JAN PYSZKO - Poeta, Tłumacz I Animator Kultury
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
MASARYKOVA UNIVERZITA Filozofická fakulta Ústav slavistiky Polský jazyk a literatura Bc. Lucyna Pyszková JAN PYSZKO - poeta, tłumacz i animator kultury Magisterská diplomová práce Školitel: Mgr. Renata Buchtová, Ph.D. Brno 2011 Čestné prohlášení Prohlašuji, že jsem magisterskou diplomovou práci Jan Pyszko – poeta, tłumacz i animator kultury vypracovala samostatně s využitím uvedených pramenů a literatury. V Brně, 6. ledna 2011 ____________________ 2 Poděkování Na prvním místě patří moje poděkování mé školitelce Mgr. Renatě Buchtové, Ph.D. za cenné rady, připomínky a trpělivost, kterou mi věnovala. Chci také poděkovat Ireně Pyszkové a Kazimierzovi Kaszperovi, Ph.D. za poskytnutí rad a materiálů. 3 1. Wstęp................................................................................................................... 6 2. Wstęp do historii i kultury Śląska Cieszyńskiego ................................................. 9 2.1 Historia Śląska Cieszyńskiego ...................................................................... 10 2.1.1 Teren przenikania się kultur i mieszania narodów .................................. 10 2.1.2 Od średniowiecza do I wojny światowej................................................. 10 2.1.3 Okres międzywojenny............................................................................ 12 2.1.4 Okupacja niemiecka............................................................................... 13 2.1.5 Czasy powojenne ................................................................................... 14 2.1.6 Po aksamitnej rewolucji ........................................................................ 15 2.2. Życie kulturalne na Zaolziu.......................................................................... 17 2.2.1 Termin „Zaolzie“ ................................................................................... 17 2.2.2 Kultura na Zaolziu w czasach międzywojennych.................................... 17 2.2.3 Czasy powojenne i po roku 1989............................................................ 19 2.2.4 Gwara cieszyńska .................................................................................. 20 2.3 Literatura zaolziańska................................................................................... 22 2.3.1 Od twórczości ludowej do założenia ŚZLA............................................ 22 2.3.2 Od założenia ŚZLA do końca drugiej wojny światowej.......................... 25 2.3.3 Lata powojenne...................................................................................... 26 2.3.4 Pokolenie „pierwszolotowców”.............................................................. 28 2.3.5 Wolna Czechosłowacja .......................................................................... 31 3. Jan Pyszko – poeta, tłumacz, animator kultury.................................................... 35 3.1 Biografia twórcza ......................................................................................... 36 3.1.1 Życie poety i animatora kultury.............................................................. 36 3.1.2 Pomiędzy poezją lingwistyczną i regionalistyczną ................................. 39 3.2 Twórczość .................................................................................................... 53 3.2.1 Zbiory.................................................................................................... 53 3.2.1.1 Pęknięta pieczęć.............................................................................. 53 3.2.1.2 Potoki.............................................................................................. 57 3.2.1.3 Słowa jak kamienie ......................................................................... 61 3.2.1.4 Żarna............................................................................................... 65 3.2.1.5 Kamyki światła ............................................................................... 70 3.2.2 Wybory wierszy..................................................................................... 73 3.2.3 Almanachy i antologie ........................................................................... 75 3.3 Praca tłumacza.............................................................................................. 80 3.3.1. Działalność przekładowa na Zaolziu ..................................................... 80 3.3.2. Jan Pyszko jako tłumacz trzech języków ............................................... 82 3.4. Kawiarenka „Pod Pegazem“ ........................................................................ 89 3.4.1 Pomysł................................................................................................... 89 3.4.2 Kronika spotkań z Pegazem ................................................................... 93 3.4.3 Wpisy gości ........................................................................................... 96 3.5. W oczach badaczy i przyjaciół................................................................... 100 3.5.1 Ziemia ojczysta i ścisłość matematyczna – noty krytyczne ................... 100 3.5.2 Nauczyciel, poeta, przyjaciel – wspomnienia ....................................... 105 4. Zakończenie ..................................................................................................... 115 5. Resumé ............................................................................................................ 119 6. Bibliografia ...................................................................................................... 123 7. Załączniki......................................................................................................... 130 4 7.1 Rękopisy..................................................................................................... 131 7.2 Okładki zbiorów ......................................................................................... 138 7.3 Dokumenty Kawiarenki „Pod Pegazem“..................................................... 147 7.4 Fotografie ................................................................................................... 156 5 1. Wstęp Moja praca dyplomowa poświęcona jest życiu, działalności, a przede wszystkim twórczości poety zaolziańskiego Jana Pyszki. Wybrałam ten temat, ponieważ dotychczas dorobek J. Pyszki nie został obszernie skompletowany i opisany. Warto również wspomnieć, iż poeta pochodził z tej samej wioski i tej samej rodziny co ja, a to pomogło mi dotrzeć do materiałów, do których inna osoba nie miałaby dostępu. W pierwszym rozdziale opisuję sytuację w regionie nazywanym Śląsk Cieszyński, który od dawna był terenem przenikania się kultur i mieszania narodów, przede wszystkim polskiego, czeskiego i niemieckiego, a także stanowił przedmiot sporów pomiędzy tymi narodami. Przedstawiam tło historyczne i warunki, w których kształtowała się narodowość ludzi, zamieszkujących te tereny od czasów średniowiecza aż po dzień dzisiejszy. Następnie przytaczam informacje dotyczące życia kulturalnego, na początku omawiając termin „Zaolzie“. Termin ten zaczął być używany od połowy lat dwudziestych XX wieku, najpierw w języku potocznym, w publicystyce, później w literaturze naukowej. Oznacza tereny „za Olzą”, które w roku 1920 przyłączone zostały do Czechosłowacji. Od tego momentu zaczęto określać kulturę i literaturę wspomnianego regionu terminem „zaolziańska“. Jak piszę w dalszych rozdziałach, kultura Polaków na Zaolziu od zawsze koncentrowała się wokół różnych organizacji, w czasach międzywojennych nie było inaczej. Najważniejszym zadaniem było utrzymanie języka polskiego i polskiego szkolnictwa, a to zadanie należało przede wszystkim do Macierzy Szkolnej dla Śląska Cieszyńskiego, która powstała już w 1885 roku. Po drugiej wojnie światowej życie kulturalne skupiło się wokół gazety „Głos Ludu”, a w 1947 roku został założony Polski Związek Kulturalno-Oświatowy (PZKO). Przy PZKO utworzona została Sekcja Literacko-Artystyczna (SLA). Jej członkami byli m. in. tacy artyści jak: Paweł Kubisz, Władysław Pasz, Franciszek Świder i inni. W 1949 roku zaczął wychodzić miesięcznik „Zwrot“, potem powstało pierwsze wydawnictwo książkowe SLA. W 1990 roku został powołany do życia Kongres Polaków w Republice Czeskiej, który w dzisiejszych czasach zrzesza wszystkie polskie organizacje. 6 Krótki rozdział poświęciłam również gwarze cieszyńskiej. Używanie tej gwary, potocznie nazywanej „po naszymu”, stanowi nie tylko część składową kultury językowej Zaolzian, jej znaczenie w dużej mierze odbija się też w literaturze regionalnej. W dziale poświęconym literaturze zaolziańskiej mapuję rozwój twórczości polskich poetów i prozaików pochodzących z lewego brzegu Olzy. Edmund Rosner rozpoczyna periodyzację literatury po roku 1920, a następnie dzieli ją na pięć odcinków czasowych, należy jednak wspomnieć, że literaturę tworzono już przed I wojną światową, i to przede wszystkim dzięki twórczości ludowej. Od 1848 roku zaczął pojawiać się „Tygodnik Cieszyński”i w związku z tym zaczyna się mówić o właściwej literaturze cieszyńskiej. Ważną postacią jest Jan Kubisz, nauczyciel i poeta, który zapisał się w historii tej literatury między innymi jako autor wiersza Do Olzy oraz Pamiętnika starego nauczyciela. W 1937 roku powstał Śląski Związek Literacko-Artystyczny, którego prezesem tymczasowym został Karol Berger, a na pierwszym walnym zebraniu na prezesa wybrano Pawła Kubisza, czołowego poetę lewobrzeżnego Śląska Cieszyńskiego. Członkami ŚZLA byli wszyscy wybitni pisarze Zaolzia. Jak piszę w następnej części mojej pracy, literatura rozwijająca