MSX Computer Magazine 40 Aktu Publications B.V

Uiteindelijk wil je toch een Sony computer

Supersnelle MSX2+ Personal Computer Adviesverkoopprijs: Hfl. 1495,-

19.268 kleuren tegelijk 15 geluidskanalen (o.a. 6 sound en 5 rithme Vamaha F.M.) Snelle dubbelzijdige drive Geheugen: 368k ROM en 20mB RAM Snel heidsregelaar en pauzetoets Aansluiting: RGB (SCART) voor monitor en TV Netaansluiting : 220 Volt

Importeur: Onder andere verkrijgbaar bij: MSX Centrum Fotostudio Foka W. de Withstraat 27 Kerkstraat 8 1057 XG Amsterdam 5751 BH Deurne Fax 020 - 167058 Tel.: 04930 - 12687 Tel. 020 - 167058 (bel voor informatie tussen 14.00 en 18.00 uur)

DEALERS AANVRAGEN WELKOM MSX COMPUTER MAGAZINE is een uitgave van Inhoud MSX Computer Magazine 40 Aktu Publications b.v. Amsterdam Redactioneel 5 MSX Computer Magazine verschijnt acht maal De Trukendoos 34 per jaar. Kort Nieuws - Beurzen 38 Redactieadres MSX2+ uit MSX2: de hc:rdware 39 MSX Computer Magazine Harddisk-nieuws: goedkope zelfbouw-kits 44 Postbus 61264, 1005 HG, Amsterdam MSX-beurs in Zandvoort 48 Tel.: 020 - 845995 BK - luxe filecopier 51 Fax :02 ~862719 UitgeverIHoofdredacteur Wammes Witkop Rubrieken Redactie Eerste Hulp Bij Overleven 6 Max Barber, Paul te Bokkel, Ronaid Egas, Hans Niepoth, Harry van Horen, Markus The, Programma-Service 12 Marièlle Mink, André Knip, Edgar Hildering, MCM's LezersService 14 Robbert Wethmar, Lies Muller, Mathijs Perdec, Kees Reedijk, Aat van Uijen, Wim Vredevoogd, Art Gallery 45 Ries Vriend. MCM's Public'Domain 49 Vragentelefoon redactie Cursus ML op de MSX, deel 1 58 De redactie is telefonjsch alleen bereikbaar via I/O'tjes 62 02~60743. Op dit nummer staat een Oeps 66 antwoordapparaat, waarop we eventuele correcties op artikelen en listings inspreken. Bovendien zijn we minimaal één keer per week via dit nummer rechtstreeks bereikbaar. Wanneer, dat maken we Besprekingen ook via het antwoordapparaat bekend. Advertenties Spelbesprekingen 17 tel.: 02~45975 MCR: MultiCartRidge 23 Geldend advertentie tarief 1 juli 1990 Super Music Editor 36 Progrannnnaservice Hi-Soft Pascal80 compiler 55 Voor het bestellen van cassettes en diskettes kunt u de bon elders in dit blad invullen en opsturen naar: MCM LezersService Listings Postbus 61264 1005 HG Amsterdam Rubliklok, het betere puzzelwerk 26 Losse nunnnners Invoer Controle Programma 64 Heeft u vragen 9ver het nabestellen van losse nummers, bel dan met Mirjam Engelberts, afdeling lezers service 020-845995 Vornngeving Marièlle Mink Fotografie Drukke tijden in MSX-land . Na de harddisk nu alweer nieuwe Europese hardware: de MCR. Jan Bartelsman Die letters staan voor MultiCartRidge, een connbinatie van Memory Mapper, RAMdisk en Jeroen Brouwer printerbuffer. Ideaal, voor serieuze gebruikers, tot 1 hele Megabyte RAM aan toe! Zetwerk & lithografie De ombouw van MSX2 machines naar MSX2+ modellen houdt de gemoederen nog steeds Perscombinatie producties Amsterdam verhit. Wij vertellen u dit keer hoe dat precies moet, qua hardware. Niet om nu meteen zelf Druk te gaan doen, als u geen soldeerder bent, maar leerzaam is het zeker. Tijl Offset Zwolle Qua listings lijkt het misschien wat weinig, dit keer. Maar vergis u niet, Rubiklok is groot genoeg om vooral met het Invoer Controle Programma in te tikken. Een boeiend en lastig Distributie Beta Pressivan Ditmar, Gilze spel, Rubiklok. Tel.: 01615-7800 Dan BK, wat staat voor BestandsKopieerder. Geen listing, zo'n 13 Kb leek ons wat veel, in hexadecimaal. Maar het is wel de fraaiste filecopier die we ooit gezien hebben op MSX, Toezenden nnateriaal en we maken er nog Public Domain van ook! BK is namelijk de eerste onder MemMan, Tenzij uitdrukkelijk anders overeengekomen heeft MCM het recht om vrijelijk te beschikken over alle MCM's memory Manager, geschreven toepassing. haar toegezonden materiaal. MemMan zelf krijgt ook weer aandacht, in de vorm van een fIks artikel, voer voor programmeurs. Onder MemMan kan er heel wat meer, op de MSX. Abonnennenten Een abonnement op MCM kost f 50,- voor 8 nummers En vol nummer, deze MCM. Met de nodige zaken die werkelijk heet van de naald zijn, zoals de Super Music Editor, een programma dat in eigen beheer door de programmeur Het abonnement kan elk gewenst moment ingaan wordt uitgebracht. Prima! (zie de bon elders in dit blad) en wordt automatisch verlengd, tenzij een maand voor de vervaldatum Of de al genoemde MultiCartRidge, de makers hebben moeten pezen om onze deadline te schriftelijk opgezegd. halen.

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990 - 3- w

~~~If(] Computervertrieb GmbH, RombergstraBe 16, D-4715 Dovensberg = WestGermany Tel.: **49-2593/6168 Fax: **49-2593/7234

SPOFFERS

FM-Stereo Pak SPOFFERS 100% FM-PAC compatible Met software en Nederlandse handleiding PHILlPS NMS 8280 Hn.199,- msx-2 video computer Hn.1749,-

PHILlPS NMS 8245 Deze aanbiedingen van msx-2 computer producten zijn geldig zolang Hn.999,- de voorraad strekt, tot uiterlijk 30 september 1990 IEDEREEN DIE DIRECT BIJ SPOFFER HSH BESTELD KRIJGT EEN KADO TER WAARDE VAN CA. STAR MSX PRINTER Hfl.24,- (SG 30? voor MSX) Hn.399,- SPOFFER

PHILlPS MSX MODEM NMS 1255 + SOFTWARE met Nederlandstalige documentatie Hn. 169,-!! ~------~------~ MSX ROMS en MegaROMS VOOR A.M.C. van Kinderen's f34,- DEEP FOREST- ANDROGYN US - RASTAN SAGA MSX EPROMMER SUPERTRITORN - GUARDICS (TOEPROM, Nieuwe versie) inclusief: ADAPTER BOARD NIEUWE KONAMI'S (voor 27: 08,16,32 en 512 een cartridge) QUARTH MegaROM MSX-2/2+ Hn.279,- Hn.119,- SOLID SNAKE (METALGEAR 2) Minimum bestelbedrag 4MegaROM MSX2-/2+ Hn.30,- Hn.159,-

TRADE ENQUIRIES __------1 WE LCOME Products from ------

bl*w'89 Springlevend! MSX is absoluut niet dood, heb ik tot mijn plezier de afgelopen weken mogen bemerken. Sinds MCM in eigen beheer wordt uitgegeven - en we eerlijk gezegd ook weer wat actiever zijn geworden - zijn de ontwikkelingen haast niet bij te benen. Soms denk ik bijna dat we wat teveel hooi op de vork genomen hebben, gezien alle drukte op de kantoren. Zo is de LezersService een doorslaggevend succes gebleken. En dat succes, dat is toch een beetje een tweesnijdend zwaard. Zolang de programmatuur niet helemaal marcheert is het verschrikkelijk veel handwerk, meer dan we hadden ingeschat. Dat heeft natuurlijk zo zijn gevolgen, wat betreft de werkdruk. Maar we gaan door met de postorderafdeling, want het voorziet duidelijk in een behoefte. En deze keer zijn er weer de nodige nieuwe aanbiedingen!

Ook anderen zijn uitermate actief op MSX-gebied. Zo heeft Stichting Code de MultiCartRidge - MCR - uitgebracht. Die MCR is een ideaal stukje hardware, waar één van de redacteuren in dit nummer lyrisch over bericht. Alleen, dat de test zo diepgravend zou worden dat de brave borst dagen niets anders deed dan MCR testen, dat was een beetje een streep door de tijdsrekening. Kwalijk kan ik het hem echter niet nemen. Die MCR is echt precies wat iedere MSX nodig heeft: een geheugenuitbreiding met een ingebouwde memory mapper en een RAMdisk. Dat RAMdisk programma staat in EPROM en is dan ook altijd beschikbaar. Bovendien, de RAMdisk is beschermd tegen programma's die zonder meer de hele mapper willen inpikken, dus ook bruikbaar bij Ease! REDACTIONEEL Bij die MCR kan je bovendien precies opgeven hoe het extra RAM - maximaal één MB op dit moment - gebruikt moet worden. Dus, hoeveel als mapper beschikbaar moet zijn, hoeveel afgeschermd moet worden voor de RAMdisk en, als klap op de vuurpijl, hoeveel er als printerbuffer moet worden ingezet. Een heel intelligente printerbuffer, compleet met statuslampje ! Eerlijk is eerlijk, ik geloofde in eerste instantie niet zo in dit project, maar de praktijk bewijst mijn ongelijk. Proficiat Mischa, ik hoop dat de MCR het succes krijgt wat het verdient!

Ondertussen staat het MemMan project ook niet stil. Als alles klopt treft u in dit blad een voor programmeurs bestemd technisch verhaal aan, waarmee men voortaan MemMan-com patibele programma's kan ontwikkelen. Daarnaast hoop ik dat we de ruimte hebben voor BK, de Bestands-Kopieerder. Het eerste programma dat MemMan gebruikt, en hoe! Een utility die zijn gelijke niet kent op MSX-gebied. Beide programma's zijn expliciet Public Domain, maar lopen wegens technische redenen pas vanaf volgende maand mee in de vernieuwde MCM-PD rubriek. Wie nu al van Mem Man en BK wil kunnen profiteren zal de MCM-diskette moeten bestellen, of even rondneuzen in een BBS. Ik denk namelijk dat iedere sysop deze programma's wel zal opnemen.

Ons MSX2 naar MSX2+ ombouw-artikel in het vorige nummer heeft ook heel wat reacties losgemaakt. Woedende ombouwers, kritische ombouwers, twijfelende ombouwers en - tot mijn verbazing - vermanende woorden. Meerdere mensen vroegen zich af of MCM nu geheel van koers aan het veranderen was, want de MSX2+ ROM's - waar iedere ombouwer van uit moet gaan - zijn door copyright beschermd. En door het recept te publiceren hoe die ROM's aan te passen zouden we het piratiseren van de ROM's bevorderen. Nu hadden we ons dat natuurlijk ook al lang beseft, maar het feit dat de MSX2+ niet in Europese versie is uitgebracht leek ons een argument om in dit geval het copyright het copyright te laten. De kritiek heeft echter hard toegeslagen op de redactie, momenteel beraden we ons of we die ROM-aanpassingen zullen publiceren of niet. Het hardware-verhaal staat natuurlijk wel in dit nummer, maar wat het tweede gedeelte betreft, we zijn er nog niet uit.

Goed, leven genoeg in de brouwerij. De redactie werkt zich half over de kop, de deadline is weer eens moordend. Instortende apparatuur - MS-DOS computers natuurlijk - helpen daar ook niet bij. Zodat ik op dit moment nog niet eens zeker kan zeggen of de recensie van Financial Solution in dit nummer zal verschijnen. Inderdaad, een administratiepakket op de MSX. Behoorlijk compleet: boekhouding, facturering en artikeladministratie. En dan te bedenken dat iemand me een paar maanden geleden vroeg 'of we een MSX -tijdschrift nog wel zouden kunnen vullen'!

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990 - 5- Eerste Hulp Bij Overleven Avonturiers, ruimtebonken, E.H.B.O. is het laatste of eerste toe op te kunnen rapen. Neem vervolgens de tijdreizigers en laser-kan no vluchtsoord voor diegenen onder ons die pillen in - zoveel water in de buurt, maar het ook allemaal niet meer weten. Bij dit moet droog ingenomen worden - en ga niers, wie vinden er nu geen E.H.B.O. kan men terecht voor informatie verder. Vergeet de zuurstoffles niet! Blijf baat bij MCM's Eerste Hulp over adventure games, tips voor en over doorlopen totdat je een ladder omlaag ziet. Bij Overleven? spellen én andere wetenswaardigheden. Deze ladder heeft een bepaald doel, Geheime passwords, slimme Uw tips zijn altijd welkom onder het namelijk omlaag gaan; doe dit dan ook. Je trucs, zelfs POKE's om vals te motto: Helpt Uw MSX Mede-computar zult merken dat de omgeving ietwat Mens! waterig wordt. Je bent nu in dat deel van spelen kunt U in deze rubriek de duikboot aangekomen wat onder water vinden. Maar, om de E.H.B.O. Thunderbirds Go, Go, Go staat. te kunnen schrijven moet de Loop naar links en open de eerstvolgende redacteur van dienst wel uw Zoals beloofd in deze E.H.B.O. de deur. Let op, je gaat deze deur niet door hulp hebben. Stuur in, die oplossingen van het tweede en derde maar loopt terug naar de schakelaar aan de Thunderbirds avontuur. muur. Zet deze in de andere stand. Ga nu kaarten en verslagen van naar rechts totdat je wederom een deur verre reizen door Computer In het tweede avontuur, 'Sub Crash' is, tegenkomt. Open ook deze maar ga niet land. zoals de vorige keer vermeld, de nucleaire naar binnen! Loop naar het midden van onderzeeër Oceanic Star gezonken als het veld waar je weer een schakelaar ziet. gevolg van een explosie aan boord. Een Haal deze schakelaar over. team van International Rescue schiet te Het wordt tijd om even buiten de schade hulp in Thunderbirds 4. Teamleden zijn op te gaan nemen. Ga naar links totdat je Gordon en Alan, hun opdracht is de bij het gat in de romp komt. Betreed de onderzeeër te bereiken voordat deze in een oceaanbodem en kijk rustig rond, onder onderzee-vulkaan verdwijnt. Om te voor wijl naar rechts wandelend. Bedenk echter komen dat dit gebeurt moet het water uit wel dat in deze wateren nogal wat haaien de duikboot gepompt worden. De verdere voorkomen; houd derhalve het afweer reddingsactie omvat het stopzetten van de middel gereed. Op het moment dat de haai kernreactor. verschijnt verdoof je hem en gaat verder naar rechts. Je zult al snel een geel pasje Na dankzij de code 'recovery' dit vinden. Ik heb overigens kleurafwijkin avontuur betreden te hebben moeten er gen geconstateerd bij de pasjes. Zó was op eerst een aantal zeer belangrijke beslissin de eerste machine het pasje van de gen genomen worden. Welke uitrusting kapitein blauw, maar op een andere moeten de beide teamleden meenemen? machine ietwat groenig. Houdt hier even Gezien het stralingsgevaar is het verstan rekening mee, belangrijk is echter dat dig Alan anti-stralingspillen voor eventu beide pasjes duidelijk onderscheiden ele overlevenden mee te laten nemen. moeten worden. Bovendien kan het wel eens een lange tocht worden dus een extra zuurstoffles is Raap het pasje op en betreed de duikboot ook nooit weg. Hetzelfde geldt voor weer. Ga naar links totdat je bij de Gordon, ook hij moet een zuurstoffles schakelaar komt. Schakel de pompen in meenemen. Daarnaast dient hij ook nog door deze schakelaar om te zetten, het het middel om haaien af te schrikken op water zal nu langzaam wegstromen. Nu dit zak te steken. deel van Gordon's taak goed afgelopen is moet hij weer terug naar boven. Ga via de Alan gaat als eerste aan het werk. Ga één ladder rechts omhoog, ga naar links en scherm links en klim vervolgens omhoog. klim verder. Blijf naar links gaan totdat je Kijk goed uit ofje de kapitein kunt vinden. een ladder omlaag ziet. Ga omlaag en loop Geef de kapitein de pillen om hem aan te naar rechts totdat je in de controlekamer sterken, hij zal uit zijn coma komen en je komt. Dit is de ruimte waar zich de een pasje overhandigen. Als rasechte bedieningsapparatuur van de kernreactor bureaucraat beseft ook hij dat je dat nodig bevindt. Met behulp van deze computer zult hebben op je verdere tocht. terminals wordt het uitzetten van de Op dit moment komt Gordon in actie. Laat reactor opgestart. hem omlaag en vervolgens naar links Plaats Gordon voor de rechter terminal en gaan. Twee schermen later komt hij wat laat Alan met het blauwe pasje naar de anti-stralingspillen tegen welke ingeno controlekamer komen. Hiervoor Illoet hij SPEL-TIPS VOOR MSX men moeten worden. Je zult de zuurstof vanaf de plaats waar hij het pasje gekregen fles even moeten neerleggen om de pillen heeft twee ladders afdalen, naar rechts

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990 - 6- -

lopen tot de volgende ladder omlaag en 53 en 55. Wanneer iemand in het bezit is Deze laarzen zorgen ervoor dat je sneller deze ook afdalen. De controlekamer kan van een compleet overzicht en de exacte links-rechts kunt bewegen. Een andere nu bereikt worden door naar rechts te gegevens over hoe deze velden te manier om aan deze laarzen te komen lopen. Alan moet de linker terminal betreden?, dan hou ik me aanbevolen. Het (zoals beschreven in E.H.B.O. 22) is vlak inschakelen met behulp van het pasje. postbusnummer is bekend, waarde lezers. voor de warp op 142 het op en neergaande Laat onmiddellijk Gordon met het gele balletje met het vraagteken aan te raken. pasje zijn terminal opstarten. Wanneer dit Jajajaja De laarzen worden dan automatisch je allemaal goed gaat zal de reactor deel. Overigens, je kunt de armband ook uitgeschakeld worden. Werd aangetroffen op menig brief(kaart) op 298 aan de nijvere neringdoende als die de laatste dagen de postbus binnen cadeau vragen. Met de paarse laarzen uit De missie wordt tot een goed einde dwarrelde. Eén lezer wist het zelfs op een niveau 13 kan in die bochten waarin je gebracht door één van de teamleden naar piepklein I/O'tje te pietepeuteren wat bij langzaam wegglijdt gewoon doorgelopen Thunderbirds 4 te laten gaan. het met de I/O'tjes belast redactielid voor worden. En dat spaart ook weer tijd. de nodige verwarring zorgde. Was dat nu King's Valley 11 een Inputje of een Outputje? En zoja, wat Dankzij deze extra tijdwinst moet het wilde deze lezer dan? mogelijk zijn de prinses op een wat KV2 is het laatste spel dat officieel door Mijn dank aan een ieder die P.P. een goed vreugdevollere wijze te ontmoeten. Vlak Konami in Europa is uitgebracht. Jammer hart toedraagt. Zoals jullie merken voor het eind nog even een Phrysaurus genoeg niet de MSX2 versie, doch de vermijd ik zorgvuldig P.P. voluit te verslaan en je kunt de behoorlijk bevolkte eerlijkheid gebiedt te vermelden dat de schrijven, ik bevind me nog steeds in troonzaal betreden. Pa P. staat ietwat MSX2 versie niet zo grandioos veel beter gevaarlijk water in dat opzicht. Het bedroefd naast het ziekbed van de prinses. is qua graphics. Wat dat betreft kan redactionele hoofd kijkt de laatste dagen Zowel de prinses als de koning hebben nu Konami toch heel erg veel op MSX1! redelijk grimmig. Er schijnt nogal wat trouwens wel een heel vreemde, hoogrode scheur- en breekwerk op het dentale vlak gelaatskleur aangenomen. Dat is natuur Zoals een ieder welbekend is KV2 een plaatsgevonden te hebben en dat is niet lijk vanwege de redelijk stress-volle uitstekend spel en persoonlijk ben ik daar bevorderlijk voor zijn humeur. Geen situatie waarin men verkeert. dan ook behoorlijk verslaafd aan. Maar! plezierig gezicht voor de omstanders Onze vrind gooit de appel op het bed, de Eerlijk gezegd ben ik nu wel een beetje overigens! En wanneer ik in zo'n situatie prinses ontwaakt en glimlacht tegen hem, uitgespeeld, ik wandel zo door de velden P.P. in volle vlucht in deze kolommen zou waarna ze nog zeer lang en heel gelukkig heen. Dat gekoppeld aan het feit dat ik loslaten dan heb ik zo een flap van een flep leefden en vele kleine p'tjes hun deel geen kans zie zelf velden te ontwikkelen van het Boss-monster te pakken. waren. - hier moet ik uitkijken; feitelijk heb ik er Reden om toch even de nek uit te steken geen tijd voor, maar de hoofdredactionele is het feit dat er licht nadert op de queeste Starship tekstverwerker frommelt daar zo iets naar P.P. 's einde. Zoals bekend is bijna tussen van: 'te lui, bedoelt u meneertje' altijd de prinses niet meer in leven, Aan Starship Rendez-Vous hebben we al is dus een probleem. Gelukkig stuurt af en wanneer ons vrindje het einde van het spel enige tijd geen aandacht besteed. Van toe iemand zelf ontwikkelde velden in en eenmaal bereikt heeft. Van Frederique Matthijs Goofers - sorry als dit fout is, die probeer ik dan ook meteen, maar Souren (Maastricht) kreeg ik een briefje maar het was niet goed te lezen, Matthijs waarom zouden we niet eens proberen een dat ik het allemaal toch een beetje - ontving ik een tip om de laatste hele disk te vullen met nieuwe velden? verkeerd zie. Volgens haar - en daarmee ondeugende plaatjes uit dit onzedelijke Met onze geachte weledelgestrenge en verdient zij meteen de beloofde MeM spel te bekijken. Dat hebben we dus maar zeer eerbiedwaardige heer de uitgever en diskette - heeft zij regelmatig de meest niet gedaan, maar voor wie het experiment diens alter ego de hoofdredactie zetel, heb romantische scènes mee mogen maken wil wagen ... ik persoonlijk afgesproken dat deze disk aan het einde van P.P. 's tocht. Let op! Het is verstandig eerst een kopie via de MeM postorder afdeling door van de disk te maken voordat je deze iedere KV2'er voor een zacht prijsje Als volgt: het gebruik van NORIKO is operatie uitvoert. De E.H.B.O. is niet aangeschaft kan worden. Uiteraard krij compleet uit den boze. Volgens Frederi verantwoordelijk voor gemaakte fouten gen diegenen wiens veld(en) op deze que zijn de laarzen die je in niveau zes en waardoor de disk niet meer te laden is. In speciale MeM Kings Valley 2 E.H.B.O. dertien krijgt, essentieel om de prinses in het kader staan de Basic commando's die data disk (dat past nooit op het diskette levende lijve te mogen aanschouwen. Met ingetoetst moeten worden. label) deze disk compleet gratis! deze laarzen kun je de reistijd behoorlijk verkorten. Gelukkig hoef je de blauwe Reset de computer en het spel start op met Maar jullie begrijpen dat dergelijke laarzen uit niveau zes niet bij de winkelier het derde plaatje. Kies vervolgens het commerciële overwegingen verre van mij op 335 te kopen, maar je krijgt ze cadeau vijfde voorwerp en je zult het vierde zijn, ik wil alleen maar KV2'en en liefst wanneer de witte armband gekocht wordt. plaatje zien. Voor de liefhebber! honderden velden lang. Wie zorgt voor mijn gebrek aan slaap? NAME "MBO.MPC" AS "TUSSENFI.LE" Het fenomeen muziek en puzzle velden NAME "MB2.MPC" AS "MBO .MPC" binnen KV2 is bekend, naar ik aan mag NAME "TUSSENFI.LE" AS "MB2.MPC" nemen. Maar tot op heden ben ik nog geen NAME "MB1.MPC" AS "TUSSENFI.LE" compleet overzicht tegengekomen. Ik NAME "MB3.MPC" AS "MB1.MPC" weet dat er speciale velden zitten in NAME "TUSSENFI.LE" AS "MB3.MPC" ondermeer niveau 7,20,32,40,43,50,52,

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

-7 - Esmerald Is Ie stage 2: 2331442341 stage 3: 3230031740 Een vraag bereikte me over dit alweer wat stage 4: 0795586315 oudere, maar niettemin uitstekende ad venture van Level 9. De geachte 5AB022220 waarbij A wapens (1-6) vragenstelster, die haar naam niet volledig = level (1-5) op de brief vermeldde maar volstond met B = 52X0021LLO waarbij X level (1-5) Elina wilde weten wat je nodig hebt om de = levens (1-99) hamer ('clawhammer') en de schroeven LL = draaier - 'screwdriver' - te kopen. Nu weet ik niet hoelang Elina MSX Computer Magazine al leest, maar in MCM 28 stond Passwords Fantasm Soldier de volledige kaart van Esmerald Isle en in MCM 30 de complete uitwerking. Mocht ook jij vastzitten in dit spel, dan is het Noot van de hoofdredacteur doorzichtige gedaas over ene P.P. inder misschien verstandig die nummers even daad niet verstandig gebleken. Want na te bestellen. Maar het antwoord op Gaat dan niets deze scribent te ver? Is het hoewel de uitgever nog immer niet Elina's vragen kan hier wel gegeven nu echt nodig om mijn persoonlijke overtuigd is van het feit dat deze rubriek worden. De schroevedraaier is te koop problemen in de openbaarheid te bren met zijn redacteur - dient te sneuvelen heb zoals alles te koop is: met geld, en wel het gen? Mijn tandarts is gebonden aan zijn ik hoogstpersoonlijk toegeslagen. Sinds papiergeld dat je verzameld hebt. beroepsgeheim, mijn redacteuren - en dan gisteren loopt de EHBO' er wat schichtig vooral deze wandelende joystick - achten door de burelen, ik heb zijn joystickje in Fax klaarblijkelijk niets heilig. beslag genomen. Maar goed, het is een feit. Een bezoekje Via de fax, dat wonderbaarlijke apparaat aan de tandarts is me behoorlijk slecht Dat leek me de meest toepasselijke straf, wat bij uitstek geschikt is voor de bekomen. Twee niet al te beste wortels en nadat ik hem in ronduit verdachte productie van de meest wonderlijke onzin een uurtje van het betere graaf- en omstandigheden voor zijn schermpje kreeg ik wat losse flodders binnen. De fax spitwerk hebben mijn humeur er niet beter aantrof Die laatste beelden van Starship was niet ondertekend noch van verdere op gemaakt. En in dat licht bezien is dit Rendez-Vous zijn nietfatsoenlijk meer! gegevens voorzien, maar de fax computer gaf aan dat de verzender W. Elling Cuyk zou zijn. Met dank voor sommige van tips, maar kan het niet wat E.H.B.O. vriendelij ker voortaan? Bovendien heb ik wat King's Valley 11 Club diskette moeite met het copyright tekentje op iedere pagina van de fax. Betreed ik nu Onze EHBO'er wordt op zijn wenken Eventjes testen was er niet echt bij, om niet legale paden? bediend. Want·toen zijn stukje op .de een echte indruk van de velden te De flodders waren de volgende. Het redactie arriveerde lag daar al weer een krijgènheeft één onzer redacteuren tot password voor deel twee van Ocean 's tijdje een kort artikeltje omtrent een diep in de nacht moeten springen en Freddy Hardest luidt' 897653'. Ook voor disk, propvol met King's VaUey n hakken; ZIjn vijfde functietoets, conti Navy Moves stuurde W.E.C. een pass velden; We hebben bet maar meteen nue, heeft hier erg onder geleden; maar word: '53817'. geplaatst. het speelplezier mocht er zijn. Tot slot nog even wat passwords voor Wat ons betreft, deze diskette is een Fantasm Soldier (gaaf spel!). Zie hiervoor Onlangs werd er op de redactie een prachtige aanvulling op de Kin1fs het kader op deze pagina. diskette ter recensie aangeboden met Valley 2cartridge van KonamL De Rest mij nog u allen te wensen: een zestigtal extra. speelvelden voor meesten Zullèn het spel onderhand wel Happyadventuring! Konami'$ Kmg's Valley 2. De namen hebben uitgespeeld en kunnen dus van de velden zijn gekozen uit·. een weer 'opnieuw' aan dit prachtige spel bekende trilogie, waarvan· we hier de beginnen met mooie en originele naam niet zullen noemen aangezien de velden. De prijs van de diskette - kopers van een disk kunnenmeed.oen inclusief handleiding - is f 20,-. Voor . aan een kleine prijsvraag van de King's dat geld komt kun je zoiets moois niet Valley 2 club. De vraag die daar zelf maken. beantwoord moet worden is ,.... u raadde het al - welke trUogie wordt er Bestèllen bij: bedoeld? WimChalmet Om nu even terug te komen op de disk Lijsterlaan 30 zelf, razend enthousiast zijn we erover. B-9060 Zelzate Onmisbaar voor de verwoede KV2~ers België onder de MSX-ers, Zestig zeer goed verzorgde velden, netjes afgewerkt en Banknummer 142 141 054 van een hoog tot zeer hoog niveau. van de Rabobank te Sas van Gent.

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

- 8-

x C "p",.,,=**,.L r ~z""ZËa=mt ij' a _

MemMan: de specificaties

MemMan is MCM's geheu moet een applicatie een melding geven dat als floppydisk avant-Ia-Iettre gebruikt kon genmanager, waarmee een MemMan nodig is en stoppen; MemMan worden. Sony heeft ooit een basisontwerp zelf kan verder gaan met zich te gemaakt, dat voornamelijk gebruikt werd MSX-computer opeens onge installeren. in de Personal Databases die in een aantal kende mogelijkheden biedt. Die installatie houdt in dat MemMan van hun machines ingebouwd zit. Voor programmeurs althans, allereerst nagaat welke voorzlenmgen Wegens een tweetal eigenschappen van want Mem Man is nu typisch aangesloten zijn. Momenteel kijkt Mem die modules is besloten die niet op te zo'n programma waar de Man alleen naar de aanwezigheid van nemen. Ten eerste zijn die modules slechts MSX-DOS 2.20, wellicht dat dit in de 4 kB en bij MemMan hebben we de keuze gewone gebruiker nauwelijks toekomst uitgebreid gaat worden. Mocht gemaakt om segmenten van 16 kB te mee in aanraking komt. Het MSX-DOS 2.20 aanwezig zijn, dan ondersteunen. Ten tweede, die RAM doet zijn goede werk in stilte, worden er wat aanpassingen gepleegd modules zitten niet in het gewone op de achtergrond. Net zoals zodat voor DOS2 ontwikkelde program geheugenbereik; ze zijn op de 1/0 poorten de BIOS, waar je als modaal matuur nog steeds functioneert. gezet, waardoor het geheugen niet zonder meer te gebruiken is. Er is geen stuk computeraar ook niets mee te Ondersteund geheugen programmatuur in te zetten, want de Z80 maken hebt. kan er niet bij komen. En in deze versie is Nog even het geheugen op Daarna begint het zoeken naar geheugen. nog niet voorzien in een langzaam - alleen frissen: MemMan is het eer Op een niet-destructieve manier worden voor data bestemd - segment. Voer voor ste project van MCM's pro alle sloten - natuurlijk primair en de toekomst... secundair - doorzocht naar RAM. Als er grammeursgroep dat gereed eenmaal ergens RAM gevonden is, wordt In ieder geval wordt al het gevonden gekomen is. Met MemMan in het getest op consistentie. Dat houdt in dat geheugen in een tabel gezet. Geheugen dat het achterhoofd kunnen we er om de 128 bytes getest wordt of er nog voor MSX-DOS 2.20 al als 'systempage' nu allerlei andere zaken gaan steeds RAM is. Zo niet, dan is er mogelijk in gebruik was, wordt als gereserveerd bedenken. Maar natuurlijk RAM chip kapot, maar waarschijnlijker is overgenomen en ook het basisgeheugen dat er een - voor MemMan niet bruikbare van maximaal 64 kB RAM wordt in de mogen anderen zich ook aan - 4 kB module in een slot gestoken is. tabel gereserveerd. Op die manier is er de Mem Man-standaard hou Deze moet natuurlijk niet verward worden geen kans dat belangrijke systeemgege den, graag zelfs. met een 16 kB module, want die wordt wèl vens overschreven worden. ondersteund. De specificaties dan. In het vorige En daarmee hebben we meteen het Aanroepmethode nummer publiceerden we reeds een onderwerp te pakken dat al sinds het globale inhoud van de memory manager bestaan van memory mappers een teer en Voor het aanroepen van standaardroutines voor MSX2. Dit keer gaan we verder, nu moeilijk punt is. Sommige programma's heeft de MSX een paar mogelijkheden. Bij noemen we de adressen en argumenten wisten keurig alle memory mappers te MSX1 was reeds de BIOS - Basic Input waarmee MemMan gebruikt kan worden. vinden, maar wisten geen raad met 64 kB Output System - vastgelegd. Vaste Voor de uitleg van een aantal termen en modules, laat staan 16 kB modules. adressen voor duidelijk omschreven gedachtengangen achter sommige routi Andere programma's hadden weer nog routines. Met de komst van MSX2 nes verwijzen we graag naar nummer 39. nooit gehoord van het bestaan van een kwamen in de BIOS een paar routines bij. Daar staat een artikel in over de algemene memory mapper en gebruikten van een Een aantal andere routines werd uitge ideeën rond MemMan mapper van 256 kB slechts 64 kB, alsof breid en er werd een subrom ingebouwd. Om te beginnen, de manier waarop het een 64 kB module was. Ook hierin kwam een BIOS te zitten, zij MemMan opstart. MemMan is beschik het een Subrom BIOS. baar in twee versies, een BLOAD versie We willen ons er niet op voor laten staan, Daarnaast werd met de introductie van en een .COM voor wie onder MSX-DOS want eigenlijk vinden we dat het niet MSX al voorzien in nog een soort BIOS, werkt. MemMan begint met te kijken of er anders hoort, maar toch melden we met de Extended BIOS. De Extended BIOS is al een exemplaar van MemMan geïnstal• gepaste trots dat MemMan alle soorten en uitgevoerd in de vorm van een hook op leerd is. De manier waarop dit gedaan maten van 16 kB geheugens en groter adres OFFCAh. Vijf bytes geheugen, dat is wordt, wordt hieronder beschreven bij de ondersteund. Dat kan dus een memory precies genoeg om een willekeurige functie INICHK. Een MemMan-toepas mapper zijn - van maximaal 4 MB - een routine in een willekeurig slot aan te sing moet dezelfde manier gebruiken om 16 kB module op adres 4000h of 8000h of roepen. Nu is het op een gegeven ogenblik te kijken of MemMan reeds geïnstalleerd een 64 kB module waarvan 16 kB op maar de vraag of er op die hook iets is. Als de manager niet gevonden wordt 4000h en 16 kB op 8000h gebruikt wordt. geïnstalleerd is, maar ook daarin is Ooit - in een grijs verleden - hebben voorzien. In het werkgeheugen dat diverse fabrikanten RAM-modules uitge normaal gesproken voor de diskdrive is MSX UTILITY VOOR bracht met 4 kB statisch RAM erin. Met bestemd is één bit gereserveerd voor het GEHEUGENBEHEER een kleine batterij werd dit geheugen op aangeven of de EXTBIO - zoals de spanning gehouden, zodat het zo ongeveer officiële naam luidt - een geldige waarde

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

-9 - LD L,255-"M"-"M" ;Na 2x "M" erbij moet L zijn: -1 aanverwante functies. Zo zijn vanaf functie dertig de systeemfuncties opgeno LD 0, "M" ;MemMan id code LD E,3f/1 ;Subfunctie: IniChk men. Functie 30 zelf was IniChk, nummer CALL EXTBIO ;Eerste keer "M" bij L optellen 31 staat bekend onder de naam Status. Bij aanroep worden geen argumenten meege LD 0, "M" ;L moet nu 255-"M" bevatten LD E,3f/1 geven - behalve D="M" en E=31 CALL EXTBIO ;Nog een keer naar f/IFFCAh natuurlijk. Bij terugkeer zal register HL INC L ;L moet dan -1 zijn geworden het totaal aantal segmenten bevatten. Register BC bevat het aantal nog JR NZ, NOMEMN ;Nee, geen MemMan! ongebruikte segmenten en register DE het versienummer. Verder zal in register Aeen code zitten die in bit 0 aangeeft of Voorbeeld 1, herkennen van een geïnstalleerde MemMan MSX-DOS 2.20 aangesloten is. Eer 0 voor niet, een 1 voor wel. Alle andere bits bevat of niet, bit 0 van adres OFB20h. Het volstaan we te zeggen dat er binnenkort zijn gereserveerd voor toekomstige uit is niet nodig om dit te controleren, op een wellicht al op de MemMan PD diskette - breidingen zoals bijvoorbeeld een hard disksysteem is deze hook altijd geïnitiali• een TSR-Ioader komt, die efficiënt zoveel disk. seerd. mogelijk TSR's in één keer probeert te laden. Merk op dat het totaal aantal segmenten IniChk niets zegt over hoeveel FSEG' s en PSEG' s Natuurlijk bestaat de kans dat een er nog zijn. Dit aantal zegt alleen iets over Ook het aanroepen van de EXTBIO is programma op een gegeven ogenblik een de maximaal beschikbare ruimte bij een gestandaardiseerd. Register D moet een paar blokken geheugen heeft aange mix van FSEG's en PSEG's. identificatiecode bevatten en register E vraagd, maar dat er een fout volgt. Dat kan Het versienummer is in tweeën gesplitst. een functiecode. Gewoonlijk 'hangt' er bijvoorbeeld een diskfout zijn, waarbij er Het deel voor de punt staat in register D, niets aan de EXTBIO, maar met de komst een keuze 'Abort, Retry, Ignore?' komt. het deel na de punt in E. Beide kunnen van MSX-DOS 2.20 en KANJI-uitbrei Als er Abort gekozen wordt, zal het beginnen op 0 en doorlopen tot 9. Geen dingen zijn er wel routines die er gebruik geheugen dat dat programma in beslag ASCn dus, maar puur binair. Op dit van maken. nam niet vrijgegeven worden. Lastig, moment is het versienummer l.O. Contro Er is een redelijke spreiding in identifica want het is wel buiten gebruik. Daarom zal leer hierop en geef een foutmelding als het tiecodes en daarom hebben wij voor een IniChk alle segmenten, die niet op een versienummer van MemMan te laag is. voor de hand liggende identificatie aparte manier aangegeven zijn als zijnde Kijk vervolgens of er nog voldoende gekozen: de 'M' van Memory Manager in gebruik voor de TSR-manager, vrijge geheugen beschikbaar is voor uw pro voor de MSX. Gecombineerd met de ven bij aanroep. Reden om IniChk gramma en weiger op te starten als Status onwaarschijnlijke mogelijkheid dat ook helemaal vooraan een programma te te weinig of geen geheugen meldt. functienummers per ongeluk dubbel testen en daarna helemaal niet meer! voorkomen en de voorziening in een extra Paginafuncties controle binnen een speciale functieaan Status roep, mogen we aannemen dat wie de De door de MemMan initialisatie gevon MemMan standaard volgt, geen proble De functienummers van MemMan liggen den segmenten moeten natuurlijk gebruikt men zal krijgen met andere routines die verspreid. Er is een logische indeling kunnen worden. Daar is het uiteindelijk gebruik maken van EXTBIO. gemaakt waardoor het makkelijk is om om begonnen, nietwaar? Het functienummer van deze routine - later nog functies die in een bepaald Segmenten kunnen niet zoveel. Dat wil IniChk - is 30. Register L bevat bij entry hoofdstuk thuishoren onder te brengen bij zeggen, er zijn niet zoveel mogelijkheden. een willekeurige waarde die na aanroep van EXTBIO opgehoogd zal zijn met de Tabel], overzicht van de MemMan-functies waarde 'M'. Zie voorbeeld 1 voor het herkennen van een geïnstalleerde Mem Man, in tabellis een kort overzicht van nr. naaM invoer uitvoer trefLJoord alle functies opgenomen. BB Us eB HL = segMent B = resultaat FSEG aan op pagina B Bl Usel HL = segMent B = resultaat P/FSEG aan op pagina 1 BZ UseZ HL = segMent B = resultaat P/FSEG aan op pagina Z IniChk kent nog een andere voorziening. lB Alloc B = paginasoort HL = segMent SegMent aanvragen Even een geheugensteuntje: MemMan <1. Z, 3) heeft als belangrijke functie het onder ZB DeAllo HL = segMent niets SegMent LJeer vrijgeven 3B IniChk L = LJillekeurig L = L+"M" (77) Checken op bestaan MeMMan steunen van Terminate and Stay Resident. 31 Status niets HL = totaal 11 Haal status op, totaal Een TSR zal op een gegeven ogenblik segMenten BC = vrije aantal FSEG'sl'PSEG's, ergens een stuk geheugen willen vasthou segMenten den. Als datagebied, danwel om zichzelf DE = versie aantal vrij, versie nr neer te zetten. Prima, maar hoe weet het nUMMer A = apparatuur systeem dat die pagina niet meer 3Z GetCur B = page code B = resultaat Haal huidige vrijgegeven mag worden? (B-3) instellingen op Inderdaad, ook daar moet in worden HL = segMent 4B StoSlt HL = buf.pointer niets Buffer huidige segMenten voorzien. De specificaties voor het TSR 41 ResSlt HL = buf.pointer niets Herstel segMenten gedeelte van MemMan volgen nog, hier

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

- 10 -

., qrtb Ze kunnen in gebruik worden genomen, Aanroepen MemMan: via EXTBIO. EXTBIO =OFFCAh vrijgegeven worden en in het geheugen In register 0 de waarde 77 (.... M.. ), geschakeld worden. Dat is alles. Behalve in register E het functienummer. bij het alloceren wordt bij deze functies Alle registers kunnen veranderen, alleen die waarin resultaten gemeld worden telkens een segment ID meegegeven. Dit bevatten zinnige waarden. Mochtblijkendatbij deze versie. iets niet veranderd, segment ID wordt verkregen bij het bij een volgende versie kan dat wel het geval zijn. Interrupts zullen na afloop alloceren en moet dus zorgvuldig bewaard altijd aangezet zijn. worden door het onder MemMan werken de programma. Bij het in bezit nemen van Versie het gebruikte geheugen na initia.lisatie:675 bytes, plus 3 bytes voor een pagina - functie 10 - moet in register 1.0; ieder aanwezig RAM segment. B opgegeven worden of het een FSEG of een PSEG op 4000h of een PSEG op 8000h moet zijn. De terugmelding zal in HL zitten, de segmentcode als er nog Tabel 2, nog enkele wetenswaardigheden over MemMan plaats was, een nul-waarde als er geen geheugen meer was. routines opgenomen zijn, mag er natuur slaan en ze - zodra het programma ten Mocht er een PSEG aangevraagd worden, lijk niet eens aan dènken om de interrupts einde loopt - weer terughalen. Ondertus maar Of de PSEG's zijn op, Of er zijn nooit aan te zetten, laat staan di~ pagina sen kan er naar hartelust gestoeid worden PSEG's geweest - wat meestal de ingeschakeld te houden. Deze functie is met alle mogelijke combinaties van standaard situatie zal zijn - dan wordt er onder andere opgenomen om in de nabije segmenten. een FSEG segment ID terug gemeld. toekomst Ease aan te kunnen passen voor Daarom is het zaak voor een programma MemMan. Verspreiding dat alleen geheugen gebruikt op pagina 1, altijd een PSEG aan te vragen, om GetCur MemMan als listing is op het laatste zodoende ook 64 kB cartridges volledig te ogenblik komen te vervallen, wegens gebruiken. Functie 32 is de functie Get Current ruimtegebrek. We proberen het iedereen Segment. Deze functie bekijkt welk naar de zin te maken en MemMan is zo'n De soortcodes voor segmenten zijn als segment er op pagina B - van 0 tot 3 - specialistisch onderwerp dat de grootte volgt: ingeschakeld is. Aan de hand van van het publiek domweg niet afweegt paginacode wordt in een kleine tabel tegen de andere mooie dingen die we er 1 PSEG op 4000h gezocht. Mocht het zo zijn dat op een voor in de plaats kunnen publiceren. 2 PSEG op 8000h geheugenpagina op een gegeven ogenblik Zaken, waar we meer lezers een plezier 3FSEG een ROM ontdekt wordt, dan zal deze aan meedoen. 4, 0 en hoger: gereserveerd de tabel met geheugenblokken toege voegd worden. Wanneer bijvoorbeeld MemMan zal compleet met enige docu DeAlloc geeft een pagina vrij. Functie 20, onder Basic een GetCur van pagina 0 mentatie, een configuratieprogramma en invoer HL = segmentcode, uitvoer: niets. opgevraagd wordt, zal GetCur niet met de een werkelijk schitterend bestandskopi Deze functie doet belangrijk werk, al is de mond vol tanden komen te staan. GetCur eerprogramma van Ries Vriend, via de omschrijving kort. Wanneer deze functie kent echter toch een foutcode. Als er geen programmaservice de wereld in geholpen niet aangeroepen zou worden wanneer een plaats meer is om een extra ROM aan de worden. Zie elders voor bestelwijze. pagina niet meer in gebruik is, zou er tabel toe te voegen zal B de waarde -1 Overigens, MemMan is expliciet Public geheugenvervuiling optreden. Natuurlijk terugmelden. Normaal zal B de waarde 0 Domain. Zet het in Bulletin Board zal bij het hernieuwd aanroepen van te kennen geven aan het einde van de Systems, geef het door of - als u een IniChk wel geheugen vrij gegeven routine. commerciële kopieur bent - verkoop het worden, maar dan is ook direct alles vrij. aan onwetenden. Hoewel we in dat geval, En dat hoeft niet altijd de bedoeling te zijn. Buffers als we u op het spoor komen, onze advocaat zullen bellen. USE-functies En dan als laatsten voor dit keer een tweetal bufferfuncties. De eerste slaat de Ten slotte UseO, Usel en Use2 schakelen achtereen huidige sloten segment-instellingen op volgens een segment aan op pagina 0, in een buffertje van negen bytes, de ander Als laatste een kleine toekomstverwach pagina 1 of pagina 2. Functiecodes 0, 1 en herstelt de segmentinstellingen aan de ting voor MemMan. De TSR-manager - 2. Als invoerargument geldt voor alle drie hand van zo'n buffer. Alleen de instelling jawel, TSRMan - zit er aan te komen. Ook dat HL de segmentcode bevat. en voor de pagina's 0, 1 en 2 worden dat wordt een juweeltje, zoals het er nu Register B zal bij terugkeer de waarde 0 opgeslagen en teruggezet. Register HL naar uitziet. Vermoedelijk kan MemMan bevatten als het gevraagde segment bevat het adres van het 9-bytes grote zonder wijzigingen blijven voortbestaan, geschakeld kon worden, -1 als bijvoor buffergeheugen. Er zijn geen fout enkele mogelijkheden van MemMan beeld een PSEG4000 op adres OOOOh meldingen. De functienummers van deze worden nog gespecificeerd in een volgend geschakeld werd. Of een PSEG8000 op routines zijn 40 en 41 voor respectievelijk nummer van MCM. 4000h. Op pagina 0 kan natuurlijk alleen StoSlt en ResSlt, wat weer staat voor Store Ga in ieder geval niet speuren in een FSEG geschakeld worden. Slot en Restore Slot. MemMan op zoek naar tabeladressen en Oppassen met pagina 0 staat natuurlijk Het gebruik voor deze routines moge verborgen functies. Deze kunnen nog voorop. Wie niet absoluut zeker weet dat duidelijk zijn; aan het begin van een wijzigen voordat ze eventueel vrijgege er op de nieuwe pagina slot-switch programma de segmentinstellingen op- ven worden.

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

-11 - MCM's Programma Service: nieuwe prijzen! We hebben de aloude pro Vorige nummers drum-machine; RefIst, een handig hulpje voor programmeurs; Break, een dijk van een doolhofspel, grammaservice eens flink op Ook in de vorige nummers boden we u cassettes en winnaar!; LinkIk, een fraaie klok de schop genomen. Niet diskettes met alle gepubliceerde programma's aan. Repwek, een MSX-repeteerwekker; Watklk, een Deze kunt u nog bestellen. Hieronder treft u een computer-waterklok; maar liefst 7 MSX2 Kort & alleen een prijsverlaging, overzicht aan uit de beschikbare cassettes en Krachtigjes en de listinkjes van de Z80-cursus. maar ook een viertal hele diskettes. MCM/MSX-C/DIO omvat: Joysor, een handige fraaie verzameldiskettes is MCM/MSX-C/DI met: de MCM-database; een ML-utility; Sprite, uitstekende sprite-editor; Keu het resultaat. En natuurlijk schuifpuzzel; een doolhofspel; een driedimensionaal ken, snel spel; Strkls, een Sinterklaas-surprise; tekenvoorbeeld; een logica-spel; het spel 'verlicht de Sclptr, een fraaie MSX2 scherm-tekenaar. ook weer de disk bij dit stad'; een gokspel en het beeldgrapje 'Appel'. MCM/MSX-C/Dll omvat: MSXMEM, het ant nummer. Alle programma's woord op al uw geheugen-vragen; Teller, een handig MCM/MSX-C/D2: SpriteEditor (hoofdprijs in de hulpje voor al uw telwerk; Pucky, een dijk van een uit dit nummer gebruiksklaar, eefSte Sony MCM-programmeerwedstrijd); Copyen Pacman-spel; Tstbld, nu ook een testbeeld zonder met een redactionele extra! CrtDmp (utility's voor disk en plotter/printer); twee zender; Begadr, zoek de ML-adressen op disk; Kerst, educatieve programma's (aardrijkskunde ell astrono een fraaie MSX kerstkaart en de listinkjes van de mie); een disassembler; een ufo-schietspel; een Z80-cursus. Cassette/diskette MCM/MSX-39 is een héél bijzon variant op Galgje; Yathzee; het muziek-programma der geval. Natuurlijk staan er zoals altijd alle Bronksi en nog meer. MCM/MSX-C/DI2 met: Jake in the Caves, een programma's uit dit blad op, zoals: MCM/MSX-C/D3: MSX-PEN (een tekstverwerker, uitstekend platform-spel; Print, afdrukken in hoofdprijs in de tweede Sony MCM-programmeer kolommen; Salber, reken uw salaris na en, als extra, RUBIKLOK, een spel om slapeloze nachten van te wedstrijd); de Basic-utility Rem Space Killer; een alleen op cassette en diskette: Belast, een uitgebreid krijgen. De listings uit de ML-cursus en ten slotte: tekenprogramma; een 'kladblok' (extra beeld belasting-programma. MCM's Invoer Controle Programma nummer 7, de scherm); de spellen Lockin' Man, Horror en Escape nieuwste versie. Bovendien, alleen op diskette, en tot slot het tekstadventure Mystery Town. MCM/MSX-C/D13 bevat: Ijsfabriek, een leerzaam schermen uit MCM's Art-Gallery! spel; Viper, bestuur een slang; de listings behorende MCM/MSX-C!D4: Schat Duiken, prima spel; bij de programmeer-cursus en de listinkjes uit de Tapdir, orde in uw cassette's; Bach, virtuoze machinetaal-cursus. Mem Man en BK! orgelmuziek; Tips85, helpt u met uw aangifte-biljet; Maar de belangrijkste programmatuur op deze disk Letter, de MSX-karakter editor; Reuter, een Op MCM/MSX-C/D14 vindt u: MCMPRT, de zijn: onmogelijke driehoek; Snelli, een simpel maar snel aanvulling op MCMBASE; DRPASC, statistiek in MemMan, MCM's Memory Manager, hét program spel; Beurs, speculeer op de effectenbeurs. beeld; DEMOMUIS, BLOKMUIS en TEXTMUIS, ma voor MSX2 programmeurs die het geheugen echt kleine voorbeeldjes van muis-programmering; willen kunnen gebruiken, en vooral: MCM-C/D5 omvat: Edit (een bestands-editor); DRAWMUIS, een muisgestuurd tekenprogramm Memmon voor nieuwsgierige aagjes; Colors voor de maatje; FILEMUIS, een handig muisgestuurde BK, de filecopier die alle andere programma 's mijlen MSX2; 3D-Des, tekenen in 3 dimensies; Figrek bestands-hulpprogramma en de programma's uit de achter laat, speciaal voor gebruik samen met (educatief); Snake3, een leuk spelletje en nog het een algoritme-cursus: random-generatoren en random MemMan. en ander. testprogramma's.

Twee programma's die voor MSX2 gebruikers zéér MCM/MSX-C/D6 omvat ondermeer: Alien, schie MCM/MSX-C/D15 biedt u: MCMBCD, Het MSX de moeite waard zijn! ten maar; Dsktyp, ontrafel uw diskette; Typles, leren Computer Magazine's BASICODE-3 programma; typen op de MSX; Linlst en Varlst, helpen u om Basic MSXBUG, een dijk van een (machinetaal) monitor, programma's te doorgronden; Vissen, een prima onmisbaar voor wie de MSX echt wil doorgronden. Verzameldiskettes spel! en natuurlijk de prachtige Philips MSX2 Basic MCM heeft een viertal verzameldiskettes samenge demo-programma's. Ook voor MSX2 slotstructuren; OTHELL, een lastig steld. The best of MCM, als het ware. Onze beste denkspel met de computer als tegenstander; maar spellen, utilities, toepassingen en grafische schermen MCM/MSX-C/D7 omvat: Space, een winnaar van liefst tien KORT & KRACHTIGjes; de listings uit uit de Art Gallery. Uit alle jaargangen hebben we de een spel, grotendeels in ML!; Dskidx, bekijk en onze Z80-cursus en de programma's uit de programma's en bestanden bij elkaar gesprokkeld. begrijp track Ovan uw diskette's; Digklk, een grappig algoritme-cursus. computerklokje; CTRL-P, een machinetaal-screen Bovendien hebben we - alleen op de diskette - wat Ook deze diskettes verkopen we in de programma dumper in twee versies; Snabar, de enige echte gedigitaliseerde plaatjes gezet, beelden van de service, voor de nieuwe lage prijzen. En wie de hele MSX-snackbar, educatief spel; de diverse KORT & MCM-redactie aan het werk! set in één keer besteld, die betaald slechts KRACHTIG programmaatjes; de listinkjes uit onze vijfendertig gulden, in plaats van f 50,-. ML-cursus en, als extra, het uitstekende KUUB 'ERT MCM/MSX-C/DI6 omvat: HAL, het Heel Apart De bestelnummers zijn: spel! Labyrint, een razend lastig doolhofspel met vele schermen; de listings uit onze Z80-cursus, disk-pro MTO 1 voor de utilities; MCM/MSX-C/D8 omvat: Supdir, een prachtig grammeren vanuit ML dus en alweer wat MGOI voor de spellen; hulpprogramma voor diskgebruikers; MSXPRT, een gedigitaliseerde prenten voor MSX2. Die beelden MWO 1 voor de toepassingen en machinetaal-programma dat van elke printer een staan echter alleen op de diskette, voor cassette zijn MAOI voor de Art Gallery. MSX-printer maakt; Varln2, de ML-versie van de ze te lang. Basic-hulpprogramma's Varlst en Linlst samen; De totale set bestelt men onder bestelnummer MSO 1. Topografie, vlieg met een heli over Nederland, Op cassette/diskette MCM/MSX-CI7 vindt u: prijswinnaar; Tellen en Tafels, educatieve program MCM2B, onze database de luxe voor MSX2 ma's; Trein, reis per trein door Nederland; en - als computers, maakt gebruik van de Memory-Mapper; extra - het gedigitaliseerde portret van uw KOPPIE, een intelligente disk-kopieerder die in ONZE PROGRAMMA'S hoofdredacteur (alleen op disk en slechts voor slechts vier keer wisselen een nOK disk kan GEBRUIKSKLAAR OP MSX2!) overzetten, alleen geschikt voor MSX2; DISASS, DISKETTE OF CASSETTE een hele slimme disassembler, werkt samen met MCM/MSX-C/D9 omvat: Drum, een fraaie MSX MSXBUG en de listings uit onze Z80-cursus.

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990 - 12- -

Op MCM/MSX -CID 18 vindt u: BLAST, een spel dat MSXl en MSX2 - op cassette, met laad-program experiment met de nieuwe MSX-sound en wat Kort u snel leert tikken; Schaak, een fraaie schaak-leer ma's; een hele serie Kort & Krachtig-programmaat & Krachtig listinkjes. Bovendien, alleen op diskette, meester, dat echter niet zelf kan spelen; een drietal jes en het nodige Lezers Helpen Lezers-materiaal, schermen uit MCM's Art-Gallery! mooie kerstliedjes; de listings uit onze algoritme met alweer scroll-routines. cursus en MCM's Invoer Controle Programma Met MCM/MSX-34 bieden we: VuuIWerk, zonder nummero5. Cassette/diskette MCM/MSX-CID26 biedt: Tutor, kruitdampen prachtige vuurpijlen op uw beeld een overhoringsprogramma; een uitbreiding voor scherm; Life, het bekende wiskundige spel in MCM/MSX-CID19 bevat: Teken, ons MSX2 MSX -Basic waarmee men in een lopend programma speciale MSX-uitvoering waarbij de cellen door tekenprogramma met al zijn extra's; Sal88, een regels kan wijzigen; de Trukendoos programmaatjes vlammen zijn weergegeven, onder de naam handig programma om salaris-berekeningen mee uit Beepl, Beep2 en Crsfn en MCM's Invoer Controle BosBrand; Kerstkaart, een serie van drie MSXl te voeren; Tao, een fraaie - en lastige - schuifpuzzel Programma nummer 6. Alleen op disk: Kerst, een grafische hoogstandjes; WeWish, oftewel Kerstmu voor MSX2; De listings uit onze Z80-cursus en gedigitaliseerde kerstgroet. ziek: We Wish You a Merry Christmas en nog eens MCM's Invoer Controle Programma nummer 5. drie andere kerstliedjes, waar we in het blad geen Bovendien, alleen op cassette/diskette: Belast, een MCM/MSX-CID27 omvat: Fiscus89, om uw ruimte voor hadden. programma om uw belastinformulier mee in te vullen aangifte-biljet te helpen invullen; Sal89, salaris bere Verder de Kort & Krachtig listinkjes, met onder meer en Schaats, waarmee u schaatstournooien op de voet kingen; Loon89, idem, maar dan ook op vier-weeks een bloemlezing uit de haardvuren en uit de Lezers kunt volgen, door alle uitslagen op te slaan. Dit basis; CS tutor, een kleine tutor; Fdate, een extra Helpen Lezers een patch voor de Canon T22A printer laatste programma is alleen geschikt voor een MSX2 MSX-DOS commando; Kpreld, oftewel Kleine voor Ease. Bovendien, alleen op diskette, schermen met diskdrive! Prelude in D, van Bach; Gefeli, lang zal'ie leven per uit MCM's Art-Gallery! computer en de Kort & Krachtig-programmaatjes. Op MCM/MSX-CID20 vindt u: Dsort, een handig MCM/MSX-CID28 biedt u: RAMDSK, de MSX2 MCM/MSX-35 omvat: SAL9O, salarisberekeningen hulpprogramma om uw disk-directory's te sorteren; RAMdisk die zelfs een reset overleeft; RDinst, het voor het jaar 1990, inclusief de Oort-aanpassingen; Kalender, een snoepje van een kalender-printer; installatie-programma voor de RAMdisk; SpcKil, de Hola, een gokspelletje met een rad van avontuur; Laserbikes, een snel actiespel voor twee spelers; de nieuwe MCM spatie-killer voor Basic-program verder de Kort & Krachtig listinkjes: SuperPrint, oplossing van onze TAO-puzzle; een paar Turbo meurs; Pasen, bereken de datum van Pasén voor waarmee u tekst groot kunt uitprinten, ook gekanteld; Pascal programma's, om de BIOS vanuit Pascal te willekeurig welk jaar en Ftime, een extra MSX -DOS Pasmog, om passwoorden voor Maze Of Galious kunnen gebruiken en de listings uit de algoritme-cur commando. Bovendien, alleen op diskette, schermen mee uit te rekenen; BRDRI en BRDR2, smooth sus, Mangala dus, een lastig denkspel. Bovendien, uit MCM's Art-Gallery! scrollen in de randkleur; RGNBG - wat staat voor alleen op diskette: de Konami-demo, met fraaie regenboog - een hulpje bij het uitzoeken en gedigitaliseerde schermen en muziek. MCM/MSX-CID29: SCFPZL, de niéuwe schuifpuz selecteren van kleuren op scherm 8; en Wandel, laat zels voor MSXI en MSX2; Schuin, een MSX2 Kort letters van een titel één voor één het beeld in MCM/MSX-CID21 biedt: DIWms2, een handig & Krachtigje dat heel vreemde dingen op uw scherm wandelen. Bovendien, alleen op diskette, schermen MSX2 tekenprogramma; Balwrp, een spel speciaal zet; Blokjes, alweer een K&K'tje; Lissaj, een kort uit MCM's Art-Gallery! bedoeld voor gehandicapte kinderen, een winnaar in Lissajous-figuren programma; een paar K&K de Konami-wedstrijd en een hele serie programmaat Haardvuur-programmaatjes en enkele listinkjes uit MCM/MSX-36 bestaat uit: Fiscus9O, uw aangifte jes om eens met de stack te experimenteren. Lezers Helpen Lezers. Bovendien, alleen op diskette, makkelijk gemaakt; AxeIF, machtige muziek voor schermen uit MCM's Art-Gallery! het FM-PAC; PadKey, een programma om het MCM/MSX-CID22 met: Misat, oftewel Missile Philips tekentableau als alternatief toetsenbord te Attack, een echt oudeIWets arcade-spel met prima MCM/MSX-CID30 omvat: DiskView, een pracht 'gebruiken; uit de trukendoos: Breedte, Tstprt en actie; Alarm, het voorbeeld-programma dat we van een disk-monitor; More, een slim extraatje onder Beeper; de vijf programma's uit het Achter de hebben gemaakt om de Digiprop 1/0 module te MSX-DOS, waarvan de machinetaal-source ook op schermen van MSX artikel; het voorbeeld bij demonstreren en het sorteer-programma dat dit maal cassette en diskette staat; FileFind, FileShow en 'Gebruikers-vriendelijk programmeren' ende Lezers in de Z80 cursus is ontwikkeld, ook handig voor FileEdit, een drietal 'one-screeners' waarmee men Helpen lezers listings Intlac5, Seppat2 en Effi. Basic-programmeurs. bijvoorbeeld tekstveIWerkers voor printers kan Bovendien, alleen op diskette, schermen uit MCM's aanpassen en een listinkje uit De Trukendoos om Art-Gallery! Op MCM/MSX-CID23 vindt u: MCM2B2, MSX-DOS vanaf de RAMdisk te starten met CALL MCM2B3 en MCM2B4, tezamen de selectie- en SYSTEM. Bovendien, alleen op diskette, schermen MCM/MSX-37 biedt: SCRSAV, onze utility die uw print-module van het MCM2B database programma; uit MCM's Art-Gallery! monitor beschermd tegen inbranden; LIST, onze Dipshit, een supersnel spel voor MSXI en MSX2; de handige ML-hulp voor Basic-programmeurs; ZAS listings behorende bij onze algoritme-cursus - een MCM/MSX-CID31 biedt u: Transfer, ons trouwe BAS, een dijk van een Z80-assembler; de Kort & fraai programma voor voortschrijdende gemiddel hulpje om cassette-inzendingen naar disk te Krachtig programmaatjes: STROFZ, ABHSTR, den dus; een hele vracht aan Kort & Krachtigjes en verplaatsen en een paar heel aardige Kort & POTLOD, TEKST, CUJOMU en STORIN; ook nog wat Lezers Helpen Lezers listingwerk. Krachtig-inzendingen. Bovendien, alleen op disket SCRPCH, de patch om AackoScribe aan te passen; te, schermen uit MCM's Art-Gallery! CMDEMO, een voorbeeld van een programma dat MCM/MSX-CID24 biedt u: Enqent, waarmee u de middels het ombuigen van een 'hook' extra computer enquêtes kan laten afnemen; Datmak, de Op MCM/MSX-CID32 staan: AscTab, ons residente Basic-functies creëert; de hulpprogrammaatjes bij datamaker waarmee u ieder disk-bestand in een hulpje dat met één toetscombinatie de MSX tekenset Tokens enzo: LINLEN en LINPRT; Lezers Helpen BasÎC-Ioader kan omzetten; Julia, een programma compleet met ASCII-codes op het scherm zet, ideaal Lezers met: DESPAT, DRDAT, KRKKLK en om Julia-fractals mee te maken; Mandel, idem, maar voor programmeurs. Compleet met volledige. LCIODP; uit de trukendoos: BRDCLR en TOBUF. dan voor Mandelbrot-fractals; Old, het definitieve ML-source! Tijdmenu, professioneel timecodes op Bovendien, alleen op diskette, schermen uit MCM's Old-programma, als u zich ooit eens met het uw video-tapes zetten, alleen voor NMS 8280; Art-Gallery! NEW-commando vergist heeft; wat kleine hulp-pro verschillende Kort & Krachtigjes: I/O'tjes printer, grammaatjes om op disk opgeslagen fractals weer op 4096 - de eerste MSX2+ listing!, Karset en wat MCM/MSX-38 bevat: CHARED, de Illustratieve het scherm te toveren; Koppie2D en Koppie64, de hartveIWarmende haardvuren. Tenslotte wat Lezers Character Editor; de vijf listings bij het Achter de nieuwe disk-kopieer programma's en het nodige Helpen Lezers-programmaatjes en bovendien, alleen schermen van MSX artikel; de Kort & Krachtig Lezers Helpen Lezers-materiaal, onder andere op diskette, schermen uit MCM's Art-Gallery! programmaatjes: Blokken, Zadel, Tikken en scroll-routines. MCMCM; LFILES, een handige utility onder MCM/MSX-33: Jungle, een adventure dat u voor MSX-DOS en het HALOS-hulpprogrammaatje. Cassette/diskette MCM/MSX-CID25 omvat: Fac raadsels zal stellen; Tijdmenu - en dit keer de goede Tenslotte: MCM's Invoer Controle Programma tuur, ons facturerings-programma in Basic, ook voor versie van dit video-hulpprogramma dat timecodes nummer 7, de nieuwst versie. Bovendien, alleen op klein-zakelijk gebruik; Savpic, save uw schermen- op uw videotapes zet; FMPAK, ons eerste diskette, schermen uit MCM's Art-Gallery!

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990 -13 - komen. Stuur in dat geval altijd de aparte abonnementsbon mee, anders komt u niet voor LezersService uw welkomstgeschenk in aanmerking! Om mogelijke problemen te voorkomen MSX Computer Magazine doet tegenwoordig voeding voor de harddisk bij, die moet u zelf verzenden we al uw bestellingen of verzekerd aan postordering! Voortaan kunt u uw maken. Enige elektronika-ervaring is wel of onder rembours. Als bijdrage in de programma's, en ook andere zaken, rechts vereist. verpakkings- en verzendkosten brengen we u treeks bij MCM bestellen. En met groot succes, En, voor alle duidelijkheid, de garantie op deze per zending een bedrag van vijftien gulden in de eerste aanbiedingen zijn goed gevallen bij set geldt natuurlijk niet als u zelf de zaak rekening. Die vijftien gulden staan overigens MSX-minnend Nederland en België! verkeerd aansluit. Netzomin als we u niet voor niets onder de regel waar abonnees Het aanbod is deze keer dan ook aanzienlijk telefonisch een cursus zelfbouw kunnen geven. hun korting kunnen invullen, die vijf procent uitgebreid: het assortiment Stark-Texel boeken voor abonnees geldt alleen over het bestelbe en programma's dat we u kunnen aanbieden Leverterm ijn drag, niet over de bijdrage in de verzendkosten! mag er zijn. En voor wie zo'n complete Volledigheidshalve zetten we de voorwaarden harddisk net even te duur vond is er ook goed In principe garandeert MCM's LezersService in het kader nog even op een rij. nieuws: met een zelfbouw-set bent u een stuk nu een levertermijn van drie weken, gerekend goedkoper uit. Daarnaast zijn er de nodige vanaf het moment dat we uw bestelling en uw België prijzen verlaagd, kijk maar eens door de lijst. betaling in huis hebben. In de praktijk bleek de Vooral bepaalde Japanse ROM's zijn nu echt vorige keer gehanteerde termijn van twee We hebben de leveringen naar België even een koopje. Wij willen dat MCM's LezersSer weken wel erg krap te zijn. Zaken zoals het opgeschort. Het bleek namelijk dat in sommige vice voor iedereen een betrouwbare leveran transport vanuit Duitsland hebben wij niet in gevallen de inklaringskosten bij de douane cier wordt. Natuurlijk zullen we af en toe de hand. Vanzelfsprekend kunt u, zodra wij lelijk opliepen. We zoeken naar een oplossing geconfronteerd worden met het einde van onze termijn overschrijden, uw bestelling voor dit probleem en hopen in het volgende voorraden, of trage leveranciers. Maar in alle annuleren, waama u uw geld per omgaande nummer goed nieuws voor onze Belgische gevallen geldt: niet geleverd, onmiddellijk geld retour krijgt. lezers te hebben. terug! We willen het wat geknakte vertrouwen in postordering herstellen en doen daar ons Spelregels De toekomst uiterste best voor. Om te bestellen kunt u het beste een kopie De eerste 'catalogus' van MCM's LezersSer Samenvoeging maken van de bestelbon. Vergeet u niet uw vice werd in slechts enkele weken bij elkaar naam, adres en telefoonnummer in te vullen? gesprokkeld. De tweede ronde leverde weer Vanwege reorganisatie zijn de programmaSer En uw abonneenummer, wanneer u MCM een aantal aardige zaken op. Wij hopen dat ook vice, de LezersService en het nabestellen nu abonnee bent? kleinere producenten hun waren via ons zullen samengevoegd. Alles wat u maar zou kunnen De makkelijkste en veiligste betaalwijze is willen aanbieden. Natuurlijk moeten wij daar willen bestellen staat op de bon op de volgende vooruitbetalen op onze giro. Zodra we uw een zekere provisie hebben voor het werk dat beide pagina's vermeld. Onderaan die bon bestelformulier en betaling binnen hebben er in gaat zitten. Neem gerust eens contact op, prijkt de vaste bijdrage in de verpakkings- en gaan we aan het werk. als u een aardig product, netjes verpakt en afhandelingskosten, 15 gulden. Dit betekent Als u onder rembours bestelt, dan betaalt u bij voorzien van handleiding, via ons zou willen dat u niet gauw even twee kopietjes uit een aflevering aan de postbode. verspreiden. Overleggen kost niets. uitverkocht nummer zult bestellen, maar zult Als u abonnee van MSX Computer Magazine wachten tot u in één klap een grotere bestelling bent, dan heeft u een streepje voor. Abonnees Wat ons betreft zal MCM's LezersService kunt doen. Uiteindelijk is dat voor u en ons - of zij die dat worden, tegelijkertijd met hun groeien en bloeien, omdat het voor al die voordeliger. Overigens zijn de prijzen van de bestelling - krijgen vijf procent korting. Op het MSX'ers een prima manier is om aan software MCM-cassettes en diskettes - zoals u ziet - ter bestelblad kunt u uw korting zelf uitrekenen. en hardware te komen. MSX is in de winkels compensatie opnieuw verlaagd. Een MCM En aangeven of u meteen abonnee wordt, als u wat spaarzaam geworden, de LezersService diskette kost nu f 12,50, een cassette f 7,50. voor die extra korting in aanmerking wilt probeert daar wat aan te doen. De set van vier compilatie diskettes kost nu f 40,-. Algemene voorwaarden Vul duidelijk in wèlke diskette, cassette of oude MCM u wilt bestellen. Wilt u meerdere I Alle bestelde goederen worden gegarandeerd geleverd tegen de op de geldige bestelbon vermelde prij diskettes uit de voormalige programmaservice zen en zolang de voorraad strekt. Indien een artikel niet leverbaar is krijgt de klant de keuze tussen een bestellen, dan kunt u onderaan de bon een alternatieve bestelling of volledige teruggave van reeds overgemaakte bedragen. opsomming geven. Kopietjes van artikelen - 2 Alle bestelde goederen worden geleverd binnen drie weken na ontvangst van de bestelling. alléén uit de uitverkochte nummers - worden 3 Artikelen die tijdelijk niet meer in voorraad zijn worden zonder extra kosten nageleverd. voor f 0,55 per pagina mee verpakt. Een 4 Alleen bestellingen met volledige gegevens - bestelnummers, bedragen en aantallen - en verzonden uitzondering vormt de Oeps: vermoedt u dat er met voldoende frankering, worden in behandeling genomen. Bovendien moet duidelijk worden aangege ven of er wordt gekozen voor vooruitbetaling of rembours. Bij betaling door overschrijving gaat de lever in een listing uit een oud nummer fouten zit, tijd in op het moment dat AKTU de betaling zowel als de bestelling heeft ontvangen. dan kunt u het beste contact zoeken met de 5 Bij correspondentie moeten bestelnummers, alsmede de datum van bestelling en eventueel betaling vragentelefoon. Kleine oepsjes worden mon vermeld worden. deling overgedragen; grote Oepsen worden 6 Alle goederen - met uitzondering van software - worden geleverd met een recht op retourzending gekopieerd en per post verstuurd. binnen 20 dagen. In dat geval volgt volledige terugbetaling, exclusief de handling- en verzendkosten. De datum van verzendiJlg door AKTU geldt als begindatum. 7 AKTU hanteert dezelfde garantie-perioden en -voorwaarden als de fabrikant. Harddisk kit 8 AKTU erkent alle copyrights zoals geformuleerd door fabrikanten en auteurs. 9 AKTU aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid voor schade die op welke wijze dan ook door de Voor diegenen die de HSH harddisks toch wat geleverde producten veroorzaakt kunnen worden, of zulks nu door foutief gebruik of een gebrek veroor begrotelijk vonden zijn er nu een tweetal zaakt wordt. zelfbouw-kits samengesteld. Zo'n set bestaat 10 Bij minderjarigheid dient de bestelbon door één der ouders/verzorgers te worden ondertekend. uit de eigenlijke SCSI harde schijf, een HSH II De hier gepubliceerde prijzen en afuandelingskosten gelden alleen voor bestellingen die op adressen SCSI interface en de SCSI aansluitkabel. Er zit binnen Nederland dienen te worden afgeleverd. dus geen kastje omheen en er er zit geen

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

- 14- 4

Bestelpagina LezersService MSX Computer Magazine 40. Deze bon vervalt bij het verschijnen van MeM 41.

Artnr MSX naam producent MCM prijs Artnr MSX naam producent MCM prijs 1/2 nr/pag 1/2 nr/pag Rom's Boeken RAOI 2 Aleste Compile 35/23 f 99.00 ..... , .. BMOI 2 MSXDOS 2 Vol I HSH f 24.50 ..... , .. RA02 2 American Soccer Nidecomsoft f 59.00 ..... , .. BM02 2 MSXDOS '2 Vol 2 HSH f 24.50 ..... , .. RA03 2 Andorogynus Telenet 33/55 f 34.00 ..... , .. BM03 I Computer & Modem v. homecomp.-Stark f 36.75 ..... , .. RA04 I Aramo Seinsoft f 49.00 ..... , .. BM04 I Basic handboek Stark f 49.95 ..... , .. RBOI 2 Bastard Xainsoft f 59.00 ..... , .. BM05 I Basic leerboek I Stark f 24.75 ..... , .. RB02 2 Block Terminator 36/22- f 49.50 ..... , .. BM06 I Basic leerboek 2 Stark f 24.75 ..... , .. RB03 I Bull&Mighty Slim HAL f 49.00 ..... , .. BM07 I MSX Basic met VPOKE/SPRITE - Stark f 27.50 ..... , .. ROOI 2 Darwin 4078 Hudson Soft 38/22- f 99.00 ..... , .. BM08 I MSX Basic v kinderen I - Stark 13/34 f 19.70 ..... , .. RD02 2 Deep Forest Xain f 34.00 ..... , .. BM09 I MSX Basic v kinderen 2 - Stark 13/35 f 24.75 ..... , .. RD03 2 Dragon King Xainsoft f 79.00 ..... , .. BMIO I MSX Computer en printer - Stark f 27.75 ..... , .. RD04 2 Dragonbuster Namcot f 69.00 ..... , .. BMll I MSX computers & buitenwereld - Stark f 39.85 ..... , .. RFOI 2 Famic1e Parodic 2Bit 38/26 f 119.00 ..... , .. BMI2 I Disk handboek Stark f 29.80 ..... , .. RF02 2 Fireball Flipper 34 f 129.00 ..... , .. BM13 I MSX DOS handboek - Stark f 26.75 ..... , .. RGOI I Guardic Compi1e 24/44- f 34.00 ..... , .. BMI4 I MSX DOS leerboek deel 3 - Stark f 24.75 ..... , .. RHOI I Hydlide II T&E Soft f 69.00 ..... , .. BMI5 I MSX Machinetaal handboek - Stark f 34.80 ..... , .. RH02 I Hole in One f 32.45 ..... , .. BMI6 I Praktijkprg's Stark f 24.75 ..... , .. RH03 I Hydlide I T&E Soft f 89.50 ..... , .. BM17 I Q-Disk handboek Stark f 23.70 ..... , .. RKOI I Knightmare Konami 9/66 f 59.00 ..... , .. BMI8 I Truuks en Tips I Stark 4ns f 25.15 ..... , .. RK02 2 King Kong2 Konami f 99.00 ..... , .. BMI9 I Truuks en Tips 2 Stark 6/73 f 25.15 ..... , .. RK03 2 Kontra Konami 36/23 f 149.00 ..... , .. BM20 I Truuks en Tips 3 Stark 9m f 25.15 ..... , .. RMOI 2 Mad Rider Carry Labsoft 31/39 f 79.00 ..... , .. BM21 I Truuks en Tips 4 Stark f 25.15 ..... , .. RM03 2 Metal Gear 2 Konami f 169.00 ..... , .. BM22 I Truuks en Tips 5 Stark IOn6 f 25.15 ..... , .. RM04 I Mirai Xain f 99.00 ..... , .. BM23 I Truuks en Tips 6 Stark lOm f 25.15 ..... , .. ROOI 2 Out Run Sega 31/38 f 99.00 ..... , .. BM24 I Truuks en Tips 7 Stark IOns f 25.15 ..... , .. RPOI 2 Penguin Wars 2 ASCII 37/27- f 99.00 ..... , .. BM25 I Truuks en Tips 8 Stark 14/36 f 25.15 ..... , .. RQOI I Q'bert Konami f 29.95 ..... , .. BM26 1 MSX Verder uitgediept - Stark 8/14 f 24.10 ..... , .. RROI 1 R Type Irem Corp. 33/53 f 99.00 ..... , .. BM27 2 MSX2 Basic handboek - Stark f 57.05 ..... , .. RR03 2 Rastan Saga Taito f 34.00 ..... , .. BM28 2 MSX2 Disk/DOS handboek - Stark f 37.85 ..... , .. RR04 2 Return 10 Yelda Carrysoft f 49.00 ..... , .. BM29 2 MSX2 leerboek deel 4 - Stark f 24.75 ..... , .. RR05 I Roving Planet HAL 23/49 f 49.00 ..... , .. BM30 2 MSX2 machinetaalhandboek - Stark 8/14 f 42.90 ..... , .. RSOI 2 Scrarnble Format. Taito f 79.00 ..... , .. BM31 2 MSX2 utility handboek - Stark f 30.05 ..... , .. RS02 I Shalom Konami f 49.00 ..... , .. BM32 2 MSX2 zakboekje Stark 14 f 27.75 ..... , .. RS03 I Super Snake HAL f 19.00 ..... , .. BM33 I MSX(2) Machinetaal overbrugd - Stark f 32.50 ..... , .. RS04 2 Super Tritorn Xain f 34.00 ..... , .. BM34 2 MSX/MSX2 mogelijkheden - Stark IOn6 f 29.80 ..... , .. RTOI 2 Topple Zip 2 Bothec f 14.95 ..... , .. RT02 I Tournament Golf Telenet 69.00 ..... , .. Cassettes f 130MSX Hits Premium Softw. 39.00 ..... , .. RT03 I Tritorn Xain f 89.50 ..... , .. C301 23ns- f RVOI I Vaxol 99.00 ..... , .. CA02 I Amaurote Mastertronics f 14.95 ..... , .. f lAngieball Mastertronics RXOI 1 Xanadu Falcom 79.00 ..... , .. CA03 33/26 f 14.95 ..... , .. f Kixx RX02 2 Xevious Taito 36/28 f 129.00 ..... , .. CA04 I Ace of Aces f 14.95 ..... , .. RYOI 2 Yaksa Wolf Team 79.00 ..... , .. CA05 I Aliens EIDream 7 f 14.95 ..... , .. f I Arkanoid RY02 2 Yurei-Kun (Mr.Ghost) f 109.00 ..... , .. CA06 Hitsquad f 14.95 ..... , .. CBOI I Black Beard Kixx 31/36- f 14.95 ..... , .. RZOI 2 Zoids Toemi Land f 69.00 ..... , .. CB02 I Basketrnaster Ocean 25/54 f 14.95 ..... , .. Hardware CB04 I Captain S Winner 40 f 14.95 ..... , .. HOOI I MSX Muis MKII f 139.00 .. J. . , .. CCOI I Chickin ' Chase Bug Byte f 14.95 ..... , .. H021 121MBHD HSH f 1,599.00 .. J .. , .. CC02 I Chiller Mastertronics 5/69 f 14.95 ..... , .. H032 132MBHD HSH f 1,799.00 .. J. . , .. CC03 I Chubby Gristie Bug Byte f 14.95 ..... , .. H049 149MBHD HSH f 1,899.00 .. .I. ., .. CC04 I Cluedo Virgin f 19.95 ..... , .. H512 I RE 512 Mem. Mp. HSH 36/43 f 499.00 .. .J . . , .. CC05 I Crazy Golf Mr. Micro f 4.95 ..... , .. HK21 I HD-Kit 21 MB HSH fl,199.00 .. .I .. , .. CC06 I Cubit Mr. Micro f 4.95 ..... , .. HK32 I HD-Kit 32 MB HSH f 1,349.00 .. ! .. , .. CDOI I Darts (180) Mastertronics f 14.95 ..... , .. HMOI I Modem NMS 1255 Philips f 179.00 ..... , .. CD02 I Dig Dug Namcot f 12.95 ..... , .. HM02 2 MSX2 NMS8245 Philips f 1,199.00 .. i. ., .. CEOI I Elite Firebird f 59.50 ..... , .. HROI I RS232 HBI-232 Sony f 329.00 ..... , .. CFOI I Feud Mastertronics f 14.95 ..... , .. HR02 I RS232 NMS 1200 Philips f 299.00 ..... , .. CF02 I Finders Keepers Mastertronics 17/11 f 14.95 ..... , .. HSOI I SCSI Interface HSH 39 f 474.00 ..... , .. CF03 I Flintstones Grandslam Ent. 24/46 f 9.95 ..... , .. KAOI I MSX cass. kabel HSH f 17.95 ..... , .. CF04 I Football Manager Addictive f 14.95 ..... , .. KA02 I SCSI kabel 2 mtr HSH f 39.00 ..... , .. CF05 I Footballer o/t Year Kixx f 14.95 ..... , .. KA03 I SCSI kabel 4 mtr HSH f 59.00 ..... , .. CF06 1 Future Knight f 7.95 ..... , .. KA04 I SCSI kabel 6 mtr HSH f 79.00 ..... , .. CGOI 1 Galaga Namcot f 12.95 ..... , .. Bestelpagina LezersService MSX Computer Magazine 40. Vervolg

Artnr MSX naam producent MCM prijs Artnr MSX naam producent MCM prijs 1/2 nr/pag 1/2 nr/pag CG02 1 Galaxians Namcot 21/28 I 12.95 ..... , .. Diskettes CHOI 1 Humphrey Mr. Micro I 4.95 ..... , .. D301 1 30 MSX Hits Premium Software 23n8- I 49.00 ..... , .. CID 1 1 Invasion Mastertronics I 13.95 ..... , .. DAOI 1 Attacked/Wallball TyneSoft I 24.95 ..... , .. CID2 1 Internat. Karate Addictive 11 I 14.95 ..... , .. DCOI 2 Chess Game Eurosoft 12/42 I 29.95 ..... , .. CJOI 1 Jack the Nipper 12/66 I 7.95 ..... , .. DC02 2 Chopper 2 Eurosoft I 29.95 ..... , .. CKOI 1 King & Balloon Namcot I 9.95 ..... , .. DC03 1 C-Compiler I 79.50 ..... , .. CK02 1 Knight Tyme Mastertronics I 9.95 ..... , .. DFOl 2 FMPAC Manager HSB I 9.95 ..... , .. CMOI 1 Maneh. United Krisalis 39/23 I 29.95 ..... , .. DF02 2 FASTAN facto Stark-Texe1 18/24 I 300.50 ..... , .. CM02 1 Mappy Namcot I 9.95 ..... , .. DF03 2 Final Countdown Eurosoft 24/54 I 39.95 ..... , .. CM03 1 Mayhem Mr.Micro I 4.95 ..... , .. DF04 2 Final Video Grp. HSH I 149.00 ..... , .. CM04 1 Molecule Man Mastertronics I 12.95 ..... , .. DF05 2 FISTAN admin. Stark-Texel 16/30 I 300.50 ..... , .. CM05 1 Milk Race Mastertronics I 12.95 ..... , .. DF06 2 FLASH ass./disa Stark-Texel 16/32 I 119.00 ..... , .. CM06 1 Manie Miner 3/66 I 7.95 ..... , .. DF07 1 Flightsimulator 29/34 I 79.50 ..... , .. COO 1 1 Ocean Conquerer Hewson I 12.95 ..... , .. 0001 2 Grafpak HSH I 119.00 ..... , .. C002 1 Octagon Squad Mastertronics I 12.95 ..... , .. 0002 1 Graphics Editor I 79.50 ..... , .. C003 101e I 4.95 ..... , .. DGü3 2 Greatest Driver Konami I 129.00 ..... , .. C004 1 Operation Wolf Ocean 32/50 I 35.00 ..... , .. DHOI 1 HiSoft C HiSoft I 49.00 ..... , .. CPOI 1 Pac Land Grandslam Ent. 32/52 I 18.95 ..... , .. DH02 1 Devpac 80 v. 2 HiSoft 11 I 49.00 ..... , .. CP02 1 Pac Mania Grandslam Ent. 27/43 I 18.95 ..... , .. DH03 1 HiSoft ED HiSoft I 49.00 ..... , .. CP03 1 Punch & Judy Alternative Software I 14.95 ..... , .. DH04 1 Nev. Cobol HiSoft I 49.00 ..... , .. CP04 1 Punchy Mr. Micro I 4.95 ..... , .. DH05 1 Pascal 80 HiSoft I 49.00 ..... , .. CROI 1 Rally X Namcot I 12.95 ..... , .. DKOI 1 Konami Collo 1 Konami 37/22 I 69.00 ..... , .. CR02 1 Rasterscan Mastertronics I 12.95 ..... , .. DK02 1 Konami Collo 2 Konami 39/22 I 69.00 ..... , .. CR03 1 Roadwars Virgin 39/18 I 18.95 ..... , .. DK03 1 Konami Collo 4 Konami 37/22 I 69.00 ..... , .. CR04 1 Rambo III Ocean 30/38 I 35.00 ..... , .. DK04 2 KASTAN kaartenbak Stark-Texe1 14 I 149.00 ..... , .. CSOI 1 Scrabble Virgin 12/66 I 19.95 ..... , .. DK05 2 Konami Col. Ext. Konami 39/19 I 79.50 ..... , .. CS02 1 Soul of a Robot Mastertronics I 12.95 ..... , .. DPOI 2 PlayhStrippoker Eurosoft 27/44 I 29.95 ..... , .. CS03 1 Space Walk Mastertronics I 12.95 ..... , .. DSOI 2 Sa-Zi-Ri Reno 36/27- I 59.00 ..... , .. CS04 1 Silent Shadow Kixx I 14.95 ..... , .. DS02 2 SnelFaktuur 2.0 Stark-Texel I 149.00 ..... , .. CS05 1 Spitfire 40 I 10.00 ..... , .. DS03 1 SnelTekst Stark-Texel I 149.00 ..... , .. CS06 1 Survivors Atlantis I 9.95 ..... , .. DS04 2 Super Imp. & Video Oasis Soft I 95.00 ..... , .. CTO liTank Batallion Namcot I 9.95 ..... , .. DS05 1 SuperKasBoek Stark-Texel I 149.00 ..... , .. CT02 1 Terminus Mastertronics I 14.95 ..... , .. MeM d t CT03 1 The Race Players Premiere I 14.95 ..... , . . pro De en CT04 1 Thunderbirds Grandslam Ent. m34/23f 18.95 ..... , .. MAOI Art Gal.-dsk MCM I 12.50 ..... , .. CT05 1 Trantor Kixx 26/49 I 9.95 ..... , .. MBOI Bewaarbanden MCM I 12.50 ..... , .. CT06 1 Turbo-Bike Winner I 14.95 ..... , .. MOOI spellen-disk MCM I 12.50 ..... , .. CVOI 1 Video Poker Mastertronics 17/11 I 12.95 ..... , .. MSOI Diskverz.S,T,G,W MCM I 40.00 ..... , .. CV02 1 Voidrunner Mastertronics I 12.95 ..... , .. MTOI utils-disk MCM I 12.50 ..... , .. CWO 1 1 Warp Warp Namcot I 9.95 ..... , .. MWOl toep.-disk MCM I 12.50 ..... , .. CW02 1 WEC Le Mans Ocean I 35.00 ..... , .. MN.. Losse nummers MCM I 6.95 ..... , .. CXOl 1 Xenon Virgin 39/21 I 18.95 ..... , .. MC.. Cassettes MCM I 7.50 ..... , .. MD.. Diskettes MCM I 12.50 ..... , .. Diversen USOI 1 SCSI Update 1 HSH I 189.00 ..... ,.. Kopiën uit uitverkochte ms., per stuk I 0.55 ...... , ... . US02 1 SCSI Update 2 HSH I 279.00 ..... ,.. Nr: .... , pag: .... Nr: .... , pag: .... Nr: .... , pag: .... Nr: .... , pag: .... XMOI 2 MSX-DOS 2.20 HSH I 199.00 ..... , .. PAPI \ Cassette-Pack HSH I 149.00 ..... , .. + ------WIlt u hleronder aankruisen wat voor u van toepassing is; Totaalbedrag bestelling f Abonneekorting 5% f ( ) Is betaald per giro, datum invullen a.u.b.: Abonneenummer: op gironummer 6172462 ( ) Ik stuur een cheque of girobetaalkaart mee Subtotaal ( ) Stuurt u mij de zending onder rembours Verzendkosten (incl. verzekering/rembours) f 15.00

( ) Ik wil tevens een abonnement op MeM, en stuur de + ------abonnementenbon tegelijk met deze pagina op. TOTAALBEDRAG f

Handtekening: Uw gegevens (invullen in blokletters a.u.b.) Naam: ______

(Bij minderjarigheid handtekening een der ouders/verzorgers) Adres: ______Opsturen aan: Postcode: ______Aktu Publications b.V. Woonplaats: ______Postbus 61264 Telefoonnummer: ______1005 HG Amsterdam

.t' at

In deel één bevind je je in een stad, vervaarlijke plasmakanon onschadelijk te Captain S omringd door hoge gebouwen, parken en maken. Niet zo moeilijk, kraait de wat dies meer zij. Uiteindelijk doel in deel handleiding! 'Captain S' is een variant op het Superman één is een bepaalde raket te vinden, die je Ook hier weer de nodige bijna onoverwin fenomeen, kruisbestoven met Batman. De naar een andere planeet - en dus deel twee bare tegenstanders zoals de 'Postmodern comic-strip 'Captain S' wordt, voorzover - zal transporteren. Vele gevaren vind je Brontosaur', 'Willie the Froggie', de ik het kan bekijken in Nederland niet op in dit deel op je tocht, waarvan ik er een 'Mystical Warrior' en het 'TX4 Manicut'. de markt gebracht. aantal zal noemen. Vooral de 'TX4' is levensgevaarlijk, dit Eerlijkheidshalve moet ik bekennen dat ik Allereerst is er Jack. Jack is een volledig geautomatiseerde manicure-ap niet zo op de hoogte ben van comic-strips, bouwvakker met een slecht humeur. paraat heeft tot op heden vele vingers en verder dan Superman, de Krazy Kids en Wanneer hij je bespeurt komt hij met tenen tot pulp vermalen. Po go ben ik nooit gekomen. Dat is kwade bedoelingen recht op je af. natuurlijk een gebrek in mijn opvoeding! Gelukkig heeft Captain S de nodige Gebaseerd op de illustraties op de Daarnaast kom je Tom, Dick en Harry superkrachten. Tenminste, wanneer het verpakking lijkt 'Captain S' tot de stal van tegen. In het Engels betekent dit zoveel als Mariano lukt een worstje te eten en Marvel Comics te behoren, er is echter Jan en alleman, in 'Captain S' zijn het Captain S te worden. Voor die tijd ben je geen enkele vermelding van Marvel ondeugende kinderen die kattekwaad niet meer dan een zwakkeling en kun je Comics te vinden. uithalen. De ober heeft op zijn blad een zelfs maar beter uit de buurt van oude worst liggen, welke je in de gedaante van dametjes blijven. Eenmaal getransfor 'Captain S' is een superheld die van de Mariano nodig hebt om te veranderen in meerd tot Captain S beschik je over een planeet Sevilla naar de Aarde gekomen is. Captain S. Verder komen we nog tegen aantal superkrachten zoals Superblazen, Evenals Superman brengt hij zijn dage Long Pretty Willobi (een schietgrage Superschieten, Superbeveiliging en Su lijkse leven door als doodnormale, zelfs gangster), Pink Dumbo (de spreekwoor per-verspringen. Hoezo Superman-ach vervelende burger. Op het moment dat de delijke roze olifant), een beweeglijke tergrond? Aarde van een catastrofe gered moet hamburger, een geosyncopeerde robodro worden duikt Mariano - de schuilnaam ïde, een vuilnisvat, een moedige stier en 'Captain S' is een arcade-actie spel met van de Captain - even in het kleedhok en Cheppy Tron - de onverwoestbare een klein beetje adventure. Het meest komt hij als 'Captain S' tevoorschijn. androïde - tegen. Kortom, in deel één kunnen we dit spel nog vergelijken met heeft de Captain meer dan genoeg werk. spellen zoals 'Finders Keepers', 'Mun Het spel 'Captain S' bestaat uit twee, sters' en 'Chiller'. Het spel is vrij separaat in te laden delen. Zoals gewoon Eenmaal de raket gevonden kom je op de uitgebreid en is bepaald niet gemakkelijk. lijk krijgt men aan het eind van deel één planeet Lobster (oftewel, de kreeft) De besturing vergt enige gewenning, een code om deel twee op te starten. Welk terecht. Hier moet je een weg zien te aanvankelijk dacht ik zelfs dat het deel je ook speelt, Captain S moet de aarde vinden door de ruïnes van een tempel en onspeelbaar was. Maar dat lag aan mij, na redden. een gasbedrijf - heden en verleden enige - nou ja, iets langer dus - oefening tezamen - om vervolgens de basis van de kwam ik al een heel eind. tegenstander te betreden en het volgende Grafisch gezien is dit een typisch SPELLEN GETEST VOOR spelniveau binnen te wandelen. Hier kun Europees product, compleet met de DE LIEFHEBBERS je computers gebruiken en moet je langs Engelse ziekte. Afgezien daarvan is de vijandelijke jets zien te komen om het 'Captain S' best de moeite waard, zeker

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990 - 17 - gezien het prijskaartje. Jammer dat die Het bovenstaande schoot uiteraard niet in groen vierkant verschenen wat op acht Engelsen nog steeds geen diskversies een allesverlichtende flits door mijn hoofd posities geplaatst kon worden met behulp kunnen maken. toen ik Dragonslayer Jr. aangereikt kreeg van vuurknop B en de spelpook, maar wat van de geachte hoofdredacteur. Waar mijn dat nu deed? Bovendien trof ik na de Fabrikant: Winner Software oog allereerst op viel was de kreet 'New tweede waterpartij drie identiek gebouw Importeur: HomeSoft Type Adventure Game by Falcom'; dat tjes aan waarvan de bewoners absoluut Computer: MSX1/2 belooft veel dacht ik. niet tegen me praten wilden. Wel ontdekte Medium: cassette ik helemaal rechts in de kamers een stukje RAM:64k Vervolgens viel me op dat het spel ook witgekleurde vloer. Wanneer ik daarop Aantal spelers: 1 voor MSXl geschikt was en dat charmeer ging staan en de joystick omlaag bewoog Bediening: joystick & toetsenbord de me nog meer. Er zijn nog zoveel MSXl verdween ik in de vloer. Maar meer ook FM-PAC muziek: nee; S-RAM: nee computers in MSX-minnend Nederland niet. Prijs: f 14,95 en soms bekruipt me het gevoel dat temidden van al dat onbetaalbare MSX2+ Nu had ik wel de handleiding doorgeplo geweld de MSX 1 bezitters een beetje in de zen -dat wil zeggen: de plaatjes goed Dragonslayer Jr. kou staan. Veel MSXl ROM's worden er bekeken - maar de foto' s in de handleiding niet meer uitgebracht hier en alhoewel er zijn duidelijk van een andere versie. Zo zie Het Japanse softwarehuis Falcom kan bij toch redelijk wat Europese MSXl je in de handleiding dat er op het mij geen kwaad meer doen, sinds Xanadu producten uitgebracht worden, begrijp ik beeldscherm ook een schematische kaart en de Dragonslayer serie. Iedere nieuwe best dat je als MSX 1 bezitter ook wel eens onderin beeld zichtbaar zou zijn van waar titel die aangeboden wordt krijgt onmid zo'n mooie Japanse import ROM zou je geweest bent. Echter niet in deze MSX 1 dellijke voorrang en van iets anders komt willen proberen. versie. dan voorlopig niets meer. Van vorige spellen wist ik wel ongeveer De Falcom spellen blinken uit door hun Het achtergrond verhaal bij Dragonslayer wat afkortingen zoals HP, WP en GP grandioze grafische afwerking, de uitge Jr. is onbekend. Zoals tegenwoordig wel betekenen, maar niet iedereen is zo diepte spelinhoud die nooit te makkelijk - vaker vinden we geen Nederlandse of ervaren. Ook wat de specifieke voorwer maar ook nooit onmogelijk moeilijk - is zelfs maar Engelse handleidingen bij de pen nu exact doen is een raadsel. en de fraaie muziekjes en geluidseffecten. importspellen. Derhalve moet ik aanne Daarbij was Falcom een van de eerste men, gebaseerd op de Japanse strip in de Hardnekkig als ik ben betrad ik het softwarehuizen die het S-RAM van de handleiding, dat ook hier weer de volgende gebouw. Daar had ik wat meer Panasoft FM-PAC benutten. Zo is zonder romantiek een grote rol speelt. De jonge geluk. De brave inwoner hield een ferme het FM-PAC Xanadu echt niet uit te prins gaat op zoek naar de prinses om toespraak maar ook kreeg ik een flesje met spelen! vervolgens na afloop van het avontuur nog iets. Dat verscheen op de plek waar de lang en gelukkig verder te leven. groene cursor stond. Aha, opslag van Over het algemeen zijn de Falcom spellen voorwerpen. En ja hoor, de cursor van de zogenaamde arcade adventures. Onder Je begint aan de poort van het kasteel. Je fles af bewegen en vervolgens er weer op deze categorie rangschikken we spellen kunt het kasteel betreden waar je de plaatsen gaf me zeer veellevensenergie. zoals Psycho World, Vampirekiller, Mon koning ontmoet die in perfect Japans je Mon Monster en het fameuze - nog steeds enige raad schijnt te geven. Blijf even Zo kun je in totaal acht voorwerpen niet voor MSX leverbare - Super tegen hem aanleuteren en hij zal je een pijl meenemen op je tochten. Het vergt wel Wonderboy. Normaliter zijn arcade ad en boog geven. Deze heb je absoluut nodig enig puzzelen voordat je weet wat een ventures twee dimensionaal, dat wil later in het spel. Vervolgens weer naar voorwerp doet. En het irritante is dat je het zeggen dat men van opzij tegen de actie buiten en op avontuur. Al snel kom je de eerst moet uitproberen. Dat betekent aankijkt. eerste gebouwen tegen. Deze betreed je vervolgens weer dat op het moment dat je Men beweegt zich daarnaast door een door voor de deuropening te gaan staan en het voorwerp nodig hebt dit niet meer horizontaal scrollende wereld. Ook de naar binnen te gaan. In ieder gebouw vind voorradig is: einde spel. En bij game over Hydlide serie en een spel als Testament je één, soms twee figuren die ook weer begin je weer van voren af aan! zijn arcade adventures, hier kijkt men raad blijken te verstrekken. Daarnaast kun echter vanuit een bovenliggend punt naar je in sommige gebouwen over wat Wanneer je verder trekt en op gegeven de actie, als het ware zoals een vogel dit verdiepingen dwalen waar absoluut niets moment een brug overgaat - praat niet met zou waarnemen. gebeurt. de figuur op het wolkje voor de brug! Dat kost je je leven - kom je in de onderwereld We noemen een spel een arcade adventure Zo gaat het verder, gebouw na gebouw. terecht. In één van de eerste gebouwen wanneer er een redelijk evenwichtige Ook kom je op straat wel eens iemand kwam ik weer zo'n zwijgzaam figuur verdeling is tussen arcade actie - schieten, tegen. Met deze personen kun je tegen, ook hier een wit stuk vloer. schoppen, slaan en hard weglopen - en converseren, maar wat de brave ridder Wanneer je hierop gaat staan en naar puzzelen. Met puzzelen bedoel ik dat men naast de put me nu over die put schijnt te beneden gaat kom je in de onderwereld bepaalde problemen en situaties moet vertellen? terecht. En daar wordt het pas echt oplossen voordat men verder kan in het Al snel kom je bij een waterpartij. Hier spannend. Tientallen geesten dwalen hier spel. Deze oplossingen kunnen niet met blijkt dat zwemmen niet ongestraft kan. rond, maar je boog is een grote hulp. Ook bruut geweld geforceerd worden maar zijn Afdalen naar de bodem kost je levensener hier weer talloze oude wijzen die raad en uitsluitend te vinden door logisch na te gie en nul energie is einde spel. daad verschaffen. Vaak krijg je daar echter denken en bepaalde handelingen te Op dit moment begon ik te wanhopen. Er geen tijd voor, de geesten zijn nogal ondernemen. was al onderin beeld per ongeluk een overvloedig aanwezig. En zo gaat het een

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

-18 -

,t· > ••• ,...... ,. tr 'KJ»." 'S ~:#? ltanrts area:'- t~" Z z_ hele tijd door. Ook de gebouwen aan het begin van het spel zullen ongetwijfeld belangrijk zijn. Waarschijnlijk raden de bewoners je in het begin aan later terug te komen wanneer je verderop in het spel de benodigde items gevonden hebt. Of niet, dat kan ook nog.

Op zich is Dragonslayer Jr. geen onaardig spel. Het spel is echter behoorlijk moeilijk, voornamelijk door het ontbre ken van een vertaalde handleiding als wel de Japanse teksten op het scherm die redelijk belangrijk lijken. Irritant is dat je hierdoor vaak verkeerde beslissingen neemt en weer opnieuw moet beginnen. Waarschijnlijk - meer nog: hopelijk - verstrekt het spel 'passwords', want anders wordt het iedere keer weer vooraan beginnen uiterst vervelend.

Dragonslayer Jr. is duidelijk een wat ouder spel. De graphics zijn zeker drie jaar oud, Captain S zo niet meer, en dateren uit het begin van de MSX tijd. Ook de bewegingen van de figuren en de flikkerende sprites kenmer ning, vragen om moeilijkheden is. Dat ken een wat ouder MSXl spel. Gebaseerd Girly Bloek bleek ook wel toen ik de eerste keer mijn op het feit dat dit spel trots aankondigt androïde samenstelde. 'New Type Adventure' kunnen we dit spel In de uit 1987 daterende MSX2 Mega op 1984/85 dateren toen dit type arcade ROM Girly Blockkunje de gedaanten van Met m'n twee dunne pootjes en het adventure voor het eerst op de markt een viertal zwaarbewapende androïden overgewicht bleek ik niet in staat de verscheen. aannemen. Je bepaalt eerst of de androïde vuurballen van de tegenstander te ontwij twee of vier benen heeft of dat het ken door er overheen te springen. Voor die tijd waren deze graphics goed en bijvoorbeeld een vliegend wezen wordt. Dat spel was dus héél erg snel ten einde. het spel type inderdaad nieuw. Om een Daarna kun je een aantal accessoires indruk te geven, de grafische en geluids kiezen zoals bewapening. Het is verstan Je begint met naar een stadskoepel te kwaliteit is een beetje te vergelijken met dig een en ander goed af te wegen gezien wandelen die je vervolgens betreedt. Hier een hedendaags Europees MSXl spel. het feit dat een vliegend wezen uitrusten zit geen enkel gevaar aan vast, soms moet met superzware (qua gewicht) bewape- gekozen worden welke richting je op wilt. Alhoewel niet echt goedkoop in vergelij king met de Konami spellen uit die tijd, is dit spel te overwegen. Alhoewel, persoon Dragonslayer Jr. lijk zou ik iets meer uitgeven en bijvoorbeeld Xanadu of Hydlide 2 (zeer moeilijk vanwege het Japans op het scherm) aanschaffen. Anderzijds, tussen de goedkope Europese spellen rond de vijftien gulden vinden we menig interessant spel zoals Black Beard, Knight Tyme of Thunderbirds.

Kijk er eens naar!

Fabrikant: Falcom Importeur: MSX Centrum

Computer: MSXl/2 Medium: ROM RAM: 64k Aantal spelers: 1 Bediening: joystick FM-PAC: muziek: nee; S-RAM: nee Prijs: f 89,-

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

- 19 - w

In de koepel zelf begint het werkelijke Het spel zal er ongetwijfeld niet beter op Bediening: joystick leven pas. In Girly Block speelt de strijd worden, als de één speler versie al verveelt FM-PAC muziek: nee; S-RAM: nee zich af in een twee-dimensionaal veld dan zullen twee spelers dubbel verveeld Prijs: f 99,- tegen een achtergrond van een stadsruïne. zijn. Of ze moeten opgewonden raken van In ieder veld kom je een tegenstander het feit dat met ieder schot dat ze afvuren tegen, waarbij elke tegenstander eveneens de PTT weer de nodige telefoondubbeltjes Tournament Golf: Albatros een androïde is, gebaseerd op een van de in z'n zak steekt. vier basisvormen. Daarnaast kunnen er na Ooit ben ik begonnen aan de edele het vernietigen van de eerste tegenstander De standaard twee speler optie heb ik golfsport, maar al snel bleek totale nieuwe vijanden opduiken, variërend van uiteraard wel kunnen uitproberen. De ongeschiktheid. Gelukkig bezit ik een energie-wezens tot de meest vreemdsoor zwevende steenblokken zijn verdwenen computer en met name voor MS-DOS zijn tige creaturen. en men schiet elkaar nu gewoon zoveel enige fraaie golfspellen beschikbaar. Nu mogelijk neer. De achtergrond blijft ieder gebruikt mijn vriendin tegenwoordig In ieder veld zweven twee blokken steen spel identiek - jammer! - maar wel kan na regelmatig dezelfde PC en dus begon het horizontaal in de lucht. Deze bewegen van iedere ronde een andere androïde ge verplichte wekelijkse golfuurtje steeds links naar rechts en vice versa. De bouwd worden. minder plaats te vinden. Een andere PC steenblokken kunnen je behulpzaam zijn Deze optie is ronduit slaapverwekkend te aanschaffen is een ietwat dure oplossing, bij het bestrijden van de tegenstander. noemen. Met je ogen dicht maak je elkaar dus Telenet's Toumament Golf werd met af; er zit totaal geen spanning in spelen open armen ontvangen. Sommige tegenstanders komen namelijk met een menselijke tegenstander. Waaruit niet laag genoeg om te raken, dus moet je eveneens weer blijkt dat het spel niet Bij golf is het de bedoeling een balletje in het hogerop zoeken. En heb je je androïde gemaakt is om gespeeld te worden maar een gat te krijgen. Niet zo moeilijk, ware te zwaar gemaakt zodat hij niet op de om iets te verkopen. En als je daarvoor nu het niet dat tussen beginpunt en het gat blokken kan springen dan heb je een een NGA nodig hebt, hoeft dat ook al niet enige honderden meters kunnen liggen. essentieel probleem. Daarbij kun je bij meer van me. Voeg daaraan toe dat het balletje niet naar sommige tegenstanders de blokken ge Maar ik denk dat we h ier allereerst met één het gat gedragen mag worden maar er naar bruiken om hun schoten te ontwijken of van de eerste Net Work Games te maken toe geslagen dient te worden met een stok gewoon even op adem te komen. hebben en bovendien dat dit een zeer en je hebt problemen. En dan nog de Na een aantal koepels overleefd te hebben slecht voorbeeld van het genre is. invloed van het landschap en de wind; je kom je in een blauwe stadskoepel. Hier bent meteen op weg naar huis om achter kun je je androïde ombouwen en krijg je Van de vrij uitgebreide Japanse handlei de computer te golfen. eveneens een password. Na het verlaten ding begrijp ik geen jota. Een vertaling, van deze koepel volgt meer van hetzelfde. hoe miniem ook, is niet bijgevoegd en dat Een golf course bestaat meestal uit negen is jammer. Ik kreeg namelijk uit die of achttien banen, oftewel holes. Bij negen Aan Girly Block heb ik vrij veel tijd handleiding de indruk dat er in Japan holes spreken we van een halve course, besteed om te zien wat er allemaal zoiets als centrale inbelpunten bestaan hierop worden nooit kampioenschappen mogelijk is in het spel. En alhoewel ik het waar je hoogste scores etcetera kunt gespeeld. me nauwelijks voor kan stellen bij een uploaden. Dat geheel schijnt dan ook The Japanse ROM is dat helaas niet zoveel. Links (de verbindingen) te heten. Een baan varieert in lengte en kan Alhoewel grafisch er alles goed uitziet en verschillende onderdelen bevatten. Vaste het geluid ook goed te noemen is, is de De NGA schijnt een 1200 Baud V23 punten zijn de tee, defairway en de green spelinhoud van het geheel dusdanig mager modem te zijn specifiek voor spellen. En met daarop de hole. Je begint met de bal dat het mij niet lang kon boeien. als ik de handleiding begrijp - maar dat vanaf de tee te slaan. De fairway is het doe ik niet - dan zijn er vele inbelpunten gebied tussen de tee en de green. Het gras Ik ben dan ook bang dat Girly Block een in Japan. Iets voor Nederland? op defairway is goed bijgehouden, terwijl spel is dat opgehangen is aan een bepaald het gras op de green superkort gehouden technologisch fenomeen waarbij aan de Maar afgezien van het Links gebeuren, wordt. Je kunt de bal naast de failway spelinhoud nauwelijks of geen aandacht waar we hier in Nederland bar weinig aan slaan, je komt dan op de rough terecht, het besteed werd. Er moest iets verkocht hebben, blijven we met Girly Block zitten gebied waar het gras niet geknipt wordt. worden, namelijk The Links - zie hierna. met een fantasieloos en vervelend spel. Het spel is in feite net zo muf als de doos Je kunt de bal ook out of bounce slaan, dat Net Work Game waarin het verpakt zit, ruikt. Van mij had wil zeggen volledig buiten de baan. In dit spel in die kelder, waar het zo te ruiken zo'n geval wordt de bal terug gelegd op de Girly Block is een zogenaamd Network klaarblijkelijk in 1987 begraven werd, plaats vanaf waar je geslagen hebt. Verder Game. Een network game wil zeggen dat mogen blijven rotten. kunnen op een hole zand partij en (bun met behulp van een zogenaamd NGA - kers) en waterpartijen voorkomen. Om de Net Work Game adapter volgens de Zonde van het geld. bal te slaan kun je beschikken over een handleiding - twee spelers met elk een aantal stokken oftewel clubs. Er zijn clubs Girly Block ROM in hun MSX2 tegen Fabrikant: The Links met een houten kop, zogenaamde woods elkaar kunnen spelen. Nu heb ik deze optie Importeur: MSX Centrum en met een ijzeren kop, irons. niet kunnen uitproberen gezien het feit dat Computer: MSX2 ik maar één Girly Block had, geen NGA Medium: MegaROM Je zeult een aantal verschillende woods en noch een modem of een nul-modem kabel, RAM:64k irons over de baan - als je tenminste geen maar ik neem aan dat het feilloos werkt. Aantal spelers: 1/2 caddy (drager) hebt. Zo heb je een wood

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

- 20- hole een kruisje staan. Dit geeft de richting Verklarende Woordenlijst: aan waarin je gaat slaan. Hier kun je eventueel, bijvoorbeeld rekening houdend Albatros: drie slagen onder par met de wind, met de links-rechts Eagle: twee slagen onder par cursortoetsen wijzigingen in aanbrengen. Birdie: één slag onder par Vervolgens bepaal je met behulp van de Par: gemiddeld aantal slagen voor de baan op-neer cursor toetsen welke cluh je Bogey: één over par gebruiken gaat. Double Bogey: twee over par Denk hier goed bij na, over het algemeen Triple Bogey: drie over par geeft de computer-caddy je vaak een verkeerde cluh. Na bepaald te hebben Slice: afwijking naar rechts waar de bal geraakt moet worden en of er effect gegeven wordt geef je de bal een Hook: afzwaaier naar links mep. De bal zeilt nu in redelijk fraai 3D Bunker: zand bovenaanzicht over de baan en komt de Course: het geheel aan banen/holes eerste keren zeker niet waar je hem Fairway: de baan zelf hebben wilt. En zo probeer je alle holes uit Green: deel vld baan waar gras zeer kort geknipt wordt. te spelen. Hier bevindt zich de hole Tournament Golf is een uitstekende Hole: a. gat waar de bal uiteindelijk in moet golfsimulator. Alle aspecten van het spel b. generieke naam voor de baan zelf komen volledig aan bod. Het spel is eenvoudig te besturen waarbij optimaal genoten kan worden van de spelinhoud. Links: Course aan de kust Negentiende hole: clubhuis Na enige oefening kunnen de holes voor Out of Bounce: buiten de baan beginners al vrij snel gespeeld worden Rough: ongeknipte deel langs de fairway waarbij onder par uitspelen meer moeite Tee: afslag zal kosten dan men denkt. Voordat met enig succes de professional holes belopen kunnen worden ben je wel even verder. 1, wood 3 en een iron 5. De cijfers geven met de keuze van de cluh en de kracht de hellingshoek aan waaronder de kop ten waarmee je slaat, bepaalde gevolgen. Natuurlijk, iedereen kan met veertig over opzichte van de steel van de cluh staat. Daarnaast moet je de wind goed in de par een baan belopen. Maar een course Een consequentie van deze hellingshoek gaten houden. Een golfbal is niet al te afsluiten met 720 slagen over par (18 is hoever je de bal kunt slaan. Met een zwaar en wordt gemakkelijk uit de koers holes met elk veertig slagen over) is wood 1 kun je de bal ongeveer 220 meter geblazen. ver slaan terwijl een iron 4 maar 160 meter slaat. Met Toumament Golf van Telenet kan Daarnaast kennen we nog een sand wedge menig would-be golf(st)er volledig aan waarmee je jezelf uit hunkers moet redden zijn of haar trekken komen. Alle hiervoor Clubs: en een pitching wedge om de laatste, besproken aspecten komen volledig aan kleine afstand naar de green te overbrug bod en maken dit spel tot een ware Wood 1: 220 meter gen. Eenmaal op de green aangekomen, uitdaging. Wood 3: 190 meter gebruik je een putter om de bal in de hole Je begint met het invoeren van de Wood 4: 180 meter te krijgen. speler(s)na(a)m(en) en te kiezen op wat Iron 1: 200 meter voor niveau je spelen wilt. Bovendien kun Iron 3: 170 meter De puntentelling is redelijk eenvoudig. je eerder opgeslagen spelers inladen vanaf Iron 4: 160 meter Kort gesteld: voor iedere baan is het aantal cassette, een aardige optie. Iron 5: 150 meter slagen vastgesteld waarmee de baan uit te Iron 6: 140 meter spelen is, de zogenaamde par. Indien je De beginners-course zit in de ROM, je Iron 7: 130 meter een baan in minder slagen doet speel je kunt daarnaast extra moeilijke banen onder par. Wie de course in de minste vanaf de bijgeleverde cassettes inladen. Iron 8: 120 meter slagen doet heeft gewonnen. Strafpunten De cluhs die je meeneemt zijn vooraf Iron 9: 110 meter worden toegekend wanneer je de bal bepaald, maar de selectie is zeer goed bijvoorbeeld in het water geslagen hebt. gebeurd (zie kader). Pitching wedge: 100 mete

Tot zover de theorie. In de praktijk ligt het Vervolgens betreed je de eerste hole. Op Sand wedge: 50 meter allemaal wat moeilijker. Je moet de bal het scherm zie je links hoe de hele baan er eerst zien te raken waarbij al dan niet uitziet, wat de afstand tussen tee en hole Putter: kleine afstanden effect (hook of slice) gegeven kan worden. bedraagt, hoeveel slagen ervoor staan om Of je de bal bovenop, in het midden of aan deze hole te spelen en hoe de wind staat. ____. ______o_p __ d_e_g_r_e_e_n ____ j de onderzijde treft heeft, gecombineerd Eveneens zie je op de weergave van de ~

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

- 21 - Girly Block

beschamend, in dat geval zou ik mijn Alhoewel de deze MSXI ROM al wat niet opzienbarend. Dit doet echter totaal gezicht niet durven laten zien op de ouder is, is er feitelijk geen goed geen afbreuk aan de speelbaarheid van de negentiende hole. alternatief. De graphics zijn goed, doch simulatie. De mogelijkheid om gegevens op te slaan maakt het geheel nog extra Tournament Golf: Albatros aantrekkelijk. Je kunt maximaal met drie golfers een baan belopen, alhoewel maximaal tien golfers opgeslagen kunnen worden. Al met al is Telenet's Tournament Golf een uitstekende ROM die voor deze prijs een ,. '. goede aanschaf te noemen is.

~ .J~~ Voor de golfliefhebber: verplicht! ~%~....

Tournament Golf

Fabrikant: Telenet Importeur: HomeSoft Computer: MSXI/2 Medium: ROM plus cassettes RAM: 64k Aantal spelers: 1-3 Bediening: toetsenbord FM-PAC muziek: nee; S-RAM: nee Prijs: f 99,00

MSX Computer Magazine nummer 40 . september 1990

- 22- MCR MultiCartridge getest

De afgelopen twee maanden hebben we meer en mooiere hardware mogen aanschou weo dan we vorig jaar hadden durven denken. MSX dood? We merken er niets van. In het vorige nummer hadden we een recensie van de MSX harddisk uit Duitsland, dit keer recenseren we een pro duct dat nog iets dichterbij ontwikkeld is. De MultiCartridge, uit het zuiden des lands.

De actievere gebruikers kennen het steeds mogelijk zijn dat RAM te probleem. Ease en een RAMdisk, Dyna gebruiken. Als memory mapper bijvoor mic Publisher en een printerbuffer, nee beeld, die is toch in grootte te varieren. dus. Een groot tekort aan RAM is meestal En dan komt het probleem, hoe de het probleem en een extra memory computer te vertellen dat een gedeelte van mapper aanschaffen voor veel geld is de het RAM het ene moment niet gebruikt oplossing niet. Dat extra geheugen wordt mag worden en het volgende moment niet altijd ondersteund door de program wel? Softwarematig zou ideaal zijn, ma's - neem Ease, die zal altijd slechts probleem is dan alleen dat iedereen - en 128 kB RAM gebruiken, ook al is er drie dus een willekeurige applicatie - de MB aanwezig - of wordt echt tot op de instellingen kan veranderen, wat dus juist laatste byte gebruikt. Dynamic Publisher niet mag. laat geen RAM vrij, dus een printerbuffer valt nergens te installeren, laat staan een Hardwarematig is ook de oplossing niet, RAMdisk. Een oplossing voor die want dan is het weer te ingewikkeld en te printerbuffer is het kopen van een losse omslachtig om wat instellingen te veran printerbuffer. Die wordt dan tussen deren. Uiteindelijk blijkt de beste oplos computer en printer gezet en bevat een sing nog te zijn om het softwarematige eigen RAM-geheugen, dat alle data gedeelte afte schermen van de MSX-stan tijdelijk opvangt tot de printer het kan daard - lees: binnen het 'vrije' gebied te verwerken. Maar stel dat de printer niet definiëren - om op die manier de nodig is, wat dan? Zo'n dure printerbuffer hardware aan te kunnen sturen. die niets staat te doen, dat kan toch niet! MCR Eureka En op deze manier werkt het mooiste Op zich is het idee simpel. De printerbuf Nederlandse MSX-product dat we de fer moet bij de computer getrokken laatste tijd hebben mogen recenseren: de worden en een RAMdisk moet een MultiCartridge. De functies van een NIEUWE MSX HARDWARE toepassing niet in de weg zitten. En als er RAMdisk, een memory mapper en een MADE IN HOLLAND geen behoefte is aan een printerbuffer, printerbuffer gecombineerd in één enkele noch aan een RAMdisk, dan moet het nog insteekcartridge.

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990 - 23 _. - .

De MultiCartridge - of kortweg MCR - is Er verschijnt dan een menu waarin een gewist moeten worden. Maar dit probleem een stevige cartridge. Een kast die doet aantal zaken in te stellen zijn. Allereerst komt natuurlijk alleen om de hoek kijken denken aan de behuizing van het het belangrijkste onderdeel, de grootte als de MCR uitgerust is met meer dan MT-Telcom modem. Het past precies in van de memory mapper. Alhoewel het 512 kB RAM - eigenlijk een luxe-pro een Sony HB-F700, maar bij gebruik van nergens duidelijk omschreven staat, blijkt bleem, met andere woorden. twee modules bij een Philips alleen in het in de praktijk een memory mapper altijd Overigens is deze grens van 512 kB die bovenste slot. een veelvoud van 64 kB RAM te men heeft aangehouden niet correct. Omdat we het niet kunnen laten hebben omvatten. Meestal is het ook nog een Nadat uw redacteur de mensen van we de zaak ook nog even opengeschroefd. macht van twee - dus 128, 256 of 512 kB stichting Code - om de fabrikant maar We wisten van tevoren dat ons testexem RAM - maar noodzakelijk is dat niet. Het even bij naam te noemen - erop had plaar niet dezelfde print zou hebben als de is ook mogelijk om 192 kB als memory gewezen dat deze grens bij 768 kB hoorde uiteindelijke MCR, maar desondanks mapper in te stellen bij de MCR. Bij een te liggen, werd toegezegd dat deze waren we erg benieuwd. standaarduitvoering blijft er dan nog 64 wijziging meegenomen zou worden in de Na openmaken kwamen we allereerst een kB over. Die is dan te gebruiken voor de uiteindelijke versie. tweetal statusLED's tegen, samen met een tweede mogelijkheid: een RAMdisk. kleine batterij die ervoor zorgt dat de Voor de ietwat nerveus ingestelde compu gekozen instellingen vastgehouden wor Het doet ons goed te horen dat de tergebruiker is er een LED op de MCR den. RAMdisk die in de MultiCartridge gezet die gaat branden op het moment dat verwerkt is, gebaseerd is op de RAMdisk de RAMdisk gebruikt wordt. De vraag Om ons nog tijdig een testexemplaar te van MCM, geschreven door Paul te 'hangt ie?' kan dus komen te vervallen bij kunnen hebben de makers menig zweet BokkeI. Anton van Zuylen - de program het werken met de RAMdisk, de vraag druppeltje moeten laten. De printfabrikant meur van de MCR - heeft goed gekeken blijft 'is ie nou nog niet klaar?'. werkte op het laatste moment nog tegen. naar het ontwerp hiervan en heeft de Geen printen binnen de gestelde tijd, dan nodige aanpassingen gemaakt. Het geheel Als laatste mogelijkheid heeft de MCR maar iets anders verzinnen. De print zelf is nu zelfs zo verbeterd dat het mogelijk is nog een printerbuffer ingebouwd. AI het was dus nog met de hand gemaakt, zowel om een RAMdisk te hebben in het geheugen dat niet gebruikt is voor qua ets als soldeerwerk. De layout is wel afgeschermde stuk RAM van de MCR en memory map per of RAMdisk wordt dezelfde als die van de uiteindelijke print, daarnaast ook nog de MCM-RAMdisk in automatisch toegewezen aan de printer het zag er netjes en verzorgd uit. gebruik te hebben, bijvoorbeeld in de buffer. U heeft bijvoorbeeld een MCR van memory map per van de MCR. 768 kB. Hiervan is 256 kB in gebruik als Handleiding memory mapper en 448 kB als RAMdisk. RAMdisk Dan blijft er nog 64 kB over om als De handleiding die bijgevoegd zit, is ruim printerbuffer te gebruiken. Wordt de bemeten. Niet beknibbeld op uitleg en De uitvoering van deze in de MCR grootte van de printerbuffer niet ingevuld tekst. Graag hadden we bij sommige ingebouwde RAMdisk is mooi. Het is en is het totaal aan mapper plus RAMdisk onderdelen wat afbeeldingen gehad en mogelijk om op een gegeven ogenblik de kleiner dan de totale capaciteit van de sommige stukken liever iets anders MCR-RAMdisk buiten gebruik te stellen MCR, dan zal de printerbuffer automa geformuleerd gezien. Een aantal kritiek door op te starten met SHIFT - geen tisch de rest toegewezen krijgen. Een puntjes en opmerkingen van de redactie diskdrives? Dan ook geen RAMdisk. Dan doordachte en handige voorziening. zullen hun weerslag vinden in de is het mogelijk om van alles te doen in uiteindelijke versie, een aantal andere zijn Basic, al het geheugen te wijzigen of wat Toetscombinaties met een bedankje ter zijde gelegd. dan ook. Maar na een reset, waarbij de Bij de handleiding zitten nog een drietal diskdrives weer herkent worden, zal de De printerbuffer heeft nog een aantal bijlages: een geplastificeerd overzicht van MCR-RAMdisk weer onbeschadigd aan ándere leuke voorzieningen. Als er RAM de MCR-commando's en mogelijkheden, wezig zijn. gereserveerd is voor een printerbuffer, zal een prijslijst voor de uitbreidingen en een de printer altijd 'aangesloten' zijn. Ook servicekaart die ingestuurd moet worden De grootte van de MCR-RAMdisk is in voor wie geen printer heeft. Zodra er zich om op de hoogte te blijven van updates en blokken van 16 kB instelbaar. Als een ook maar één byte in de printerbuffer verbeteringen. bestaande RAMdisk verkleind wordt, zal bevindt, zal er een groen LEDje gaan de data gewist worden, bij vergroting van branden op de bovenkant van de MCR. Multifunctioneel de RAMdisk bestaat de mogelijkheid dat Maar ook zodra er zich karakters in de de data gewist wordt, maar zolang de buffer bevinden zal de aangesloten printer Het geheel functioneert vlekkeloos. In de grootte aan dezelfde kant van de 512 kB beginnen te lopen. MCR zijn een drietal functies gecombi blijft, zal dat niet nodig zijn. Zodra echter neerd. Een memory mapper, een RAM die grens gepasseerd wordt, zal het nodig Mocht de printer buiten gebruik zijn, of disk en een printerbuffer. Alledrie deze zijn één of meer File Allocation Tables - niet aanwezig zijn, is het mogelijk om de mogelijkheden kunnen worden ingesteld FATs - aan te maken of te verwijderen. printerbuffer te wissen. De toetscombina door tijdens het opstarten de CODE-toets Deze handeling ligt zo aan de basis van tie [Ctrl]-[BS] - control en backspace - ingedrukt te houden. een 'diskdrive' dat alle gegevens daardoor zorgt hiervoor. Wie geen printer heeft -

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990 - 24- Uk

maar per ongeluk toch iets naar de printer De RAMdisk van de MCR werkt niet om een grotere RAMdisk aan te kunnen stuurt - kan dus het beste wachten totdat samen met MSX-DOS 2.20 - net zoals maken. Eentje die zeker en altijd er niet meer 'geprint' wordt, om dan de onze eigen RAMdisk overigens. resetbestendig is. buffer te legen. Mocht de buffer vol zijn, zal de groene LED langzaam gaan De oorzaak ligt in het feit dat DOS2 de Conclusie knipperen. Een applicatieprogramma dat aangesloten diskdrives heel· anders regi de printer gebruikt hoort dan te wachten streert. Dat komt ook tot uiting in de De MCR is een mooi product. Wie het nog totdat de printer weer bruikbaar is. Als grotere hoeveelheid vrij geheugen met overwoog om een 512 kB memory onverhoopt toch doorgeprint blijft wor DOS2 in een slot. Er wordt gewerkt aan mapper te kopen kan wellicht beter den, zal de groene LED in een sneller een oplossing waarbij de RAMdisk wel overwegen de MCR aan te schaffen. En tempo gaan knipperen ten teken dat er iets onder DOS2 werkt, maar bij het ter perse wie ondertussen al twee 512 kB mappers fout gaat. Dit valt volgens ons duidelijk in gaan van dit nummer was er nog geen in huis heeft gehaald zal zich vermoede de categorie slim & handig. werkende versie ter beschikking, wel lijk wel bekocht voelen. Met de MCR is uitzicht op een oplossing. voor veel minder geld immers meer De MCR heeft nog een andere toetscom geheugen te koop. binatie die vaak handig is. Sony gebrui Iets vergelijkbaars geldt voor de MSX kers kunnen deze waarschijnlijk zéér op Harddisk. De harddisk heeft een aange De mogelijkheden van de MCR zijn ruim; prijs stellen. Op de PC is het gebruikelijk paste opstartroutine, de RAMdisk ook. De de instelbare memory mapper is ideaal, de om met een combinatie [Ctrl]-[Alt]-[del] harddisk zal zichzelf pas initialiseren als ingebouwde RAMdisk is zo ongeveer de de computer softwarematig te kunnen het het enige apparaat is dat opstart. perfecte RAMdisk. Alleen te wissen op de resetten. De MCR heeft hier ook een Helaas pakt de RAMdisk de initialisatie manier waarop een gewone diskette te toetscombinatie voor gevonden: [Ctrl] routine over en start MSX-DOS later, met wissen is, ongelukjes zijn er niet meer bij [Code]-[del]. een truukje via Basic. - op stroomuitval na dan. Zolang de computer niet helemaal hangt Hierdoor werkt de MCR niet samen met Ook de extra LEDjes zijn van harte blijft dit bruikbaar. Nuttig en makkelijk. een harddisk. Wellicht dat het geheel met welkom. Eindelijk is te zien of de de harddisk onder DOS2 wel functioneert, RAMdisk gebruikt wordt, of de printer Ook M5X1 maar dat hebben we niet kunnen nagaan bezig is, nog langer bezig is of helemaal wegens een nijpend gebrek aan vrije niet gebruikt zal worden. De MCR werkt ook op een MSX I sloten - heeft iemand nog een secundaire AI met al een multifunctionele aanrader computer. De printerbuffer zeker, de slotexpander over? van de eerste orde! memory mapper ook. Met een 'gewone' memory mapper komen er problemen met Wederom geldt dat aan dit probleem MultiCartridge de initialisatie, want bij een MSX2 gewerkt wordt. De programmeur was niet worden de 1/0 poorten OFCh - OFFh op de hoogte van dit probleem, aangezien Fabrikant: geïnitialiseerd op respectievelijk 3,2, I en harddisks nog niet zo wijd verspreid zijn. Computer Development Schaijk o. MSX I doet dat niet en daardoor werkt Met enige hulp van de MCM-redactie is (Stichting CODE) een normale memory mapper daar niet op. er echter goede hoop dat het alsnog zal Wingerd 33 De MCR vangt zelf de initialisatieroutine lukken. Of deze mogelijkheid al in de 5374 AN Schaijk op en zorgt er voor dat de memory mapper uitgeleverde versie zal zitten is nog niet goed geschakeld wordt. Gevolg: altijd een bekend, anders komt het ongetwijfeld in Prijzen: werkende memory mapper. een update. MCR-025 met 256 kB RAM: .f 499,- Wat zeker leuk is, de MCR-RAMdisk zal Updates dus ook werken op een MSX I , mits er een MCR-051 met 512 kB RAM:.f 579, diskROM aanwezig is. De MCM-RAM Voor updates geldt een uiterst coulante disk was afhankelijk van een MSX2 en regeling. Mocht er een fout gevonden MCR-076 met 768 kB RAM: .f 659,- werkt ook met VRAM, de MCR-RAM worden in MCR-software, wordt dit disk brengt z'n eigen RAM en 'mapper' kosteloos verholpen, slechts een aandeel MCR-I02 met 1024 kB RAM:.f 739,- mee. Eindelijk ook een fatsoenlijke in de verzendkosten hoeft betaald te uitbreiding voor MSXI computers! worden. Wie meer RAM wil, betaald .f 40,- voor de handeling zelf en daarnaast Achteraf uitbreiden, kost per 256 kB MCRen 0052 zo'n.f 80,- per 256 kB uitbreiding. Geen RAM: .f 80,-. Daarnaast zijn vaste kosten hoge prijs, vergeleken met de RAMprij verschuldigd,.f 40,- per handeling, Gezien de vraag naar MSX-DOS 2.20 in zen van de gebruikelijke memory map ongeacht de hoeveelheid bij te plaatsen de MCM LezersService was het ook pers. De aanschafprijs ligt dan wel hoger. RAM. nuttig om te bekijken hoe de MCR zich in maar met zulke prijzen voor de uitbrei samenwerking hiermee gedraagt. Aller ding ... Bijzetten van één of meerdere blokken eerst, de memory mapper werkt v lekke RAM:.f 40,- loos. We hadden niet anders verwacht, Het is dan ook zaak om van te voren in te maar toch. De printerbuffer doet het ook schatten hoeveel geheugen er nodig zal Maximale uitbreiding: goed, maar alweer, ook dat was verwacht. zijn en of er niet snel behoefte zal ontstaan Momenteel tot 1024 kB, men onderzoekt Meer problemen voorzagen wij met de aan meer geheugen. Wie aan tekstverwer de mogelijkheid tot uitbreiding naar 2 of RAMdisk. En helaas, die angst bleek king doet of een database gebruikt zal zelfs de technisch maximaal mogelijke gerechtvaardigd. wellicht meer geheugen willen hebben, 4 MB.

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

- 25- Rubiklok: je draait je dol!

De Hongaarse uitvinder Ru bik heeft niet alleen de wereldberoemde kubus uit gevonden, maar ook talloze andere puzzelspelletjes die een stuk minder aangeslagen zijn. Eén daarvan is Rubiklok, een spel waarbij je de wijzers van negen klokjes moet draaien, tot ze allemaal op 12 uur staan. Met vier knoppen kan worden beïnvloed welke wij zers wel en niet draaien, het is dus niet zomaar mogelijk elke wijzer onafhankelijk te draaien. Wij hebben dat spel letje alleen maar in de winkel zien liggen, dus we weten niet hoe het mechanisch in elkaar steekt. De computerversie Toegegeven, de listing is lang. Maar er Wie altijd met dezelfde besturing werkt van Albert Vuijk werkt puur waren al diverse mensen die klaagden dat heeft misschien behoefte om dit menuutje zij niet genoeg typevoer kregen. Die zijn er weer uit te slopen. elektronisch en ziet er in ieder nu hopelijk ook weer even zoet. Boven Dat is een eenvoudige zaak, gewoon de geval prachtig uit. dien hebben wij nog de nodige uurtjes regels 160-230 verwijderen en een regel besteed aan het 'indampen': de listing bijmaken: zodanig bewerken dat we minder regels overhielden, bij eenzelfde overzichtelijk 160 MS= heid. De verleiding om nog te gaan sleutelen waarbij voor moet worden aan de volgorde van subroutines of ingevuld: dergelijke hebben we met gemak weer staan. Wie wil kan zijn of haar weg vinden o voor toetsenbordbesturing in dit programma. 1 voor joystick in poort 1 2 voor joystick in poort 2 Aansturing 3 voor muis in poort I

Het enige waar we wel aan gesleuteld Door de nieuwe regel 160 volgens dit hebben is de keuze van de besturing. In de tabelletje te wijzigen kunt u altijd nog een oorspronkelijke listing moest daartoe een ander besturingsmethode kiezen. regeltje midden in de listing worden aangepast. In de versie die nu voor u ligt Het spel wordt aan het begin even gevraagd waarmee u wilt werken. De keuze bestaat Klikken kunt u op de vier rode 'knoppen' uit: op het speelveld, die daardoor van kleur veranderen, of in de grijze hoeken om de cursortoetsen, wijzertjes te doen draaien. joystick 1, Het verband tussen de stand van de joystick 2 of knoppen en de selectie van wijzertjes die muis in poort l. wel en niet draaien zult u zelf moeten uitvinden: dat is deel één van de puzzel. Ook bestaat er de mogelijkheid om louter Vervolgens moet u deze kennis benutten met het toetsenbord te werken. In dat om de wijzertjes allemaal recht omhoog te HET BETERE PUZZEL WERK laatste geval geldt de spatiebalk voor doen wijzen. Het is nu precies twaalf uur. linkervuurknop; de return voor de rechter. Sterkte!

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

- 26 - Voor algoritmefreaks is er nóg een MSX1 Uitdaging puzzeltje verborgen. De regels 660 tot en met 1320 onderzoeken welke wijzertjes er Komt er alweer wat bekaaid af. In de hitte Vandaar dat we aan dit spel een uitdaging gedraaid moeten worden. Want natuurlijk van de deadline is het ons nog niet gelukt koppelen: wie ons een de beste MSXl is het programma perfect op de hoogte van om het programma zodanig te strippen dat versie levert, of het mooiste algoritme, de onderliggende logica. het op MSXl ook goed functioneert. Toch krijgt een MeM-cassette of -diskette naar moet het goed mogelijk zijn om over te keuze. De genoemde regels handelen keurig stappen: terug naar screen 2 en alle extra Voor alle duidelijkheid: wij loven twee achtereenvolgens alle denkbare combina schermen - die een SET PAGE vereisen prijzen uit, één voor de MSXl versie en ties van de vier knoppen af. Wij voelen aan afkoppelen. Dan is de listing meteen ook één voor een strakker algoritme. Geef bij ons eksteroog dat dit anders kan, half zo lang. Per slot van rekening zijn de uw inzending alvast aan welk nummer 'eleganter' noemen de wiskundigen dat. prachtige intro en de korte uitleg niet per cassette of diskette u wenst, dat bespoe Een kwestie van een paar uurtjes goed definitie onmisbaar. Het spel zelf eist digt de afhandeling. Inzenden voor 10 doorpuzzelen, althans voor de wat meer volgens ons weinig echte MSX2-capaci oktober. Daarna heeft u alle tijd om de getalenteerden. teiten. Maar nogmaals, de tijd drong. klokpuzzel op te lossen.

1f ' ******************************** 2f ' * * 3f ' * R U BIK LOK * 4f ' * * Sf ' * MSX Computer Magazine * 6f ' * Door: A. Vuijk * 7f ' * Clematisstraat 23 * 8f ' * Coevorden 199f * 9f ' * Sprites and Music by Marcus * 1ff '* * 11f '******************************** 12f ' 13f CLEAR 1f·ff, &HOSFF: GOSUB 26ff 14f SCREEN 5,2,f: OPEN "grp:" AS 1: COLOR 15,1,1: CLS: DEFINT A-Y: Z=2*ATN(1): 0 'IM KW(3,3): J1=f: ON STOP GOSUB 276f: STOP ON: POKE &HFBBf, 1: X=132: Y=186: AB=f : XA=X: YA=Y: MS=f: DM=RND(-TlME) 7255 15f DEFUSR=&H69: FORI=f TO 3: SET PAGE f,I: R=USR(f): CLS: NEXT I ~ 233 16f SET PAGE 1,1: .PRESET (4f, 6f): COLOR 8: PRINT #1, "AVcomputing presenteert" 94 17f COLOR 1f: PRESET (4f,Uf): PRINT #1, ",f Cursortoetsen" e9 18f PRESET (4f,12f): PRINT #1,"1 1e Joystick" ~ 2f1 19f PRESET (4f,14f): PRINT #1,"2 2e Joystick" t 51 2ff PRESET (416,1616): PRINT #1,"3 Mu.isin poort 1" ~j27 2U DM$=INPUT$ (1): IF INSTR.("f123" ,.DM$)=fTHEN GOTO 2U l~fi.I: 7_ . 22f MS=VAL (DM$) !i:~2:9'" 23f CLS: PRESET (4f,6f): COLOR 8: PRINT #1, "AVcomputing presenteert ...... ~i l'9 24f PRESET (5f,2ff): COLOR 1f: PRINT #1, "EVEN GEDULDAUB" 48 25f SET PAGE l,f: GOSUB 344f ' Sprites U 71 26f SET PAGE 1,2: GOSUB 278f 'Intro t 32 1l1 27f SET PAGE 1,f: GOSUB 182f: GOSUB 2f1f: GOSUB 213f 'Menu :, 13 JI1 28f SET PAGE f,2: GOSUB 222f 'Uitleg k 24 29f ' ************************** Menukeuze ************************************* 3ff SET PAGE f,f: X=132: Y=186 3U PUT SPRITE 16, (X, Y) I 15, f: AB=f :GOSUB 155" 'Muis en joyst.ic:kbesturing 32f IF POINT(X,Y)<>13 THEN GOTO 3U 33f PUT SPRITE f·,(f,212) 34f IF Y>184 AND Y<194 THEN IF X184 AND Y<194 THEN GOSUB 39f 'Beginnen. 36f IF Y>193 AND Y<2f! THEN GOTO 275f 'Einde 37f GOTO 3U 38f ' ***************** Spel beginnen ****************************************** 39f LlNE (f,184)-(255,192),l,BF: QQ=1 4ff PRESET (128,194)': COLOR 15: PRINT #1" USING ";aEURT:##U";AB 4U FOR R=l TO 3 :FOR K=l TO 3 42f PP=RND(l) *8+1: PUT SPRITE QQ,(4f+K*4f,16+R*4fl,lS,PP: QQ=QQ+1 43f NEXT K: NEXT R

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

- 27- 44~ GOSUB 155~ , Beweging 32 45~ IF POINT(X,Y)=13 THEN GOSUB 213~: AB=~ : RETURN 31~ 2'6 46~ IF POINT(X,Y)=9 THEN PR=l~: ,GOSUB 51' 2(61 47~ IF POINT(X,Y)=l~ THEN PR=9: GOSUB 51' 194 48~ IF POINT(X,Y)=14 THEN GOSUB 6U 236 49~ GOTO 44~ ,91 5~~ ,********************* OP EEN KNOP GEDRUKT ************1;1******************** lIJ 51~ IF X>128 THEN GOTO 55~ 1114 52~ IF Y<1~4 THEN CIRCLE (1~8,84),4,8: PAINT (1'8,84),'PR,8 148 53~ IF Y>1~4 THEN CIRCLE (1~8,124),4,8: PAINT (U8,124),PR,8 87 54~ GOSUB 359~ : GOSUB 58~: RETURN 44' U 55~ IF Y1~4 THEN CIRCLE (148,124),4,8 : PAINT (148,124),PR,8 145 57~ GOSUB 359~: GOSUB 58~: RETURN 44~ 16 58~ PB=VAL("&B"+RIGHT$(STR$(POINT(U8,84)-9),1)+RIGHT$(STR$(POINT(148,84)-9),1)+ RIGHT$(STR$(POINT(1~8,124)-9),1)+RIGHT$(STR$(POINT(148,124)-9),1» 99 59~ RETURN 2 lIJ 9 6~~ , ************************* In een hoek geklikt *************************** lIJ 61~ IF X>128 THEN GOTO 63~ 79 62~ IF Yl" THEN S~=3: GOTO 64' 43 63~ IF Yl~~ THEN SR=4 185 64~ ON PB+l GOSUB 67~,7U,75~,8~~,84~,89~,93,,98,,1'2',1II7,,1l211J,1l611J,1211J,,12411J, 128~ , 132~ 224 65~ AB=AB+1: GOSUB 36~~: GOSUB 15311J: GOSUB 14711J: RETURN 116 66~ ' ******************** DRAAIING WIJZERTJES ********************************** lIJ 67~ FOR R=l TO 3: FOR K=l TO 3 57 68~ GOSUB 141~ 69~ NEXT K: NEXT R: RETURN '***************** 1827' 7~~ IF SR=4 THEN R=3: K=3: GOSUB 141': RETURN 176 71~ FOR R=l TO 3: FOR K=l TO 3 ,. 46 72~ IF KW(R,K)=9 THEN GOTO 74~ 22 73~ GOSUB 141~ 61 74~ NEXT K: NEXT R: RETURN ,***************** 173 75~ IF SR=3 THEN R=3: K=l: GOSUB 141': RETURN 125 76~ FOR R=l TO 3: FOR K=l TO 3 56 77~ IF KW(R,K)=7 THEN GOTO 79~ 151 78~ GOSUB 141~ 71 79~ NEXT K: NEXT R: RETURN '***************** 183 8~~ IF SR=3 OR SR=4 THEN R=3: K=l: GOSUB 14U: R=3: K=3: GOSUB 14111J : RETURN 16 81~ FOR R=l TO 2: FOR K=l TO 3 31 82~ GOSUB 141~ 6 lIJ 83~ NEXT K: NEXT R: RETURN '***************** 172 84~ IF SR=2 THEN R=l: K=l : GOSUB 141~: RETURN 73 ' 85~ FOR R=l TO 3 : FOR K=l TO 3 55 86~ IF KW(R,K)=3 THEN GOTO 88~ 77 87~ GOSUB 141~ 711J 88~ NEXT K: NEXT R: RETURN ,***************** 182 89~ IF SR=2 OR SR=4 THEN R=l: K=3: GOSUB 14111J: R=3: K=3: GOSOB 14111J: RETURN 33 9~~ FOR R=l TO 3: FOR K=l TO 2 , 16 91~ GOSUB 141~ 59 92~ NEXT K: NEXT R: RETURN '***************** 171 93~ IF SR=2 OR SR=3 THEN R=l: K=3: GOSUB 141 lIJ : R=;3: K=l: GOSOB 14U: RETURN 149 94~ FOR R=l TO 3: FOR K=l TO 3 54 95~ IF KW(R,K)=3 OR KW(R,K)=7 THEN GOTO 9711J 6 96~ GOSUB 14U 69 97~ NEXT K: NEXT R : RETURN '***************** 181 98~ IF SR=2 OR SR=3 OR SR=4 THEN R=l: K=3: GOSOB 141': R=3: K=l: GOSUB 141~: R=3 : K=3: GOSUB 141~ : RETURN 169 99~ FOR R=l TO 2 : FOR K=l TO 2 18 1~~~ GOSUB 141~ 183 1~1~ NEXT K: NEXT R: RETURN ,**************** 246 1~2~ IF SR=l THEN R=l: K=l: GOSUB 141~ : RETURN 19 U3~ FOR R=l TO 3: FOR K=l TO 3 28

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

- 28- 1~4~ IF KW(R,K)=l TBEN GOTO 1~6~ 96 1~5~ GOSUB 14U 9~ 1~6~ NEXT K: NEXT R: RETURN ,**************** 5 1~7~ IF SR=l OR SR=4 TBEN R=l: K=l: GOSUB' 141~: R=3: K=3: GOSUB 141~: RETURN 15' l~S~ FOR R=l TO 3: FOR K=l TO 3 43 1~9~ IF KW(R,K)=l OR KW(R,K)=9 TBEN GOTO 111~ 45 11~~ GOSUB 141~ lS5 . 111~ NEXT K: NEXT R: RETURN ,**************** 248 112~ IF SR=l OR SR=3 TBEN R=l: K=l: GOSUB 141~: R=3: K=l: GOSUB 141~: RETURN 5 113~ FOR R=l TO 3: FOR K=2 TO 3 56 114~ GOSUB 141~ 197 115~ NEXT K: NEXT R: RETURN ,**************** 4 116~ IF SR=l OR SR=3 OR SR=4 TBEN R=l: K=l: GOSUB 141~: R=3: K=l: GOSUB 141~: R= 3: K=3: GOSUB 141~: RETURN 243 117~ FOR R=l TO 2: FOR K=2 TO 3 51 11S~ GOSUB 141~ 2~9 119~ NEXT K: NEXT R: RETURN ,**************** 16 12~~ IF SR=l OR SR=2 TBEN R=l: K=l: GOSUB 141~: R=l: K=3: GOSUB 14U: RETURN 247 121~ FOR R=2 TO 3: FOR K=l TO 3 3S 122~ GOSUB 141~ 193 123~ NEXT K: NEXT R: RETURN ,**************** , 124~ IF SR=l OR SR=2 OR SR=4 TBEN R=l: K=l: GOSUB 14U: R=l: K=3 :GOSUB HU: R= 3: K=3: GOSUB 141~: RETURN 229 125~ FOR R=2 TO 3: FOR K=l TO 2 19 126~ GOSUB 141~ 2'5 127~ NEXT K: NEXT R: RETURN ,**************** 12 12S~ IF SR=l OR SR=2 OR SR.=3 TBEN R=l: K=l: GOSOB 141~: R=l: K=3: GOSUB 1, 41~: R= 3: K=l: GOSOB 141~: RETURN 41 129~ FOR R=2 TO 3: FOR K=2 TO 3 88 13~~ GOSUB 141~ 189 131~ NEXT K: NEXT R: RETURN ,**************** 252 132~ R=l: K=l: GOSUB 141~: R=l: K=3: GOSUB 141~: R=3: K=l: GOSUB 141~: R=3: K=3: GOSOB l4U: . RETURN 223 133~ , ***************************** MUZIEK! *********************************** , 134~ 01$="S13M4~~T2~~05E4G4ES04CSE4G4ES04CSE4E40SCS04C2.R4n: 02$="V12T2~~04C2G2C 2G2C2F2E2C4" 75 135~ 03$=" 05A406C405ASG4FSA-406C405A-SG4FS ": .04 $= "04F205C204F205C.2 " , 198 136~ 05$="05G4G406C405E402.R4": 06$="04E2G2B2G4R4" ' 21,6 137~ 07$="T2~~05G2G2G2 .R4"·: OS$="T2"05G2F2E2 .R4": 09$="04G4G4ASGSA405C204C4R4" 79 13S~ PLAY 01$,02$: PLAY 03$,04$: PLAY 05$,06$ 21·6 ., 139~ PLAY 01$,02$: PLAY 03$,04$: PLAY 09$,07$,OS$: RETURN 9) 14~~ , ************************* klok verzetten ******************************** , 141~ SS=VPEEK(&H76~2+KWtR,K)*4)/4+T 168 142~ IF SS=9 TBEN SS=l 173 7 143~ IF SS=~ TBEN SS=S 22'2 144~ PUT SPRITE KW(R,K), (4~+K*4~, 16+R*4~), 15,·SS 136 145~ RETURN 146 146~ , *************************** KLaar? ************************************** tIJ 147~ FOR R=l TO 3: FOR K=l TO 3 48 14S~ NS=VPEEK(&H76~2+KW(R,K)*4)/4 43 l49~ . IF NS<>S TBEN RETURN 173 15~~ NEXT K: NEXT R 128/ 15U GOSUB 134~: GOSUB 213~: RETURN 3U 47 152~ , *************************** Teller ************************************** ~ 153' PRESET (12S,194): COLOR 15: PRIN'l'#l,USING"BEURT:####";AB:RETURN 1.6 , 154~ , ***************** Muis of joystick beweging ***************************** , 22' .... 155~ IF MS=3 THEN GOTO 156~ ELSE GOTO 163' 156' PA=PAD(12): X=XA: Y=YA: PUT SPRlTE "(X,Y),15,, U7 157' IF PAD(12)=' .TBEN 157' ' 2f1!2 ; 15S' X=X+PAD(13): Y=Y+PAD(14) 243 159' GOSUB 17S,: PUT SPRITE "(X,Y),15,, 42 16~~ IF STRIG(l)=-l TBEN T=-l: YA=Y:XA=X: RETURN 252 161' IF STRIG(3)=-1 TBEN T=l: YA=Y: XA=X: RETURN 19'(6;.

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990 - 29- 162~ GOTO 157~ 15 163~ ST=STICK(MS) 161 164~ ON ST+1 GOSUB 169~,17~~,171~,172~,173~,174~,175~,176~,177~ 249 165~ GOSUB 17S~: PUT SPRITE ~, (X,Y),15,~ 32 166~ IF STRIG (MS) =-1 THEN T=-l: RETURN lSl 167~ B$=INKEY$: IF B$=CHR$(13) OR STRIG(MS+2)=-1 THEN T=l: RETURN 2~9 16S~ GOTO 163~ 249 169~ RETURN 162 17~~ Y=Y-2: RETURN ls5 171~ Y=Y-2: X=X+2: RETURN 72 172~ X=X+2: RETURN 159 173~ X=X+2: Y=Y+2: RETURN 74 174~ Y=Y+2: RETURN 179 175~ X=X-2: Y=Y+2: RETURN 9S 176~ X=X-2: RETURN lS9 177~ X=X-2: Y=Y-2: RETURN 136 17S~ IF Y<~ THEN Y=~ ELSE IF Y>2~~ THEN Y=2~~ 11 179~ IF X<~ THEN X=~ EL SE IF X>244 THEN X=244 2S lS~~ RETURN 139 lSl~ , ******************************* SCHERM ********************************** _ lS2~ F=4S: G=4: KL=S 7 lS3~ FOR N=l TO 5: IF N=l THEN KL=S ELSE IF N>l THEN KL=9 65 lS4~ PSET (F, G) , KL: DRAW"C=KL; LSD16RS" 244 lS5~ PSET (F+S, G) , KL: DRAW"C=KL; D16R8" lS4 lS6~ PSET (F+24,G),KL: DRAW"C=KL;D16RS016LS" 2491 lS7~ PSET (F+4S, G) , KL : DRAW"C=KL;L8D16RS" 23S lSS~ LINE (F+56,G)-(F+56,G+16),KL: LINE(F+56,G+S)-(F+6~,G),KL: LINE-(F+64,G),KL: LlNE(F+56,G+S)-(F+64,G+S),KL: LINE-(F+64,G+16),KL 1 lS9~ PSET(F+72,G+S),KL: DRAW"C=KL;RSOSLSD16" 132 19~~ PSET(F+SS,G),KL: DRAW"C=KL;D16RS016" 149 19U LINE(F+1~4,G)-(F+112,G),KL: LlNE-(F+U4,G+16),KL: LINE-(F+112,G+16),KLS2 192~ LINE (F+12~, G) - (F+12S, G) _, KL: LlNE- (F+l2~, G+16) , KL: LINE- (F+12S, G+16) , KLS6 193~ PSET(F+136,G),KL: DRAW"C=KL;D16RS" 23S 194~ PSET(F+16~,G),KL: DRAW"C=KL;LSDSR4L4DSRS" U2 195~ IF N=~ THEN GOTO 199~ 7 196~ F=F+1: G=G-1: IF N>~ THEN KL=9 196 197~ NEXT N 173 19S~ N=~: KL=S: F=48: G=4: GOTO 184~ 4~ 199~ RETURN 16S 2~~~ , ************************ SPEELVELD *************************************** _~ - 2Uf/J LINE (56,32)-(2f/Jf/J,176),4,B 71 2f/J2f/J CIRCLE (176,56),24,4,f/J,Z ; CIRCLE (Sf/J,56),24,4,Z,2*Z 211 2f/J3f/J CIRCLE (8f/J,152),24,4,2*Z,3*Z: CIRCLE (176,152),24,4,3*Z,4*Z 24 2f/J4f/J PAINT (Sf/J,4f/J),7,4 197 2~5~ FOR R=l TO 3: FOR K=l TO 3 35 2~6~ CIRCLE (4S+K*4~,24+R*4f/J),lS,4: PAINT (4S+K*4f/J,24+R*4~),5,4 154 2~7f/J J1=J1+1: KW(R,K)=J1 129 2~Sf/J NEXT K: NEXT R 143 2f/J9f/J CIRCLE (1f/JS,S4),4,S: CIRCLE (14S,S4),4,S: CIRCLE (1f/JS,124),4,S: CIRCLE (14S ,124),4,S 163 21f/Jf/J PAINT (1f/JS,S4),9,S: PAINT (14S,S4),9,S: PAINT (1f/JS,124),9,S: PAINT (14S,124 ),9,S: PAINT (5S,34),14,4: PAINT (19S,34),14,4: PAINT (5S,174),14,4: PAINT (19S, 174) , 14, 4 16S 211f/J RETURN 129 212~ , *************************** MENO **************************************** ~ 213f/J PRESET (f/J,lS4): COLOR 13: PRINT#l,CHR$(219);: COLOR 5: PRINT#l," KORTE OITL EG": PRESET (12S,lS4) : COLOR 13: PRINT#1,CHR$(219);: COLOR 5: PRINT#l," BEGINNEN ": PRESET (f/J,196): COLOR 13: PRINT#l,CHR$(219);: COLOR 5: PRINT#l," STOPPEN" 23S 214f/J RETURN 13S 215f/J ' ************************** Korte uitleg ********************************* f/J 216f/J SET PAGE 2,3: GOSUB 242f/J 196 217f/J IF STRIG(MS)=-l OR STRIG(f/J)=-l OR INKEY$<>""THEN GOTO 21Sf/J ELSE GOTO 217f/J 141 218f/J SET PAGE 3, 3: FOR WA=l TO 5f/Jf/J: NEXT WA 35

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

- 30- 219f/J IF STRIG(MS)=-l OR STRIG(f/J)=-l OR INKEY$<>""THEN GOTO 22f/Jf/J EL SE GOTO 219f/J 122 22f/Jf/J SET PAGE f/J,f/J: FOR WA=l TO 5f/Jf/J: NEXT WA 173 22lf/J RETURN 3lf/J 24. 222f/J CLS: COPY (f/J,f/J)-(255,22),f/J TO (f/J,f/J),2 92 223f/J PRESET (1f/J,3f/J): COLOR 15: PRINT #1, "KORTE UITLEG" 114 224f/J PRESET (1f/J,4f/J): COLOR 1f/J: PRINT #1, "Het programma ";: COLOR 8: PRINT #1, " CLOCKPUZZLE" 189 225 f/J PRESET (lf/J , 5 f/J): COLOR 1 f/J: PRINT #1, "is gebaseerd op de bekende"U 9 226f/J PRESET (U,, 6(6): PRINT #1, "puzzel van Rubik . " 15 227f/J PRESET (lf/J,7f/J): PRINT #1, "De bedoeling van het spel is" 132 228f/J PRESET (1f/J,8f/J): PRINT #1, "alle wijzertjes van de klok" 67 229f/J PRESET (1f/J,9f/J): PRINT #1, "op twaalf uur te krijgen." 118 23f/Jf/J PRESET (1f/J, lf/Jf/J): PRINT #1, "Dat wil zeggen:" ' 2(68 23lf/J PRESET (lf/J, 11(6): PRINT #1, "alle wijzertjes omhoog!" 66 232f/J PRESET (lf/J,12(6): PRINT #1, "De besturing gaat met muis" 2f/J4 233f/J PRESET (lf/J, 13f/J): PRINT #1, "of joystick. Je bestuurt de 4" 31 234f/J PRESET (1f/J,14f/J): PRINT #1, "rode knopjes. Zijn ze geel," 91 235f/J PRESET (lf/J,15f/J): PRINT #1, "dan zijn ze ingedrukt. 175 236f/J PRESET (1f/J,16f/J): PRINT #1, "Zijn ze rood, dan staan ze op." 228 237(6 PRESET (1f/J,17f/J): PRINT #1, "Elke stand van de knopjes," 67 238f/J PRESET (lf/J, 18f/J) : PRINT #1, "geeft een ander effect bij de"17" 239" PRESET (1f/J, 19f/J): PRINT #1, "wijzertjes."19 24(6f/J PRESET (1f/J,2(64) : PRINT #1, "Klik of toets voor verder." 172 241f/J RETURN 135 242(6 CLS: COPY(f/J,f/J)-(255,22),2TO«(6,f/J),3 169 243f/J PRESET (1f/J,4(6): COLOR 1f/J: PRINT #1, "Het effect is te merken, als" 233 244f/J PRESET (1f/J,5f/J): PRINT #1, "je met de wijzer op de grijze" 199 245f/J PRESET (1", 6f/J) : PRINT #1, "hoekpunten van het speelveld" 239 246f/J PRESET (1f/J,7f/J): PRINT #1, "klikt." 176 247f/J PRESET (1f/J, 8f/J): PRINT #1, "Met de linker knop draaien" 135 248f/J PRESET (1(6, 9f/J): PRINT #1, "de wijzertjes linksom, met de" 4 249f/J PRESET (1(6, 1f/Jf/J): PRINT #1, "rechter knop rechtsom." 1f/J3 25f/Jf/J PRESET (1f/J,11f/J) : PRINT #1, "Voor elke draaiing van de" 136 251f/J PRESET (1(6, 12f/J): PRINT #1, "wijzers, telt de computer één" 229 252f/J PRESET (1f/J,13f/J): PRINT #1, "beurt erbij. Probeer het in zo" 6(6 253f/J PRESET (1f/J, 14(6): PRINT #1, "min mogelijk beurten te doen." 17(6 254f/J PRESET (lf/J,15(6): PRINT #1, "Als je niet verder wilt of" 21(6 255f/J PRESET (1f/J,16f/J): PRINT #1, "kunt, klik je op stoppen." 155 256(6 PRESET (lf/J, 17f/J): PRINT #1, "Veel succes!" 81 257f/J PRESET (1f/J,2f/Jf/J): PRINT #1, "Klik of toets voor menu." 133 258f/J RETURN 1,58 259(6 , *************** Vette Letters en cijfers ******************************** (6 26f/Jf/J RESTORE 269f/J 7 261f/J FOR I=&HDE1f/J TO &HDE3D 117 262f/J READ A$: A=VAL("&H"+A$): POKE I,A: NEXT I 171 263f/J DEFUSR(6=&HDE1f/J: DJi:FUSRl=&HDE24: DEFUSR2=&HDE2B: DEFUSR3=&HDE3f/J 241 264f/J R=USRf/J(f/J): R=USR1(f/J): R=USR2(f/J): R=USR3(f/J) 38 265f/J FOR I=&HD96B TO &HD96E: POKE I,212: NEXT I: POKE &HD9BE,72 249 266f/J POKE&HF91F,3: POKE &HF92f/J,&Hf/J: POKE &HF921,&HD6 27 267f/J RETURN 157 268f/J ' **************************** Machinetaaldata **************************** (6 269f/J DATA 21,BF,lB,11,f/Jf/J, D6,f/J1,FF,f/J8,7E ,,62 27f/Jf/J DATA 12,23,13,(6B,78,FE,"f/J,2f/J,F6,C9 2(68 271f/J DATA 21,8f/J,D7,f/J6,5f/J,18,f/JA,21,f/J8,D8 125 272f/J DATA 18,f/J3,21,f/J8,D9,f/J6,Df/J,7E,4F,lF 65 273f/J DATA Bl,77,23,1f/J,F8,C9 217 274f/J ' ********************************* Einde ********************************* (6 275f/J POKE &HF91F,f/J: POKE &HF92f/J,&HBF: POKE &HF921,&H1B: DEFUSR=&H3E: U=USR«(6): S CREEN f/J: COLOR 15,4,4: KEY ON : LIST 1f/J-11f/J: END 179 276f/J RETURN 156 277f/J ' *********************************** Intro ******************************* (6 278f/J COLOR 3,1,1: CLS: GOSUB 332(6 241 279f/J DRAW "BMf/J,(6C3D8R16D48R8U48R16U8L4f/J": PAINT (2,2),12,322

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

- 31 - 281/J1/J DRAW "BM48,I/JC3D48F8R24E8U48L8D4I/JG8U32L8D32H8U4I/JL8": PAINT (52,2),12,3 1131/J +' 28l1/J DRAW "BM96,I/JC3D56R32U8L24U16R16U8L16U16R24U8L32": PAINT (98,2),12,3 lS2 2821/J DRAW "BM136,I/JC3D56R32U8L24U48L8": PAINT (138,2),12,3 2.9 2831/J DRAW "BM176,I/JC3D48F8R16E8U48L8D4I/JG8H8U4I/JL8": PAINT (178,2),12,3 224 2841/J DRAW "BM216,I/JC3D56R32U8L24U16R16U8L16U16R24U8L32": PAINT (218,2),12,3 212 2851/J DRAW "BM8,72C3G8D4I/JF8R16E8U4I/JH8L16": DRAW "BM16,8I/JC3F8D24G8H8U24E8": PAINT (lI/J,74),12,3 221 2861/J DRAW "BM41/J, 72C3D16ESU8LS" :PAINT (42,74) ,12,3 226 2871/J DRAW "BM64,72C3GSD4I/JFSR16ESUSLSGSH8U24E8FSRSUSH8L16": PAINT (66,74),12,3 238 ' 2881/J DRAW "BM96,72C3D56R32USL24U4SLS": PAINT(9S,74),12,3 2f/14 , 2S91/J DRAW "BM144,72C3GSD4I/JFSR16ESU4I/JHSL16": DRAW "BM152,SI/JC3FSD24GSHSU24ES": PAl NT (146,74),12,3 75 { 291/J1/J DRAW "BM1S4,72C3GSD4I/JFSR16ESU8LSG8H8U24E8FSR8USHSL16": PAINT (lS6,74),12,3 .9 2911/J DRAW "BM216,72C3D56RSU24F16D8RSUSH16USE16USLSDSG16U24LS": PAINT (218,74),12 ,3 . 24\4 ; 2921/J TT=24 144 2931/J FOR PT=l TO 4: CIRCLE (TT,176),24,4: PAINT (TT,176),5,4: TT=TT+56: NEXT PT 251/J 2941/J COLOR 15: DRAW "BM21/J,176U16L4ESFSL4D16LS": DRAW "BMSI/J,172R16U4FSGSU4L16U8" , 124 2951/J DRAW "BM141/J,176D16R4GSHSR4U16RS": DRAW "BM192,lSI/JL16D4HSESD4R16DS" ! 123 ' 2961/J PAINT (24,161/J),15: PAINT (S4,176),15 US 2971/J PAINT (136,lS4),15: PAINT (lS4,176),15 229 2981/J SET PAGE 1,1: CLS 175 2991/J FOR S=I/J TO 64 STEP 2: COPY (1/J,64-S)-(255,5S),2 TO (1/J,1/J),1: NEXT S 187 31/J1/J1/J FOR S=I/J TO 64 STEP 2: COPY (1/J,72)-(255,72+S),2 TO (1/J,212-S),l: ' NEXT S 226 31/J11/J V=-l: FOR S=l TO 4 39 31/J21/J FOR U=I/J TO 56*3 STEP 56: V=V+1: TlME=1/J 49 31/J31/J ON V GOSUB 316I/J, 317I/J,31SI/J, 3191/J,321/J1/J, 32113, 3221/J, 323I/J, 324I/J, 325I/J, 3261/J , 327I/J,3281/J , 329I/J,331/J1/J 2U 31/J41/J IF TlME<4S THEN GOTO 31/J41/J 94 31/J51/J COPY (U, 152)-(U+4S,21/J1/J),2 TO (16,SI/J),1 .96 31/J61/J COPY (U,152)-(U+4S,21/J1/J),2 TO (11/J4,SI/J),l S7 31/J71/J COPY (U,152)-(U+48,21/J1/J),2 TO (21/JI/J,S'),1 2313 31/J81/J NEXT U: NEXT S 17 31/J91/J TlME=I/J: GOSUB 3311/J 6.5 311/J1/J IF TlME<4S THEN GOTO 311/J1/J 252 3111/J COPY (',152)-(4S,2"),2 TO (1.6,S'),1 245 3121/J COPY (1/J,152)-(4S,21/J1/J),2 TO (11/J4,81/J),l 144 3131/J COPY (1/J,152)-(4S,21/J1/J),2 TO (21/J1/J,SI/J),1 37 3141/J RETURN 139 3151/J ' ************************** MUZIEK INTRO ********************************* I/J 3161/J PLAY C1$,B1$: RETURN 93 ' 3171/J PLAY C2$,B2$: RETURN 124 3181/J PLAY C3$,B3$: RETURN 155 3191/J PLAY C4$,B4$: RETURN lS6 321/J1/J PLAY C1$,B1$:RETURN 71 3211/J PLAY C2$,B2$: RETURN US 3221/J PLAY C3$, BA$: RETURN 1I/J7 3231/J PLAY C5$,B5$: RETURN 198 3241/J PLAY C1$,B1$: RETURN 89 3251/J PLAY C2$,B2$: RETURN 121/J 3261/J PLAY C3$,B3$: RETURN 151 3271/J PLAY 'C6$,B6$: RETURN 23S 32SI/J PLAY C7$,B7$: RETURN 13 3291/J PLAY CS$,BS$: RETURN 44 331/J1/J PLAY C9$,B9$: RETURN 47 3311/J PLAY CI/J$, BI/J$: RETURN . 54 3321/J B1$="T235V1203G2.F#4": C1$="SlM61/J1/JI/JT23504BS05D4ESD2" 137 3331/J B2$="03E2 . D4": C2$="04GSB405C804B2" 7 3341/J B3$="03C4C2C4": C3$="04A4G2E4" 227 3351/J C4$="04D4G2.": B4$="03D4G4A4A#4" 211 3361/J B5$="03D202D2": C5$="04B4A4F#4D4": BA$="02A4A2A4" 179 3371/J C6$="04D4G2D4": B6$="03D4G4A4B4" 45 33SI/J C7$="04ESG4E-SD405D4": B7$="03C202G4R4" 221

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

- 32 -

.. :...... ' 339~ C8$="05E-8G4E-8D4R4": B8$="04C203G4R4" 2~5 34~~ C9$="04B4B4.G8A4": B9$="02A4A203D4" 17 341~ C~$="04G4R405G4R4": B~$="02G4R403G4R4" 2~2 342~ RETURN 139 343~ , ************************* SPRITES *************************************** .~ 344~ RESTORE 35~~ 127 345~ FOR AK=~ TO 8: FOR SP=~ TO 31 , 142 346~ READ J$: J=VAL("&H"+J$): VPOKEBASE(29)+AK*32+SP,J 63 347~ NEXT SP: NEXT AK 139 348~ RETURN 15.7 349~ , ************************* Sprite-data *********************************** , ~ 35~~ DATA FE,FC,F8,FC,FE,DF,8F,~7,~3;~1,~~,~~,~~,~~,~~,~~,~~,~~,~~,~~,~~,~~,8~,C ~,8~,~~,~~,~~,~~,~~,~~,~, 21.9 351' DATA """""""""'1,'3,'3,~1",,~,,~~,,,,~~,,~,~~,~~,7C,3C,3C,7C,E4,C ~,C~,8~,~~,~~,~~,~~,~~,~~ 226 ' 352~ DATA ~~,~~,~~,~~,~~,~~,U,~3,~3,~1,~~,~~,~~,~~,~~,~~,~~,~~,~~,~~,~~,~4,86,F F,FF,86,~4,~,,~~,~~,,~,~~ , 241 353~ DATA ~~, U, ~~, ~~, ~~, ~~, fU, ~3, .~3, ~1, ~~, ~~, ~~, ~~, ~~, ~~, ~~, ~~, ~~, ~~, ~~, ~~, 8~, C ~,C~,E4,7C,3C,3C,7C,~~,~~ 129

354~ DATA ~~;~~,~~,~~,~~,~~,~1,~3,~3,~1,U,U,~1,~7,~3,~1,~~,~~,~~,~~,~~,~~,8~,C ~,C~,8~,8~,8~,8~,E~,C~,8~ 158 355~ DATA ~~,~~,~~,~,,~~,~~,~1,~3,~3,27,3C,38,3C,3E,~~,~~,~~,~~,~~,~~,~~,~~,8~,C ~,C~,8~,~~,~~,~~,~~,~~i~~ ' 14 356~ DATA ~~,~~,~~,~~,~~,2~,61,FF,FF,61,2~,~~,~~,~~,~~,~~,~~,~~,~~,~~,~~,~~,8~,C ~,C~,8~,~~,~~,~~,~~,~~", ' 1~9 357' DATA ~~,~~,3E,3C,3C,3E,27,~3,~3,~1,~~,~~,~~,,~,~~,~~,~~,~~,~~,~~,~~,~~,8~,C ~,C~,8~,~~,~~,~~,~~",,~, ' 111 358~ DATA ~1,'3,~7,'1,'1"1,'1,~3,'3,'1,,,,~,,~~,~~,~~,~~,8~,C~,E~,8~,8~,8~,8~,C ~,C~,8~,~~,~~,~~,~~,,~,,~ 232 359~ , *********************** Geluidjes *************************************** ~ 36~~ PLAY "S'M4U'L1695CF8": FOR WA=l ' TO U~: NEXT WA: RETURN 1 .91 36U PLAY "S~M3~~~L3205C04AFD03B-": FOR WA=l TO U~: NEXT WA: RETURN U7 Attentie!

MeM streeft naar een grote lezersinteractie. Dat betekent, dat LezersService, (na)bestellingen en wij het in principe leuk vinden als u ons schrijft. Maar! abonnementen Het moet voor ons wel overzichtelijk blijven. Sommige lezers presteren het om in één brief vijf onderwerpen aan te roeren, Aktu publications b.V. een handgetypte listing (inclusief typefouten) van twee t.av. Administratie MeM of LezersService MeM pagina's in te sluiten, en ergens halverwege te melden dat ze postbus 61264 een abonnement nemen. Het verbaast ons niets dat ze in de 1005 HG Amsterdam. postkamer soms scheel beginnen te kijken, in verwoede pogingen om te zorgen dat alles op de juiste plek belandt, Redactionele vragen, opmerkingen etc: zonder dat het nachtwerk wordt. Vandaar dat we hier nog even enige aanwijzingen voor Aktu Publications b.V. schrijvers en/of inzendsters willen samenvatten: t.a.v. Redactie MeM, postbus 61264 Vermeldt uw 1005 HG Amsterdam. TELEFOONNUMMER

Vermeld altijd de afzender op enveloppe, brief, en eventuele Gebruik voor verschillende onderwerpen verschillende bijlagen. velletjes papier. Pleeg eventueel van te voren ruggespraak via het telefonische vragenuurtje, en vermeld in uw brief met wie Vermeld op de enveloppe tot welke afdeling uw brief gericht u gesproken heeft. is; redactie, LezersService of abonnementenadministratie MeM. Al is de listing nog zo kort, zet hem op schijf, of cassette. En stuur liefst een uitgeprinte listing mee.

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

- 33- De trukendoos

Computers zijn behoorlijk Om de één of andere reden lijkt het wel of pnnclpe dient dat programmaatje om complexe apparaten. Telkens MSX'end Nederland uitgetruukt is. De MSX-DOS op te starten. Dat gebeurt door hoeveelheid post die er in het bakje achtereenvolgens MSXDOS.SYS en weer blijken er dingen te 'trukendoos' verschijnt is nog steeds veel COMMAND.COM van de default(!) kunnen die niemand ooit voor te klein. Het is op die manier niet drive te laden. Soms echter wordt dit deel mogelijk had gehouden. Vaak makkelijk deze rubriek in leven te houden. van de bootsector gebruikt om een ook blijkt een probleem een Hopelijk zijn de truken zelf er niet minder programma automatisch te starten. stuk eenvoudiger op te los om. We beginnen met de Ramdisk van sen dan het lijkt. Paul te Bokkel, een vervolg op truuk 42. In truuk 42 wordt dus C: de default drive, waarna een CALL SYSTEM gegeven Handleidingen zouden al der 64) Booten uit RAM wordt. gelijke truuks eigenlijk moe Daardoor wordt de bootsector van drive ten vermelden. Ze doen - en Een RAMdisk maakt het leven van menig A: gelezen die vervolgens MSXDOS.SYS laten we eerlijk zijn: kunnen - computeraar een stuk makkelijker. Pro en COMMAND.COM van C: probeert te dat echter niet. Vandaar de gramma's die veel van disk lezen of naar halen. Als dit niet lukt ontstaat er een disk schrijven werken er een stuk sneller probleem waar we straks nog even op Trukendoos, een rubriek door. Dankzij de RAMdisk kunnen veel terug zullen komen. waar het oneigenlijk gebruik MSX'ers tegenwoordig werken zonder De ideale oplossing zou zijn als we Basic van commando's en instruc dat de drive in actie hoeft te komen, de zo slim konden maken de bootsector van ties een hoofdrol speelt. bestanden worden in silicium bewaard. de default drive te lezen. Basic staat echter Hoewel we ook niet vies zijn in ROM en is dus niet eenvoudig aan te Het probleem is echter dat er, om passen. Gelukkig is er echter een methode van het 'getruukt' in de luren MSX-DOS te starten, toch nog een die aardig in de buurt komt. Uiteindelijk leggen van een programma. systeemschijf nodig is. Dat is vooral lastig zullen de berg en Mohammed elkaar wel voor mensen die regelmatig van Basic ergens ontmoeten. naar DOS en omgekeerd schakelen, zij kunnen de RAMdisk niet gebruiken om Het idee is eenvoudig: Basic zou bij een het schakelen sneller en daardoor gemak CALL SYSTEM op drive C: de bootsector kelijker te laten verlopen. moeten halen. Als vervolgens C: ook de default drive is, kunnen we van de Voor dit probleem hebben we al eens een RAMdisk zonder problemen MSX-DOS oplossing gepubliceerd die een beperking booten. Feit is echter dat Basic de kent, namelijk in MCM nummer 31. bootsector altijd op drive A: zoekt. De Truuk nummer 42 bevat een Basic oplossing is dus de RAMdisk drive A: te programma dat de RAMdisk tot default maken! drive maakt promoveert een 'CALL Dat laatste is dan ook precies wat Peter SYSTEM' te geven. Op die manier is het van Overbeek in zijn brief voorstelt. Hij mogelijk MSXDOS.SYS en COM legt ook uit hoe dat moet gebeuren, erg MAND.COM uit RAM te laden. Nog ingewikkeld is het niet. steeds moet er echter een echte flop in drive A: aanwezig zijn. Daar wil de Zijn oplossing is te zien in listing I. Het diskROM namelijk de bootsector kunnen programma SWAP verwisselt de eerste vinden. twee diskROMs van plaats. De RAMdisk Wanneer er een CALL SYSTEM uitge - die gewoon een diskROM imiteert - voerd wordt begint Basic met het inladen wordt daardoor 'A:' terwijl de echte van de bootsector van drive A:. Deze drive(s) B: en C: gaan heten. De POKE bootsector bevat behalve informatie over instructies in regel 90 dienen op respectie ONMISBAAR VOOR DE het type schijf - enkel- of dubbelzijdig, velijk de CALL SYSTEM mogelijk te WARE LIEFHEBBER aantal tracks, aantal sectoren en dergelijke maken en eventueel A UTOEXEC. BAT uit - ook een klein programmaatje. In te voeren.

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

- 34- 1~ , SWAP, verwissel diskroms 1~ , SWAP2, verwissel diskroms (COM) ~ 2~ , MSX Computer Magazine 2~ , MSX Computer Magazine ~ 3~ P=&HFB21 3~ OPEN "SWAP.COM" FOR OUTPUT AS #1 222 4~ P2=PEEK(P+2): P3=PEEK(P+3) 4~ READ A$: IF A$="**" THEN CLOSE: EN 5~ IF P2=~ THEN GOTO 9~ D 248 6~ POKE P+2,PEEK(P} 5~ PRINT #l,CHR$(VAL("&H":I"A$»;: GOTO 7~ POKEP+3,PEEK(P+l) 4~ 63 8~ POKE P,P2: POKE P+l,P3 6~ DATA DD,21,21,FB,DD,6E,~2,DD,66 ge 9~ POKE &HF346,1: POKE &HF34~,~ 7~ DATA ~3,AF,BD,C8,DD,5E,~~,DD,56 133 8~ DATA ~1,DD,75,~~,DD,74,~1,DD,73 12~ Links: listing SWAP, en rechts: listing SWAP2 9~ DATA ~2,DD,72,~3,C9,** 226

Listing 2 --' SWAP2 - is een programma error' vragen op welke drive de DOS-be Toen echter na een crash van de harde dat het bestand SWAP.COM aanmaakt. standen gezocht moeten worden. Op die schijf MS-DOS 3.2 vervangen werd door Dat programma is het MSX-DOS equiva manier kan MSX-DOS alsnog geboot MS-DOS 3.3 begonnen de problemen. lent van SWAP, alleen de laatste twee worden van een andere drive. Enkelzijdig werkte niet meer! Nu hebben POKE's ontbreken. Die zijn immers geen we niet elke dag met zulke schijven te van beide nog noodzakelijk als we al in 65) Graph bij RAMdisk maken, dus het duurde een flinke tijd DOS werken. voordat het probleem zich ook daadwer De inzender van de vorige truuk wist kelijk voordeed. De oorzaak - MS-DOS Er blijft echter een probleem over: als de trouwens ook nog te melden dat Paul's 3.3 - werd weer veel later duidelijk. RAMdisk (C: of A:) de default drive is en RAMdisk uit het geheugen verwijderd , er wordt een CALL system gegeven kan worden door tijdens de reset de Graph Moraal van dit verhaal: gebruik MS-DOS terwijl er van drive A: - mogelijk de toets ingedrukt te houden. 3.20 - en beslist geen andere versie - als RAMdisk - een bootsector geladen kan u enkelzijdige MSX schijven op een PC worden. In dat geval moeten op de Normaal gesproken is het programma wilt inlezen of beschrijven. Onze ervaring RAMdisk de bestanden MSXDOS.SYS reset-bestendig, maar kennelijk zijn er is dat alle andere MS-DOS versies er en COMMAND.COM aanwezig zijn bij mogelijkheden om daar van af te wijken. zachtjes een puinhoop van maken. het geven van een CALL SYSTEM. Op In ieder geval hoeft de computer niet in zich natuurlijk niet verwonderlijk en ook en uitgeschakeld te worden om de 68) Ease niet echt storend, maar als die bestanden RAMdisk te verwijderen. Het woord er niet zijn gebeurt er iets dat wel degelijk 'slecht' is hier niet op zijn plaats, maar een Deze truuk is echt een beauty. Bijna te storend is. De routine uit de bootsector reset is gezonder voor de elektronica dan mooi om waar te zijn, simpel maar probeert dan namelijk te vergeefs MSX snel uit- en weer inschakelen. doeltreffend. Henk-Jan Slotboom schreef DOS te starten en drukt dus een het ons, in een korte heldere brief foutmelding af: 67) Vergeten compleet met screendump als bewijs. We konden het echter niet laten het zelf ook Boot error De laatste truuk in deze aflevering is even te proberen. press any key for retry eigenlijk een beetje vergeten. Misschien is het de ietsje pijnlijke herinnering aan ons Hij beschrijft een methode om andere Na een druk op een toets wordt nogmaals MS-DOS verleden die maakte dat één van programma's dan de standaard serie te getracht de bestanden MSXDOS.SYS en onze eigen ervaringen tot op heden kunnen starten uit het 'desk' menu van COMMAND.COM te laden. Vóór de onvermeld is gebleven. EASE. Het blijkt namelijk mogelijk die geboorte van de RAMdisk was dat geen lijst uit te breiden. enkel probleem. Gewoon een schijf in de Het probleem was lange tijd dat we De truuk is eenvoudig. Men neme een drive waar de gevraagde bestanden wel op eigenlijk graag MSX schijven wilden .COM file, bijvoorbeeld TED.COM. staan en een toets indrukken. Een andere lezen op 3.5 inch drives van de PC's. Kopieer dat naar de EASE disk en tik in: schijf in een RAMdisk steken is echter niet Tenslotte is dat de makkelijkste manier om mogelijk, waardoor na een toetsdruk altijd MSX programma's voor de PC toeganke REN TED.COM TED.PGM weer dezelfde melding zal verschijnen. lijk te maken. Ook nu nog worden de De kans dat het een leesfout was en dat een listings in dit blad opgemaakt door een Tot slot is een druk op reset voldoende. tweede poging alsnog zal slagen mag bij programma dat op een snelle PC draait. EASE neemt namelijk bij het opstarten floppy's dan aanwezig zijn, in RAM is die Op die manier hebben we de listing op alle .PGM files op in het desk-menu. De kans nagenoeg nul! papier op het moment dat het ons schikt en volgorde in het menu is gelijk aan de hoeven we niet te wachten op welke volgorde van de bestanden op disk. Door Voorlopig zullen we deze situatie maar elektronica dan ook. de bestanden op disk te sorteren - moeten zien te vermijden, in de toekomst bijvoorbeeld met DSORT uit MCM zal dit probleem echter worden opgelost. Maar goed, terug naar de floppy's. nummer 21 - kan de volgorde van het Paul werkt intussen aan versie 3 van zijn Dubbelzijdige MSX schijven waren het menu dus ook beïnvloed worden. RAMdisk en heeft de oorspronkelijke probleem niet: die werden door de PC piannen voor een eigen bootsector prima gelezen en beschreven. Aanvanke Een prachtige methode om EASE op maat herzien. De bootsector van RAMdisk 3 zal lijk gold hetzelfde voor enkelzijdige te snijden! Hopelijk laat Henk-Jan het ons bij het afdrukken van de melding 'Boot exemplaren. weer weten, als hij nog eens wat ontdekt.

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

- 35- Super Music Editor

Er zijn vele muziekchips ook in de FM-PAC aanwezig zijn. Een De klank-editor beschikbaar voor de MSX. Nu vergelijking met de beste editor voor de FM-PAC - Synthsaurus - is dan ook het Met dit onderdeel van de Super Music de FM-PAC de standaard aan meest voor de hand liggend. Editor is het mogelijk klanken samen te het worden is, komen er stellen. Voor elk muziekkanaal kan men vreemd genoeg steeds meer Bij het programma, geleverd op een een zogenaamde preset ontwikkelen. programma's voor andere kwaliteitsmerk diskette en voorzien van Deze klank wordt dan gebruikt bij het geluidschips uit. Na de vele een mooi etiket, krijgt u een uitgebreide afspelen van de muziek. Het editorscherm handleiding met een fraaie omslag. Alle ziet er overzichtelijk uit. Er wordt gebruik FAC demo's is de eerste opties worden uitgebreid besproken in gemaakt van verschillende kleuren om echte editor voor de MSX-au verschillende hoofdstukken. In hoofdstuk bepaalde opties te accentueren. dio nu dan toch van andere drie, waar het ontwerpen van klanken hand. Alex Wulms - een wordt behandeld, krijgt men tevens een Onderin het scherm staat een grafiek van bekend MSX-programmeur complete uitleg over het effect dat elke de opbouw van een geluid, de begrippen instelling teweeg brengt, iets wat we niet attack, decay, sustain en release worden maakte de Super Music Edi vaak tegenkomen bij dit soort program hierin duidelijk gemaakt. Ook is een tor, een professioneel pro ma's. Bij het maken van een klank vult u tabelletje opgenomen dat de verhouding gramma voor de Philips dan niet zomaar wat waarden in, het is tussen de ingestelde tijd en de werkelijke Music Module en het Home mogelijk om doelgericht 'geluid te tijd weergeeft. Music System van Toshiba. maken'. Voor het uitsterven van de toon moet een aantal milliseconden worden opgegeven. In hoofdstuk vier, waar de opties van de Is het volume maximaal, dan duurt het Er zijn behoorlijk wat muziek editors in partij-editor worden uitgelegd, staat zelfs uitsterven ook inderdaad even lang als omloop, maar veel mensen geven er toch een tabelletje om triolen te simuleren op wordt opgegeven. Is het volume echter de de voorkeur aan om muziek in Basic te de computer. Tenslotte is nog een heel helft, dan is de toon eerder uitgestorven, schrijven. De FM-PAC is voorzien van overzicht van de functies in de partij-edi bijvoorbeeld na 50 procent van de een eigen aanvulling op Basic, bij de tor opgenomen. Dat bleek in de praktijk opgegeven tijd. Uit het tabelletje kunnen Musicmodule en het Home Music System heel handig om even snel wat op te deze gegevens worden uitgelezen. is dit niet het geval. Bij beide systemen zoeken. De handleiding is overzichtelijk bent u geheel afhankelijk van de en uitgebreid, gelukkig heeft men hier niet Het creëren van klanken loopt uiterst programmatuur, die tot nog toe wel te op bezuinigd zodat het de kwaliteit van het soepel. Dankzij de grafiek, de tabel en de wensen overliet. De Music Module heeft product zeer ten goede komt. uitgebreide handleiding, weet je precies een programma ingebouwd waar alleen de wat je doet. Dit onderdeel kan met de melodie zelf gespeeld kan worden, aan de Het programma joystick of met het toetsenbord worden begeleiding kunt u niets veranderen. Ook bestuurd. Drukt men op de spatiebalk of het ingebouwde programma van het In het hoofdmenu kan men kiezen uit de eerste vuurknop dan kan de gewenste Home Music System is niet ideaal. negen opties, het eigenlijke programma parameter van waarde veranderd worden, bestaat slechts uit twee onderdelen: de door middel van de cursor toetsen of de De oplossing? klank-editor en de partij-editor. Net als bij joystick. Met shift of de tweede vuurknop de FM-PAC kan gekozen worden tussen kan de klank aan en weer uit worden gezet. Het wachten was op een programma dat twee indelingen: negen muziekkanalen of alle mogelijkheden van de beide modules zes muziekkanalen en vijf drumkanalen. Staat de klank aan, dan zijn de wijzigingen zou benutten. En het mag gezegd worden, Verder is het programma uitgerust met die worden uitgevoerd direct hoorbaar. de hier besproken Super Music Editor opties om partijen of klanken te saven en De klank-editor is hierdoor prettiger in het komt een heel eind in de goede richting. te laden, dit is ook op cassette mogelijk. gebruik dan die van Synthsaurus. Het Het grote gebrek van het programma Bij het laden van partijen of klanken wordt wijzigen gaat sneller en men hoort direct echter is dat de sample mogelijkheden van een overzicht gegeven van de aanwezige het resultaat. Nadeel is echter dat in de de modules niet worden benut. Deze bestanden, de naam van het bestand dat Super Music Editor geen melodie kan samples kunnen juist een extra dimensie men wil laden moet echter wel zelf worden gespeeld. aan de muziek toevoegen, drums klinken ingetypt worden. Als er van cassette wordt bijvoorbeeld erg realistisch als sample. De geladen kan het eerstvolgende bestand Op de MSX-audio zijn meer klanken Super Music Editor ondersteunt echter worden ingeladen door zes vraagtekens mogelijk dan op de FM-PAC, ongeveer 20 alleen de negen muziekkanalen zoals deze als naam op te geven. Het programma procent van de MSX-audio presets maakt bij bestanden op cassette geen kunnen niet op een FM-PAC worden onderscheid tussen klanken en partijen; afgespeeld. In ons testexemplaar bevon MUZIEKPROGRAMMA als het verkeerde bestand wordt ingeladen den zich nog geen voorgeprogrammeerde VOOR MSX-AUDIO kunnen er de vreemdste dingen gebeuren, klanken, maar in de uiteindelijke versie 9 KANAALS! in het ergste geval loopt de computer zelfs van Super Music Editor zullen er 64 vast. aanwezig zijn.

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

- 36- .i _

Het onderbreken van de klank-editor ging in het testexemplaar met de CTRL/STOP "'Pana80nl()fS~êA1fJJ$X·AII~I()Cartridge combinatie. Ons is toegezegd dat deze MSX-Audio zoude optie in de verkoopversie met Q te MSX~AUdîOWetd~198$Qnt\v~ldd~het 1~~~Yamaha. verlaten zal kunnen worden, net als in de optionele~~lUidstdtb~i<Üllgv()()r:a4SX2 w()tdenei1werd ook officieel erkend en ondersteunddoordeMSX"moeder~ASCII. ~MSX>Audiostandaard was een exacte partij -editor. c01>Y\faJldetnuzie~~. . ·:r~a in bN;lfeigenMSXl c~puters gebruikte en ook deAuQioB~îcis alkomstig. De partij-editor .' .. : ...... : .. '-:' ... ;'" ..:." .. '.:' ...... ,..

Met het tweede onderdeel van het Yan1aItai$Jn··198~aAAgenoll1en .• lio?t.·A$Cü ••.•a1$. vasrechips-ootwikkelaat. Yamaha programma kan men zelf negen kanalen verkochtlie",cb~ei1...... ·lûpuitbuucolllp:utersgew?OO aan ASCII - dat ovengensdestijdsn(}g .. . MicmSQft~ Deze gebruikte het weer als een muziek programmeren. In Synthsaurus en optionele·gel1.dd$$~daatP en noetnde·hetMSX"Audio. vele andere programma's gebeurt dit door DeMSX~Audi(}soundchîpinveleMSXhatd\Vatezoals het Toshiba middel van het notenschrift, in de Super Music Editor programmeert men muziek H0tneMusicSysftltnetl(le ...... Module. Panasoruc heeft de rechten van de echter in het vertrouwde MML. Deze BasÎcdleY-à!J1al1a ~bruik:tein~aat' muzièkc?rtlPutersopgekocht en deze samen met de MSX-Jtu . . .venverkt tpt een ...... ' .. de .MSX~Audio cartridge Music Macro Language wordt ook genaa1ltd.J)ecrutridgebevatde.(dficiêle -BIOS en,Basic (M-Basic toegepast bij het PLAY commando in Basic. Een paar extra commando's zijn gen~q).> ...... > ...... v09rt{)t)~epasfe~X.. ~l1di(}cartridgesisg~D:l~t~ de FAC toegevoegd, waardoor het mogelijk wordt Alles wat bijvoorbeeld demo's 'V~r~M1J$ic.M()d~le ... wetktprobJeeI11l09smetqe:MSX-,Audio cartridge. om voor de MSX-audio ook in Basic ZoOök de Super MusicEdjtoI". . . muziek te programmeren. 1ndèMSX~~~di()zitten~iand~an.ttwëeprogra_·sin.8ehouwd.Heteneprogramma Gewone commando's zoals T200 L4 VI5 is deuitgebI"eidè M-BasicenlletandeI"e progrànltnaiseen keYboard utility, die zich 04 C- B+ D# zijn allemaal mogelijk. Door ook .böotdvande Toshibamodule bevindt De. FM..,Basic van de een simpel haakje wordt een octaaf hoger aan FM~PACIMSX*Music is of lager gespeeld, iets wat heel handig een hçel goedkope versie van deMSX-Audio M*Basic. AUe ~FM-B~jcbeeft,heèftM,"Basîcoo~maar Zo werkt. Ook met herhalingen kan worden commando's die dan uitgebreider. (V)AAM. gewerkt, GOTO opdrachten bestaan kunjerpetB~~c()tntnando'ss~plenen zelfbePtllen, welk deelvan het je natuurlijk niet. Voor elk kanaal is ruim 9 wiltgePru1ken V()()f deopalager:van' ...... • ...... Kb beschikbaar, ruimschoots voldoende De MSX~A;11dioca,rtridgeh~ft zelfnog een32.~~atUl boord. hetzelfde,wat de ~tg~heqge~kanwordengebruikt te voor een doorsnee liedje. Spaties zijn MUSic MWuleook.beeft. om samples op slaan. toegestaan om het geheel overzichtelijk te Tevens bevat déMSX~Auliionog eeAS lZ8 Kb ROMaan samples; houden. Kiest men voor zes muziekkanalen en vijf DoordegiiAAtiSFhboge priJsvtlllde.:MSX-Audîo isqeZênooitverkocht inNederland, drumkanalen, dan kunnen er vijf soorten slecht$énkel~~xemp~llfen~vi,nden zich in Europa, BaS Labruyere - van RBM Group - iSÎJl drums gespeeld worden: een base-drum, het1)eZit vanéénvaJldezezeldz~ecartridgesen verschafte ons enige een snare-drum, een hi-hat, een cymbal en infonna,tie over de MSX*Áudio; een tom-tom. Door de drumkanalen verschillende toonhoogtes te laten spelen krijgt men een heel leuk effect. Zo kunnen heid echter tot nu toe. Deze manier van worden via het toetsenbord ingegeven. verschillende soorten drumklanken wor invoeren gaat een heel stuk sneller dan in Onder in het scherm staat hoeveel posities den bereikt. Dit veranderen van de het notenschrift, waar men rusten, noten per kanaal nog mogen worden gebruikt en frequentie van de drumkanalen is ook en andere opties allemaal uit verschillende hoeveel er al in gebruik zijn. Door deze mogelijk op de FM-PAC. Geen enkel menu's moet halen. Deze editor werkt manier van invoeren kan men FM-PAC programma ondersteunde deze mogelijk- gewoon in scherm nul en de commando's listings ook in dit programma zetten.

Eén nadeel van de partij-editor is dat voor kanaal 1 04 L4 CE-G > C het afspelen van de partij weer moet kanaal 2 03 L4 G > CE-G kanaal 3 03 L4 E-G > CE- worden teruggekeerd naar het hoofdme kanaal 4 03 L4 CE-G > C nu. Het zou prettiger zijn als je met één kanaal 5 kanaal 6 toetsaanslag even het product tot nu kon base drum L2 [ DD ] snare drum L4 [ R4 F R4 F ] beluisteren. tom-tom Alvorens af te spelen wordt de partij eerst top-c~mbal high- at L8 [ CCCCCCCC ] gecontroleerd op fouten. Wordt er een fout gevonden, dan komt de cursor op de kanaal 1 ruimte 9201 lengte 15 positie 9 desbetreffende plek te staan, netjes! kanaal 2 ruimte 9202 lengte 14 positie 14 kanaal 3 ruimte 9200 lengte 16 positie 15 kanaal 4 ruimte 9201 lengte 15 positie 14 Een ander nadeel is dat de preset van een kanaal 5 ruimte 9216 lengte 0 positie 0 kanaal 6 ruimte 9216 lengte 0 positie 0 totale ruimte: 32657 kanaal gedurende een partij niet veranderd base drum ruimte 9207 lengte 9 positie 9 snare drum ruimte 9200 lengte 16 positie 16 kan worden, iets wat in Basic wel kan. tom-tom ruimte 9216 lengte 0 positie 0 Daardoor wordt het bijvoorbeeld moeilijk top-c~mbal ruimte 9216 lengte 0 positie 0 high- at ruimte 9201 lengte 15 positie 4 om een instrument afwisselend gebonden en korte - staccato - noten te laten spelen.

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990 - 37- Bij gebruik van het programma zal men Andere toekomstige uitbreidingen zijn het Met dit programma blijkt het maar weer merken dat tijdens het afspelen van de omzetten van FM-PAC muziek naar de eens dat een mooie grafische omgeving muziek het programma gewoon door Super Music Editor en andersom. Zo zal niet altijd zaligmakend is. Scherm nul is loopt. het mogelijk kunnen worden muziek erg snel, bovendien is alles overzichtelijk De muziek wordt via de interrupt tussen de FM-PAC en de MSX-audio uit ingedeeld. Voor mensen die muziek willen afgespeeld, dit betekent dat men tijdens te wisselen. maken van FM-PAC kwaliteit is de Super het spelen andere handelingen kan We hopen dan ook dat de Super Music Music Editor zeer aan te bevelen. Een verrichten. Dit is bijvoorbeeld ideaal voor Editor het succes zal kennen dat het Musicmodule of een Home Music System achtergrondmuziek voor een spel of een volgens ons verdient, zodat dit soort is vereist. demo: de muziek loopt gewoon door, ideeën inderdaad gerealiseerd zal kunnen terwijl er van alles op het scherm gebeurt. gaan worden. De Super Music Editor kost veertig gulden, werkt alleen op een MSX2 of een Verdere uitbreidingen Conclusie MSX2+ en wordt geleverd op cassette en 3.5 inch diskette. Als het programma aanslaat - dat wil De Super Music Editor is een kwaliteits zeggen, als er een redelijk aantal verkocht product, er is snel en soepel mee te Voor meer informatie of bestellingen: wordt - zal er een toepassing uitkomen werken. Dit in tegenstelling tot Synthsau waarmee men de muziek onder Basic in rus, waar alle onderdelen apart van disk A. Wulms kan laden en af kan spelen. moeten worden geladen. De handleiding Pelikaanhof143D Zo kan men een eigen Basic programma is eveneens van goede kwaliteit. Het enige 2312 EH Leiden voorzien van achtergrond muziek, een echte nadeel is dat sampling niet wordt unieke mogelijkheid. Deze toepassing zal ondersteund. Door het ontbreken van deze dan als Public Domain worden aangebo optie wordt de MSX-audio eigenlijk meer den. als een FM-PAC gebruikt.

Kort Nieuws - Computerbeurzen Roeselare, België maken heeft zal op deze dag aandacht gebruikersgroepen. Er zal aan een groot krijgen van de minimaal 25 standhouders. aantal verschillende computertypen aan Op 22 en 23 september vindt in Roeselare Het verbaasde ons een beetje dat we een dacht gegeven worden. Behalve MSX zijn - in het zuidelijk deel van Vlaanderen - de brief ontvingen die ons aanmoedigde om dat bijvoorbeeld MS-DOS, Commodore, vierde Computerbeurs plaats. Naast een vooral standhouder te worden, terwijl in Atari, Spectrum en Sharp. aantal bedrijven uit Roeselare en de wijde diezelfde brief MSX Computer Magazine omgeving zullen de Hobby Computerclub als één van de reeds ingeschrevenen werd De manifestatie vindt plaats in het Roeselare - de organiserende vereniging genoemd ... centrum' De Tamboer', Hoofdstraat 17 in - en de video & computerclub met een Hoogeveen en is geopend van 12.00 tot stand aanwezig zijn. Bovendien zal MCM Niet helemaal juist, temeer omdat we bij 16.30 uur. De toegangsprijs bedraagt vier ook een hoekje bezetten, compleet met het ter perse gaan van dit nummer nog gulden voor hen die ouder zijn dan 14 jaar redactionele ondersteuning! steeds niet kunnen beloven dat we er twee gulden, voor 7 - tot en met 14-jarigen zullen zijn. We hebben nog wat werk in te en is gratis voor kinderen tot zes jaar. De beurs gaat door in het Centrum Licht halen sinds de overname van het blad. en Ruimte, Oostnieuwkerksesteenweg 51 Desalniettemin willen we deze dag bij een Inlichtingen worden verstrekt door: te Roeselare. ieder van harte aanbevelen. Okke Roorda, 05280-69366. De openingstijden zijn beide dagen van 10.00 tot 18.00 uur. Het gebeuren vindt plaats in centrum 'De Valkenswaard Schelfhorst' in Almelo, tussen 10.00 en Voor inlichtingen kunt u bellen naar het 17.00 uur. De vereniging HOVAS biedt de bezoekers secretariaat: 051-220453. In België, van hun 'Internationale Computerbeurs' natuurlijk, zodat Nederlanders 09-32 51 Een toegangsprijs wordt niet genoemd. een gratis kopje koffie aan. Deze beurs 220453 moeten draaien. Bel voor inlichtingen met N. Edelijn, vindt plaats op zaterdag 3 november in de 05490-61060. 'Valkencourt' , Pastoor Heerkensdreef 15 Almelo in Valkenswaard. Naast de gebruikelijke Hoogeveen commerciële kramen en demonstraties zal De MCCA, de MSX Computer Club er een tweedehandsmarkt annex ruilbeurs Almelo, organiseert op zaterdag 20 Op 27 oktober organiseert de Computer zijn. oktober een grote MSX Info Dag. Deze gebruikersgroep Hoogeveen zijn vierde De openingstijden zijn 10.00-17.00 uur; dag is speciaal bedoeld om het MSX-ge manifestatie: 'de computer voor hobby en het entreegeld bedraagt f 2.50. beuren in het Oosten des lands wat meer beroep'. Er zullen volop demonstraties te leven in te blazen. Alles wat met MSX te zien zijn, door de diverse deelnemende

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

- 38- MSX2+ uit MSX2: de hardware

InleidingOns eerste wat waar Het meest opvallend was echter het feit tie te bepalen en talloze faxen naar ASCII schuwende verhaal omtrent dat we van meerdere kanten werden Japan hebben niet geholpen. Strikt aangevallen op het feit dat we in dit genomen is elke ombouwer in overtreding het ombouwen van een MSX2 nummer ook de softwarematige ombouw wanneer hij dit voor derden uitvoert. naar een MSX2+ heeft heel zouden publiceren. We zeiden al, MCM is wat losgemaakt in MSX'end van zijn geloof afgevallen, want op de Overigens, MCM is niet verantwoordelijk Nederland. Onder meer boze MSX2+ ROM's rust wel zeker copyright, voor eventuele schade die ontstaat door reacties, van ombouwers die daar mag je niet zomaar stukken uit het ondeskundig toepassen van de kopieren. Die negatieve reacties - en de hieronder staande gegevens. Elke om de impliciete kritiek niet zo lengte van het artikel - hebben er toe bouw of poging tot ombouw geschiedt geslaagd vonden. Mondige geleid dat we in eerste instantie dat geheel op eigen risico. klanten waren die heren software-verhaal nog even op de plank blijkbaar niet echt blij mee. houden. We willen de redactionele koers Hardware Maar ook positieve reacties in deze nog eens nader bespreken. Vandaar dat in het hier afgedrukte verhaal Om het verhaal een duidelijke structuur te waren ons deel. Ook uit alleen de hardware aan bod komt. Ook geven beginnen we met de algemene ombouwers kringen, waar voor niet-ombouwers valt er veel te leren opzet van de Sony en Philips MSX enkele kritische noten wer uit dit artikel, zoals de reden waarom een computers en een spoedcursus die uitlegt den gekraakt. Kritiek die MSX2+ twee manieren van opstarten hoe de MSX2 opgebouwd is. mogelijk nog wel tot een kent. De standaard MSX2 computer bestaat uit verder artikel omtrent deze Dit verhaal is vrij technisch en vraagt een de volgende hoofdbestanddelen: lastige materie zal leiden. behoorlijk inzicht van de lezer. Wanneer u niet bekend bent met termen als TIL-IC 1 Een micro-processor (Z80). of SMD montage en u geen soldeererva 2 Een stukje statisch geheugen - vaak ring heeft, raden wij u aan om niet zelf te ROM genoemd. gaan experimenteren. De kleinste fout kan 3 Een stukje RAM. hele vervelende gevolgen hebben, met als 4 Een MSX engine. eventueel resultaat dat uw MSX computer 5 Een MSX video processor - met video niet meer werkt. Als u vervolgens ook RAM. geen technische manual van uw eigen type 6 Cartridge sloten. MSX computer heeft dan kan het moeilijk worden om de oorzaken - terug - te Zoals afbeelding 1 laat zien verloopt bijna vinden. alle schakel-informatie via de MSX-engi ne. Een uitzondering hierop vormt de Het is niet de bedoeling om hier alleen benadering van vele ilO-poorten, die kale instructies te geven, maar ook om direct plaatsvindt. Naast het feit dat alle duidelijk te maken hoe de dames en heren data- en adreslijnen in verbinding staan ombouwers te werk gaan - of zouden met de MSX-engine, communiceren de moeten gaan - om uw MSX2 computer componenten ook direct met elkaar. naar een MSX2+ te promoveren. MCM Specifieke signalen worden slechts door hoopt op deze wijze dat de lezer in staat gegeven aan dat onderdeel waar het zal zijn om de ombouwers en hun signaal voor bedoeld is. prestaties te kunnen beoordelen, zeker als u weet dat deze ombouwers strikt Hoe wordt een standaard MSX2 machine genomen illegaal bezig zijn. omgebouwd naar een MSX2+ machine? De basiscomponenten - VDP, Z80 Het hele verhaal is gebaseerd op etcetera - vormen samen met enkele ombouwervaringen van een groep mensen TIL-IC's en wat randhardware een MSX2 die ernaar gestreefd hebben om legaal de computer. Door nu de juiste componenten bestaande MSX2 computers om te te vervangen, één ilO-poort bij te bouwen bouwen naar MSX2+. De ombouw zelf en enkele aansluitingen te wijzigen kan was al eind 1989 gelukt, het verkrijgen men een MSX2 computer - wat de van een reactie c.q. toestemming van hardware betreft althans - ombouwen ASCII Japan lukte echter niet. Er is dan naar een MSX2+. ook aan niemand officieel toestemming Het gemakkelijkste is het inbouwen van DE TECHNIEK VAN DE verleend om MSX2 computers naar de nieuwe videochip, de beroemde OMBOUW MSX2+ te modificeren. Zelfs het inscha V-9958. Daarnaast moet er een extra kelen van een advocaat om de rechtsposi- register gecreëerd worden dat via 110-

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

- 39- hoofdprintplaat aangebracht waar de

Z 80 mICroprocessor engine in valt. Op dit IC staat het typenummer, S-1985. Met deze gegevens kan men verder gaan zoeken naar vrije Nemor,:! mepper Signalen Dala &. adres bus N~ slots. Het moeilijkste solderen vindt juist U 9938/9958 video processor rondom de engine plaats. Omdat de Sial selecl l~ ,-----t-----'-----, Ram MSX-engine een SMD IC is, staan de Oala bus ~ 5'1 contactpennen heel dicht bij elkaar en is MSX 2 eng ,ne kB S-19B5 Aaes bus kortsluiting zo gemaakt. Om deze reden is S-3527 Oala bus het aan te bevelen - zacht gezegd - om zo '\~--:;.=.:'----:c '\~-----=-=--'-' min mogelijk direct op de S-1985 of S-3527 te solderen en zeker niet met een Adres bus Dala bus ongeaarde soldeerbout. Tevens dienen de extra verbindingen te worden ondersteund met tape. De pennetjes zijn zo klein dat zij heel makkelijk af kunnen breken.

Sial selecl Rom 1'3 sial 1'31'3 '"'SO::-la-,-l-s-,el:-ec-,-l-R=-o-m-:7:-----Osl-,al-7::-:7:-+-+--+------' slol select Signalen Schakellogica o.a. voor carlrldge conned.oren en evenluie exlra roms (MSX2+) De volgende vraag is, hoe de MSX intern Afbeelding] , blokschema MSX schakelt wat betreft het lezen, schrijven en het selecteren van de sloten. Ten eerste poort &HF4 gelezen en geschreven wordt. sloten gaan werken. Dankzij de structuur dient in slot 0-0 een ROM te zitten. In welk Het lastigste is het direct solderen op de van de beide MSX-engines kan men slot de andere programmatuur zit is MSX -engine. En met dat hart van de MSX gebruik maken van zes cartridgeslot-sig eigenlijk niet zo heel erg van belang. Als beginnen we. nalen in de machines die uitgerust zijn met de programmatuur maar correct geschre de S-3527 MSX engine en acht in ven is werkt alles naar behoren. Om een De MSX engine apparaten die de S-1985 bezitten. De slot te selecteren dient minimaal het gehele aansturing van deze slots is slotselect (SLT) signaal aanwezig te zijn. Van de MSX-engine zijn twee types namelijk al in de engine ingebouwd, er Het slotselect signaal werkt samen met de bekend. In de meeste MSX2- computers zijn al aansluitingen voor 'extra slots' andere signalen, zoals lees- en schrijf-sig (en sommige MSXl 's ook) zit de S-3527, aanwezig. Eén van deze slots kan gebruikt nalen, 'read enable' en 'write enable'. maar de meeste Sony's - behalve de 500p worden voor het extra ROM. Natuurlijk Het extra ROM moet daarom aangestuurd - bezitten de S-1985. Beide MSX -engines zijn de andere sloten ook te gebruiken worden door middel van een vrij slotselect hebben 100 aansluitpennen en zijn voor bijvoorbeeld een EPROM met eigen signaal. De MSX-engine heeft er enkele gebouwd volgend de SMD techniek programmatuur. In principe is het type vrij zodat het voor de hand ligt om deze te (Surface Mounted Device), een manier MSX-engine alleen van belang om te gebruiken om het extra ROM te selecte om zeer veel aansluitingen heel erg bepalen in welk slot de extra programma ren. compact te houden. De MSX-engine tuur kan staan en dan voornamelijk het zorgt onder andere voor de slotswitching ROM dat de MSX2+ computer nodig Gezien het feit dat de een deel van het en in bepaalde gevallen voor de geëxpan heeft. MSX2+-ROM - het KANJI-ROM - op deerde sloten. De engine is de chip waar - Het is beslist nuttig om te weten waaraan adres &H4000 begint, moet van het Chip naast de V9958 natuurlijk -alles om draait men kan zien welke MSX-engine wordt Select signaal gebruik gemaakt worden. wat betreft het ombouwen. Om de 92 Kb gebruikt. Op de hoofdprintplaat zit een Dit signaal is nodig om onderscheid te ROM die een MSX2+ vereist kwijt te wat groter IC dat rechthoekig van vorm is. maken tussen 32 kB en 16 kB ROM's, kunnen moet men namelijk met extra Bij de Sony computers is een gat in de zoals cartridges maar ook het KANJI- en

Tabel] Tabel 2

Type S-3527 Type S-1985

Pen nr SLT/CS H) select Pen nr SLT/CS .. ) select 56 SLT 33 27 SLT 1'13/33 55 SLT 3Z 54 SLT 31 28 SLT 1'11/31 53 SLT 3/30 89 SLT 3/31'1 SZ SLT Z 88 SLT 2 51 SLT 1 87 SLT 1 50 SLT 03/CS01 SLOT 03 oF ROM aH0000-aH7FFF BB) 49 SLT 0Z/CS00 SLOT 0Z oF ROM aH0000-aH3FFF 42 ROM CS (ROM Chip Select slot 48 SLT 01 SLOT 01 84 CS1 ROM &H4BBB-&H7FFF 47 SLT 0/00 SLOT 0 oF SLOT 00 85 CS2 ROM &H8BBB-&HBFFF 45 CSZ ROM aH8000-aHBFFF 86 CS12 ROM &H4BBB-&HBFFF 44 CSl ROM aH4000-aH7FFF 46 CS1Z ROM select aH4000-aHBFFF ) .. twee cijfers beduiden achtereenvolgens priMair- H) tyee cijFers beduiden achtereenvolgens priMair- en secundair slot en secundair slot

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

- 40-

- l' s' " s~, •

diskROM. Het CS signaal kan of direct van de MSX-engine worden afgetakt, of Tabel 3 De aansluitingen die gewijzigd zijn: wat veel verstandiger is - worden doorverbonden vanuit een andere plaats in Pen U9958 U9938 de computer. De cartridge connector nUMMer Signaal Signaal gebruikt dit signaal tenslotte ook. Men moet wel goed controleren waar dit 4 URESET UDS (vervangen) signaal aanwezig is. Vaak kan men voor 5 HS'l'NC HS'l'NC (GeModificeerd) het CS signaal direct pen I (CS I), pen2 Ó CS'l'NC CS'l'NC (GeModificeerd) (CS2) of pen3 (CSI2) van de cartridge 8 CPUCLK/UDS CPUCLK (UDS is naar pen 4) connector gebruiken. Dit signaal gaat op 21 UDD/DAC UIDEO (vervangen) pen 20 (CS) van het extra ROM. Op pen 2ó UAIT LPS (vervangen) 22 (OE) moet men het slotselect signaal 27 HRESET LPD (vervangen) van de MSX-engine - aansluiten. De andere verbindingen zijn gelijk aan die van de reeds aanwezige ROM - van signalen niet aangesloten. De niet aange de nieuw te plaatsen chip omhoog buigen. hetzelfde type. Men kan dus het extra sloten pennen kunnen gebruikt worden Op pen nummer 22 (OE) van de EPROM ROM van 32 kB bovenop een bestaande voor het extra ROM. Hééééél voorzichtig komt het slotselect signaal te staan en op EPROM solderen en alleen twee pootje 's wordt er een draadje gesoldeerd tussen de pen 20 (CS) komt CSl, CS2 of CSl2 - met behulp van draadbrugjes naar de afhankeltjk van adresgebied - signaal te MSX-engine brengen. Zo kan 32 kB staan. Door deze twee verbindingen te ROM in een extra intern slot geplaatst maken is 32 kB in een - tot nu toe - vrij worden en is tegelijk voor een correcte slot geïnstalleerd. Er zijn ook andere adressering gezorgd. manieren denkbaar, zoals we straks nog zullen zien, als we het over de extra Het juiste type ROM is afhankelijk van de MSX2+ I/O-poort hebben. wijze van modificeren. Meestal gebruikt Op deze wijze kan men natuurlijk alle men een 27256 - een 32 kB EPROM. In slotselect signalen die intern nog niet in andere MSX-computers worden deze Weerstand of spoel gebruik zijn benutten. Teveel ROM's op ROM's ook gebruikt. Als het extra ROM elkaar plaatsen is echter niet aan te raden, bovenop een ROM van hetzelfde type daar deze componenten warmte ontwik wordt gesoldeerd zijn alle pennen compa Afbeelding 3 kelen en deze dan niet meer kwijt kunnen. tible. Men kan natuurlijk ook met een desbetreffende pen van de MSX-engine hulpprint gaan werken waar meteen de en het extra ROM. Let er goed op dat de De video processor I/O-poort op kan komen, iets waar we gemaakte verbindingen niet kunnen gaan straks nog op terugkomen. bewegen omdat anders zowel het draadje De nieuwe MSX2+ video processor van zelf als - erger nog - het pennetje aan de Yamaha - de V9958 - is in de basis Aansluiten MSX-engine kunnen afbreken. Met alle pen-compatible met het zijn voorganger, vervelende gevolgen vandien. de V9938. Enkele aansluitingen zijn In de tabellen I en 2 staat een overzichtje Een EPROM kan zoals gezegd bovenop echter veranderd en de video processor is van de aansluitingen die op de MSX-engi een andere EPROM van het zelfde type - iets gevoeliger geworden voor 'vervui ne gebruikt kunnen worden om het extra bijvoorbeeld een 27256 op een 27256 - ling' in de voedingsspanning. In tabel 3 ROM aan te sturen. Afhankelijk van het gesoldeerd worden, maar men moet wel staat een overzicht van de gewijzigde type computer zijn enkele slot-select eerst de pennen 20 (CS) en 22 (OE) van aansluitingen, alle andere aansluitingen zijn gelijk gebleven. Wanneer de video chip gewoon in de Afbeelding 2, schakeling plaats van de oude V9938 wordt geplaatst van MSX2+ en is men er helaas nog niet. Gezien de Videoprocessor gevoeligheid van de nieuwe videochip moeten er de nodige voorzorgsmaatrege len genomen worden om een langere tijd 888888888888888888888888 van het nieuwe beeld te kunnen genieten. In afbeelding 2 hebben we één en ander V 99S8YAMAHA schematisch weergegeven. Om te begin C 1988 nen mag pen 4 - een output pen - niet direct aan de plus of de min gezet worden. Door een weerstand (A) van 100 KOhm te plaatsen tussen pen 4 en de +5 volt, wordt A deze pen gestabiliseerd. Doe je dit niet en C plaats je pen 4 direct aan de massa of de +5 volt dan loopt er een te hoge spanning + S Voll:. o door de video chip. Dit heeft oververhit ting tot gevolg. Zeker wanneer de GRDUND computer mooi in een kast is weggebouwd

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

- 41 - Gebruikte termen Pin compatible: dit houdt in dat de signalen op de pennen van het ene onderdeel gelijk zijn aan de signalen op de pennen van SMD, Surface Mounted Device: Dit staat voor zeer compacte het andere onderdeel. Het is wel mogelijk dat de waarde van de onderdelen, eigenlijk alleen geschikt voor robotmontage. signalen veranderd is. Het soort signaal of commando blijft gelijk. ROM: Read Only Memory, geheugen dat alleen te lezen is. Laag actief: hiermee wordt bedoeld dat wanneer er geen signaal EPROM: Eraseable Programmabie Read Only Memory. is (0 volt) er gereageerd moet worden op het niet aanwezige Geheugen dat in de computer alleen te lezen is maar alleen met signaal. Dat kun je je zo voorstellen: als je de lichtschakelaar op behulp van speciale apparatuur gewist en opnieuw beschreven uit zet dan moet het licht aan gaan. kan worden. Hoog actief: Hiermee wordt bedoeld dat wanneer het signaal 5 RAM: Random Acces Memory, Geheugen dat zowel te lezen volt is dat er op gereageerd moet worden. Oftewel, wanneer je als te schrijven is. de andere lichtschakelaar op aan zet dan moet het licht aan gaan. Alle signalen waar in de technische mmlUals een streepje boven Wiee wrap voetje: Een IC-voetje met extra lange pennen. Van staat zijn laag actief. Dus wanneer dit signaal niet werkt dan origine worden deze pennen gebruikt om er draad omheen te staat er 5 volt op (ongeveer) en wanneer het wel werkt dan staat draaien. Daardoor hoeft meestal niet gesoldeerd te worden. In er minder dan 2,5 volt op. dit geval worden de pennen gebruikt om op enige afstand van de hoofdprint een klein hulpprintje vast te zetten. Tevens dienen CS: De CS signalen zijn Chip Select signalen. Deze worden de pennen als elektrische verbinding tussen de onderdelen op gebruikt om een chip - in principe aUeen ROM - te selecteren. het hulpprintje en de hoofdprint. De opzet is zodanig dat deze signalen een beginadres hebben meegekregen. Op deze wijze 'weet' de Z80 op welk adres de IlO-poort: een input/output-poort zoals &HF4 of de memory informatie komt. mapper poorten. Poorten kunnen gebruikt worden om een register of geheugentje aan te sturen. Hierin kan een bepaalde OE: Het Output Enable signaal geeft aan een IC - RAM of waarde geheel onafhankelijk van het normale geheugen in ROM - het sein dat er data gegeven moet worden. worden opgeslagen. Het aansturen gebeurt door OUT &Hf4,? en het lezen gebeurt door PRINT INP &HF4. Door nu dit Read Enable: Een signaal dat aangeeft dat een component geheugen of register door te koppelen naar andere hardware kan informatie moet afgeven, oftewel de Z80 wil de data gaan lezen. men deze onafhankelijk van de rest van het systeem besturen. Dit gebeurt al bij de memorymapper of een modem. Maar het Write Enable: Een signaal dat aangeeft dat het component biedt ook extra mogelijkheden voor ombouwers, bijvoorbeeld informatie moet opnemen, oftewel de UO wil data gaan een softwarematige omschakeling van de klokfrequentie. schrijven.

en daardoor de warmte niet al te best kwijt die de hier benoemde onderdelen niet maar bij een regelrechte kortsluiting kan kan. Ten tweede dient men pen 21 aan de kennen maar toch na een ombouw eens het toch wel eens het geval zijn. +5 volt aan te sluiten maar wel met het willen kunnen kijken wat er precies aan spoeltje (B) van 330 mH ertussen. Dit Expansion RAM dient om de hoogfrequente storingssigna len te filteren. Vanaf pen 21 gaat men Men kan - zoals ook bij de 'oude' V9938 direct naar pen 27. Na pen 27 volgt een - bij de V-9958 een extra blok RAM Elko 470 uF 16 volt (C) en een plaatsen. Via bepaalde machinetaal routi condensator van 100 uF (D) die beide nes is dit extra RAM bereikbaar; in de parallel aan de massa staan. Hiermee ==[1]_____ literatuur over de V9938N9958 wordt worden de laagfrequente storingssignalen + deze extra mogelijkheid expansion RAM gefilterd. Op deze wijze ontstaat er een genoemd. Snellere acties op uw beeld zijn gefilterde voeding over pen 21 en 27. mogelijk dankzij deze extra 64 kB Deze aansluitingen hebben dan geen last videoRAM. Om die reden is deze optie in meer van vervuiling en het beeld blijft dit verhaal opgenomen. stabiel. Wanneer dit niet gebeurt kan het Afbeelding 4, een elco Deze 64 KB wordt aangesloten door pen zijn dat alles goed werkt bij de ombouwer, onderdelen is geplaatst hebben wij 16 van de RAM IC's om te buigen en de terwijl wanneer u thuis komt de computer afbeeldingen van een weerstand én een chips bovenop één blok van 64 kB te rare beelden geeft. De meeste voedingen elko bij dit artikel opgenomen, zie solderen - dit is afhankelijk van de geven namelijk een vervuilde spanning af. afbeeldingen 3 en 4. machine, dus goed controleren! De beide De spanning wordt dan gestoord door een pennen worden met elkaar verbonden en ander IC of, of door huishoudelijke Of het soldeerwerk kwalitatief goed is, is aan pen 59 (CASX of CAS2) van de video apparaten die ineens om vermogen gaan lastiger te beoordelen. Zwarte en dikke processor gesoldeerd. Het extra RAM vragen. Hierdoor zakt of stijgt de spanning klonten wijst op slecht en slordig werk, wordt dus op de videoRAM geplaatst en met een schokje. Van deze wisselingen maar mooi uitziend soldeerwerk dat geen niet bovenop het gewone RAM. Bij de kan de V9958 last hebben, met alle goed contact maakt is heel moeilijk te Sony HB-F700P zijn dit de chips met vreemde gevolgen van dien. Voor degenen vinden. De VDP gaat niet zo snel kapot, nummer 305 en 303, maar bij de Philips

MSX Computer Magazine nummer 40· september 1990 ·42· NMS 8250/8255 zijn de nummers 102 en 103. Wat betreft de MSX computers die kunnen digitaliseren komen nog wat andere problemen om de hoek kijken. Tot nu toe is alleen over digitale schakeltech niek gesproken. Daar een behoorlijke hoeveelheid analoge signalen wordt gebruikt tijdens het digitaliseren dient men bepaalde waarden te veranderen. Bij een Sony HB-F900P bijvoorbeeld kwam het voor dat bij het digitaliseren van een plaatje de computer problemen had met de horizontale synchronisatie. Dit is op te lossen, maar men moet de gehele videogroep opnieuw af stellen en soms enkele spoeltje's en weerstanden vervan gen. Dit is een klus die bijna geen enkele hobbyist zonder scoop kan klaren. Men kan dan nog steeds niet in scherm 12 digitaliseren. Misschien is dit in de toekomst op te lossen met specifieke software, maar dat moet nog worden uitgezocht. Gezien de grote pencompati biliteit van de V9938 en de V9958 moet de oplossing te vinden zijn.

De extra I/O-poorten De ilO-poort &HF4 met dat ene bit Industrial Standard en deze ROM bevat geheugen moet extra in de computer verscheidene karaktersets. De aansturing In de MSX2+ standaard zit een aardig worden ingebouwd. Dit is vrij simpel te van deze JIS gebeurt door verschillende heidje wat betreft het opstarten. Tijdens realiseren als er een speciaal printje wordt ilO-poorten. Deze aansturing is vrij een hardware reset zorgt de MSX2+ dat gemaakt met twee stuks aansluitingen complex en tot nu toe niet volledig bepaalde poorten hardwarematig laag voor een EPROM, gelijk zoals die de geanalyseerd. De JIS behoort voor zover worden gezet. Eén van deze poorten is computer zitten. Op dit printje kan de bekend niet tot de MSX2+ standaard. Het &HF4, die wordt gebruikt als aanstUiing poort &HF4 geplaatst worden. Het wordt nog onderzocht, maar mocht van een I-bits geheugen. Wanneer dit bit uiteindelijke doorverbinden gebeurt met iemand onder van de lezers weten hoe dit een 'brug', zie afbeelding 5. Men - eenvoudig - opgelost kan worden dan desoldeert één ROM-chip en soldeert op zullen wij hier in de toekomst zeker Wire wrap voetje het printje een wirewrap voetje voor de aandacht aan besteden. Voorlopig laten gedesoldeerde ROM-chip. Dit wirewrap wij de JIS buiten beschouwing. L-..1iHl-!l-ll-*-H-H--lHI-H-IH1--' Hul Pp rl n t voetje wordt helemaal door het hulpprint je heen gestoken. De uiteinden van de Verkrijgbaarheid Hoofdprint pennen worden nu in de moederprint gesoldeerd. Op deze wijze heeft men een De Video chip kan men schriftelijk extra etage gemaakt boven de plaats waar bestellen bij Sony Nederland, Postbus 1, de originele ROM-chip zat, met de 1170 AA Badhoevedorp. De bestelcode Afbeelding 5, het hulpprintje mogelijkheid om solide een extra printje is: V-9958 8-759-979-83. De prijs be in de computer te plaatsen. draagt ongeveer Hf! . 127,= exclusief nul is komt het opstartscherm gewoon te Wanneer men nu bij het ontwerp van dit BTW en behandelingskosten. Alle andere voorschijn. Nadat dit gebeurd is, wordt het printje niet alleen de I/O-poort realiseert onderdelen zijn gewoon te koop bij elke bit op I gezet. Als nu een softwarematige maar meteen ook een extra ROM heeft elektronicawinkel. reset - door een programma bijvoorbeeld opgenomen en alle verbindingen - op pen - gegeven wordt, dan wordt de opstartrou 20 en 22 na - heeft doorverbonden, dan Bronvermelding tine dankzij dat bitje overgeslagen. De heeft men gelijk de extra ruimte om de reden hiervoor is dat naast het verschijnen MSX2 ROM erbij te plaatsen. Pen 20 en Sony Nederland, dat de MSX markt niet van het MSX-logo ook het geheugen 22 worden met een draadje doorgelust meer ondersteund wat betreft het leveren geteld wordt tijdens de koude start. Dit naar een plek waar de juiste signalen op te van MSX2 of MSX2+ computers heeft wordt gedaan door een waarde weg te pikken zijn. Zo heeft men, zonder IC's op ons toestemming gegeven om, volledig schrijven naar elke pagina. Als nu een elkaar te plaatsen, op professionele wijze gebruik te maken van de manuals en programma een zachte reset geeft voordat de uitbreiding in de computer geplaatst. specifieke Sony informatie dat ons ter het definitief opstart, zal - als er toch een beschikking stond c.q. staat, doch alleen koude start plaatsvindt - het programma JIS voor dit project. Alle technische informa zelf verminkt kunnen worden. Het is dus tie betreffende de MSX engine's en andere niet slim deze specifieke MSX2+-truuk In de MSX2+-computers zit de al bekende hardware hebben wij uit de technische maar over te slaan. JIS-ROM; JIS staat voor Japanese manuals van Sony Nederland B.Y.

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990 - 43 - Harddisk-praktijk

De MSX harddisk is met open machines problemen oplevert. En dat is Met het Philips NMS1250 MSX-modem armen ontvangen, er zijn er al niet de schuld van de harddisk! is het ook even oppassen, als men een Om precies te zijn, de harddisk geeft harddisk wil aansluiten. Modem en flink wat verkocht. Ondanks narigheid bij machines waarbij slot 0 harddisk gebruiken namelijk dezelfde de fikse prijs van die appara geëxpandeerd is. Op zo'n apparaat blijkt IlO-poorten, en dat gaat niet. Gelukkig ten zijn ze werkelijk ideaal, het onmogelijk de MSX harddisk op te heeft Philips al rekening gehouden met vergeleken met de stapels starten onder MSXDOS 2. deze mogelijkheid, het modem is simpel floppy-disks die gewoonlijk aan te passen zodat het een andere set De reden is ons nog niet helemaal I/O-poorten gebruikt. rond ieder MSX'je slingeren. duidelijk, maar uit meerdere bronnen hebben we mogen vernemen dat er De software is daar al op voorbereid, de Over die prijs gesproken, daar waren we blijkbaar een fout in het MSX-BIOS zit, hardware is met een simpele ingreep te dus lelijk mee in de fout gegaan. De juiste een ontwerpfout van de ontwikkelaars van wijzigen. Althans, volgens onze docu prijzen stonden weliswaar keurig bij het MSX. Die bug zou de oorzaak zijn van de mentatie, we zijn momenteel druk op zoek artikel, maar in de LezersService waren problemen, de makers van de harddisk naar wat deze theorie in de praktijk per ongeluk lagere prijzen vermeld. Wie zelf hebben er part nog deel aan. allemaal inhoudt. In het volgende nummer nog niet besteld had heeft pech, we hebben hopen we een panklare oplossing te de bedragen aangepast. Want voor die Nu zijn er gelukkig niet al te veel kunnen geven, wie niet zolang wil prijzen was het werkelijk niet te doen, als MSX-computers met een intern geëxpan wachten kan het vragenuurtje bellen. we ook nog eens de abonnee-korting deerd slot 0 in Nederland op de markt meerekenden. Daar zat namelijk de geweest. Volgens ons zijn dit alleen de Praktijk rekenfout, we hadden die vijf procent Sony HB-F500p - de MSX2 met drie extra korting vergeten. externe slots, waarvan er in Nederland Eén praktijk-probleem met de harddisk slechts weinig verkocht zijn - en de Sony willen we u niet onthouden. Het blijkt een Kit HB-F9p, een MSX2 zonder diskdrive. hele klus om op het redactionele Daarnaast zijn er een aantal andere exemplaar de weg niet kwijt te raken. Aan de andere kant, naast de kant -en-klare machines die nooit officieel in de winkels Iedereen is vrolijk begonnen om de eigen harddisks - die keurig in een kastje met gestaan hebben met een geëxpandeerd slot bestanden en programma's op die 49 MB voeding en al geleverd worden - zijn er nu o uitgerust, namelijk de beide Arabische op te slaan, maar men is vaak wat ook zelfbouw-sets te koop. Een SCSI-car Yamaha's AX-300en AX-500, de Japanse eigenzinnig als het gaat om de manier tridge, de vijftig-aderige verbindingska Sony MSX2+ HB-FI XDJ, de speciale waarop die disk georganiseerd moet bel en een losse SCSI harddisk. Kastje en Sony HB-F900p en mogelijk de Pan aso worden. Met als gevolg dat de een keurig voeding zal men zelf in elkaar moeten nic MSX2+ modellen. een eigen directory voor programma's knutselen, maar het is wel een stuk aanmaakt terwijl de ander dat ook doet. goedkoper. Natuurlijk zitten zowel de In feite vallen de problemen dus wel mee, Op die manier krijgt iedereen straks nog software als het handboekje bij de prijs al met al. Van deze MSX-machines zijn er zijn eigen exemplaar van allerlei program inbegrepen, maar de disk is niet geformat in Nederland slechts weinig exemplaren ma's, en dan is die zee van ruimte toch wel teerd. Dat moet men zelf doen. aanwezig. Alleen voor uw redactie is het weer te vullen. Met vele, vele duplicaten. Die kits zijn niet zonder meer geschikt wel wat vervelend, aangezien onze voor iedereen, men moet wel weten wat MSX2+ - de Sony HB-FI XDJ - de Vandaar een goede raad: men doet. Het inbouwen in een kastje is harddisk dus niet helemaal kan gebruiken. Wie een harddisk in gebruik neemt doet er niet zo ingewikkeld, maar de juiste goed aan eerst eens diep na te denken over voeding in elkaar solderen vereist wel wat Overigens, er wordt wel aan gewerkt, om hoe die op te zetten. Een slimme indeling elektronica-kennis. Het scheelt echter wel te kijken of deze fout in het MSX-ontwerp qua subdirectories kan wonderen doen, een slok op een borrel qua prijs, de 21 niet te omzeilen valt. Men laat het er niet wat betreft de toegankelijkheid. Want in MB-set kost f 1199,-, de 32 MB versie zonder meer bij zitten, in Duitsland. MCM de praktijk is het zoeken naar een bepaald moet f 1349,- opbrengen. Een 49 MB zal u op de hoogte houden. programma op een grote harddisk bijna uitvoering is tot op dit moment niet net zo frustrerend als datzelfde zoeken in leverbaar. Lager? een fikse stapel diskettes. Met 49 MB opslagcapaciteit kan je er een flinke Problemen Nog een klein eigenaardigheidje is dat de puinhoop van maken! SCSI-cartridge in een lager slotnummer En dan nu het slechte nieuws. Het blijkt moet zitten dan de gewone diskdrive dat de MSX harddisk met sommige ROM. Met ingebouwde drives zal dat geen probleem zijn, aangezien de drive-ROM's MSX HARDDISK bijna altijd in slot 3 zit ingebouwd. Alleen PROBLEEMPJES met een losse drive-cartridge is het even oppassen.

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

- 44- ,;

MCM's Art Gallery

Art Gallery staat open voor Nu deze rubriek enige tijd bestaat willen wat ontwerpen op papier. Na nog wat alle creatieve scherm kunste we graag wat opmerkingen kwijt. We veranderen en verder tekenen is dit er vinden het prachtig als u eigen ontwerpen uiteindelijk uitgekomen, zeer fantasierijk. naars die werken op de MSX, inzend. Die zijn echt het leukst om te zien Ook de taxi is van zijn hand; er was een met de nadruk op MSX. Af en èn om te maken! programma op de televisie over de toe krijgen we namelijk plaat Men kan natuurlijk ook een reeds Filippijnen, alwaar ze zeer kleurige taxi's jes toegezonden die welis bestaand plaatje nemen en daar lekker op hebben die hem inspireerden tot deze waar prachtig zijn, maar niet doortekenen en wijzigen om het zodoende prent. Zo zie je maar de onderwerpen een heel eigen gezicht te geven. Experi liggen - soms letterlijk op straat - voor het op de MSX gemaakt. Deze menteer vooral veel en bewaar de oprapen. komen niet voor publicatie in tussenstappen, zo luidt ons advies. deze kolommen in aanmer Eagle king. Net zo min als beelden Basis die uit één of ander spel zijn We gaan verder met de vogel 'Eagle', van Digitalisaties kunnen ook uitstekend als Simon Bruins Slot uit Hoogeveen. Hij gesloopt. Kopiëren is geen basis dienen voor een tekening, maar heeft de tekening overgenomen uit een kunst is onze mening. slechts een videobeeld digitaliseren en dit vogelboek op transparant papier. Dit onbewerkt opsturen vinden we weinig papier werd vervolgens op de monitor creatief, sorry T. v.d. Putten. geplakt en over - of is het onder? - Een digitalisatie kan heel stimulerend getekend. werken voor het maken van een tekening; de opzet is er al dus men hoeft zich in We nemen dit plaatje juist mee omdat we eerste instantie geen zorgen te maken over het een zeer geslaagde prent vinden en om de vlakverdeling. Dan kan men eindeloos u deze techniek eens onder ogen te gaan variëren op het basisthema, lijnen, brengen. We kregen natuurlijk nog meer vormen en vlakken bijtekenen, vlakken beelden van deze inzender, waar we echter met kleuren vullen of juist weghalen, helaas geen plaats voor hebben. We willen roteren, kleuren wijzigen en omkopiëren wel even vertellen over één bepaald etcetera. En als de tussenstappen steeds plaatje: een soort algemene verjaardags bewaard worden is een eerdere versie die kaart, met daarop een stukje van een goed uitviel zo weer geladen om verder racebaan compleet met raceauto die vlak bewerkt te worden. voor de finish rijdt. Langs de kant staan mensen die een spandoek omhoog houden Een aantal verschillende achtergrondjes met de naam van de familie erop. Deze maken, of spelen met geometrische kaart had hij ontworpen voor zijn neefjes, figuren kunnen zulke verrassende resulta we vinden dat een heel leuk idee. ten geven dat ze inspireren tot een geheel nieuwe tekening. We zijn zeer benieuw Computer vogel hoe men zoal tot een tekening komt. Geef ons zoveel mogelijk informatie over De tweede vogel is afkomstig van P. V.d. de totstandkoming van uw tekeningen, Woude uit Delfzijl, waar we verder van de zodat we die ook kunnen publiceren en zo maker zelf helaas geen informatie over wellicht uw collega-tekenaars inspireren. hebben gekregen. We vinden dit een sterk staaltje van een We zijn benieuwd wat u er in de toekomst tekening die is ontstaan uit een bekend - weer van brouwt. En dan nu over naar het geometrisch - computerbeeld. Hier is concrete werk. gespeeld met de vlakken en vormen, er is een heel nieuw ontwerp ontstaan. Een Space en taxi mooi, eenvoudig gehouden, helder plaat je. Het 'space' plaatje is afkomstig van T. Brontsema uit Delfzijl. Het heeft een Queen heel eigen geschiedenis. Tekenaar in kwestie zat thuis wat te We sluiten af met 'Queen' van Wieger peinzen in zijn stoel, onderwijl wat met Schotanus uit Balk. Ook deze tekening is zijn aansteker in zijn handen te draaien. overgenomen van een voorbeeld en Op een gegeven moment vond hij de vervolgens op de monitor geplakt en SCHERMKUNST OP MSX aansteker wel wat van een ruimteschip nagetekend op een Sony MSX met Halos. weg hebben en maakte verder fantaserend De tekening is overgetekend van een LP

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

- 45- van Queen, de kleuren zijn vervolgens overgenomen en verder bijgewerkt. Een geslaagde actie, het is maar dat u weet dat het kan. Met de publicatie van dit plaatje willen we natuurlijk niet ons inleidend commentaar ondergraven. Eigen werk wordt hogelijk gewaardeerd.

We willen alle tekenaars bedanken voor hun inzendingen, blijf insturen ook als uw tekening er deze keer niet bijzat.

Printer

We ontvingen van Hendrik Naaijer uit TerApelkanaal een aantal heel leuke tekeningen die we nu niet publiceren omdat er een interessant bijkomend probleem opdook in zijn brief, waar we in een volgend nummer eens uitgebreider aandacht aan willen besteden. Het probleem - in het kort - is het volgende: SPACE van T. Brontsema uit Delfzijl

TAXI van T. Brol1fSCllla uit Delfzijl EAGLE van S. Bruins Slot Men maakt een aardige tekening in een tekenprogramma en wil die afdrukken. De meeste mensen zullen een gewone, zwart afdrukken de printer thuis hebben staan. We nemen aan dat de kleurenplot ters niet al te dik gezaaid zijn. Nu kunnen de gekozen kleuren op de afdruk een ongewenst effect opleveren.

Hendrik raadt aan om de tekeningen die men wil afdrukken te maken op een monochroom monitor, of de kleuren uit te zetten en alleen met zwart en wit te tekenen. Dit kan vreemde effecten opleveren wanneer je weer terugschakeld naar kleur; een groen hoofd kan bijvoor beeld het resultaat zijn. Heeft iemand nog suggesties betreffend dit probleem?

Zoals gezegd de tekeningen èn de prints publiceren we een volgend keer.

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

- 46- QUEEN van W. Schotanus uit Balk COMPUTERBIRD van P. v.d. Woude uit Delfzijl

Inzenden

Art Gallery staat open voor het creatieve tekenwerk van lezers. Zowel amateurs als professionele kunstenaars zijn wel kom. De onderwerpen zijn natuurlijk hele maal vrij, als het maar op MSX is gemaakt. Stuur uw · schermbeelden in op disk, onder vermelding van alle gegevens, zoals computer, video-mode en ge bruikte technieken en programma's. Ook willen we graag informatie over de manier van werken, we vinden het interessant om te horen hoe men zoal tot îdeeën komt en hoe de uitwerking verloopt. Wie prijs stelt op terugzending van de diskette dient een voldoende gefran keerde antwoord-enveloppe voorzien van naam en adres bij te sluiten.

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

- 47 - -

MSX-beurs in Zandvoort

Het najaar is een tijd voor Markt De eerste manifestatie in Zandvoort, vorig beurzen. Elders in het blad jaar, heeft zo hier en daar nog al wat kri tiek Een speciale afdeling wordt ingericht ten losgemaakt. Hoewel we er zelf geen stand worden meer regionale en bate van de tweedehands markt. Iedereen hadden hebben we heel wat opmerkingen algemene beurzen aange die een toegangskaartje heeft gekocht kan gehoord omtrent het wat ongebreideld kondigd. Maar het gebeuren daar zijn of haar waren aanbieden, of kopiëren, dat die dag blijkbaar heeft in Zandvoort krijgt even apart uitzoeken. Wie van plan is van deze plaatsgevonden. En daarmee waren zeker de aandacht, omdat dit een mogelijkheid gebruik te maken wordt de commerciële standhouders niet zo dringend verzocht even contact op te vreselijk blij. specifieke MSX-dag is, waar nemen met de organisatie: het is wel De organisatoren hebben zich die kritiek voor een paar actievere clubs prettig als men enigszins weet wat er staat echter aangetrokken, dit jaar wordt er de krachten gebundeld heb te gebeuren. Bovendien kunnen misver beter gelet op het illegale circuit. ben. standen op die manier vermeden worden. Ook voor BBS'en is er veel speciale Praktisch aandacht. En de verwachtingen wat De organisatie van deze tweede MSX betreft de Japanse nieuwtjes zijn hoogge Deze tweede MSX Computerdag is Computerdag is in handen van ... 'Organi spannen. MCM zelf heeft ook leuke geopend van 10.00 tot 17.00 uur en vindt satie MSX Computerdag' , in samenwer plannetjes, maar helaas is er op het plaats in het Gemeenschapshuis: king met de club GENIe. Het zal bepaald moment dat we dringend de pers op niet alleen maar een koopbeurs zijn: vele moeten nog niets definitief bekend; er Louis Davidsstraat 17 demonstraties worden aangekondigd en er wordt hard aan gewerkt. Zandvoort is een filmjvideozaal waar ook van alles te beleven is. Verder zal het verkopen niet MeM Deze plek is bijzonder eenvoudig per slechts voor de commercieel ingestelden openbaar vervoer te bereiken: de interlo voorbehouden zijn: iedereen die een Inderdaad, ook MSX Computer Magazine cale bussen 80 en 81 stoppen v lak voor de toegangskaartje koopt mag zijn of haar zal in Zandvoort aanwezig zijn, om deur en het station - met ieder half uur een spullen te koop aanbieden, al is het dan MSX'ers met raad en daad terzijde te directe intercity verbinding tot Maastricht niet in een luxe stand. Tot slot zullen er de staan. Naast de nodige redactieleden - bevindt zich op 5 minuten loopafstand. nodige deskundigen rondlopen, die niets zullen we ook oude nummers, bewaarban De toegangsprijs voor het hele gebeuren anders te doen hebben dan vragen den en diskettes meenemen. Of de nieuwe bedraagt f 5,-. Voor kinderen tot 12 jaar beantwoorden. LezersService - onze postorderpoot - ook en 65-plussers geldt een gereduceerd aanwezig zal zijn met de nodige leuke tarief van f 3.75. Bovendien kan heel Geluid aanbiedingen is echter nog niet bekend. makkelijk nog een gulden korting ver Wel kunnen we al met zekerheid diend worden, door gebruik te maken van Het geluid - de herrie? - zal enorm zijn. toezeggen de HSH-harddisk te demon de bon op deze bladzijde. Hopelijk is de organisatie zo slim om de streren. ervaring die het afgelopen voorjaar in Tilburg werd opgedaan te gebruiken door inderdaad 'boxen àchter de stand' ver plicht te stellen. In de uitnodiging lezen wij over MIDI MSX COMPUTERDAG Saurus, MSX-audio, en een Games Corner. Namen als RBM-group en Zaterdag 22 september 1990 Lovako hebben we ook al horen vallen. Ongetwijfeld zijn er de nodige FM-PAC clubs die hun muzikale kunsten ten gehore willen brengen. Niet dat wij tegen KORTING OP MSX-geluid zijn: de nieuwere ontwikke lingen hebben voor een uiterst acceptabel DE geluid gezorgd en wat wij de laatste tijd aan demo's te horen krijgen is ronduit TOEGANGS indrukwekkend. Kortom, prachtig, maar alsjeblieft, overstem malkander niet! PRIJS

GROTE MSX-MANIFESTATIE IN ZANDVOORT Per persoon maximaal één kortingsbon inwisselbaar ------~

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990 - 48- MCM's Public Domain

Public Domain is software die MSX-PD diskettes worden alleen op het van alle eerder verschenen Public Domain vrijelijk gekopieerd mag wor standaard-formaat, 3.5 inch, geleverd. diskettes. Een ding is zeker: in de Bovendien, met ingang van dit nummer komende MCM's zal de Public Domain den, omdat het door de maker zijn de diskettes drastisch in prijs rubriek niet ontbreken. We hebben nog is vrijgegeven. De meeste verlaagd. Voor zowel abonnee 's als hen veel materiaal, van uitstekende kwaliteit. mensen denken echter dat de die dat - dom genoeg - nog niet zijn Volgende keer onder andere een PSG kwaliteit van Public Domain hebben we de diskettes maar liefst een geluids-editor om uw eigen SOUND vaak vrij laag is. Immers, rijksdaalder goedkoper gemaakt. Boven opdrachten te ontwerpen. Een FM-Pac dien hebben we de verzendkosten afge demo - op een enkelzijdige diskette - met anders zou het toch wel schaft, zodat wie één diskje besteld geweldige animatie in machinetaal zal verkocht worden? Gelukkig meteen vijf piek goedkoper uit is! ook verkrijgbaar zijn. Ook zullen wij van is niet iedereen een geldwolf: De kosten bedragen vanaf nu nog maar start gaan met een vast item: verscheidene veel programmeurs werken f 10,- per 3.5 inch diskette. Abonnee's clubs zullen in de gelegeheid gesteld voor de eer. En MeM onder hebben een streepje voor: f 7,50 per disk. worden hun eigen diskmagazine te Bij de bestelling moet het abonnee-num promoten, een proefnummer zal worden steunt dergelijke initiatieven mer - dat u op uw adres-etiket kunt vinden verspreid door MCM 's Public Domain. En graag. Bestelt u Public Do - worden opgegeven, wil men voor deze dit is nog slechts het topje van de ijsberg ... main bij MeM, dan kunt u er speciale abonnee-prijs in aanmerking zeker van zijn dat de software komen.De prijzen zijn inclusief verzend Voor wat... aan een hoge kwaliteitsnorm kosten. Maar nieuwe programma's zijn ook uiterst voldoet. Bestellen welkom. Heeft u zelf iets gemaakt wat u Zo ontwikkelt MeM zijn eigen geschikt acht voor MCM's Public Do kwaliteitsstandaard, te her Bestellen kunt u door het verschuldigde main? Ook kleine programma's, zoals: kennen aan het MeM-logo op bedrag over te maken naar postbankreke muziek, tekeningen of utilities zijn zeer de disk. ning 6188588, ter name van: bruikbaar. We kunnen dit soort software dan wellicht gezamelijk op één disk MCMMSX-PD uitbrengen. Stuur in! De Blauwe Wereld 53 Indien het gebruikt wordt voor plaatsing 1398 EP Muiden ontvangt u gratis drie Public Domain diskettes naar keuze. Vergeet niet de gewenste diskettes te vermelden, alsmede uw eigen volledige FM-Sampler versie 2.2 adres. Uw bestelling wordt zo snel mogelijk na ontvangst van uw betaling Lezer Michel Shuqair stuurde ons dit verzonden. prachtige programma. Hiermee is het mogelijk om geluiden te samplen via de Wegens ruimtegebrek is het onmogelijk Musicmodule en ze af te spelen op de elke keer de complete lijst van het te FM-PAC. Afspelen op de Musicmodule is bestellen Public Domain te publiceren. natuurlijk ook moglijk. Een zeer profes Vanaf heden staat daarom op elke Public sioneel stukje software met uitgebreide Domain diskette van MCM een overzicht voorbeelden voor het gebruik in Basic en

Inhoud van de Cluhguide Picturedisk 4

FAC 3D demo - Waanzinnige animatie. The Edge - Promotie demo van Starcracks en Micronics, met een interlace plaatje! Nieuws - Alles over de nieuwste ontwikkelingen, zowel in Japan als in Nederland. Happy demo - SCC demo van Merlasoft met geweldige serolls. Station demo - Demo met prachtige drie-dimensionele vectorgraphics. Zandvoort demo - Promotie demo voor de MSX-dag op 22 september. SCC demo - Demo van the Dynamic Duo, maakt gebruik van een screensplit. PROGRAMMA'S BIJNA Last minute demo - Demo aankondiging met prachtige PSG muziek. VOOR NIKS!

MSX Computer Magazine nummer 40· september 1990

- 49- Clubguide Picturedisk 4

In Japan verschijnt al geruime tijd een tijdschrift op diskette, Disk Station. Tegen een gering bedrag koop je een diskmaga zine vol demo's van nieuwe software. In Japan is deze uitgave gigantisch populair. Het idee is heel simpel: mensen willen hun producten maar al te graag aanprijzen, de demo's kosten geen geld. Maar ze hebben wel kwaliteit, heel leuk voor de consu ment dus, deze reclame.

Met dit idee in het achterhoofd is de Clubguide Picturedisk van start gegaan. Met het te verwachten resultaat: de Clubguide Picturedisk is waanzinnig populair in Nederland. Een prima initiatief van Genic, die de productie van deze twee maandelijkse uitgave op zich heeft genomen.

Ook nummer vier staat weer propvol demo 's, animaties, grafiek en muziek voor FM-PAC, SCC, Musicmodule en PSG, de standaard MSX geluidschip. Zie voor de inhoud van Clubguide Picturedisk 4, het tekstkadertje op de vorige pagina. FAC 3D demo - Picturedisk 4 Maar er staat nog veel meer op deze een complete handleiding. Met de MSX2 in zich heeft, bestel deze schitte dubbelzijdige disk. Lees de test elders in Musicmodule is het mogelijk om te rende demo. Alleen verkrijgbaar op een dit nummer. De absolute Public Domain samplen op 16 Khz niveau, de kwaliteit dubbelzijdige diskette. topper! van een goed cassettebandje. Door de goede routines is de kwaliteit op de Bestelnummer: B24/l Bestelnummer: B25/l FM-PAC ook zeer acceptabel. De samples kunnen op verschillende snelheden wor den afgespeeld en op zelf te kiezen punten The edge, interlacing - Picturedisk 4 worden gestart en beëindigd. De enige reden waarom we u dit als PD kunnen aanbieden is dat er binnenkort een uitgebreide versie van de FM-Sampler commercieel verkocht zal gaan worden. De FM-Sampler wordt geleverd op een enkelzijdige diskette, een musicmodule is vereist. Aanrader!!

Bestelnummer: B23/l

PC graphic demo

Er zijn al ontzettend veel mooie plaatjes in omloop in het PD-circuit. Daarom streven wij er niet naar om al te veel van dit soort diskettes met plaatjes uit te brengen. Voor deze demo maken we echter een uitzondering. Lezer Alfred Steiner uit Oostenrijk zette een hele reeks plaatjes om van de PC naar MSX2. Het resultaat is verbluffend, nog nooit zagen we zulke mooie, scherpe plaatjes op MSX. Digitalisaties zijn soms wat wazig, maar deze beelden komen haarscherp op het scherm. Zie wat uw

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

- 50 - BK - Luxe Filecopier

MemMan was een aardig BK is de eerste toepassing die MCM's COMMAND.COM - heeft gemaakt kan project, waarmee we de fun Memory Manager tot zijn recht laat er over meepraten. Beide bestandsnamen komen. Al het geheugen dat MemMan hebben geen overeenkomsten en moeten damenten hebben gelegd beschikbaar stelt, wordt als buffergeheu daarom via twee aparte COPY comman voor een hele reeks nieuwe gen gebruikt. Interne en externe Memory do's gekopieerd worden. Wie niet geze mogelijkheden op de MSX. Mappers, 'oude' RAM cartridges en het gend is met twee floppy drives moet Maar Mem Man alleen is niet Video RAM, het kan allemaal gebruikt tevens twee keer de bron- en bestem erg boeiend, tenzij voor pro worden. En zo'n grote opslagruimte biedt mingsdisks verwisselen. Dat verwisselen onverwachte perspectieven. Zoals het zelf wordt helemaal vervelend als de te grammeurs. Vandaar dat we bij elkaar sprokkelen van allerlei te kopiëren bestanden in totaal meer dan Ries Vriend hebben gevraagd kopieren bestanden, desgewenst uit diver zo'n 40 kB groot zijn, de bestanden passen BK te schrijven, een Be se subdirectories, die dan vervolgens in dan niet meer in het DOS geheugen. stands Kopieer-programma één keer gekopieerd worden. dat de mogelijkheden van Nadat de redactie al deze problemen eens MemMan is de in het vorige nummer op rijtje had gezet, werd een programma Mem Man ten volle benut. BK aangekondigde Memory Management ontwerp gemaakt om dat alles aanzienlijk versie 1.0 - een programma programma. In het kort komt het er op neer te vereenvoudigen. Het resultaat: BK, een waarvan we heel onbeschei dat MemMan het geheugen beheert. Op copy-programma waarmee iedereen uit de den menen dat het zijn gelijke zichzelf is dat iets waar de gebruiker voeten zal kunnen. Vooral onder MSX in MSX-Iand niet kent - sturen weinig van zal merken, maar andere DOS 2 een ware uitkomst. programma's kunnen met behulp van we gratis en voor niets de MemMan het geheugen van de MSX Gebruikers interface wereld in, als Public Domain. eenvoudiger benaderen. Gewoon, om eens te demon Overigens staat MemMan niet als listing Figuur 1 toont het hoofdmenu van BK. streren wat MemMan allemaal in het blad. Erg zinvol leek ons dat Het grootste gedeelte van het scherm mogelijk maakt. namelijk niet. Slechts met een toepassing wordt in beslag genomen door een groot - zoals de bestandskopieerder - wordt vierkant dat onderverdeeld is in diverse MemMan bruikbaar. Toen de program regels en hokjes. Links bovenaan is de meur de hoofdredacteur echter voorreken 'volume name' van de huidige disk te de hoeveel pagina's hexcodes BK zou lezen. Dit is de 'naam' van de disk, die net worden schudde de goede man zijn hoofd. zoals ieder bestand een naam heeft. Iedere MemMan en BK staan daardoor niet op disk kan met het MSX-DOS 2 besturings papier, maar wel op de MCM diskette en systeem van zo 'n naam worden voórzien, in zoveel mogelijk databanken. Compleet middels het commando VOL. met de uitgebreide handleiding, ook in elektronische vorm. Onder de volume name, links in het midden, wordt de inhoud van de disk Omslachtig getoond, wat betreft de sub-directories. Dit directory overzicht heet de directory Wat is een filecopier? Een filecopier is tree. niets anders dan een Bestands Kopieer Het is niet toevallig dat 'tree' het Engelse programma, een BK zogezegd. Fileco woord voor 'boom' is. Zo'n directory tree piers bestaan er in soorten en maten. De vertoont namelijk veel overeenkomsten bekendste en meest gebruikte is ongetwij met een families tam boom. Een omge feld het MSX-DOS commando COPY. keerde boom dus, met de wortel-de 'root' Met het COPY commando kunnen in goed Engels - bovenaan. Deze bestanden van de ene disk naar de andere stamvader van alle overige directories gekopieerd worden. heeft geen naam, maar wordt aangegeven Of - onder MSXDOS 2 - van de ene met een enkele backslash - het \ teken -, subdirectory naar de andere. COPY is die voor de duidelijkheid vooraf wordt bijzonder doeltreffend indien alle bestan gegaan door de driveletter. Voor wat den op dezelfde disk of subdirectory staan betreft MSX-DOS 1 is kous hiermee af, en de bestandsnamen enigzins overeen want dat systeem herkent alleen een komen. Is dit echter niet het geval, dan root -directory. wordt het werken met COPY behoorlijk omslachtig. DOS 2 gebruikers kunnen echter met de DE EERSTE TOEPASSING Iedereen die bijvoorbeeld wel eens een DOS-commando's MKDIR en MD nieu ONDER MEMMAN MSX-DOS 1 systeemdiskette - met daar we directories creëren, welke dan als op de bestanden MSXDOS.SYS en afstammelingen van de root in de .tree

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

- 51 - getoond worden. Deze 'kinderen' van de MCM Filecop lA:, rootdirectory worden subdirectories ge A:, MSX Com~uter Magazine's noemd. Subdirectories kunnen op hun MemMan Fi ecopier BK vl1.00 ~TED~RIEF door M.J. Vriend 14/8/1990 beurt ook weer 'ouders' worden van een [ AiAAJooilDil Geheugen totaal: 1. 769. 472 bytes nieuwe generatie, zodat de boom zich BK Geheugen vrij: 1. 769. 472 bytes Diskruimte bezet: 0 kilobytes steeds breder gaat vertakken. Door deze 0 directory-structuur wordt het rubriceren ~~~t~~~~~ 6~~~~~~: 0 Laden - Huidig bestand: van bestanden veel eenvoudiger en Bewaren - Huidig bestand: overzichtelijker, op een - meestal grote - Aantal kopieën maken: 1 (hard)disk is een goede directory-struc Aantal kopieën gemaakt: 0 tuur zelfs onontbeerlijk. Vrij op A: 63 k. [Pijltjesl : Kies brondirectory [Returnl/ETabl : Toon directory Zo'n grafische interface is erg prettig in I [Dlrive I I[Blewaar I IEloJlisl I[Flormat I I [Ilnstel I I [ESClape I het gebruik, de directory-structuur wordt prompt een stuk intuïtiever. Met de Figuur 1: Het BK opstart scherm cursortoetsen wordt de cursorbalk door de tree gestuurd, zodoende kan een directory naar keuze geselecteerd worden. Rechts De onderste regel van het grote vierkant De bestandenlijst toont alle relevante naast de volume name wordt het huidige toont algemene informatie, zoals foutmel gegevens van ieder bestand. Achter de directorypad getoond, dat via de tree is dingen, extra uitleg over één of twee filenaam wordt de bestandsgrootte ge geselecteerd. Het directorypad toont alle commando's of invoerregels wanneer er toond. Ook extreem grote bestandsgroot subdirectories die vanaf de root worden iets vanaf het toetsenbord moet worden tes zijn in één oogopslag leesbaar, door de doorlopen om bij de huidige - door de ingevoerd. punten tussen de duizendtallen. Kleine cursorbalk aangewezen - directory te details, maar ze maken het programma komen. Helemaal onderaan het scherm bevindt wel af. Nog even voor de duidelijkheid: Indien zich altijd een rijtje 'buttons', een soort Na de bestandsgrootte volgen de aan MSX-DOS 1 gebruikt wordt, zal de drukknoppen die via een druk op een toets maakdatum en -tijd. De datum wordt huidige directory altijd de rootdirectory bediend kunnen worden. Welke toets dat normaal gesproken getoond in de Europe zijn. Maar niet getreurd, ook onder DOS 1 is, wordt door twee vierkante haakjes se volgorde - dag/maand/jaar - en de tijd valt er nog meer dan genoeg te beleven aangegeven. Via de buttons kunnen snel in 12 uren: voor- en namiddag. Indien met BK. allerlei commando's geven worden en MSX-DOS 2 aanwezig is, zal de lay-out kunnen diverse zaken ingesteld worden. van deze gegevens echter uit de environ Informatie Door het hele programma heen wordt de ment - een gereserveerd stukje systeem ESCape-toets gebruikt om te ontsnappen, gegeheugen - gelezen worden. Dit houdt Naast de directory tree bevindt zich een dat wil zeggen: terug keren naar bijvoorbeeld in, dat via het DOS informatieblok. Hierin kan men de voorgaand menu, of DOS. commando SET TIME=24 een 24-uurs hoeveelheid geheugen aflezen die be klok getoond kan worden. schikbaar is om bestanden in te laden en Bestandenlijst De gelukkige DOS 2 bezitters kunnen hoeveel daarvan nog vrij is. tenslotte ook nog genieten van een Achter de woorden 'Diskruimte bezet' Nadat de gewenste brondrive en -directo overzicht van de vier bestandsattributen. wordt getoond hoeveel kilobytes disk ry - via de [D]rive button en de Deze attributen zijn aan/uit schakelaars, ruimte bezet zal worden wanneer de cursortoetsen - geselecteerd zijn, kan waarvan bijvoorbeeld archiefattribuut een ingeladen bestanden bewaard worden. middels een druk op TAB of Return een hele nuttige is. Aangezien de meeste floppydisks inge overzicht van alle bestanden uit de BK kan namelijk - indien gewenst - het deeld zijn in blokken - clusters genaamd brondirectory opgeroepen worden. Figuur archiefbit van een bestand uit zetten, als - van één kilobyte, zal ieder bestand op 2 toont hiervan een voorbeeld. het bestand gekopieerd wordt. DOS 2 zal zo'n floppy altijd een veelvoud daarvan in beslag nemen. Zo neemt een bestand van één byte evenveel diskruimte in als een Figuur 2: Het BK scherm met directory en tree bestand van 1000 bytes, want beide passen ze één cluster. BK houdt hier dus netjes MCM Filecop I A:, rekening mee, zodat voorkomen kan >A:, RD .BAS 257 4-07-90 12:08p RD .BIN 2.715 23-06-90 10:53p worden dat de bestanden per ongeluk op [TED~RIEF SELECT .BAK 50.270 24-07-90 9:24p ASCAL MSXDOS .SYS 2.432 23-06-90 10:53p een schijf met te weinig beschikbare L...... SOURCE MSXDOS2 .SYS 4.480 23-06-90 10:53p BK FC .COM 4.091 28-01-90 10:37p ruimte bewaard worden. Trouwens, een COMMAND .COM 6.656 23-06-90 10:53p M80 .COM 20.480 23-06-90 10:53p groot probleem zou het ook weer niet zijn, L80 .COM 10.752 23-06-90 10:53p TAG .BAK 22.904 23-07-90 4:06p want indien de disk vol raakt kan er - CHKDSK .COM 7.168 23-06-90 10:53p PB .COM 3.200 23-06-90 10:53p indien gewenst - verder gegaan worden TED .COM 26.616 12-08-90 4:16p ZEN2 .COM 8.854 23-06-90 10:54p op een volgende diskette. COMMAND2.COM 14.976 25-10-88 3:04p Tenslotte zijn er nog informatieregels over -; ~ ~1-.~ het bestand dat geladen of bewaard wordt Vrij OP A: 63 k. SELECT .REL 5.632 14 08-90 11:2~ en het aantal aan te maken en gemaakte [Spatiel : Selecteer bestanden [Returnl/ETabl : Laad bestanden kopieën. Maar daarop komen we straks I[Nlaam I I[Dlatum I I [Ilnverteer I I[Rleset I I [ESClape I nog even terug.

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

- 52- •

het archietbit automatisch weer aan alle files die ongelijk aan * .BAK én rig volgnummer - zijn voorzien, zie voor zetten, als er naar het bestand geschreven *.COM zijn, geselecteerd worden. meer uitleg hierover het kader bij dit wordt. Ook als er nieuw bestand gecreëerd Over de functie van de [D]atum button is artikel. DOS 2 buffert intern de directory wordt, wordt het archietbit aan gezet. weinig twijfel mogelijk: Er kunnen sectoren, zodat BK zelf daar geen Hierdoor is het mogelijk om met BK bestanden van voor of na een bepaalde tijd voorziening voor nodig heeft. Het aantal veiligheidskopieën van disks - ook en datum mee geselecteerd worden. buffers wordt door BK automatisch zo harddisks! - te maken, waarbij alleen die Tenslotte kunnen - alleen onder DOS 2 - hoog mogelijk gezet, zodat de grootst bestanden gekopieerd worden die ook bestanden gemarkeerd worden aan de mogelijke snelheid verkregen wordt. Als echt veranderd zijn, sinds de laatste hand van hun attributen. Verborgen, BK beëindigd wordt, wordt het originele backup. read-only en systeem bestanden kunnen aantal buffers weer hersteld. zo geselecteerd worden. Ook het al eerder Met de cursortoetsen kan door de besproken archief attribuut kan als Nadat de bestanden in het geheugen bestandenlijst gelopen worden. Een regel selectiecriterium dienen. geladen zijn, krijgen we het startscherm omhoog of omlaag gaan kan via de weer terug, alleen het beschikbare betreffende cursortoets. Met de linker en Nadat de gewenste bestanden geselec geheugen is natuurlijk minder. Eventueel rechter cursortoetsen kan met hele teerd zijn, kan het inlaadproces met een kan er weer opnieuw een brondisk en pagina's tegelijk omhoog en omlaag druk op Return of Tab gestart worden. -directory geselecteerd worden, en kun gebladerd worden. Dit alles in no-time, Tijdens dit laden verdwijnt de bestanden nen er daarvan nog meer bestanden vergeleken met de tergend trage scherm lijst weer van het scherm, om plaats te ingeladen worden. De ingeladen bestan opbouw van het gewone MSX-DOS maken voor het informatie blok. Hierin den kunnen uit het geheugen verwijderd systeem, want ook daar zijn eigen routines kan afgelezen hoe inladen van de te worden door de [W]is functie. voor geschreven in BK. kopieren files vordert. Het aantal ingela den bestanden, het huidige bestand en de Drives afwisselen Selecteren beschikbare geheugenruimte worden con tinu bijgehouden. Door vanuit het hoofdmenu het [B ]ewaar Door de gebruiker geselecteerde bestan commando te geven, kan een bestem den worden door middel van een vinkje - Supersnel mings-drive geselecteerd worden. Met de voor de bestandsnaam - gemarkeerd. cursortoetsen kiest men daarna de bestem Door middel van een druk op de Het openen van de bestanden gaat onder mings-directory. Alvorens het bewaren spatiebalk kan het huidige bestand het DOS I systeem supersnel en het met Return of TAB gestart wordt, zijn er geselecteerd dan wel gedeselecteerd normale geknerp van de diskkop - dat via de buttons nog twee instellingen worden. Er zijn echter ook exotischer ontstaat wanneer er grote afstanden mogelijk. selectie commando's aanwezig, welke afgelegd moeten worden - is bijna staan aangegeven in de buttons. helemaal verdwenen. BK houdt namelijk Het aantal aan te maken kopieën kan de positie op de disk van ieder bestand bij. ingesteld worden, van 1 tot en met 255. Een veel gebruikt commando is het Hierdoor hoeft de diskkop, tussen het Deze kopieën mogen ook afwisselend op selecteren op naam, door middel van - laden van twee verschillende bestanden twee drives geschreven worden. Hierdoor vanzelfsprekend - de [N]aam button. Een in, niet steeds naar het begin van de disk - is het bijvoorbeeld mogelijk om - terwijl enkel bestand kan zo geselecteerd worden de directory sectoren - verplaatst te er op de A: bewaard wordt - de volgende door de bestandsnaam in te typen. De worden. Wanneer er veel kleinere bestan schijf alvast in de B: drive te steken, en zogenaamde wild-cards - * en ? - kunnen den geladen worden, is de snelheidswinst omgekeerd. gebruikt worden om meerdere bestanden goed merkbaar. in één keer aan te duiden. Nadat de Deze beide opties werken alleen als alle selectienaam is ingevoerd, kan worden Hoewel deze snelheid prettig is, kleeft er bestanden in hun geheel in het geheugen opgegeven of gelijke of juiste niet ook een klein risico aan. Er wordt tijdens geladen zijn. Als het geheugen tijdens het overeenstemmende bestanden geselec het laden namelijk geen controle meer inladen vol raakt, kan er slechts op één teerd moeten worden. Nadat ook dat uitgevoerd of de juiste disk nog wel in de disk worden 'gedumpt'. In de praktijk bekend is gemaakt, worden de gewenste diskdrive zit. Als er tussen het laden door blijkt namelijk dat de verschillende bron bestanden in een fractie van een seconde disks verwisseld moeten worden - omdat en bestemrningsdisks onvermijdelijk door gemarkeerd. het geheugen vol is - dient de gebruiker er elkaar raken, wanneer er steeds tussen één goed op te letten dat de disks niet gemixt brondisk en bijvoorbeeld tien bestem De [I]nverteer button wisselt alle marke worden. Via de [I]nstel en [D]isktest mingsdisks gewisseld wordt. Vooral onder ringen in de bestandenlijst om. Bestanden buttons kan er echter een extra controle DOS 1 een groot risico, de disks zouden die eerst niet gemarkeerd waren worden ingeschakeld worden, maar dit gaat dan qua interne logica behoorlijk over dat wel, en omgekeerd. Dit commando natuurlijk wel enigzins ten koste van de hoop kunnen raken. Maar aangezien er kan bijzonder nuttig gebruikt worden. snelheid. zelfs op de kaalste MSX2 machine al een Een voorbeeld: Alle bestanden uit de lijst, MSX-DOS 2 voert zo'n controle automa behoorlijke hoeveelheid geheugen aan waarvan de extensie niet gelijk is aan tisch en op een geavanceerde manier uit, wezig is, zal deze beperking meestal niet .BAK of .COM, moeten gekopieerd waardoor het onder dat systeem vrijwel voor problemen zorgen. worden. Via de [N]aam button worden dan onmogelijk is om van een verkeerde disk eerst-door *.BAK in te voeren-de .BAK te laden, of er op te bewaren. Voor een Als tijdens het bewaren een disk vol raakt, files gemarkeerd en vervolgens de .COM goede werking van deze nuttige faciliteit kan verder worden gegaan op een bestanden op dezelfde manier. Een druk is het noodzakelijk dat de disks van een volgende disk. Vooral handig bij het op [I]nverteer resulteert er daarna in, dat uniek 'volume-ID' - een pseudo willekeu- maken van backups.

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

- 53- Instellingen opties zoals enkel- en dubbelzijdig Public Domain formatteren worden bovenaan - in het Vanuit het hoofdmenu kunnen met het informatieblok - getoond. Iedereen die wil, kan BK vrijwel gratis in [I]nstel commando allerlei huishoudelijke huis halen. Dit Memory Manager promo zaken ingesteld worden. De al eerder Tot slot tieproduct wordt namelijk door MCM als genoemde disk-controle voor het laden Public Domain software de wereld in onder MSX-DOS 1 kan hier aan of uit En dat was dan de beschrijving van wat we gestuurd. Natuurlijk in combinatie met gezet worden. Hetzelfde geldt voor de als de eerste echt volwassen bestands-uti MemMan en de volledige documentatie. archieffunctie van DOS 2 en het al dan lity voor MSX zouden willen omschrij Voorwaar geen kleinigheid, wie op de PC niet gebruiken van het Video-RAM. ven. Want we zijn eerlijk gezegd uitermate een vergelijkbaar pakket zoekt, zal er trots op BK. Er is lang en diep over waarschijnlijk fors voor moeten betalen, Het aantal sectoren - van 512 bytes - per nagedacht, er zijn heel wat vergelijkbare terwijl in MSX land is een vergelijkbaar cluster is de laatste instelling die gemaakt programma's op andere computers bestu filecopy programma al helemaal onvind kan worden. Dit gegeven staat normaal deerd. Na een reeks pittige discussies op baar is. Dus niet getreuzeld, bestellen die gesproken op twee sectoren per cluster, de de redactie is Ries Vriend, de maker van MemMan/BK superdisk! De MCM pro hoeveelheid die geldig is voor de 3.5 inch BK, aan het werk getogen. En hoewel de grammaservice diskette is dit keer wel floppies die op de MSX gebruikelijk zijn. ideeen duidelijk waren heeft Ries er toch zéér de moeite waard. De RAMdisk van DOS 2 gebruikt echter een flinke kluif aan gehad. slechts één sector voor een cluster en op Bovendien, vanaf volgende maand zal het een harddisk kan weer een andere - BK is niet te vergelijken met de tot nog toe pakket ook in de 'echte' PD-service hogere - waarde gelden. roulerende diskcopiers. Die kopieren een verkrijgbaar zijn, voor een vriendelijk diskette in zijn geheel, BK biedt juist prijsje. Terwijl we bij deze bovendien alle De waarde achter de melding 'Diskruimte maximale flexibiliteit qua bestandsselec BBS operators expliciet toestemming bezet' geeft in deze gevallen niet meer tie. Het programma is ideaal om naast geven om het pakket MemMan!BK te exact aan, hoeveel kilobytes diskruimte MSX-DOS 2 te gebruiken, terwijl hard verspreiden. Net zoals alle clubs en andere bezet zal worden wanneer de ingeladen disk-bezitters niet zonder zullen kunnen. PD-Ieveranciers. bestanden bewaard worden. Op zich niet Inderdaad, we zijn er trots op. erg, maar diegenen die het hinderlijk vinden kunnen het alhier corrigeren. Natuurlijk is BK niet af. Elk programma kan verbeterd worden, BK versie 2.0 zal Tussen de buttons in het hoofdmenu ongetwijfeld vroeger of later het licht zien. bevindt zich nog één handige optie, het Stuur ons gerust suggesties. Zelf denken [F]ormateer commando. Het formateer we aan handigheidjes zoals het even menu biedt dezelfde mogelijkheden als kunnen bekijken van het bestand waar de het bewaarmenu, er kunnen namelijk cursor op staat, gesorteerde bestandenlijs maximaal 255 disks in één sessie ten en bestandsmanipulatie, zoals wissen, geformatteerd worden, eventueel op twee hernoemen, subdirectories aanmaken en drives afwisselend. De diverse formateer- dergelijke.

Deze controle is voorid nuttig bij kopieeracties op computers met slechts één diskdrive. Tijdens het vAAk ... bij Bl{ mindervaak Het MSX-DOS .. ·2.20 besturing$systeem. biedt een aantal - noodzakelijke disk wi$$e,len Ï$dekansdanni,~t meer aanwezig geavanceerde opties. Eén .hele nuttige is de controle op het dat de.bron~en bestemtnirtgsdi.ks foutief ingevoerd worden, en 'volume~ID' van disks. Het MS~l)()S besturingssysteem kent de diskettes een puinhQ<îPworden. deze voorziening ook. zij het pas sinds versie 4.0. De MSX loopt dus netjes in pas met de nieuwste PC-ontwikkelingen. . Diskettes die niet onder OOS 2 gefonnatteerd zijn. zijn helaas Het volume-ID is een zo willekeurig mogelijk getal, datOOS niet volume-ID V()()r~elk Om deze disks tQCh een zo'n tijdens het fonnatteren ergens in sector 0 van iedere diskette volgnummer te geven. kan FIXDISK gebruikt worden. Dit plaatst. Dat getal is een soort handtekening, bet bepaalt de progranuna staat op de MSX~DOS 2 systeem disk. IDentiteit van het volume; 'Volume' is in dit geval dus een De werking is simpel: na de prompt FlXDISK IS intypen, de te moeilijk woord voor diskette. behandelen disk invoeren en. tenslotte een willekeurige Aangezien het gegenereerde getal ergens tussen de 0 en 268 toetsaanslag om het proces te starten.. Deze bebandelingiaat de miljoen ligt, kan veilig gesteld worden dat de gemiddelde bestanden op disk ovengell$ongemoeid, alleen sector 0 - de MSX-gebruiker nooit twee schijfjes met hetzelfde volume-ID bootsector - wordt iIatlgepast. in zijn diskettebak heeft liggen. Door deze behandeling . wordt de schijf bovendien gescbikt Iedere keer als een disk beschreven of gelezen wordt, wordt gemaakt om er het UNDEL commando op los te laten. Een gekeken welk volume-ID de betreffende disk heeft. Blijkt bij bijzonder plezierig commando kunnen we u verzekeren, deze bet aanspreken van een bestand dat het volume-ID gewijzigd is, tegenhanger van DEL en KlLL. Iedereen die wel eens - door dan wordt de gebruiker netjes getracteerd op de foutmelding wat ongelukkig gekronkel van de vingers - een paar uur werk 'Wrong disk' en wordt er gevraagd om de goede disk. gewist beeft kan erover meepntten.

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

- 54-

d· ., ." .

Compilertest: HiSoft Pascal80

Pascal is een oude liefde van De schrijver van dit artikel is overigens bruikt te worden, het omschakelen de hoofdredacteur: zijn eer wel kersvers. MCM onder nieuw manage verloopt dan ineens bijzonder soepel. Ook ment heeft verse redacteuren aangezocht. een harddisk zou natuurlijk ideaal zijn. ste taal. Vandaar dat bij de En hoewel we allemaal naamloos publice openings-aanbiedingen van ren wordt iedereen bij het eerste artikel De diverse onderdelen van het pakket de MSX Computer Magazine wel even in het zonnetje gezet. Dit keer werken interactief samen. Het ontwikke LezersService een Pascal mag Ries Vriend - schrijver van deze len en uittesten van programma's wordt compiler niet mocht ontbre recensie - zich even wentelen in het licht hierdoor erg gemakkelijk. Als de compiler van de schijnwerpers. Wie die naam niet tijdens het compileren een fout ontdekt ken. Weliswaar is deze HiSoft kent, Ries is onder meer de programmeur wordt de fout op het scherm getoond en Pascal80 compiler alweer wat van MSX-Connect en TED! wordt er op een toetsaanslag gewacht. Als ouder, maar volgens de re vervolgens het commando 'E' wordt censent doet dat weinig af Zoals veel programmeertalen voor MSX gegeven, wordt de editor ingeladen; met aan de functionaliteit. Vooral is HiSoft Pascal80 oorspronkelijk ontwik de cursor op de plaats van de fout. Als er keld voor Z80 CP/M computers, het werkt echter een willekeurige andere toets wordt als men met een RAMdisk op MSX 1 en MSX2 machines onder ingedrukt gaat het compileren gewoon werkt blijkt Pascal80 rap MSX-DOS. De Pascal80 compiler wordt verder. genoeg. geleverd op een enkelzijdige diskette en Door deze keuzemogelijkheid hoeft er een Engelstalig handboek op BS formaat. niet steeds bij iedere fout naar de editor te De programmadiskette bevat de compiler, worden gesprongen. Eerst alle fouten bij een geïntegreerd menu/editor systeem, elkaar sprokkelen en dan in één keer een installatieprogramma en diverse verbeteren werkt veel prettiger natuurlijk. voorbeeldprogramma 's. En, alhoewel de handleiding het niet Zo troffen we onder andere een Logo vermeldt, met de toetscombinatie control functiebibliotheek aan, om zelf tekenin P kan de printer worden aangezet, erg gen op het screen 2 te maken, alsmede een handig als er veel foutmeldingen voorbij heel aardige disassembler. Die disassem komen rollen. bler levert .GEN assemblercode op, die weer met het Devpac80 pakket van HiSoft De editor geassembleerd kan worden. Als extra is de editor ED80 toegevoegd. De editor is bijzonder compleet, alle blok en zoek/vervangfuncties zijn aanwezig en Opbouw automatisch inspringen is mogelijk. De editor gebruikt dezelfde control-toets Pascal80 omvat een compiler, program commando's als de bekende CP/M ma-editor en een centraal menu systeem. tekstverwerker WordStar. De commando Het hoofdmenu lijkt sprekend op dat van toetsen kunnen via een apart installatie het Turbo Pascal, ook de commando-op programma naar eigen inzicht aangepast ties zijn veelal identiek. worden. De opties uit het hoofdmenu kunnen met De schermopbouw vertoont onder MSX één toetsaanslag gekozen worden. 'C' DOS 1 nogal wat flikkeringen van de start vanzelfsprekend het compileren, 'E' cursor en is vrij traag. Onder MSX-DOS2 wordt gebruikt om een programma in te is het flikkeren van de cursor vrijwel laden en te editten en 'X' - eXecute - verdwenen en is de schermopbouw compileert eerst het huidige programma stukken sneller. Het is echter ook mogelijk en voert het daarna uit. om de programma's via een andere editor - TED bijvoorbeeld - in te voeren en ze Alle onderdelen van het pakket worden buiten het menusysteem om te compile apart van disk geladen, zo staat bijvoor ren. De programmatekst is pure ASCII. beeld de compiler nooit tegelijk met de editor in het geheugen. Dit heeft als Pascal80 bevat een vrijwel complete belangrijk voordeel dat de programma implementatie van Standard Pascal en is tekst vrij lang kan zijn, de editor heeft dus prima geschikt om te gebruiken naast ruim 43 kilobytes geheugen beschikbaar. een cursus of bij zelfstudie. Ook de vele Het omschakelen tussen de editor en de documentatie die voor de lensen & Wirth compiler wordt door het vele diskgebruik standaard - de oorspronkelijke ontwikke PASCAL-COMPILER VOOR natuurlijk wel vertraagd. Pascal80 is een laars van Pascal - beschikbaar is kan met EEN NETTE PRIJS toepassing die er om vraagt om in Pascal80 gebruikt worden. Het enige samenwerking met een RAMdisk ge- belangrijke punt waarop Pascal80 afwijkt

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

- 55- van standaard Pascal, is de implementatie ------beneh mark 1 Schrijf naar een file ------van records - een wat complexe data ($C-) { Control.. op "C "1' ete. uit.chak.l.en I PROORAM _ndl1; .en fil. structuur waarbij allerlei velden met hun { V\J1 met geta1ün } eigen namen kunnen worden gebruikt. VAR fil : text; i , integ.r; Pascal80 gebruikt één en dezelfde opslagruimte voor alle veldnamen van de BUIlf r_dln; { _eht op ..n retulI:n } records en de namen van de overige _rtt:. (f:l.l., , '!'Es'!' .DA'!"); { fi1_aam is preci.. Ulc:arakt_. } identifiers. Dit houdt in dat twee FOR i:- 1 Ta 10000 DO .rite (fil, i, ' '); Schrijf 10000 getallen in TBST.DAT } verschillende records niet dezelfde veld .dt:.In ('Bin.. benc'-rk.l') namen mogen gebruiken. Als dit feit BmI. echter eenmaal bekend is, valt er tijdens programmeren goed rekening mee te houden. INLINE kunnen machinetaal routines van MSX-DOS aan de compiler worden zelfs rechtstreeks in het programma doorgegeven. Uitbreidingen worden opgenomen. Er zijn twee soorten compiler-opdrachten. Het eerste soort slaat op de te genereren Pascal80 biedt echter ook uitbreidingen Niet MSX-specifiek run-time code van het programma en is op de standaard-taal. Zo kan het CASE gedurende de hele compileer-slag van statement worden uitgebreid met een Het HiSoft's Pascal80 bevat geen speci kracht, de overige opties kunnen ook op ELSE clausule. Tevens staat er een fieke MSX-procedures. Net als bij de slechts een gedeelte van de code slaan. programmamodule op de schijf met populaire Turbo Pascal compiler zullen de procedures en functies om Random-Ac grafische- en geluidsroutines zelf geschre Tot het eerste soort behoort de opdracht cess bestanden te kunnen lezen en ven moeten worden, via aanroepen van de {$R }, waardoor er geen reals meer schrijven. Bij het schrijven van bijvoor MSX-BIOS. worden ondersteund en de run-time code, beeld een database programma zijn deze de vaste kern van een programma, nog routines bijzonder functioneel, zo niet Zelfs een simpele gotoXY procedure - om maar twee kilobytes in beslag neemt. onmisbaar. de cursor op het scherm te kunnen positioneren - is ver te zoeken. Voor de Ook de REAL- functies als SIN, COS en De standaard procedures read en write zijn wat gevorderde MSX programmeur is dat LN en Random kunnen naar wens worden in staat om karakter-array's rechtstreeks in met bijvoorbeeld het POKE commando toegevoegd. Het hoogste te gebruiken te lezen en af te drukken, waarbij de niet gemakkelijk op te lossen, maar toch geheugenadres voor variabelen kan met gebruikte posities in het array automatisch jammer dat zo'n MSX functiebibliotheek de D optie ingesteld worden. opgevuld worden met nul-karakters. niet wordt meegeleverd. De mogelijkheid om een programma te Stringtypes waarvan altijd de actuele onderbreken met de toetscombinatie lengte bekend is, zoals MSX-Basic en Compiler-opties control-C kan met de {$C-} opdracht Turbo Pascal die bijvoorbeeld kennen, worden uitgeschakeld. Deze optie kan moeten in Pascal80 echter zelf gedefini Het compileerproces kan op vele manie naar wens op verschillende plaatsen in het eerd worden in een array of eventueel een ren worden gestuurd. Door speciale programma aan- of uitgezet worden. record. Om ze te kunnen manipuleren commentaarregels in de programmalis dient de gebruiker een eigen functiebiblio ting op te nemen kunnen compiler-opties Het zelfde geldt voor de controles op theek te schrijven, of over te nemen uit in- of juist uitgeschakeld worden. De array-grenzen, het vollopen van de stack bijvoorbeeld een Pascal studieboek. opties kunnen ook via de commandoregel en overflows van reals en integers.

Op de programmadiskette wordt onder andere een voorbeeld programma meege ------.------~-~- _neh _d:3 BUbibla lort ------leverd waarmee een verjaardagskalender t$C-} I Contzol.. op ...c "'1' etc. uitachakel.an } JliI.OGaJIH ba3; { Son_z 300 pt:.1l.en "_lI:at caaa" } kan worden bijgehouden. Dit programma geeft inzicht in het gebruik van random CONST access bestanden op disk en in het gebruik aiu "300; van tekst-array's. VAR a : JI.lUUI.r[l. .. a1.e] OP lnteqer; i,j,t: intepzi Er is voorzien in een aantal procedures en functies om het geheugen en machinetaal 8BGtR r_dl.n; ( _cht op lI:etw:n ) routines rechtstreeks aan te spreken. Met !'OR i:- 1 TO aice DOa[i) :- •.hè-i+l; { Vul. het array J het POKE statement kunnen bijvoorbeeld !'OR i:= 1 'l'0 ai•• -l DO alle soorten datatypes rechtstreeks op een !'OR j: .. 1 'fO aic.,...1 I)() 1:1' a[jl.[j+11 willekeurig geheugenadres worden gezet. 'l'BEN Met de User procedure kunnen machine 8_;tt t " ...[j); taalroutines worden aangeroepen, bij à[jl :- a[,+11: ( Ja, vla•• l. ) voorbeeld de MSX-DOS functies. De à[j+l) :- t.1 &lft:); Z80-registers kunnen voor de aanroep van vzit..l.n ('Binde benchlllark 3') een waarde worden voorzien en bij &lft:) • terugkomst weer worden uitgelezen. Met

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

- 56-

; . X' 'st t t tr .$ •

------banch mark 2 pr~emget.llen tot 1000. met t~mer funet~e ------ Conclusie {$C-} ( Controle op "C "P etc. u~tschakelen ) Pl'IOGlUIH bm2; { s.reken pr~eM9éta11en tot 1000 } Ooit werd Pascal80 voor rond de 150 VAR gulden aangeboden. Zeker geen overdre i ; integer; j,lII , rea1; ven bedrag, want de snelheid is hoog en de potentiële mogelijkheden zijn groot, zeker voor de wat gevorderde program { Drllk de huidige tijd at } meur. CONS'1' Ook gebruikers van Turbo Pascal hebben g'1'ise = chr(•• ); ( ~ister waarde. .ijn van type char } er een leuk extra pakket aan, vooral de bdolll - Si rekenkundige operaties verlopen met BBGIB Pascal80 een stuk sneller. Voor de re ,= gTime; { .et de g'1'ime functie code in register C } ulIIer(bdoa); I vraag de tijd. opbij M$X-I)()S, antwoord. ~n HL en D 1 beginnende programmeur is het jammer wr~eln (ord(zH):l,, :',ord(rL) :l,':',ord(rD):l); dat de specifieke MSX functies zelf INtI; geprogrammeerd moeten worden, maar dat geldt ook voor het veel duurdere Turbo BZGIlif show'l'ise ; Pascal. !'Ok i:=2 '1'0 1000 DO UGm Mocht iemand zijn routines aan de Public • := .qrt(~); {le deler deler van ~ altijd kleiner dan wortelti} } j : .. 1; Domain Service beschikbaar willen stel UPBA'l' len, dan is Pascal80 voor iedere MSX j := j + 1 tlHTJ:L (trunc(~/j) ..Uj) OR tja); ( W

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

- 57 - Cursus ML op de MSX, deel 1

Oftewel: machinetaal met We beginnen deze eerste aflevering met stoplichten van kleur laten verspringen. onze Z80 Assembler, een een kleine terugblik op onze assembler. In Altijd zijn er een viertal essentiële de listing van ZAS stond een kleine fout onderdelen aanwezig. Om te beginnen is Basic-programma dat gepu die zeer grote gevolgen had. We zullen het er een invoerapparaat. Meestal is dat een bliceerd is in MeM nummer er op deze plaats verder niet over hebben toetsenbord, maar joysticks zijn natuurlijk 38. Zo'n assembler is een en er maar op vertrouwen dat het eveneens een manier om de computer stuk software waarmee het Oeps-traject vlekkeloos werkt. Gelukkig opdrachten te geven. Ook de draaiknop programmeren in machine bleek het bijgaande machinetaal voor pen op de wasmachine zijn invoerappara beeld - na de noodzakelijke verbetering ten, net als detectielussen in het wegdek, taal een stuk makkelijker, zeg van ZAS - prima te werken. Een groot die een signaal afgeven als er een auto maar gerust mogelijk, wordt deel van de MSX tekenset wordt overheen rijdt. gemaakt. En in machinetaal razendsnel op het scherm afgedrukt. hebben we de MSX volledig in Daarnaast moet er een uitvoerapparaat onze macht ... Het voorbeeld aanwezig zijn. Het scherm of de printer zijn de bekende voorbeelden, maar denk Maar juich niet te vroeg, beste Ook bij deze eerste aflevering van de ook aan de stoplichten en de pomp van de lezers. Machinetaal leer je cursus zit weer een voorbeeld. We hebben wasmachine. niet op een regenachtige gekozen voor een programmaatje dat vrij Geheugen is natuurlijk onmisbaar. Om de namiddag. Als dat wel het algemeen gebruikt wordt om een nieuwe invoer te kunnen verwerken zal deze eerst geval was had Microsoft in computer even snel te 'testen': het moeten worden opgeslagen. Soms zijn afdrukken van de tafel van een bepaald enkele bytes al voldoende, maar meestal plaats van een Basic interpre getal. In het voorbeeld is gekozen voor de wordt er gerekend in duizenden bytes: ter wel een assembler in elke tafel van 17, maar u kunt dat natuurlijk kilobytes. MSX machine ingebouwd. makkelijk zelf wijzigen. Deze demonstra Tenslotte het belangrijcste onderdeel van Gelukkig hebben ze dat niet tie laat overigens goed zien waar elke computer. De ttentrale verwerkings gedaan, Basic is voor veel machinetaal toe in staat is, als we het over eenheid, afgekort CVE. Vaak wordt dit snelheid hebben ... onderdeel aangeduid met de Engelse toepassingen ruim voldoen In de listing is veelvuldig gebruik gemaakt benaming epu - Central Processing Unit de. Maar er zijn altijd mensen van de TAB toets, dus probeer die eens als - of ~eft men het kortweg over die meer willen; en wie u niet precies weet hoeveel spaties er (micro)processor. De processor heeft als vloeiend ML spreekt heeft staan. Het is natuurlijk ook mogelijk de taak het programma uit te voeren, het is alles. spatiëring volledig over boord te gooien. dus letterlijk het hart van het systeem. maar dat komt de duidelijkheid niet ten goede. De spatiëring zoals die hier is Vroeger bestond de processor nog uit toe gepast zal dan ook door de hele cursus allerlei losse onderdeien, maar tegen gehandhaafd worden. woordig is het mogelijk een complete CPU op een enkele chip te integreren. Wat inUeurtik.el over ZAS overigens ook Men spreekt dan van een micro-processor. niet vermeld'wer4 was het feit dat ZAS Er zijn vele verschillende typen ontwor default het bestan4'"rS.T.ASM assembleert pen, allemaal met namen waar alleen voor tot TST.BIN. kenners nog enige logica in te ontdekken Het is dan ook aan te raden een valt. programma in ontwikkeling TST.ASM te Wat bijvoorbeeld te denken van de 68000, noemen en vervolgens zo nu en dan te een tamelijk modem chipje. Deze CPU kopiëren naar een bestand met de wordt - met zijn opvolgers - toegepast in werkelijke naam. Op die manier kan het onder andere de Apple Macintosh, geassembleerd worden door ZAS te Commodore's Amiga en de Atari ST serie. starten en simpel een paar keer op return Daarnaast is er natuurlijk de 8086, de te drukken; optimaal gebruik van de voorvader van de 80286, 80386 en 80486 functietoetsen. die samen de kern vormen van vrijwel alle PC's. Functionele delen Zet Tachtig Iedere computer bestaat uit een aantal essentiële onderdelen. Of het nu gaat om Het chipje dat in de MSX wordt toegepast de PC waar dit verhaal mee geschreven valt in het niet bij de rekenkracht van deze MACHINETAAL VOOR wordt, de MSX die er vlak naast staat met IC's, maar toch is het meestal nog ruim BEGINNERS ZAS aan het werk, het stukje electronica voldoende. Het ding heet Z80, de Z komt in uw wasmachine of de chips die de van de firma die hem ontwierp: Zilog Inc.

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990 - 58-

). * - .;

De 80 is een erfenis van een Intel-voorlo maar één soort variabele, maar één soort zucht. Decimaal werkt voor een mens nu per, de 8080 en is gebaseerd op de 8-bits getal: de bitrij. Meestal betreft het dan een eenmaal een stuk makkelijker dan de brede databus. De databus zal - met de byte - een groep van acht bits - maar soms eentjes en nulletjes van de computer. andere bussen - in één van de komende werken we ook met een word - zestien bits Een direct gevolg van het grote belang van afleveringen uitgebreider aan bod komen. - of nog grotere eenheden. Maar ook bitrijen is dat iedere ML programmeur De 8080 was trouwens ook de basis voor kleiner komt voor: een nibble - vier bits - moet weten wat er met bitrijen te doen is. de 8086 ... of een enkel bit. We onderscheiden dus: Het is belangrijk te weten hoe het binaire talstelsel in elkaar zit en wat logische De Z80 is gegoten in een stukje plastic 4 bits: nibble operatoren zijn. De meeste verhandelin waaruit 40 pennen - 20 aan iedere kant - 8 bits: byte gen over ML beginnen dan ook met deze zorgen voor het contact met de buitenwe 16 bits: word - droge - theorie. In deze cursus beginnen reld. Deze uitvoering wordt aangeduid 32 bits: longword (long) we er niet mee, maar eraan ontsnappen is met de term DIL, Dual In Line. Door op onmogelijk. deze pennetjes wel of niet stroom te zetten Gedurende de cursus zullen we laten zien kan de Z80 zaken uit het geheugen lezen, dat alle bewerkingen in machinetaal Geheugen naar het geheugen schrijven of in een gebeuren op bovenstaande eenheden. Het MSX tegen de PSG - of natuurlijk een is aan de programmeur de bitrijen een Een hogere programmeertaal heeft onder FM-Pac - zeggen dat er geluid gemaakt functie te geven en er zodanig mee om de andere tot taak het geheugen af te moet worden. U merkt het, het wemelt in springen dat die functie behouden blijft. schermen. De programmeur in een hogere dit verhaal van de drie-letter woorden. Dat hoort bij computers, PSG staat voor Programmabie Sound Generator oftewel het chipje dat het geluid van de MSX voor zijn rekening neemt.

Al lezende krijgt u misschien de indruk dat de Z80 een zeer bijzonder onderdeel van een MSX computer is. In zekere zin klopt dat ook, zonder processor kan geen computer functioneren. Het is meestal de meest gecompliceerde chip in een sys teem. Aan de andere kant is de Z80 echter dusdanig veel gebruikt in allerlei compu ters, randapparatuur en dergelijke dat de prijs flink gekelderd is. Het exemplaar op bijgaande foto kost slechts enkele gul dens, een bedrag dat eigenlijk totaal niet in verhouding staat tot de techniek die men er voor krijgt. Eén van de redenen dat juist de Z80 zo vaak toegepast wordt is het feit dat de chip relatief eenvoudig te programmeren is. Basic zal een foutmelding geven als we de taal weet in principe niet waar zijn Die instructies die programmeurs over het instructie: programma en zijn gegevens in het algemeen nodig hebben zijn er ook geheugen geplaatst worden. Als het goed allemaal, terwijl andere processoren daar A$=12 is hoeft dat ook niet, de taal - compiler of nog wel eens een laten we zeggen wat interpreter - zorgt er voor dat alles in orde eigenzinnige filosofie van de ontwerpers uit willen voeren. In machinetaal komen komt. In machinetaal liggen de zaken weerspiegelen. En ook hier geldt - zoals dergelijke fouten niet voor. Alles is een rij anders. Het essentiële verschil tussen een zo vaak in computerland - dat een bits en die zijn in principe allemaal gelijk. compiler en een assembler - beide eenmaal rollend balletje moeilijk weer te vertalen ze 'leesbare' programmatekst stoppen is. Zelfs tekst wordt voorgesteld door bits; en naar machinetaal - is dat een assembler wel één letter, cijfer of leesteken per byte. geen eigen inbreng heeft. De assembler Alles is bits De manier waarop dat gebeurt is programmeur bepaalt uiteindelijk welke gestandaardiseerd: MSX computers ge byte in het geheugen voor welk doel In Basic wordt er al snel gebruik gemaakt bruikten de ASCII code. De American gebruikt zal worden. De gebruiker van een van zogenaamde variabelen. Zoals in veel Standard Code for Information Interchan compiler daarentegen moet dat aan de hogere programmeertalen zijn er verschil ge. En die code schrijft bijvoorbeeld voor compiler overlaten. Het programma lende soorten. We spreken van integers, dat een vraagteken in bits geschreven maakt voor hem uit wat waar terecht komt. floating point of real getallen en strings. wordt als: Dit alles heeft echter tot gevolg dat wie in Met dergelijke basisvariabelen kunnen machinetaal programmeert goed moet bijvoorbeeld weer array's gebouwd wor 00111111 weten hoe een computer - en in ons geval den en in Pascal of C zelfs records of de MSX-inelkaarzit. Want hij ofzij moet structures. In machinetaal kunnen we over Dat wij als mensen dat dan weer zo nodig zelf gaan doen wat 'normale' mensen aan dit alles kort zijn: alles is bits. Er is in feite 63 moeten noemen is een stukje gemak- een interpreter of een compiler overlaten.

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990 - 59- 1~~ , TAFEL 5~~ , call PRTGET 11~ , Zet de tafel van GETAL op 51~ , ld a,e 12~ , het scherm. 52~ , call PRTGET 13' , 53(6 , ld a,CR 14~ , equ GETAL ,$17 54(6 , call CHPUT 15~ , equ .E.I.NDE ,$72 55(6 , ld a,LF 16~ , equ CHPUT ,$!1l~A2 56!1l ' call CHPUT 17~ , equ MASKER, $~F 57(6 , ret 18~ , equ IS ,61 ASCII = 58~ , 19~ , equ KEER ,12~ ASCII x 59~ , PRTGET: Print een getal 2~~ , equ NOL ,48 ASCII ~ 6~(6 , push af 21~ , equ CR ,13 car.return 61(6 , rra 22' , equ LF ,1(6 line feed 62!1l ' rra 23~ , 631/1 ' rra 24~ , org $C~!1l(6 641/1 ' rra 25~ , 651/1 ' and MASKER 26~ , ; B x C = DE (Alles in BCD) 661/1 ' add. .a,NOL 27' , 671/1 ' oall CHPUT 28~ i START ; ; Hoofdprogramma 68!1l ' pop af 29~' ld c,GETAL 69!1l ' and.. MASKER 3!1l~ , ld b,~ 7!1l1/1 ' add a,NtJL 31(6 , ld de,!1l 711/1 ' call CHPUT 32!1l ' MLOOP: 721/1 ' ret 33(6 , call PRTSOM Druk af 731/1 ' 34!1l ' callNXTSOM Volgende 741/1 ' NXTSOM; Bereken volgende 35(6 , ld atb 751/1 ' ld a .,b 36(6 , cp EINDE 76!1l ' ad.d.a,l 37(6 , jr nz,MLOOP 771/1 ' d.aa 38!1l ' ret ; Ba$ic 781/1 ' ld b,a 39(6' 79!1l ' lda,e 4~(6 , PRTSOM~ ; .print een$om 8!1l!1l ' add a,c 41(6 , ld atb 81(6 , daa 42~ , callP.RTGET 821/1 ' ld e,a 43~ , ld al KEJl:R 831/1 ' ret nc 44~ , call CHPUT 841/1 ' ld. a,d

45(6 , ld a,c 851/1 ' ad.d. a f 1 46(6 , call P·RTGET 861/1 ' daa 47!1l ' ld a,IS 871/1 ' ld d.,a 48!1l ' call CHPUT 881/1 ' ret 49!1l ' ld ard

Voorbeeld ML-programma: TAFEL.ASM

Assembleren is, want met al die eentjes en nullen is dat Programma's werden in rnnemonics zo gebeurd. Meestal worden instructies opgesteld en later instructie voor instruc We schreven het al: alles is bits. Ook dan ook niet binair geschreven. Liever tie vertaald. Dat laatste is nu precies de machinetaal instructies zijn bits. Voor de kiest men voor een hexadecimale - hoofdtaak van een assembler: het v(i!rtalen Z80 geldt dat een instructie bestaat uit een zestientallige - notatie: van mnemonics in 'echte' machinetaal. rij van 8 tot 32 bits. Dat is leuk voor een Om bij het bovenstaande voorbeeld te microprocessor, maar niet zo prettig voor 85 blijven: een mens. Programmeren in eentjes en nullen is niet fijn, het is dan ook niet die overigens ook niet echt verhelderend ADDA,L verwonderlijk dat vrijwel elke ML-pro werkt. Vandaar dat Zilog voor elke grammeur zweert bij de een of andere instructie een afkorting heeft bedacht die wordt door een assembler vertaald naar assembler. Om te begrijpen wat een de functie ervan weergeeft. Deze op de 10000101. De eerste schrijfwijze maakt assembler doet zullen we eens een Engelse taal gebaseerde afkortingen heten voor mensen - overduidelijk dat het om ML-instructie bij de kop pakken. Bijvoor mnemonics wat zoveel als 'geheugen een optelling gaat ('to add' is Engels voor beeld: steuntje' betekend. optellen, toevoegen) terwijl de bitrij voor de Z80 zo klaar als een klontje is. Op een 10000101 Mnemonics soortgelijke manier is er voor elke Z80 instructie een eigen afkorting. In het totaal De instructie telt twee getallen - natuurlijk In den beginne programmeerde men dus zijn er zo'n 700 verschillende instructies in de vorm van bitrijen - bij elkaar op. Dat puur binair. Eén en nul en omgekeerd. Al en dus ook 700 afkortingen voor de wil zeggen: als er geen typefoutje gemaakt snel stapte men over naar het papier. programmeur om te leren. Veel van deze

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

- 60- U~ C~~~ U~ TAFEL 1U c~~1IJ 11~ Zet de tafel van GETAL op 1~2 C~~~ 1213 ; het scherm. 1~3 C~~~ 13~ 1U C~~~ 14~ equ GETAL ,$17 1~5 cllJ~~ 159J equ EiNDE ,$ 72 1~(i clIJ~1IJ 16~ equ CHPUT I ,$~9JA2 1~7 c~ .~~ 179J equ MASlOtR, $9JF 1~8 C~~~ 1813 equ iS ,61 ASCiI = 1~9 cllJlIJlIJ 1.911J equ KEER I 12~ ASCIi ~ 11~ C~~~ 29J~ equ NUL ,48 ASCII ~ 111 c9J~~ 219J equ CR ,13 car.return 112 clIJlIJ~ 229J equ LF ,111J line féed 113 C~~~ 2313 114 cllJ~1IJ 249J 115 c~lIJ~ 2591 116 C~9J~ 2611J 117 clIJ~1IJ 279J 118 cllJ~1IJ 2813 START; ; Hoofdproqramma; .119 c~~~ · 13El? 2913 ldc., GETAL ' 12~ CllJ1IJ2 136 ~IIJ 3~13 1d b,~ 121 C~~4 11 ~13 1311J 3U ld de,9J 122 c~9J7 32f1 MLOOP; 123 CllJ1IJ7 CO 13 C~ 339J callPRTSOM Pruk a.f 124 C~IIJ·A CO 40 CIIJ 3413 call NXTSOM Volqend'é 125 cllJlIJo 78 35~ ld a.,b 126 C~~E FE 7.2 36" cp E.INDE 127 CU9J 213F5 37" jr nz,MLOOP 128 CI/Jl2 C9 38~ ret 129 C~13 39~ 13~ CIIJ13 4~" PRTSOM: ; Print een som 131 CIIJ13 78 41~· l.d a,b 132 c9J14 CP 38 C9J 42" ca1l. PRTGET 133 CIIJ17 3E 78 439J ld a, lOtER 134 C~19 CP A2 ~9J 44" cal1 CHPUT

Een (deel)listing-uitvoer van ZAS.bas commando's lijken echter sprekend op label GETAL bijvoorbeeld gebruikt om inhoudt. Tot nu toe is er voornamelijk een elkaar, en de mnemonics zijn daarmee het getal waarvan we de tafel willen zien hoeveelheid deels leuke maar deels ook bijna gelijk. in op te slaan terwijl IS de ASCII code van zinvolle achtergrondinformatie gegeven. Voorgaand voorbeeld is gekozen uit een het gelijk-aan teken bevat. Het label Daarnaast gaan we er in de volgende serie van acht soortgelijke instructies, EINDE geeft aan bij welke factor het afleveringen van uit dat u beschikt over maar er bestaan ook enkele reeksen van 64 rekenen moet stoppen. In het voorbeeld is een - werkende - versie van ZAS. commando's van hettype 'wie er één kent, gekozen voor 72, met als gevolg dat de 71 Wanneer u de listing bij dit artikel met kent ze allemaal' . x 17 = 1207 de laatste vermenigvuldiging ZAS aan de gang krijgt is dat in ieder geval In de voorbeeldlisting bij ZAS en in het is die op het scherm verschijnt. voor elkaar. bijgaande programma zijn al een aantal Gebruikte mnemonics zijn onder andere Verdere voorkennis: een beetje program mnemonics te bewonderen. Uit beide 'ld' wat staat voor load en 'ret', de meerervaring in de een of andere taal, listings blijkt trouwens nog een andere afkorting voor return, Verder worden er Welke maakt niet veel uit, maar wie ooit taak van de assembler: er wordt gewerkt wat subroutine aanroepen gebruikt (call) een FOR-NEXT of iets soortgelijks met labels. die overigens vrijwel gelijk is aan Basic's gebruikt heeft, weet wat een variabele is Iedere assembler biedt de mogelijkheid GOSUB. en niet schrikt van de kreet 'subroutine' is getallen te vervangen door een symboli Tenslotte wordt er nog enkele keren zeker in het voordeel. sche naam. Meestal wordt deze mogelijk gebruik gemaakt van een familielid van de heid gebruikt om niet met vaste geheuge eerder genoemde add a,l in de vorm van De volgende aflevering zal de registers nadressen te hoeven werken, maar het is onder andere - add a,l, om bij a precies van de Z80 en een aantal eenvoudig ML ook mogelijk om labels te gebruiken om één op te tellen. instructies behandelen. het programma beter leesbaar te maken. In Erg didactisch verantwoord is die volgor het voorbeeldprogramma van deze keer Beeld de niet, maar we zullen het er mee doen. zijn alle labels in hoofdletters geschreven, Roeien met de riemen die we hebben is terwijl er voor de mnemonics en het Hopelijk heeft u na het lezen van deze met ZAS erbij in ieder geval geen commentaar kleine letters gebruikt zijn. eerste aflevering een aardig beeld van wat probleem! In het bijgaande programma wordt het programmeren in ML nu eigenlijk

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

- 61 - =

De beschrijving van Spy-story. Als MSX printer, NMS 1431 I 450,-. I/O'tjes iemand die heeft, graag bellen naar Tel.: 05700-52826. 030-613701. Vragen naar Mike. NMS8235, datarec., joyt., zw/w tv, Gezocht kinderen van 11 tot 13 jaar boeken, Basic mach. taal, tijdschrif I/O'tjes zijn kleine advertenties voor particu voor een MSX 2 computer club. ten, a.i.e.k.f 899,-. Tel.: 01890- Verder FM-PAC voor max. I 80,- . 15564. lieren. Als u iets zoekt, of juist iets kwijt wilt, Tel. 073-568481 Hedzer Westra. T.k.: Philips VWOO20, MSX prt. met op computer-gebied, plaats dan een I/O'tje. Clubguide 5 van Genic. Ik bied I 15,-. handl., I 200,-. Tevens modem, Mt Gebruik daarvoor de I/O'tjesbon, ze zijn gratis Tel. 05130-28226. Telcom, I 120,-. Tel.: 05908-17454. voor abonnees, anderen betalen voor deze Gezocht PHILlPS AV-7300 TV tuner. MSX prt. 1431, I 650,-. PHILlPS Liefst omgeving A' dam. Tel. 020- kl.mon., I 600,-. Liefst i.e.k. service slechts f 5,-. 954059. Tel.: 05730-53142, na 18.00 uur. De redactie behoudt zich het recht voor Contact met plottergebruikers. Tel. SONY HB-F700P MSX2, PHILlPS I/O'tjes zonder opgaaf van redenen te 078-133600 (Dordrecht). mono amber, PHILlPS prt. NMS 1431, PHILIPS modem MNS 1250, I 1750, weigeren. Gezien de omvang van het illegale SONY trackball (I 75,-). . Tel.: 01814-3418. kopiëren zullen alle aanbiedingen van soft MSX 2 type 8255 van PHILIPS of MSX-Mozaik '86/,88, MSX Gids ware - ook als dit samen met hardware ruilen met mijn SONY MSX 2 type '86/,88, Info '86/'88, PTC-(rint HBF 700D. Tel. 01820-23475. '86/,90, PTC Nieuwsbr. t/m '87, gebeurt - worden geweigerd. MCM '86/'90, vaste prijs I 350,-. Slechts zelfgeschreven programma's mogen OUTPUT Basic in 30 uur, listing MCm 1 + MSX2 Basic, Dos, MSxDos, veelboe tegen een niet-commerciële prijs worden MSx 8250-256K-6mH, modem, kl. tv, ken, I 90,-. MSx 8255, 2 dr., kl. mon aangeboden. a.i.e.k. Tel.: 03410-16183, na 18.00 CM8833, NMS 1431, pr.t, SBC3810 uur. muis, 2 joyst., datarec., 80 disks, Ook andere commerciële advertenties wor tijdschriften, boeken, vaste prijs PHILIPS MSXl VG8020, datarec., I 2500,-. Tel.; 050-731471, na 18.00 den geweigerd, evenals I/O'tjes met een alles nieuw, met kl. tv, I 550,-. uur. postbus- of antwoord-nummer. Tel.: 03465-71979, na 20.00 uur. Externe diskdrive 2-zijdig CUMANA SONY HB-F700P, muis, mono mon., 3.5". Tel.: 070-3940076, na 9nt90. VWOO30 prt., boeken, tijdshriften, Vermeld altijd uw volledige adres op de bon, I 1300,-. Tel.: 01807-14641. PHILIPS NMS 8250 MSx2, prt., ook al wilt u slechts met uw telefoonnummer VWOO30i muis, datarec., disks en MSXl PANASONIC, datarec., stof toebehoren, I 1300,-. Tel.: 05724- in deze rubriek worden opgenomen. kap, 072-335143, Heiloo. 1512. NMS 8250, kl. mon., prt., VW30, tv PHILIPS MSXl VG8020, datarec., AANWIJZINGEN VOOR INZENDERS tuner, modem, datarec., 60 disks, 06625, joyst., VUOO5, kl. zw/w tv, boeken, joyst., I 2600,-. Tel.: 03404- tijdschriften, I 350,-. Tel.: 052- Schrijf, in duidelijke blokletters, alleen binnen het 57958. 422360. aangegeven kader en venneld daarin telefoon of adres. Alles MSx2 8250, mono printer, datarec., T.k. MSX2 8245, datarec., joyst., 60 wat buiten het kader valt wordt niet opgenomen. Vul het graphtab., 12 disks, I 1500,-. disks, 60 boeken, MSX Gids, MCM., Tel.: 01881-1829. I 1200,-. Tel.: 04120-30839. fonnulier vakje voor vakje in. Laat een vakje open (spatie) tussen de woorden laat alleen een vakje leeg als daar ook echt Telefoon modem PHILIPS NMS SONY Hitbit kl. mon., datarec., 1255/00, I 100,-. Tel.: 01650-56051. diskdrive, prt., I 1999,-. Tel.: 02975- een spatie moet staan. Maak duidelijk onderscheid in hoofd 63923. en kleine letters. Vergeet geen leestekens zoals punten en MSX2 NMS 8245, prt., NMS 1431, komma's. joyst. muis div. boeken, na 18.00 uur. VG 8235 MSX2 comp., kl. mon., Tel.: 01641-6027. A.i.e.k. I 1000, NMS 1413 prt., datarec., 55 disks, 10 Tel.: 01641-6027. bandjes, 17 nummers MCM: joyst., INPUT Dringend gezocht FM-PAC. Tel. I 1700,-. Tel.; 05120-18461. 05750-19229 (Jan-Hendrik). Prt. EPSON MSx 80 kloon, handl., Boekhoudprogramma op disk 3.5 met I 150,-. Mon. herc. monochr., nieuw MSx2 8235 incl. stofjoes, startkabel, factuur en vast briefhoofd e.d. Tel. SONY HBK30 diskdrive. Interface I 150,-. Tel.: 010-4829492, na 18.00 ingeb. diskdrive. Tel.: 03402-52377, 02240-9708. Henk Bruining. kabel evt. met drive (HBD30W). Tel. uur. na 18.00 uur. na 19.00 uur 075-352814. Gez. kl. monitor met scart ingang. T.k. aangeb.: PHILIPS NMS 8250 Plotter software op disk, handl. voor Tel.070-3237573. Matthijs. Tevens FM PAC. Hoge beloning. Tel. 058- MSX2, PHILIPS VS0080, kl. mon., I 32,50. Tel.; 01827-2272, Arjan. tips voor SD Snatcher (Konami 1990). 129616. MSX-DOS versie 2.20, datarec., ARCADE joyst., I 1500,-. NMS 8245 256K, tv/mon, FM-Pac, Gezocht: FM PAC vooreen redelijke Gevr. PHILIPS muziekmodule + Tel.: 02230-37325. cass. rec., muis, robotarm, CANON prijs. Tel. 05750-19123, vragen naar keyboard (NMS 1205 + NMS 1160). prt., I 1800,-. Tel.: 03200-26155. Sander. Tel. 04138-74042. NMS 8245, I 800,-. NMS 1431 prt., I 450,-. CM8833 kl.mon., I 450,-. PHILIPS VG8020, datarec., I 150,-. Schema voor de 256 kB uitbreiding Voor MSX nieuws belt u Intersoft Tel.: 020-954059. Tel.; 033-806695. van de VG 8235/20. Adres: Twekke Databank. Tel. 043-470243 pagina lerweg 117,7553 LV Hengelo. 530. 24 uur online. NMS 8245,06450 datarec., WACHI NMS 8250, disk, 24 bandjes, joyst., muis, streo uithr., stofhoes, boeken, MCM nr. 19-37, zw/w tv, boeken, Wie schenkt arm WW'ertje een MSX SONY HBF-700P of D in goede staat, tijdschriften I' 1050,-. Tel.: 08812- alles in org. verp., I 1100,-. 2 computer, graag met monitor en geh. met of zonder toebehoren. Tel. 2470,Daan. Tel.: 01718-23678. uitbreiding. Tel. 058-129568. 02295-3005, Martyn. T.k.: MSx prt., PHILIPS NMS 1431, NMS 8245, VWOO30, modem Database programma met ruime z.g.a.n. in org. verp., I 500,-. VG8185mjoyst., als nieuw, I 1200,-. mogelijkheden en goed werkend. Tel. Tel.: 04930-15638. Tel.; 070-390062. 02981-1618. LEZERS SONY HBF700D, SNL drive, MSX2 NMS 8250 kl. mon., VS0080 ADVERTENTIES PHILIPS MSX 2 NMS 8280. Tel. VSOOSO, VW0030, MT-Telcom, prt., NMS 1431, modem Telecom2, 09-3252372438 Na 18.00 uur. (Bel muis, tijdschrifte, stofhoezen, enz., boeken I 2150,-. Tel.: 015-621565, gie). I 2499,-. Tel.: 033-724525. Wibe.

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990 - 62- MSX2 comp., VG8235, prt., boeken, SONY F700P, mon., prt. NMS1421, NMS 8250, 2 drives, mon., MSX NMS 8280 video grab. met 2 3.5" 40 disks, joyst., f 1000,-. Tel.: 013- tijdschriften, boeken, muis, printer Seikosha, joystick, muis, drive, MSX prt. PHILIPS 1431/00, 561754. i.e.k.f 1250,-. Tel.: 02260-14432. docum f 1600,-. Tel. 01858-13241. MSX datacom. interface NMS 8961/23, PHILIPS mono mon, SONY MSX2 HBF5OOP, f 275,-. NMS 8245, joyst, datarec., boeken, NMS 8250, 2 drives, mon., MSX f2500,-. Tel.: 020-150221 overdag. 's Tel.: 030-287036. ingeb. diskdrive, f 1000,-. Tel.: 010- printer Seikosha, joystick, muis, Aonds tel.: 020-190338. 4164887, na 18.00 uur, Roy. docum f 1600,-. Tel. 01858-13241. MSX2 SONY700P 384K, muis, prt. Prt. SEIKOSHA SP-lOOOMX, volle 1431, B-drive, ktv-mon., afst bed. Compl. PHILIPS MSX 2 set, NMS SONY HB-F700D, MSX2 comp., dig MSX, NLQ, centronics kabels, Tel.; 02522-10002, Mike. 8250 comp., VS0080 kl.mon., muis, FM-Pac, joyst., f 1100,-. t.e.a.b. Tel.: 04493-2642 na 8.00 uur. NMSI431 prt. Iq., en handleiding. Tel.: 01641-6420. Comp. HB700P, 13 boeken, 10 disks, Prijs f 1500,-. Tel.: 02975-30677. 3.5" disldrive voor MSX2, single prt. NMS 1431, 94 tijdschriften, NMS8255256Kb,prt.1431,FM-Pac, sided, incl. aansluiting aan comp., f 2000,-. Tel.: 02206-6000. MSXI SANYO MPC 100, MSX2 muis SBC381O, boeken, tijdschriften, voeding vanaf comp. mog., f 95,-. PHILIPS NMS 8220, diskdrive, 3,5", f 2700,- Tel.: 03200-42500. Tel.: 03404-54544. 8245, 2 drives, kl. mon., modem, interface NMS 1200, f 750,-. FM-Pac, muis, datarec., enz., f 2000, Tel.: 03412-53094. NMS 8280, kl. mon., prt., modem, SONY 700D, muis, 80 disks en bak, . Tel.: 080-242065. music module, keyboard, pad, boeken, mon., datarec., 3 joyst., veel boe SONY F9P, boeken, joyst, H -Sports 3, i.e.k. f 3500,-. Tel.: 08370-25535. ken/tijdschriften, enz., tot f 1100,-. MSX2 mono en toebeh., f 1000,-. f 650,-. Tel.: 073-413751. Tel.: 045-717739. Tel.: 020-323083, Guido. SONY HB700D, THOMSON mon., MSx2-NMS8245, prt. NMS1431, GE TXD1000 prt., HIBRID, boeken, MSX2 VG8235, joysl., boeken, tijd PHILlPS MT-Tel comp., MSX mo muis, 2 joyst., boeken, p.n.o.t.k. i.e.k. f 1000,-. Tel.: 010-4650288. schriften, 16 disks en bak, cartridge, dem wegens verkoop MSX, f 89,-. Tel.: 04929-64238. f 850,-. Tel.: 03410-23521. inc1. porto. Tel.: 01680-29764, Mar NMS 8280, 256Kb, prt., datarec., cel. NMS 8280. kl. mon., NMS1431, boeken, muis, f 2500,-. Tel.: 01650- SONY F700P, PHILlPS mono muziek mod., keyboard, datarec., 54766. CM8533 + B-fdd, f 1600,-. MSXI VG8020, mon., datarec., borkrn, f 2750,-. zondr mono f 2250,-. Tel.: 01652-12446. f 400,-. Tel.: 02297-2%7. Tel.: 035-857773. SONY MSX2 HB-700P nl., RGB kl.mon., , datarec., boeken, tijdschrif NMS8280, NMSI4311, NMS1150, T.k. datarec., NMS 1510, kabels, nooit PHILlPS VG8235, MSX2, extra 16K, ten, f 1150,-. Tel.: 03240-43036. mono PHILlPS CM8833, boeken, gebruikt, samen f 100,-. Tel.: 04977- datarec., boeken, disks, f 1000,-. disks, etc., f 3150,-. Tel.: 010- 82773. Tel.: 01640-45507. T.k. NMS8280, incl. modem, boeken 4762903, na 19.00 uur. prt., NMS1431, f 2200,-. Tel.: 079- Prikklok prog. om v.e. prof. te maken. MSXI VG8020, mon.mon., prt. PRN 416750. PHILIPS NMS8245, datarec., joyst., MSX2 dsk. Tel.: 01180-28482, mark C41, modem, datarec., ARCADE 3,5" diskdrive, boeken, disks, opberg Jan. joyst., 3 boeken, p.n.o.t.k. MSX2 8255 2diskdrives, CM8833 14, box, f 1100,-. Tel.: 010-4862028. Tel.: 08340-42400. kl.mon., datarec. 06625, NMS1431, PHILlPS MSX2 comp. Tel.: 01820- prt., muis SBC381 0, 2 joyst., 80 disks, MSX 28255.2 Drives, CM8833 14" 22867. MSX2 NMS8245, 80 disks, datarec., boeken, tijdschriften, In doos 2,5 jr. kl.mon., drec. 06625, NMS 1431 boeken, tijdschriften, f 1200,-. oud. f 2500,-. Tel.: 050-731471, na printer, SBC 3810 muis, 2 joyst., 80 TOSHIBA FM-Synthesizerunit, key Tel.: 01620-22035, Jeroen. 18.00 uur. disks. boeken en tijdschriften, pro board, f 275,-. Philips mono BM7552, gramma's en spellen in doos, 2,5 jaar. f 03407-1456, na 18.00uur, Jeroen. MSX2 NMS8245, muis 1140, f 675,-. PHILIPS NMS8280, kl. on. CM8802, Vaste prijs f 1500,-. J. v. Beveren. Tel. PHILIPS printer general electie, MT-Telcom2, MSX modem, f 1825,-. 050-731471 na 18.00 uur. Yamaha muziek modo SFG-05, inkt/thermisch papir, f 175,-. Modem alleen f 75,-. tel.: 05985- f 375,-. Composer YRM501, f 100,-. Tel.: 05427-11271. 1424. MSX 2 Set NMS 8250 kleurenmoni Voicing PRG YRM502, f 100,-. tor/printer VW 0030 (setprijs). Epson Keyboard YK20, f 200,-. Tel.: 020- Plotter-sony-CI4 f 250,-, C64 slotex MSXI CANON V20, f 150,-. printer met kabel f 300,- Tel. 03480- 997535. pander f 40,-. Dordrecht 078-133600. Tel.: 02503-22531. 18130.

NMS 8250 met dub. diskdrive, prt. type NMS1431, kl. mon., muis, boeken, hoezen, f 1400,-. I/O'tjes Gratis voor abonnees van MSX Computer Magazine Tel.: 03465-74648. Zoekt u iets of heeft u iets aan te bieden op computer gebied? Plaats dan een I/O'tje. PHILlPS MSX2 NMS8250, tijd schriften, 20 disks. Tel.: 0259-43447, Wilt u de bon in duidelijke blokletters invullen? na 16.00 uur, Eelco. IK ZOEK NMS 8280 MSX@ comp. 1,5 jr. oud, ic=ncl. boeken, disks. PHILIPHS Afz.: G7400 videopac. Tl.: 04492-3260. Adres: Prt. NMS 1421, z.g.a.n., p.n.o.l.k. Postcode Tel.: 020-456792, P. van Noort. Plaats: MSX2 PHILlPS NMS 8250, PHI UPS datare., 2joyst., handboek, tataal Tel.: f750,-. Tel.: 01726-15443. Abonneenummer: SONY MSX2 compl. met muis, SONY Trinitan RGB kl. mon., SANYO datare., MSX boeken, MSX IK BIED AAN Ik ben geen abonnee en heb een geldig be- cursus, 2 joyst., a.z.g.a.n. f 1995,-. Tel.: 01119-1763. taalmiddel ter waarde van f 5,- bijgesloten.

B & W luidsprekerboxen type DM-6 in onberispeljke staat voor f 1200,-. Tel.: 010-4118097. SONY HB700P MSX2 EPSON SX80 Verzenden in gesloten envelop naar: datarec., BAM EXP 512Kb, 50 MSX cop. bladen., f 25,-. Tel.: 01156-321. Aktu Publications b.v. Postbus 61264 Prt. MSX PHILlPS VW0030, f 600,-. Tel.: 040-424284. 1005 HG Amsterdam

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990 - 63- lep 7

Het Invoer Controle Program Om u te helpen dit soort problemen te regel en daar heeft uw MSX keurig alle ma is nodig om listings uit het voorkomen publiceert MSX Computer Basic woorden in hoofdletters vertaald. Magazine bij alle listings controlegetal blad foutloos over te kunnen len. Achter iedere programmaregel staat Voor REM-regels - die ook met het' teken nemen. Eén foutje bij het zo'n checksum. Om deze te vergelijken aangegeven kunnen worden - wordt de intikken en het programma met uw zelf ingetikte programma dient het checksum op nul gesteld. Slechts als de werkt niet, hetgeen meestal bijgaande Invoer Controle Programma, REM of het '-tekentje niet meteen na het een foutmelding oplevert. kortweg ICP. Met MCM is het Invoer regelnummer staan tellen deze regels wel Controle Programma het laatste program mee. Erger nog is het als een ma dat u zonder hulp moet intikken! programma slechts schijn ICP7 is een machinetaal-programma. De baar goed, althans zonder Gebruiksaanwijzing ICP7 Basic-listing maakt het ML-programma fouten die de computer zelf voor u aan, op cassette of diskette. Om het kan bespeuren, werkt. ICP7 berekent voor iedere ingetikte programma na het runnen van de Basic programmaregel een checksum, zodra u echt in gebruik te nemen zult u het eerst op de enter of return drukt. Deze moeten laden. Voor disk-gebruikers gaat checksum verschijnt dan linksonder op dit met: uw beeldscherm, op de positie waar anders de bij de FI behorende tekst - BLOAD "ICP7.BIN",R COLOR - staat. Deze waarde moet overeenkomen met het getal dat in de Cassette-gebruikers dienen het comman listing bij de betreffende regel is do: afgedrukt, als dit niet het geval is heeft u een foutje gemaakt bij het intikken. BLOAD "ICP7" ,R

In dat geval moet u de betreffende regel in te tikken. even verbeteren met behulp van de normale edit-mogelijkheden van uw MSX Die ML kunt u eventueel uitzetten door de computer. U hoeft de regel dus niet FI in te drukken, en weer aanzetten opnieuw in te tikken, ICP7 kijkt altijd naar middels het commando: de hele programmaregel zoals die op het scherm staat, niet alleen naar wat er echt A=USR(O) ingetikt wordt. Daardoor kunt u ook al eerder ingetikte Om de ML helemaal te verwijderen moet programma-regels makkelijk controleren. u de MSX resetten of even uitschakelen. Gewoon de regel listen, dan de cursor weer omhoog te brengen tot deze zich Lange listings intikken kost vaak meer ergens in de te checken programmaregel dan één zitting. Ook dat is geen enkel bevindt en op return of enter drukken. probleem, als u stopt moet u datgene wat ICP7 maakt natuurlijk onderscheid tussen u tot dan toe ingetikt heeft gewoon hoofd- en kleine letters en dat kan soms eventjes saven, zoals u altijd een problemen opleveren. Bij het intikken van Basic-programma wegschrijft. Alleen de een programma zult u meestal de Basic Basic-tekst wordt dan bewaard, niet het woorden in kleine letters intikken, maar ICP7. bij het listen van een regel verschijnen ze Later de draad weer oppikken is simpel juist wel in hoofdletters. ICP7 gaat er van genoeg, ICP7 en uw Basic-programma uit dat Basic woorden met hoofdletters laden en weer door. Daarbij maakt het niet geschreven moeten worden, net zoals ze uit welk programma u als eerste laadt, één in de listings staan. Daarom zet ICP7 de van de verbeteringen van ICP7. U kunt Caps-loek op uw machine - waardoor alle voortaan zonder het Basic-programma letters hoofdletters worden - aan. Alleen eerst te moeten saven gewoon ICP7 erbij als er gewone letters in de listing staan laden. moet u die Caps-loek even uitzetten. Wat natuurlijk ook kan is de regel Het intikken intikken, op return drukken, dan de zojuist ingevoerde regel opnieuw listen met MSX Computer Magazine publiceert ICP VOOR FOUTLOOS LIST., de cursor weer in die regel plaatsen alleen programma's die door de redactie INTIKKEN VAN LlSTINGS en nogmaals op return drukken. De uitgebreid getest zijn op hun deugdelijk tweede keer 'kijkt' ICP7 naar de geliste heid. Om te voorkomen dat er later alsnog

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

- 64- fouten insluipen drukken we dat geteste die na iedere programmaregel moet waardoor de stekker uit het stopcontact programma vervolgens rechtstreeks af, worden ingetikt. Ook als de vorige regel getrokken wordt. Beter tien maal onnodig via Desk Top Publishing. precies 80 - of 37, bij MSXI - tekens lang saven, dan een keer te weinig. De zo gemaakte listings zijn van een is, zodat de cursor al vooraan de volgende speciaal formaat, dat ontworpen is om regel staat, is dit absoluut noodzakelijk. Nieuw: ICP7 fouten tijdens het intikken zoveel moge lijk te voorkomen. Opgelet ICP7 is qua gebruik bijna helemaal gelijk In programma 's is iedere letter, ieder cijfer aan de vorige versie, al is het intern gehee!, _.. en elk leesteken van belang. De kleinste Test een zojuist ingetikt programma nooit herschreven. Wie al een goed werkende' vergissing bij het intikken kan desastreuze meteen uit. Save het eerst, voordat u RUN exemplaar van één van de vorige versies gevolgen hebben. Om verwarring tussen intikt. Sommige programma 's zouden, als bezit hoeft ICP7 natuurlijk niet alsnog in de hoofdletter '0' en het cijfer '0' te er fouten in schuilen, de computer op slot te tikken. We raden u echter wel aan om vermijden is de nul altijd doorgestreept. kunnen zetten. En dan is de enige toch op ICP7 over te stappen, aangezien Per regel drukken we precies zoveel mogelijkheid om zelf weer de controle het veel prettiger werkt. Zo zal de tekens af als u op uw scherm ziet onder het over de machine te krijgen een reset, of mogelijkheid om als er al een Basic-pro intikken. Op MSX2 en MSX2+ zijn dat er mogelijk zelfs uit en aanzetten. In beide gramma in het geheugen staat ICP7 80, op MSXI 37. Programmaregels die gevallen bent u uw programma kwijt, gewoon bij te laden erg prettig blijken. langer zijn worden afgebroken, net zoals waarvoor u zojuist een hele tijd had Ook hebben we met ICP7 een hardnekkig dit op het beeldscherm van uw computer gespendeerd met intikken. foutje uit de wereld weten te helpen, wat gebeurt. Ook het uitproberen van nog niet helemaal zich uitte bij eerdere versies doordat ICP ingetikte programma's is uit den boze! zichzelf uitschakelde, als er een regel met De getallen die in een aparte kolom rechts het '-teken werd gelist. Daarnaast ICP7 naast de eigenlijke listing staan moet u Tijdens het intikken is het eveneens zet zelf de Caps-loek aan, wat men vrijwel niet intikken, dit zijn de controle-getallen verstandig om, zeker als het om langere altijd zal willen zodra ICP gestart wordt, die het u samen met het Invoer Controle listings gaat, zo nu en dan een kopie te terwijl er intern een stuk netter met de Programma mogelijk maken om een saven. Spanning spieken in het lichtnet MSX-hook - waar ICP aan 'hangt' wordt listing in één keer foutloos in te tikken. kunnen er ook oorzaak van zijn dat uw omgegaan. Al met al een hele verbetering, Een veel voorkomende fout tijdens het computer zijn programma 'vergeet'. Of er hoewel het van buiten nauwelijks zicht intikken is het vergeten van de RETURN, struikelt iemand over het netsnoer, baar is.

1~ , ICP7 11F7FB CDB4F92A 4AFC~EC9 ED4222D2 F91 2~ , EFE7C 4342" 16 3~ , Invoer Controle Programma van 2~~ DATA "CDC1F97C CDC1F97D CDC1F97C 4~ , MSX Computer Magazine by RWL ~F~F~F~F 67E6~FFE~A38~BC6 ~718~743 4 5~ , Copyright AKTU Publications BV C454152 26483CC3 D1FA2C26 483CC332 ~1 6~ , ~5~D3F 55535228 3~292D4D 434D2773 2~4 7~ , ICP7 is een BLOAD-file, dit 9435~ 6~79" 14 8~ 'Basic-programma maakt dat be- 2U DATA "~5~D2AD~ F9229AF3 ED4B4AFC 9~ , stand aan op disk of cassette. 2AD2F9A7 ED42D83E ~721EEFA C5545E23 E U~ , BF57986 7723788.E 77F1EB3D 2~F~D12E 34 11~ CLS: PRINT "Lezen data .. ": PRINT: UBA~~ EDB~~6~A 1213UFC 3D32ABFC CDD A1=&HF975: A2=&HFAF4 EF9CD 112~" 12~ FOR G=~ TO 5: READ R$: X=~: PRINT 22~ DATA "A2~~~E~5 21DBFDE5 EDB~E136 6-G;CHR$(13);: FOR F=~ TO 64 C3211D~~ 22DCFD21 52~~229A F3C3CF~~ 1 13~ B=VAL ("&h"+MID$ (R$, F*2+F\4+1, 2» : , U~2~21 5EF57E23 BA2~FB7E 23BA28FB FE X=X XOR B 27285~ B2FE722~ ~D7EB2FE 652~~723 7EB 14~ IF F<64 THEN POKE A1+64*G+F,B ELS 2FE6D ~452" E IF X<>~ THEN PRINT "Fout in datareg 23~ DATA "283E2E5E 117FF8~6 ~51ABE2~ el: n; 19~+G*U: STOP 1423131~ F8CDA2~~ ~E~5EB11 DBFDEDB~ .2 15~ NEXT F,G: PRINT "U kunt nu:" A4AFC18 B5215EF5 11~~U4E AFB92814 D5 16~ PRINT "ICP7.BIN naar disk schrijv ~6f/J7CB 393f/Jf/J182 CB22f/J5211l F6D1835F 142 en, of": PRINT "ICP7 naar cassette sc 318E7 FB57" hrijven": PRINT "druk C of D ";: 1$=1 2411l DATA "f/J1C9f/J~C5 6B118~F8 ~E646f/JCD NPUT$ (1): PRINT 96~f/Jf/JE~A CD9611lf/Jf/JE f/J1AFED42 3C3~FB~9 C 17~ IF I$="c" OR I$="C" THEN BSAVE IfC 62F1213 C9217FF8 ~61f/Jl1B4 f/J~4E1AEB 12 AS:ICP7",A1,A2: PRINT "Klaar!" 711323 1~F7C927 2E2E2E27 f/JD354349 87C 18~ IF I$="d" OR I$="D" THEN BSAVE "I 1C6DC 464C" CP7 . BIN" , Al, A2: PRINT "Klaar!" 19~ DATA "F3CD9~~~ 21D~F911 F~FBED53 FAF3~127 ~~EDB~ED 53F8F3ED 5B9AF322 9 AF3ED53 D~F9FB2A 72F6ED5B 74F6A7ED 52

MSX Computer Magazine nummer 40 - september 1990

- 65- "-

OEPS We doen ons uiterste best om Met ingang van het vorige nummer een foutloos blad te produce hebben we een geheel andere techniek in Chared gebruik genomen om de listings af te ren. Toch is een tijdschrift drukken. Jarenlang werden listings - net De illustratieve character-editor bij het ook maar mensenwerk en dat zoals de rest van MCM -op de laserprinter 'Achter de schermen van MSX' -artikel geldt zeker voor de program gemaakt, om daarna door de repro graaf Chared is op twee plaatsen een begin spa ma's die erin staan. gemonteerd te worden. Nu maken we de tie verloren. De regels 220 en 530 zullen Dus sluipen er soms fouten listings samen met de artikelen rechts daardoor niet de juiste checksurns hebben treeks op in DTP. Dat heeft voordelen, opgeleverd, hoewel ze wel functioneerden in. zoals een veel betere kwaliteit van het zoals afgedrukt. Vandaar deze vaste rubriek, zetwerk. Voor wie ze alsnog helemaal juist wil oeps, waarin we niet alleen krijgen, in 220 moet een spatie tussen fouten rechtzetten, maar ook Maar het heeft ook wel wat nadelen. Zo PRINT en S$, in regel 530 moet de spatie verbeteringen zullen publice bleek na het uitkomen van de vorige komen tussen het woord tekenset en de MCM dat ons DTP-programma een spatie aanhalingstekens. ren van eerder verschenen aan het begin van de regel weghaalde, in programma's en andere za de listings. Dat heeft de nodige listings in ken. dat nummer verminkt. Weliswaar niet zo ICP7 erg dat iemand met een beetje Basic-ken nis er niet meer uit zou kunnen komen, Ook ons spiksplinternieuwe Invoer Con maar toch. De checksurns kloppen niet trole Programma is door deze onverwach meer, verwarring alom. te eigenschap van de Desk Top Publishing programmatuur gemangeld. De regels 110 Dit euvel heeft de volgende twee listings en 130 zijn beide de start-spatie kwijtge getroffen, voor zover we hebben kunnen raakt. Kijk even op de vorige pagina hoe nagaan: het er wél uit moet zien, aangezien we ICP natuurlijk verbeterd afgedrukt hebben.

Gratis MeM-diskette voor nieuwe abonnees!

MSX Computer Magazine is het blad bij uitstek voor MSX'ers in Nederland en Neem een abonnement België. Acht keer per jaar boordevol informatie, recensies, listings en de vele Wordt nu abonnee van MSX Computer Magazine en u ontvangt vaste rubrieken. De EHBO voor de gratis een diskette of cassette uit onze programmaservice. spellenliefhebbers, Kort & Krachtig voor de Basic-programmeurs, de Trukendoos Naam: voor iedereen. De nieuwste hardware, de spannendste spellen, u kunt er over lezen T.a.v.: ______in MSX Computer Magazine. Straat ______Nr: ___ Bovendien heeft u als MCM-abonnee een streepje voor bij onze LezersService, Postcode: ______onze postorder-afdeling. Vijf procent korting op alle bestellingen kan leuk Woonplaats: ______aantikken.

Wie nu abonnee wordt krijgt ook nog een Als welkomsgeschenk wil ik graag het volgende ontvangen: cadeautje van ons: een diskette of cassette uit de ProgrammaService naar keuze. U diskette nr.: MD _____ mag kiezen uit een van de aanbiedingen Opsturen aan: op de pagina's 12 en 13. of cassette nr.: MC _____ Aktu Publications b.v. Stuur de bon in en wacht op onze t.a.v. Abonnementen MCM aceptgiro, om ook op de hoogte te blijven Postbus 61264 van het MSX-gebeuren. 1005 HG Amsterdam

MSX Computer Magazine nummer 40- september 1990 - 66- En dat is de DataLifePlus® diskette. NIEUW! De enige die voorzien is van 'n laagje Teflon®. Nu óók in 31/2 inch, 1Mb. Uw kostbare data wordt niet alleen tegen koffie beschermd maar ook tegen beschadiging door vingerafdrukken, stof, sigarettenas, vruchte BON voor meer informatie. MC sappen en zelfs korrektie-vloeistof. Naam: Daarnaast is een DataLifePlus® diskette DafaLifePlus®l Bedrijf: tevens voorzien van het MS-DOS format en De "Geen Paniek" diskette van Verbatim Adres: dus meteen klaar voor gebruik. is leverbaar in 51/4 inch DO en HD. Postcode/ Woonplaats: Dat bespaart tijd en neemt het risiko weg DataLifePlus®is er voor PC XT en AT dat u per ongeluk de harddisk formatteert. compatibles. Tel.nr: Mijn diskette dealer is: Vertrouw liever op een diskette die ècht Verbatim Benelux, Deventer. te vertrouwen is. DataLifePlus®. Tel. 05700-37373 , Fax 05700-37272. Fax of stuur de bon in en laat ons weten In ongefrankeerde envelop sturen naar: Teflon®is een geregistreerd patent van DuPont@ Verbatim Benelux, Antwoordnr. 555, 'wie uw dichtstbijzijnde dealer is. 1987 Verbatim Corp. 7400 VB Deventer NL.