DOCSLIB.ORG

K Erkkappen in Nederland

Total Page：16

File Type：pdf, Size：1020Kb

Download full-text PDF Read full-text
K Erkkappen in Nederland Ronald Stenvert Kerkkappen in Nederland - Kerkgebouwen hebben eeuwenlang het beeld van stad en dorp gedomineerd. Onder hun vaak imposante daken zit een kapconstructie die het gebouw water- en winddicht houdt, maar verder een verborgen bestaan leidt in de schemerduistere ruimte tussen pan en plafond. Aan de hand van een tiental pas gerestaureerde kerken schetst dit boek de 1800 1970 ontwikkeling van traditionele gestapelde houtconstructies naar modernere bouwvormen. Meer dan de hel van de bestaande kerken dateert uit de periode tussen 1800 en 1970, toen Ronald Stenvert de vraag naar nieuwe kerken vrijwel stilviel. Vanuit een bredere cultuurhistorische context gaat dit boek in op de ontwikkeling van de toegepaste hang-, schoor- en springwerken in de kerkkappen. Ook het gebruik van moderne materialen, zoals ijzer, beton en gelamineerde spanten komt aan bod. Een interessante periode daarbij is het Interbellum, toen de forse kapruimte kleiner werd en kap en dak uiteindelijk ineensmolten, waardoor de kapconstructie meer in het zicht kwam. Ronald Stenvert Kerkkappen in Nederland - Kerkgebouwen hebben eeuwenlang het beeld van stad en dorp gedomineerd. Onder hun vaak imposante daken zit een kapconstructie die het gebouw water- en winddicht houdt, maar verder een verborgen bestaan leidt in de schemerduistere ruimte tussen pan en plafond. Aan de hand van een tiental pas gerestaureerde kerken schetst dit boek de 1800 1970 ontwikkeling van traditionele gestapelde houtconstructies naar modernere bouwvormen. Meer dan de hel van de bestaande kerken dateert uit de periode tussen 1800 en 1970, toen Ronald Stenvert de vraag naar nieuwe kerken vrijwel stilviel. Vanuit een bredere cultuurhistorische context gaat dit boek in op de ontwikkeling van de toegepaste hang-, schoor- en springwerken in de kerkkappen. Ook het gebruik van moderne materialen, zoals ijzer, beton en gelamineerde spanten komt aan bod. Een interessante periode daarbij is het Interbellum, toen de forse kapruimte kleiner werd en kap en dak uiteindelijk ineensmolten, waardoor de kapconstructie meer in het zicht kwam. Kerkkappen in Nederland WBOOKS RIJKSDIENST VOOR HET CULTUREEL ERFGOED Kerk kappen in Neder 1800 land 1970 Ronald Stenvert WBOOKS RIJKSDIENST VOOR HET CULTUREEL ERFGOED Voorwoord 7 Inleiding 9 1 Opmaat 13 2 Waarlijk representatief 23 3 Opbloeiende behoeften 35 4 Hout voor boven de gebedsruimte 51 5 Kreupele en andere spanten 61 6 Hangen, schoren en springen 77 7 Franse nieuwigheden 103 8 Storten, monteren en lijmen 113 9 Sober en flauwhellend 123 10 Deflatie tussen plafond en pan 143 11 Bijzonder of alleen groot? 153 Noten 162 Literatuur en bronnen 166 Bronnen en archieven 169 Illustratieverantwoording 169 Termenlijst 170 Register 172 Summary 176 Colofon 180 5 Voorwoord Iedere week sluit een kerkgebouw zijn ook de internationale dimensies van ontwik- Afb. 1 (pag. 2) deuren, niet wetend wat de toekomst brengen kelingen in techniek en vormgeving worden Kapconstructie boven zal. Naar verwachting zullen ongeveer dui- behandeld. Kwantitatief in beeld gebracht het koor van de zend kerken en 150 kloosters in de komende en gelardeerd met constructietekeningen en St.-Willibrorduskerk jaren vrijkomen, wachtend op een nieuwe foto’s is deze publicatie relevant voor het op te Zeilberg bij Deurne, bestemming. Of, als de maatschappelijke wil verantwoorde wijze waarderen, restaureren of gebouwd in 1914 naar daartoe ontbreekt, zal een deel daarvan ver- bouwkundig aanpassen van kerkgebouwen. ontwerp van dwijnen door sloop. Gelukkig blijven nog heel C. Franssen. wat kerken in religieus gebruik en hoeft voor In opdracht van de Rijksdienst heeft ar- hun voortbestaan niet te worden gevreesd. De chitectuur- en bouwhistoricus dr. ing. Ronald Afb. 2 (pag. 4) Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed inves- Stenvert onderzoek verricht naar een tiental Bouw van de St.-Igna- teert in het met elkaar in gesprek brengen van kerkkappen in hun architectuurhistorische tiuskerk, ook De Zaaier partijen die ertoe kunnen bijdragen dat het context. Dit gebeurde in het kader van het genoemd, te Amsterdam maatschappelijk vraagstuk rond de toekomst onderzoeksproject rond grootschalige restau- in 1928 naar ontwerp van kerken, kloosters en hun inventaris tot raties, uitgevoerd in de periode van 2009 tot van H.W. Valk. een oplossing komt. eind 2012, dat mogelijk werd gemaakt door extra gelden voor de monumentenzorg in Afb. 3 (links) Intussen vraagt ons rijkgeschakeerde ker- ons land. De auteur en begeleiders hebben Deel van de stalen kenbestand om fysieke zorg. Kerkgebouwen in samenwerking met uitgeverij wbooks in kapconstructie boven leggen een groot beslag op de beschikbare een kort tijdsbestek een verrassende publica- de kruising van de middelen voor restauratie. Het is daarom van tie gerealiseerd. Een boek dat relevant is voor St.-Petrus’ Stoel van groot belang om hier zorgvuldig mee om te de instandhoudingsopgave van deze tijd. Een Antiochië-kerk te gaan. Duurzaam behoud van gebouwen vereist knappe prestatie! Berlicum uit 1932-1934 kennis van zaken. Ook van specifieke, aan het naar ontwerp van zicht onttrokken onderdelen, zoals kerkkap- Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed H.C. van de Leur. pen. Niet eerder verscheen een uitgebreide Drs. Cees van ’t Veen, directeur beschouwing over Nederlandse kerkkappen in de negentiende en twintigste eeuw, waarbij 7 Inleiding De belangrijkste gebouwen hebben doorgaans tussen dakbedekking en gewelf een voor het Afb. 4 de belangrijkste constructies. Kerkgebouwen grote publiek ‘geheime’ en afgesloten, maar Sloop in 1975 van de in staan daarbij bovenaan. Waar steunberen en constructief noodzakelijke, wereld bevindt. 1898 naar ontwerp van luchtbogen de zichtbare constructieve hoog- Waar bij archeologen de spanning van het P.J.H. Cuypers gereed tepunten van gotische kerken vormen, leiden vinden tijdens het opgraven een onlosmake- gekomen Heilig Hart- de vaak evenzeer imposante kapconstructies lijk deel uitmaakt van de mystiek van het on- kerk of Noordhoekkerk echter een aan het zicht onttrokken bestaan. bekende, oefent de kapconstructie een verge- te Tilburg. Dat geldt niet enkel voor middeleeuwse ker- lijkbare aantrekkingskracht op bouwhistorici ken, maar ook voor de periode daarna. Deze uit. Het in schemerduister naar toognagels en studie hoopt iets meer licht op dit verborgen montagemerken speuren is het dichtst dat een aspect te werpen (afb. 4).1 bouwhistoricus bij detectivewerk kan komen in zijn zoektocht naar de ‘whodunit’ van de Verborgen ruimten bouwers van eeuwen her. De enige keer dat er letterlijk sprake was Spectaculair zijn de kapconstructies van forse van detectivewerk in een kapruimte was middeleeuwse kerken waarin grote hoeveel- kort na 24 augustus 1900 toen het ontzielde heden hout verwerkt zijn tot een dicht woud lichaam van de elf jaar oude Marietje Kessels van spanten en sporen met als enig doel het op de ‘verwulfsels’ van de Noordhoekse kerk onderliggende gebouw water- en winddicht in Tilburg werd gevonden. Ondanks gerucht- te houden. Deze enorme inspanning is noch makende speculaties ligt de dader op het kerk- van binnen noch van buiten als zodanig zicht- hof, mogelijk niet ver van haar kindergraf op baar. Buiten valt ze weg tegen het silhouet van de rooms-katholieke begraafplaats aan de Bre- de kerk als geheel, binnen tegen de imposan- daseweg. Deze door P.J.H. Cuypers ontworpen te ruimtewerking van het interieur. Hierdoor en in 1898 gereedgekomen Heilig Hartkerk in wordt maar al te gemakkelijk vergeten dat zich de Tilburgse wijk Noordhoek heeft zelf het tu- 9 mult uiteindelijk ook niet overleefd en viel in is zonder ijking van de relatieve chronologie 1975 onder de sloperskogel. Dat geschiedde in aan dendrochronologische data. Helaas is dit een tijd dat de ontkerkelijking al wel was be- nog niet met terugwerkende kracht op zijn ge- gonnen, maar jongere kerken nog niet waar- gevensbestand uitgevoerd, waardoor de meer- devol genoeg werden geacht om te worden derheid van de door Janse onderzochte kappen behouden. Op deze plaats van herinnering het vooralsnog nog steeds met de door hem prijkt inmiddels het sobere wooncomplex gegeven globale datering moet stellen.5 Résidence De Noordhoek. Op de aanzet in het genoemde hoofd- stuk van Janse na staat het bouwhistorisch Studie naar kapconstructies onderzoek naar jongere kappen nog in de Afb. 5 kinderschoenen. De toegevoegde waarde van Voorpagina van het boek De fascinatie van bouwhistorici voor kapcon- de dendrochronologie is voor deze periode van Herman Janse Hou- structies heeft de nodige resultaten opgele- beperkt, omdat alle jongere kappen vrij goed ten kappen in Nederland verd, zij het overwegend met betrekking tot de op archivalische gronden gedateerd kunnen uit 1989. oudere perioden. De belangrijkste publicatie worden. Ook een - zij het een nog rudimen- op dit gebied is en blijft ontegenzeggelijk Hou- tair - inzicht in de houthandel uit die periode ten kappen in Nederland 1000-1940, het boek waar- maakt zogeheten ‘dendroprovenancing’ naar op Herman Janse in 1989 promoveerde aan de de herkomst van hout tot een zinvolle interes- Rijksuniversiteit Leiden (afb. 5).2 Op zich is de sante optie die echter vooralsnog buiten elk titel wat misleidend, omdat op drie na alle ruim onderzoeksbudget valt. 850 door hem feitelijk onderzochte gebouwen Aan contemporaine literatuur over hout, uit de periode van vóór 1800 dateren en in het houtconstructies en kappen ontbreekt het boek overduidelijk de meeste aandacht uit- geenszins (afb. 6). Hier doet zich echter het gaat naar middeleeuwse kapconstructies. Dat feit voor
Load more

Recommended publications
  • Infobestand Pelgrimsroute Stad Groningen
    Infobestand Pelgrimsroute Stad Groningen. Hoogtekaart. Rood is hoog en blauw is laag. Stichting Pelgrimeren in Groningen www.spig.nl SPiG Facebook, E: [email protected] ’t Oldehof 49 9951 JX Winsum KvK 66778166 BTW nr. 8566.94.034 Bankrekening NL25.RBRB.0943.5716.42 Groningen. Groningen ontstond op de noordelijkste uitloper van de Hondsrug. De oudst bekende schriftelijke vermelding, villa Cruoninga, dateert uit 1040, maar vaststaat dat de huidige stad al ver voor dat jaar een bewoonde plaats was. De oudste archeologische vondsten binnen het gebied van de huidige stad zijn met behulp van de C14- methode gedateerd op circa 3950–3720 voor Chr. Een onafgebroken bewoning kan worden vastgesteld vanaf de derde eeuw. Groningen is waarschijnlijk ontstaan uit twee verschillende kernen, een lag rond het huidige Martinikerkhof, de andere tussen het Zuiderdiep en het Verbindingskanaal. De geschreven geschiedenis van Groningen begint in 1040 met de schenking door de Duitse keizer van goederen en rechten aan de kerk van Utrecht. Eerder waren al delen van het koningsgoed geschonken aan het Klooster Werden. Groningen moet in 1040 al een zekere marktfunctie voor de directe omgeving hebben gehad. De oudste kerk, de Maartenskerk, is blijkens archeologisch onderzoek gesticht rond 800. Deel van de schenking was ook het muntrecht, waar de Utrechtse bisschop ook gebruik van heeft gemaakt. Het aanvankelijk Drentse esdorp, werd in de middeleeuwen een belangrijke handelsplaats. De ligging, op de grens van Drenthe en Friesland, was daarbij van grote waarde. Na 1040 volgt een lange periode waarin de bronnen weer zwijgen over Groningen. Om hun macht te tonen bouwden de Stadjers in de dertiende eeuw op eigen gezag een omwalling.
    [Show full text]
  • Kerkbeheer Januari 2012
    12E JAARGANG, NUMMER 1, JANUARI 2012 KERKBEHEER In deze uitgave: Q Actualiteiten hoofdbestuur en provinciale afdelingen VKB Q Herbestemming van vrijkomende kerken Q Nieuw kerkgebouw Open Hof in Rotterdam-Ommoord Q Subsidieregeling stimulering herbestemming monumenten VERENIGING VOOR KERKRENTMEESTERLIJK BEHEER IN DE PKN restauratie ͥ 3811 BA Amersfoort 033 4631705 | [email protected] ǤǤȁǤǤ Bouwe n t us se n h e d e n e n v e r l e d e n WOUDENBERG Voorstraat 7 Postbus 3 4233 ZG Ameide Telefoon (0183) 60 66 00 Fax (0183) 60 26 67 Koninklijke Woudenberg is in het bezit van het certificaat Erkend Restauratie Bouwbedrijf 2 KERKBEHEER !! $ ### ! $ ! " JANUARI 2012 3 Efficiënt betalen? SKG! Gemeenten en kerken die behoren tot de Protestantse Kerk in Nederland kunnen bij Stichting Kerkelijk Geldbeheer sparen, lenen en hun betalingsverkeer regelen. Bovendien biedt SKG Online u de mogelijkheid digitaal betalingen te verrichten. SKG werkt zonder winstoogmerk. Met gunstige rentepercentages en lage kosten voor betalingsverkeer. Want ons motto is: Geld van de kerk voor de kerk! www.skggouda.nl VELLEMA TORENUURWERKEN Vellema Torenuurwerken is al meer dan zestig jaar hortensiastraat 10, 8903 JN leeuwarden gespecialiseerd in reparatie, restauratie en periodiek onderhoud van (monumentale) torenuurwerken en klokken. telefoon: (058) 233 00 00 www.dekkerdrukwerken.nl Vellema combineert kennis en respect voor historische- en u kunt nu ook via onze website bestellen, zie “webdrukkerij” monumentale waarde met de vele mogelijkheden van toepassing van eigentijdse (automatiserings)technieken. Kijk op onze website voor meer informatie of bel ons VOORDELIGE COLLECTEBONNEN voor een vrijblijvende afspraak: 0518 43 22 99. Vellema. Passie voor Mens en Techniek.
    [Show full text]
  • Het Timpe-Orgel in De Nieuwe Kerk Te Groningen
    HET INSTRUMENT Het Timpe-orgel in de Nieuwe Kerk te Groningen Peter van Dijk Op vrijdagmiddag 15 juni 2018 werd het Timpe-orgel van de Nieuwe Kerk te Groningen na een deelrestauratie door Mense Het kerkgebouw, zonder een orgel Ruiter Orgelmakers (Ten Post) weer in gebruik genomen. Het werd daarbij bespeeld door Peter van Dijk en Wim Diepenhorst, De Nieuwe- of Noorderkerk te Groningen werd, in opdracht van het stadsbestuur, gebouwd in de jaren 1660 tot 1664, naar een ontwerp die respectievelijk als adviseur en als specialist Klinkende Monumenten van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) bij van de bouwmeester Coenraedt Roeleffs (?-1670). Deze nam daartoe het project waren betrokken. De ingebruikneming werd ‘s avonds gevolgd door een orgelmarathon, verzorgd door een negen- de in 1620-1623 gebouwde Noorderkerk te Amsterdam als voor- beeld. Beide kerken hebben een grondplan in de vorm van een Grieks tal Groninger organisten, waaronder uiteraard de beide titularissen, Jelte Hulzebos en Stef Tuinstra. De restauratie betrof de kruis, waarbij de armen verbonden zijn door dienstruimtes. In deze tweede en laatste fase van een algeheel herstel. vier dienstruimtes – waarvan er in de Nieuwe Kerk drie oorspronke- lijk waren ingericht als woningen – bevinden zich ook de ingangen Adviseur Peter van Dijk beschrijft in dit artikel de geschiedenis en recente restauratie van het instrument. Cees van der Poel en naar de kerkzaal. Sietze de Vries bezochten het instrument en geven hun bevindingen in een ‘klankimpressie’ (blz. 34) [redactie] Bij de ingebruikneming van de kerk in 1664 – tot begin achttiende eeuw werden nog interieurdelen toegevoegd – was er geen orgel aan- wezig.
    [Show full text]
  • University of Groningen to Be Read Tastefully and Fruitfully
    University of Groningen To Be Read Tastefully and Fruitfully Ramakers, Bart Published in: Petrus Camper in Context IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document Version Publisher's PDF, also known as Version of record Publication date: 2015 Link to publication in University of Groningen/UMCG research database Citation for published version (APA): Ramakers, B. (2015). To Be Read Tastefully and Fruitfully: Petrus Camper as a Public Scientist. In K. van Berkel, & B. Ramakers (Eds.), Petrus Camper in Context: Science, the Arts, and Society in the Eighteenth- Century Dutch Republic (pp. 153-186). Uitgeverij Verloren. Copyright Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Take-down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim. Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): http://www.rug.nl/research/portal. For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum. Download date: 26-09-2021 Petrus Camper context Petrus in ‘A meteor of spirit, science, talent and activity’ – thus Goethe described Petrus Camper (1722-1789). Goethe’s words contain all the elements that make Camper such a fascinating figure in the history of science and the arts in the eighteenth-century Dutch Republic.
    [Show full text]
  • Reformatie En Rebellie
    1 REFORMATIE EN REBELLIE Willem van Oranje, de calvinisten en het recht van opstand Tien onstuimige jaren: 1572-1581 DOOR DR. R.H. BREMMER UITGEVERIJ T. WEVER B.V., FRANEKER 1984 STICHTING GIHONBRON MIDDELBURG 2019 2 ---------- Aan mijn zestal ------------ INHOUDSOPGAVE Ten geleide Inleiding HOOFDSTUK 1: Het recht van opstand Calvijn, Luther en Zwingli, /De 'Monarchomachen'; Beza, /Het Wilhelmus, 24 HOOFDSTUK 2 1572: opstand De opstand in Holland en Zeeland, /Oranje en de eerste vrije Statenvergadering, /In de crisis HOOFDSTUK 3: De vuurproef Het beleg van Haarlem. Requesens stadhouder, /De eerste maanden van het beleg van Leiden, /Oranje in actie. Leiden in het nauw, /Het ontzet: de vuurproef doorstaan, HOOFDSTUK 4: Het front achter het front Het calvinisme in opmars, /Oranje en de voorbereidingen van de synode te Emden, /Preciezen' en 'rekkelijken' te Emden? /Het fundament gelegd: Emden (1571), HOOFDSTUK 5: Terug naar het vaderland: Gereformeerde Kerk in opbouw Herstichting van de Gereformeerde Kerk in Holland, /Synode houden in een barre politieke situatie, /Wie namen het initiatief? /Zat Oranje achter het bijeenroepen van deze synode? /De 'braintrust' van de synode, /De synode als trefpunt en katalysator, /Het agendum, /Kerkelijke moeilijkheden, /Kerk en overheid, HOOFDSTUK 6: Pacificatie van Gent (1576). Het front verbreed... Het keerpunt, t/Het Gentse verdrag, /Voortgezette oorlog, HOOFDSTUK 7: Religievrede. Een poging tot verzoening van het onverzoenlijke./ Opnieuw opluikend calvinisme in het Zuiden, /Voorspel en eerste handelingen
    [Show full text]
  • The Church Tower of the Der Aa-Kerk Keeps a Low Profile
    THE CHURCH TOWER OF THE DER AA-KERK KEEPS A LOW PROFILE The Johannus LiVE marks the definitive dawn of a new era in organs. Never before have the classical pipe organ and the advanced digital organ converged so closely. From now on, you’ll be playing directly on the authentic organs standing in dozens of famous international churches and cathedrals. Fly in a heartbeat from Paris through Utrecht to Dresden, from the comfort of your own living room – With the Johannus LiVE. The Johannus LiVE allows you to play the authentic Schnitger organ from the Der Aa-kerk in Groningen in your own living room. • organ builder: Schnitger • style: North German Baroque • number of stops: 40 • start of construction: 1702 STOPLIST PEDAAL RUGPOSITIEF Bourdon 16 Vt Quintadena 16 Vt Subbas 16 Vt Praestant 8 Vt Quint 10 2/3 Vt Gedekt 8 Vt Praestant 8 Vt Octaaf 4 Vt Holpijp 8 Vt Roerfluit 4 Vt The organ chronicles of the Der Aa-kerk in Octaaf 4 Vt Gemshoorn 2 Vt Groningen are full of spectacle. Here’s a brief Bazuin 16 Vt Sifflet 1 1/3 Vt history: When Theodorus Faber, the first organ Trompet 8 Vt Scherp IV-V sterk builder, died in 1659, he left a half-built Trompet 4 Vt Dulciaan 8 Vt organ behind. Trompet 8 Vt HOOFDWERK His successor, Andries de Mäer, was banned from the city shortly BOVENWERK Praestant 16 Vt afterwards due to misconduct, and his replacement Jacobus Galtus van Hagerbeer succeeded in completing the organ, but then four Bourdon 16 Vt Praestant 8 Vt years later had to watch in dismay as the church tower and organ Octaaf 8 Vt Holfluit 8 Vt went up in flames after a lightning strike.
    [Show full text]
  • Europe in GRONINGEN Open Monument Day European Eyes 8 on Saturday 8 September 2018 Groningen September Groningen Is an Increasingly International City
    Walking tour: Groningen saturday through EUROPe IN GRONINGEN Open Monument day European eyes 8 On Saturday 8 September 2018 Groningen september Groningen is an increasingly international city. That’s clear not celebrates the 23rd edition of the national Open just from architectural styles and the global cuisine to be found; Monument Day. The theme of the day this year 2018 it’s evident from the many international residents. But how is ‘In Europe’. Groningen employs this theme to do these Europeans actually see and experience the city? Two spotlight European influences on (and elements guides, one from Croatia and one from Switzerland, both living of) the cultural heritage of the city. In addition, in Groningen, will give personal tours in which they show us you’ll get the chance to view the city in a their Groningen. Which places remind them of home, which are different way, namely through European eyes their favorite buildings and why? Groningen reveals itself to be very much situated in Europe; Time: 16.00 and 19.30 European influences can be found everywhere in our cultural Duration: 2 hours heritage. Start: entrance to the Groninger Museum, Museum Island 1 Mandatory registration: online via platformgras.nl/OMD18 (max. The population is also international: many foreign students and 20 pers.) expats have found their way to this bustling little city. For Open ik in r ss am Monument Day we have compiled a special program around the eg w erh thue st orre o m k o ssen à theme. For example, there is a travel guide available that takes oe a om s th s .
    [Show full text]
  • University of Groningen Civic Culture, Patrimonial State En Sociaal Kapitaal
    University of Groningen Civic culture, patrimonial state en sociaal kapitaal Peterzon, Marike Dora IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document Version Publisher's PDF, also known as Version of record Publication date: 2016 Link to publication in University of Groningen/UMCG research database Citation for published version (APA): Peterzon, M. D. (2016). Civic culture, patrimonial state en sociaal kapitaal: De stad-Groninger elite in de zeventiende eeuw. University of Groningen. Copyright Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons). The publication may also be distributed here under the terms of Article 25fa of the Dutch Copyright Act, indicated by the “Taverne” license. More information can be found on the University of Groningen website: https://www.rug.nl/library/open-access/self-archiving-pure/taverne- amendment. Take-down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim. Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): http://www.rug.nl/research/portal. For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum. Download date: 09-10-2021 Civic Culture, patrimonial state en sociaal kapitaal De stad-Groninger elite in de zeventiende eeuw © 2016 Marike D.
    [Show full text]
  • Repertorium Dtb
    REPERTORIUM DTB GLOBAAL OVERZICHT VAN DE NEDERLANDSE DOOP-, TROUW- EN BEGRAAFREGISTERS E.D. VAN VOOR DE INVOERING VAN DE BURGERLIJKE STAND CONCISE REPERTORY OF DUTCH PARISH REGISTERS, ETC. GLOBALUBERSICHT DER NIEDERLÄNDISCHEN KIRCHENBÜCHER U.A. door W. WIJNAENDTS VAN RESANDT TWEEDE DRUK herzien en bijgewerkt door J. G. J. VAN BOOMA 'S-GRAVENHAGE — 1980 ISBN 90 70324 07 5 © 1969, 1980, 1998 Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag Centraal Bureau voor Genealogie, Prins Willem-Alexanderhof 22, 2595 BE Den Haag, Postbus 11755, 2502 AT Den Haag. Internet http://www.cbg.nl. Centrum voor familiegeschiedenis waar behalve de eigen collecties ook die van het Koninklijk Nederlandsch Genootschap voor Geslacht- en Wapenkunde in beheer zijn, alsmede genealogische verzamelingen van het Rijk. Tel 070¬ 3150570 (genealogische en heraldische inlichtingen), 3150510 (boek- bestellingen), 3150580 (persoonskaarten), 3150500 (algemeen). Grafische productie: Krips, Meppel Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur en de uitgever. No part of this work may be reproduced in any form by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the author and the publishers. INHOUD — CONTENTS — INHALTSÜBERSICHT Ten geleide VII Woord vooraf bij de tweede druk IX Algemene opmerkingen XI General Remarks XII Allgemeine Bemerkungen XIII Repertorium — Nederland — The Netherlands — Die Niederlande ... 1 — Buitenland — Abroad — Ausland 245 — Grensplaatsen — Border towns — Grenzörter .... 253 — Militairen — The Military — Das Militär 257 Lijst van geraadpleegde literatuur — List of consulted litera­ ture — Liste der benutzten Literatur 263 Glossarium — Glossary — Glossar 275 — Index op afkortingen — Index of abbreviations -— Index der Abkürzungen 285 V TEN GELEIDE Het Repertorium op de doop-, trouw- en begraafregisters is van groot belang voor allen die zich met familie-onderzoek bezighouden.
    [Show full text]
  • VNK Bibliografie 2002
    Bibliografie 2002 Nederlands onderzoek naar middeleeuwse beeldende kunst en kunstnijverheid van 1997 tot en met 2001 INLEIDING Wie zich enigermate interesseert voor kunst uit de Middeleeuwen en de Renaissance zal in deze bibliografie misschien weinig verrassends aantreffen. Wat echter wel verrast is, denk ik, de hoeveelheid. Dankzij het zeer te prijzen speurwerk van Matthijs Ilsink liggen er nu ruim 700 nummers voor ons uit de jaren 1997 tot en met 2001. Weliswaar zitten daar zeer vele korte bijdragen en zg. vakpublicaties bij, maar dan nog is de oogst aanzienlijk. Als we afzien van de sterke Leidse specialismen van Koptische en Byzantijnse kunst, richtte het onderzoek zich vooral op de Nederlanden en Italië. Alle kunsthistorische opleidingen zijn vertegenwoordigd, waarbij in het bijzonder opvallen Utrecht, met voornamelijk schilderkunst; Groningen, met Nederlandse en Italiaanse schilderkunst, al dan niet in samenhang met materieel- technisch onderzoek; en Nijmegen, met Nederlandse en Italiaanse schilderkunst, Nederlandse beeldhouwkunst en wat met een ongelukkig woord kunstnijverheid heet (maar vooral betrekking heeft op héél veel pelgrimstekens). De onderwerpen van de publicaties maken een consistente indruk, wat betekent dat men in staat is zijn specialismen te ontwikkelen en daarover regelmatig te publiceren. Ook zijn er in het onderhavige tijdvak redelijk veel proefschriften verdedigd: drie in Nijmegen, drie in Utrecht, twee aan de Universiteit van Amsterdam, twee aan de VU, twee in Leiden en een in Groningen. Het Italië-onderzoek
    [Show full text]
  • De Der Aa Kerk
    GRONINGEN – DE DER AA KERK De oudste bron waarin de kerk wordt vermeld is de bevestigingsbrief van de Utrechtse bisschop Otto III uit 1246. Hierin wordt een besluit van een van zijn voorgangers, waarin staat dat de bestaande kapel als parochiekerk zal functioneren, bevestigd. De conclusie is gewettigd dat deze oudste kerk in het eind van de 12e eeuw tot stand moet zijn gekomen. Een kruisbasiliek ongetwijfeld, waarschijnlijk met drie schepen. Een en ander blijkt uit de opgravingen door het Biologisch-Archeologisch Instituut en door de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek en uit onderdelen van de huidige kerk uit die periode: aan de oostzijde van het dwarsschip zijn de fundamenten van twee halfronde absiden teruggevonden en in de wanden zien we nog sporen van deze uitbouwen. De zijschepen waren half zo breed als het middenschip; tussen de huidige pijlers zijn de funderingsresten van lichtere steunpunten opgegraven. De toenmalige kerk heeft vermoedelijk een inpandige toren gekend. Deze gegevens laten een plattegrond zien, die veel overeenkomst vertoont met de romano-gotische Martinikerk. De restauratie heeft geen gegevens opgeleverd over de vorm van de voormalige koorsluiting. In de tweede helft van de 14e eeuw begon men met de vergroting van de kerk. Het koor kreeg overwelfde zijschepen; de absiden aan het transept moesten verdwijnen. Toen werd ook de overwelfde sacristie gebouwd met twee verdiepingen, waarvan de huidige consistoriekamer een restant is. Niet veel later bouwde men een vrijwel geheel nieuw koor, deels op de oude fundering, maar hoger opgetrokken en naar het oosten uitgebreid. Zo wordt in 1425 vermeld: ‘Is dat nie koer angelecht van onser Lever Vrouwenkerck ter Ae’.
    [Show full text]
  • University of Groningen Kerkelijke Verdeeldheid Koopmans, J.W
    University of Groningen Kerkelijke verdeeldheid Koopmans, J.W. Published in: Ooit gebouwd voor altijd IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Publication date: 2009 Link to publication in University of Groningen/UMCG research database Citation for published version (APA): Koopmans, J. W. (2009). Kerkelijke verdeeldheid: over Schoenmaker, Knijff en Schortinghuis. In P. Breukink, F. Ekkers, S. van der Hoek, J. Paauw, & D. Bosscher (editors), Ooit gebouwd voor altijd: 40 Jaar Stichting Oude Groninger Kerken (blz. 74 - 75). Groningen: Stichting Uitgeverij Philip Elchers. Copyright Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Take-down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim. Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): http://www.rug.nl/research/portal. For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum. Download date: 12-11-2019 2.1 het geloof Joop W. Koopmans F Joop Koopmans Kerkelijke verdeeldheid: over Schoenmaker, Van katholiek naar protestants. Geschiedenis van het uiteenvallen in allerleiKnijff en Schortinghuis kerkgenootschappen Joop W. Koopmans De zestiende eeuw was voor het Nederlandse kerkvolk een ver- Enkele geestelijken in Appingedam waren de eerste Groningers ‘geëxerceert’ worden.
    [Show full text]