Çalışmayı İndir (PDF)
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
DÜŞÜNCE DÜNYASINDA D ÜŞÜNCE D ÜNYASINDA T ÜRKİZ boş 2 S İYASET VE K ÜLTÜRÜLTÜR D ERGİSİERGİSİ DÜŞÜNCE DÜNYASINDA TÜRKİZ SİYASET VE KÜLTÜR DERGİSİ Yıl: 6 / Sayı: 36 / Kasım - Aralık 2015 / ISSN 1309–601X İki ayda bir yayımlanır. Sahibi GÜNTÜLÜ EĞİTİM YAYINCILIK VE TİC. LTD. ŞTİ. Editör Prof. Dr. Kamil Aydın Sayı Editörü Prof. Dr. Alpaslan Ceylan Yayın Kurulu Prof. Dr. Kamil Aydın Prof. Dr. Ali Yakıcı Prof. Dr. Necdet Hayta Prof. Dr. Yaşar Kaya Prof. Dr. Cemalettin Taşkıran Prof. Dr. Zuhal Topçu Prof. Dr. Vahit Türk Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Nebahat Akbaş Kapak ve Sayfa Tasarımı: Net Ofset Yayın Türü: Yerel Süreli Yayın – Hakemli Dergi Taranılan İndeksler: ASOS İndeks Büro İç Hizmetler Atakan Türkyılmaz Adres: 1. Cad Nu.: 43/4 06520 Balgat-Ankara Tel: +90 (312) 287 88 99 Faks: +90 (312) 285 44 99 Web: www.turkizdergisi.com.tr e-posta: [email protected] Fiyatı: 15 TL Basım Yeri Net Ofset Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti. www.netmatbaacilik.net Necatibey Cad. Lale Sok. Nu.: 21/27 Yenişehir/Ankara Tel-Faks: 0.312.230 07 23 Basım Tarihi: Kasım 2015 – Ankara Abonelik Ücreti (Yıllık) Yurt içi: 90 TL Kurumsal abonelik: 180 TL Yurt dışı: Avrupa ve Orta Doğu ülkeleri: 75£ ABD ve diğer ülkeler: 100$ Abonelik için: 0.312.287 88 99 Nu.lı telefondan Atakan Türkyılmaz 3 D ÜŞÜNCE D ÜNYASINDA T ÜRKİZ BİLİM, DANIŞMA VE HAKEM KURULU Prof. Dr. A.Kadir Yuvalı Erciyes Ü Doç. Dr. Yonca Anzerlioğlu Hacettepe Ü Prof. Dr. Azmi Yetim Gazi Ü Yrd. Doç.Dr. Ahmet Turgut Niğde Ü Prof. Dr. Celalettin Yavuz Türksam Yrd. Doç. Bülent Yavuz Gazi Ü Prof. Dr. Çetin Elmas Gazi Ü Yrd. Doç. Dr. Cevdet Şanlı Yıldız Teknik Ü Prof. Dr. Enver Bozkurt Kırıkkale Ü Yrd. Doç. Dr. Köksal Şahin Sakarya Ü Prof. Dr. Esma Şimşek Fırat Ü Prof. Dr. Hacı Duran Adıyaman Ü Yurtdışı Temsilciler Prof. Dr. H.İbrahim Yalın Gazi Ü Doç. Dr. Abdülmecit Nuredin (Makedonya) Prof. Dr. Hikmet Öksüz KTÜ Doç. Dr. Fariz Ahmadov (Azerbaycan) Prof. Dr. Hüsniye Canbay İnönü Ü Prof. Dr. İsmail Yakıt Akdeniz Ü. Doç. Dr. Ergin Jable (Kosova) Prof. Dr. Kadir Arıcı Gazi Ü Doç. Dr. Leniyara Selimova (Kırım) Prof. Dr. Kamil Aydın Atatürk Ü Yurtiçi Temsilciler Prof. Dr. Kemal Üçüncü KTÜ Doç.Dr. Abdullah Temizkan Ege Ü Prof. Dr. Mehmet Saray Yeditepe Ü Prof. Dr. Mehmet Şahingöz Gazi Ü Doç.Dr. Bülent Bayram Kırklareli Ü Prof. Dr. Mevlüt Karakaya Doç Dr. Hasan Hüseyin Arı Van Yüzüncüyıl Ü Prof. Dr. Musa Şaşmaz Niğde Ü Doç.Dr. İbrahim ERDAL Bozok Ü Prof. Dr. Musa Taşdelen Sakarya Ü Doç.Dr. Mustafa Arslan Pamukkale Ü Prof. Dr. Mustafa İlbaş Gazi Ü Doç Dr. Selahattin Bekki Ahi Evran Ü Prof. Dr. Nadim Macit Ege Ü Doç.Dr. Talip Yıldırım Uşak Ü Prof. Dr. O.Üçler Bulduk Ankara Ü Prof. Dr. Recai Coşkun Sakarya Ü Yrd. Doç. Dr. Ahmet Atalay Artvin Çoruh Ü Prof. Dr. Recep Kılıç Ankara Ü Yrd. Doç.Dr Ahmet Dogan Osmaniye Korkut Ata Ü Prof. Dr. Sabahat Deniz Marmara Ü Yard.Doç.Dr. Ahmet Karaçavuş Karadeniz Teknik Ü Prof. Dr. Sadettin Gömeç Ankara Ü Yrd. Doç. Dr. Barış Çiftçi Nevşehir Ü Prof. Dr. Suna Başak Gazi Ü Yrd. Doç Dr. Cafer Tayyar Ateş Mustafa Kemal Ü Prof. Dr. Temel Çalık Gazi Ü Yrd. Doç Dr.t Önder Bilgili Akdeniz Ü Prof.. Dr. Tevfik Gülsoy Gaziantep Ü Yrd Doç.Dr Rafet Aydın Mehmet Akif Ü Prof. Dr. Vahit Türk Kültür Ü Prof. Dr. Yaşar Özbay Gazi Ü Yrd. Doç Dr. Recep Özkan Niğde Ü Doç. Dr. Faruk Bilir Selçuk Ü Yrd. Doç. Dr. Sultan Murat Topçu Erciyes Ü Doç. Dr. Giray Saynur Derman Sakarya Ü Yrd. Doç.Dr. Şaban Doğan İzzet Baysal Ü Doç. Dr. Hanife Güz Gazi Ü Yrd. Doç. Dr. Tahsin Yıldırım Aksaray Ü Doç. Dr. Hasan Ali Karasar Bilkent Ü Yrd. Doç. Dr. Tamer Üstüner, Kahramanmaraş Sütçü Ümam Ü Doç. Dr. İlyas Topsakal İstanbul Ü Yrd. Doç.Dr Tuğrul Yürük Çukurova Ü Doç. Dr. Kutluk Kağan Sümer İstanbul Ü Doç. Dr. Salim Gökçen Erzincan Ü Arş. Gör. Mehmet Tamer Kaya Afyon Kocatepe Ü Doç. Dr. Selçuk Duman Gazi Osman Paşa Ü Arş.Gör. Muhammed Salman Cumhuriyet Ü Doç. Dr. Şeref İba Çankaya Ü Arş. Gör. Ümit Polat Ankara Ü Doç. Dr. Taner Tatar İnönü Ü Arş.Gör. Yüksel Eroğlu Uludağ Ü Doç. Dr. Timuçin Kodaman S.Demirel Ü Öğr. Gör. Salih Arslan Bilecik Şeyh Edebali Ü Doç. Dr. Toğrul İsmayıl Tobb Ü Öğr. Gör. Yunus Emre Tekinsoy Gaziosmanpaşa Ü Doç. Dr. Yaşar Kaya İnönü Ü Yrd. Doç. Dr. Yasin Şerifoğlu, Kastamonu Ü 4 S İYASET VE K ÜLTÜR D ERGİSİ İÇİNDEKİLER Editör - Sunuş 7 Jeopolitik Açıdan İran Türklüğüne Bir Bakış / 9 Prof. Dr. Bilgehan Atsız GÖKDAĞ İran Türkmenlerinde Sosyal ve Kültürel Hayat / 33 Doç. Dr. Ali TEMİZEL Ortaçağ İrân’ını Anlamak: Firdevsî, Nizâmü’lmülk, Sabbâh ve Hayyâm / 47 Doç. Dr. Ömer Soner HUNKAN Pers – Urartu İlişkileri / 77 Prof. Dr. Alpaslan CEYLAN Osmanlı-İran İlişkileri Çerçevesinde Erzurum Konferansı / 103 Yrd. Doç. Dr. İbrahim AYKUN Tebriz Şehrinin Ortaya Çıkışı ve Coğrafi Özellikleri / 121 Yrd. Doç. Dr. Oğuz ŞİMŞEK İran'da Büyük Selçuklu Cami Mimarisi / 145 Prof. Dr. Oktay ASLANAPA İran Ekonomisinde Yaşanan Radikal Dönüşümlerin Yansımaları / 157 Yrd. Doç. Dr. Ş. Mustafa ERSUNGUR - Yrd. Doç. Dr. Z. Çağlar YURTTANÇIKMAZ - Yrd. Doç. Dr. E. Demet EKİNCİ - Prof. Dr. Ö. Selçuk EMSEN 5 D ÜŞÜNCE D ÜNYASINDA T ÜRKİZ boş sayfa 6 SUNUŞ Düşünce Dünyamızda Türkiz’in İran başlıklı ikinci sayısını; uzun ve köklü siyasi geleneği bulunan ülkenin mevcut durumunu ve sıkıntılı süreçten geçen Ortadoğu jeopolitiğini hareket noktası kabul ederek daha çok sosyo-politik, etnik ve mezhep odaklı sorun ve konularla ilgili çalışmalarla sınırlamaya çalıştık. Diğer etnik guruplara ve kültürlere kıyasla İran’da baskın bir çoğunluğa sahip olmayan Fars ulus ideolojisinin ortaya koyup öncülük ettiği Şia hareketiyle her şeye rağmen bölgede aktif rol üslenmesi oldukça dikkat çekicidir. Bu sayıda öncelikle jeopolitik açıdan İran Türklüğü ele alınmakta ve İran’da yaşayan Türk kimlik ve kültür varlığının tarihsel izdüşümü irdelenmektedir. Bu bağlamdaki araştırmalar daha da özele indirgenerek “İran Türkmenlerinde Sosyal ve Kültürel Hayat” başlığıyla varlık bulmaktadır. Osmanlı-İran ilişkileri de bir diğer önemli makale başlığıdır. Öte yandan, günümüzde hala Türk kültür geleneğinin ve eserlerinin yaşatıldığı İran’da, Tebriz şehri başta olmak üzere, birçok yerdeki “Büyük Selçuklu Camii” gibi çeşitli mimari yapı incelikleriyle anlatılmaktadır. İran ekonomisine genel bir bakış ve Pers-Urartu ilişkileri gibi teknik ve tarihsel irdelemelerin yanı sıra, Ortacağ İran’ını her yönüyle anlama adına dünya 7 D ÜŞÜNCE D ÜNYASINDA T ÜRKİZ kamuoyunca bilinen Firdevsi, Nizamü’l-Mülk, Hasan Sabbah ve Ömer Hayyam da yine bu sayımızda araştırma konusu olmaktadır. Günümüz İran algısını sağlam ve tutarlı bir zemine oturtmak bağlamında mütevazı bir katkı sunacağına inandığımız bu sayımızın birçok araştırmacı ve okuyucuya esin kaynağı olması dileklerimizle. 8 Jeopolitik Açıdan İran Türklüğüne Bir Bakış Prof. Dr. Bİlgehan Atsız Gökdağ* Türk Dünyası Gerçeği Dünyanın siyasî haritası 20. yüzyıl sonunda ve 21. yüzyıl başında yeniden şekillenmeye başlamıştır. 1991 yılında Sovyetler Birliği’nin dağılması ile birlikte beş Türk Cumhuriyeti bağımsızlığına kavuşmuş ve bugün, her biri birer müstakil cumhuriyet olarak Birleşmiş Milletler Teşkilatı’nda yerini almıştır. Türk dünyasının coğrafî sınırları batıda Balkanlardan başlayıp, doğuda Büyük Okyanus’a, Kuzeyde Kuzey Buz Denizi’nden başlayıp, güneyde Tibet’e kadar uzanan yaklaşık 11 milyon km2’lik bir alanı kaplamaktadır. Bu büyük coğrafî alanda yaklaşık 250 milyon civarında Türk nüfusu yaşamaktadır. Türk dünyasının sınırları içinde Türkiye Cumhuriyeti, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Azerbaycan, Türkmenistan, Özbekistan, Kırgızistan ve Kazakistan Cumhuriyetleri olmak üzere bağımsız yedi ülke bulunmaktadır. Bu yedi ülkenin 11 milyon km2’lik Türk dünyası sınırları içindeki yeri ancak % 43’tür. (4.8 milyon km2) Kalan % 57’lik (6,2 milyon km2) bölüm ise diğer ülkelerin sınırları içinde kalmaktadır. Bugün, yukarıda isimlerini saydığımız bağımsız Türk cumhuriyetlerinin dışında başta Rusya Federasyonu * Kırıkkale Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Yeni Türk Dili Bölümü Öğretim Üyesi. 9 D ÜŞÜNCE D ÜNYASINDA T ÜRKİZ olmak üzere Ukrayna, Moldova, Gürcistan, Türklerin Balkanlardan Çin Halk Cumhuriyeti’nde sözde yarı özerk Çin Seddi’ne cumhuriyetler bulunmaktadır. Buralarda yaşayan kadar 11 milyon Türkler de yarı özerklikten bağımsızlığa geçme kilometrekarelik geniş sürecini yaşamaktadırlar. Ayrıca ağırlıklı olarak alanda yaşayan, dil İran, Irak, Suriye, Afganistan ve Balkan ülkelerinde ve kültür beraberliğine yaşayan yaklaşık 50 milyonluk bir Türk nüfus da sahip olan müşterek var olma mücadelesi vermektedir. Ayrıca, Kanada bir tarihi büyük ölçüde ABD; Avustralya, Yeni Zelanda, Japonya, Libya, paylaşan “farklı devletlere sahip Suudi Arabistan, Almanya, Fransa, Hollanda, bir millet” oldukları Belçika, Avusturya gibi ülkelerde, aslında dünyanın inkâr edilemez bir hemen her yerinde, Türkiye’den yakın zamanda gerçekliktir. gitmiş insanlara rastlamak mümkündür, Bunların 20. yüzyılın sonlarına bir kısmı bulunduğu ülkenin vatandaşı olmuştur. doğru iki kutuplu Türklerin Balkanlardan Çin Seddi’ne kadar 11 dünya sisteminin milyon kilometrekarelik geniş alanda yaşayan, dil çözülmesi ve ve kültür beraberliğine sahip olan müşterek bir Sovyetler Birliği’nin tarihi büyük ölçüde paylaşan “farklı devletlere çöküşü uluslararası sahip bir millet” oldukları inkâr edilemez bir ve Avrasya jeopolitik gerçekliktir. sistemlerinde güç dağılımı açısından 20. yüzyılın sonlarına doğru iki kutuplu dünya Türkiye ve Türk sisteminin çözülmesi ve Sovyetler Birliği’nin çöküşü dünyasının jeopolitik uluslararası ve Avrasya jeopolitik sistemlerinde güç yapısını köklü bir dağılımı açısından Türkiye ve Türk dünyasının biçimde değiştirmiştir. jeopolitik yapısını köklü bir biçimde