1832) Agropyron repens (L.) Beauv. Tetramesa schlechtendali (Hedicke, 1921) (*) Koeleria pyramidata (Lam.) Domin

(*) Specie non citate nella Checklist delle specie della Fauna italiana per il Nord-Italia. (**) Specie dubbia, che alcuni autori indicano non galligena. 132 ETTORE TOMASI

Segue l’elenco numerico riassuntivo generale dei generi e delle specie rilevate e ritenute cecidologiche.

BACTERIA ALPHAPROTEOBACTERIA RHIZOBIALES (Genere) (Specie) Rhizobiaceae 001 001 GAMMAPROTEOBACTERIA PSEUDOMONADALES Pseudomonadaceae 001 001 GAMMAPROTEOBACTERIA XANTHOMONADALES Xanthomonadaceae 001 001

EUKARYOTA OOMYCETES PERONOSPORALES Albuginaceae 001 001 Peronosporaceae 001 001

FUNGI ASCOMYCOTA ARTHONIALES Arthoniaceae 001 001 ASCOMYCOTA DOTHIDEALES Didymosphaeriaceae 001 001 Dothideaceae 002 002 ASCOMYCOTA HYPOCREALES Hypocreaceae 001 001 ASCOMYCOTA LECANORALES Lecanoraceae 001 001 ASCOMYCOTA LEOTIALES Dermateaceae 001 001 ASCOMYCOTA RHYTISMATALES Rhytismataceae 001 003 ASCOMYCOTA TAPHRINALES Taphrinaceae 001 017 Incertae sedis 002 002 BASIDIOMYCOTA UREDINALES Coleosporiaceae 002 002 Melampsoraceae 001 007 Phragmidiaceae 003 004 Pucciniaceae 004 095 Pucciniastraceae 003 004 Incertae sedis 001 001 BASIDIOMYCOTA EXOBASIDIALES Exobasidiaceae 001 003 BASIDIOMYCOTA USTILAGINALES Tilletiaceae 005 007 Ustilaginaceae 008 038 CHYTRIDIOMYCOTA BLASTOCLADIALES Physodermataceae 001 001 CHYTRIDIOMYCOTA CHYTRIDIALES Synchytriaceae 001 004 MITOSPORIC FUNGI 002 002 INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 133

ANGIOSPERMAE DICOTYLEDONES Loranthaceae 001 001

NEMATODA SPIRURIA ANGUINIDAE Anguinidae 004 011 Heteroderidae 001 001

ARACHNIDA ACARI ACTINEDIDA Gen. sp. 001 002 Phytoptidae 002 003 Eriophyidae 011 117

INSECTA HETEROPTERA CIMICOMORPHA Tingidae 001 002 HOMOPTERA STERNORRHYNCHA PSYLLOIDEA Aphalaridae 004 005 Psyllidae 003 003 Triozidae 005 012 HOMOPTERA STERNORRHYNCHA APHIDOIDEA Adelgidae 003 005 Aphididae 029 056 HOMOPTERA STERNORRHYNCHA COCCOIDEA Asterolecaniidae 002 002 Cryptococcidae 001 001 COLEOPTERA POLYPHAGA XIV Cerambicidae 002 002 COLEOPTERA POLYPHAGA XVI (CURCULIONIDEA) Apionidae 015 024 Curculionidae 019 034 DIPTERA CECIDOMYIIDEA Cecidomyiidae 038 150 DIPTERA TEPHRITOIDEA Tephritidae 005 007 DIPTERA OPOMYZOIDEA, CARNOIDEA, SPHAEROCEROIDEA Cloropidae 001 001 DIPTERA MUSCOIDEA Anthomyidae 001 001 LEPIDOPTERA GELECHIOIDEA Coleophoridae 001 001 Gelechiidae 002 002 LEPIDOPTERA SESIOIDEA Sesiidae 001 001 LEPIDOPTERA TORTRICOIDEA Tortricidae 004 004 LEPIDOPTERA PTEROPHOROIDEA Pterophoridae 002 002 HYMENOPTERA SYMPHYTA Tenthredinidae 005 011 134 ETTORE TOMASI

HYMENOPTERA CYNIPOIDEA Cynipidae 016 036 HYMENOPTERA EURYTOMIOIDEA Eurytomidae 001 006 (229) (705)

Nell’elenco successivo si riportano, in ordine sistematico (PIGNATTI, 1997), le 378 piante ospiti ed i relativi cecidogeni.

LICHENES ASCOLICHENES CYCLOCARPINALES CLADONIACEAE Cladonia chlorophaea (Flore ex Sammerf.) Sprengel Bachmanniomyces uncialicola (Zopf) D. Hawksw., 1981 Cladonia digitata (L.) Hoffm. Phaeopyxi punctum (A. Mass.) Ramb., Trieb. & Copp., 1990

COLLEMATACEAE Collema tenax (Swatz) Ach. Didymellopsis pulposi (Zopf) Grube & Hafellner, 1990 Leptogium lichenoides (L.) Zahlbr. Didymellopsis pulposi (Zopf) Grube & Hafellner, 1990

STICTACEAE Lobaria pulmonaria (L.) Hoffm. Arthonia sp.

PELTIGERACEAE Peltigera canina (L.) Willd. Abrothallus parmeliarum (Sommerf.) Nyl., 1869 Peltigera rufescens (Weiss.) Humb. Polycoccum peltigerae (Fuckel) Vězda, 1969 Ovularia peltigerae Keissl., 1920

PARMELIACEAE Parmelia saxatilis (L.) Ach. Perigrapha supervienens (Nyl.) Hafellner, 1996 Parmeliopsis ambigua (Wulfen) Nyl. Abrothallus parmeliarum (Sommerf.) Nyl., 1869 Xanthoria parietina (L.) Th. Fr. Perigrapha supervienens (Nyl.) Hafellner, 1996

USNEACEAE Usnea florida (L.) Weber em. Clerc Abrothallus parmeliarum (Sommerf.) Nyl., 1869 Evernia prunastri (L.) Ach. Unguiculariopsis lettaui (Grumman) Coppins, 1990

MUSCI BRYOPSIDA DICRANACEAE Dicranum scoparium Hedw. Tylenchus davainei Bastian, 1865

FUNARIACEAE Funaria hygrometrica Hedw. Pleotrachelus wildemani H.E. Petersen, 1905

MNIACEAE Mnium spinosum (Voit) Schwägr. Ditylenchus sp.

NECKERACEAE Neckera complanata (L.) Hübn. Synchytrium muscicola Reinsch, 1822 INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 135

ANOMODONTACEAE Anomodon viticulosus (L.) Hook & Tayl. Synchytrium piriforme Reinsch, 1822

THUIDIACEAE Thuidium abietinum (Hedw.) Brich Subanguina askenasy (Bütschli, 1873)

BRACHYTHECIACEAE Brachythecium mildeanum (Schimp.) Subanguina askenasyi (Bütschli, 1873) Scleropodium purum (Hedw.) Limpr. Ditylenchus sp. Eurhynchium praelongum Hobk. Ditylenchus sp.

PLAGIOTHECIACEAE Plagiothecium denticolatum (L.) Bruch Ditylenchus sp.

HYLOCOMIACEAE Hylocomium splendens (Hedw.) Bruch Ditylenchus sp.

HYPNACEAE Hypnum cupressiforme Hedw. Subanguina askenasyi (Bütschli, 1873)

PTERIDOPHYTA HYPOLEPIDACEAE Pteridium aquilinum (L.) Kuhn Dasineura filicina (Kieffer, 1889) Chirosia betuleti (Ringdahl, 1935) ATHYRIACEAE Athyrium filix-femina (L.) Roth Chirosia betuleti (Ringdahl, 1935)

ASPIDIACEAE Polystichum lonchitis (L.) Roth Taphrina wettsteiniana Herzfeld, 1910 Dryopteris filix-mas (L.) Schott Taphrina vestergrenii Giesenh., 1901 Chirosia betuleti (Ringdahl, 1935) Aneugmenus coronatus (Klug, 1818) GYMNOSPERMAE PINACEAE Abies alba Miller Melampsorella cariophyllacearum (DC.) Schröt., 1874 Mindarus abietinus Koch, 1857 Picea excelsa (Lam.) Link Chrysomyxa pyrolae (DC.) Rostr., 1881 Adelges laricis Vallot, 1836 Adelges tardus (Dreyfus, 1888) Sacchiphantes abietis (Linneo, 1758) Sacchiphantes viridis (Ratzeburg, 1843) Larix decidua Miller Dasineura kellneri (Henschel, 1875) (*) Pinus nigra Arnold Viscum album L. subsp. austriacum (Weisb.) Vollmann Pissodes (Pissodes) validirostris (C.R. Sahlberg, 1834) Brachonyx pineti (Paykull, 1792) Rhyacionia buoliana (Denis & Schiffermüller, 1775) Pinus sylvestris L. Melampsora populnea (Pers.) P. Karst., 1879 Pineus pini (Macquart, 1819) Pissodes (Pissodes) castaneus (De Geer, 1775) Contarinia baeri (Prell, 1931) (*) Thecodiplosis brachyntera (Schwägrichen, 1835) 136 ETTORE TOMASI

Pinus mugo Turra Melampsora populnea (Pers.) P. Karst., 1879 Trisetacus pini (Nalepa, 1887) Thecodiplosis brachyptera (Schwägrichen, 1835) Retinia resinella (Linneo, 1758)

CUPRESSACEAE Juniperus communis L. Gymnosporangium clavariiforme (Jacq.) DC., 1805 Oligotrophus juniperinus (Linneo, 1788) Oligotrophus panteli Kieffer, 1898 Schmidtiella gemmarum Rübsaamen, 1914 (*) Juniperus nana Willd. Ustilago fussii Niessl, 1872 Oligotrophus juniperinus (Linneo, 1788) Oligotrophus panteli Kieffer, 1898 TAXACEAE Taxus baccata L. Cecidophyopsis psilaspis (Nalepa, 1893) Taxomyia taxi (Inchbald, 1861)

ANGIOSPERMAE DICOTYLEDONES SALICACEAE Salix alba L. Rabdophaga albipennis (Löw, 1850) Rabdophaga clausilia (Bremi, 1847) (*) Rabdophaga deletrix (Rübsaamen, 1921) (*) Dasineura rosaria (Löw, 1850) Rabdophaga saliciperda (Dufour, 1841) Pontania (Pontania) proxima (Lepeletier, 1823) Euura (Euura) venusta (Zaddach, 1883) Salix reticulata L. Rhytisma salicinum (Pers.) Fr., 1823 Melampsora epitea var. reticulatae (A. Blytt) Jørst, 1940 Salix appendiculata Vill. Melampsora ribesii-epitea Kleb., 1914 Melanapion (Melanapion) minimum (Herbst, 1797) Salix cinerea L. Rabdophaga pierreana (Kieffer, 1909) (*) Synanthedon flaviventris (Staudinger, 1883) Salix caprea L. Melampsora caprearum Thüm., 1879 Dorytomus (Dorytomus) taeniatus (Fabricius, 1781) Rabdophaga clavifex (Kieffer, 1891) (*) Rabdophaga iteobia (Kieffer, 1890) (*) Iteomyia capreae (Winnertz, 1853) Pontania (Eupontania) pedunculi (Hartig, 1837) Euura (Euura) atra (Jurine, 1807) Salix eleagnos Scop. Pontania (Pontania) dolichura (C.G. Thomson, 1871) Pontania kriechbaumeri (Konow, 1901) (*) Salix purpurea L. Melampsora euphorbiae (C. Schub.) Castagne, 1843 Aculus tetanothrix (Nalepa, 1889) Dasineura rosaria (Löw H., 1850) Rabdophaga salicis (Schrank, 1803) Pontania vesicator (Bremi, 1849) Pontania (Eupontania) viminalis (Linneo, 1758) Salix daphnoides Vill. Aceria effusa (Canestrini, 1892) Pontania (Eupontania) vesicator (Bremi, 1849) Populus tremula L. Taphrina johansonii Sadeb., 1890 Melampsora populnea f. sp. laricis Boerema & Verh., 1972 INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 137

Eriophyes diversipunctatus (Nalepa, 1890) Phyllocoptes populi (Nalepa, 1894) Pachypappa tremulae (Linneo, 1761) Saperda populnea (Linneo, 1758) Contarinia petioli(Kieffer, 898) Lasioptera populnea Wachtl, 1883 (*) Populus nigra L. Aplanobacterium populi Ridé Taphrina populina (Fr.) Fr., 1832 Camarotoscena speciosa (Flor, 1861) Thecabius (Thecabius) affinis (Kaltenbach, 1843) Pemphigus (Pemphigus) immunis Buckton, 1896 Pemphigus (Pemphigus) spyrothecae Passerini, 1856 Pemphigus populi Courchet, 1879 Pemphigus vesicarius Passerini, 1862

JUGLANDACEAE Juglans regia L. Agrobacterium tumefaciens (E.F. Smith & Towsend) Conn Aceria erinea (Nalepa, 1891) Aceria tristriata (Nalepa, 1890)

BETULACEAE Betula pendula Roth Taphrina betulina Rostr., 1883 Acalitus rudis (Canestrini, 1891) Aceria longiseta (Nalepa, 1891) Eriophyes leionotus (Nalepa, 1891) Massalongia rubra (Kieffer, 1890) Epinotia tetraquetrana (Haworth, 1811) Betula pubescens Ehrh. Taphrina carnea Johanson, 1885 Symydobius oblungus (von Heyden, 1837) Semudobia betulae (Winnertz, 1853) (*) Alnus viridis (Chaix) DC. Taphrina sadebeckii Johanson, 1885 Alnus glutinosa (L.) Gaertn. Taphrina tosquinetii (Westand.) Magnus, 1890 Acalitus brevitarsus (Fockeu, 1890) Aceria nalepai (Fockeu, 1890) Eriophyes laevis (Nalepa, 1889) Dasineura tortilis (Bremi, 1848) Alnus incana (L.) Moench Taphrina amentorum Sadeb., 1888

CORYLACEAE Carpinus betulus L. Taphrina carpini (Rostr.) Johanson, 1885 Aculops macrotrichus (Nalepa, 1889) Aceria tenella (Nalepa, 1892) Contarinia carpini Kieffer, 1897 Zygiobia carpini (Löw F., 1874) Ostrya carpinifolia Scop. Agrobacterium tumefaciens (E.F. Smith & Towsend) Conn Zygiobia carpini (Löw F., 1874) Corylus avellana L. Nectria galligena Bresadola, s. d. Phytoptus avellanae Nalepa, 1889 Phyllocoptruta coryli Liro, 1931 (*) Oberea linearis Linneo, 1761 Contarinia coryli (Kaltenbach, 1859) 138 ETTORE TOMASI

FAGACEAE Fagus sylvatica L. Acalitus stenaspis (Nalepa, 1891) Acalitus plicans (Nalepa, 1917) (*) Aceria nervisequa (Canestrini, 1891) Monochetus sulcatus (Nalepa, 1892) (*) Phyllaphis fagi (Linneo, 1767) Lachnus pallipes (Hartig 1841) Cryptococcus fagisuga Lindinger, 1936 Hartigiola annulipes (Hartig, 1839) Mikiola fagi (Hartig, 1839) Castanea sativa Miller Agrobacterium tumefaciens (E.F. Smith & Towsend) Conn Quercus pubescens Willd. Agrobacterium tumefaciens (E.F. Smith & Towsend) Conn Andricus coriarius (Hartig, 1843) Andricus curvator Hartig, 1840 Andricus inflator Hartig, 1840 Andricus kollari (Hartig, 1843) Andricus malpighii (Adler, 1881) Andricus quadrilineatus Hartig, 1840 (*) Andricus quercusradicis (Fabricius, 1798) Andricus quercusramuli (Linneo, 1761) Andricus quercustozae (Bosc, 1792) Andricus seckendorffi (Wachtl, 1879) (*) Andricus solitarius (Fonscolombe, 1832) Andricus testaceipes Hartig, 1840 Biorhiza pallida (Olivier, 1791) Cynips quercusfolii Linneo, 1758 Neuroterus anthracinus (Curti, 1838) Neuroterus anthracinus (Curti, 1838) Neuroterus numismalis (Geoffroy, 1785) Neuroterus quercusbaccarum (Linneo, 1758) Macrodiplosis dryobia (Löw F., 1877) Macrodiplosis volvens Kieffer, 1897 Quercus sp. Andricus coriarius (Hartig, 1843)

ULMACEAE Ulmus glabra Hudson Aceria campestricola (Frauenfeld, 1865) Ulmus minor Miller Taphrina ulmi (Fuckel) Johanson, 1886 Eriosoma ulmi (Linneo, 1758) Eriosoma anuginosum (Hartig, 1839) Tetraneura (Tetraneura) ulmi (Linneo, 1758) Janetiella lemeei (Kieffer, 1904) CANNABACEAE Humulus lupulus L. Phorodon (Phorodon) humuli (Schrank, 1801)

URTICACEAE Urtica dioica L. Puccinia urticale-caricis (Schumach.) Rebent., 1804 Aphis (Aphis) urticata Gmelin, 1790 Dasineura urticae (Perris, 1840) SANTALACEAE Thesium alpinum L. Puccinia mougeotii Lagherh., 1895 Thesium bavarum Schrank Puccinia thesii (Desv.) Chaillet, 1830 INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 139

ARISTOLOCHIACEAE Asarum europaeum L. Entyloma fergussonii (Berk. & Broome) Plowr., 1889

POLYGONACEAE Polygonum aviculare L. Uromyces poligoni-avicularis (Pers.) P. Karst., 1879 Aphalara poligoni Förster, 1848 Augasma aeratela (Zeller, 1839) Rumex acetosella L. Perapion (Perapion) marchicum (Herbst, 1797) Apion frumentarium (Linneo, 1758) (**) Rumex scutatus L. Trioza rumicis Löw F., 1880 Rumex alpestris Jacq. Ustilago parlatorei A.A. Fisch. Waldh., 1876 Rumex acetosa L. Uromyces acetosae J. Schröt., 1876 Perapion (Perapion) affine W. Kirby, 1808 Perapion (Perapion) curtirostre (Germar, 1817) Rumex obtusifolius L. Aphis (Aphis) rumicis Linneo, 1758 Perapion (Perapion) violaceum (W. Kirby, 1808)

CHENOPODIACEAE Chenopodium album L. Glomosporium leptideum (Syd. & P. Syd.) Kochman, 1939 Aphis (Aphis) fabae Scopoli, 1763 Bothynoderes affinis (Schrank, 1781)

CARYOPHYLLACEAE Arenaria serpillifolia L. Ustilago ducellieri Maire, 1917 Stellaria media (L.) Vill. Microbotryum violaceum (Pers.) G. Demi & Oberw., 1982 Stellaria graminea L. Cecidophyopsis atrichus (Nalepa, 1892) Silene nutans L. Sibinia (Sibinia) femoralis Germar, 1824 Caryocolum cauliginella (Schmid, 1863) Silene acaulis (L.) Jacq. Jaapiella alpina (Löw F., 1885)

RANUNCULACEAE Helleborus niger L. Urocystis floccosa (Wallr.) D.M. Hend., 1955 Monophadnus longicornis (Hartig, 1837) Trollius europaeus L. Urocystis trollii Nannf., 1959 Actaea spicata L. Puccinia actaeae-agropyri E. Fischer, 1901 Caltha palustris L. Puccinia calthae Link, 1825 Aphalara calthae (Linneo, 1761) Aconitum lamarckii Rchb. Uromyces aconiti Fuckel, 1884 Puccinia lycoctoni Nickel, 1875 Contarinia aconitifloris Stelter, 1962 (*) Anemone ranunculoides L. Puccinia singularis Magnus, 1890 Anemone baldensis L. Urocystis antipolitana Magnus, s. d. Pulsatilla alpina (L.) Delarbre Puccinia pulsatillae Kalchbr., 1865 Clematis vitalba L. Puccinia clematidis-secalis Dupias, 1948 Aceria vitalbae (Canestrini, 1892) Clematis recta L. Puccinia recondita Dietel & Holw., 1857 Clematis alpina (L.) Miller Puccinia atragenicola (Bubàk) Syd., 1904 Phyllocoptes heterogaster Nalepa, 1891 Ranunculus lanuginosus L. Urocystis ranuncoli-lanuginosi (DC.) Zundel, 1953 Ranunculus repens L. Epitrimerus rhynchothrix (Nalepa, 1897) (*) Dasineura traili (Kieffer, 1909) (*) 140 ETTORE TOMASI

Ranunculus bulbosus L. Uromyces fischerianus Mayor, 1906 Urocystis ranuncoli (Lib.) Moesz, 1950 Dasineura ranuncoli (Bremi, 1847) Aquilegia vulgaris L. Puccinia scarlensis Gäum., 1936 Aquilegia atrata Koch Puccinia recondita f. sp. agrostidis D.M. Hend., 1961 Thalictrum aquilegiifolium L. Puccinia brachypodii var. poae-nemoralis (G.H. Otth) Cummins & H.C. Greene, 1966

BERBERIDACEAE Berberis vulgaris L. Puccinia graminis Pers., 1794 Liosomaphis berberidis (Kaltenbach, 1843) Dasineura berberidis (Kieffer, 1909) (*)

GUTTIFERAE Hypericum maculatum Crantz Geocrypta braueri (Handlirsch, 1884) Hypericum perforatum L. Aculus hyperici (Liro, 1943) (*) Dasineura hyperici (Bremi, 1847) Dasineura serotina (Winertz, 1853)

LAURACEAE Laurus nobilis L. Cecidophyes lauri Nuzzaci & Vovlas, 1977 Trioza alacris Flor, 1861

CRUCIFERAE Sisymbrium officinale (L.) Scop. Ceutorhynchus pleurostigma (Marsham, 1802) Dasineura sisymbrii (Schrank, 1803) Alliaria petiolata (Bieb.) Cavara & Grande Lipaphis (Lipaphis) erysimi (Kaltenbach, 1843) Ceutorhynchus chalibaeus Germar, 1824 Erysimum silvestre (Crantz) Scop. Puccinia holboelli (Hornem.) Rostr., 1888 Bayeriola erysimi (Rübsaamen, 1914) (*) Barbarea vulgaris R. Br. Ceutorhynchus chalybaenus Germar, 1824 Dasineura sisymbrii (Schrank, 1803) Rorippa sylvestris (L.) Besser Peronospora roripae-islandica Gäum, 1918 Contarinia nasturtii (Kieffer, 1888) Cardamine bulbifera (L.) Crantz Puccinia dentariae (Alb. & Schwein.) Fuckel, 1871 Cardamine impatiens L. Ceutorhynchus pectoralis Weise, 1895 Cardamine hirsuta L. Ceutorhynchus pectoralis Weise, 1895 Arabis alpina L. Puccinia thlaspeos C. Schub., 1823 Acari gen. sp. (*) Dasineura alpestris (Kieffer, 1909) (*) Capsella bursa-pastoris (L.) Medicus Aceria drabae (Nalepa, 1890) (*) Hutchinsia alpina (L.) R. Br. Synchytrium infestans Rytz., 1907 Biscutella laevigata L. Albugo candida (Pers.) Kuntze, 1891 Diplotaxis tenuifolia (L.) DC. Ceutorhynchus chalybaenus Germar, 1824 Contarinia nasturtii (Kieffer, 1888) Brassica oleracea L. Ceutorhynchus assimilis (Paykull, 1800) (*) Raphanus raphanistrum L. Ceutorhynchus assimilis (Paykull, 1800) (*)

CRASSULACEAE Sedum acre L. Aizobius sedi (Germar, 1818) Sedum album L. Puccinia australis Körn., 1873 Aceria destructor (Nalepa, 1891) INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 141

SAXIFRAGACEAE Saxifraga aizoides L. Aculus kochi (Nalepa & Thomas, 1894) Ribes alpinum L. Puccinia ribis DC., 1805 Aceria scaber (Nalepa, 1893) (*) Aphis (Aphis) schneideri (Börner, 1940)

ROSACEAE Filipendula ulmaria (L.) Maxim. Urocystis ulmariae (Liro) Vànky, 1985 Epitrimerus filipendulae (Liro, 1940) (*) Macrosiphum cholodkovskyi (Mordvilko, 1909) Dasineura engstfeldi (Rübsaamen, 1889) (*) Dasineura ulmariae (Bremi, 1847) Rubus saxatilis L. Phragmidium bulbosum (Fr.) Schltdl., 1824 Eriophyes rubicolens (Canestrini, 1891) Rubus idaeus L. Lasioptera rubi (Schrank, 1803) Diastrophus rubi (Bouchè, 1834) Rubus caesius L. Diastrophus rubi (Bouchè, 1834) Rosa pendulina L. Eriophyes rhodites Nalepa, 1914 (*) Rosa canina L. Phragmidium mucronatm (Pers.) Schltdl., 1824 Wachtliella rosarum (Hartig, 1850) Diplolepis mayri (Schlechtendal, 1877) Diplolepis rosae (Linneo, 1758) Geum rivale L. Cecidophyes nudus Nalepa, 1891 Geum urbanum L. Contarinia gei Kieffer, 1909 (*) Potentilla erecta (L.) Räuschel Taphrina tormentillae Rostr., s. d. Synchytrium pilificum F. Thomas, 1883 Phyllocoptes parvulus (Nalepa, 1892) Asterolecanium fimbriatum (Fonscolombe, s. d.) (*) Xestophanes brevitarsis (Thomas, 1877) (*) Potentilla reptans L. Frommeëlla tormentilla (Fuckel) Cummins & Y. Hirats., 1983 Xestophanes potentillae (Retzius, 1783) Alchemilla vulgaris L. Trachyspora intrusa (Grev.) Arthur, 1934 Bactericera femoralis Förster, 1848 Pyrus communis L. Anthonomus (Anthonomus) spilotus Redtenbacher, 1849 Malus sylvestris Miller Eriophyes mali Nalepa,1926 (*) Phyllocoptes malinus (Nalepa, 1892) (*) Malus sp. Anthonomus (Anthonomus) pomorum (Linneo, 1758) Sorbus aucuparia L. Gymnosporangium tremelloides R. Hartig, 1882 Eriophyes sorbi (Canestrini, 1890) Dysaphis (Dysaphis) sorbi (Kaltenbach, 1843) Sorbus chamaemespilus (L.) Crantz Taphrina deformans (Berk.) Tul., 1866 Sorbus aria (L.) Crantz Gymnosporangium cornutum Arthur ex F. Kern., 1911 Phyllocoptes sorbeus (Nalepa, 1926) (*) Rhopalosiphum insertum (Walker, 1849) Amelanchier ovalis Melicus Gymnosporangium cornutum Arthur ex F. Kern., 1911 Cotoneaster nebrodensis (Guss.) C. Koch Gymnosporangium cornutum Arthur ex F. Kern., 1911 Eriophyes propinquus Nalepa, 1926 Aphis (Aphis) pomi De Geer, 1773 Crataegus monogyna Jacq. Gymnosporangium clavariiforme (Jacq.) DC., 1805 Phyllocoptes goniothorax (Nalepa, 1889) Cacopsylla melanoneura Förster, 1848 142 ETTORE TOMASI

Dysaphis (Dysaphis) ranunculi (Kaltenbach, 1843) Anthonomus (Anthonomus) pedicularius (Linneo, 1758) Dasineura crataegi (Winnertz, 1853) Prunus spinosa L. Eriophyes similis (Nalepa, 1890) Prunus mahaleb L. Aculus fockeui (Nalepa & Trouessart, 1891) Roepkea marchali (Börner, 1931) Prunus padus L. Taphrina padi (Jacz.) Mix., 1947 Eriophyes padi (Domes, 2000) (*) Anthonomus (Anthonomus) humeralis (Panzer, 1795)

LEGUMINOSAE Laburnum anagyroides Medicus Aphis (Aphis) cytisorum Hartig, 1841 Genista tinctoria L. Aceria genistae (Nalepa, 1892) Contarinia melanocera Kieffer, 1904 Jaapiella genisticola (Löw F., 1877) Genista germanica L. Asphondylia genistae Löw, 1850 (*) Robinia pseudoacacia L. Aculops allotrichus (Nalepa, 1894) Vicia cracca L. Aculus retiolatus (Nalepa, 1892) Aphis (Aphis) craccae Linneo, 1758 Cyanapion (Bothryorrhynchapion) gyllenhali W. Kirby, 1808 Contarinia craccae Kieffer, 1897 Vicia sepium L. Dasineura viciae (Kieffer, 1888) Lathyrus vernus (L.) Bernh. Macrolabis orobi (Löw F., 1877) (*) Lathyrus pratensis L. Thecaphora lathyri J.G. Kühn, 1873 Aculops lathyri (Nalepa, 1917) (*) Dasineura pratensis (Kieffer, 1909) (*) Ononis spinosa L. Aceria ononidis (Canestrini, 1890) Melilotus alba Medicus Tychius (Tychius) crassirostris Kirsch, 1871 Medicago lupulina L. Aceria plicator (Nalepa, 1890) Dasineura lupulinae (Kieffer, 1891) Medicago sativa L. Catapion seniculus (W. Kirby, 1808) Tychius (Tychius) aureolus Kiesenwetter, 1851 Tychius (Tychius) meliloti Stephens, 1831 Contarinia medicaginis Kieffer, 1895 Medicago falcata L. Tychius (Tychius) medicaginis C. Brisout, 1862 Trifolium montanum L. Physoderma trifolii (Pass.) Karling, 1950 Protapion varipes (Germar, 1817) Trifolium repens L. Protapion trifolii (Linneo, 1768) Trifolium campestre Schreber Uromyces striatus J. Schröt., 1869 Aceria plicator (Nalepa, 1890) Aceria trifolii (Nalepa, 1892) (*) Catapion pubescens (W. Kirby, 1811) Tychius (Tychius) polylineatus (Germar, 1824) Trifolium pratense L. Apion apricans (Herbst, 1797) Protapion assimile (W. Kirby, 1808) Dorycnium pentaphyllum Scop. Ischnoptersapion (Ischnoptersapion) aeneomicans (Wencker, 1864) Asphondylia dorycnii (Müller, 1870) Lotus corniculatus L. Aceria euaspis (Nalepa, Aphis (Aphis) craccivora Koch, 1854 INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 143

Ischnoptersapion (Ischnoptersapion) loti (W. Kirby, 1808) Asphondylia melanopus Kieffer, 1890 Contarinia loti (De Geer, 1778) Jaapiella loticola (Rübsaamen, 1889) (*) Anthyllis vulneraria L. Uromyces anthyllidis (Grev.) J. Schröt., 1875 Planchonia arabidis Signoret, 1876 Coronilla coronata L. Contarinia loti (De Geer, 1778) Hippocrepis comosa L. Dasineura geisenheyneri (Kieffer, 1904) (*) Hedysarum hedysaroides (L.) Sch. & Th. Uromyces hedysari-obscuri (DC.) Carestia Picc., 1871 Onobrychis viciifolia Scop. Aculus longifilis (Canestrini, 1892) Hemitrichapion reflexum (Gyllenhal, 1833) Bremiola onobrychidis (Bremi, 1847) Aylax onobrychidis Kieffer, 1895 (*)

GERANIACEAE Geranium macrorrhizum L. Puccinia morthieri Körn., 1877 Geranium sanguineum L. Puccinia oerteliana Tranzschel., 1923 Geranium sylvaticum L. Aceria geranii (Canestrini, 1891) Geranium phaeum L. Uromyces pelargonii-zonalis Doidge, 1926

EUPHORBIACEAE Mercurialis annua L. Kalcapion semivittatum (Gyllenhal, 1833) Mercurialis perennis L. Melampsora populnea (Pers.) P. Karst., 1879 Euphorbia dulcis L. Melampsora euphorbiae (C. Schub.) Castagne, 1843 Dasineura subpatula (Bremi, 1847) Euphorbia carniolica Jacq. Endophyllum euphorbiae-silvaticae (DC.) G. Winter, 1881 Euphorbia flavicoma DC. subsp. verrucosa (Fiori) Pign. Uromyces tuberculatus Fuckel, 1869 Euphorbia amygdaloides L. Spurgia capitigena (Bremi, 1897)

POLYGALACEAE Polygala comosa Schkuhr Aceria brevirostris (Nalepa, 1892) (*) Polygala alpestris Rchb. Dasineura polygalae (Kieffer, 1909) (*)

ACERACEAE Acer platanoides L. Taphrina acerina (A.G. Eliasson) Sacc. & P. Syd., 1899 Aceria heteronyx Nalepa, 1891 Cecidophyes pseudoplatani (Nalepa, 1922) (*) Acer campestre L. Rhytisma acerinum (Pers.) Fr., 1819 Taphrina acericola C. Massal., 1888 Aceria cephalonea (Nalepa, 1922) (*) Aceria crassipunctata (Nalepa, 1909) Aceria macrochelus (Nalepa, 1891) Atrichosema aceris Kieffer, 1904 Drisina glutinosa Giard, 1893 Dasineura szepligetii (Kieffer, 1909) (*) Gypsonoma aceriana (Duponchel, 1843) Acer pseudoplatanus L. Rhytisma pseudoplatani Müll. Berol., 1913 Taphrina pseudoplatani (C. Massal.) Jaap, 1917 Aceria macrorhynca (Nalepa, 1889) 144 ETTORE TOMASI

Aceria pseudoplatani (Corti, 1905) Periphyllus testudinaceus (Fernic, 1852) Contarinia acerplicans Kieffer, 1889 Drisina glutinosa Giard, 1893 Harrisomyia vitrina (Kieffer, 1909) Pediaspis pseudoplatani (Mayr, 1779)

HIPPOCASTANACEAE Aesculus hippocastanum L. Aculus hippocastani (Fockeu, 1890)

CELASTRACEAE Euonymus europaeus L. Melampsora epitea var. epitea Thüm., 1879 Cecidophyes psilonotus (Nalepa, 1897) (*)

BUXACEAE Buxus sempervirens L. Puccinia buxi DC., 1815 Psylla buxi (Linneo, 1758)

RHAMNACEAE Rhamnus saxatilis Jacq. Puccinia coronata Corda, 1837 Rhamnus catharticus L. Puccinia coronata Corda, 1837 Aequsomatus annulatus (Nalepa, 1897) (*) Trichochermes walkeri (Förster, 1848) Aphis (Aphis) nasturtii Kaltenbach, 1843 Rhamnus pumilus Turra Puccinia coronata Corda, 1837 Frangula alnus Miller Puccinia coronata Corda, 1837 Aphis (Aphis) frangulae Kaltenbach, 1845

TILIACEAE Tilia platyphyllos Scop. Eriophyes exilis (Nalepa, 1892) (*) Contarinia tiliarum (Kieffer, 1890) Dasineura tiliae (Schrank, 1803) Physemocecis hartigi (Liebel, 1892) Tilia cordata Miller Phytoptus tetratrichus Nalepa, 1890 Aceria lateannulatus Schulze, 1918 Eriophyes leiosoma (Nalepa, 1892) Didymomyia tiliacea (Bremi, 1847)

MALVACEAE Malva alcea L. Puccinia malvacearum Bertero ex Mont., 1852 Aceria geranii (Canestrini, 1891) Aphis (Aphis) umbrella (Börner, 1950) Malva sylvestris L. Malvapion malvae (Fabricius, 1775)

THYMELEACEAE Daphne mezereum L. Dasineura daphnes (Kieffer, 1901) Daphne striata Tratt. Dasineura daphnes (Kieffer, 1901)

VIOLACEAE Viola hirta L. Dasineura violahirtae Stelter, 1982 (*) Viola biflora L. Coptophylla borealis (Lindroth, 1940) (*) INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 145

CISTACEAE Helianthemum nummularium (L.) Miller Phrissotrichum (Schilskyapion) rugicolle (Germar, 1817) Helianthemapion aciculare (Germar, 1817) Contarinia helianthemi (Hard, 1850) Fumana procumbens (Duna) G. & G. Aceria rosalia (Nalepa, 1891)

LYTHRACEAE Lythrum salicaria L. Nanomimus hemisphaericus (Olivier, 1807) Bayeriola salicariae (Kieffer, 1888)

ONAGRACEAE Epilobium angustifolium L. Puccinia epilobii J. Schröt. & Sacc., 1815 Epitrimerus chamaenerii Liro, 1940 (*) Dasineura epilobii (Löw F., 1889) (*) Dasineura kiefferiana (Rübsaamen, 1891) (*) Teleiodes decorella (Haworth, 1811) Epilobium montanum L. Aphis (Aphis) praeterita Walzer, 1849

CORNACEAE Cornus sanguinea L. Anoecia (Anoecia) corni (Fabricius, 1775) Craneiobia corni (Giraud, 1863)

ARALIACEAE Hedera helix L. Aphis (Aphis) hederae Kaltenbach, 1843

UMBELLIFERAE Astrantia major L. Puccinia astrantiae Kalchbr., 1865 Chaerophyllum hirsutum L. Puccinia enormis Fuckel, 1875 Myzus persicae (Salzer, 1776) Macrolabis heraclei (Kaltenbach, 1862) Anthriscus sylvestris (L.) Hoffm. Puccinia poligoni-alpini Cruchet & Mayor, 1908 Epitrimerus anthrisci Lindroth, 1904 (*) Dysaphis (Dysaphis) anthrisci Börner, 1950 Kiefferia pericarpiicola (Bremi, 1847) Myrrhis odorata (L.) Scop. Puccinia chaerophylli Purton, 1821 Pimpinella major (L.) Hudson Puccinia pimpinellae (F. Strauss) Link, 1813 Kiefferia pericarpiicola (Bremi, 1847) Pimpinella saxifraga L. Aceria peucedani (Canestrini, 1891) Semiaphis pimpinellae (Kaltembach, 1843) Kiefferia pericarpiicola (Bremi, 1847) Aegopodium podagraria L. Puccinia aegopodii (Schumach., 1817) Trioza flavipennis Förster, 1848 Aphis (Aphis) podagrariae Schrank, 1801 Macrolabis podagraria Stelter, 1962 Berula erecta (Hudson) Coville Uromyces lineolatus (Desm.) J. Schröt., 1876 Athamanta cretensis L. Puccinia athamanthina P. Syd. & Syd., 1904 Grafia golaka (Hacq.) Rchb. Puccinia malabailae Bubàk, 1900 Trinia glauca (L.) Dumort. Aceria peucedani (Canestrini, 1891) Lasioptera berlesiana Paoli, 1907 Carum carvi L. Puccinia bistortae (F. Strauss) DC., 1815 Aceria carvi (Nalepa, 1895) (*) 146 ETTORE TOMASI

Angelica sylvestris L. Puccinia angelicae (Schumach.) Fuckel, 1869 Dasineura angelicae Rübsaamen, 1915 (*) Ferulago campestris (Besser) Grec. Lasioptera carophila Löw F., 1874 Peucedanum oreoselinum (L.) Moench Puccinia oreoselini (F. Strauss) Körn., 1869 Aceria peucedani (Canestrini, 1892) Peucedanum ostruthium (L.) Koch Puccinia imperatoriae Jacky, 1899 Peucedanum verticillare (L.) Koch Puccinia terrieri Gäum., 1941 Pastinaca sativa L. Kiefferia pericarpiicola (Bremi, 1847) Heracleum sphondylium L. Puccinia hieracii var. hieraci (Röhl.) H. Mart., 1817 Contarinia heraclei (Rübsaamen, 1889) (*) Laserpitium latifolium L. Uromyces graminis (Niessl) Dietel, 1892 Trioza apicalis Förster, 1848 Kiefferia pericarpiicola (Bremi, 1847) Lasioptera carophila Löw F., 1874 Daucus carota L. Uromyces lineolatus (Desm.) J. Schröt., 1876 Kiefferia pericarpiicola (Bremi, 1847)

ERICACEAE Erica carnea L. Wachtliella ericina (Löw F., 1885) Calluna vulgaris (L.) Hull Thekopsora bischeri Cruchet, s. d. Aceria exigua (Liro, 1940) (*) Rhododendron ferrugineum L. Exobasidium rhododendri (Fuckel) C.E. Cramer, 1874 Aceria alpestris (Nalepa, 1892) Dasineura rhododendri (Kieffer, 1909) (*) Rhododendron hirsutum L. Exobasidium rhododendri (Fuckel) C.E. Cramer, 1874 Aceria alpestris (Nalepa, 1892) Arctostaphylos alpinus (L.) Spreng. Exobasidium uvae-ursi (Maire) Juel, 1912 Vaccinium vitis-idaea L. Pucciniastrum goeppertianum (Kühn) Kleb., 1904 Exobasidium vaccinii (Fuckel) Woronin, 1867 Vaccinium myrtillus L. Dasineura myrtylli (Rübsaamen, 1916) Jaapiella vacciniorum (Kieffer, 1913) Vaccinium sp. Exobasidium juelianum Nannf., 1981

PRIMULACEAE Primula vulgaris Hudson Urocystis primulae (Rostr.) Vànky, 1985 Lysimachia vulgaris L. Aceria laticincta (Nalepa, 1892)

OLEACEAE Fraxinus ornus L. Aculus epiphyllus (Nalepa, 1892) Dasineura acrophila (Winnertz, 1853) Fraxinus excelsior L. Pseudomonas savastanoi (E.F. Smith) f. sp. fraxini (Brawn) Dowson Aceria fraxinivora Nalepa, 1909 Psyllopsis fraxini Linneo, 1758 Prociphilus (Prociphilus) bumeliae (Schrank, 1801) Prociphilus (Prociphilus) fraxini (Fabricius, 1777) Dasineura fraxini (Bremi, 1847) Ligustrum vulgare L. Puccinia obtusata G.H. Otth ex Fisch., 1898 Myzus (Nectarosiphon) ligustri (Mosley, 1841)

GENTIANACEAE Gentiana verna L. Aceria kerneri (Nalepa, 1894) INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 147

APOCYNACEAE Vinca minor L. Puccinia cribrata Arthur & Cumminns, 1933

ASCLEPIADACEAE Vincetoxicum hyrundinaria Medicus Contarinia vincetoxici Kieffer, 1909 (*) Euphranta (Euphranta) connexa (Fabricius, 1794)

RUBIACEAE Asperula cynanchica L. Puccinia asperulae-cynanchicae Wurth, 1904 Aculus minutus (Nalepa, 1890) (*) Dasineura asperulae (Löw, 1875) Galium verum L. Puccinia punctata Link, 1815 Geocripta galii (Löw, 1850) Galium mollugo L. Aceria galiobius (Canestrini, 1891) Aculus anthobius (Nalepa, 1892) Galium lucidum All. Contarinia galii Kieffer, 1909 (*)

CONVOLVULACEAE Cuscuta epithymum (L.) L. Smicronyx (Smicronyx) jungermanniae (Reisch, 1797) Calystegia sepium (L.) R. Br. Thecaphora seminis-convolvuli (Duby) Liro, 1935 Myzus (Nectarosiphon) persicae Salzer, 1776 Convolvulus arvensis L. Thecaphora seminis-convolvuli (Duby) Liro, 1935 Aceria convolvuli (Nalepa, 1898)

BORAGINACEAE Buglossoides arvensis (L.) Johnston Aecidium lithospermi Thüm., 1879 Dasineura lithospermi (Löw, 1850) Echium vulgare L. Aceria echii (Canestrini, 1891) Pachycerus madidus (Olivier, 1807) Asphondylia echii (Löw, 1850) (*) Pulmonaria officinalis L. Puccinia recondita Dietel & Holw., 1857 Symphytum officinale L. Melampsorella symphyti (DC.) Bubàk, 1903 Dasineura symphyti (Rübsaamen, 1892) (*)

LABIATAE Teucrium chamaedrys L. Puccinia polii Guyot, 1938 Aculus teucrii (Nalepa, 1892) Copium clavicorne (Linneo, 1758) Teucrium montanum L. Puccinia constricta (Lagherh.) Bubàk, 1900 Copium teucrii (Host, 1788) Galeopsis tetrahit L. Cryptomyzus (Cryptomyzus) galeopsidis Kaltenbach, 1843 Dasineura tetrait (Kieffer, 1909) (*) Lamium maculatum L. Contarinia lamiicola Rübsaamen, 1915 (*) Dasineura lamii (Kieffer, 1909) (*) Lamium album L. Melanotaenium lamii Syd. & P. Syd., 1920 Thamnurgus kaltenbachii (Bach, 1849) Dasineura corniculata (Kieffer, 1909) (*) Macrolabis lamii Rübsaamen, 1916 (*) Stachys alopecuros (L.) Bentham Ustilago betonicae Beck, 1894 Stachys alpina L. Thamnurgus kaltenbachi (Bach, 1849) Stachys recta L. Puccinia vossii Körn., 1868 148 ETTORE TOMASI

Aceria solida (Nalepa, 1892) Wachtliella stachydis (Bremi, 1847) Glechoma hederacea L. Puccinia glechomatis DC., 1808 Aculus glechomae (Liro, 1940) (*) Dasineura glechomae (Kieffer, 1889) Liposthenes glechomae (Linneo, 1758) Prunella grandiflora (L.) Scholler Puccinia moliniae Tul., 1854 Macrolabis ruebsaameni Rübsaamen & Hedicke, 1938 (*) Origanum vulgare L. Puccinia thymi (Fuckel) P. Karst., 1884 Aceria origani (Nalepa, 1891) Aphis (Aphis) origani Passerini, 1860 Asphondylia hornigi Wachtl, 1880 (*) Thymus pulegioides L. Aceria thomasi (Nalepa, 1889) Squamapion atomarium (W. Kirby, 1808) Bayeriola thymicola (Kieffer, 1888) Mentha arvensis L. Squamapion vicinum (W. Kirby, 1808) Mentha longifolia (L.) Hudson Puccinia menthae Persoon, 1801 Aceria mentharia (Canestrini, 1891) Salvia glutinosa L. Puccinia salviae Unger, 1836 Salvia pratensis L. Aceria salviae (Nalepa, 1891) Neaylax salviae (Giraud, 1859)

SOLANACEAE Solanum dulcamara L. Aceria cladophthirus (Nalepa, 1892) (*) Contarinia solani (Rübsaamen, 1891) (*)

SCROPHULARIACEAE Verbascum nigrum L. Gymnetron (Rhinusa) tetrum (Fabricius, 1792) Asphondylia verbasci (Vallot, 1827) Scrophularia nodosa L. Contarinia scrophulariae (Kieffer, 1896) (*) Antirrhinum majus L. Gymnetron (Rhinusa) netum (Germar, 1821) Linaria vulgaris Miller Gymnetron (Rhinusa) collinum (Gyllenhal, 1813) Paederota bonarota (L.) L. Aceria bonarotae Canestrini & Massalongo, 1895) Euphrasia rostkoviana Hayne Aceria euphrasiae (Nalepa, 1891) Veronica chamaedrys L. Ditylenchus dipsaci (Kühn, 1857) Aceria anceps (Nalepa, 1892) (*) Jaapiella veronicae (Vallot, 1827) Veronica arvensis L. Gymnetron sp. (*) Veronica anagallis-aquatica L. Gymnetron (Gymnetron) villosum Gyllenhal, 1838 Bartsia alpina L. Aceria bartschiae (Nalepa, 1907) Rhinanthus minor L. Rhopalomyia cristaegalli (Karsch, 1877) (*)

GLOBULARIACEAE Globularia cordifolia L. Puccinia grisea (F. Strauss) G. Winter, 1881

PLANTAGINACEAE Plantago major L. Mecinus collaris Germar, 1821 Plantago media L. Mecinus pyraster (Herbst, 1795) Plantago lanceolata L. Meloidogyne hapla Chitwood, 1949 Leipothrix coactus (Nalepa, 1896) (*) Mecinus collaris Germar, 1821 INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 149

CAPRIFOLIACEAE Sambucus nigra L. Epitrimerus trilobus (Nalepa, 1891) Viburnum lantana L. Eriophyes viburni (Nalepa, 1889) Contarinia sambuci (Kaltenbach, 1873) Sackenomyia reaumurii (Bremi, 1847) Viburnum opulus L. Aphis (Aphis) viburni Scopoli, 1763 Lonicera caerulea L. Dasineura excavans (Kieffer, 1909) Hoplocampoides xylostei (Giraud, 1873) Lonicera alpigena L. Puccinia festucae Plowr., 1893 Contarinia lonicerae Kieffer, 1909 Lonicera xylosteum L. Aculus xylostei (Canestrini, 1892) Hyadaphis foeniculi Passerini, 1860

ADOXACEAE Adoxa moschatellina L. Puccinia adoxae R. Hedw., 1805 Puccinia albescens Grev., 1889

VALERIANACEAE Valerianella locusta (L.) Laterrade Trioza centranti (Vallot, 1829) Cecconia valerianellae (Thomson, 1877) (*) Valeriana officinalis L. Aceria macrotuberculata (Nalepa, 1895) (*) Contarinia valerianae (Rübsaamen, 1890) (*)

DIPSACACEAE Knautia drymeia Heuffel Microbotryum scabiosae (Sowerby) G. Demi & Prillinger, 1991 Trioza munda Förster, 1848 Stenoptilia bipunctidactyla (Scopoli, 1763) Scabiosa columbaria L. Aceria squalida (Nalepa, 1892) (*) Jaapiella scabiosae (Kieffer, 1888) (*)

CAMPANULACEAE Campanula rapunculoides L. Miarus campanulae Linneo, 1767 Campanula scheuchzeri Vill. Puccinia campanulae-scheuchzeri Gäum. & Jaag, 1935 Contarinia campanulae (Kieffer, 1895) (*) Campanula cochleariifolia Lam. Puccinia rytzii Gäum. & Jaag, 1935 Aceria campanulae (Lindroth, 1904) (*) Dasineura thomasi (Kieffer, 1909) (*) Phyteuma spicatum L. Dasineura phyteumatis (Löw H., 1885)

COMPOSITAE Eupatorium cannabinum L. Adaina microdactyla (Hübner, 1813) Adenostyles alliariae (Gouan) Kern. Uromyces veratri (DC.) J. Schröt., 1869 Adenostyles glabra (Miller) DC. Puccinia glomerata Grev., 1837 Solidago virgaurea L. Puccinia virgae-aureae (DC.) Lib., 1837 Uroleucon solidaginis (Fabricius, 1779) Campiglossa grandinata Rondani, 1870 Aster bellidiastrum (L.) Scop. Puccinia bellidiastri (Unger) G. Winter, 1884 Aceria opistholia (Nalepa, 1895) (*) Tephritis arnicae (Linneo, 1750) Erigeron annuus (L.) Pers. Brachycaudus (Brachycaudus) helichrysi (Kaltenbach, 1843) Antennaria dioica (L.) Gaertn. Entyloma antennariae Liro, 1939 150 ETTORE TOMASI

Leontopodium alpinum Cass. Entyloma antennariae Liro, 1939 Ditylenchus nivalis (Kühn, 1857) (*) Inula ensifolia L. Acodiplodis inulae (Löw, 1847) Inulomyia subterranea (Frauenfeld, 1861) Achillea clavennae L. Anguina millefolii Löw F., 1874 (*) Achillea millefolium L. Puccinia cnici-oleracei Pers., 1823 Aceria achilleae (Corti, 1903) Aceria kiefferi (Nalepa, 1891) (*) Craspedolepta nervosa (Förster, 1848) Ozirhincus millefolii (Wachtl, 1884) Rhopalomyia millefolii (Löw, 1850) Leucanthemum vulgare Lam. Puccinia aecidii leucanthemi E. Fisch., 1898 Puccinia cnici-oleracei Pers., 1823 Trioza chrysanthemi Löw F., 1877 Brachycaudus (Prunaphis) cardui (Linneo, 1758) Oxina nebulosa (Wiedemann, 1817) Artemisia vulgaris L. Aceria artemisiae (Canestrini, 1891) Cryptosiphum artemisiae Buckton, 1879 Rhinoncus pericarpius (Linneo, 1758) Rhopalomyia artemisiae (Bouché, 1834) Rhopalomyia baccarum (Wachtl, 1883) Rhopalomyia foliorum (Löw, 1850) Tussilago fanfara L. Puccinia poarum E. Nielsen, 1877 Petasites hybridus (L.) Gaertn. Coleosporium tussilaginis (Pers.) Lév., 1849 Petasites albus (L.) Gaertn. Puccinia petasites-poarum Gäum. & Eichhorn, 1941 Petasites paradoxus (Retz.) Baumg. Coleosporium tussilaginis (Pers.) Lév., 1849 Homogyne alpina (L.) Cass. Uromyces veratri (DC.) J. Schröt., 1869 Arnica montana L. Tephritis arnicae (Linneo, 1750) Doronicum austriacum Jacq. Tephritis arnicae (Linneo, 1750) Senecio cacaliaster Lam. Contarinia aequalis Kieffer, 1898 Carduus nutans L. Cleonis pigra (Scopoli, 1763) Carduus defloratus L. Puccinia calcitrapae DC., 1805 Urophora (Urophora) terebrans (Löw, 1850) Cirsium arvense (L.) Scop. Puccinia suaveolens (Pers.) Rostr., 1874 Aceria anthocoptes (Nalepa, 1892) Trioza cirsii Löw F., 1878 Urophora (Urophora) cardui (Linneo, 1758) Cirsium oleraceum (L.) Scop. Thecaphora trailii Cooke, 1883 Trioza agrophila Löw F., 1888 Uroleucon (Uroleucon) cirsii (Linneo, 1758) Serratula tinctoria L. Loewiola serratulae Kieffer, 1905 Centaurea scabiosa L. Puccinia verruca Thüm., 1879 Centaurea jacea L. Puccinia hieracii var. hieraci (Röhl.) H. Mart., 1817 Aceria centaureae (Nalepa, 1891) Pseudocleonus (Pseudocleonus) grammicus (Panzer, 1789) Loewiola centaueae (Löw F., 1875) Phanacis (Phanacis) centaureae (Förster, 1860) (*) Carlina vulgaris L. Larinus (Phyllonomeus) planus (Fabricius, 1792) Carlina acaulis L. Puccinia calcitrapae DC., 1805 Cichorium intybus L. Ustilago cichorii Syd., 1929 Timaspis cichorii Kieffer, 1909 (*) INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 151

Lapsana communis L. Puccinia lampsanae Fuckel, 1860 Nasonovia (Nasonovia) ribisnigri (Mosley, 1841) Timaspis lampsanae (Peris, 1873) (*) Aposeris foetida (L.) Less. Puccinia poae-aposeridis Gäum. & Poelt, 1960 Scorzonera austriaca Willd. Aulacidea scorzonerae (Giraud, 1859) Tragopogon pratensis L. Contarinia tragopogonis Kieffer, 1909 (*) Aulacidea tragopogonis (Thomson, 1877) (*) Hypochoeris maculata L. Puccinia hieracii var. hypochoeridis (Oudem.) Jørst., 1935 Phanacis (Phanacis) hypochoeridis (Kieffer, 1887) Leontodon autumnalis L. Puccinia hieracii var. hieraci (Röhl.) H. Mart., 1817 Acari sp. (*) Leontodon hispidus L. Trioza dispar Löw F., 1878 Cystiphora leontodontis (Bremi, 1847) Picris hieracioides L. Puccinia hieracii var. hieraci (Röhl.) H. Mart., 1817 Aceria picridis (Canestrini & Massalongo, 1891) Contarinia picridis (Kieffer, 1912) Cicerbita alpina (L.) Wallr. Puccinia mulgedii (Westend.) P. Syd. & Syd., 1904 Taraxacum officinale Weber Puccinia sylvatica J. Schröt., 1879 Aculus rigidus (Nalepa, 1894) (*) Cystiphora taraxaci (Kieffer, 1888) Phanacis (Phanacis) taraxaci Ashmead, 1889 (1897) (*) Sonchus asper (L.) Hill. Aceria sonchi (Nalepa, 1902) Hyperomyzus lactucae (Linneo, 1758) Sonchus oleraceus L. Cystiphora sonchi (Bremi, 1847) Mycelis muralis (L.) Dumort. Puccinia opizii Bubàk, 1902 Crepis paludosa (L.) Moench Puccinia major Dietel, 1894 Crepis aurea (L.) Cass. Puccinia crepidis-aureae P. Syd. & Syd., 1904 Prenanthes purpurea L. Puccinia prenanthis purpureae (DC.) Lindr., 1901 Hieracium pilosella L. Puccinia hieracii var. hieraci (Röhl.) H. Mart., 1817 Aceria pilosellae (Nalepa, 1892) (*) Nasonovia (Nasonovia) pilosellae (Börner, 1933) Cystiphora sanguinea (Bremi, 1847) Tephritis ruralis (Löw, 1844) Aulacidea hieracii (Bouchè, 1834) Aulacidea pilosellae (Kieffer, 1901)

ANGIOSPERMAE MONOCOTYLEDONEAE LILIACEAE Lilium martagon L. Uromyces aecidiiformis (F. Strauss) C.C. Rees, 1917 Scilla bifolia L. Urocystis scillae (Cif.) Zundel, 1953 Ornithogalum umbellatum L. Puccinia liliacearum Duby, 1830 Polygonatum multiflorum (L.) All. Urocystis polygonati (Lavrov) Zundel, 1953

IRIDACEAE Iris germanica L. Mononychus punctualbum (Herbst, 1784)

JUNCACEAE Juncus articulatus L. Livia juncorum (Latreillè, 1798) Luzula pilosa (L.) Willd. Urocystis luzulae J. Schröt., 1881 Luzula multiflora (Ehrh.) Lej Bauerago vuyckii (Oudem. & Beij) Vànky, 1999 152 ETTORE TOMASI

GRAMINEAE Briza media L. Ustilago brizae (Ule) Liro, 1924 Poa compressa L. Urocystis poae (Liro) Padwick & A. Khan, 1944 Poa nemoralis L. Ustilago kairamoi Liro, 1939 Mayetiola joannisi Kieffer, 1896 (*) Mayetiola poae (Bosc, 1817) Festuca gigantea Vill. Tetramesa giraudi (Schlechtendal, 1891) Festuca alpina Suter Ustilago festucarum Liro, 1924 Sesleria varia (Jacq.) Wettst. Urocystis mayorii (Cif.) Uljan, 1968 Lolium perenne L. Urocystis bolivarii Bubàk & Gonz. Frag., 1922 Ustilago loliicola Cif., 1938 Brachypodium sylvaticum (Hudson) Beauv. Mayetiola hellwigi (Rübsaamen, 1912) (*) Tetramesa brachypodii (Schlechtendal, 1891) Agropyron repens (L.) Beauv. Ustilago aculeata (Ule) Liro, 1915 Aceria brachypodii Mitrofanov & Sharonov, 1988 (*) Chlorops (Chlorops) pumilionis (Bjerkander, 1778) Tetramesa hyalipennis (Walker, 1832) Tetramesa linearis (Walker, 1832) Koeleria pyramidata (Lam.) Domin Tilletia sterilis Ule, s. d. Tetramesa schlechtendali Hedicke, 1921) (*) Agrostis stolonifera L. Ustilago agrostidis-palustris Davis ex Cif., 1931 Anguina graminis (Hardy, 1850) Calamagrostis varia (Schrader) Host Ustilago calamagrostidis var. scrobiculata Lavrov, 1936 Tetramesa calamagrostidis (Schlechtendal, 1891) (*) Molinia coerulea (L.) Moench Neovossia moliniae (Thüm.) Körn., s. d. Mayetiola ventricola (Rübsaamen, 1899) (*) Anthoxanthum odoratum L. Ustilago anthoxanthi Liro, 1939 Aceria tenuis (Nalepa, 1891) Phleum pratense L. Rhopalosiphum padi (Linneo, 1758) Echinocloa crus-galli (L.) Beauv. Ustilago trichophora (Link) Kunze, s. d. Setaria viridis (L.) Beauv. Ustilago crameri Körn., 1873 Sorghum halepense (L.) Pers. Sphacelotheca reiliana (J.G. Kühn) G.P. Clinton, 1902

ARACEAE Arum maculatum L. Melanotaenium ari (Cooke) Magnus, s. d.

CYPERACEAE Carex stellulata Good. Planetella granifex (Kieffer, 1898) (*) Carex digitata L. Cintractia irregularis Liro, 1934 Carex alba Scop. Cintractia caricis-albae Syd., 1924 Carex pallescens L. Planetella cornifex (Kieffer, 1898) (*) Carex flacca Schreber Anthracoidea pratensis (Syd.) Boidol & Poelt, 1963

(*) Specie non citate nella Checklist delle specie della Fauna italiana per il Nord-Italia. (**) Specie dubbia, che alcuni autori indicano non galligena. INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 153

5. - Conclusioni

L’indagine effettuata offre un quadro prossimo alla reale consistenza cecidolo- gica delle Prealpi Giulie occidentali, arricchendo ulteriormente le indicazioni for- nite dal TROTTER (1902-1947), TOMASI (1996, 2002a, 2002b, 2002c, 2003a, 2003b, 2004a e 2004b) e TOMASI-DE LILLO (2002). Riassumendo, il numero dei galligeni presenti risulta essere il seguente: Alphaproteobacteria Rhizobiaceae (1); Gammaproteobacteria Pseudomonadaceae (1) e Xanthomonadaceae (1); Oomycetes Albuginaceae (1) e Peronosporaceae (1); Aschomycota Arthoniaceae (1), Didimosphaeriaceae (1), Dothideaceae (2), Hypo- creaceae (1), Lecanoraceae (1), Dermateaceae (1), Rhytismataceae (3), Taphrinace- ae (17); Incertae sedis (2); Basidiomycota Coleosporiaceae (2), Melamsporaceae (7), Phragmidiaceae (4), Pucciniaceae (95), Pucciniastraceae (4), Exobasidiaceae (3), Tilletiaceae (7), Usti- laginaceae (38); Incertae sedis (1); Chytridiomycota Physodermataceae (1) e Synchytriaceae (4), Mitosporic Fungi (2); Angiospermae Dicotyledones (1); Nematoda Anguinidae (11) e Heteroderidae (1); Acari sp. (2), Acari Phytoptidae (3) e Eriophyidae (117); Heteroptera Tingidae (2); Homoptera Aphalaridae (5), Psyllidae (3), Triozidae (12), Adelgidae (5), Aphididae (56), Asterolecaniidae (2), Cryptococcidae (1); Coleoptera Cerambicidae (2), Apionidae (24), Curculionidae (34); Diptera Cecidomyiidae (150), Tephritidae (7), Chloropidae (1), Anthomyidae (1); Lepidoptera Coleophoridae (1), Gelechiidae (2), Sesiidae (1), Tortricidae (4), Pte- rophoridae (2); Hymenoptera Tenthredinidae (11), Cynipidae (36), Eurytomidae (6).

Bacteria Hymenoptera Eukariota Lepidoptera Ascomycota

Basidiomycota Diptera

Chytridiomycota

Angiosparmae Coleoptera Acari Mitosporic Fungi Heteroptera Nematoda Homoptera 154 ETTORE TOMASI

Il grafico rende evidente le specie più diffuse, riferite rispettivamente a Basi- diomycota (161), Diptera (159), Acari (122) e Homoptera (84); seguono gruppi meno numerosi dati da Coleoptera (60), Hymenoptera (53), Ascomycota (29), ecc.. La prima osservazione riguarda i funghi galligeni, fra Ascomycota (29) e Basi- domycota (161), la cui presenza così preponderante è da riferirsi alla notevole pio- vosità dell’area delle Prealpi Giulie occidentali, come del resto abbiamo già accen- nato nel capitolo descrizione dell’area. In questa situazione, sono da inserire pure gli Acari (122), che nelle primavere piovose e umide trovano l’ambiente appropria- to per riprodursi e diffondersi, come del resto lo rilevano le stazioni di campagna riferite ai versanti nord, mentre sui versanti meridionali termofili assai di rado ed a quote molto basse si sono individuati funghi o acari galligeni. Quest’ultimi inoltre costituiscono particolare interesse per gli studiosi del biocontrollo delle piante infe- stanti, a causa della loro forte tendenza ad essere specifici nella scelta dell’ospite primario. Un’altra considerazione riguardante Homoptera (84), Coleoptera (60) e Hyme- noptera (53) si riferisce alla notevole diffusione di questi su tutta una serie di pian- te ospiti, che dal fondovalle si estendono alle quote superiori. Non va scordato che nella notevole diffusione, un gruppo di Diptera e di Hymenoptera sono particolar- mente diffusi sulla vegetazione termofila (ostrieti con elementi mediterranei) dei versanti meridionali del rilievo. Un successivo elemento d’indagine riferito all’area in questione, è offerto dal- l’esame del numero d’entità per area di base, attraverso il quale sono messi in luce i settori particolarmente impervi, di difficile accesso e di limitata varietà di piante ospiti d’interesse cecidologico (9644/2 quale versante ovest del M. Plauris; 9645/3 Cima e Malga Campo e suo versante meridionale; 9646/1 alto vallone Blasic e Cima Cuel Sclaf; 9646/2 M. Canin e suo altopiano; 9646/4 alta Val Resia e catena dei monti Laska Plania-Slebe-Baba Grande-M. Guarda).

9644/2 9645/1 9645/2 9646/1 9646/2

129 252 244 80 74 116 375 297 107

9645/3 9645/4 9646/3 9646/4

Differenti i rilievi delle aree che sono caratterizzate da ampie valli, terreno meno impervio e sono dotate d’accessi più facili e capillari e dove una diffusa vegetazione arborea e una ricca flora nemorale sono particolarmente interessanti per l’ospitalità di forme galligene: località che hanno consentito un’analisi più vasta e dettagliata (9645/1 Borgo Povici, rio Resartico e rilievi minori a nord del M. Plauris; 9645/2 Val Resia area di Preparco, rio Nero e frazioni sparse; 9646/3 Uccea e valle omonima, rio Bianco e catena dei monti Nische-Chila- Banöra). INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 155

Le maggiori presenze galligene registrate, si riferiscono all’area di base 9645/4, che occupa il centro del territorio indagato, costituito dall’Alta Valle del Torre (Valle di Musi e basso versante sud del monte omonimo) e l’alta Valle del rio Barman (rio Secco, Tana Rupe, faggete a nord del M. Musi, Sella Carnizza e Bocchetta Zaiavor), dove la ricchezza e varietà della vegetazione, della flora nemorale e prativa, ha consentito di registrare un così elevato numero di presen- ze galligene, da ritenerle esaurienti rispetto alla reale consistenza della vege- tazione. A completamento di quest’analisi distributiva, è stato compilato l’elenco generale della vegetazione ordinata alfabeticamente e dei fito-zoocecidi nonchè la loro distribuzione nelle aree di base (Allegato 1) quale presenza orizzontale dei galligeni secondo il numero totale di citazioni (736). Tutte le specie galligene regi- strate, di cui alcune specie sono ospitate contemporaneamente anche su differenti piante, si possono dividere orizzontalmente in sei gruppi di frequenza (SKUHRA- VA, 1975).

1. Specie con presenza unica Specie presente una sola volta. Sono 265 specie di cecidi (37,7%) alcuni dei quali sono specie uniche nella distribuzione considerata nell’insieme, come per esempio Didymel- lopsis pulposi (Zopf) Grube & Hafellner (Ascomycota Dothideaceae) su Collema tenax (Swartz) Ach.

2. Specie che compaiono raramente Specie presenti due o tre volte. Sono 363 specie di cecidi (51,6%) alcune delle quali sono rare, come ad esempio Puccinia cnici-oleracei Pers. (Basidiomycota Pucciniaceae) su Achillea millefolium L., Aceria szepligetii Kieffer (Acari Eriophyidae) su Acer campestre L. e Ditylenchus nivalis (Kühn., s. d.) (Nematoda Anguinidae) su Leontopodium alpinum Cass..

3. Specie con presenza moderata Specie presenti quattro o cinque volte. Sono 90 specie (12,8%) presenti con una certa fre- quenza, come ad esempio, Puccinia athamantina P. Syd. & Syd. (Basidiomycota Pucci- niaceae) su Athamanta cretensis L. e Trioza agrophila Löw F. (Homoptera Triozidae) su Cirsium oleraceus (L.) Scop..

4. Specie con presenza considerevole Specie presenti sei o sette volte. Sono 14 specie (1,10%) presenti in maniera considerevo- le, come ad esempio Melampsorella cariophyllacearum (DC.) Schröt. (Basidiomycota Pucciniastraceae) su Abies alba Mill. e Aceria artemisiae (Canestrini) (Acari Eriophyi- dae) su Artemisia vulgaris L..

5. Specie che si presentano in abbondanza Specie presenti otto volte. È 1 specie soltanto (0,14%) con presenza abbondante: Wachtliella ericina (Löw F.) (Diptera Cecidomyiidae) su Erica carnea L.. 156 ETTORE TOMASI

6. Specie che compaiono comunemente Specie presenti nove volte. Sono 3 specie (0,43%) presenti comunemente, come ad esem- pio Taphrina amentorum Sadeb. (Ascomycota Taphrinaceae) su Alnus incana (L.) Moench, Chirosia betuleti (Ringdahl) (Diptera Anthomyiidae) su Athyrium filix-femina (L.) e Adelges laricis Vallot (Homoptera Adelgidae) su Picea excelsa Willd..

Punto 4 Punto 5 Punto 6 Punto 3

Punto 1

Punto 2

La presente indagine sulla presenza e distribuzione dei fito-zoocecidi nell’am- bito del settore settentrionale delle Prealpi Giulie, svolta tra il 1985 e il 2006, ha consentito l’individuazione di 705 entità all’interno di un’area di quasi 10.000 etta- ri. Le caratteristiche vegetazionali di maggior rilievo si riferiscono a quattro aspet- ti fondamentali: - la vegetazione d’alveo e ripariale dell’alta Valle del torr. Torre e del torr. Resia; - le diffuse pinete d’impianto a pino austriaco; - le estese faggete dei versanti settentrionali delle catene dei monti Musi-Zaiavor e Nische-Chila-Guarda; - la vegetazione delle mughere e dei saliceti subalpini. Territorio, quindi, di notevole ricchezza nella vegetazione soprattutto se si con- sidera l’aspetto forestale. Oltre a ciò, interessanti sono state Sella Carnizza, per i pascoli ed i cespuglieti e le limitate aree orticole urbane ed extra urbane, dove però notevole è stata l’individuazione di galligeni. I rapporti tra disponibilità e varietà nella vegetazione e presenze cecidogene, sono messi in luce dalla tabella riguardante le aree di base: nelle aree di base par- ticolarmente rocciose, quindi con scarsa vegetazione, sono state identificate presenze galligene assai limitate. L’area di base 9646/2, riferita ai versanti nord e ovest del M. Canin, prevalentemente rocciosi e con scarsa vegetazione, potrà offrire l’occasione d’ulteriori contributi cecidologici, anche se forse limi- tati. Questo settore prealpino, risulta essere luogo di rifugio per molte specie della fauna - non solo galligena - e della flora; il sistema attuale di gestione del territorio favorisce la conservazione degli elementi autoctoni a tutto vantaggio della biodi- versità. INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 157

SPECIE NON CITATE NELLA CHECKLIST DELLE SPECIE DELLA FAUNA ITALIANA PER IL NORD ITALIA (112)

NEMATODA SPIRURIA

Anguinidae

Anguina millefolii Löw F., 1874 Achillea clavennae L. Ditylenchus nivali (Kühn, Leontopodium alpinum Cass.

ARACHNIDA ACARI

Gen. sp. Arabis alpina L. Gen. sp. Leontodon autumnalis L.

Eriophyidae

Acalitus plicans (Nalepa, 1917) Fagus sylvatica L. Aceria anceps (Nalepa, 1892) Veronica chamaedrys L. Aceria brachypodii Mitrofanov & Sharonov, 1988 Agropyron repens (L.) Beauv. Aceria brevirostris (Nalepa, 1892) Polygala comosa Schkuhr Aceria campanulae (Lindroth, 1904) Campanula cochleariifolia Lam. Aceria carvi (Nalepa, 1895) Carum carvi L. Aceria cephalonea (Nalepa, 1922) Acer campestre L. Aceria cladophthira (Nalepa, 1892) Solanum dulcamara L. Aceria drabae (Nalepa, 1890) Capsella bursa-pastoris (L.) L.W. Medicus Aceria exigua (Liro, 1940) Calluna vulgaris (L.) Hull Aceria kiefferi (Nalepa,1891) Achillea millefolium L. Aceria macrotuberculata (Nalepa, 1895) Valeriana officinalis L. Aceria opistholia (Nalepa, 1895) Aster bellidiastrum (L.) Scop. Aceria pilosellae (Nalepa, 1892) Hieracium pilosella L. Aceria scabre (Nalepa, 1893) Ribes alpinum L. Aceria squalida (Nalepa, 1892) Scabiosa columbaria L. Aceria trifolii (Nalepa, 1892) Trifolium campestre Schreb. Aculops lathyri (Nalepa, 1917) Lathyrus pratensis L. Aculus glechomae (Liro, 1940) Glechoma hederacea L. Aculus hyperici (Liro, 1943) Hypericum perforatum L. Aculus minutus (Nalepa, 1890) Asperula cynanchica L. Aculus rigidus (Nalepa, 1894) Taraxacum officinale L. Aequsomatus annulatus (Nalepa, 1897) Rhamnus cathartica L. Cecidophyes pseudoplatani (Nalepa, 1922) Acer platanoides L. Cecidophyes psilonotus (Nalepa, 1897) Euonymus europaea L. Coptophylla borealis (Lindroth, 1940) Viola biflora L. Epitrimerus anthrisci Lindhroth, 1904 Anthriscus silvestris (L.) Hoffm. Epitrimerus chamaenerii Liro, 1940 Epilobium angustifolium Vill. Epitrimerus filipendulae Liro, 1940 Filipendula ulmaria (L.) Maxim. Epitrimerus rhynchothrix Nalepa, 1897 Ranunculus repens L. Eriophyes exilis (Nalepa, 1892) Tilia platyphyllos Scop. Eriophyes mali Nalepa, 1926 Malus sylvestris (L.) Mill. Eriophyes padi (Domes, 2000) Prunus padus L. Eriophyes rhodites Nalepa, 1914 Rosa pendulina L. Leipothrix coactus (Nalepa, 1896) Plantago lanceolata L. 158 ETTORE TOMASI

Monochetus sulcatus Nalepa, 1892 Fagus sylvatica L. Phyllocoptes sorbeus (Nalepa, 1926) Sorbus aria (L.) Crantz Phyllocoptruta coryli Liro, 1931 Corylus avellana L.

HOMOPTERA STERNORRHYNCHA APHIDIDAE

Asterolecaniidae

Asterolecanium fimbriatum (Fonscolombe, Potentilla erecta (L.) Räuschel

COLEOPTERA POLYPHAGA XVI (CURCULIONIDEA)

Curculionidae

Gymnetron sp. Veronica arvensis L.

DIPTERA CECIDOMYIIDEA

Cecidomyiidae

Asphondylia echii Löw, 1850 Echium vulgare L. Asphondylia genistae Löw, 1850 Genista germanica L. Asphondylia hornigi Wachtl, 1880 Origanum vulgare L. Bayeriola erysimi (Rübsaamen, 1914) Erysimum silvestre (Crantz) Scop. Contarinia aconitifloris Stelter, 1962 Aconitum lycoctonum L. em. Koelle Contarinia baeri (Prell, 1931) Pinus sylvestris L. Contarinia campanulae (Kieffer, 1895) Campanula scheuchzeri Vill. Contarinia galii Kieffer, 1909 Galium lucidum All. Contarinia gei Kieffer, 1909 Geum urbanum L. Contarinia heraclei (Rübsaamen, 1889) Heracleum sphondylium L. Contarinia lamiicola Rübsaamen, 1915 Lamium maculatum L. Contarinia scrophulariae (Kieffer, 1896) Scrophularia nodosa L. Contarinia solani (Rübsaamen, 1891) Solanum dulcamara L. Contarinia tragopogonis Kieffer, 1909 Tragopogon pratensis L. Contarinia valerianae (Rübsaamen, 1890) Valeriana officinalis L. Contarinia vincetoxici Kieffer, 1909 Vincetoxicum hyrundinaria Medicus Dasineura alpestris (Kieffer, 1909) Arabis alpina L. Dasineura angelicae Rübsaamen, 1915 Angelica sylvestris L. Dasineura berberidis (Kieffer, 1909) Berberis vulgaris L. Dasineura corniculata (Kieffer, 1909) Lamium album L. Dasineura engstfeldi (Rübsaamen, 1889) Filipendula ulmaria (L.) Maxim. Dasineura epilobii (Löw F., 1889) Epilobium angistifolium L. Dasineura geisenheyneri (Kieffer, 1904) Hippocrepis comosa L. Dasineura kellneri (Henschel, 1875) Larix decidua Miller Dasineura kiefferiana (Rübsaamen, 1891) Epilobium angustifolium L. Dasineura lamii (Kieffer, 1909) Lamium maculatum L. Dasineura pierreana (Kieffer, 1909) Salix cinerea L. Dasineura polygalae (Kieffer, 1909) Polygala alpetris Rchb. Dasineura pratensis (Kieffer, 1909) Lathyrus pratensis L. Dasineura rhododendri (Kieffer, 1909) Rhododendron ferrugineum L. Dasineura sisymbri (Schrank, 1803) Sisymbrium officinale (L.) Scop. Dasineura symphyti (Rbsaamen, 1892) Symphytum officinale L. INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 159

Dasineura szepligetii (Kieffer, 1909) Acer campestre L. Dasineura tetrahit (Kieffer, 1909) Galeopsis tetrahit L. Dasineura thomasi (Kieffer, 1909) Campanula cochleariifolia Lam. Dasineura traili (Kieffer, 1909) Ranunculus repens L. Dasineura violahirtae Stelter, 1982 Viola hirta L. Jaapiella scabiosae (Kieffer, 1888) Scabiosa columbaria L. Jaapiella loticola (Rübsaamen, 1889) Lotus corniculatus L. Lasioptera populnea Wachtl, 1883 Populus tremula L. Macrolabis lamii (Rübsaamen, 1916) Lamium album L. Macrolabis orobi (Löw F., 1877) Lathyrus vernus (L.) Bernh. Macrolabis ruebsaameni Rübsaamen & Hedicke, 1938 Prunella grandiflora (L.) Scholler Mayetiola hellwigi (Rübsaamen, 1912) Brachypodium sylvaticum (Hudson) P. Beauv. Mayetiola ventricola (Rübsaamen, 1899) Molinia caerulea (L.) Moench s. l. Mayetiola joannissi Kieffer, 1896 Poa nemoralis L. Planetella cornifex (Kieffer, 1898) Carex pallescens L. Planetella granifex (Kieffer, 1898) Carex stellulata Good. Rabdophaga clausilia (Bremi, 1847) Salix alba L. Rabdophaga clavifex (Kieffer, 1901) Salix caprea L. Rabdophaga deletrix (Rübsaamen, 1921) Salix alba L. Rabdophaga iteobia (Kieffer, 1890) Salix caprea L. Rhopalomyia cristaegalli (Karsch, 1877) Rhinanthus minor L. Schmidtiella gemmarum Rübsaamen, 1914 Juniperus communis L. Semudobia betulae (Winnertz, 1853) Betula pubescens L.

HYMENOPTERA SYMPHYTA

Tenthredinidae

Pontania (Eupontania) kriechbaumeri Konow, 1901 Salix eleagnos Scop.

HYMENOPTERA CYNIPOIDEA

Cynipidae

Andricus quadrilineatus Hartig, 1840 Quercus pubescens Willd. Andricus seckendorffi (Wachtl, 1879) Quercus pubescens Willd. Aulacidea tragopogonis (Thomson, 1877) Tragopogon pratensis L. Aylax onobrychidis Kieffer, 1895 Onobrychis viciifolia Scop. Cecconia valerianellae (Thomson, 1877) Valerianella locusta (L.) Laterrade Phanacis (Phanacis) taraxaci Ashmead, 1889 (1897) Taraxacum officinale L. Phanacis (Phanacis) centaureae (Förster, 1860) Centaurea jacea L. Xestophanes brevitarsis (Thomas, 1877) Potentilla erecta (L.) Räuschel Timaspis cichorii Kieffer, 1909 Cichorium intybus L. Timaspis lampsanae (Perris, 1873) Lapsana communis L.

HYMENOPTERA EURYTOMIOIDEA

Eurytomiidae

Tetramesa calamagrostidis (Schlechtendal, 1891) Calamagrostis varia (Schrad.) Host Tetramesa schlechtendali (Hedicke, 1921) Koeleria pyramidata (Lam.) P. Beauv.

Lavoro consegnato il 17.08.2006 160 ETTORE TOMASI

RINGRAZIAMENTI

Un particolare ringraziamento è rivolto al prof. Franco Frilli (Udine) per il paziente lavoro d’esame del manoscritto soprattutto per la parte zoologico-entomologica. Si desidera inoltre ricordare e ringraziare i numerosi specialisti e ricercatori per la disponibilità e collabo- razione offerta in questi anni per la stesura del presente e dei precedenti contributi: Sebastiano Barbagallo (Catania), Fabio Bernini (Siena), Andrea Binazzi (Firenze), Roberto Caldara (Milano), Marco Covassi (Firenze), Enrico De Lillo (Bari), Fabrizio Martini (Trieste), Luigi Masutti (Legnaro-Padova), Lorenzo Munari (Venezia), Giuseppe Osel- la (Aquila), Guido Pagliano (Torino), Fausto Pesarini (Ferrara), Radmila Petanović (Zemun-Belgrado), Carmelo Rapi- sarda (Catania), Marcela Skuhrava e Vaćlav Skuhravy (Praga), Fabio Stergulc (Udine), Pietro Zandigiacomo (Udine), Sergio Zangheri (Legnaro-Padova). Un’ulteriore riconoscenza desidero manifestare a Franco Bersan (Trieste), Adriano Buttolo (Resia), Ivano Di Fant (Udine) e a Stefano Santi (Resia), per i contributi offerti nelle ricerche preliminari.

BIBLIOGRAFIA

AMRINE J. W., & STASNY T. A., 1994 - Catalog of the Eriophyoidea (Acarina: Prostigmata) of the world. Indira Publishing House, west Bloomfield, Michigan, U. S. A.. BUHR H., 1964 - 65 - Bestimmungtabelle der Gallen (Zoo-und Phytocecidien) an Pflanzen Mittel- und Nordeuro- pas. Gustav Fischer, Verlag, Jena. 1 - 2. CROVELLO T.J., 1981 - Quantitative Biogeography: an Overview. Taxon, Utrecht. 30(3):563-575. ERHENDORFER F. & HAMANN U., 1965 - Vorschläge zu einer floristischen Kartierumg von Mitteleuropa. Ber. Deutsch. Bot. Ges., Berlin. 78:35-50. GARRITY G.M., M. WINTERS, D.B. & SEARLES, 2001 - Taxonomic Outline of the Procariotic Genera. Berge- y’s Manual of Systematic Bacteriology. Release 1.0 Springer Verlag, New York, Berlin, Heidelberg. HAWKSWORTH D.L., KIRK P.M., SUTTON B.C., & PEGLER D.N., 1995 - Ainsworth & Bisby’s Dictionary of the Fungi. International Mycological Institute, CAB International, University Press, Cambridge. HOUARD C., 1908 - 1909 - Les zoocecidies des Plants d’Europe et du Bassin de la Mediterranèe. Hermann, Paris. 1 - 2. - - - , 1913 - Les zoocecidies des Plants d’Europe et du Bassin de la Mediterranèe. Hermann, Paris. 3. MINELLI A., RUFFO S. & LA POSTA S., 1995 - Checklist delle specie della Fauna italiana. Nematoda Spiruria, 11. Arachnida Acari, 24. Heteroptera, 41 Homoptera Sternorrhyncha, 43. Coleoptera Polyphaga XIV, 59. Coleoptera Polyphaga XVI, 61. Diptera Blephariceromorpha, Bibionomorpha, Psychodomorpha, Ptychopteromorpha, 64. Diptera Tephritoidea, 72. Diptera Opomyzoidea, Carnoidea, Sphaeroceroidea, 75. Diptera Muscoidea, 77. Lepidoptera Tortricoidea, 85. Lepidoptera Pyraloidea, 87. Hymenoptera Symphy- ta. 92 Hymenoptera Cynipoidea, 96. Hymenoptera Chalcidoidea, 97. Edizioni Calderini, Bologna. MARINELLI O., 1912 - Guida delle Prealpi Giulie. SAF, Udine. (Rist. Del Bianco Ed., Udine, 1981). MARTINIS B., 1971 - Geologia generale e geomorfologia del Friuli-Venezia Giulia. In: Encil. Mon. del FVG, Udine. 1:85-172. PIGNATTI S., 1997 - Flora d’Italia. Edagricole, Bologna. POLDINI L. & VIDALI M., 1995 - La vegetazione dei muri del Friuli Venezia Giulia (NE-Italia) e suo inquadra- mento nel contesto europeo. Studia Geobotanica, Trieste. 14(1):49-69. POLDINI L., ORIOLO G. & VIDALI M., 2002 - Nuovo atlante corologico delle piante vascolari nel FVG. Reg. Aut. FVG - Università degli Studi Trieste. 1-2. SCHIARELLI S., 2003 - Il Parco Prealpi Giulie. Nuovi parchi d’Europa. Notiziario del Parco delle Prealpi Giulie, Resia. 4(2):5. SGOBINO F., 1964 - Il Parco Naturale delle Prealpi Giulie. 2. Geologia e Clima. Ente Parco - Coop. Utopie Con- crete, Resia. SKUHRAVA M., 1992 - Atlas of Galls induced by Gall Midges. Academia Praha, Czeck Republik. - - - , 1994 - Gall Midges (Diptera: Cecidomyiidae) of Italy. Entomologica, Bari. 28:45-76. - - - , 1996 - Gall Midges (Diptera: Cecidomyiidae) of Slovenia. Scopolia, Ljubliana. 36:1-23. INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 161

TOMASI E., 1996 - Primo contributo alla conoscenza e alla distribuzione dei Cecidogeni del Friuli Venezia Giulia Atti Mus. Civ. St. Nat., Trieste. 47:1-136. - - - , 2002a - Fito-Zoocecidi dell’Alta Val Torre e Val Uccea (Prealpi Giulie occidentali - Lusevera - Udine). Atti Mus. Civ. St. Nat., Trieste. 49:33-48. TOMASI E. & DE LILLO E., 2002 - Contributo alla conoscenza e alla distribuzione dei cecidogeni del Friuli Vene- zia Giulia: Acari Eriophyoidea. Atti Mus. Civ. St. Nat., Trieste. 49:19-32. TROTTER A., 1902 - 1947 - Marcellia. Rivista cecidologica, Padova - Avellino. VANONE G., 2002 - Carta dei tipi forestali del Parco Naturale Regionale delle Prealpi Giulie. Ente Parco, Resia.

Per un ulteriore approfondimento bibliografico, vedere TOMASI (1996 e 2002a).

ABBREVIAZIONI

Cas. = casera ric. = casera ristrutturata dal Parco ed adibita a ricovero di montagna St. = stallo, piccola malga o fienile biv. = bivacco di alta montagna Rif. = rifugio CAI regolarmente gestito oppure casera ristrutturata ed adibita rifugio incustodito sent. = sentiero Forc. = forcella P. = passo m = metri s.l.m. M. = monte N = nord E = est S = sud O = ovest torr. = torrente pag. = pagina della foglia inf. = lato inferiore della foglia sup. = lato superiore della foglia µ = micron S. = san Az. Agrit. = azienda agrituristica 162 ETTORE TOMASI

LE GALLE PRINCIPALI

Taphrina amentorum

Gymnosporangium clavariaeforme Taphrina carpini

Gymnosporangium tremelloides

Melampsorella caryophyllacearum Exobasidium rhododendri

Acalitus brevitarsus Aceria erinea Aceria fraxinivora

Aceria lateannulata Aceria nervisequa Aceria pseudoplatani INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 163

Mikiola fagi

Aculus xylostei Eriophyes laevis

Livia juncorum Adelges laricis Psyllopsis fraxini

Trichochermes walkeri Dasineura phyteumatis Tetraneura ulmi

Pemphigus vesicarius Dasineura ulmariae Dasineura tiliae 164 ETTORE TOMASI

Iteomyia capreae Diplolepis rosae Kiefferia pericarpiicola

Lasioptera rubi Sackenomyia reaumurii Wachtliella rosarum

Retinia resinella Pontania vesicator Pontania viminalis

Andricus quercusramuli Aulacidea scorzonerae Biorhiza pallida INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 165

Liposthenes glechomae Pediaspis pseudoplatani Pseudomonas savastanoi/fraxini

Rhytisma acerinum Puccinia dentariae Aculus hippocastani

Aculus tetanothrix Epitrimerus trilobus Asphagidella buxi

Sacchiphantes abietis Thecabius affinis Saperda populnea 166 ETTORE TOMASI x 9646 /4 x x x x x x x x x 9646 /3 x x x 9646 /2 x x 9646 /1 x x x x x x x x x x x 9645 /4 x x x x x x 9645 /3 x x x x x x x 9645 /2 x x x x x x x x x x x x x 9645 /1 x x 9644 /2 (DC.) Schröt., 1874 x x x x x x x (Allegato 1) (Nalepa, 1922) (*) x (Fernic, 1852) (Mayr, 1779) ELENCO GENERALE Müll. Berol., 1913 x x x x x (C. Massal.) Jaap, 1917 Stelter, 1962 (*) x x x Fito-Zoocecidi Pers., 1823 x x Kieffer, 1889 (Löw, 1850) x (Corti, 1905) (Diponchel, 1843) (Kieffer, 1909) (*) x x (Nalepa, 1889) (Kieffer, 1909) C. Massal., 1888 Kieffer, 1904 x (Pers.) Fr., 1819 x x x x (Nalepa, 1922) (*) x x Fuckel, 1875 Löw F., 1874 (*) x x x x (A.G. Eliasson) Sacc. & Syd., 1899 x Giard, 1893 x x Nalepa, 1891 x x (Corti, 1903) x x (Nalepa, 1891) (*) x x x x vitrina testudinaceus acerplicans pseudoplatani acericola pseudoplatani glutinosa Giard, 1893 macrorhynca pseudoplatani Puccinia lycoctoni Aceria cephalonea Aceria crassipunctata (Nalepa, 1909) Aceria macrochela (Nalepa, 1891) Atrichosema aceris Drisina glutinosa Dasineura szepligetii Gypsonoma aceriana Aceria heteronyx Cecidophyes pseudoplatani Aceria achilleae Aceria kiefferi Craspedolepta nervosa (Förster, 1848) Ozirhincus millefolii (Wachtl, 1884) Rhopalomyia millefolii Uromyces aconiti Fuckel, 1884 Contarinia aconitifloris Melampsorella cariophyllacearum Mindarus abietinus Koch, 1857 Rhytisma acerinum Taphrina acerina Rhytisma pseudoplatani Anguina millefolii Puccinia actaeae-agropyri E. Fischer, 1901 Uromyces veratri (DC.) Schröt., 1869 Puccinia glomerata Grev., 1837 Puccinia cnici-oleracei L. L. L. L. Pianta ospite L. L. Miller CON LA VEGETAZIONE ORDINATA ALFABETICAMENTE, FITO-ZOOCECIDI E DISTRIBUZIONE NELLE AREE DI BASE Abies alba Acer campestre Taphrina Acer platanoides Acer pseudoplatanus Taphrina Aceria Aceria Periphyllus Contarinia Drisina Harrisomyia Pediaspis Achillea clavennae Achillea millefolium Aconitum lamarckii Rchb. Actaea spicata Adenostyles alliariae (Gouan) A. Kern. Adenostyles glabra (Miller) DC. INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 167 x x x 9646 /4 x x x x x x x x x x x 9646 /3 9646 /2 x 9646 /1 x x x x x x x x x x x x 9645 /4 x 9645 /3 x x x 9645 /2 x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x 9645 /1 x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x 9644 /2 (Bjerkander, 1778) (Kaltenbach, 1843) Schrank, 1801 Germar, 1824 Cruchet & Mayor, 1908 (Bremi, 1847) Fito-Zoocecidi Magnus, s. d. (Walker, 1832) Lindroth, 1904 (*) Liro, 1939 Rübsaamen, 1915 (*) Signoret, 1876 (Grev.) Arthur, 1934 Johanson, 1885 (Fockeu, 1890) (Fockeu, 1890) (Schumach.) Link, 1817 Magnus, 1890 Mitrofanov & Sharonov, 1988 (*) Grev., 1889 (Schumach.) Fuckel, 1869 (Walker, 1832) Förster, 1848 (Ule) Liro, 1915 (Bremi, 1848) R. Hedw., 1805 (Nalepa, 1891) intrusa brevitarsus Puccinia poligoni-alpini Dysaphis (Dysaphis) anthrisci Börner, 1950 Epitrimerus anthrisci Kiefferia pericarpiicola Uromyces anthyllidis (Grev.) J. Schröt., 1875 Planchonia arabidis Aphis (Aphis) podagrariae Macrolabis podagrariae Stelter, 1962 Aculus hippocastani Tetramesa hyalpennis Tetramesa linearis Trioza flavipennis Ustilago aculeata Aceria brachypodii Chlorops (Chlorops) pumilionis Puccinia aegopodii Bactericera femoralis Förster, 1848 Puccinia albescens Ceutorhynchus chalibaeus Puccinia adoxae Lipaphis (Lipaphis) erysimi Taphrina tosquinetii (Westend.) Magnus, 1890 Ustilago agrostidis-palustris Davis, 1931 Anguina graminis (Hardy, 1850) Dasineura tortilis Aceria nalepai (Fockeu, 1890) Eriophyes laevis (Nalepa, 1889) Taphrina amentorum Sadeb., 1888 Taphrina sadebeckii Gymnosporangium cornutum Arthur ex F. Kern., 1911 Urocystis antipolitana Puccinia singularis Puccinia angelicae Dasineura angelicae Entyloma antennariae Liro, 1939 Aceria tenuis Synchytrium piriforme Reinsch, 1822 Ustilago anthoxanthi L. L. Trachyspora L. (L.) Hoffm. L. L. L. Medicus L. L. (L.) Beauv. (Bieb.) Cavara & Grande Pianta ospite (L.) P. Gaertn. (L.) Moench (Chaix) DC. Anthriscus sylvestris Anthyllis vulneraria Aesculus hippocastanum Agropyron repens Aegopodium podagrariae L. Agrostis stolonifera Alliaria petiolata Adoxa moschatellina Alchemilla vulgaris Alnus glutinosa Alnus incana Alnus viridis Acalitus Amelanchier ovalis Anemone baldensi Anemone ranunculoides L. Angelica sylvestris Antenaria dioica (L.) Gaertner Anthoxanthum odoratum Anomodon viticulosus (L.) Hook. & Tayl. 168 ETTORE TOMASI x 9646 /4 x x x x x 9646 /3 x 9646 /2 x x x x x x x 9646 /1 x x x x x x x x x x x x x 9645 /4 x x x x x x x x x x x 9645 /3 x x x x x x x x x x x x x x x 9645 /2 x x x x x x x x x x x x x x x x 9645 /1 x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x 9644 /2 Wurth, 1904 (Germar, 1821) x Germar, 1824 Buckton, 1879 (Bouch, 1834) (Wachtl, 1883) Fito-Zoocecidi P. Syd. & Syd., 1904 (Maire) Juel, 1912 (Löw, 1850) (Kieffer, 1909) (*) (Löw F., 1875) (Desm.) J. Schröt., 1876 (Schrank, 1803) (Nalepa, 1891) (Kieffer, 1909) (*) (Unger) G. Winter, 1884 Kalchbr., 1865 Gäum., 1936 Rostr., 1883 (Kieffer, 1890) (Cooke) Magnus, s. d. f. sp. agrostidis D.M. Hend., 1961 C. Schub., 1823 Maire, 1917 Pers., 1794 (Nalepa, 1907) (Linneo, 1750) (Linneo, 1750) (Nalepa, 1895) (*) (Ringdahl, 1935) (Nalepa, 1891) artemisiae (Canestrini, 1891) Gymnetron (Rhinusa) netum Uromyces lineolatus Dasineura berberidis Taphrina betulinae Puccinia recondita Puccinia poae-aposeridis Gäum. & Poelt, 1960 Acalitus rudis Aceria longiseta Puccinia scarlensis Puccinia thlaspeos Eriophyes leionotus Massalongia rubra Epinotia tetraquetrana (Haworth, 1811) Acari gen. sp. (*) Dasineura alpestris Exobasidium uvae-ursi Ustilago ducellieri Tephritis arnicae Aceria artemisiae (Canestrini, 1891) Dasineura asperulae Aceria opistholia Tephritis arnicae Aculus minutus (Nalepa, 1890) (*) Puccinia belidiastri Puccinia astrantiae Entyloma fergussonii (Berk. & Broome) Plowr., 1889 Puccinia asperulae-cynanchicae Puccinia athamanthina Dasineura sisymbrii Chirosia betuleti Ceutorhynchus chalybaenus Liosomaphis berberidis (Kaltenbach, 1843) Aceria bartschiae Rhinoncus pericarpius (Linneo, 1758) Rhopalomyia artemisiae Puccinia graminis Rhopalomyia baccarum Rhopalomyia foliorum Melanotaenium ari (L.) Spreng. L. (L.) Roth L. L. L. L. (L.) Scop. R. Br. L. L. Koch (L.) Less. L. L. Pianta ospite Roth L. (Hudson) Coville Antirrhinum majus Aposeris foetida Betula pendula Aquilegia atrata Berula erecta Aquilegia vulgaris Arabis alpina L. Arctostaphylos alpinus Arenaria serpyllifolia Arnica montana Artemisia vulgaris Cryptosiphum Aster belidiastrum Astrantia major Arum maculatum Asarum europaeum Asperula cynanchica L. Athamanta cretensis L. Athyrium filix-femina Barbarea vulgaris Bartsia alpina Berberis vulgaris INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 169 x 9646 /4 x x x x x x x x 9646 /3 x x 9646 /2 x x x x x 9646 /1 x x x x x x x x x x x 9645 /4 x x x x x x x 9645 /3 x x x x x x x x x x x x 9645 /2 x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x 9645 /1 x x x x 9644 /2 (Liro) Lavrov, 1936 Sulzer, 1776 (Löw, 1850) (Duby) Liro, 1935 scrobiculata (Schlechtendal, 1891) (*) Weise, 1895 var. Fito-Zoocecidi (Syd.) Boidol & Poelt, 1963 (Schlechtendal, 1891) (Löw, 1850) (Bütschli, 1873) Liro, 1934 (von Heyden, 1837) x Thüem., 1879 DC., 1805 DC., 1805 (Kieffer, 1898) (*) (Kieffer, 1898) (*) (Winnertz, 1853) (*) (Kieffer, 1909) (*) (Alb. & Schwein.) Fuckel, 1871 (Rübsaamen, 1912) (*) (Linneo, 1761) Johanson, 1885 x Link, 1825 (Pers.) Kuntze, 1891 (Ule) Liro, 1924 Gäum. & Jaag, 1935 DC., 1815 (Scopoli, 1763) (Linneo, 1758) Cintractia irregularis Cintractia caricis-albae Syd., 1924 Cleonis pigra Anthracoidea pratensis Planetella cornifex Planetella granifex Urophora (Urophora) terebrans Puccinia calcitrapae Semudobia betulae Taphrina carnea Symydobius oblungus Albugo candida Mayetiola hellwigi Tetramesa brachypodii Subanguina askenasyi Ustilago brizae Dasineura lithospermi Psylla buxi Puccinia buxi Aecidium lithospermi Ceutorhynchus assimilis (Paykull, 1800) (*) Ustilago calamagrostidis Tetramesa calamagrostidis Aceria exigua (Liro, 1940) (*) Thekopsora fischeri Cruchet, s. d. Puccinia calthae Aphalara calthae Thecaphora seminis-convolvuli Myzus (Nectarosiphum) persicae Aceria campanulae (Lindroth, 1904) (*) Puccinia rytzii Dasineura thomasi Miarus campanulae Linneo, 1767 Contarinia campanulae (Kieffer, 1895) (*) Aceria drabae (Nalepa, 1890) (*) Puccinia campanulae-scheuchzeri Gäum. & Jaag, 1935 Puccinia dentariae Ceutorhynchus pectoralis Weise, 1895 Ceutorhynchus pectoralis Puccinia calcitrapae Lam. (Schimp.) L. (L.) Medicus Vill. (L.) Johnston (L.) Crantz (Schrader) Host L. L. L. (L.) R. Br. Ehrh. L. L. Good. L. Pianta ospite L. L. Schreb. L. Scop. Carex alba Carduus nutans Carex digitata Carex flacca Carex pallescens Carex stellulata Carlina acaulis Biscutella laevigata Betula pubescens Brachypodium sylvaticum (Hudson) Beauv. Brachythecium mildeanum Briza media Buglossoides arvensis Buxus sempervirens L. Brassica oleracea L. Calamagrostis varia Calluna vulgaris (L.) Hull Caltha palustris Calystegia sepium Campanula cochleariifolia Campanula rapunculoides Campanula scheuchzeri Cardamine bulbifera Capsella bursa-pastoris Cardamine hirsuta Cardamine impatiens L. Carduus defloratus 170 ETTORE TOMASI 9646 /4 x x x x x x x x x x x x x x x 9646 /3 x x x 9646 /2 9646 /1 x x x x x x x x x x x 9645 /4 x x x x x x x x x x x 9645 /3 x x x x x x x x x x x x 9645 /2 x x x x x x x x x x x x x 9645 /1 x x x x x x 9644 /2 (Sulzer, 1776) (Fabricius, 1792) x x x (Linneo, 1758) Dupias, 1948 Nalepa, 1891 (Syd. & P. Syd.) Kochman, 1939 Fito-Zoocecidi (Bubàk) Syd., 1904 (Nalepa, 1889) (Löw F., 1875) (A. Massal.) Rambold, Trieb. & Copp., 1990 (Schrank, 1781) (Pers.) Rostr., 1874 Scopoli, 1763 (Nalepa, 1892) Dietel & Holw., 1857 Kieffer, 1897 Cooke, 1883 (F. Strauss) DC., 1815 (Nalepa, 1891) (Westend.) P. Syd. & Syd., 1904 Fuckel, 1875 Kieffer, 1909 (*) Thüm., 1879 (Rostr.) Johanson, 1885 Löw F., 1888 var. hieraci (Röhl.) H. Mart., 1817 (Linneo, 1758) (Nalepa, 1892) (Nalepa, 1895) (*) Löw F., 1878 cichorii Puccinia recondita Aceria vitalbae (Canestrini, 1892) Puccinia clematidis-secalis Didymellopsis pulposi (Zopf) Grube & Hafellner, 1990 Larinus (Phyllonomeus) planus Taphrina carpini Aculops macrotrichus Contarinia carpini Aceria tenella Puccinia suaveolens Zygiobia carpini (Löw F., 1874) Ustilago cichorii Syd., 1929 Aceria anthocoptes Agrobacterium tumefaciens (E.F. Smith & Towsend) Conn, s. d. x Puccinia bistortae Aceria carvi Phanacis (Phanacis) centaureae (Förster, 1860) (*) Puccinia melgedii Trioza cirsii Puccinia hieraci Aceria centaureae Loewiola centaureae Puccinia verruca Aphis (Aphis) fabae Glomosporium leptideum Bothynoderes affinis Urophora (Urophora) cardui Puccinia enormis Macrolabis heraclei (Kaltenbach, 1862) Thecaphora trailii Uroleucon cirsii Pseudocleonus (Pseudocleonus) grammicus (Panzer, 1789) Myzus (Nectarosiphum) persicae Trioza agrophila Bachmanniomyces uncialicola (Zopf) D. Hawksw., 1981 Phaeopyxis punctum Puccinia atragenicola Phyllocoptes heterogaster L. (Flore ex Somm.) Spren. L. (L.) Scop. (L.) Hoffm. L. L. L. L. (L.) Wallr. (L.) Miller Pianta ospite L. (Swatz) Ach. Clematis vitalba Clematis recta Collema tenax Carlina vulgaris Carpinus betulus Timaspis Cirsium arvense (L.) Scop. Carum carvi L. Centaurea scabiosa Cicerbita alpina Cichorium intybus L. Castanea sativa Miller Centaurea jacea Chaerophyllum hirsutum Chenopodium album L. Cirsium oleraceum Cladonia chlorophaea Cladonia digitata Clematis alpina INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 171 x 9646 /4 x x x x x x x x x x x x x x 9646 /3 x x 9646 /2 9646 /1 x x x x x x x x x x 9645 /4 x x x x 9645 /3 x x x x x x x x x x x x x x 9645 /2 x x x x x x x x x x x x x x x x x 9645 /1 x x x x x x x x x x x x x x 9644 /2 (Wencker, 1864) x x x (Linneo, 1758) x x (Reisch, 1797) (Jacq.) DC., 1805 (Duby) Liro, 1935 x x x x (Kaltenbach, 1843) Arthur ex F. Kern., 1911 Germar, 1824 (Nalepa, 1889) P. Syd.. & Syd., 1904 (Bremi, 1847) Fito-Zoocecidi Nalepa, 1926 Nalepa, (Müler, 1870) (Link) Kunze, s. d. (Olivier, 1807) (Desm.) J. Schröt., 1876 Nalepa, 1889 (Kieffer, 1888) (Winnertz, 1853) (Kieffer, 1901) (Kieffer, 1901) Bastian, 1865 De Geer, 1773 Löw F., 1850 (*) (Nalepa, 1898) x Bresadola, s. d. (Kaltenbach, 1859) (Giraud, 1863) (Linneo, 1750) (Ringdahl, 1935) Linneo, 1761 Dietel, 1894 (De Geer, 1778) (Canestrini, 1891) Chirosia betuleti Aneugmenus coronatus (Klug, 1818) Ustilago trichophora Asphondylia echii Craneiobia corni Aceria echii Pachycerus madidus Contarinia loti Anoecia (Anoecia) corni (Fabricius, 1775) Thecaphora seminis-convolvuli Aceria convolvoli Nectria galligena Oberea linearis Phyllocoptruta coryli Liro, 1931 (*) Contarinia coryli Phytoptus avellanae Gymnosporangium cornutum Aphis (Aphis) pomi Eriophyes propinquus Dysaphis (Dysaphis) ranunculi Anthonomus (Anthonomus) pedicularius Dasineura crataegi Gymnosporangium clavariiforme Phyllocoptes goniothorax Puccinia crepidis-aureae Cacopsylla malanoneura Förster, 1848 Dasineura daphnes Dasineura daphnes Uromyces lineolatus Kiefferia pericarpiicola Tylenchus davainei Ceutorhynchus chalybaenus Contarinia nasturtii Tephritis arnicae Puccinia major Smicronyx(Smicronyx) jungermanniae Ischnoptersapion (Ischnoptersapion) aeneomicans Asphondylia dorycnii Taphrina vestergrenii Giesenh., 1901 Scop. (Guss.) C. Koch Jacq. (L.) Beauv. L. Jacq. Hedw. (L.) L. L. L. L. L. (L.) Moench L. Pianta ospite (L.) Cass. Echinochloa crus-galli Echium vulgare Coronilla coronata Cornus sanguinea Convolvulus arvensis Corylus avellana Cotoneaster nebrodensis Crataegus monogyna Crepis aurea Daphne mezereum Crepis paludosa Cuscuta epithymum Daphne striata Tratt. Daucus carota L. Dicranum scoparium Diplotaxis tenuifolia (L.) DC. Doronicum austriacum Dorycnium pentaphyllum Dryopteris filix-mas (L.) Schott 172 ETTORE TOMASI x x 9646 /4 x x x x x x x x x x x x x x 9646 /3 x x x x x x x x x 9646 /2 x x x x 9646 /1 x x x x x x x x x x x x x x x x 9645 /4 x x x x x x 9645 /3 9645 /2 x x x x x x x x x x x x x x x 9645 /1 x x x x x x x x x x x x x x x x x x x 9644 /2 (Kaltenbach, 1843) (DC.) G. Winter, 1881 Thüm., 1879 (Mordvilko, 1909) Liro, 1940 (*) (C. Schub.) Castagne, 1843 (Liro, 1940) (*) (Grummann) Coppins, 1990 Walker, 1849 epitea (Nalepa, 1897) (*) Fito-Zoocecidi Lindinger, 1936 (Rübsaamen, 1891) (*) Löw F., 1874 (Bremi, 1847) (Hübner, 1813) Nalepa, 1892 (*) (Rübsaamen, 1889) (*) (Hartig, 1839) Liro, 1924 var. (Löw F., 1885) (Liro) Vànky, 1985 (Bremi, 1897) (Löw F., 1889) (*) (Hornem.) Rostr., 1888 (Nalepa, 1891) (Canestrini, 1891) (Nalepa, 1891) (Rübsaamen, 1914) (*) (Hartig, 1841) (Nalepa, 1917) (*) (Hartig, 1839) sp. erysimi Aphis (Aphis) praeterita Puccinia holboelli Wachtliella ericina Dasineura epilobii Brachycaudus (Brachycaudus) helichrysi Puccinia epilobii J. Schröt. & Sacc., 1815 Epitrimerus chamaenerii Dasineura kiefferiana Teleiodes decorella (Haworth, 1811) (*) Urocystis ulmariae Epitrimerus filipendulae Dasineura engstfeldi Dasineura ulmariae (Bremi, 1847) Adaina microdactyla Macrosiphum cholodkovskyi Endophyllum euphorbiae-silvaticae Dasineura subpatula Melampsora euphorbiae Uromyces tuberculatus Fuckel, 1869 Aceria euphrasiae Ditylenchus Unguiculariopsis lettaui Aceria nervisequa Melampsora epitea Acalitus plicans Monochetus sulcatus Acalitus stenaspis Phyllaphis fagi (Linneo, 1767) Lachnus pallipes Cryptococcus fagisuga Cecidophyes psilonotus Hartigiola annulipes Mikiola fagi Lasioptera carophila Spurgia capitigena Ustilago festucarum Tetramesa giraudi (Schlechtendal, 1891) verrucosa (Fiori) Pign. L. L. Hayne Jacq. (Besser) Grec. DC. subsp. (L.) Maxim (Crantz) Scop. (L.) Ach. L. (L.) Vill. L. Pianta ospite Suter L. Erysimum sylvestre Epilobium montanum L. Erica carnea Bayeriola Euonymus europaeus L. Erigeron annuus (L.) Pers. Epilobium angistifolium L. Eupatorium cannabinum Filipendula ulmaria Euphorbia amygdaloides Euphorbia carniolica Euphorbia dulcis Euphorbia flavicona Euphrasia rostkoviana Evernia prunastri Eurhynchium praelongum Hobk. Fagus sylvatica Ferulago campestris Festuca alpina Festuca gigantea INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 173 x x 9646 /4 x x x x x x x x x x x x x x x x x 9646 /3 x 9646 /2 x x x 9646 /1 x x x x x x x x x x x x x x x x x x 9645 /4 x x x x x x 9645 /3 x x x x x 9645 /2 x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x 9645 /1 x x x x x x x x x x 9644 /2 (Schrank, 1801) Doidge, 1926 (DC.) Carestia & Picc., 1871 (E. F. Smith) H.E. Petersen, 1905 Kaltenbach, 1845 x x Fito-Zoocecidi (Linneo, 1758) (Kieffer, 1889) DC., 1808 Löw, 1850 (*) (Winnertz, 1853) Bubàk, 1900 Tranzschel. 1923 Nalepa, 1891 Körn., 1877 Nalepa, 1909 (Kieffer, 1909) (*) Corda, 1837 x x x x Link, 1815 (Bremi, 1847) (Nalepa, 1892) (Nalepa, 1892) (Canestrini, 1891) Kieffer, 1909 (*) (F. Strauss) G. Winter, 1881 (Nalepa, 1892) (Löw, 1850) Kieffer, 1909 (*) (Nalepa, 1894) (Nalepa, 1891) fraxini (Brown) Dowson, s. d. Puccinia grisea Puccinia malabailae Liposthenes glechomae Aphis (Aphis) hederae Kaltenbach, 1843 Aceria fraxinivora Prociphilus (Prociphilus) fraxini (Fabricius, 1777) Dasineura fraxini Dasineura acrophila Dasineura glechomae Uromyces hedysari-obscuri Pseudomonas savastanoi Psyllopsis fraxini Linneo, 1758 Prociphilus(Prociphilus) bumeliae Aculus epiphyllus Aceria rosalia Puccinia coronata Pleotrachelus wildemani Cryptomyzus (Cryptomyzus) galeopsidis (Kaltenbach, 1843) Dasineura tetrahit Contarinia galii Aculus anthobius Aceria galiobius Puccinia punctata Geocripta galii Asphondylia genistae Aceria genistae Contarinia melanocera Kieffer, 1904 Jaapiella genisticola (Löw F., 1877) Aceria kerneri Puccinia morthieri Puccinia oerteliana Uromyces pelargonii-zonalis Aceria geranii (Canestrini, 1891) Cecidophyes nudus Contarinia gei Puccinia glechomatis Aculus glechomae (Liro, 1940) (*) (L.) Sch. & Th. L. L. L. L. L. All. Pianta ospite L. Miller L. L. Globularia cordifolia L. Grafia golaka (Hacq.) Rchb. Hedera helix Hedysarum hedysaroides f. sp. f. Fraxinus ornus L. Fumana procumbens (Dunal) G. & Fraxinus excelsior L. Frangula alnus Funaria hygrometrica Hedw. Aphis (Aphis) frangulae (Aphis) Aphis Galeopsis tetrahit Galium lucidum Galium mollugo Galium verum L. Genista germanica Gentiana verna Genista tinctoria L. Geranium macrorrhizum L. Geranium phaeum Geranium sylvaticum L. Geranium sanguineum L. Geum rivale Geum urbanum L. Glechoma hederacea 174 ETTORE TOMASI 9646 /4 x x x x x x x x x x x x x x x x 9646 /3 x x x x x x x x 9646 /2 x x 9646 /1

x x x x x x x x x x x x x x x 9645 /4 x x x x x x 9645 /3 x x 9645 /2 x x x x x x x x x x x x x x x x 9645 /1 x x x x 9644 /2 (Germar, 1817) x (Börner, 1933) (Börner, (Jacq.) DC., 1805 (Herbst, 1784) (Hartig, 1837) (Germar, 1817) x x x x (Linneo, 1788) (Kieffer, 1904) (*) Rübsaamen, 1914 (*) (Kieffer, 1887) Fito-Zoocecidi (Hardy, 1850) (Frauenfeld, 1861) (Bütschli, 1873) (Bremi, 1847) Rytz, s. d. Kieffer, 1898 (Kieffer, 1901) (Schrank, 1801) (Rübsaamen, 1889) (*) (Winnertz, 1853) (Bremi, 1847) (Löw, 1847) (Handlirsch, 1884) (Wallr.) D.M. Hend., 1955 (Bouclé, 1834) var. hypochoeridis (Oudem.) Jørst., 1935 x x (Nalepa, 1892) (*) var. hieraci (Röhl.) H. Mart., 1817 var. hieraci (Röhl.) H. Mart., 1817 (Löw, 1844) (Nalepa, 1890) (Latreillé, 1798) sp. Livia juncorum Agrobacterium tumefaciens (E.F. Smith & Towsend) Conn Gymnosporangium clavariiforme Oligotrophus panteli Schmidtiella gemmarum Helinthenapion aciculare Contarinia helianthemi Phrissotrichum (Schilskyapion) rugicolle Urocystis floccosa Monophadnus longicornis Puccinia hieraci Cystiphora sanguinea Nasonovia (Nasonovia) pilosellae Dasineura serotina Subanguina askenasyi Dasineura hyperici Aulacidea hieracii Contarinia heraclei Tephritis ruralis Puccinia hieraci Aceria pilosellae Aculus hyperici (Liro, 1943) (*) Puccinia hieracii Phanacis hypochoeridis Geocrypta braueri Acodiplodis inulae Inulomyia subterranea Aulacidea pilosellae Ditylenchus Synchytrium infestans Dasineura geisenheyneri Phorodon () humuli Uromyces veratri (DC.) Schröt., 1869 Mononychus punctumalbum Agrobacterium tumefaciens (E. F. Smith & Towsend) Conn, s. d. Aceria erineus (Nalepa, 1891) x Aceria tristriata (L.) Miller L. (Hedw.) Bruch L. L. L. L. L. L. L. L. Pianta ospite L. Juncus articulatus Juniperus communis Oligotrophus juniperinus Helianthemum nummularium Helleborus niger Heracleum sphondylium Hieracium pilosella Hypericum perforatum Hypnum cupressiforme Hedw. Hypochoeris maculata Hylocomium splendens Hypericum maculatum Crantz Inula ensifolia L. Hippocrepis comosa Humulus lupulus Iris germanica L. Hutchinsia alpina (L.) R. Br. Homogyne alpina (L.) Cass. Juglans regia INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 175 x 9646 /4 x x x x x x x x x x x x x x x x x x 9646 /3 x 9646 /2 x 9646 /1 x x x x x x x 9645 /4 x x x x x x x x x x x x 9645 /3 x x x x x x x 9645 /2 x x x x x x x x x x x x x x x x 9645 /1 x x x x x x x x x x x x x 9644 /2 (Mosley, 1841) (Scopoli, 1763) (Hedicke, 1921) (*) (Bach, 1849) (Linneo, 1788) x x x x x (Sowerby) G. Demi & Prillinger, 1991 (Bremi, 1847) (Bremi, 1847) Fito-Zoocecidi (Kieffer, 1909) (*) Syd. & P. Syd., 1920 Löw F., 1874 Rübsaamen, 1916 (*) Kieffer, 1898 (Kieffer, 1909) (*) (Niessl) Dietel, 1892 J.G. Kühn, 1873 (Kühn, s.d.) (*) (Henschel, 1875) (*) Fuckel, 1860 Nuzzaci & Vovlas, 1977 (Löw F., 1877) (*) var. hieraci (Röhl.) H. Mart., 1817 (Kieffer, 1909) (*) Förster, 1848 Niessl, 1872 x x x Flor, 1861 Förster, 1848 schlechtendali Didymellopsis pulposi (Zopf) Grube & Hafellner, 1990 Oligotrophus panteli Microbotryum scabiosae Trioza munda Stenoptilia bipunctidactyla Ustilago fussii Oligotrophus juniperinus Tilletia sterilis Ule, s. d. Aphis (Aphis) cytisorum Hartig, 1841 Macrolabis lamii Rübsaamen, 1916 (*) Dasineura corniculata Contarinia lamiicola Dasineura lamii Melanotaenium lamii Thamnurgus kaltenbachii Puccinia lapsanae Nasonovia (Nasonovia) ribisnigri Timaspis lampsanae (Perris, 1873) (*) Dasineura kellneri Kiefferia pericarpiicola Uromyces graminis Trioza apicalis Lasioptera carophila Thecaphora lathyri Cystiphora leontodontis Trioza dispar Löw F., 1878 Puccinia hieraci Dasineura pratensis Aculops lathyri (Nalepa, 1917) (*) Acari sp. (*) Ditylenchus nivalis Macrolabis orobi Cecidophyes lauri Trioza alacris Entyloma antennariae Liro, 1939 Medicus Cass. L. L. L. L. L. Heuffel Pianta ospite Willd. Leptogium lichenoides (L.) Zahlbr. Knautia drymeia Juniperus nana Koeleria pyramidata (Lam.) Domin Laburnum anagyroides Tetramesa Lamium maculatum Lamium album L. Lapsana communis Larix decidua Miller Laserpitium latifolium Lathyrus pratensis Leontodon autumnalis Leontodon hispidus L. Leontopodium alpinum Lathyrus vernus (L.) Bernh. Laurus nobilis L. 176 ETTORE TOMASI x 9646 /4 x x x x x x x x x x x x x x x x x 9646 /3 x x x x x 9646 /2 9646 /1 x x x x x x x x x x x 9645 /4 x x x x x x x x x 9645 /3 x x x x x x 9645 /2 x x x x x x x x 9645 /1 x x x x x x x x 9644 /2 (Kirby, 1808) (Linneo, 1758) (Linneo, 1758) x (Gyllenhal, 1813) C. Brisout, 1862 E. Fisch, 1898 x Koch, 1854 Kieffer, 1890 Fito-Zoocecidi Pers., 1823 x x (Börner, 1950) Bertero ex Mont., 1852 (Nalepa, 1892) (*) (Kieffer, 1891) (Kieffer, 1888) Passerini, 1860 (Fabricius, 1775) G.H. Otth ex E. Fisch., 1898 (Canestrini, 1891) Plowr., 1893 Cif., 1938 (Rübsaamen, 1889) (*) (Oudem. & Beij.) Vànky, 1999 Nalepa, 1926 (*) (De Geer, 1778) (Mosley, 1841) sp. loliicola Aceria plicator (Nalepa, 1890) Dasineura lupulinae Malvapion malvae Tychius (Tychius) medicaginis Eriophyes geranii Aphis (Aphis) umbrella Trioza chrysanthemi Löw F., 1877 Brachycaudus (Prunaphis) cardui Oxyna nebulosa (Wiedemann, 1817) Puccinia obtusata Myzus ligustri Gymnetron (Rhinusa) collinum Puccinia cnici-oleracei Uromyces aecidiiformis (F. Strauss) C.C. Rees, 1917 Puccinia aecidii leucanthemi Arthonia Urocystis bolivarii Bubàk & Gonz. Frag., 1922 Contarinia lonicerae Kieffer, 1909 Puccinia festucae Aculus xylostei (Canestrini, 1892) Hoplocampoides xylostei (Giraud, 1873) Hyadaphis foeniculi Dasineura excavans (Kieffer, 1909) Aceria euaspis (Nalepa, 1892) Aphis (Aphis) craccivora Aceria laticincta (Nalepa, 1892) Bayeriola salicariae Nanomimus hemisphaericus (Olivier, 1807) Eriophyes mali Phyllocoptes malinus Ischnoptersapion (Ischnoptersapion) loti Bauerago vuyckii Anthonomus (Anthonomus) pomorum Asphondylia melanopus Contarinia loti Jaapiella loticola Puccinia malvacearum Urocystis luzulae J. Schröt., 1881 Lam. (L.) Hoffm. L. L. L. L. L. L. L. L. Miller L. Pianta ospite L. sp. Medicago lupulina Malva sylvestris Medicago falcata L. Ligustrum vulgare Lilium martagon Linaria vulgaris Miller Lobaria pulmonaria Lolium perenne Ustilago Lonicera alpigena Leucanthemum vulgare Lonicera caerulea Lonicera xylosteum Lotus corniculatus Malus sylvestris Lysimachia vulgaris L. Lythrum salicaria L. Malus Malva alcea Luzula multiflora (Ehrh.) Lej. Luzula pilosa (L.) Willd. INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 177 x 9646 /4 x x x x x x x x x x x x x x x x x x x 9646 /3

9646 /2 9646 /1 x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x 9645 /4 x x x x 9645 /3 x x x 9645 /2 x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x 9645 /1 9644 /2 Kirsch, 1871 (Pers.) Lév., 1849 (Pers.) Lév., 1849 Stephens, 1831 (Sommerf.) Nyl., 1869 Gäum. & Eichhorn, 1941 (Sommerf.) Nyl., 1869 (Nyl.) Hafellner, 1996 (Gyllenhal, 1833) (Gyllenhal, 1833) (Bremi, 1847) Kieffer, 1895 Fito-Zoocecidi Reinsch, 1822 (Bremi, 1847) (Pers.) P. Karst., 1879 (W. Kirby, 1808) Duby, 1830 (Rübsaamen, 1899) (*) Wachtl, 1880 (*) Keissl., 1920 (F. Strauss) Körn., 1869 Kieffer, 1895 (*) Persoon, 1801 (Canestrini & Massalongo, 1895) (Canestrini, 1890) Bubàk, 1902 (Fuckel) P. Karst., 1884 (Nalepa, 1891) sp. Puccinia petasiti-poarum Polycoccum peltigerae (Fuckel) Vèzda, 1969 Coleosporium tussilaginis Aceria peucedani (Canestrini, 1891) Puccinia oreoselini Abrothallus parmeliarum Coleosporium tussilaginis Contarinia medicaginis Tychius (Tychius) crassirostris Squamapion vicinum Puccinia menthae Tychius (Tychius) meliloti Aceria mentharia (Canestrini, 1891) Catapion seniculus (W. Kirby, 1808) Tychius (Tychius) aureolus Kiesenwetter, 1851 Kalcapion semivittatum Puccinia chaerophylli Purton, 1821 Puccinia opizii Mayetiola ventricola Neovossia moliniae Thüem., 1879 Synchytrium muscicola Melampsora populnea Ditylenchus Agrobacterium tumefaciens (E.F. Smith & Towsend) Conn Puccinia liliacearum Zygiobia carpini (Löw F., 1874) Aceria bonarotae Perigrapha supervienens Kiefferia pericarpiicola Aylax onobrychidis Aceria origani Bremiola onobrychidis Aculus longifilis (Canestrini, 1892) Asphondylia hornigi Puccinia thymi Aphis (Aphis) origani Passerni, 1860 Abrothallus parmeliarum Aceria ononidis Hemitrichapion reflexum Ovularia peltigerae (Wulfen) Nyl. Scop. L. (L.) Hübn. (Retz.) Baumg. Scop. L. L. (L.) Hudson (Voit) Schwägr. (L.) Willd. L. L. (L.) Scop. Pianta ospite (L.) P. Gaertn. Medicus Petasites albus Peltigera canina Peltigera rufescens (Neck.) Humb. Petasites hybridus (L.) P. Gaertn. & Scherb. Petasites paradoxus Peucedanum oreoselinum (L.) Moench Melilotus alba Mentha arvensis Mentha longifolia Mercurialis annua Medicago sativa Myrrhis odorata Mycelis muralis (L.) Dumort. Neckera complanata Mercurialis perennis Mnium spinosum Molinia coerulea (L.) Moench Ostrya carpinifolia Onobrychis viciifolia Origanum vulgare Ornithogalum umbellatum L. Paederota bonarota (L.) L. Parmelia saxatilis (L.) Ach. Parmeliopsis ambigua Pastinaca sativa L. Ononis spinosa L. 178 ETTORE TOMASI x x 9646 /4 x x x x x x x x x x x x x 9646 /3 x x x x x x 9646 /2 x 9646 /1 x x x x x x x x x 9645 /4 x x 9645 /3 x x 9645 /2 x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x 9645 /1 x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x 9644 /2 (C.R. Sahlberg, 1834) (De Geer, 1775) (Bremi, 1847) (Bremi, 1847) Fito-Zoocecidi (Pers.) P. Karst., 1879 (Pers.) P. Karst., 1879 Jacky, 1899 x x x (F. Strauss) Link, 1813 (Denis & Schiffermüller, 1775) (DC.) Rostr., 1881 Chitwood, 1949 (Kieffer, 1912) (Nalepa, 1896) (*) (Paykull, 1792) (Prell, 1931) (*) Germar, 1821 Germar, 1821 Gäum., 1941 x x var. hieraci (Röhl.) H. Mart., 1817 (Linneo, 1758) (Liro) Padwick & A. Khan, 1944 (Nalepa, 1887) sp. Mecinus pyraster (Herbst, 1795) Mecinus collaris Pineus pini (Macquart, 1819) Contarinia baeri Thecodiplosis brachyntera (Schwägrichen, 1835) Ditylenchus Pissodes (Pissodes) castaneus Urocystis poae Sacchiphantes abietis (Linneo, 1758) Mecinus collaris Sacchiphantes viridis (Ratzeburg, 1843) Leipothrix coactus Pissodes (Pissodes) validirostris Brachonyx pineti Rhyacionia buoliana Meloidogyne hapla Melampsora populnea Aceria picridis (Canestrini & Massalongo, 1891) Contarinia picridis Chrysomyxa pyrolae Puccinia hieraci Adelges laricis Vallot, 1836 Adelges tardus (Dreyfus, 1888) Viscum album L. subsp. austriacum (Wiesb.) Vollmann, s. d. Puccinia imperatoria Dasineura phyteumatis (Löw F., 1885) Puccinia pimpinellae Retinia resinella Trisetacus pini Thecodiplosis brachyntera (Schwägrichen, 1835) Puccinia terrieri Rhopalosiphum padi (Linneo, 1758) Kiefferia pericarpiicola Kiefferia pericarpiicola Melampsora populnea Semiaphis pimpinellae (Kaltenbach, 1843) Aceria peucedani (Canestrini, 1891) (L.) Bruch (L.) Koch (L.) Koch L. L. L. L. (L.) Hudson L. L. Pianta ospite L. (Lam.) Link Turra Arnold Plantago media Poa compressa Plagiothecium denticolatum Plantago lanceolata Plantago major L. Peucedanum ostruthium Picea excelsa Picris hieracioides Pinus sylvestris L. Phyteuma spicatum Pimpinella major Pinus nigra Peucedanum verticillare Phleum pratense Pinus mugo Pimpinella saxifraga INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 179 x 9646 /4 x x x x x x x x x 9646 /3 x x x x 9646 /2 x x x 9646 /1 x x x x x x x x 9645 /4 x x x x 9645 /3 x x x x x x x 9645 /2 x x x x x x x x x x x x x x x x x x x 9645 /1 x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x 9644 /2 Passerini, 1856 Passerini, 1862 Courchet, 1879 (DC.) Lindr., 1901 (Pers.) P. Karst., 1879 (Kaltenbach, 1843) (Fonscolombe, s. d.) (*) (Nalepa, 1890) (Flor, 1861) Rübsaamen & Hedicke, 1938 (*) (Retzius, 1783) (Thomas, 1877) (*) Fito-Zoocecidi Herzfeld, 1910 f. sp. laricis Boerema & Verh., 1922 (Nalepa, 1892) Rostr., s. d. (Linneo, 1761) Thomas, 1883 Thomas, (Kieffer, 1909) (*) (Lavrov) Zundel, 1953 Wachtl, 1883 (*) Sadeb., 1890 (Nalepa, 1894) Kieffer, 1896 (*) x x (Rostr.) Vànky, 1985 (Zeller, 1839) (Fr.) Fr., 1832 Förster, 1848 (Börner, 1931) Liro, 1939 x x (Linneo, 1758) Tul., 1854 (Kieffer, 1898) (Bosc, 1817) (Nalepa & Trouessart, 1891) pilificum populina johansonii Roepkea marchali Aculus fockeui Mayetiola poae Mayetiola joannissi Dasineura polygalae Ustilago kairamoi Aceria brevirostris (Nalepa, 1892) (*) Urocystis polygonati Aphalara poligoni Augasma aeratella Uromyces poligoni-avicularis Taphrina wettsteiniana Aplanobacterium populi Ridé, s. d. Camarotoscena speciosa Thecabius (Thecabius) affinis Pemphigus (Pemphigus) immunis Buckton, 1896 Pemphigus (Pemphigus) spyrothecae Pemphigus (Pemphiginus) populi Pemphigus (Pemphiginus) vesicarius Melampsora populnea Eriophyes diversipunctatus Phyllocoptes populi Pachypappa tremulae Saperda populnea Contarinia petioli Lasioptera populnea Taphrina tormentillae Phyllocoptes parvulus Macrolabis ruebsaameni Asterolecanium fimbriatum Puccinia prenanthis purpureae Xestophanes potentillae Urocystis primulae Frommeëlla tormentillae (Fuckel) Cummins & Y. Hirats., 1983 Puccinia moliniae x x Xestophanes brevitarsis (L.) All. L. (L.) Scholler Rchb. L. Schkuhr Hudson L. L. (L.) Räuschel Pianta ospite L. L. Prunus mahaleb Polygala alpestris Polygala comosa Poa nemoralis Polygonatum multiflorum Polygonum aviculare Polystichum lonchitis (L.) Roth Populus nigra Taphrina Populus tremula Taphrina Potentilla erecta Prenanthes purpurea L. Primula vulgaris Prunella grandiflora Synchytrium Potentilla reptans 180 ETTORE TOMASI 9646 /4 x x x x x x x x x 9646 /3 9646 /2 x 9646 /1 x x x x x x x x 9645 /4 x x x x x x x x x 9645 /3 x 9645 /2 x x x x x x 9645 /1 x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x 9644 /2 (Panzer, 1795) Redtenbacher, 1849 (DC.) Zundel, 1953 (Nalepa, 1897) (*) (Fabricius, 1798) Hartig, 1840 (*) (Linneo, 1761) (Curtis, 1838) (Nalepa, 1897) (*) Fito-Zoocecidi (Geoffroy, 1785) (Förster, 1848) (Löw F., 1877) Kaltenbach, 1843 Kieffer, 1897 (Wachtl, 1879) (*) (Bremi, 1847) Hartig, 1840 Kalchbr., 1865 (Lib.) Moesz, 1950 Linneo, 1758 (Adler, 1881) Dietel & Holw., 1857 Corda, 1837 (Kieffer, 1889) (Ringdahl, 1935) (Olivier, 1791) (Hartig, 1843) (Kieffer, 1909) (*) (Domes, 2000) (*) (Jacz.) Mix, 1947 Mix, (Jacz.) x x traili ranunculi Aphis (Aphis) nasturtii Trichochermes walkeri Taphrina padi Anthonomus (Anthonomus) humeralis Eriophyes similis (Nalepa, 1890) Dasineura filicina Chirosia betuleti Puccinia recondita Puccinia pulsatillae Anthonomus (Anthonomus) spilotus Agrobacterium tumefaciens (E.F. Smith & Towsend) Conn, 1942 x Andricus curvator Hartig, 1840 Andricus inflator Hartig, 1840 x Andricus kollari Andricus testaceipes Biorhiza pallida Andricus malpighii Cynips quercusfolii Macrodiplosis dryobia Macrodiplosis volvens Andricus coriarus (Hartig, 1843) Andricus quadrilineatus Dasineura ranuncoli Andricus solitarius (Fonscolombe, 1832) Neuroterus anthracinus Neuroterus numismalis Neuroterus quercusbaccarum (Linneo, 1758) Andricus quercusradicis Uromyces fischerianus Mayor, 1906 Urocystis ranunculi-lanuginosi Epitrimerus rhynchothrix Andricus quercusramuli Andricus seckendorffi Andricus quercustozae (Bosc, 1792) Puccinia coronata Aequsomatus annulatus Ceutorhynchus assimilis (Paykull, 1800) L. L. L. L. L. (L.) Kuhn Willd. L. (L.) Delarbre L. Pianta ospite L. L. Prunus padus Eriophyes padi Eriophyes Prunus spinosa Pteridium aquilinum Pulmonaria officinalis Pulsatilla alpina Quercus pubescens Pyrus communis Quercus sp. Ranunculus bulbosus Urocystis Ranunculus lanuginosus Ranunculus repens Dasineura Rhamnus catharticus Raphanus raphanistrum INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 181 x x 9646 /4 x x x x x x x x x x x 9646 /3 x x x x x x x x x x x 9646 /2 x x x x x x x x x 9646 /1 x x x x x x x x x x 9645 /4 x x x 9645 /3 x x x x x x 9645 /2 x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x 9645 /1 x x x x x x x x x x x 9644 /2 (Herbst, 1797) Gäum, 1918 (Germar, 1817) (W. Kirby, 1808) (Lepeletier, 1823) (W. Kirby, 1808) (Pers.) Schltdl., 1824 (Börner, 1940) (Dufour, 1841) (Fr.) Schltdl., 1824 (Löw, 1850) (Kieffer, 1909) (*) Fito-Zoocecidi (Zaddach, 1883) (Bremi, 1847) (*) Linneo, 1758 (Canestrini, 1891) (Rübsaamen, 1921) (*) (Linneo, 1758) (**) (Kieffer, 1888) (Nalepa, 1894) J. Schröt., 1876 A.A. Fisch. Waldh., 1876 Nalepa, 1914 (*) (Löw, 1850) Corda, 1837 x x Corda, 1837 x (Bouclé, 1834) (Bouclé, 1834) (Schlechtendal, 1877) (Nalepa, 1892) (Nalepa, (Nalepa, 1892) Löw F., 1880 DC., 1805 Rabdophaga clausilia Rabdophaga deletrix Dasineura rosaria Pontania (Pontania) proxima Euura (Euura) venusta Rabdophaga saliciperda Puccinia coronata Puccinia coronata Exobasidium rhododendri (Fuckel) C.E. Cramer, 1874 Rhopalomyia cristaegalli (Karsch, 1877) (*) Aceria alpestris Aceria scaber (Nalepa, 1893) (*) Puccinia ribis Exobasidium rhododendri (Fuckel) C.E. Cramer, 1874 Aceria alpestris Dasineura rhododendri Diplolepis rosae (Linneo, 1758) Eriophyes rhodites Diplolepis mayri Aphis (Aphis) schneideri Aculops allotrichus Diastrophus rubi Contarinia nasturtii Peronospora roripae-islandicae Phragmidium mucronatum Wachtliella rosarum (Hartig, 1850) Lasioptera rubi (Schrank, 1803) Diastrophus rubi Phragmidium bulbosum Eriophyes rubicolens Uromyces acetosae Perapion (Perapion) affine Perapion (Perapion) curtirostre Perapion (Perapion) marchicum Apion frumentarium Ustilago parlatorei Perapion (Perapion) violaceum Aphis (Aphis) rumicis Rabdophaga albipennis Trioza rumicis Jacq. L. L. Jacq. Pianta ospite L. L. L. L. L. L. L. Rhamnus saxatilis Rhamnus pumilus Turra Rhinanthus minor Rhododendron hirsutum L. Rhododendron ferrugineum L. Rosa pendulina Robinia pseudoacacia L. Rubus caesius Ribes alpinum L. Rorippa sylvestris (L.) Besser Rubus idaeus Rosa canina Rubus saxatilis Rumex acetosa L. Rumex acetosella Rumex alpestris Salix alba Rumex scutatus Rumex obtusifolius L. 182 ETTORE TOMASI x x x 9646 /4 x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x 9646 /3 x x x x x x x x x 9646 /2 x 9646 /1 x x x x x x x x x x x 9645 /4 x x x x 9645 /3 x x x x 9645 /2 x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x 9645 /1 x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x 9644 /2 (A. Blytt) Jørst., 1940 (Fabricius, 1781) (Hartig, 1837) Thüm., 1879 Kleb., 1914 x x x (Kieffer, 1896) (*) (Staudinger, 1883) (C. Schub.) Castagne, 1843 Konow, 1901 (*) Thüm., 1879 reticulatae epitea Fito-Zoocecidi (Kieffer, 1909) (*) (Giraud, 1859) (Kieffer, 1891) (*) (Kieffer, 1890) (*) (Nalepa, 1891) Kieffer, 1905 Kieffer, 1898 (Schrank, 1803) (Kieffer, 1888) (*) (Pers.) Fr., 1823 (Jurine, 1807) var. var. (Bremi, 1849) (Löw, 1850) Körn., 1873 (Cif.) Uljan., 1968 x (Winnertz, 1853) Unger, 1836 (Nalepa, 1892) (*) (Giraud, 1859) (Nalepa, 1891) (Canestrini, 1892) (Nalepa & Thomas, 1894) sp. salicinum Aceria destructor (Nalepa, 1891) Contarinia scrophulariae Puccinia australis Aizobius sedi (Germar, 1818) Contarinia aequalis Loewiola serratulae Melampsora caprearum Melampsora ribesii-epitea Melanapion (Melanapion) minimum (Herbst, 1797) Rabdophaga salicis Pontania vesicator Pontania (Eupontania) viminalis (Linneo, 1758) Puccinia salviae Rabdophaga clavifex Rabdophaga iteobia Pontania (Eupontania) pedunculi Melampsora epitea Pontania (Pontania) dolichura (C.G. Thomson, 1871) Melampsora epitea Pontania kriechbaumeri Aculus tetanothrix (Nalepa, 1889) Dasineura rosaria Aceria salviae Dorytomus (Dorytomus) taeniatus Iteomyia capreae Euura (Euura) atra Rabdophaga pierreana Synanthedon flaviventris Aceria effusa Pontania (Eupontania) vesicator (Bremi, 1849) Melampsora euphorbiae Aceria squalida Aulacidea scorzonerae Ditylenchus Neaylax salviae Aculus kochi Epitrimerus trilobus Jaapiella scabiosae Urocystis scillae (Cif.) Zundel, 1953 Urocystis mayorii Willd. L. L. (Hedw.) Limpr. Vill. Lam. L. L. Vill. L. L. Pianta ospite L. (Jacq.) Wettst. L. L. L. L. L. Sedum album Sedum acre Scrophularia nodosa Senecio cacaliaster Serratula tinctoria Salix appendiculata Salix caprea Salix reticulata Salvia pratensis Rhytisma Salvia glutinosa L. Salix cinerea Salix daphnoides Salix eleagnos Scop. Salix purpurea L. Scabiosa columbaria Scorzonera austriaca Scilla bifolia Saxifraga aizoides Sambucus nigra Scleropodium purum Sesleria varia INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 183 x x 9646 /4 x x x x x x x x x x x x x x x 9646 /3 x x x x x 9646 /2 x x x x x x x 9646 /1 x x x x x x x x x x x x x x x x 9645 /4 x x x x x x x 9645 /3 x x x x x x x x x x x 9645 /2 x x x x x x x x x x x 9645 /1 x x x x x x x x x 9644 /2 (Linneo, 1758) R. Hartig, 1882 Ashmead, 1889 (1897) (*) Arthur ex F. Kern., 1911 (Kaltenbach, 1843) (Pers.) G. Demi & Oberw., 1982 (Schmid, 1863) (Bach, 1849) Rondani, 1870 (DC.) Lib., 1837 Fito-Zoocecidi (J.G. Kühn) G.P. Clinton, 1902 (Bremi, 1847) (Nalepa, 1926) (*) (Nalepa, 1892) (*) (Berk.) Tul., 1866 (Schrank, 1803) (Kieffer, 1888) (Rübsaamen, 1892) (*) Beck, 1894 (Linneo, 1758) J. Schröt., 1879 (Bremi, 1847) (Rübsaamen, 1891) (*) Körn., 1873 x (Löw F., 1885) (Canestrini, 1890) Körn., 1868 Guyot, 1938 x (Nalepa, 1892) (Nalepa, 1902) (Nalepa, 1892) Puccinia polii Aculus teucrii Copium cavicorne Ustilago crameri Jaapiella alpina Ceutorhynchus pleurostigma (Marsham, 1802) Dasineura sisymbrii Sibinia (Sibinia) femoralis Germar, 1824 Caryocolum cauliginella Aceria cladophthirus Contarinia solani Cystiphora taraxaci Phanacis (Phanacis) tarataci Taxomyia taxi (Inchbald, 1861) Puccinia virgae-aureae Uroleucon (Uromelan) solidaginis (Fabricius, 1779) Cecidophyopsis psilaspis (Nalepa, 1893) Campiglossa grandinata Cystiphora sonchi Aceria sonchi Hyperomyzus (Hyperomyzus) lactucae Gymnosporangium cornutum Rhopalosiphum insertum (Walker, 1849) Phyllocoptes sorbeus Gymnosporangium tremelloides Eriophyes sorbi Taphrina deformans Dysaphis (Pomaphis) sorbi Sphacelotheca reiliana Ustilago betonicae Thamnurgus kaltenbachi Wachtliella stachydis Aceria solida Cecidophyopsis atrichus (Nalepa, 1892) Puccinia vossii Dasineura symphyti Microbotryum violaceum Melampsorella symphyti (DC.) Bubàk, 1903 Puccinia sylvatica Aculus rigidus (Nalepa, 1894) (*) L. Weber L. L. L. L. (L.) Pers. L. Pianta ospite (L.) Vill. L. L. (L.) Hill. (L.) Beauv. (L.) Jacq. L. (L.) Crantz Teucrium chamaedrys L. Setaria viridis Silene acaulis Silene nutans Sisymbrium officinale (L.) Scop. Solanum dulcamara Solidago virgaurea Taxus baccata Sonchus oleraceus Sonchus asper Sorbus aria Sorbus aucuparia Sorbus chamaemespilus (L.) Crantz Sorgum halepense Stachys alpina Stellaria graminea Stachys alopecuros (L.) Bentham Stachys recta L. Stellaria media Symphytum officinale Taraxacum officinale 184 ETTORE TOMASI x x 9646 /4 x x x x x x x x x x x x x 9646 /3 x x x x x 9646 /2 x x x x x x x x x x x x x 9646 /1 x x x x x x x x 9645 /4 x x x x 9645 /3 x x x 9645 /2 x x x x x x x x x x x x x x x x x x 9645 /1 x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x 9644 /2

1900 , bàk u (Germar, 1824) B (Linneo, 1758)

) poae-nemoralis (G.H. Otth) Cummins & ert. Kieffer, 1909 (*) h (Thomson, 1877) (*) Fito-Zoocecidi (Bütschli, 1873) Nalepa, 1890 ag var. (Frauenfeld, 1865) (Bremi, 1847) (Kieffer, 1888) (W. Kirby, 1811) (Nalepa, 1892) (L Lagherh., 1895 (Kieffer, 1890) (W. Kirby, 1808) (Germar, 1817) polylineatus E. Nielsen, 1877 (Schrank, 1803) cta (Herbst, 1797) (Nalepa, 1889) i (Desv.) Chaillet, 1830 (Linneo, 1758) x x (Fuckel) Johanson, 1886 x (Nalepa, 1892) (*) poarum (Tychius) a constr i n i ucc Puccinia brachypodii H.C. Greene, 1966 P Copium teucrii (Host, 1788) Puccinia mougeotii Puccinia thesii Subanguina askenasyi Aceria lateannulatus Schulze, 1918 Eriophyes leiosoma Aceria thomasi Squamapion atomarium (W. Kirby, 1808) Bayeriola thymicola Phytoptus tetratrichus Didymomyia tiliacea Contarinia tiliarum Eriophyes exilis (Nalepa, 1892) (*) Contarinia tragopogonis Dasineura tiliae Physemocecis hartigi (Liebel, 1892) Aulacidea tragopogonis Catapion pubescens Physoderma trifolii (Pass.) Karling, 1950 Protapion varipes Apion apricans Uromyces striatus Schröt., 1869 Aceria plicator (Nalepa, 1890) Aceria trifolii Protapion assimile Aceria peucedani (Canestrini, 1891) Protapion trifolii (Linneo 1768) Lasioptera berlesiana Paoli, 1907 Urocystis trollii Nannf., 1959 Aceria campestricola Janetiella lemeei (Kieffer, 1904) Taphrina ulmi Eriosoma ulmi Eriosoma lanuginosum (Hartig, 1839) Tetraneura (Tetraneura) ulmi L. . L. L Schreber Puccinia L. L. Schrank Scop. L. L. Pianta ospite Hudson (L.) Dumort. Miller Miller um montanum i eucr Thalictrum aquilegiifolium Thesium alpinum T Thesium bavarum Thuidium abietinum (Hedw.) Bruch Tilia cordata Thymus pulegioides L. Tilia platyphyllos Tragopogon pratensis Trifolium campestre Tychius Trifolium montanum L. Trifolium pratense Trinia glauca Trifolium repens L. Trollius europaeus Tussilago farfara Ulmus glabra Ulmus minor INDAGINE CECIDOLOGICA SULLE PREALPI GIULIE OCCIDENTALI ecc. 185 9646 /4 x x x x x x x x x x x x x x x 9646 /3 x x x 9646 /2 x x x x x x x x 9646 /1 x x x x x x x x x x x x x 9645 /4 x 9645 /3 x 9645 /2 x x x x x x x x x x x x x x x 9645 /1 x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x 9644 /2 Kirby, 1808 Gyllenhal, 1838 (Fabricius, 1794) (Kühn) Kleb., 1904 (Fabricius, 1792) (Sommerf.) Nyl., 1869 (Nyl.) Hafellner, 1996 (Schumach.) Rebent., 1804 x x x x (Bremi, 1847) Fito-Zoocecidi (Thomson, 1877) (*) Kieffer, 1909 (*) Linneo, 1758 Stelter, 1982 (*) (Fuckel) Woronin, 1867 (Vallot, 1827) Scopoli, 1763 (Lindroth, 1940) (*) (Kaltenbach, 1873) (Kühn, 1857) (Vallot, 1827) Kieffer, 1897 (Rübsaamen, 1916) (Kieffer, 1888) (Perris, 1840) (Nalepa, 1889) Arthur & Cumminns, 1933 (Nalepa, 1892) (Nalepa, 1892) (*) craccae sp. (*) (Aphis) Perigrapha supervienens Puccinia urticale-caricis Aphis (Aphis) urticata J.F. Gmelin, 1790 Dasineura urticae Contarinia valerianae (Rübsaamen, 1890) (*) Abrothallus parmeliarum Contarinia sambuci Sackenomyia reaumurii Aceria macrotuberculata (Nalepa, 1895) (*) Trioza centranti (Vallot, 1829) Cecconia valerianellae Exobasidium vaccinii Dasineura myrtylli Aceria anceps Ditylenchus dipsaci Jaapiella veronicae Exobasidium juelianum Nannf., 1981 Eriophyes viburni Gymnetron (Gymnetron) villosum Aphis (Aphis) viburni Gymnetron (Rhinusa) tetrum Asphondylia verbasci Pucciniastrum goeppertianum Jaapiella vacciniorum (Kieffer, 1913) Gymnetron Aculus retiolatus Puccinia cribrata Contarinia vincetoxici Euphranta (Euphranta) connexa Coptophylla borealis Cyanapion (Bothryorrhynchapion) gyllenhali Contarinia craccae Dasineura vicinae Dasineura violahirtae L. L. L. (L.) Laterrade L. (L.) Th. Fr. L. L. L. L. Pianta ospite (L.) Weber em. Clerc L. L. L. L. L. L. sp. (*) Specie non citate nella Checklist delle specie della Fauna italiana per il Nord-Italia. (**) Specie dubbia, che alcuni autori indicano non galligena. Xanthoria parietina Urtica dioica Usnea florida Valerianella locusta Viburnum lantana Viburnum opulus Vaccinium myrtillus Vaccinium Veronica chamaedrys Valeriana officinalis L. Verbascum nigrum Veronica anagallis-aquatica Vicia cracca Vaccinium vitis-idaea Veronica arvensis Vicia sepium Aphis Vincetoxicum hyrundinaria Medicus Viola biflora Vinca minor Viola hirta