1

Papur Bro Dyffryn Ogwen

Rhifyn 518 . Mawrth 2021 . Rhifyn Digidol . Am Ddim Dathlu’r Carneddau

Y Waun Lydan a'r Carneddau o Lidiart y Graean. (llun: Mari Emlyn Wyn)

Ar 1 Mawrth 2021, lansiodd Partneriaeth mewn cyfrannu at amcanion y Cynllun. a’i chyffiniau i ddarganfod a chysylltu â’i Tirwedd y Carneddau rownd gyntaf rhaglen Mae Cynllun Partneriaeth Tirwedd y threftadaeth unigryw ac arbennig.’ grantiau Cronfa Gymunedol y Carneddau. Carneddau – casgliad o sefydliadau sydd wedi Dywedodd Iwan Williams, cynhyrchydd Bydd grantiau o rhwng £200 a £5,000 ar dod ynghyd dan arweiniad Awdurdod Parc creadigol cwmni Ffiwsar a phanelydd gael ar gyfer prosiectau cymunedol bach i Cenedlaethol Eryri – yn gynllun 5 mlynedd cymunedol: ganolig eu maint sy’n cyd-fynd ag amcanion sy’n gweithio i hyrwyddo dyfodol cadarnhaol ‘Dw i’n falch iawn o fod yn rhan o banel Partneriaeth Tirwedd y Carneddau. i’r Carneddau. Wrth wraidd y Cynllun mae grantiau Cronfa Gymunedol y Carneddau fel Mae’r Bartneriaeth yn croesawu gweledigaeth i helpu cynulleidfa mor eang â aelod cymunedol. Mae’r rhaglen grantiau mynegiadau o ddiddordeb ar gyfer rhaglen phosibl i ddarganfod, gwarchod a dathlu’r ardal. yn gyfle gwych i grwpiau’r ardal gyflwyno grantiau Cronfa Gymunedol y Carneddau. Bydd y Cynllun yn helpu gwarchod syniadau cyffrous sydd yn ymgysylltu Mae’r rhaglen ar agor i grwpiau a mudiadau treftadaeth yr ardal trwy hyrwyddo defnydd cymunedau’r Carneddau a’r cyffiniau â’r di-elw ardal y Carneddau a’r cyffiniau – gan tir cynaliadwy sy’n amddiffyn cynefinoedd, dirwedd arbennig hon.’ gynnwys cyrff cyhoeddus, grwpiau cymunedol rhywogaethau ac olion archeolegol prin, a ‘Dw i’n edrych ymlaen at weld pa syniadau a phartneriaethau. thrwy gofnodi enwau lleoedd ac atgofion. creadigol sy’n cael eu cyflwyno, a gobeithio Dyma gyfle i wireddu syniadau am Meddai Beca Roberts, Swyddog Ymgysylltu gweld ceisiadau uchelgeisiol fydd yn rhoi cyfle brosiectau arloesol a chreadigol sy’n helpu Cymunedol Partneriaeth Tirwedd y i edrych ar y Carneddau mewn ffyrdd newydd, pobl i ddarganfod, gwarchod a dathlu eu Carneddau, gwerthfawrogi’r adnodd arbennig yma a treftadaeth leol. Gall hyn fod drwy brosiect ‘Mae’r pandemig yn parhau i effeithio ar chefnogi’r cymunedau cyfagos.’ celf, dehongli newydd a chreadigol, teithiau ein bywydau dydd-i-ddydd, ond rydym wedi Am fwy o wybodaeth am y cynllun ewch i: rhithiol, cyrsiau dysgu ar-lein a mentrau lles gweld enghreifftiau o bobl a chymunedau ar https://www.snowdonia.gov.wales/looking- a llawer mwy. Ariennir y Cynllun Partneriaeth draws y byd yn datblygu syniadau creadigol after/carneddau-partnership a’r grantiau: Tirwedd gan Gronfa Dreftadaeth y Loteri i gefnogi ei gilydd a gwneud y cyfnod clo https://www.eryri.llyw.cymru/looking-after/ Genedlaethol. ychydig yn fwy goddefadwy.’ carneddau-partnership/grants Panel Cronfa Gymunedol y Carneddau sy’n ‘Gobeithiwn y bydd y Gronfa hon yn helpu Hefyd, gellwch gysylltu â’r Swyddog penderfynu pwy fydd yn derbyn y grantiau. i droi rhai o’r syniadau hynny’n realiti, Cyfathrebu a Dehongli, Lowri Roberts, am Mae’r panel hwn yn cynnwys gwirfoddolwyr trwy gefnogi prosiectau arloesol a fydd yn ragor o wybodaeth: [email protected]. sy’n byw yn yr ardal ac sydd â diddordeb helpu pobl sy’n byw yn ardal y Carneddau cymru / 07918102040

www.llaisogwan.com Trydar: @Llais_Ogwan 2 Llais Ogwan | Mawrth | 2021 Panel Golygyddol Golygydd y mis Derfel Roberts Rachub a  600965 Golygwyd rhifyn y mis hwn gan [email protected] Ieuan Wyn. Llanllechid Ieuan Wyn Golygydd rhifyn mis Ebrill fydd Emlyn Williams, Pont Llan, Llanllechid,  600297 Derfel Roberts, Llys Artro, Bangor, LL57 3LE [email protected] 84 Ffordd Carneddi, Bethesda, Ll57 3SG. 01248 605582 a 07887624459 Lowri Roberts 01248 600965. [email protected]  07815 093955 E-bost: [email protected] [email protected] Neville Hughes Pob deunydd i law erbyn dydd Sadwrn, Datblygiad Tai Cae Rhosydd  600853 27 Mawrth, os gwelwch yn dda. Y mae’r gwaith wedi dechrau i baratoi Cae [email protected] Rhosydd ar gyfer yr adeiladwyr h.y. y mae’r DALIER SYLW: NID OES GWARANT Dewi A Morgan Y BYDD UNRHYW DDEUNYDD FYDD coed wedi’u torri. Cafwyd cadarnhad taw  602440 YN CYRRAEDD AR ÔL Y DYDDIAD dim ond pedwar o’r tai fydd ar ffurf byngalo [email protected] CAU YN CAEL EI GYNNWYS. o fewn y datblygiad er i’r Cynghorydd Trystan Pritchard Godfrey Northam alw am fwy i fodloni’r  07402 373444 galw. [email protected] ARCHEBU Walter a Menai Williams Ysgol Sul Capel Carmel  601167 TRWY’R Er bod Capel Carmel ar gau ar wahân [email protected] POST i gynhebryngau a phriodasau efo nifer Rhodri Llŷr Evans cyfyngedig o fynychwyr, roedd yn dda  07713 865452 clywed bod un o gyn-ddisgyblion yr [email protected] Gwledydd Prydain – £22 Ysgol Sul (Laura Karadog o Bontyberem) Ewrop – £30 wedi cael ei dewis i fod yn Is-gadeirydd Owain Evans Gweddill y Byd – £40  07588 636259 Cymdeithas y Cymod. [email protected] Owen G. Jones, 1 Erw Las, Bethesda, Gwynedd LL57 3NN Y Dafarn Carwyn Meredydd [email protected]  01248 600184  07867 536102 Am nad oedd Y Dderwen Frenhinol yn [email protected] medru cynnig “take aways”, y mae’r dafarn ar gau, ond y mae’n dda gweld bod siop Rhys Llwyd y pentref yn dal i fod yn agored, er bod  01248 601606 [email protected] RHODDION I’R LLAIS yr oriau agor wedi lleihau ychydig yn ddiweddar. £50.00 Er cof am Carys Williams, Swyddogion 12 Tal y Cae, Tregarth, oddi wrth Arthur a’r teulu. Diolch CADEIRYDD: Diolchwn i Ron Jones am roi deunydd Dewi A Morgan, Park Villa, Diolch yn fawr. gwrth-rew i drigolion Llwyn Bedw, a Lôn Newydd Coetmor, dymunwn wellhad buan i’w wraig, Wendy. Bethesda, Gwynedd LL57 3DT  602440 Difrod Achoswyd difrod i gyfarpar ynys Sgwâr [email protected] APÊL ARBENNIG Y LLAIS Rachub yn ddiweddar, ond gosodwyd TREFNYDD HYSBYSEBION: Mawrth 2021 arwyddion dros dro a gobeithio y bydd y Neville Hughes, 14 Pant, Diolch yn fawr iawn i’r canlynol am eu sefyllfa’n cael ei hadfer yn fuan. Bethesda LL57 3PA  600853 cyfraniadau ariannol i gynorthwyo’r papur yn ystod y cyfnod hwn o [email protected] Cydymdeimlad gyhoeddi rhifynnau digidol sydd ar Ein cydymdeimlad dwysaf â theulu a gael am ddim i’r darllenwyr: YSGRIFENNYDD: ffrindiau Augusta Williams, 7 Bron Arfon, Gareth Llwyd, Talgarnedd, £25.00 Alan ac Alwenna Puw, Rachub a fu farw yn dilyn salwch. 3 Sgwâr Buddug, Bethesda Cefn y Bryn, Bethesda LL57 3AH  601415 £5.00 Anna Jones, Caernarfon Ein cydymdeimlad hefyd â theulu Andrew [email protected] £20.00 Alan Davies, Penlôn, Robinson, mab y diweddar Muriel a Jock. Porthaethwy. TRYSORYDD: £20.00 Arfon ac Elisabeth Evans, Godfrey Northam, 4 Llwyn Penrhosgarnedd Bedw, Rachub, Llanllechid LLAIS OGWAN AR CD Diolch yn fawr i bawb. LL57 3EZ  600872 Gellir cael copi trwy gysylltu â Gwyn [email protected] yn swyddfa’r deillion, Bangor 01248 353604 Y LLAIS DRWY’R POST: Os gwyddoch am rywun sy’n cael trafferth Owen G Jones, 1 Erw Las, â’i olwg, ac a hoffai dderbyn copi o’r Llais ar Bethesda, Gwynedd CD bob mis, cysylltwch ag un o’r canlynol:  LL57 3NN  600184 Gareth Llwyd 601415 Neville Hughes  600853 [email protected] 3 Llais Ogwan | Mawrth | 2021

Wrth wylio swae’r glaw yn cael ei yrru’n Gwyntoedd llenni ar draws y dyffryn o flaen gwynt Mynydd Llandygai cryf sawl tro yn ystod y gaeaf hwn, roedd hi’n hawdd dychmygu sut y buasai hi pe Iona Rhys, Cwm Hyfryd, 9 Gefnan Cryfion, bai’r glaw wedi troi’r eirlaw ac yna’n eira,  602863 [email protected] fel y gwnaeth sawl tro yn y gorffennol. Mi Ffion Jones,1 Llwybr Main fuasai hi wedi bod yn lluwchio, a’r gwynt [email protected] Glawogydd yn hyrddio a sgyrlio, a lluwchfeydd yn hel i fyny ochrau’r tai a’r cloddiau. A ydi hyn Diolch Trymion a Lli yn arwydd o’r newid yn yr hinsawdd ac Dymunwn ddiolch yn fawr i Iona Rhys a yn ganlyniad y cynhesu byd-eang? Mae’r Ffion Jones am eu parodrwydd i fod yn arbenigwyr yn sôn ers tro y byddwn yn gasglwyr newyddion y gymdogaeth. Mawr fwy tebygol o gael gaeafau gwlypach a llai o eira. Ac mae hi’n ymddangos hefyd bod gwyntoedd yn amlach ac yn gryfach.

Daeth y llifogydd eto, a chafwyd peth difrod wrth i Afon Ogwen orlifo’i glannau. Rhyfedd bob amser ydi gweld ei dolydd dan ddŵr, fel y Ddôl Fawr, Dôl Ddafydd a’r Ddôl Goch. At ei gilydd, rydym yn bur ffodus yn yr ardal yma gan fod Afon Ogwen yn afon redegog. Mae iddi ddalgylch glaw sylweddol – Ffynnon Lloer, Afon Denau, Llyn Bochlwyd, Llyn Ogwen, Llyn Idwal, a holl ffrydiau Nant Ffrancon gan gynnwys Afon Gywion ac Afon Berthan – a hynny cyn cyrraedd Dyffryn Ogwen ei hun lle mae Arfbais Douglas Arms nifer dda o afonydd yn ymuno â hi wedyn. Cwrw Casgen - Gardd Gwrw Fodd bynnag, er ei bod hi’n codi’r sydyn Oriau Agor mae hi hefyd yn gostwng mewn byr o dro. Llun a Mawrth - wedi cau Gwahanol iawn yw Afon Conwy, sydd hefyd Mercher – Gwener 18:00 – 23:00 efo dalgylch glaw eang. Afon ddofn ac araf Sadwrn 15:30 – 00:00 ydi hi erbyn iddi gyrraedd Dyffryn Conwy Sul 13:00 – 15:00 a 20:00 – 23:00 a daw’r llanw i’w chyfarfod yn go uchel i 01248 602537 Afon Ffrydlas yng ngheunant y Bont Uchaf, fyny’r dyffryn nes peri llifogydd difrifol yn wrth edrych i lawr o'r bont ar y rhaeadr Llanrwst yn dilyn glawogydd trymion.

Owen’s Tregarth Cerbydau 4, 8 ac 16 sedd Arbenigo mewn meysydd awyr Cludiant Preifat a Bws Mini 01248 60 22 60 | 07761 619 475 w w w . o w e n s w a l e s . c o . u k

Cefnogwch ein Afon Ogwen wedi gorlifo at y Lôn Las (llun: Mari Emlyn Wyn) hysbysebwyr 4 Llais Ogwan | Mawrth | 2021

rhoi gwybodaeth am y claf a pha Y Gerlan bryd y cawson nhw’r brechiad cyntaf ar y cyfrifiadur er mwyn i Caren Brown, Cilwern, 14 Ffordd Gerlan, ni wybod pa bryd y byddan nhw’n Bethesda, LL57 3ST. cael yr ail frechiad yn y dyfodol.  01248 602509 / Hefyd, mae ‘na tua 20 o staff yn 07789 916166 ffonio pobl i’w bwcio nhw i mewn [email protected] i gael y brechiad ac i ymateb i Linda Brown, 1 Gwernydd, alwadau ffôn gan bobl. Mae’r ffôn Gerlan, Bethesda, yn brysur iawn. Dw i mor falch LL57 3TY.  01248 601526 ‘mod i’n medru helpu yn ystod adeg anodd iawn ar hyn o bryd.”

Yr Ymgyrch Frechu Diolch o galon i ti David am Mae David Roberts o Giltwllan, wneud gwaith mor werthfawr, a Gerlan yn gweithio fel hefyd i bawb arall sy’n gweithio, Cynorthwyydd Gwasanaethau gwirfoddoli a threfnu’r ymdrech Gwybodaeth a Chefnogaeth anhygoel yma i frechu pawb. Canser Macmillan yn Ysbyty Dan ni wir yn gwerthfawrogi’ch Gwynedd ym Mangor fel arfer. gwaith chi. Ond ers ychydig o wythnosau, mae o wedi bod yn cefnogi Profedigaeth nyrsys sy’n rhoi’r brechiad Pfizer Gyrrwn ein cydymdeimlad i Val i staff sy’n cael eu cyflogi gan Hanks, Tantreflys. Bu i Val golli Fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi ei brawd John yn ddiweddar. Cadwaladr. ’Roedd John yn enedigol o Glasinfryn ond yn byw mewn Cysylltodd y Bwrdd Iechyd gyda cartref yn Llangefni ers rhai David oherwydd eu bod nhw’n blynyddoedd erbyn hyn. Gyrrwn fyr o staff yn Ysbyty Enfys, Venue ein cofion cynhesaf atat, Val. Cymru, Llandudno, a cynigiodd David helpu allan. “Cefais e-bost Llechi Cerdd gan reolwr sy’n gyfrifol am gael Os ydych chi’n cerdded o Gerlan pobl a nyrsys i helpu allan yn i Fethesda neu’n dod i Gerlan y canolfannau yma er mwyn am dro, cofiwch edrych allan am rhoi brechiadau i’r cyhoedd, a lechi arbennig yng Ngroeslon lawr dros y pentref ac mae’n braf lechen efo cerdd arbennig arno rhoddais fy enw i lawr. Wnes i Gerlan. Mae Alun Davies wedi cael eich atgoffa o gerddi Cymraeg i osod o gwmpas eich cartref, ddreifio i Landudn’n syth ar ôl bod yn brysur iawn yn dylunio a arbennig. Erbyn hyn, mae ’na un gallwch gysylltu gydag Alun ar gwaith ac fe wnes i helpu tan 8 chynhyrchu’r llechi hyfryd yma o gerddi R.S. Thomas i fyny hefyd. 07761610808 neu alunpenrallt@ o’r gloch y nos. A hefyd, wnes sydd efo amrywiol gerddi arnynt Dyma lun ambell un. Os hoffech gmail.com i helpu am 12 awr ar y dydd ac maent wedi eu gosod ar ffens ei Sadwrn - ’roedd yn ddiwrnod gartref o a Jan. Mae’n bleser cael prysur iawn. Fy ngwaith i oedd eu darllen wrth basio ac edrych

Croeso i Gerlan, Popi Mae Alun a Jan hefyd wedi maethu ci bach am amser amhenodol, ac mae Popi efo nhw ers bron i wythnos bellach. Cefais y pleser o gyfarfod Popi yr wythnos yma ac ’roedd i weld wedi setlo’n dda iawn efo’i pherchnogion newydd ac yn mwynhau cerdded llwybrau Dyffryn Ogwen. Croeso i Gerlan Popi ac edrychwn ymlaen i dy weld o gwmpas y pentref! 5 Llais Ogwan | Mawrth | 2021

hoffus i Siân, Carwyn, Ceri, Gwion, Gethin, Bethesda Gwenno ac Iestyn, a hen daid i Noah. Cynhaliwyd y gwasanaeth angladdol gair neu ddau Mary Jones, yn Amlosgfa Bangor ddydd Gwener, John Pritchard [email protected]  07443 047642 12 Chwefror, gyda’r Parchedig Ddr. Hugh John Hughes yn gwasanaethu. Joe Hughes, Awel y Nant, Ffordd NÔL YNG NGLANDŴR Ffrydlas, Bethesda  601902 Cydymdeimlwn â chwi fel teulu. Mi fentrais trwy giât Glandŵr am y tro cyntaf ers i ni adael y tŷ dros ddeng mlynedd ar hugain Phillip Lloyd Parry yn ôl. Roeddwn yn eithaf siŵr na fyddai neb Genedigaeth Yn sydyn, yn ei gartref yn Ffordd Carneddi gartra gan mai tŷ haf ydi o ers blynyddoedd, Llongyfarchiadau i Llifon a Donna, Ffordd ar 5 Chwefror, bu farw Phillip Lloyd gwaetha’r modd, a dyw pobl y tai haf ddim i fod Coetmor ar enedigaeth merch fach Lili Parry yn 60 mlwydd oed. Mab annwyl y yn Abersoch yng nghyfnod y Cloi Mewn. (Gwell Haf, ac i Hefin Jones ar ddod yn daid, a diweddar Mr a Mrs Emrys Lloyd Parry, i mi egluro bod gen i fy hun reswm cyfreithlon Jessie Jones yn hen nain. Ffordd Ffrydlas, a brawd a brawd-yng- dros fod mor bell o gartra.) Roedd y giât yn nghyfraith hoffus i Bethan a Gary. Ewythr agored gan fod y dreif yn cael ei rhannu â’r tŷ Pen-blwydd Arbennig i Megan, Gwen, Mari a Leri a hen ewythr drws nesaf. Mae tŷ haul wedi ei godi o flaen y Pen-blwydd arbennig hapus iawn i Juliet i Bobi Emrys ac Elis Lloyd. Bu ei angladd drws cefn. Mae’r ffenest ffals a baentiwyd uwch Davies a ddathlodd ei phen-blwydd yn 50 yn Amlosgfa Bangor ddydd Mercher, 17 y drws ffrynt wedi diflannu. Mae ambell addurn ym mis Chwefror. Chwefror. Bu Philip yn gweithio gyda’r a delw’n awgrymu nad yw’r sawl a brynodd y tŷ GPO ac wedyn BT ers iddo adael yr ysgol wedi i ni adael o’r un anian grefyddol â ni. Ac Croeso ac yn hoff iawn o chwarae golf. Bydd nifer mae’r ardd yn llawn o lwyni gwylltion: synnwn Mae Huw Harvey a Lois Evans wedi o’i ffrindiau yn gweld ei golli yn fawr. i ddim nad yw pobl Abersoch yn gweld erbyn ymgartrefu yng Nglanogwen. Croeso Anfonwn ein cydymdeimlad at Bethan a’r hyn nad oedd hi mor flêr wedi’r cyfan yr holl mawr iddynt i’r ardal. teulu i gyd. flynyddoedd y buont yn edliw i weinidog ifanc ei ddiffygion garddwriaethol. Ysbyty Andrew John Robertson Wn i ddim sawl gwaith y bûm yn ôl yn Cofion cynnes a gwellhad buan i’r rhai a Yn Ysbyty Gwynedd ar 15 Chwefror Abersoch. Anaml iawn y buom yno fel teulu. fu yn yr ysbyty yn ddiweddar i dderbyn bu farw Andrew John Robertson, Ran amlaf, galwadau gwaith sydd wedi mynd â triniaeth. Dyma’r rhai a ddaeth i sylw’r Rhes Penrhyn yn 56 mlwydd oed. Mab mi’n ôl ar fy mhen fy hun. Ond fûm i erioed yno Llais: Mr. Phillip Williams, Allt Penybryn a y diweddar Mr a Mrs Jock a Muriel heb i mi weld Glandŵr o’m blaen wrth gyrraedd Mrs. Sarah Roberts, Lôn Newydd Coetmor. Robertson, ac ’roedd yn frawd a brawd- y pentref a chael cip sydyn arno wrth yrru heibio yng nghyfraith ac ewythr. Cynhaliwyd iddo ar y ffordd yn ôl. Yn naturiol, mae gweld y Cydymdeimlo yr angladd yn Amlosgfa Bangor tŷ’n dod ag atgofion braf, ac wrth sefyll o’i flaen Anfonwn ein cydymdeimlad at Neville ac ddydd Mercher, 24 Chwefror, gyda’r y dydd o’r blaen rhwydd iawn oedd camu’n Angharad Hughes, Pant yn eu profedigaeth Parchedig Dafydd Coetmor Williams yn ôl dros dri degawd a dychmygu cerdded eto’r o golli ffrind agos ac annwyl, sef Augusta gwasanaethu. Cydymdeimlwn â’r teulu i hen lwybrau. Hen lwybrau a gychwynnai ac a Williams, priod y diweddar Ron Williams, gyd yn eu profedigaeth. orffennai am gyfnod â’r strach o halio bygi dwbl Hogia Llandegai. dros bedair neu pum step o flaen y tŷ! Diolch Hen lwybrau gwahanol y sonnir amdanynt 50fed Pen-blwydd Dymuna Margaret, Diane a Nigel a yn Llyfr Jeremeia yn Y Beibl. ‘Fel hyn y dywed Llongyfarchiadau i Kevin Thomas, theulu’r diweddar Emyr Roberts, 11 yr Arglwydd: “Safwch ar y ffyrdd; edrychwch, Abercaseg ar ddathlu pen-blwydd Ffordd Ffrydlas ddiolch o galon am bob ac ymofyn am yr hen lwybrau. Ple bynnag y arbennig, sef yr 50fed, ym mis Chwefror. arwydd o gydymdeimlad a dderbyniwyd cewch ffordd dda, rhodiwch ynddi, ac fe gewch Gobeithio i ti gael diwrnod wrth dy fodd! yn dilyn eu colled enfawr pan gollwyd le i orffwys.” Ond dywedasant, “Ni rodiwn ni gŵr, tad, taid a hen daid annwyl. Diolch ddim ynddi”’ (6:16-17). Dros ddwy fil a hanner o Marwolaethau am y rhoddion ariannol er cof amdano flynyddoedd yn ddiweddarach, yr un yw galwad Emyr Roberts a fydd yn cael eu cyflwyno er budd Duw i’w bobl ddilyn yr hen lwybrau. Ni olyga Yn ei gartref, 11 Ffordd Ffrydlas, ar 1 Ambiwlans Awyr Gogledd Cymru. Diolch hynny ein bod yn aros yn y gorffennol ac yn Chwefror, bu farw Mr. Emyr Roberts yn 79 hefyd i’r Parch. Huw John Hughes am gwrthod newid nac addasu ond yn byw mewn mlwydd oed. Priod annwyl Mrs Margaret ei wasanaeth urddasol yn yr amlosgfa oes a fu. Pobl yr unfed ganrif ar hugain ydym, Roberts, tad a thad-yng-nghyfraith i ac i Gareth Williams am ei drefniadau a rhaid i bobl Dduw fyw a dwyn eu tystiolaeth Diane a Glyn, a Nigel a Sioned. Taid trylwyr. i Grist yn wyneb y cyfleoedd a’r heriau y mae heddiw’n eu cynnig. Ond beth bynnag sy’n newydd ac yn wahanol i’r hyn a fu yn ein bywydau ein hunain ac ym mywyd ein heglwysi mae yna hen lwybrau na fedrwn gefnu arnynt. Ar yr hen lwybrau hynny mae pethau a gredwn am Dduw ac am y ffordd ato trwy Iesu Grist. Mae yna hefyd egwyddorion a gorchmynion ac esiampl sy’n parhau yn ganllaw diogel ar gyfer ein bywyd o wasanaeth i Grist ac i’n gilydd. Chwiliwn yr ysgrythurau, chwiliwn am yr hen lwybrau ac yn wahanol i’r bobl y daeth Jeremeia â neges Duw atynt, dilynwn hwy. 6 Llais Ogwan | Mawrth | 2021

Yr Eglwys Unedig Eglwys Crist, Glanogwen Cofion Dy nerth ar ein daear, O Arglwydd y wyrth, Anfonwn ein cofion cywiraf at bawb sydd Ddeisyfwn i dreiglo y meini o’r pyrth, Cyfraniadau mewn cartref gofal, yn gaeth i’w cartrefi, Dy nerth i gyfannu rhwygiadau yr oes, Diolch yn fawr i bawb sydd yn dal ati i a’r rhai sydd yn unig. Mae ein diolch yn Y nerth a goncwerodd waradwydd y groes. gyfrannu at gostau cynnal a chadw’r eglwys. ddiffuant i Mrs Nerys Griffiths, sydd yn Mae pob cyfraniad yn help; rhowch ganiad ymgeisydd am y weinidogaeth, ac yn Llewyrcha, O Arglwydd, oleuni dy ffydd os am inni basio unrhyw arian i’r Trysorydd. gweithio gyda ni yn yr Eglwys Unedig, am I symud ffôl rwystrau ein bywyd bob dydd, Cofiwch hefyd bod cardiau cyfarch ar gael ei gofal clodwiw dros ein haelodau mwyaf I aileni’r cariad a buraist drwy boen, bob amser am £1 yr un er budd yr eglwys, bregus, ac ar yr un pryd fe’i llongyfarchwn A’i wrid yn disgleirio tangnefedd yr Oen. dim ond cysylltu â Barbara. hi ar ei llwyddiant mewn arholiadau yn ddiweddar. Diolch hefyd i’r aelodau sydd O ffynnon dy glwyfau daioni a dardd Cofion yn cadw cysylltiad yn gyson â’r rhai mwyaf Mor fywiol ei ffrydiau â’r chwŷs yn yr ardd; Anfonwn ein cofion cynhesaf at bawb yn yr bregus yn ein mysg. Dros grastir ein bywyd, O Arglwydd yr had, ardal sydd wedi dioddef salwch, unigedd Llifeiried dy wanwyn yn ddwyfol fywhad. neu brofedigaeth dros y cyfnod trist hwn, Difrod a gobeithiwn yn arw fod ‘haul ar y gorwel’ Unwaith eto, daeth tywydd mawr yn ystod Gwasanaethau erbyn hyn. mis Chwefror, gan achosi peth difrod i’r Er nad ydym ar hyn o bryd yn gallu cynnal adeiladau, ac ’rydym yn hynod o ddiolchgar gwasanaethau yn y capel, mae’r drysau Manylion Cyswllt i’r aelodau sydd yn cadw llygad ar y capel, yn ‘agored’ bob bore Sul am 10 o’r gloch Tra bo eglwysi Bro Ogwen yn disgwyl am fel bod gwaith trwsio yn digwydd yn drwy gyfrwng y ffôn. Dyma’r rhai fydd yn benodi ficer newydd, rhaid cysylltu â’r brydlon. ein harwain yn y gwasanaethau yn ystod yr Archddiacon, Yr Hybarch Mary Stallard, wythnosau nesaf: Llandudno 01492 876624 ynglŷn ag unrhyw Tymor Newydd Mawrth 21: Mr Gwilym Williams fater yn ymwneud â’r eglwys. Cofiwch bod Gyda’r gwanwyn ar droed, mae’n braf gallu Mawrth 28: Mrs Ceri Dart Barbara (600530) a Glenys (600371) ar ben edrych ymlaen at weld gardd y capel yn Ebrill 4: Mr Eryl Wyn Davies arall y ffôn os am gael sgwrs. ffynnu unwaith eto, ac yn dod â lliwiau o’r Ebrill 11: Y Parchedig Cledwyn Williams newydd wedi’r hirlwm. Ebrill 18: Y Parchedig Gerallt Lloyd Evans Ebrill 25: Mr Owain Davies Covid-19 O gofio ein bod yn nesu atŵ yl y Pasg, Croeso cynnes i chwi i’r oedfaon hyn - dyma’r CADWCH YN DDIOGEL dyma emyn o waith Vernon Jones sydd yn rhifau perthnasol ar gyfer ymuno â ni: Gwnewch yn siŵr eich bod yn cael brechiad. Mae'n hanfodol ein bod ni'n manteisio ar cyplysu’r gwanwyn ag aberth Iesu Grist Deialu: 03330 164 757. Ymhen ychydig y rhaglen frechu. Cofiwch fod rhaid cadw'r drosom: eiliadau bydd llais yn gofyn i chwi rheolau ar ôl cael pigiad: ddeialu rhif ystafell: 110 445 70# - cadw pellter o 2 fetr O Arglwydd y gwanwyn, anadla drwy’r tir, ac yna deialu rhif pin: 4414# - gwisgo mwgwd A deffra ein daear o gwsg sydd mor hir, - golchi dwylo/defnyddio diheintydd Boed gwres anorchfygol dy gariad dy hun A dyna ni – byddwch wedi ymuno! Cofiwch Dilynwch gyfarwyddiadau diweddaraf Yn ffrwydro gorfoledd yng nghalon pob un. roi’r # i mewn! Llywodraeth Cymru ynglŷn â theithio a chyfarfod pobl o aelwydydd eraill.

“Mae Cyngor Gwynedd yn cynnig nifer Gwynedd, mae’n bwysicach nag erioed ein bod Pa mor dda ydi fawr o wasanaethau i bobl Gwynedd – o yn gwneud yn siwˆr eu bod yn hygyrch ac nad wasanaethau sy’n gyfarwydd i bawb fel ydym yn cam-wahaniaethu.” gwasanaethau’r casglu gwastraff ac ailgylchu, i wasanaethau Yn ogystal, Cyngor Gwynedd ydi un o arbenigol sydd berthnasol i grwpiau penodol gyflogwyr mwyaf y sir, gydag oddeutu 7,000 cyngor sir? Cyfle i o bobl fel y gwasanaeth digartrefedd. yn gweithio i’r sefydliad at ei gilydd. Mae’r fynegi barn “Beth bynnag ydi’r gwasanaeth, rhaid i ni Cyngor eisiau gwneud yn siwˆr fod y gweithlu osgoi sefyllfa lle nad ydi rhai pobl yn gwneud yn adlewyrchu’r boblogaeth leol ac nad oes Mae Cyngor Gwynedd yn cynnal defnydd ohonynt oherwydd rhwystrau. rhwystrau yn atal amrediad o bobl o bob ymgynghoriad i weld pa mor hygyrch a theg “Yn anffodus, mae nifer fawr o bethau yn cefndir rhag dewis ceisio am swyddi. yw ei wasanaethau er mwyn eu gwella i’r gallu achosi rhwystr. Er enghraifft, os ydi Ychwanegodd y Cynghorydd Jeffreys, dyfodol. Fel rhan o’r ymgynghoriad mae’r gwasanaeth wedi ei leoli mewn lle sy’n anodd “Rydan ni eisiau clywed am brofiadau pobl Cyngor yn gofyn i bobl lenwi holiadur i rannu cael ato, lle nad ydi’r adeilad yn gyfleus ar leol. Felly, rydw i’n erfyn ar bobl i gymryd eu profiadau o ddefnyddio gwasanaethau a gyfer y safleoedd bws, neu nad ydi’r unigolyn ychydig funudau i lenwi’r holiadur er mwyn cheisio am swyddi efo Cyngor Gwynedd. ddim yn gallu gyrru. ein helpu i wella’n gwasanaethau ar gyfer y Bydd canfyddiadau’r ymarferiad yn sail “Mae rhwystrau hefyd yn gallu bod yn llai gymuned gyfan.” ar gyfer sut mae gwasanaethau cyhoeddus amlwg, fel llythyrau yn anodd i’w deall neu Mae’r holiadur ar gael ar wefan y Cyngor: yn cael eu haddasu a’u datblygu i’r dyfodol bod rhywun yn teimlo’n anghyfforddus gofyn www.gwynedd.llyw.cymru/gwasanaethauteg er mwyn gwneud yn siwˆr eu bod yn ateb am help. Mae fersiynau papur, print mawr, Braille gofynion y bobl sy’n eu defnyddio. “Oherwydd yr amseroedd heriol rydan ni’n ac ieithoedd eraill o’r holiadur ar gael drwy Meddai’r Cynghorydd Nia Jeffreys, Aelod byw trwyddyn nhw, gyda mwy o bobl nag gysylltu â [email protected] Cabinet Cefnogaeth Gorfforaethol y Cyngor, erioed yn gofyn am wasanaethau gan Gyngor neu 01766 771000 i drafod eich anghenion. 7 Llais Ogwan | Mawrth | 2021 Llandygái

Iona Wyn Jones, Dyma Fo, 16 Pentref, Llandygái, Bangor LL57 4HU  01248 354280

Cydymdeimlo Rydym yn cydymdeimlo gyda Eirlys a Dei Edwards, Sŵn y Coed o’r pentref. Collodd Eirlys ei brawd, Alun Cooke, tra oedd yn aros gyda ffrind dramor.

Arosfa Bws Diolch i Gyngor Llandygái am drefnu i’r pentref gael arhosfa bws ger y fynedfa i’r pentref. Mae wedi ei wneud gan Gwmni Coed Arfon yn defnyddio coed lleol. Casgliad y Pasg 2021 Oherwydd y gwaith atgyweirio uchod nid yw drysau’r eglwys ar agor, ond Eglwys Sant Tegai, Llandygái mae’r addoli rhithiol a pherthynas glòs y gynulleidfa yn parhau! Derbynnir yn ddiolchgar iawn unrhyw gyfraniad ariannol y Pasg gan swyddogion yr eglwys cyn Ebrill 17eg 2021, os yn bosibl. Sieciau drwy’r post yn daladwy i “Eglwys Llandegai“ neu arian parod mewn amlen gyda’ch enw, eich cyfeiriad llawn a chôd post. Gellir ffonio am fwy o wybodaeth am daliadau uniongyrchol drwy’r banc neu am unrhyw fater arall. Diolch i bawb yn y gynulleidfa fechan sydd yn cyfrannu yn rheolaidd ac i fudiadau ac unigolion hael eraill yn y gymuned sydd yn cefnogi’r gwaith sylweddol o gynnal a chadw yr eglwys a’r fynwent. Diolch am y gefnogaeth ffyddlon dros gyfnod anodd iawn. Gellir gyrru cyfraniadau i unrhyw un o’r swyddogion canlynol: Ann E. Williams (Warden y Ficer), Llwyn Coed, 9 Llwyn Bleddyn, Llanllechid, Bangor, Gwynedd. LL57 3EF (Ffôn 01248 600719) Nerys Jones (Ysgrifennydd yr Eglwys a Sacristan), 2 Bryn, Pentre Llandygái, Bangor, Gwynedd. LL57 4LD (Ffôn 01248 354369) Edmond Douglas Pennant (Trysorydd a Warden y Bobl), Lodge Drws Melyn, Pentre Llandygái, Bangor, Gwynedd LL57 4HU

Gwasanaethau Sant Tegai Llandygái Yn ystod cyfnod y coronafirws mae aelodau’r gynulleidfa yn cadw mewn cysylltiad clòs drwy e-bost ac yn ymuno bob dydd Sul am 10.15 Gwaeledd mewn cydweddi ddistaw yn y tŷ gydag eglwysi eraill Bro Ogwen. Mae Cofiwn y mis hwn eto am ein cyfeillion sy’n wael yn eu cartrefi: Joy Warden y Ficer yn gyrru deunydd addoli yr esgobaeth yn wythnosol Radcliffe, Pat Jones a Liz Jones. Maent yn gyson yn ein gweddïau. drwy e-bost. Croeso i chi oleuo cannwyll, darllen darn o’r Beibl neu fyfyrdod a dweud gweddi gyda ni. Gwaith atgyweiro’r Eglwys Diolch i’r Esgob ac i Mary Stallard am yrru’r myfyrdodau wythnosol Fel mae’r gwanwyn yn blaguro’n araf felly mae adeilad yr Eglwys yn ar lein i bob eglwys ym Mro Ogwen. Cynhelir gwasanaeth Gosber trwy cymryd ei newydd wedd. Mae’r gweithwyr wedi bod yn brysur yn ail- gyfrwng y Gymraeg ar lein bob nos Sul; gweler gwefan yr Esgobaeth bwyntio’r waliau tu allan er mwyn lleihau’r lleithder ac adfer y difrod am yr holl ddarpariaeth addoli. Yn dibynnu ar amgylchiadau a rheolau blaenorol. Mae peiriannau arbennig yn helpu i sychu’r adeilad. Bydd y cyfredol Covid, mae posibilrwydd y ceir gwasanaethau’r Pasg mewn gwaith yn parhau am rai misoedd eto. ambell eglwys arall yn Nyffryn Ogwen. Bydd angen cysylltu â’r eglwysi unigol i gael y manylion.

Manylion Cyswllt Tra bo eglwysi Bro Ogwen yn disgwyl am benodiad ficer newydd, STEPHEN JONES rhaid cysylltu â’r Archddiacon, Yr Hybarch Mary Stallard, Llandudno TREFNWR 01492 876624 ynglŷn ag unrhyw fater yn ANGLADDAU CYF ymwneud â’r eglwys. JAMIAU PEN Y BRYN BETHESDA CARTRA' GWASANAETH PERSONOL (Amrywiaeth ar gael)

PEDAIR AWR AR HUGAIN Cysylltwch â gwefan CAPEL GORFFWYS CADWYN OGWEN BETHESDA l 01248 600455 l 07770265976 neu Neville ac Angharad Ebost: [email protected] (ffoniwch nhw ar 600853) Elw at Elusennau 8 Llais Ogwan | Mawrth | 2021 Cyfleoedd gwych i Pwy Sy’n Cofio fod yn brentis gyda Ddoe? Chyngor Gwynedd © Dr J. Elwyn Hughes Mae Cyngor Gwynedd yn bwriadu penodi nifer o brentisiaid newydd mewn amrywiaeth o feysydd dros y misoedd nesaf. Daw hyn Casgliad arall o bytiau o rhoi eu llofnodion. Er i mi gael wedi lansio Cynllun Prentisiaethau’r Cyngor yn 2019, gyda nifer ddyddiaduron Dafydd Ifans, y cardyn hwnnw gan f’ewythr o’r unigolion gafodd gyfle ar y pryd bellach wedi symud ymlaen i Glanrafon, gydag ychwanegiadau ymhen blynyddoedd wedyn, ni swyddi gyda’r Cyngor. atyn nhw a allai fod o ddiddordeb. allaf yn fy myw gael hyd iddo ar Meddai’r Cynghorydd Nia Jeffreys, Aelod Cabinet Cyngor Hydref 28, 1948: Wilfred hyn o bryd! Sut bynnag, dw i’n Gwynedd sy’n arwain ar y maes, “Fel Cyngor, rydan ni eisiau sicrhau Pickles yn y Neuadd Gyhoeddus. cofio dau o’r llofnodion oedd arno swyddi da i bobl Gwynedd ac fel un o gyflogwyr mwyaf y sir, mae’n Cofiaf ewythr a modryb i mi yn sef un Wilfred Pickles ei hun bwysig ein bod yn parhau i ddatblygu gweithlu o safon i’r dyfodol. sôn eu bod wedi bod yn y Neuadd ac yna un Violet Carson – cofir Trwy’r cynllun prentisiaethau, rydan ni yn awyddus i gynnig profiad y noson honno yn mwynhau amdani hi, o’r 1960au ymlaen am o weithio ochr yn ochr efo swyddogion arbenigol, yn ogystal â rhaglen radio boblogaidd o’r flynyddoedd, yn cymryd rhan Ena sicrhau hyfforddiant, datblygu sgiliau a chymwysterau wrth weithio. enw ‘Have a Go’ a gyflwynwyd Sharples yn ‘Coronation Street’. “Mae hi mor wych gweld fod nifer o’r unigolion gafodd gyfle mewn neuaddau ledled gwledydd Bydd rhai ohonoch hefyd yn prentisiaeth gyda Chyngor Gwynedd wedi gallu datblygu a Prydain yr adeg honno. Wilfred debygol o gofio mai ei chymar hi sicrhau swydd gyda’r awdurdod. Does dim dwywaith fod y cynllun Pickles (1904-1978) a’i wraig, yn y Rover’s Return oedd Martha prentisiaethau yn cynnig sylfaen wych i bobl ddatblygu gyrfa, Mabel, oedd yn cydgyflwyno’r Longhurst, rhan a chwaraewyd a hynny drwy gyfrwng yr iaith Gymraeg, wrth gwrs. Mae yna rhaglen, a glywyd ar y radio gan Lynne Carol. gyfleoedd ar gael mewn amrywiaeth o feysydd gan gynnwys yn y am y tro cyntaf yn 1946 ac Ys gwn i a oes unrhyw un o maes gofal oedolion, anableddau dysgu, gofal plant, peirianneg sifil, a ddarlledwyd yn gyson am ddarllenwyr Llais Ogwan yn busnes a gweinyddiaeth a thechnoleg gwybodaeth.” oddeutu ugain mlynedd wedi gwybod pwy o Ddyffryn Ogwen Gall unrhyw un wneud cais am brentisiaeth gyda’r Cyngor – mae hynny. Byddent yn cael pobl leol a gymerodd ran yn ‘Have a Go’ cyfleoedd ar agor i unrhyw un sydd dros 16 oed, sy’n byw yng (wedi eu dewis ymlaen llaw, yn y Neuadd – dros saith deg o Nghymru a heb fod mewn addysg lawn amser. Mae prentisiaeth mae’n siŵr!) i gymryd rhan drwy flynyddoedd yn ôl bellach! Neu a gyda Chyngor Gwynedd yn cynnig dechrau ar lwybr gyrfa, trwy sgwrsio efo nhw am rai munudau oes gan unrhyw un gardyn â llun gynnig cyfle i ddysgu wrth weithio, magu profiad proffesiynol yn ac yna eu gwahodd i ateb ambell Wilfred Pickles ar ei du blaen (a ogystal â chymhwyster perthnasol – a hyn oll drwy gyfrwng y gwestiwn er mwyn ceisio ennill gorau oll, efo’r llofnodion ar ei Gymraeg. gwobr fach o arian. Pan fyddai gefn). Gadewch i mi wybod. Ers 2019, mae Mared Wyn Owen wedi bod yn dilyn prentisiaeth rhywun yn ennill, hoff orchymyn y A chyn cloi, a oes gan unrhyw fel Prentis Maes Gofal Oedolion. Mae hi wedi cael budd sylweddol cyflwynydd i ddyn y pwrs fyddai: un atgofion aballu am Al Roberts o’r cynllun ac yn annog unrhyw un sydd â diddordeb i fynd amdani. ‘Give him/her the money, Barney’. a Dorothy a fu’n perfformio ar Meddai Mared, “Ydach chi’n meddwl gwneud prentisiaeth yn y Roedd f’ewythr wedi cadw lwyfan y Neuadd Gyhoeddus tua maes gofal oedolion? Ewch amdani, mae’n braf darfod pob shifft cardyn, maint cardyn post, chanol y ganrif ddiwethaf? Clywais yn gwybod eich bod chi wedi gwneud gwahaniaeth i ddiwrnod yr oedd wedi ei gael (neu ei mai prif atyniad y sioe oedd Al unigolyn.” brynu, efallai) ar y noson) efo Roberts yn ‘siarad’ efo ‘Taid’, Mae Ceris Alaw Jones wedi bod yn brentis Peirianneg Sifil llun Wilfred Pickles ar y tu hynny yw, yn taflu’i lais i ddol a (Priffyrdd a Bwrdeistrefol) gyda’r Cyngor. “Mae prentisiaeth yn blaen. Ar ei gefn, roedd rhai wnaethpwyd i edrych fel hen ŵr. gyfle gwych i berson ifanc,” meddai Ceris, “Dw i wedi cael profiadau o’r artistiaid yn y rhaglen wedi I’w barhau amrywiol iawn ers cychwyn ar y cynllun ac wir wedi mwynhau. Mae’n grêt cael y profiad, cymhwyster, ennill cyflog a chael cymorth fy nghydweithwyr i gyd ar unwaith.” Bydd manylion am yr holl brentisiaethau sydd ar gael gyda Chyngor Gwynedd dros yr wythnosau nesaf yn cael eu cyhoeddi ar www.talentcyngorgwynedd.com, a bydd y cyfleoedd hefyd yn cael eu hyrwyddo ar gyfrifon cymdeithasol y Cyngor. 9 Llais Ogwan | Mawrth | 2021

Dwy Gyfrol o Ddiddordeb Lleol – ar gael drwy Siop Ogwen

Castell Siwgr – nofel gan Deffro i Fore Gwahanol – Angharad Tomos TOMOSANGHARAD hunangofiant Glyn Tomos Mae nofel ddiweddaraf Angharad Dyma gyfrol sy’n rhoi inni nid Tomos yn adrodd profiadau dwy yn unig bortread o unigolyn ferch ar ddau gyfandir y mae eu egwyddorol a gweithgar sydd tynged ynDWY nwylo FERCH Arglwyddiaeth AR wedi ymroi i gynnal y bywyd PenrhynDDAU – Dorcas, GYFANDIR morwyn. yng cymdeithasol Cymraeg, ond NghastellUN Penrhyn LORD AGyn Llandygái, SIWGR CASTELL Y hefyd ddarlun o gymuned AWCH AM ELW. ac Eboni, caethferch yn un o chwarelyddol mewn cyfnod blanigfeyddStori ddirdynnol siwgr am Stad gaethferch, y amPenrhyn trawsnewidiol yn ei hanes. forwyn, am long a chastell ac am yn Jamaica.ddioddefaint Dyma y tu hwnt nofel i ddychymyg. sy’n ceisio Adroddir y cyfan mewn arddull mynd i’r afael â’r cysylltiad sydd rwydd, naturiol a hynod gan Gymru yn y bennod erchyll ddarllenadwy. hon yn hanes dynolryw. Y CASTELL SIWGR Magwyd Glyn Tomos yn Meddai AngharadCYNNYRCH CYMRU www.carreg-gwalch.cymru am yr hyn a ANGHARAD TOMOS Ninorwig yn y 1950au a’r Carre Gwa

DELWEDD CLAWR Lois Pyrs ysgogodd y£7.50 nofel, “Y symbyliad 1960au pan oedd Chwarel CYNLLUN CLAWR Sion Ilar i sgwennu’r gwaith hwn oedd Dinorwig yn dal i gynnal nifer CastellSiwgr_198x128_07.indd 1 02/09/2020 13:45 arddangosfa gofiadwy Manon sylweddol o deuluoedd y fro, Steffan Ros ar gaethwasiaeth bawb ddwys ystyried oblygiadau’r a’r gweithgarwch cymdeithasol, Myfyrwyr Cymraeg Bangor yng Nghastell Penrhyn yn 2018. farchnad gaethwasiaeth, a sut crefyddol a diwylliannol yn a’r frwydr i ennill statws i’r Gwnaeth argraff ddofn arnaf, a mae ei gwenwyn yn dal i effeithio parhau’n fywiog. Down i wybod iaith yn y brifysgol; ei ran throis ati i sgwennu am yr Arglwydd arnom i gyd heddiw.” am ei deulu a’i fagwraeth, am y allweddol yn yr ymgyrch i Penrhyn – cymeriad nad oedd yn Mae hi’n nofel ysgytiol, a thrwy cysylltiadau teuluol a’u cefndir, warchod safle hen chwarel ennyn fy mrwdfrydedd o gwbl … ddychmygu bywydau’r ddwy yn ogystal â pheth o hanes y Glynrhonwy rhag cael ei droi’r Yr unig beth sy’n gyffredin i’r ddwy ferch mae Angharad Tomos fel fro. canolfan dwristiaeth enfawr; ferch yw awch yr Arglwydd Penrhyn awdures brofiadol yn defnyddio’i Mae’r gyfrol hefyd yn dangos a’i gyfraniad brwdfrydig ac am elw, ac mae hyn yn esgor ar dawn i ddeffro ein synhwyrau a’n sut y daeth tro ar fyd i’w effeithiol fel cadeirydd Mudiad ganlyniadau trychinebus i’r ddwy. cymell i ymdrechu i ymuniaethu gymdogaeth ac i’r cymunedau Adfer. Codir y clawr hefyd ar Nid yw’r Arglwydd Penrhyn yn a chydymdeimlo â hwy yn eu cyffiniol pan gaewyd y chwarel ei brofiadau difyr fel golygydd ymddangos yn y nofel, ond mae ei cyfyngderau. Mae’n llwyddo i yn 1969, a sut yr aethpwyd ati y cylchgrawn pop enwog a gysgod yn drwm ar fywydau’r ddwy. gyfleu’n effeithiol deimladau a i geisio gwarchod a chryfhau’r dylanwadol Sgrech ymysg “Wrth sgwennu’r nofel hon yn meddyliau dwys y ddwy ferch yn gymdeithas mewn cyfnod cyhoeddiadau eraill, a chawn 2020, digwyddodd llofruddiaeth y gwahanol sefyllfaoedd enbyd anodd iawn. hanes sefydlu Papur Dre, papur erchyll George Floyd ar Fai 25, y maent yn cael eu gorfodi i’w Cawn weld sut y daeth Glyn bro Caernarfon. ac esgorodd hyn ar brotestiadau hwynebu. Tomos yn ymgyrchydd iaith ledled y byd. Mae’r ymgyrch Y Castell Siwgr, Angharad blaenllaw – gan gynnwys ei Deffro i Fore Gwahanol, Glyn Black Lives Matter wedi peri i Tomos, Carreg Gwalch, 2020 aweiniad yn sefydlu Undeb Tomos, Carreg Gwalch, 2020.

I hysbysebu yn Llais Ogwan, Neville Hughes 600853 10 Llais Ogwan | Mawrth | 2021 Uwchraddio Canolfan Ailgylchu Bangor

Mae gwaith ar gychwyn i gwerthfawrogi y bydd hyn yn gyflwyno gwelliannau sylweddol cael effaith dros dro ar rai o gwerth £225,000 i ganolfan breswylwyr yr ardal, a bydd ailgylchu poblogaidd Cyngor trefniadau i ymestyn oriau agor Gwynedd yn Llandygái. canolfan Caernarfon yn ystod y Bydd y gwelliannau yn golygu cyfnod yma. Rydan ni’n grediniol ymestyn maint y ganolfan ar y bydd canolfan Bangor ar ei Stad Ddiwydiannol Llandygái newydd wedd yn cynnig gwell er mwyn cynnig gwell cyfleon adnodd i bawb.” ailgylchu i drigolion ynghyd Mae’r cyngor sir yn disgwyl â datblygu siop o’r newydd y bydd modd ail-agor canolfan ar gyfer ail-ddefnyddio ac ailgylchu Bangor yn rhannol o uwchgylchu deunyddiau ar y ganol mis Mai ymlaen, gyda’r safle. Mae’r gwaith yn cael ei Y Ganolfan Ailgylchu, Llandygái safle yn ailagor yn llawn erbyn ariannu trwy grant Economi canol Mehefin.Yn ystod y cyfnod Gylchol Llywodraeth Cymru felly yn bwysig iawn ein bod yn Bangor wedi bod ar agor am pan fydd y gwelliannau yn cael Meddai’r Cynghorydd Catrin sicrhau bod y ganolfan yn hollol ryw bymtheng mlynedd bellach, eu cynnal ym Mangor, mae’r Wager, Aelod Cabinet Priffyrdd addas ac yn ddiogel i staff a ac felly mae’n synhwyrol ein Cyngor wedi trefnu y bydd a Bwrdeistrefol Cyngor defnyddwyr. bod yn cyflwyno gwelliannau Canolfan Ailgylchu Caernarfon Gwynedd, “Mae’r ganolfan “Fel rhan o welliannau gwerth i sicrhau ei fod yn cyfarch ar stâd ddiwydiannol Cibyn ar ailgylchu ar Stad Llandygái £225,000 i ganolfan ailgylchu anghenion trigolion heddiw agor am oriau estynedig, gydag yn hynod boblogaidd ac mae’r Bangor, byddwn yn cyflwyno ac yn addas ar gyfer ein amseroedd ar gael i’w harchebu staff yno yn cynnig gwasanaeth siop uwchgylchu ar y safle gweledigaeth i fod yn ail- ymlaen llaw rhwng 8am a 7pm o croesawgar i drigolion Bangor pan fydd yn ail-agor a fydd yn ddefnyddio llawer mwy o ddydd Llun i ddydd Sadwrn. a Dyffryn Ogwen sy’n gwneud cynnig cyfleoedd i ni gydweithio ddeunyddiau i’r dyfodol, fel Mae angen trefnu apwyntiad o defnydd o’r safle. gyda phartneriaid i dorri lawr rhan o’r siwrne i fod yn sir ddi- flaen llaw i fynychu canolfannau “Yn wir, ers i’r ganolfan ar faint o ddeunyddiau sy’n wastraff. ailgylchu’r Cyngor – gellir ail-agor dan drefniadau cael eu lluchio am byth. Bydd “Er mwyn cyflawni’r gwneud hynny ar wefan y apwyntiadau ar ôl y clo mawr gwelliannau hefyd yn cynnwys gwelliannau yma, bydd angen Cyngor www.gwynedd.llyw. cyntaf, mae ymhell dros 15,000 mynedfa ac allanfa newydd cau y ganolfan dros dro o 8 cymru/ailgylchu neu drwy o bobl wedi gwneud defnydd bwrpasol ar gyfer y ganolfan. Mawrth tra bod y gwaith yma lawrlwytho ‘apGwynedd’ i’ch o’r ganolfan ailgylchu. Mae hi “Mae canolfan ailgylchu yn cael ei gwblhau. Rydan ni’n ffôn glyfar neu ddyfais llechen.

SIOP OGWEN yn cynnig gwasanaeth CLIC A CHASGLU Llawer o Nwyddau Newydd gan Grefftwyr Newydd wedi cyrraedd y siop

Hefyd Llu o gardiau cyfarch ar gyfer pob achlysur. Cysylltwch â’r siop ar yffôn07394 905881

Cadwch neu E-bost [email protected] i drafod beth sydd ar gael ac i yn saff wneud trefniadau casglu a thalu CEFNOGWCH WASANAETH LLEOL 11 Llais Ogwan | Mawrth | 2021 Enwau Dyffryn Ogwen

Diolch i Dafydd Fôn Williams am ei ganiatâd i ddefnyddio cynnwys allan o’r wefan ‘Enwau Dyffryn Ogwen’. Mae o’n gweithio ar y wefan ac yn cynnwys mwy o’i waith ymchwil i enwau’r fro wrth fynd ymlaen, felly bydd ychwanegiadau a newidiadau i rai o’r nodiadau fel mae’r gwaith yn datblygu.

nad yw’r cyfuniad LS ar ddiwedd Saesneg St Paul’s, sef yr eglwys dŷ ym Mrynsiencyn? Ar y llaw Bowls gair yn bod mewn unrhyw enwog yn Llundain. Yn ôl y sôn fe arall, ac yn fwy tebyg, gallai fod air o’r iaith. Yr unig air mewn adeiladwyd yr eglwys wreiddiol yn perthyn i’r nifer o enwau difrïol Mae’r enw ger y fynedfa heddiw geiriadur sy’n gorffen gyda’r ddechrau’r 7fed ganrif, a hi, trwy’r a roddid ar dai, enwau megis yn adlewyrchu’r ynganiad lleol, cyfuniad hwnnw yw ‘ffals’, ac mae Canol Oesoedd, oedd canolbwynt Nyth Cacwn, neu’r anfarwol City sy’n cyfateb i’r Saesneg am hwnnw’n fenthyciad uniongyrchol y ddinas. Fe’i difrodwyd gan Dulas am ddyrnaid o dai ym Môn. luosog ‘pêl’, neu’r gêm hynod o’r Saesneg. Mae tri chyfuniad Dân Mawr Llundain yn 1666, a Efallai fod rhyw breswylydd un o boblogaidd a chwaraeir ar cyffredin LS ar derfyn gair yn y chynlluniwyd, ac adeiladwyd, tro’n meddwl fod ei gartref yn lawntiau hyd a lled y wlad, gan Saesneg, sef lluosog gair sy’n yr eglwys gadeiriol bresennol fwy crand nag ydoedd, a bod ei gynnwys Bethesda. Anodd gweld diweddu efo L / LL (e.e. mills, hardd gan Christopher Wren yn gymdogion wedi dweud ei fod yn fod gan yr un o’r ystyron hynny frills, ac ati), trydydd person negawdau olaf y ganrif honno. meddwl ei fod yn byw yn eglwys fawr i’w wneud gyda’r tyddyn unigol berf (e.e. he fills, she calls) Yr awgrym ydyw fod y daliad Sant Powls. Efallai, hefyd, ei bod 10 acer yn Llanllechid. Yn 1768 a rhagenw meddiannol (e.e. the Bowls, wedi ei enwi, neu, efallai, yn arwyddocaol fod Bowls o fewn yr enw oedd ‘Powls’, sy’n dod mill’s owner, the will’s writer). ei lasenwi, yn lleol yn St Pauls. tafliad carreg i fferm Plas Uchaf â ni ychydig yn nes at yr ystyr Gallwn ddiystyru’r ail mewn Gallai hyn fod yn rhan o’r arfer (am ‘plas’ gweler Plas Hwfa), gwreiddiol. enw lle, felly gallai Powls ddod o o enwi llefydd ar ôl llefydd ac mai ymdrech fwriadol gan Yr hyn y gallwn ei ddweud i un o’r ddau arall. pell, megis Boston House ym ryw denant, rywdro, i gael enw sicrwydd am yr enw yw nad yw Y cynnig sydd wedi’i wneud Methesda, California ar Ynys Môn, i gystadlu sydd yn Bowls. Pwy a yn air cynhenid Cymraeg, gan yw fod enw Powls wedi dod o’r neu beth am America yn enw ar ŵyr?

gyfer y prosiectau ‘Atgofion ar Gân’ a ‘Sgwrs papur ar gael i’r rhai fydd eu hangen.” Cyfrifiad 2021 a Chân’. Bydd Diwrnod y Cyfrifiad ar 21 Mawrth, Mae cymunedau Bethesda, Tremadog, ond bydd cartrefi yn cael llythyrau â chodau Pwllheli, Deiniolen, Gellilydan, Trawsfynydd ar-lein yn fuan yn esbonio sut y gallant – bydd pawb a’r Bala wedi cael budd o ddigwyddiadau gymryd rhan. Bydd y cyfrifiad yn cynnwys amrywiol gan gynnwys, er enghraifft, plant cwestiynau am eich rhyw, eich oedran, eich yn cael budd ysgol yn ymweld â chartrefi gofal i ddiddanu’r gwaith, eich iechyd, eich addysg, maint eich preswylwyr, cyfarfodydd grŵp rheolaidd yn cartref a’ch ethnigrwydd. Ac, am y tro cyntaf, ohono y gymuned i sgwrsio a chanu, gan eu helpu i bydd cwestiwn yn gofyn i bobl a ydynt wedi deimlo’n llai unig ac yn rhan o’u cymuned. gwasanaethu yn y Lluoedd Arfog, yn ogystal Bydd gofyn i gartrefi ar draws Gwynedd Cyfrifiad 2021 fydd yr un â chwestiynau gwirfoddol i’r rhai sy’n gymryd rhan yng Nghyfrifiad 2021 y gwanwyn cyntaf i gael ei gynnal ar lein 16 oed a throsodd am hwn. yn bennaf. Bydd cartrefi yn gyfeiriadedd rhywiol Arolwg a gaiff ei gynnal unwaith bob cael llythyr â chod mynediad a hunaniaeth o ran degawd gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol unigryw a fydd yn eu galluogi rhywedd. yw’r cyfrifiad ac mae’n rhoi’r amcangyfrif i lenwi’r holiadur ar eu Yng Nghymru, bydd mwyaf cywir i ni o’r holl bobl a chartrefi yng cyfrifiaduron, eu ffonau neu cwestiwn penodol i Nghymru a Lloegr. Mae wedi cael ei gynnal eu llechi. gartrefi am eu sgiliau bob 10 mlynedd ers 1801, ac eithrio 1941. Meddai Iain Bell, y Cymraeg hefyd. A gall Mae deall anghenion y boblogaeth yn dirprwy ystadegydd gwladol y rhai sy’n dymuno helpu pawb, o’r llywodraeth ganolog i yn Swyddfa Ystadegau cwblhau’r cyfrifiad yn sefydliadau fel cynghorau ac awdurdodau Gwladol,”Mae’r cyfrifiad yn Gymraeg wneud hynny iechyd, i gynllunio ac ariannu gwasanaethau cynnig ciplun unigryw o’n ar lein ac ar bapur. Mae cyhoeddus ledled Cymru a Lloegr. Mae cymunedau,” “Mae o fudd botymau “Cymraeg” ac canlyniadau’r cyfrifiad yn llywio ble y caiff i bawb. Yn seiliedig ar yr “English” er mwyn gallu biliynau o bunnoedd o gyllid cyhoeddus ei wybodaeth y byddwch chi’n newid rhwng yr ieithoedd ar wario ar wasanaethau fel trafnidiaeth, addysg ei rhoi, bydd yn sicrhau bod unrhyw adeg ar lein, ac ar ac iechyd – ar lwybrau beicio, ysgolion a miliynau o bunnoedd yn cael eu buddsoddi bapur gallwch chi ddefnyddio’r Gymraeg a’r deintyddfeydd – neu, yn achos Gwynedd, yn mewn gwasanaethau brys, gofal iechyd Saesneg ar yr un ffurflen. ariannu gwasanaethau er mwyn ymgysylltu meddwl, lleoedd mewn ysgolion, gwelyau Bydd y canlyniadau ar gael o fewn â’r cyhoedd. mewn ysbytai, tai, ffyrdd, gwasanaethau 12 mis, ond caiff cofnodion personol eu Mae Celfyddydau Cymunedol Gwynedd meddygfeydd a gwasanaethau deintyddol. cadw’n ddiogel am 100 mlynedd ar gyfer wedi defnyddio data o gyfrifiadau blaenorol er “Ni ddylai neb golli’r cyfle. Gall pawb cenedlaethau’r dyfodol. mwyn helpu i nodi ardaloedd yng Ngwynedd gwblhau’r cyfrifiad ar lein gyda chyfleuster I gael rhagor o wybodaeth a chyngor am sut sy’n debygol o gael cyfran uchel o bobl unig ar chwilio-wrth-deipio newydd a bydd ffurflenni i ateb y cwestiynau www.cyfrifiad.gov.uk 12 Llais Ogwan | Mawrth | 2021

mewn fferyllfa. Cychwynnodd ym Mangor ac ar sydd yn dysgu Cymraeg – efallai fod rhai Rhiwlas ôl priodi a byw yn Abererch bu mewn fferyllfa ohonoch yn ei gofio ar y rhaglen Iaith ar Daith. ym Mhwllheli. Mae’n ymwelydd cysom â Rhiwlas Wrth ddysgu Cymraeg mae wedi clywed Iona Jones, 17 Bro Rhiwen, Rhiwlas [email protected] ac wedi cefnogi sawl digwyddiad yn y Neuadd. Lleuwen yn canu ‘Rydwi’n gweld gyda fy llygaid  01248 355336 Mwynha dy ymddeoliad! bach i’ ac wedi dotio at ei llais. Yn ystod y rhaglen, cysylltwyd â Lleuwen ac roedd yn sôn Pennill addas am ei magwraeth yn Rhiwlas. Yn sicr, dyma’r Cydymdeimlo Gwelais y pennill yma ar fy ffôn ac mae’n tro cyntaf i Rhiwlas gael sylw ar Radio 5 live! Anfonwn ein cydymdeimlad at Mrs Dilys werth ei rhannu. Elin Angharad Davies ydi’r Parry, Bryn Tirion. Bu farw ei chefnder, John awdur, ac mae’n llawn cynghorion doeth inni Genedigaeth Griffith o Ddeiniolen, sy’n fwy adnabyddus fel i gyd. Llongyfarchiadau i Nia a Duncan, 108 Cae Glas John Fron. Cofion hefyd at ei briod a’r plant ac ar enedigaeth mab bach, Harri, a brawd i Jac. at ei chwïorydd. Cymer Bwyll Fe gafodd ei eni gartref – peth prin y dyddiau Cydymdeimlwn hefyd â theulu Mrs Margaret Cymer bwyll cyn dechrau barnu, yma. Pob dymuniad da i chi fel teulu. Isley a fu’n byw ym Mron y Waun. Yn wreiddiol Cymer bwyll rhag it ddifaru, o Gaergybi, fe dreuliodd hi a’i diweddar ŵr Cymer bwyll cyn it gyhuddo, Brysiwch wella flynyddoedd yn Llundain, ymddeol wedyn a Y mae geiriau’n gallu brifo. Anfonwn ein cofion at John jones, Bro Rhiwen byw yn Nefyn ac yna symud i Rhiwlas. Roedd Paid â dwedyd pethau ffôl sydd wedi’i daro’n wael ac ar y funud mae yn mynychu Capel Peniel, ond wedi gwaeledd Nid oes modd eu tynnu’n ôl. yn Ysbyty Glan Clwyd ac yn disgwyl cael ei fe symudodd yn agosach i gyrion Llundain er Meddwl ddwywaith, ffrwyna’th geg, symud i Ysbyty Broadgreen, Lerpwl. Pob mwyn bod yn nes at ei meibion. Anfonwn ein Dal dy wynt a chyfra i ddeg. dymuniad da iddo. cofion at Thomas a Kevin a theulu Caergybi. Ar y radio Cofid 19 Ymddeoliad Na, nid Radio Cymru ond Radio 5 live ac ar Mae’r brechlyn yn fendith, ond rhaid i ni fod Pob dymuniad da i Margaret, Rhes Penrhyn gynt, Ddiwrnod Cerddoriaeth Cymru roedd Huw yn wyliadurus o hyd a chadw at y rheolau. ar ei hymddeoliad wedi gweithio am 62 mlynedd Stephens yn westai ar raglen Adrian Chiles Cymerwch ofal.

Llythyr Annwyl Ddarllenwyr, a’n diwylliant. Nid yw llunwyr y cais wedi presennol, byddai’n arwain at gynnydd Cais am statws Safle Treftadaeth y Byd i dangos parodrwydd i wneud dim mwy na mewn ail gartrefi a thai gwyliau tymor- ardaloedd chwarelyddol Gwynedd datgan y byddai’r cynllun yn gyfle i ‘annog byr a’r mewnlifiad Saesneg. Canlyniad – ble mae’r amodau iaith cadarn a’r y defnydd o’r iaith Gymraeg a’r diwylliant hynny fyddai gwanychu ymhellach yr rheolaeth gymunedol? Cymreig mewn busnesau’. Dylai lles a iaith a’r diwylliant sydd wedi bod yn rhan ffyniant y bywyd cymdeithasol Cymraeg annatod o’r gymdeithas ers mil a hanner fod yn un o amodau hanfodol pob agwedd o flynyddoedd. Dyma dreftadaeth gyda’r ar y datblygiadau a fyddai’n deillio o’r gyfoethocaf sy’n hanfod ein hunaniaeth a’r cynllun pe bai’n cael ei gymeradwyo gan bodolaeth fel cenedl. UNESCO. Un o brif amcanion Deddf Llesiant Mae twristiaeth wedi troi’r or-dwristiaeth Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015 yw mewn sawl ardal yng Ngwynedd, ac mae sicrhau “Cymru gyda diwylliant bywiog astudiaethau academaidd yn dangos a’r Gymraeg yn ffynnu”. Ni fydd modd hynny. Yn ddiweddar, mae Cyngor sicrhau hynny heb i awdurdodau lleol, a’r Gwynedd wedi dechrau defnyddio’r term Llywodraeth ei hun, weithredu ar frys er ‘twristiaeth anghynaliadwy’ sef twristiaeth mwyn atal edwiniad y cymunedau hynny Mae Llywodraeth Llundain wedi cyflwyno sydd ar y cyfan yn niweidiol i gymuned lle mae’r Gymraeg yn iaith pob dydd. Y cais i UNESCO ddynodi ardaloedd ac felly’n annerbyniol. Fodd bynnag, mae mae modd i dwristiaeth ddwyn budd; ond chwarelyddol Gwynedd, sydd, wrth gwrs, cyrff fel Croeso Cymru, yr asiantaeth yn amlwg, y mae’r math o dwristiaeth yn cynnwys Dyffryn Ogwen, yn Safle dwristiaeth genedlaethol, a chwmni sydd gennym ar hyn o bryd, a’i graddfa, Treftadaeth y Byd. Twristiaeth Gogledd Cymru, yn gwrthod yn gwneud mwy o ddrwg nag o les. Eironi O’r cychwyn, rydym fel mudiad wedi derbyn bod y fath beth â gor-dwristiaeth, o’r mwyaf fyddai i ymdrech i ofalu am galw ar y cyrff a oedd yn llunio’r cais i heb sôn am gydnabod bod gor-dwristiaeth weddillion diwydiant a gyfrannodd gymaint gynnwys amodau clir a chadarn i warchod yn ymledu drwy Wynedd. at ffyniant cymunedau Cymraeg gyfrannu, bywyd cymunedol Cymraeg yr ardaloedd Heb amodau iaith llym a rheolaeth er yn anfwriadol, at eu difodiant. dan sylw a sicrhau rheolaeth gymunedol. gymunedol gadarn, byddai perygl Hyd yn oed wedi’r ymgynghoriad, ni gwirioneddol i’r cynllun droi ardaloedd Yn gywir, roddwyd amodau iaith fel rhan o’r cais. cyfan yn amgueddfeydd, yn barciau thema Howard Huws Ni chafwyd unrhyw sicrwydd na fyddai’r diwydiannol twristaidd, yn gyrchfannau Cydlynydd Ymgyrch Dwristiaeth cynllun o’i weithredu yn niweidio ein hiaith gwyliau parhaol. Yn ôl y tueddiadau Cylch yr Iaith

I hysbysebu yn Llais Ogwan, Neville Hughes 600853 13 Llais Ogwan | Mawrth | 2021

Cadw’n heini yn ystod Cyfnod y Clo Talybont Pob clod i Andrew Wright, 46 Bro Emrys Capel Bethlehem sy’n dilyn cwrs cymhwyso fel Hyfforddwr Neville Hughes, 14 Pant, Bethesda Personol dros y Rhyngrwyd. Er mwyn  600853 Colli Aelodau Barbara Jones, ennill profiad yn y maes, mae o’n cynnal Mrs Mary Augusta Williams 1 Dol Helyg, Talybont  353500 dosbarthiadau ‘Zoom’, o ddydd Llun tan Gyda thristwch y clywsom am farwolaeth ddydd Gwener i’r sawl a fyn gadw’n heini tra Mrs Augusta Williams yn Ysbyty Gwynedd mae’r Canolfannau Hamdden ar gau. Am fwy ar 25 Chwefror, yn 87 mlwydd oed. Mae pawb yn cwyno o ddiffyg deunydd lleol o fanylion, ceir hyd i Andrew ar ‘Facebook’. Bu’n aelod ffyddlon ym Methlehem am i’w roi yn y Llais y dyddiau hyn . “Does dim flynyddoedd lawer hyd nes iddi golli ei byd yn digwydd” yw’r gri gyffredinol, a rhaid Gwellhad buan hiechyd. Serch hynny ’roedd yn gefnogol cyfaddef nad yw’n bywydau’n gyffrous iawn Mae nifer fawr o’n ffrindiau ym mhentref iawn i holl weithgarwch y capel. Byddwn ar hyn o bryd. Digon yw ceisio byw yn ôl y ac ardal Talybont wedi bod yn cwyno’n yn gweld ei cholli! rheolau a chadw’n iach. ddiweddar. Nid pawb sy’n dymuno gweld ei Cynhaliwyd ei hangladd yn y capel Er hynny, y mis yma mae gennym fwy nac enw mewn print, felly, am y tro, dymunwn ddydd Gwener, 5 Mawrth, dan arweiniad un rheswm i longyfarch a chyd-lawenhau. wellhad llwyr a buan i bob un ohonoch. ei gweinidog, y Parchedig John Pritchard. Cofiwch roi gwybod os oes arnoch angen Cafwyd teyrngedau gan ei mab Glyn, ei Llongyfarchiadau cymorth mewn unrhyw ffordd. hwyres Debbie, a Neville Hughes. Fe’i Wrth ymateb yn gelfydd i un o reolau pwysicaf rhoddwyd i orffwys ym mynwent Coetmor. y Llywodraeth a’r Gwasanaeth Iechyd, Morus y Gwynt! Cydymdeimlwn yn ddwys â Richard a cododd Abigail Feaver, 9 oed, o 8 Bro Emrys Ar nos Lun, Chwefror 22, gafaelodd Glyn a’r teulu oll yn eu profedigaeth. i’r brig mewn cystadleuaeth ddylunio ‘corwynt’ yn y biniau ail-gylchu, a chwythu’r poster oedd yn agored i holl ysgolion Cymru. cynnwys o Ddolhelyg a Chae Gwigin bron Mr Llew Jones Beirniad y Gystadleuaeth oedd neb llai na cyn belled â Bont Bach. Bu papurau; Yn dawel yn ei gartref yn oriau mân bore Phrif Weinidog Cymru, Mark Drakeford. pacedi; cardfwrdd a phlastig o bob math yn Gwener, 5 Mawrth, bu farw Mr. Llew Wrth gyhoeddi enw’r enillydd, meddai Mr. gorwedd ym môn y cloddiau, yn y gwteri Jones yn 95 mlwydd oed. Drakeford, “Llongyfarchiadau i Abigail, o Ysgol ac ar y pafin am rai dyddiau. Yn yr Oes Colled fawr arall i ni ym Methlehem y Garnedd, ar ennill y gystadleuaeth poster Cofid sydd ohoni, efallai ein bod yn gyndyn oherwydd ’roedd Llew yn ffyddlon iawn yn ‘Arhoswch Gartref’, a diolch i bawb a gymerodd o godi sbwriel, os na wyddom o ble mae o yr oedfaon ac yn mwynhau’r cymdeithasu ran, ac sy’n parhau i ddiogelu Cymru”. wedi dod. Tybed oes modd cael gafael ar rai yng nghyfarfodydd y Bwrlwm bob Rydym ni, yng Nghapel Bethlehem, yn o’r ffyn clyfar rheiny, ‘Help llaw’, fyddai’n bythefnos. Mae’n wir i ddweud ei fod ef arbennig o falch o Abi gan ei bod wedi ein galluogi ni i hel y sbwriel o’r tu allan a’r teulu wedi bod yn gefnogol iawn i’r mynychu’r Ysgol Sul yn ffyddlon ers yn dair oed. i’n tai ni’n hunain, heb afael ynddo efo’n Achos yma dros y blynyddoedd. Bydd yn Llongyfarchiadau iti, Abi, a diolch am ein dwylo? Deallwn fod y Cynghorydd Margaret gadael bwlch mawr ar ei ôl! Rydym yn hatgoffa, un ac oll, y ‘Daw eto haul ar fryn’. Fearnley wedi gwneud ymholiadau parthed cydymdeimlo’n ddwys â’i briod Enfys, ei â hynny yn Adran Amgylchedd y Cyngor Sir. ddwy ferch, Avril a Meriel, a’r teulu oll yn Rydw i’n siwr y byddai Julian Johnson yn eu profedigaeth. falch iawn o weld mwy ohonom yn ei helpu i gadw Talybont yn daclus.

Cyfraniad difyr Ar gyfer rhifyn mis Chwefror o’r Llais, cawsom gyfraniad hynod o ddifyr a diddorol gan Dr Einir Young, 51 Bro Emrys. Mae croeso i unrhyw un gyfrannu yn yr un modd os oes ganddoch atgofion am Dalybont erstalwm neu unrhyw beth diddorol am y pentref yr hoffech ei rannu efo’r darllenwyr eraill.

Hen Nain a Thaid 0808 164 0123 Anfonwn longyfarchiadau gwresog i Rita a Brian Thomas, Bryn Celyn, Gatws ar ddod yn hen nain a thaid am yr eildro. Ganwyd geneth fach, Scarlet May, i’w hwyres Holly a’i chymar, Paul, yn ystod mis Chwefror. I hysbysebu yn Rydw i’n siwr bod Damien wedi gwirioni efo’i chwaer fach. Pob bendith arnoch fel Llais Ogwan, Neville teulu. Hughes 600853 14 Llais Ogwan | Mawrth | 2021

“Yn ymyl rhyw erodrom o gyfnod y Rhyfel Hanes Wil Bach Byd Cyntaf,” atebais. “Wel, yn fanno fues i adeg y Rhyfel Cyntaf boi,” meddai Jac, “pan oeddwn i’n sarsiant Addaswyd a golygwyd gan Derfel Roberts efo’r Royal Welch - dyna’r amser pan oedd sowldiwrs yn sowldiwrs, hogia,” meddai gyda Roedd y diweddar Wil Williams (1919 - Neuadd Dollau (‘Customs Hall’) yng Ngorsaf balchder yn llenwi’i fynwes. 2011) – Wil Bach i bobl ardal Bethesda, ond Caergybi. Roedd yr hen gymeriad, Tom Morris Efallai y byddai o ddiddordeb i bobl wybod Wil Rhwyd i bobl Caergybi – yn frodor o y fforman, yno’r diwrnod hwnnw ac un ffraeth mai ‘Karachi’ oedd yr hen Jac yn fy ngalw i Ddyffryn Ogwen ac yn gweithio fel dyn signal ei dafod oedd o. Mewn llais uchel, dwedodd, hyd ei fedd a ‘Karachi’ roeddwn innau yn ei ar y rheilffordd yn Y Fali, Sir Fôn. Yn y 70au “On’d dydy’r Gwyddelod gythral yma’n dilyn ei alw yntau. Hen foi iawn oedd Jac yr Ynys! byddwn yn cael galwad ffôn gan Wil o’r bocs gilydd fel defaid Jacob, Wil?” meddai. signal bron bob nos Sul. Cawn hanesion hen Er syndod mawr iddo fo a minnau, daeth llais Ymwelydd o’r India gymeriadau Bethesda i gyd ganddo. Ar lafar tenoraidd uchel o blith y dorf, “Na, gyfaill, un roeddwn i’n derbyn yr hanesion hynny ac ni o ddefaid Dyffryn Nantlle yn edrych ymlaen at Ymhen blynyddoedd wedyn yn y bocs signal lwyddwyd i gynnwys fawr ddim ohonynt, os gael blasu porfeydd gwelltog yr Ynys Werdd yn y Fali roedd cynhebrwng Jac yr Ynys, neu o gwbl, yn Llais Ogwan yr adeg honno. Er ydw i,” meddai perchennog y llais. Doedd Tom Jac Edwards i roi ei enw iawn iddo, yn mynd hynny, roedd gwrando ar Wil yn traethu am ddim wedi disgwyl gweld na chlywed Cymro yn dros groesfan y rheilffordd i’w hir gartref ym ‘yr hen ddyddiau’ yn brofiad difyr tu hwnt, a y Neuadd Dollau y tro hwnnw. mynwent Llanfair yn Neubwll. Yn od iawn, bellach mae’r atgofion ar glawr a chawn eu gyda mi yn y bocs signal ar y pryd roedd gweld yma. Diolch i’w nai, George Owen, am Wil a Jac ‘Karachi’ bachgen ifanc o’r India gyda thwrban ar ei gadw a rhannu’r atgofion hyn. ben, sef un o’r rhai oedd yn dod o gwmpas i D.R. Ar ôl cyfnod y brwsio daeth cyfnod y siyntio efo werthu teis. Dwedais hanes Jac a Karachi Huw Evans a Hywel yn rhan o fy nyletswyddau. wrtho a dyma fo’n dweud, “I too come from Cyfarfod â Gweinidog Enwog Dyna waith oedd â chyfrifoldeb mawr wrtho a Karachi boss, but we don’t do it like that hefyd yn un a allai fod yn beryglus. Er gwaethaf there,” meddai gan gyfeirio at angladd Jac yr Bûm yn gweithio mewn dwy siop barbwr hynny roedd o’n waith pleserus ac yn waith y Ynys, “we burn the bodies in Karachi boss.” cyn ymuno â’r relwê, yn gyntaf yn Siop Tomi gwnes i ei fwynhau i’r eithaf. Rydw i’n cofio un Mae’n debyg bod yr amlosgfa wedi dod Jones yn Windsor House, Bethesda ac yna bore ar ôl bod yn siyntio’n galed, mi es i draw am yn gynt i’r India nag i Lanfair yn Neubwll. yn Siop W.T Lewis, Elwy House, Caergybi. Ar baned o de i ystafell y porteriaid ar y platfform Rhyfedd o fyd onide? ôl cael ’madael â lifrai’r fyddin dwi’n cofio’r ‘lawr’. Yn ôl yr arfer, roedd yr ystafell yn orlawn i'w barhau amser pan ddechreuais i weithio fel porter gyda phorteriaid y nwyddau a phorteriaid y traffig neu gludydd ar stesion Caergybi fel ddoe. i gyd yn cael eu paned. Yna, dyma Wil Rhosneigr * Y gweinidog a grybwyllir uchod oedd ‘Y Un o fy swyddi cyntaf oedd gorfod brwsio’r yn fy nghyfarch gyda gwên fach slei ar ei wyneb Diwyd Fugail’ sef y gweinidog a gollodd ei platfform ‘lawr’ neu’r ‘down platform’ fel y’i ac meddai, “Rwyt ti wedi bod yn yr India do, Wil,” swydd oherwydd ei frwydr dros y faciwîs gelwid. Yn rhyfedd iawn, ar y bore cyntaf “Wel, do,” atebais innau, ac ar hynny yn ei gapel ym Methesda yn ystod yr Ail hwnnw pwy ddaeth allan o’r cerbyd gyferbyn dyma Jack yr Ynys yn codi oddi ar ei lacer a Ryfel Byd. Ysgrifennwyd holl hanes y saga â fi ond y Parchedig Thomas Arthur Jones,* gofyn,”Yn lle yn yr India Wil?” drist honno gan ei ferch, Marion Arthur, yn cyn-weinidog Capel Jerwsalem, Bethesda. “Yn Karachi, Jac, “meddwn i. y gyfrol, Y Diwyd Fugail a Helynt y Faciwîs Dyma fi’n ei gyfarch, “Bore da Mr Jones,” “Ym mha ran o Karachi felly?” gofynnodd. (Gwasg y Bwthyn). meddwn i. “Bore da,” meddai yntau. “Mae’n amlwg nad ydach chi’n fy ’nabod i, syr,” meddwn innau. “Ydw i fod i’ch nabod chi?” gofynnodd y Englynion a luniwyd Er Cof am William Williams gweinidog a golwg braidd yn hurt ar ei wyneb. er cof am Wil Bach, O’i gur gaiff groesi’r gorwel, – gwyliwr lein “Wel, y fi ydy’r Wil oedd yn arfer torri eich geilw’r lamp ddiogel; gwallt yn Siop Tomi ym Methesda cyn y Caergybi o’r braw i’r orsaf dawel rhyfel,” meddwn i. Derbyniwyd yr englynion canlynol a’r yma mud mae Wil a’r Mail. “Wel, Wil bach, be wyt ti’n wneud yn fan cyflwyniad iddynt gan Richard Llwyd hyn?” meddai. Jones, brodor o Landygái sy’n byw ym I’w gyd-ddyn rhoes adduned - o lwyfan “Trio gwneud fy ffortiwn ar y relwê, Mr Methel, Caernarfon. o lafur hyd ludded; Jones,” atebais. Deuthum i adnabod Wil yn 20 mlynedd o’r graig naddwyd ynddo’r gred, Ar ôl cael ymgom felys am y dyddiau difyr olaf ei fywyd pan fyddwn yn pregethu yn cymwynas yw cymuned. a fu yn Nyffryn Ogwen, a chyn iddo ymadael, rheolaidd yng Nghapel Hebron, Caergybi. cydiodd y gweinidog yn dynn yn fy llaw gan Yn nhŷ Wil ac Eluned byddwn yn cael Ers y Creu bu amheuon - yn naddu ddweud gyda gwên, “Mae ’na gryn wahaniaeth cinio, te, a sawl sgwrs uwch hen luniau ein haddo fel cynion; yn seis dy frwsh di heddiw, Wil.” o Ddyffryn Ogwen. Fe ddarllenwyd yr hoelion ffydd i Wil yn ffon, Wrth gwrs, roedd hynny’n berffaith wir gan englynion gennyf yn ei angladd yng a›r eli drwy’r treialon. fod gwahaniaeth mawr rhwng maint brws Nghapel Hebron,ar 23/06/2011. siafio Siop y Barbwr a brws sgubo platfform Fel y mae’r englynion yn awgrymu, fel Un dilyw iddo’n dyled, - gŵr ar ras yr LMS. Wil y Lein roeddwn i yn ei adnabod (Bocs gŵr Y Rhwyd a’r deyrnged; Mi fûm yn dilyn y brws am tua chwe mis ac Signal y Fali) nid fel barbwr. yn rhydd fel llencyn y rhed mi gefais lawer o hwyl wrth wneud y gwaith at y lein, at Eluned. hwnnw, a dwi’n cofio un digwyddiad doniol Richard Llwyd Jones R.Ll.J. pan oedd ciw hir un tro yn aros i fynd drwy’r 15 Llais Ogwan | Mawrth | 2021

Côr y Penrhyn gan Derfel Roberts

Yn y rhifynnau cynnar o Lais Ogwan yn ystod y saithdegau, arferai’r diweddar Ernest Roberts ysgrifennu colofn fisol i Lais Ogwan o dan y pennawd ‘Cerrig Mân’. Roedd y penodau hynny’n llawn o wybodaeth ddifyr am hanes y dyffryn hwn ac am y digwyddiadau a’r cymeriadau oedd yn rhan o dapestri lliwgar y dyffryn yn y gorffennol. Brodor o Ddyffryn Ogwen oedd yn byw ym Mangor oedd Ernest Roberts ac roedd ganddo afael ardderchog ar yr iaith Gymraeg a’i mynegiant. Roedd ei swydd fel gweinyddwr yn y Coleg Normal ac fel ysgrifennydd Llys yr Eisteddfod Genedlaethol tan 1971 wedi CLOC LLECHEN 1893 meithrin ynddo feddwl trefnus oedd yn golygu bod graen a dilyniant i’w golofnau. Mr Keith Roberts a’i deulu o Swydd Stafford yn cyflwyno’r cloc a wnaed o lechen yn ôl i aelodau’r côr Y mis hwn rydyn ni’n dyfynnu o erthygl a presennol yn 2011. Dyma’r cloc a roddodd aelodau’r côr a aeth i Chicago yn 1893 i Wm. Gray, taid Mr Roberts, am ei waith fel trefnydd a thrysorydd y daith. Gw. yr hanes gan Ernest Roberts. ysgrifennodd Ernest Roberts ar gyfer rhifyn Mawrth 1976 yn adrodd hanes y côr yn mynd i Ffair Fawr y Byd yn Chicago yn 1893. David Davies, Goruchwyliwr y Chwarel yn ar ei bwrdd wedi llwyr berswadio Grace, ei Golygwyd ac addaswyd rhannau o’r erthygl. ddiweddarach. Cyfrannodd Arglwydd Penrhyn wraig, a ofnai amdano ar y moroedd geirwon, Mil o ddoleri oedd y wobr gyntaf yng £300 tuag at dreuliau’r côr a chodwyd y y byddai’r llong yn mynd gyda’r glannau a’r nghystadleuaeth y corau yn Eisteddfod Ffair gweddill o’r arian trwy gynnal cyngherddau. côr yn dod i’r lan bob nos i gysgu. Pylodd Fawr y Byd. Dyma swm anhygoel yn 1893 pan Enw swyddogol y côr oedd Penrhyn & Dinorwic atgofion am y côr ond daeth atgofion Jacob oedd cyfartaledd cyflog gweithiwr cyffredin o Choir gan y cynhwysai bigion o leiswyr Chwarel Williams yn rhan o lên gwerin ein bro. dan £1 yr wythnos. Roedd y swm hwn gyfystyr Dinorwig. Cynhaliodd y côr ei gyngerdd olaf Cystal i ni gofio hefyd bod Grace yn perthyn â £200 yn 1976 yn ôl Ernest Roberts, ond cyn hwylio yn Hope Hall, Lerpwl a theithiodd y i genhedlaeth a gofiai’r ‘City of Glasgow’ yn gwrthbwyso hynny roedd y gost i’r côr o bariton enwog, Ffrancon Thomas, yno o Lundain pan suddodd y llong honno yn 1854 a cholli deithio ac aros yn America yn £1,200. i wasanaethu ei gyd-ardalwyr yn rhad ac am ugeiniau o chwarelwyr ifanc o’r Penrhyn a Fe gofia darllenwyr Llais Ogwan i’r côr ddim. Uchelfannau’r cyngerdd hwnnw, medd Dinorwig oedd wedi cefnu ar fryniau Arfon i presennol fynd yn ôl i Chicago union gan gohebwyr y dydd, oedd unawdau Ffrancon geisio gloywach nen dros Fôr Iwerydd. Draw mlynedd yn ddiweddarach yn 1993. Davies, y gynulleidfa’n codi i orfoleddu’r tri yn Racine, Wisconsin, ’roedd David Jones, datganiad a fynnodd eu cael o’r ‘Pilgrims’ gan Bryn Llys yn disgwyl am ei frawd a dyma’r Côr Ffair Fawr y Byd y côr, a’r ddeuawd ‘Arwyr Cymru Fydd’ gan llinellau (digon trwsgl efallai) o’i alargan: O’r holl gorau a fu ym Methesda, mae’n debyg Denorydd y Bryniau a David Gordon Williams. mai am y côr meibion a aeth i Ffair Fawr y Coffa hyfryd am y ddau ’mhen blynyddoedd ‘Ebeneser a Bethesda Byd yn Chicago yn 1893 y bu’r mwyaf o sôn wedyn yn pyncio’r ‘Arwyr’ a ‘Y Ddau Wladgarwr’ Sy’n cynhyrchu llefau gant, amdano a hefyd dyma’r côr y cafodd cymaint ar ŵylnos Calan yng nghyngherddau’r Clwb. Ail i’r llefoedd draw yn ‘Ramah’ o ramant ei wau amdano. ‘Mynd am byth’ i’r Roedd Tenorydd, erbyn hynny, yn frenin congl Cân Rahel ar ôl ei phlant. Mericia fyddai pobl yn y cyfnod hwnnw ond y bwrdd draffts y Clwb a Defi Gordon yn cadw’r Llandegai a thref Caernarfon tro hwn dyma griw o ddynion ifanc yr ardal siop a’r caffi cysylltiol â’r Clwb. Sy’n parhau o’r aethus glwy’ yn trefnu i fynd yno am fis. Cynhaliwyd y Drannoeth y cyngerdd yn Hope Hall, Am ryw blant aeth i’r gwaelodion Ffair (World Exhibition) i arddangos cynnyrch hwyliodd y côr ar y llong ‘Vancouver’ am Fel nas gwelir monynt mwy.’ diwydiannol a dyfeisiadau diweddaraf America. Roedd Jacob Williams, Graig Lwyd, i'w barhau America. “Y ffair fwyaf mawreddog yn hanes y byd gwareiddiedig,” meddai’r Cenhadwr Americanaidd, papur Cymry America amdani. Roedd dros dair mil o Gymry yn byw yn Chicago yr adeg honno a hwy a drefnodd i gynnal eisteddfod mewn amffitheatr oedd â lle ynddi i gynulleidfa o saith mil o bobl. Y darnau prawf i gorau meibion heb fod dros 60 o leisiau oedd ‘Cambria’s Song of Freedom’ a ‘Chytgan y Pererinion’ gan Dr Joseph Parry ar eiriau David Adams, Gweinidog ‘Bethesda’. Mae’r ‘Pilgrims’, fel y’i gelwir, yn dal yn ddarn poblogaidd o hyd. Edward Broome, organydd Eglwys y Santes Fair ym Mangor, oedd yr arweinydd gyda Wm. Gray, prif glerc Swyddfa’r Cei, yn drysorydd a threfnydd. Cynorthwywr Wm. Gray oedd 16 Llais Ogwan | Mawrth | 2021

Cymeriadau’r Côr Llythyr Annwyl Ddarllenwyr

Cyfres yw hon sy’n rhoi ychydig o fanylion am Apêl Cronfa Glyndŵr yr Ysgolion Cymraeg aelodau Côr y Penrhyn. Yr aelod y mis hwn Mae Cronfa Glyndŵr yr ysgolion Cymraeg ydy Gerry Baker, Swyddog Marchnata’r côr. wedi lansio apêl ariannol. Gwaith yr Er nad ydy Gerry’n canu efo’r côr mae o wedi ymddiriedolaeth hon, a sefydlwyd yn bod yn gefnogwr brwd i bob gweithgaredd 1963, yw dosbarthu grantiau i gylchoedd o’n heiddo. Mae’n troi allan i bob cyngerdd a melthrin, ysgolion ac unrhyw fudiadau pherfformiad gan sefyll yng nghefn y neuadd eraill sy’n hyrwyddo addysg Gymraeg. neu’r eglwys i werthu nwyddau’r côr, boed Yn bennaf, dyfernir grantiau ar gyfer rheiny’n docynnau neu’n gryno-ddisgiau. Y adnoddau, gwaith hyrwyddo a darparu fo hefyd sy’n trefnu dyddiadau canu carolau i cyfleoedd i gyfoethogi profiad plant a godi arian at elusennau y tu allan i leoedd fel phobl ifainc o’r Gymraeg. Yn sgil pandemig storfa fawr Tesco ym Mangor, ac mae wedi COVID-19, y mae’r Gronfa wedi cyrraedd cyfrannu’n helaeth at drefnu teithiau tramor croesffordd lle mae cyfanswm y ceisiadau y côr. yn fwy na’r incwm y mae’r Gronfa yn ei godi yn flynyddol. Bu’n flwyddyn anodd 1. Beth ydy dy enw llawn? Gerry Baker iawn i gylchoedd meithrin ac ysgolion Gerry Baker yn ei ardd yn Llanfairfechan 2. Oed? 74 (Llun: Mair Baker) ac mae hynny wedi’i adlewyrchu yn y 3. Gwaith? Cadw tŷ gwely a brecwast ceisiadau y mae’r Gronfa wedi’u derbyn. gyda Mair, fy ngwraig. Cyn hynny, bûm Meddai Cadeirydd y Gronfa, Catrin yn ymgynghorydd tai ac yn gweithio i 11. Beth ydy dy farn di am ganu pop? Stevens, “Yn anffodus mae 2020-21, wedi Gynghorau Arfon a Gwynedd rhwng 1974 Dwi’n mwynhau pob math o fiwsig gan bod yn flwyddyn heriol i addysg Gymraeg a 2006. fod cerddoriaeth yn bwysig i mi. gyda chylchoedd meithrin dan warchae a 4. Lle wyt ti’n byw? Yn Llanfairfechan. 12. Oes gen ti atgof am ryw ymweliad mudiadau iaith dan straen. Er gwaetha’r 5. Un o le wyt ti’n wreiddiol? efo’r côr? Oes, mynd i Legends Blues anawsterau, maent yn benderfynol o ddal Dinas, Llanwnda. Club yn Chicago; perfformiad y côr yng ati. Diffyg adnoddau sy’n eu llesteirio, ac 6. Pa dri pheth fasa’n dy ddisgrifio orau? Nghadeirlan York Minster; ymweld o’r herwydd, mae wedi bod yn flwyddyn Parchus a phwyllog / Amyneddgar ar y â Washington DC; Efrog Newydd a’r heriol i’r Gronfa hithau, gyda galwadau cyfan / Positif. Bethesda Fountain yn Central Park, ac a gofynion yn llawer mwy niferus ac yn 7. Ers faint wyt ti’n efo’r côr? Ers tua 2005. wrth gwrs, cael mynd ar y cae efo’r côr uwch nag yn y gorffennol. Yn wir, mae’n 8. Pa lais wyt ti? Uffernol 1. yn Stadiwm y Principality adeg gêm rygbi argyfwng, ac nid ydym bellach yn gallu 9. Pam ddechreuaist ti ymwneud â’r côr? ryngwladol. ymateb i bob cais am gymorth er mor Nifer o ffrindiau’n aelodau ac eisiau bod 13. Pa ddiddordebau eraill sy gen ti y tu deilwng ydyw. yn rhan o’r gymuned, yn arbennig am fod allan i’r côr? Golff, Trenau (gwirfoddolwr “Un o’r grwpiau i fanteisio ar un o gan Mair gysylltiadau â Bethesda. Roedd ar reilffordd Eryri am gyfnod go hir) a grantiau’r gronfa yw Cylch Meithrin ei mam, Maggie Owen, yn gyn-nyrs yn theithio ledled y byd. Pontypŵl, Cylch Meithrin gorau Cymru ysbyty’r chwarel. 14. Oes yna rywbeth faset ti’n hoffi gweld yn 2A21. Medd yr arweinydd, Helen 10. Pwy ydy dy hoff berfformwyr cerddorol? y côr yn ei wneud? Mi hoffwn i weld y Greenwood, “Fe gawson ni grant gan Cant a mil ohonyn nhw gan gynnwys Côr côr yn cynnwys rhai o fy ffefrynnau i ar Gronfa Glyndŵr i brynu tocynnau I fynd y Penrhyn wrth gwrs. Yn y byd clasurol eu CD nesaf, e.e. Yma o hyd, (D. Iwan) i weld Sioe Rwtsh Ratsh Rala Rwdins yn mae Andrea Bocelli ac Ivan Rebroff yn Chwarelwr (John ac Alun) a Ceidwad y Theatr y Borough yn Y Fenni. Roedd hwn apelio; yn Gymraeg fy ffefrynnau ydy Goleudy (Bryn Fôn) ac o bosib’ fersiwn yn gyfle gwych i’r plant a’u rhieni weld Dafydd Iwan, Hogia’r Bonc a Bryn Fôn Gymraeg o You’ll Never Walk Alone sioe fyw yn Gymraeg. Roedd y tocynnau ac yn y byd poblogaidd dwi’n mwynhau (Gerry & the Pacemakers). yn eithaf drud a fyddai pawb ddim wedi Dire Straits a Queen ymhlith llawer o rai 15. Unrhyw sylw arall yn ymwneud â’r côr? gallu fforddio dod gyda ni heb y cymorth eraill. Dim ond diolch i’r côr am fy nioddef yma.” cyhyd a gobeithio y cawn wared â’r Gwneir yr apêl yn enw Llywydd Covid-19 yn fuan. Anrhydeddus y Gronfa, sef Cennard Davies, ac mae’n agored tan 30 Ebrill. Am fanylion pellach, dylid cysylltu â Mrs Catrin Stevens, y Cadeirydd, ar y ffôn: 01792893410 neu e-bost: Catrinstevens@ outlook.com Gellir cael mwy o wybodaeth am y Gronfa trwy edrych ar http://www. cronfaglyndwr.cymru

600763 neu 07708 008051 17 Llais Ogwan | Mawrth | 2021 Blas ar Iaith Pesda Colofn Cynhwysiad Digidol “Dwˆad i mi, lle ma' Cwil wˆan?” “Nath o 'm symud i Pen, dwˆad?” gan rywun arall. Dilynwch y cyfarwyddyd Peidiwch â hynny ymhob achos, ac os ydi Ebay neu fanc Mae’n arferiad cyffredin i gymdeithas yn cysylltu, logiwch i mewn trwy’r ffordd dalfyrru ac ystumio enwau lleoedd wrth eu arferol, ac nid trwy glicio ar ddolen mewn defnyddio ar lafar, a dydi Dyffryn Ogwen choelio’r e-bost. Yr hyn sydd wedi dod yn gyffredin yn ddim gwahanol yn hyn o beth. Dyma i chi y flwyddyn ddiwethaf yw e-byst ffug yn honni rai sy’n rhan o iaith bob dydd yr ardal: e-byst ffug eu bod yn dod o’r Gwasanaeth Iechyd yn Pesda/Besda (Bethesda) cynnig brechlyn neu gysylltu ynghylch profi Llan (Llanllechid) Un o’r pynciau pwysicaf yr ydym yn rhoi canfod ac olrhain. Peidiwch â chymryd sylw Llan’gai (Llandygái) hyfforddiant yw diogelwch ar y we – pwnc ar ddim byd sy’n dod trwy e-bost yn unig! Tal’bont (Talybont) sy’n cael ei ystyried yn allweddol wrth helpu Cyngor arall pwysig yma yw i sicrhau Mynydd (Mynydd Llandygái) pobl i fagu hyder ar y we. Mae’r cyfnod fod ganddoch gyfrineiriau sy’n ddiogel. Pen’groes (Penygroes – y rhan o Dregarth pandemig wedi denu twyllwyr o bob math i Yn aml na pheidio, mae gennym lawer o rhwng Pen-gamfa a fferm Penygroes. gymryd mantais ar bobl hŷn yn arbennig. Yng gyfrifon gwahanol efo Tesco, BT, EE, Next Roedd Capel Penygroes yng nghanol ngwledydd Prydain yn 2019-20, llwyddodd ac yn y blaen ac mae’n hawdd anghofio y rhan hon. Er mwyn gwahaniaethu, twyllwyr i ddwyn £5.4 miliwn gan bobl ar cyfrineiriau gwahanol, a’r demtasiwn yw i cyfeirid at Benygroes, Dyffryn Nantlle fel y we, a dyma faes sy’n profi’n ffrwythlon i gadw’r un cyfrinair at bob un. Ond peidiwch Pen’groes Llanllyfni.) ddrwgweithredwyr oherwydd ein bod yn â gwneud hynny oherwydd os ydi haciwr Bont’tŵr (Pont y Tŵr) gwneud mwy a mwy ar y we erbyn hyn. yn cael mynediad i un o’ch cyfrifon, yna, Ty’n’maes (Ty’n y Maes) Yn union fel dysgu gyrru, mae’n bwysig mae’n agor y drws i’r cyfrifon i gyd. Ceisiwch C’neddi (Carneddi) eich bod yn dilyn arfer da ar y we – mae’r amrywio ar y cyfrinair a chael rhif, llythyren Bont (Bont Uchaf) ffaith eich bod yn gallu gyrru car yn agor fawr, symbol, dau air cwbl anghysylltiedig, Pen-llyn (Pen Llyn Ogwen) posibiliadau i chi fentro i ble bynnag y geiriau Cymraeg o fewn y cyfrinair. Ewch i Gallon-grydd (Caellwyngrydd) mynnoch, ond mae’n rhaid dilyn y rheolau a howsecureismypassword.net i wirio os ydy Clwrion/Crwrion (Cororion/Creuwyrion) bod yn wyliadwrus rhag y peryglon. Dyna’r eich cyfrinair yn ddigon diogel. Peidiwch â Pen’bryn (Penybryn) union feddylfryd sydd phoeni, mae’r wefan yma Nant (Nant Ffrancon) angen wrth fynd ar y yn gwbl ddiogel! Pen-braich (Pen Braichmelyn) we er mwyn bod yn Wrth brynu nwyddau Nant Fach (Nant y Gilfach Felen) ddiogel. Mae’n agor byd ar y we, mae’n bwysig Afon Genllys (Afon Gerrig Henllys) newydd cyffrous i chi, gwirio os oes gan y wefan Foel (Moel Faban) ond rhaid bod yn ddiogel honno dystysgrif https:// Chwarel Bryn (Chwarel Bryn Hafod y Wern) oherwydd mae profiadau neu os yw’r symbol clo Chwarel Cae (Chwarel Cae Braich y Cafn gwael yn gallu bod yn yn bresennol, mae hwn – enw gwreiddiol Chwarel y Penrhyn. Ni glec i hyder, a’r peth olaf fel arfer wedi ei leoli o chlywir yr enw hwn yn cael ei ddefnyddio yr ydych chi eisiau ydi flaen cyfeiriad y wefan ar lafar heddiw.) hynny. fel arfer ar dop ffenest Beth sy’n gyffredin y porwr. Mae’r rhain yn Mae’n digwydd hefyd efo enwau lleoedd y iawn ydi e-byst ffug (phishing yn Saesneg). angenrheidiol i nodi bod y safle yn ddiogel i tu allan i’r ardal. Dyma rai: Os oes gennych chi gyfrif e-bost, mae’n drosglwyddo arian arni. fwy na thebyg eich bod wedi derbyn un o’r Cofiwch hefyd sicrhau bod yna feddalwedd Abar (Abergwyngregyn) rhain yn sicr. Beth ydyn nhw? E-byst ydynt gwrth-feirws ar eich cyfrifiadur – mae’r rhain Llanfar (Llanfairfechan) fel arfer yn ffugio eu bod wedi dod gan eich i’w cael am ddim, felly peidiwch â chymryd Pen (Penmaenmawr) banc, BT, Amazon, o’r swyddfa dreth, gan yr abwyd a thalu am un, na thalu am fersiwn Llanbêr (Llanberis) y gwasanaeth iechyd, Ebay, paypal ac yn y arall mwy ‘cynhwysfawr’. Borth (Porthaethwy) blaen ac yn y blaen. Y ffordd fwyaf cyfleus Felly, ydi, mae yna beryglon yn bodoli, fel Blaena/Stiniog (Blaenau Ffestiniog) a hawdd yw i leidr ddwyn eich pres yw i chi ym mhob dim ac mae’n bwysig nodi bod y C’narfon (Caernarfon) wirfoddoli eich pres iddynt neu roi’r ‘allwedd’ rhan fwyaf o dwyll yn parhau i ddigwydd Betws (Betws y Coed) iddynt. Beth maent yn chwilio amdano yn dros y ffôn. Ond yr hyn sy’n bwysig yw os Port (Porthmadog) fan’ma yw eich manylion banc neu fanylion ydych chi’n ymwybodol o’r peryglon ar y Bliwmaras (Biwmares; ni chlywir yr personol. Os y cewch chi e-bost gan eich we, mae’r syniad o fynd ar y we yn llawer ynganiad hwn erbyn heddiw.) banc, sy’n gofyn am ddiweddaru eich llai pryderus. Am ragor o wybodaeth manylion personol neu’n gofyn i chi glicio ar ewch i https://wales.getsafeonline.org/ Mae yna hefyd enghreifftiau o lurgunio y ddolen o fewn yr e-bost, peidiwch da chi Byddwch yn ddiogel ar y we, byddwch enwau, fel y canlynol: â gwrando arnynt. Mae’r banciau i gyd yn yn ofalus ac fe fydd y profiad wedyn yn rhybuddio eu bod byth yn cysylltu gyda chi gwbl bleserus. Yn y bôn, cofiwch fod yn Pant-drein (Pant Dreiniog) trwy e-bost yn gofyn am fanylion personol. wyliadwrus ar y we – a pheidio â gwneud Braich-mêl (Braichmelyn) Os ydych wedi derbyn e-bost gan Amazon, penderfyniadau byrbwyll. Bont Ogs (Pont Ogwen) er enghraifft, yn dweud fod pecyn ar ei ffordd Os ydych chi’n rhan o fudiad neu mewn Llyn Ogs (Llyn Ogwen) i rywun arall, y cyngor gorau yma yw i fynd oed neu’n gweithio gyda phobl mewn oed Llyn Dunt (Llyn Deintur) yn uniongyrchol at wefan Amazon a logio ac angen cymorth digidol, mae croeso i chi Llyn Droell (Llyn Droellen) fewn yn fan’no, a wedyn mi fedrwch chi e-bostio am gymorth, hyfforddiant a chyngor weld os oes yna eitem wedi cael ei brynu [email protected] 18 Llais Ogwan | Mawrth | 2021 Negeseuon Ewyllys Da gan y plant Llythyr Annwyl Ddarllenwyr, Cafwyd ymateb arbennig i gystadleuaeth ddiweddar Menter Iaith Bangor (ar y cyd DIOGELWN â Bangor yn Gyntaf ac Arwerthwyr Tai - cynllun newydd i ddiogelu enwau Dafydd Hardy) i greu Neges Ewyllys Da Cymraeg ar dai ar gyfer 2021. Hoffwn, trwy gyfrwng eich colofn lythyron, Cystadleuaeth ar gyfer plant ysgolion dynnu sylw eich darllenwyr at gynllun cynradd Bangor a Dyffryn Ogwen oedd newydd o’r enw DIOGELWN y mae hon ac roedd y posteri a ddaeth i law i Cymdeithas yr Iaith wedi’i lansio. gyd o safon uchel iawn. Llongyfarchiadau Bwriad y cynllun yw diogelu enwau mawr i bawb wnaeth gystadlu, ac yn Cymraeg ar dai er mwyn cenedlaethau’r enwedig i’r saith a ddaeth i’r brig – dyfodol. mae pob un yn ennill llyfrau gan Wasg Mae’r syniad sydd wrth wraidd y cynllun Carreg Gwalch a phecyn hwyl. Rydym yn un syml iawn, ac yn berthnasol i bawb yn bwriadu arddangos y posteri ar sy’n byw yng Nghymru ac sy’n berchen ar Stryd Fawr Bangor unwaith y bydd dŷ ag enw Cymraeg. rheolau Covid-19 wedi’u llacio. Ond yn y cyfamser, dyma’r saith poster buddugol • Os ydych ar fin gwerthu eich i bawb gael eu gweld. Gobeithio y daw’r tŷ: gallwch ofyn i’ch cyfreithiwr negesuon am well flwyddyn eleni yn wir! gynnwys cymal penodol yn y Ifan Cai Hughes, Ysgol Llanllechid, gyda’i wobr. cytundeb gwerthu er mwyn atal prynwyr a’u holynwyr mewn teitl rhag newid yr enw yn y dyfodol. • Os nad ydych yn bwriadu gwerthu’ch tŷ: gallwch ddiogelu’r enw trwy lofnodi a chofrestru cytundeb (gyda chymorth eich cyfreithiwr) er mwyn atal prynwyr neu gymyndderbynwyr o dan eich Ewyllys chi a’u holynwyr mewn teitl rhag newid yr enw yn y dyfodol.

Mae’r dogfennau perthnasol (sydd wedi’u paratoi gan ein cyfreithwyr) ar gael ar wefan y Gymdeithas i’w lawrlwytho. Ewch i cymdeithas.cymru/diogelwn (neu Honey Jones, Ysgol y Garnedd Nest Durrant, Ysgol Llanllechid gallwch ffonio 01970-624501 a gallwn anfon y dogfennau atoch trwy’r post).

Yn gywir, Mabli Siriol Cadeirydd

Llinos Ball, Ysgol Llanllechid Angharad Ball, Ysgol Llanllechid

Ifan Cai Hughes, Ysgol Llanllechid Efa Owen, Ysgol y Garnedd Seren Lois Roberts, Ysgol Pen-y-bryn 19 Llais Ogwan | Mawrth | 2021

aderyn Yng llwynog Tregarth Olwen Hills (Anti Olwen), 48 Bro Syr Ifor, Tregarth  600192 nghwmni’r Angharad Williams, 23 Ffordd Tanrhiw, Tregarth  601544 adar Cydymdeimlo Mynwent Coetmor, Bethesda. Bu farw Emyr Roberts, Cydymdeimlwn gyda theulu Ffordd Ffrydlas, Bethesda, a James Anthony Dean, Waen y chydymdeimlwn gyda theulu Pandy fu farw ar Chwefror 21 yn Ffarm Dob, sef ei fab Nigel a’i 71 oed. Bu James yn gweithio briod Sioned a’r plant Gwenno a am flynyddoedd yn Ffatri Iestyn a gweddill y teulu. Bradite, Coed y Parc. Anfonwn ein cofion a’n cydymdeimlad Gwella â’i briod Judy a’r genod Kate Anfonwn ein cofion at Beti a Sarah. Bu ei angladd yn Morris, Ffordd Tanrhiw, sydd Amlosgfa Bangor ar Fawrth 8. Os bydd llwynog o gwmpas, bydd yr aderyn hwn yn sboncio o graig wedi treulio cyfnod yn Ysbyty i graig yn galw’n rhybuddiol. Mae'n nythu mewn llwyn neu ymysg Gwynedd ac Ysbyty Penrhos, Daeth y newyddion trist am creigiau ac mae i'w weld ar dro yng nghymoedd crog Nant Ffrancon. Caergybi, ond sydd bellach ym farwolaeth Sarah Griffiths, Mhlas Ogwen, Bethesda, Daliwch Ffordd Tanrhiw fu farw yn Mae gan wahanol ardaloedd eu henwau benodol eu hunain ar adar i fendio, Bet. 76 mlwydd oed, ar Chwefror ein gwlad, a cheir rhestrau ohonynt yn y ddau lyfr hynod ddiddorol a 24, adref yn ei chartref. defnyddiol, Enwau Adar gan Dewi Lewis a Llyfr Adar Iolo Williams. Yn Profedigaeth Cydymdeimlir gyda Tecwyn ei naturiol, nid yw pob enw lleol wedi ei gynnwys ynddyn nhw. Dyma i chi Ar Chwefror 18, yn ei chartref g r, a’r plant Gary, Rhian, Dylan enwau lleol Dyffryn Ogwen ar rai o’n hadar, efo’r enwau safonol yn dilyn: ŵ 18 Maes Ogwen, bu farw Mary a John, a’i brawd Terence. Bu ei • aderyn llwynog (mwyalchen y mynydd) Griffiths. Cydymdeimlwn gyda’i hangladd ym Mynwent Pentir ar • iâr fynydd (grugiar) g r Keith a’r plant Timothy Fawrth 10. Pob cydymdeimlad • y genlli goch (cudyll coch) ŵ a Rachel a’r yr, Leon. Bu’r hefo chi fel teulu yn eich hiraeth • asgell fraith (ji-binc) ŵ angladd yn ei chartref ac yna ym ar ôl Sarah. • aderyn naw (troellwr; yr eglurhad am yr enw aderyn naw ydi y bydd ei alwad – fel sŵn rîl genwair – i’w chlywed yn glir wrth iddi dywyllu tua naw o’r gloch ar nosweithiau tawel ym mis Mai.) • pigfelan (mwyalchen/aderyn du pigfelen) • gwalch glas (hebog tramor) Cadwch • asgell aur (nico) • mwyalchen y dŵr (bronwen y dŵr/trochwr) yn saff • bronfraith fawr (brych y coed) • llwyd y berth (llwyd y gwrych)

sefydliad ble eu gosodwyd yn fel Tystysgrif Perfformiad un o’r sefydliadau dderbyniodd cael y trydan a gynhyrchwyd Ynni, cytundebau prydlesu osodiadau solar gan Ynni Ogwen Llythyr ac a ddefnyddiwyd ganddynt to a gwerthu trydan, arolwg i werthuso’r effaith mae’r paneli Annwyl Ddarllenwyr, yn llawer rhatach. Pawb ar eu strwythurol, trefniadau derbyn solar wedi ei gael. Y flwyddyn Heuldro Ogwen hennill. FiT gan gyflenwr trydan, mesur nesaf efallai? Saff yw dweud, Oeddech chi’n ymwybodol Yn wreiddiol roedd 15 a monitro, bilio, cytundebu gyda p’run bynnag, bod y gosodiadau o gynllun Heuldro Ogwen sefydliad wedi cael eu cyn- gosodwr yn ogystal â sicrhau yn adlewyrchiad o barodrwydd weithredwyd gan Ynni Ogwen gofrestru ar gyfer Feed In Tariff yswiriant a chyllideb. Aeth y sefydliadau cymunedol a flwyddyn yn ôl? (FiT) cyn i’r cynllun hwnnw ddod gwaith yn ei flaen yn eithaf. Bu chymdeithasol Bethesda i Roedd Ynni Ogwen yn cynnig i ben. Am wahanol resymau, 6 mân gamgymeriadau ar hyd y weithredu er lles eu cymunedau gosod paneli solar ar doeau safle aeth ymlaen â’r cynllun, sef ffordd a dysgwyd gwersi. a’u hamgylchedd, a bod gwaith sefydliadau cymunedol a Clwb Rygbi Bethesda, swyddfa Cafodd y gwaith ei gwblhau Ynni Ogwen yn cael ei drafod chyhoeddus ym Methesda gyda’r Partneriaeth Ogwen, Neuadd ar amser (bron iawn) ac o fewn ledled Ewrop fel ymarfer da ym bwriad o leihau ôl troed carbon Ogwen, Clwb Criced a Bowlio y gyllideb (ddiwygiedig) ac yna, maes ynni cymunedol. y safle, lleihau eu biliau trydan Bethesda, Y Llyfrgell, a’r Caban pan oedd yn amser eistedd Yn gywir, a dangos esiampl i aelodau, Cysgu yn y Gerlan. yn ôl i adolygu, man addasu a Wil Parry defnyddwyr ac ymwelwyr. Cafwyd cymorth gan gwmni gwerthuso ... trawodd y pla! The Green Valleys Y syniad oedd i Ynni Ogwen Datblygiadau Egni Gwledig Mae’r flwyddyn ddiwethaf, y ECCO, Interreg Gogledd Orllewin osod, cysylltu a gweinyddu’r (DEG) a phrosiect ECCO, cloi a’r cyfyngu, wedi cael effaith Ewrop gosodiadau solar; y byddai cynllun Interreg Gogledd bersonol arnom i gyd ac ar Ynni Ogwen, perchnogion Orllewin Ewrop (trwy gwmni fusnesau, yn enwedig busnesau y gosodiadau, yn adennill The Green Valleys) i reoli, cymdeithasol eu natur ble eu buddsoddiad drwy’r FiT cydlynu a gweinyddu’r prosiect mae pobl yn ymgynnull neu’n (Feed in Tariff); ac y byddai’r gosod a chomisiynu. Pethau ymweld. Anodd felly i unrhyw 20 Llais Ogwan | Mawrth | 2021 CHWILA R

CHWILAIR MAWRTH A A W C T F H R I A B E R D A R O N E J L C M B A R H V B H X J U I S V S H E I Trefi a M D G V H E E A M D W H U Z M X V A D D Phentrefi N A O P A U R F R A R T H O G Q U S O F R P Y L Q Z G N O L R H C U M W N O Y R Cymru I A S Z W U T F A R E D X U P W R H C Q H H W E H Y O Y E R Y C E G E O M H E P Yn y Chwilair y mis yma mae ENWAU DEUDDEG TREF NEU T C T C B B D C U U F S H J P L T M I V BENTREF YNG NGHYMRU i’w canfod, V A D C B B F D R F O O G J V I I R R X Mae un cliw wedi ei ddangos yn barod. A oes modd i chwi ddod o hyd I B D M H T T O E S K O N P W R C M K C i’r gweddill? (Mae LL, CH, DD, TH, B S I O R C W X V L R Y H S T M R E F Y acyb yn un llythyren yn y Gymraeg, ond i bwrpas y Chwilair dangosir J Y H D Z H I B C W A O S C R A I X N I hwynt fel dwy lythyren ar wahân). N W C L X J R J M B W N T E X I M D X K NID OES ANGEN ANFON ATEBION AR GYFER Y CHWILAIR YMA. UN I’CH U L E F U P F C Q Y O I L F E L R Z Q R DIDDORI YN UNIG YW. H G L O C T E D G W S L Z E B E E A J K Dyma atebion Chwilair Chwefror: R E L J C L R N L R V O G J P H W P G S Dwyn i Gof a Dyna i Gyd; Y Faciwi; Afal Drwg Adda; Byd Moc; Elystan E O N W B E T W S G A R M O N L J J Q U Atgofion Oes; Tuchan o Flaen Duw; A L A F S V T X E U G H S L Z L E A F X Pleserau Plismon; Straeon Harri Bach; Bois y Loris; Y Lôn Wen; Merch C I L W T Z H K V A G B N K A W D S I K o’r Cwm. O G L D H B S I U R O X A G X P R A E E

“Gwella Cartrefi, Newid Bywydau” Dros 60oed? Angen cyngor ar addasu neu drwsio eich ty?ˆ Ffoniwch am fwy o wybodaeth 0300 111 3333

Gwasanaeth a reolir gan 21 Llais Ogwan | Mawrth | 2021 Y CLWB BOWLIO Colli aelod amlwg a phoblogaidd Tristwch o’r mwyaf i dimau bowlio Bethesda Mhrestatyn, a mawr y tynnu coes a’r herian yw gorfod nodi marwolaeth Emyr Peris fyddai’n digwydd ar dripiau felly. Bu Emyr Roberts, 11 Ffordd Ffrydlas. Roedd Em wedi yn aelod o’r Clwb Criced a Bowlio am amser bod yn aelod poblogaidd gan bawb o dimau maith yn ystod ei gyfnod fel peiriannydd yn y canol yr wythnos a thimau penwythnos y chwarel ac wedi iddo ymddeol, a bydd bwlch Clwb Bowlio. mawr ar ei ôl yn y gymdeithas arbennig Roedd o’n arbennig o hoff o chwarae efo’r honno. tîm hŷn a bu’n chwarae’n gyson iddynt dros Estynnwn ein cydymdeimlad dwysaf at nifer o flynyddoedd. Yn y gaeaf roedd o’n Margaret, ei briod, ac at ei blant a’r teulu i mwynhau teithio i chwarae bowls dan do ym gyd yn eu profedigaeth.

Plaid Lafur Dyffryn Ogwen Cymerodd nifer o aelodau’r dyffryn ran yng newyddion am brysurdeb y llywodraeth e.e. Nghyfarfod Blynyddol Plaid Lafur Etholaeth bydd y targed o greu ugain mil o gartrefi Arfon ym mis Chwefror ar Zoom. Etholwyd fforddiadwy newydd yn cael ei gyrraedd cyn Godfrey Northam (Rachub) yn gadeirydd a mis Mai, a bydd nifer o gynghorau yn treialu Tom Corns (Carneddi) yn is-gadeirydd. O hyn cyfyngu traffig i 20 milltir yr awr mewn ymlaen bydd yr aelodau’n canolbwyntio ar ardaloedd sydd â nifer sylweddol o dai. Wrth etholiad Senedd Cymru, sydd i fod ar ddechrau gymharu troseddau yn Rhagfyr 2019 efo mis Mai. Bydd yr etholiad yn wahanol am nad Rhagfyr 2020, roedd gostyngiad sylweddol ydy aelodau’r pleidiau’n cael cnocio ar ddrysau iawn yn y nifer o droseddau ac (yn wahanol a dosbarthu taflenni ar hyn o bryd. i Loegr) cyflwynwyd cynllun o brydau Mae gan Lywodraeth Lafur Cymru ysgol am ddim yn ystod gwyliau ysgol, a I hysbysebu yn uchelgais o weld 30% o’r gweithlu’n chyflwynwyd cynllun i ostwng treth cyngor i Llais Ogwan, gweithio gartref yn y dyfodol, a chafwyd bobl anghenus. Neville Hughes 600853

Gall patios droi eich gardd yn lle allanol i fyw, i ymlacio, mwynhau neu weithio tu allan

CLADIO PALMANTAU TOEAU LLORIAU WALIAU TIRLUNIO Mae Welsh Slate ar gael i brynu ar-lein ar www.ukstonedirect.com

Chwarel Penrhyn, Bethesda, Bangor Gwynedd, LL57 4YG Ffôn 01248 600656 22 Llais Ogwan | Mawrth | 2021 Pigiad Nyth y Gân gan Rob Evans Yn ystod mis Ionawr mi wnaeth y SAFFRWM Y GÂN AR Y MYNYDD Trwy’r rhew a’r gaeafwynt trwm – y daw hi O! am alaw o’r meini; ehedydd syniad fy nharo fi bod y gair ‘pigiad’ Yn daer yn yr hirlwm; O hyd yn telori; yn llawer gwell na’r gair Saesneg Yn effro daw y saffrwm Yn siŵr fe gawn drysori ‘jab’. Mae ‘jab’ yn awgrymu I roi lliw i’r tymor llwm. Rhyngom nawr beth glywsom ni. gweithred sydyn a diofal tra bod ‘pigiad’ yn awgrymu rhywbeth mwy gofalus a thyner. Dydi o ddim yn help bod ‘jab’ yn odli efo ‘stab’. Chi’n gweld, roeddwn i wedi cael y llythyr i ddweud ’mod i’n mynd i gael y pigiad yn ystod yr wythnosau canlynol ac i ddisgwyl y llythyr a fydd yn cadarnhau’r apwyntiad. Roedd fy meddwl i’n mynd yn ôl i fy nyddiau ysgol a’r diwrnod pan oedd y nyrs yn galw i roi injecshyn i ni. Dyna beth oedd o yn y dyddiau hynny, roedden ni’n cael injecshyn achos roedd hyn cyn EINIOES DYN RHWD i rywun benderfynu bydd y gair I ddyn rhoed amryw ddoniau – yn ei fyw, Mor dawel yw’r hen elyn, o’i gychwyn ‘pigiad’ yn llawer gwell. Doedd dim Rhoed i’w fyd rasusau; Mae’n goch ac yn felyn sensitifrwydd am y peth, roedd holl Iddo er rhif ei ddyddiau I lwyddo i droi sawl addurn blant y dosbarth yn sefyll mewn Onid braint ei fywyd brau. Yn foel yn y man a fyn. rhes ac yn gweld pob plentyn o’u blaenau yn gwingo mewn poen. NYRS EIN DDOE Os oeddech chi ar ddiwedd y rhes Mwyn ei gwên yma’n gweini, – yn gyfan O hyd mae’n llai cofiadwy; yn y cof roeddech chi wedi codi ofn yn Ei gofal a’i chwmni; Mae’n cau fel tae’r adwy; ddifrifol erbyn eich tro chi. O’i chalon daw haelioni, Y dedwydd a’r credadwy, Chi bobl ifanc! Does gennych chi Ac i’r gwan, hafan yw hi. O’r un tir y rhennid hwy. ddim syniad o faint oedden ni’n gorfod ei ddioddef! Y FALWODEN STÔL DRITHROED Mae pethau’n llawer gwell Hynod yw ffurf malwoden – a’i hystum, Hen stôl ar waith erstalwm, un â’i steil erbyn hyn wrth gwrs, ac roeddwn Mae’n ddistaw’n ei chragen Yn stond a di-godwm; Cyn llithro i’w hogof hen, Ei llun a’i symlrwydd llwm i’n edrych ymlaen at gael y peth I’w lloches dan y llechen. A’n dwg i oes y degwm. drosodd. Am chwech o’r gloch ar ddiwrnod olaf mis Ionawr Y WAWR Y GÂN ATGOFUS roeddwn i’n eistedd yn yr adeilad Tangnefedd a rhyfeddod – y wawrddydd, Machludo yn araf fu’r haul dros y môr yma oedd wedi cael ei addasu Mor hardd yn ei wiwdod; A gwrando fu’r gŵr ar gantorion y côr. ar gyfer marathonau o bigiadau. Enfawr o Dduw ei hanfod, Cymysgedd o leisiau’r chwarelwyr oedd ’rhain, Chwarae teg i’r Gwasanaeth Diledryw i’n byw a’n bod. Y baswyr yn drwm a’r gweddill yn fain. Iechyd, roedd y ffordd o weithio yn reit slic. Roedden ni i gyd yn Ar y gorwel annelwig – y llafnau’n Ei gario a gafodd gan eiriau un gân eistedd ar gadeiriau ar ddwy ochr Welw a llyfn am orig; Fu’n sôn am y tlodi a’r teulu oedd fân, yr ystafell hirsgwar a fi oedd y Tafod wineu gyntefig Streic fawr y pryd hynny a rwygodd y fro cyntaf yn y rhes. Dyma’r nyrs Ar fryn hyd gyrrau ei frig. Heb fawr ddim i’w fwyta o dan yr un to. yn dod ataf fi efo’i throli, tynnu clipfwrdd allan ac yn cadarnhau Ymyl o olau’n rhimyn, – yn hudol Fe redodd sawl deigryn yn aml gan rai fy enw a chyfeiriad ac ati, ac Yn ei wrid amheuthun, O orfod ymadael a gwagio eu tai, wedyn yn gofyn cwestiynau am A’i ôl brwd uwch ael y bryn Ac ail-ymgartrefu wrth lofa y cwm fy nghyflwr iechyd. Dw i’n falch Yn gwrel ar ei gorun. Ble roedd y gwaith yno mor galed a llwm. o ddweud fy mod i wedi ymateb Glwys ydyw’r dydd yn glasu – yn loyw Ni allwn anghofio y chwarel na’r graith pob un yn gywir ac fel gwobr am A glân ei risialu; A yrrodd sawl streiciwr ar deithiau mor faith. hynny ces i’r pigiad. Wedyn mi Lleufer ddi-staen yn taenu Mae’n dal i fod yma yr hanes o hyd nes i siomi fy hun, ia, mi nes i grio! Naws ei ddawns wedi’r nos ddu. A’r llechi yn gorwedd ar doeau drwy’r byd. Ond roeddwn i’n teimlo’n llawer gwell ar ôl i’r nyrs roi cwtsh i mi! Goronwy Wyn Owen Dafydd Morris Hen dric dw i’n gwybod, ond mae’n gweithio bob tro! 23 Llais Ogwan | Mawrth | 2021

Codi Tai yng Nghae Rhosydd

fflat 2 lofft; 19% angen ŷt 2 lofft a 14% angen tŷ 3 llofft. Mae’r ffigyrau uchod ar y Rhestr Tîm Opsiynau Tai yn cynyddu’n sylweddol pe bai wardiau cyfagos yn cael eu hystyried sy’n cynnwys Llanllechid, Ogwen, Tregarth, Gerlan a Bethesda ble mae 258 angen tŷ 1 llofft, 355 angen tŷ 2 lofft, 180 angen tŷ 3 llofft, 56 angen tŷ 4 llofft, a 3 angen tŷ 5 llofft. Mae Adra yn rheoli 53 unedau rhentu cymdeithasol yn Rachub, a byddai darparu unedau 2 a 3 llofft yn creu cyfle i deuluoedd sydd yn bresennol mewn unedau anaddas i gael cartref gyda gardd breifat o fewn safle hygyrch a chynaliadwy. Mae treth ar lofftydd wedi cael effaith negyddol ar nifer o denantiaid oherwydd tan-feddiannu o’u heiddo ac angen ail-gartrefu mewn unedau llai ac oherwydd hyn yn atal teuluoedd cael mynediad i dai mwy. Mae’r datblygiad hefyd yn cynnwys 10 tŷ rhent canolraddol ar gyfer bobl sydd ddim ar y rhestr am dai cymdeithasol, sydd ddim yn ddibynnol ar fudd-daliadau ac sy’n cael cyflog rhwng £16,000 a £45,000 y flwyddyn. Bydd lefelau rhent canolraddol oddeutu 80% o Yn ystod ail hanner 2019, derbyniodd cymdeithas dai Adra ganiatâd lefelau rhent cyfredol ar gyfer tai cyffelyb o fewn yr ardal. Byddai cynllunio gan Gyngor Gwynedd i ddatblygu ystâd o 30 o dai cymysg darpar-ddeiliaid yn cael eu harchwilio gan Tai Teg ar gyfer tai rhent (15 o dai cymdeithasol a 15 o dai marchnad agored) ar safle Cae canolraddol. Rhosydd (tir pori) gyferbyn â Maes Bleddyn yn Rachub. Datganwyd Erbyn hyn, dywedir y bydd cymysgedd yr unedau rhent ar y pryd bod y cymysgedd hwn o dai yn cyfarfod y galw yn lleol o cymdeithasol a rhent canolraddol (intermediate rent) ar y safle fel a fewn wardiau Bethesda, Gerlan ac Arllechwedd am dai cymdeithasol ganlyn: a thai marchnad agored. Yn sgil gohebiaeth a gynhaliwyd yn ddiweddar rhwng Cylch Cymysgedd Tai Rhent Cymdeithasol Rhent Canolraddol yr Iaith a chymdeithas dai Adra a Chyngor Gwynedd ynglŷn T 2 lofft 10 uned 4 uned â’r mesurau a weithredir gan yr awdurdodau i sicrhau bod tai ŷ marchnad agored yn cael eu targedu yn benodol i’w gwerthu Byngalo 2 lofft 4 uned ar gyfer cyfarch y galw o fewn y farchnad leol, daeth yn amlwg Tŷ 3 lloft 5 uned 6 uned bod cymdeithas dai Adra wedi derbyn caniatâd yn ystod Rhagfyr T 4 llofft 1 uned 2020 i newid natur y datblygiad ar safle Cae Rhosydd o’r hyn ŷ a dderbyniodd ganiatâd cynllunio yn wreiddiol. Erbyn hyn, y 20 uned 10 uned bwriad yw datblygu 30 o dai cymdeithasol ar rent cyffredinol neu ganolraddol yn unig ar y safle, sy’n golygu na fydd darpariaeth tai Bydd darpar-denantiaid yr unedau rhent cymdeithasol yn cael eu marchnad agored ar gael i gyfarfod y galw’n lleol. dethol oddi ar restrau ymgeiswyr sydd wedi ei nodi ar fas data’r Tîm Opsiynau Tai. Gweinyddir bas data’r Tîm Opsiynau Tai gan Gyngor Dywedir y bydd lefelau rhent yr unedau fforddiadwy yn unol â Gwynedd. gofynion Polisi Rhent Llywodraeth Cymru ac Adra fel Landlord Bydd darpar-denantiaid yr unedau rhent canolraddol yn cael eu Cymdeithasol Cofrestredig ac y byddant yn cael eu dyrannu i dethol oddi ar restrau ymgeiswyr sydd wedi ei nodi ar fas data Tai bobl sydd ar Restr Tîm Opsiynau Tai y cyngor sir neu/ac wedi eu Teg a weinyddir gan Grŵp Cynefin. cofrestru gyda Tai Teg yn unol â pholisi rhentu lleol. Yn ogystal, derbyniwyd y manylion canlynol i gefnogi’r cais: O fewn ward Rachub ar hyn o bryd mae 103 o bobl ar Restr Tîm Opsiynau Tai y cyngor sir mewn angen am unedau 1 i 5 llofft gan gynnwys 8% angen byngalo 2 lofft; 9% angen fflat 1 llofft; 11% angen 24 Llais Ogwan | Mawrth | 2021

AR DRAWS 1 Dawns enwog o wlad y WladfaCroesair (5) Mawrth 2021 4 Dinas y cig moch enwog o’r Eidal (5) 10 Seti croes i yfed dŵr – dim alcohol o gwbl (7) 11 I’w erw ar ffrwst aiff y gynffonnog (5) 12 “- - - - - Iesu boed fy meddwl, Am dy gariad boed fy nghân.” (Pantycelyn) (5) 13 Nid yw o’r ffordd orau i gael eich cosbi’n aml (7) 15 Aberthu llo ar hwn (4) 17 Llac o’i afael – felly bod yn ddoethach i roi trefn ar bethau (5) 19 Yn dda i chi (5) 22 Tasg ddyrys darganfod rhywedd y ci (4) 25 Siop awyr agored fel ar faes yr Eisteddfod (7) 27 Perthnasol i ddannedd neu gerdd dant (5) 29 Yn syth mewn cynllun i onestrwydd (5) 30 Ges di damaid bach o bicnic efo dy baned (7) 31 Gwell na dal dy wynt, rhag i ti fygu (5) 32 Mae’r blaenoriaid yn gofyn a ddont o lefydd iawn i wneud hyn (5)

I LAWR 2 Cael ffrwythau bychain wrth adael tref yng Ngheredigion (5) 3 Dechrau edrych mewn tasg i’w chwblhau i gael llefydd i aros (7) 5 Edmygwch nhw, “- - - - - glew erwau’r glo” (5) 6 Nid bychan yr hyn a wneir yn 5 I LAWR (7) 7 Swnio fel pryfed pen rhyfedd mewn pennill (5) 8 Tresio bwrw, pistyllio glaw (ar lafar yn Arfon) (5) 9 Jonathan i Dafydd (5) ATEBION CROESAIR CHWEFROR 2021 14 Cantores Gymraeg yn enwog am ei record AR DRAWS 1 Amod, 4 Ynte, 8 Ymddiheuriad, 9 Dwy Gân, 10 Oerfel, 11 Unoli, 12 Stryd, “Pererin Wyf” (1971) (4) 16 Ysgafn, 18 Gwlychu, 19 Awstralasia, 20 Proc, 21 Rama 16 Rhag drysu a’i golli mi fasa’n well hurio un dros dro (4) I LAWR 2 Meddygol, 3 Dihuno, 4 Ymunodd, 5 Teiar, 6 Cymwynasgar, 7 Adlewyrchiad, 18 Gwrandawiadau mewn llys barn (7) 13 Talasom, 14 Anorac, 15 Sgolor, 17 Amser, 20 Casineb llwyr (7) 21 ‘- - - - - cysgu’ - ‘cysgu llwynog’ (5) 23 Mae Bala’n lle croes i’r rhai sy’n cael Ni fyddwn yn ystyried y Croesair fel cystadleuaeth nes y daw diogelwch a threfn arferol yn anhawster symud (5) ôl. Er lles a thegwch â phawb yn yr amser dyrys yma, gofynnir i chi’n garedig i beidio ag 24 3 neu 7 neu 11 (5) anfon atebion fel arfer mewn e-bost na thrwy’r post na thrwy’r twll llythyrau. Diolch am eich 26 Nid od bod yn drefnus i fod yn ddisylw a cydweithrediad. Cynhwysir y Croesair uchod yn unig er mwyn i chi gael rhywbeth i’ch diddori chyffredin (5) mewn cyfnod mor ddiflas!! Cewch yr atebion yn rhifyn y mis nesaf. Hysbyswn chi pan fyddwn 28 Ceisio’n aflwyddiannus i wisgo’n ffasiynol – yn ailafael ynddi o ddifri unwaith eto. ‘- - - - - ar ben stôl’ (5) 25 Llais Ogwan | Mawrth | 2021

Helpwch y cwningod i liwio’r wyau.

DYMUNA SIÂN GWENLLIAN DDWEUD DIOLCH O GALON I WEITHWYR ALLWEDDOL A GWIRFODDOLWYR YN YSTOD Y CYFNOD COVID

01286 672076