Llais Ogwan Papur Bro Dyffryn Ogwen
Rhifyn 520 . Mai 2021 . Rhifyn Digidol . Am Ddim Mae Ogwen yn Ymagor… (Ieuan Wyn)
Wedi dyddiau du a drysau caeëdig, mae’n bleser pur gweld fod pethau’n ail-agor yn y Dyffryn. Gydag amodau a chyfyngiadau Covid yn cael eu llacio yng Nghymru yn ystod mis Ebrill, mae cwmnїau lleol wedi manteisio ar y cyfle i’n croesawu’n ein holau dros y trothwy. Ond nid yw’r cwmnїau hyn wedi bod yn segur dros y cyfnod clo, o naddo! Maent wedi bod wrthi’n ddiwyd yn meddwl am ffyrdd amgen, newydd o ddarparu’u gwasanaeth arferol i’r gymuned yn Nyffryn Ogwen a thu hwnt, a hynny trwy feddwl Gwelwyd sawl cwmni yn ehangu cludo nwyddau, pryd ar glud, Y gwir amdani yw fod busnesau yn greadigol ynghylch sut i eu darpariaeth trwy gynnig neu archebu arlein. Ac mae’r bychain, siopau annibynnol gyrraedd eu cwsmeriaid arferol. gwasanaethau newydd megis holl fentrau newydd yma wedi ac unigolion hynod weithgar bod yn ffordd o geisio sicrhau wedi bod wrthi o fore gwyn tan fod argaeledd eu cynnyrch nos yn cadw’r cogiau’n troi yn yn parhau’n llif cyson i ni’r Nyffryn Ogwen. Nhw sicrhaodd cwsmeriaid. fod cynnyrch ar gael er mwyn i Ond, gyda llacio cyfyngiadau ni beidio mynd “heb” ddim byd ac ail-agor y drysau, ydyn ni yn ystod y cyfnodau clo, a nhw wir yn barod i ddychwelyd at hefyd sydd wedi sicrhau ein bod ein hen ffordd o siopa, ac at wedi gallu meddwl yn greadigol ddrysau llithrig-awtomatig am y pethau hynny’r oeddem yr archfarchnadoedd mawr? eu “hangen” mewn gwirionedd. Ydi’r demtasiwn i ddychwelyd Trasiedi fyddai gadael i’r holl at arferion cyn Covid wir yn arloesedd hwn fynd yn angof, a rhywbeth i edrych ymlaen ato? dychwelyd at ddrysau mawrion yr arch- siopau i lawr y lôn. Ydi, mae Ogwen YN ymagor. Gadewch i ni wneud yn siŵr ein bod yn sicrhau parhad asgwrn cefn ein cymdeithas a chefnogi’r busnesau bychain roddodd gymaint i ni dros gyfnod mor neilltuol o anodd. Y mae ein dyled iddynt yn fawr.
www.llaisogwan.com @Llais_Ogwan 2 Llais Ogwan | Mai | 2021 Panel Golygyddol Derfel Roberts Golygyddion (Ffôn 600965) [email protected] Golygwyd rhifyn y mis hwn gan Pob deunydd i law erbyn dydd Sadwrn, Lowri Roberts 29 Mai Ieuan Wyn . , os gwelwch yn dda. Ni fydd angen casglu a (Ffôn 600297) Y golygydd ym mis Mehefin fydd dosbarthu gan mai rhifyn digidol fydd hwn. [email protected] Rhodri Llŷr Evans, 2 Rhos y Nant, Bethesda, LL57 3PP DALIER SYLW: NID OES GWARANT Y BYDD Lowri Roberts 07713 865452 UNRHYW DDEUNYDD FYDD YN CYRRAEDD AR ÔL Y (Ffôn 07815 093955) [email protected] DYDDIAD CAU YN CAEL EI GYNNWYS [email protected] Neville Hughes (Ffôn 600853) [email protected] Llythyr Dewi A Morgan (Ffôn 602440) Annwyl Drigolion Dyffryn Ogwen, yn yr oes honno, gwisgai ffrog) i rai hŷn. [email protected] Faint ohonoch sy’n ymwybodol o’r eglwys Byddai’n rhaid bod dros 5 neu 6 i gael gwisgo Trystan Pritchard fach ger penllyn Ogwen? Mae’n adeilad bach trowsus. Un o’r criw yma oedd yn dangos y (Ffôn 07402 373444) tlws iawn gyda gwaith carreg da iawn. Saif llun ac yn dweud yr hanes wrthyf. [email protected] ar fin y ffordd sy’n mynd i lawr yr ochr bellaf Un athro oedd yn yr ysgol, ac ‘roedd ganddo Walter a Menai Williams o Nant Ffrancon. Flynyddoedd yn ôl ‘roedd ddesg uchel gyda chwpwrdd yn y gwaelod a (Ffôn 601167) gwasanaethau yn yr eglwys ar y Sul, gyda slôp ysgrifennu ar y top, gyda’r caead yn codi [email protected] ficer Glanogwen yn eu cynnal. Ond yn ystod i gadw llyfrau ac yn y blaen. Daeth y ddesg Rhodri Llŷr Evans yr wythnos, cynhelid yr ysgol leol yno. yma i feddiant fy ewyrth pan gaewyd yr ysgol. (Ffôn 07713 865452) Mae’n fwy na thebyg mai plant Nant ‘Papurau pwysig’ y fferm oedd yn y ddesg – [email protected] Ffrancon a Nant y Benglog fyddai’r fferm Tŷ Gwyn, Nant Ffrancon. Mae’r ddesg Owain Evans disgyblion. ‘Rwy’n cofio’n iawn rai fu’n yma yn awr yn fy meddiant i, ac mae wedi cael (Ffôn 07588 636259) ddisgyblion yno yn ystod blynyddoedd cyntaf oes o’i defnyddio. Mae amser y ‘downsize’ [email protected] y ganrif ddiwethaf, tua 1908 o bosibl, er nad wedi dod ac mae’n rhaid cael cartref arall i’r Carwyn Meredydd oes gen i ddyddiadau pendant. ddesg hanesyddol yma. (Ffôn 07867 536102) Bu un o’r cyn-ddisgyblion hyn yn adrodd Cynigiwyd y ddesg i Storiel (Amgueddfa [email protected] ei hanes yn yr ysgol. Yn ystod yr wythnos, Bangor) ond gan nad ydy’r gadair uchel Rhys Llwyd ‘roedd llenni’n cau’r gangell oddi wrth gorff ddim gyda’r ddesg ‘doedd ganddyn nhw (Ffôn 01248 601606) yr eglwys. Mae’n debyg nad oedd yr athro’n ddim diddordeb. Felly os oes gan rywun [email protected] boblogaidd gyda’r bechgyn, ac unwaith y ddiddordeb yn y ddesg, neu fwy o fanylion troai ei gefn byddai’r bechgyn yn chwarae y am yr ysgol, neu am awgrym am gartref Swyddogion tu ôl i’r llenni. Peth arall yr oedd yn ei gofio teilwng iddi, cysylltwch â mi: CADEIRYDD: oedd bod y plant yn gorfod helpu i wthio cwch yr athro i fyny’r llwybr at Lyn Idwal yn Arfon Jones, (Arfon Tŷ Gwyn) Dewi A Morgan, Park Villa, y gwanwyn, a’i gwthio i lawr wedyn yn yr Glan Hafren, Caersws, Lôn Newydd Coetmor, hydref, ar ddiwedd y tymor pysgota. Cofiaf Powys, SY17 5SA Bethesda, Gwynedd weld llun o blant yr ysgol yn sefyll y tu allan, Ffôn: 01686 688 679 LL57 3DT (Ffôn 602440) - rhyw 5 neu 6 oedd yno - a’u hoedran yn [email protected] amrywio o blentyn ifanc iawn o dan 4 oed TREFNYDD HYSBYSEBION: (bachgen oedd o, ond fel yr oedd yn arferiad Apêl Arbennig – Ebrill 2021 Neville Hughes, 14 Pant, £28.00 George Owen, Bangor. Bethesda LL57 3PA (Ffôn 600853) (Nai Wil o Gaergybi) [email protected] Rhoddion i’r Llais £20.00 Gwilym a Barbara Owen, Rhos y Nant, Bethesda. YSGRIFENNYDD: £10 Derek a Jean, Rachub. Gareth Llwyd, Talgarnedd, £20 Er cof am Mr. William John Evans a Diolch yn fawr. 3 Sgwâr Buddug, Bethesda Mrs. Glenys Evans, Ceunant, oddi wrth Gwilym Rees, Karen, Tom a’r teulu. LL57 3AH (Ffôn 601415) [email protected] Diolch yn fawr TRYSORYDD: Godfrey Northam, 4 Llwyn Bedw, Rachub, Llanllechid Llais Ogwan ar CD Archebu trwy’r post LL57 3EZ (Ffôn 600872) Gellir cael copi trwy gysylltu â Gwyn yn swyddfa’r Gwledydd Prydain – £22 [email protected] deillion, Bangor (01248 353604). Os gwyddoch Ewrop – £30 am rywun sy’n cael trafferth â’i olwg, ac a hoffai Gweddill y Byd – £40 Y LLAIS DRWY’R POST: dderbyn copi o’r Llais ar CD bob mis, cysylltwch ag Owen G. Jones, 1 Erw Las, Bethesda, Owen G Jones, 1 Erw Las, un o’r canlynol: Gwynedd LL57 3NN Bethesda, Gwynedd Gareth Llwyd – 601415 [email protected] LL57 3NN (Ffôn 600184) Neville Hughes – 600853 01248 600184 [email protected] 3 Llais Ogwan | Mai | 2021 Cai, Ffordd Gerlan. Bu farw Chris, tad yn frawd mawr. Mae Nel-Rhys yn cryfhau’n Y Gerlan Jez, yn frawychus o sydyn, ac mae ein ddyddiol, a gobeithiwn y caiff hi ddod adref cydymdeimlad dwysaf yn mynd atoch chi fel i’r Gerlan yn fuan. Anfonwn ein cofion atoch, Caren Brown, Cilwern, 14 Ffordd Gerlan, Bethesda, LL57 3ST. teulu. gan obeithio y cawn ei chyfarfod yn fuan. (01248 602509 / 07789 916166) [email protected] Cydymdeimlwn hefyd â David Waller, Stryd Caban Gerlan Linda Brown, 1 Gwernydd, Gerlan, Bethesda, y Ffynnon, a gollodd ei fab yn sydyn dros y Fel un a gafodd fynd i’r Ysgol yn y Gerlan, LL57 3TY. (01248 601526) Pasg. Bu farw Adam yn ddirybudd ac yntau ‘rwyf yn cofio chwarae ar y buarth yn y ond yn 36 oed. Cofion cynhesaf atat a’r cefn, ac yn cofio digwyddiadau codi arian teulu, David. yn cael eu cynnal yno yn y gorffennol Croeso adref hefyd. Erbyn hyn, mae’r hen fuarth wedi Mae Dewi Owen, Rallt Isaf, adref o’r diwedd Babis newydd Gerlan tyfu’n wyllt, ac mae angen cryn dipyn o ar ôl cyfnod hir a phryderus yn Ysbyty Llongyfarchiadau mawr i Arwyn a Lowri waith yno er mwyn ei dacluso a rhoi trefn Gwynedd. ‘Rwy’n siŵr ei bod yn braf bod Ogwen ar enedigaeth Ted Ogwen Griffith. arno. Byddai’n dda cael rhyw fath o ofod adref a gobeithiwn yn fawr eich bod yn Mae Ned a Twm wedi mopio efo’u brawd cymunedol yno a fyddai’n gallu bod yn cryfhau bob diwrnod. ‘Rydym yn colli eich bach, a’r nain a thaid o’r ddwy ochr, sef adnodd gwerthfawr i’r gymuned i gynnal gweld am sgwrs wrth i chi grwydro’r Gerlan, Richard a Rhian Ogwen ac Ogwena Jones a gweithgareddau a digwyddiadau y tu allan. felly gobeithio y byddwch yn teimlo’n Gareth wedi dotio hefyd. Os oes gennych unrhyw syniadau am sut y ddigon da i gael mynd am dro bach yn fuan. gallwn ddatblygu hyn, yna byddai gennym Mae Nel-Rhys wedi cyrraedd yn fuan iawn ddiddordeb clywed gennych. Byddem wrth Cydymdeimlo hefyd, ar y 18fed o Ebrill. Llongyfarchiadau ein bodd yn cael pawb yn y pentref i fod ‘Roedd yn ddrwg calon gennym glywed mawr i Lliwen Angharad a Dylan, hen Siop yn rhan o ddatblygu rhywbeth arbennig i’r am golled Jez a Hannah Shea, Ianto a Gerlan, ac mae Ben wrth ei fodd yn cael bod Gerlan.
Chwilio am gantorion Cymru sy’n breuddwydio am ganu gyda’u harwyr
Mae’r rhaglen sy’n codi’r galon, Canu Gyda Fy Arwr, yn ôl am ail gyfres ac yn rhoi cyfle arall i unigolion neu, am y tro cyntaf eleni, grwpiau, gymryd rhan mewn profiad hollol unigryw o ganu gyda’i arwr cerddorol. Roedd y gyfres gyntaf, a ddarlledwyd ar S4C ym mis Ionawr 2021, yn cynnwys Elin Fflur, Shân Cothi a Dafydd Iwan yn canu gyda phobl o wahanol gefndiroedd gyda rhai yn enwebu eu hunain ac eraill yn cael eu henwebu gan ffrindiau neu deulu, fel sypreis llwyr! Mae’r tenor adnabyddus – nid yn unig ar lwyfan ond i ddweud wrthym am eu eisiau enwebu ffrind, aelod o’r Rhys Meirion, sy’n cyflwyno’r ar y sgrin hefyd yn y gyfres gobeithion a’u breuddwydion teulu neu grŵp sy’n haeddu’r rhaglen, nawr yn chwilio Deuawdau Rhys Meirion. Mae cerddorol. Ac unwaith eto, profiad bythgofiadwy yma, am freuddwydwyr newydd profiadau fel hyn wir yn newid does dim terfyn ar bwy all mae angen cysylltu â chwmni sydd wrth eu boddau â eich bywyd er gwell. wneud cais. Rydyn ni’n cynhyrchu teledu Cwmni Da cherddoriaeth i gymryd rhan “Mae Cymru’n cael ei chwilio am bobl o 10 i 110, yng Nghaernarfon, erbyn dydd mewn deuawdau disglair hadnabod fel gwlad y gân a gall y rhaglen ymdrin ag Llun, Mehefin 7, 2021. ar gyfer y gyfres nesaf. Mae ac rydyn ni am ddod â mwy unrhyw genre cerddoriaeth I wneud cais, llenwch y Rhys wedi gweld y potensial o’i chantorion cudd i’r awyr – o’r pop i’r clasurol, roc i ffurflen gais ac anfonwch sydd gan y gyfres hon i newid agored, arddangos eu talentau reggae, jazz, gwerin, unrhyw glip fideo byr i https://www. bywydau. a’u cael i ganu gyda’u harwyr beth!” cwmnida.cymru/canu/. Ac am “Dwi wedi bod yn ffodus i a’u harwresau cerddorol. Felly os ydych chi’n ragor o wybodaeth, cysylltwch gael y cyfle i ganu gyda rhai “Rydyn ni eisiau clywed breuddwydio am ganu gydag â [email protected] neu o’m harwyr ar hyd fy ngyrfa gan gymaint o bobl â phosib arwr neu arwres arbennig, neu 07483904452. 4 Llais Ogwan | Mai | 2021 gyd-ymarferwyr dros y blynyddoedd i’w Glasinfryn a Bethesda helpu i ddatblygu eu sgiliau. Er bod Bernard bellach dros ei 70 does Mary Jones, [email protected] Chaerhun (07443 047642) dim sôn am ymddeol! Llongyfarchiadau Joe Hughes, Awel y Nant, Ffordd Ffrydlas, mawr Bernard, a diolch am dy wasanaeth Bethesda (601902) a’th ymroddiad dros yr holl flynyddoedd.
Ysbyty Dymuniadau gorau Cyfarchion Cofion cynnes at sawl un a fu yn yr ysbyty Mae un o drigolion Waen Wen Diolch i Dilwyn Owen am yr englyn yn ddiweddar, sef:- Mrs. Marion Jones, wedi symud i fyw i Cae Garnedd, hwn i gyfarch y Prifardd Ieuan Wyn a Ffordd Coetmor, Mrs. Helen Roberts, Penrhosgarnedd. Mae Ifor Williams, anrhydeddwyd yn Gymrawd y Coleg Ffordd Ffrydlas a Caryl Griffiths, Glan Glenfor, wedi byw yn Waen Wen ers nifer Cymraeg Cenedlaethol: Ffrydlas. fawr o flynyddoedd ers iddo briodi â Glenys ei ddiweddar wraig, a oedd yn IEUAN WYN Cofion gorau hefyd at gyfeillion sy’n byw dros y ffordd yn Nhyddyn Llywelyn. Â’i fryd ar warchod y fro, – ei heniaith, sâl gartref, sef;- Mr. Phillip Williams, Dymunwn bob hapusrwydd ac iechyd da Ein hanes, a’r brwydro Penybryn; Mrs. Rita Evans, Erw Las; i Ifor yn ei gartref newydd. Am hir dros ein tir a’n to, Mr. Frank Thomas, Glanogwen; Mrs. Unwn i’w gyfarch heno. Shirley Pritchard, Pantglas; Mrs. Elsie Y Ganolfan Dilwyn Owen Evans, Garneddwen; Mr. Joe Evans, Gyda rheolau’r Covid yn dechrau Glan Ffrydlas a Mrs. Joan Griffiths, Glan cael eu llacio, a nifer fawr iawn o’r Ffrydlas. boblogaeth wedi cael eu brechu, mae gobaith y cawn ail agor y Ganolfan Hen Nain eto yn fuan. Mae cyfres o Weithdai Llongyfarchiadau i ddwy ar ddod yn hen Crefft gyda Sophia wedi eu clustnodi nain yn ddiweddar gyda genedigaeth ar gyfer diwedd Mai. Cadwch olwg ar Seren Gwawr, merch fach i wyres Mrs. yr hysbysfyrddau yng Nglasinfryn a Joan Parry, Abercaseg a Mrs. Joan Cross, Chaerhun am fwy o fanylion. Adwy’r Nant. Hefyd, llongyfarchiadau i Steven, Ann ac Osian ar achlysur hapus geni merch i Sioned a’i chymar. Dathlu 50 Na, nid hanes rhywun yn dathlu pen- Cydymdeimlo blwydd ydyw’r pwt bach yma, ond hanes Cydymdeimlwn â Mr. a Mrs. Frank rhywun arbennig yn dathlu hanner can Thomas a’r teulu, Glanogwen. Collodd mlynedd o weithio i GIG Cymru. Dyna ydyw Frank ei frawd, Douglas, oedd yn byw yn hanes Bernard Jones, o Faes Coetmor, Barrow, Lloegr. Bethesda, ond sydd bellach yn byw ym Mhenrhosgarnedd. Ymunodd Bernard a’r Marwolaethau Gwasanaeth Iechyd ym 1971 fel Technegydd Mona Thomas Llawdriniaeth o dan Hyfforddiant, gan adael Yng nghartref Plas Ogwen, ar 12 Ebrill, ym 1977 i ymuno â’r gwasanaeth Ambiwlans bu farw Mrs. Mona Thomas, Bro Derfel, fel technegydd ambiwlans. Yn ystod y gynt o Ffordd Ffrydlas, yn 84 mlwydd blynyddoedd hynny cafodd brofiadau oed - priod annwyl Mr. Gwynfor Thomas, Owen’s gwerthfawr, gan ennill mwy o gymwysterau. a mam hoffus i Carys, Alan, Bethan, Tregarth Pan agorodd Ysbyty Gwynedd ym 1984, Owena a Phillip. ‘Roedd hefyd yn nain Cerbydau 4, 8 ac 16 sedd penderfynodd Bernard ddychwelyd at waith a hen nain, ac yn chwaer i Llew ac Ann. Arbenigo mewn yn yr Ysbyty, a chafodd y swydd o fod yn Cynhaliwyd yr angladd yn Amlosgfa meysydd awyr Gynorthwywr Adran Llawdriniaeth. Mae Bangor ddydd Mawrth, 20 Ebrill, o dan Cludiant Preifat Bernard wedi cael canmoliaeth uchel gan arweiniad y Parchedig Dewi T. Morris. a Bws Mini ei gyd-weithwyr dros y blynyddoedd, sy’n Cydymdeimlwn â chwi fel teulu. ei weld yn rhan annatod o’r tîm. Mae hefyd 01248 60 22 60 | 07761 619 475 wedi gallu rhannu ei wybodaeth eang â’i w w w . o w e n s w a l e s . c o . u k Arthur Douglas Hughes Ar 16 Ebrill, yn Ysbyty Gwynedd, bu farw Mr. Arthur Douglas Hughes, 18 Arfbais Douglas Arms Abercaseg, yn 73 mlwydd oed - priod y ddiweddar Mrs. Elizabeth Hughes, a thad Cwrw Casgen - Gardd Gwrw a thad-yng- nghyfraith i Carys, Marian, Oriau Agor Phillip a John. ‘Roedd yn daid i Shona, Llun a Mawrth - wedi cau Lowri, Osian, Caio, Cari a Gwion ac yn Mercher – Gwener 18:00 – 23:00 Sadwrn 15:30 – 00:00 frawd ac ewythr. Bu ei angladd yn Eglwys Sul 13:00 – 15:00 a 20:00 – 23:00 y Santes Fair (Gelli), Tregarth, a mynwent Coetmor ddydd Iau 29 Ebrill. Anfonwn 01248 602537 ein cydymdeimlad atoch i gyd fel teulu. Yr Eglwys Unedig
Ail-agor y Capel Erbyn y bydd y rhifyn hwn o’r Llais wedi’i gyhoeddi, gobeithiwn yn Cymer dy wynt, ail gydia’n dy nerth. fawr y byddwn wedi cael dechrau cynnal gwasanaethau yn y Capel Llwyddiant yw methiant wedi’i droi ar ei ben – am y tro cyntaf ers dros flwyddyn. Fe wyddoch ein bod wedi cynnal Ni phrofir y melys heb y chwerw drachefn. gwasanaethau ar y ffôn yn ystod y cyfnod clo, a thestun llawenydd i A ‘does wybod byth pa mor agos wyt ti ni yw bod amryw byd o’r rhai ohonoch sydd yn analluog i fynychu’r At yr ymyl arian i bob cwmwl du. Capel, oherwydd rhesymau megis llesgedd neu anabledd, wedi Felly, pan fo’r frwydr yn ymddangos yn hir, gallu ymuno â ni drwy gyfrwng y ffôn. Ein gobaith yw y gallwn Pan fo bywyd fel gwydr – cofia ddal dy dir! barhau â’r trefniant yma ochr yn ochr â’r gwasanaethau yn y Capel. (Diolch Elin) Hyfryd hefyd yw bod wedi cael cwmni cyson Siân Ward o Fangor, Mair Jones (Parry’r Cigydd gynt) o barthau Llundain, ac Aled Llongyfarchiadau Hughes o ardal Birmingham, ynghyd â chyfeillion o Ynys Môn a Anfonwn ein llongyfarchiadau at un o’n haelodau ifainc, sef Buddug Phen Llŷn. Watcyn Roberts, ar ddod yn gydradd gyntaf, a hefyd yn ail, mewn Diolchwn i bob un ohonoch am eich cefnogaeth a’ch ffyddlondeb cystadleuaeth lenyddol i rai 19 – 25 oed yn Eisteddfod Rithiol i Achos Iesu Grist, ac anfonwn ein cofion cywriaf at bawb ohonoch, Marianglas. ‘Roedd y beirniad, sef y Prifardd Rhys Iorwerth, yn llawn gan obeithio y cawn gwrdd â’n gilydd unwaith eto cyn bo hir. canmoliaeth o’i gwaith – da iawn ti, Buddug! Dyma gyfeithiad hyfryd gan Elin Angharad o gerdd arbennig gan John Greenleaf Whittier, sydd yn crynhoi ein dymuniadau gorau i Cyhoeddiadau’r Sul: chwi i gyd: Dalier sylw ar leoliad y Gwasanaeth: Mai 23: Bore (10) yn y Capel ac ar y ffôn: Y Parchedig Iwan Llewelyn Dal dy Dir Jones Pan aiff popeth o’i le – fel sy’n gallu digwydd, Mai 30: Bore (10) yn y Capel ac ar y ffôn: Mrs Eirlys Williams A’r llwybr o’th flaen yn ymddangos fel mynydd, Mehefin 6: Y Parchedig Megan Williams [Bore (10) ar y ffôn], Yr arian yn brin, a’r dyledion yn codi, Nos (5) yn y Capel] Dy ysbryd yn wan, a’th obeithion yn pylu; Mehefin 13: Mr Richard Morris Jones [Bore (10) ar y ffôn], Pan fo bywyd yn pwyso yn drwm ar d’ysgwyddau, Nos (5) yn y Capel] Gorffwys am ennyd, ond paid byth â rhoi’r gorau! Peth rhyfedd ‘di bywyd, gyda’i hynt a’i helyntion,- A dyma’r rhifau ar gyfer ymuno â ni ar y ffôn: ‘Da ni i gyd wedi profi ein siâr o bryderon, Deialu: 03330 164 757; Rhif Ystafell: 110 445 70# Ac mae’n hawdd colli gafael ar adegau felly – Rhif Pin: 4414# Colli’r awydd i ennill pan fo’n haws i ni fethu. Paid byth ag ildio pan fo’r llwybr yn serth, Edrychwn ymlaen at gael eich cwmni!
Eglwys Crist, Glanogwen Plaid Lafur Newyddion Gwell Sul, Mai 30 hefyd, mae gwahoddiad i Wel, mae’r clochdy wedi ei drwsio ddod â rhoddion tuag at Fanc Bwyd Dyffryn Ogwen am y tro, ac mae’r eglwys ar agor y Gadeirlan, a gwyddwn y bydd Bu ymgyrch Etholiad Cymru’n wahanol eleni am unwaith eto. Ond, yn dilyn yr croeso mawr fel arfer i’r bagiau. nad oedd aelodau’n cael cnocio drysau na dosrannu adroddiad ar gyflwr yr eglwys, Diolch o galon i bawb o’n aelodau taflenni am wythnosau lawer, oherwydd cyfyngiadau ac fel yr oedd yr aelodau’n ofni, sydd wedi cyfrannu’n gyson drwy Covid-19; ond daeth yr ymgeisydd Llafur (Iwan mae’r adeilad drwyddo draw angen gyfnod y Clo, - mae pob cyfraniad yn Wyn Jones o Ddyffryn Nantlle ) i’r ardal i ymweld sylw, ac er nad oes perygl i ni fel wirioneddol werthfawr. Diolch yn ag aelodau y tu allan i’w tai ac i helpu rhoi trefn ar cynulleidfa bellach, mae angen fawr iawn. weithgareddau. Y mae Iwan yn drysorydd Plaid Lafur gwaith sylweddol i ddod â’r safon Yn ôl ein harfer, anfonwn ein Arfon, Cadeirydd Sosialwyr Ifanc Cymru ac yn gwneud i fyny a chadw’r tywydd allan. O cofion cynhesaf at bawb yn yr ardal gweithgareddau gwirfoddol eraill hefyd (e.e. yn yr ganlyniad, mae angen swm mawr o sydd yn unig neu’n sâl yn eu cartref ysbyty), ond mae ei waith cyflogedig gyda threnau arian i gyllido’r gwaith, a’r gobaith neu’r ysbyty, gan ddymuno gwellhad Trafnidiaeth Cymru. Safodd fel ymgeisydd Llafur yn yw y bydd y gymuned yn barod i buan a chysur i bawb. etholaeth Ceredigion y tro diwethaf. gefnogi’r ymdrech enfawr sydd o’n Hefyd, bu aelodau’n brysur yn siarad gyda’r blaen, er mwyn cadw a chynnal yr Manylion Cyswllt etholwyr ar y ffôn . Derbyniwyd canmoliaeth i’r adeilad hardd a hynafol hwn fydd ar Tra mae eglwysi Bro Ogwen yn ffordd y mae Prif Weinidog Cymru (Mark Drakeford) a gael i bawb ohonom. disgwyl am apwyntiad Ficer newydd, Llywodraeth Lafur Cymru wedi ymdrin â’r pandemig Cynhelir ein gwasanaeth Cymun rhaid cysylltu â’r Archddiacon, Yr Covid-19. Cwtogwyd ar nifer y taflenni rhadbost nesaf fore Sul, Mai 30, am 11 y bore. Hybarch Mary Stallard, Llandudno gan Iwan Wyn Jones oherwydd bod taflen gan Hefyd, bydd gwasanaeth Cymun byr, 01492 876624 ynglŷn ag unrhyw ymgeiswyr Llafur Gogledd Cymru a thaflen arall gan a phaned i ddilyn, y bore Mercher fater yn ymwneud â’r eglwys. ymgeisydd Llafur ar gyfer yr heddlu. canlynol, sef Mehefin 2il, am 10.30 y Cofiwch bod Barbara (600530) a Bydd cyfarfod nesaf y gangen ar Fai’r 19eg, gyda’r bore, ac yn ôl yr arfer, mae croeso i Glenys (600371) ar ben arall y ffôn os cyfarfod dilynol ar Orffennaf yr 21ain. bawb i’r gwasanaethau hyn. Ar fore am gael sgwrs. 6 Llais Ogwan | Mai | 2021 Coleman, Morning Side,Y Bryn wedi ein Rachub a Llandygái gadael. ‘Roedd wedi bod yn yr Ysbyty ers syrthio yn ei gartref ddydd Nadolig. ‘Rydym Iona Wyn Jones, Dyma Fo, 16 Pentref, Llanllechid Llandygái, Bangor LL57 4HU (01248 354280) yn cydymdeimlo gyda’i deulu. Emlyn Williams, Pont Llan, Llanllechid, Bangor, LL57 3LE Croeso (01248 605582 a 07887624459) Pen-blwydd Mae Bernadette a Dei Owen wedi symud [email protected] Mae Mr Robin Jones, Rhif 14, newydd o’r Felinheli i Bryn Derw yn y pentref. ddathlu ei ben-blwydd yn 97 oed, ac yn Gobeithio y byddwch yn hapus iawn yn ein Daeth y contractwyr yn ôl i ostwng lefel falch fod y siopau yn ail agor yn araf bach. plith. un o’r twmpathau newydd sydd yn Llwyn Mae’n mynd ar y bws i’r dref bob dydd. Croeso hefyd i Lyric Cottage, Llandygai, Bleddyn, ond mae pryder yn parhau gan i Mr a Mrs Alobaid a’u tri phlentyn, o Syria. drigolion parthed uchder y llall. Cydymdeimlo Mae’r bachgen hynaf newydd ddechrau yn Trist yw gorfod cofnodi bod Mr Ernie ysgol y pentref. Yn dilyn cwyn a anfonwyd at yr Awdurdod yn Llundain am hofrennydd yn ymarfer glanio wrth y ganolfan awyr Eglwys Sant Tegai, Llandygai agored uwchben Ffordd Tanybwlch, cafwyd ar ddeall bod angen cwyno wrth Dymuniadau Gorau drwy ebost. Croeso i chi oleuo cannwyll, gwmni’r hofrennydd yn uniongyrchol. Anfonwn gyfarchion at Joy Ratcliffe, darllen darn o’r Beibl neu fyfyrdod, a Liz Jones, Pat Jones a phawb arall o’n dweud gweddi gyda ni. Braf yw gweld Deallwn y bydd y gwaith o adeiladu tai cynulleidfa, yn ffrindiau a chefnogwyr, sy’n ambell eglwys ym Mro Ogwen yn ail agor. yng Nghae Rhosydd (dros y ffordd i Maes dioddef o anhwylder ar hyn o bryd. ‘Rydym Am fanylion am eu gwasanaethau, rhaid Bleddyn) yn dechrau ym mis Mehefin. yn meddwl amdanoch. cysylltu gyda wardeniaid Glanogwen, Ar hyn o bryd ymddengys bod gwaith Pentir, Tregarth, Mynydd Llandegai a St archwilio archaeolegol yn digwydd ar y Diolch Cross Talybont. safle. Mae cynulleidfa St Tegai yn hynod o Diolch i’r Esgob ac i Mary Stallard am ddiolchgar i eglwysi Bro Ogwen am estyn anfon y myfyrdodau wythnosol ar lein i bob Dymunwn yn dda i Rita Harris, Bryn gwahoddiad iddynt i ymuno yn eu haddoliad eglwys ym Mro Ogwen. Cynhelir gwasanaeth Bella (un o addolwyr Capel Carmel) a tra mae ein heglwys ni ar gau. Nid yw Rhan Gosber drwy gyfrwng y Gymraeg ar lein bob gafodd driniaeth yn Ysbyty Gwynedd ar 1 o’r gwaith atgyweirio wedi dod i ben. Am nos Sul ; gweler wefan yr Esgobaeth am yr ddechrau mis Ebrill. fwy o fanylion cysylltwch â’r swyddogion holl ddarpariaeth addoli. Ann E. Williams (Warden y Ficer), Llwyn Cafwyd cwyn nad oedd Siop Rachub Coed, 9 Llwyn Bleddyn, Llanllechid, Bangor, Manylion Cyswllt yn agored yn ystod y prynhawniau.Y Gwynedd. LL57 3EF (Ffôn 01248 600719) Tra mae eglwysi Bro Ogwen yn disgwyl am rheswm am hyn yw nad ydyw Swyddfa’r Nerys Jones (Ysgrifennydd yr Eglwys apwyntiad Ficer newydd, rhaid cysylltu Post yn fodlon talu am agor y post yn y a Sacristan), 2 Bryn, Pentre Llandygai, â’r Archddiacon, Yr Hybarch Mary Stallard, prynhawn. Bangor, Gwynedd. LL57 4LD (Ffôn 01248 Llandudno 01492 876624 ynglŷn ag unrhyw 354369) fater yn ymwneud â’r eglwys. Cafwyd gwybod ym mis Ebrill y byddai Edmond Douglas Pennant (Trysorydd a Lôn Groes ar gau am wyth diwrnod o Warden y Bobl), Lodge Drws Melyn, Pentre Fai’r 10fed ymlaen. Llandygai, Bangor, Gwynedd LL57 4HU
Dymuna Derek a Jean ddiolch i bawb am Gwasanaethau Sant Tegai Llandygai yn eu caredigrwydd tuag atynt ar achlysur ystod y gwaith Atgyweirio eu priodas deiamwnt. Yn ystod cyfnod y coronafirws mae aelodau’r gynulleidfa wedi cadw mewn cysylltiad clos drwy ebost ac wedi ymuno bob dydd Sul am 10.15 mewn cydweddi [email protected] ddistaw yn y tŷ gydag eglwysi eraill Bro Ogwen. Mae Warden y Ficer yn anfon deunydd addoli yr esgobaeth yn wythnosol 7 Llais Ogwan | Mai | 2021 Tregarth Gair neu ddau - John Pritchard Olwen Hills (Anti Olwen), 48 Bro Syr Ifor, Tregarth (600192) Angharad Williams, 23 Ffordd Tanrhiw, Tregarth (601544) Gwenda Davies, Llanfairpwll ([email protected]) Nid wrth ei big Nid wrth ei big y mae prynu I eraill, arweiniad ar gyfer bywyd Mae’r Gwanwyn wedi hen gan gyfrif faint o gamau a cyffylog. Ac nid wrth ei glawr y moesol a bywyd crefyddol ydyw. gyrraedd Dyffryn Ogwen gymerasant bob dydd yn mae prynu llyfr, neu o ran un llyfr I eraill eto, llyfr sy’n ein cyflwyno erbyn hyn, a’n gobaith ystod mis Ebrill. Gobaith y arbennig, nid wrth ei big chwaith y i’r athro a’r arweinydd y mae ni i gyd yw y byddwn yn Mudiad yw y bydd yr holl mae prynu llyfr. Cristnogion yn ei ddilyn ydyw. wynebu haf braf, a phawb aelodau drwy Gymru wedi Mae gen i lyfrau; silffoedd llawn Llyfr hanes, llyfr llawn doethineb, yn parhau i fod yn ofalus, cymryd 1,000,000 o gamau! ohonyn nhw a dweud y gwir. Ond llawlyfr y bywyd Cristnogol: pob yn edrych ar ôl eu hunain Diolch eto i Myfanwy ac fyddai neb a fu gyda mi mewn math o lyfr i bob math o bobl. ac, yn bwysicach na dim, Alison am ein cadw ni fel oedfaon a chyfarfodydd Zoom Ond o’i ddarllen, mae miloedd yn edrych ar ôl ei gilydd, cangen efo’n gilydd. dros y flwyddyn ddiwethaf yn deall o bobl wedi sylweddoli bod Y chwedl Tudur Owen. hynny. Yn fwriadol, rwyf wedi osgoi Beibl yn fwy o lawer na hynny. Profedigaeth eistedd â’m cefn at y silffoedd yn Daethant i weld mai neges Duw Merched y Wawr Cangen Ar Ebrill 12 daeth y yr un cyfarfod gan nad wyf am i ydyw. Gair Duw yw’r llyfr, ac ynddo Tregarth newyddion trist am bawb weld yr olwg anhrefnus sydd a thrwyddo mae Duw’n siarad â Mae’r gangen yn dal yn fyw farwolaeth Mona Thomas arnynt. Mae dau reswm dros yr ni ac yn ei egluro ei hun i ni. Mae ac yn iach, er nad oes cyfle yng Nghatref Plas Ogwen, anhrefn: gormod o lyfrau a gormod hwn yn wahanol i bob llyfr arall ac i ddod at ein gilydd hyd Bethesda. ‘Roedd Mona a’i o drefn. Oes, mae yna drefn, ac yn rhagori arnynt i gyd. Ond dim yn hyn, ond ‘rydym mewn phriod, Gwynfor, yn byw rwy’n gwybod ble mae bron pob ond trwy ei ddarllen y daw neb i cyswllt â’n gilydd, ac yn yn 3 Bro Derfel, Tregarth, llyfr ond dyw’r drefn honno ddim weld hynny: ei ddarllen yn onest gobeithio’n fawr y bydd y ac wedi byw cyn hynny yn wledd i’r llygad nac i gamera. gan adael iddo lefaru am gariad a cyfyngiadau’n dod i ben yn ym Mhenyffriddoedd, Ond nôl at y cyffylog a’i big! daioni Duw a welir yn bennaf yn fuan. yn Fferm Dob ac yna ym Newydd ddeall ydw i fod un o’m Iesu Grist. Dathlodd un o’n Methesda, cyn symud yn ôl llyfrau wedi bod ar y silff anghywir. Newyddiadurwr oedd Frank cynaelodau ben-blwydd i Dregarth. Cydymdeimlwn Er i mi fwynhau nofel arall gan yr Morrison a fwriadodd ysgrifennu arbennig yn 95 oed yn â Gwynfor, y plant – Carys, un awdur flynyddoedd yn ôl, ar y llyfr a fyddai’n profi nad ystod mis Ebrill, sef Alan, Bethan, Owena, silff heb ei hagor y bu’r nofel hon atgyfododd Iesu Gist. Ond wrth Glenys Clarke, Ffynnon Philip a’u teuluoedd yn eu ers i mi ei phrynu flynyddoedd ddarllen Y Beibl (er mwyn ei Wen, sydd yng nghartref hiraeth. Bu ei hangladd yn yn ôl. Penderfynais ei darllen yn wrthbrofi) daeth yn argyhoeddedig Cerrig yr Afon, Y Felinheli. Amlosgfa Bangor ar Ebrill ddiweddar, ond siomedig oedd o wirionedd ei neges. Ac felly Gobeithiwn fel aelodau 20. y penodau agoriadol: dim cyffro ysgrifennodd Morrison yn hytrach i chwi gael pen-blwydd na dirgelwch na chymeriadau lyfr a oedd yn dadlau a dangos bod hapus iawn Glenys. Capel Shiloh, Tregarth diddorol. Wrth droi pob dalen yr atgyfodiad wedi digwydd. Iddo Dymuniadau gorau i Mae drysau Shiloh ar agor roeddwn yn dyheu am i rywbeth ef, trodd llyfr o gelwyddau yn llyfr Hedd, mab Alison, ar ei bob Nos Sul, am 5 o’r gloch ddigwydd a fyddai’n rhoi cychwyn sy’n tystio i’r gwirioneddau mawr briodas gyda Jo ddydd i unrhyw un a hoffai droi i i’r stori. Wedi i mi sylweddoli nad am yr Arglwydd Iesu. Sadwrn y Pasg. mewn am wasanaeth byr. nofel oedd hi ond hunangofiant y Mae yna fwlch yn rhengoedd Anfonwn ein cofion at Dilynwn ganllawiau y Cofid dechreuais gael blas ar y gyfrol! fy nofelau erbyn hyn wedi i mi Beti Morris, sydd yn Plas yn ofalus yn yr adeilad. Synnwn i ddim na chafodd llawer ailgartrefu’r gyfrol ymhlith y Ogwen, Bethesda, ar hyn o o bobl brofiad tebyg wrth ddarllen cofiannau a’r hunangofiannau. bryd, ac at Elinor Holland Mai 23: Y Parchedig Richard y Beibl. Llenyddiaeth fawr yw’r llyfr Rhag dangos f’anwybodaeth, wna i yn ei chartref, Perthi. O Jones, Gaerwen hwn i rai. I lawer o’n cyd-gymry, ddim dweud pa gyfrol oedd hi. Ond Bu amryw o aelodau’r Mai 30: Trefniant Lleol trysor llenyddol a sicrhaodd barhad o bosibl y gall y mwyaf llenyddol yn gangen yn cymryd rhan yn Mehefin 6: Y Parchedig y Gymraeg dros bedair canrif oedd eich plith ddyfalu os dywedaf eto ‘Curo’r Corona’n Camu’, Richard Gillion yr hen gyfieithiad beth bynnag. nad wrth ei big y mae prynu llyfr.
Cais am wybodaeth
Mae Cymdeithas Rheilffordd Penrhyn yn gofyn am gymorth darllenwyr Llais Ogwan i roi enw i’r ddau yn y llun. Maent yn tybio fod y llun wedi ei gymryd yn y Cei, Penrhyn, pan oedd lein bach y chwarel yn mynd â llechi yno i’w hallforio o’r cei. Os gallwch helpu anfonwch air ataf:
[email protected] neu rhowch alwad. Ffôn 01248 602117 8 Llais Ogwan | Mai | 2021
Ysgol Llanllechid
Ymddeoliad Anfonwn ein cofion at, a’n diolch i Mrs Mona Macdonald am ei gwasanaeth yng nghegin Ysgol Llanllechid, am nifer helaeth o flynyddoedd. Bu Mrs Macdonald yn gweithio fel cogyddes, gan baratoi cannoedd o brydau blasus i’n disgyblion. Dymuniadau gorau am ymddeoliad hir a hapus i chi Mona.
Gwellhad Buan Dymunwn wellhad buan i Mrs Marian Jones, sydd ar hyn o bryd yn gwella ar ôl derbyn triniaeth yn Ysbyty Gwynedd. Pob dymuniad da am wellhad llwyr a buan. Diolch gan gynnwys dangos parch at ein cyd-ddyn Cydymdeimlo Diolch i Mrs Ffion Jones, sydd wedi bod ymhell ag agos. Anfonwn ein cydymdeimlad dwys at yn treulio amser hefo ni’n gwneud gwaith Mrs Owena a’r teulu, a gollodd ei mam llanw. ‘Rydym yn ffarwelio â hi am y tro, Ysgol Eco yn ddiweddar. Roedd mam Owena yn gan fod Ffion yn disgwyl rhagor o deulu. Bu rhai o’r criw Ysgol Eco yn edrych ar ôl yr breswylydd ym Mhlas Ogwen, ac yn hapus Pob dymuniad da i ti Ffion, a hwyl fawr am amgylchedd. Mae’n anhygoel i ddweud y a llon ei byd yno. Cofion annwyl atoch fel ‘rwan! gwir fod y plant wedi llwyddo i gasglu 17.7 teulu; mae sefyllfaoedd fel hyn yn llawer kg o sbwriel, sef 9 bag bin, mewn awr a mwy heriol yn y cyfnod Covid sydd ohoni. Blodeuwedd hanner ar Lôn Bach Odro! Mae hi’n anodd Derbyniasom newydd trist hefyd, pan Bu dosbarth Ms Evans a Mrs Delyth gwybod beth i ddweud; ‘roedd y plant glywsom am farwolaeth brawd Mr Ady Humphereys, sef blwyddyn 1 yn y Cyfnod eu hunain wedi’u syfrdanu bod cymaint Jones, sy’n aelod o’r tîm glanhau. Anfonwm Sylfaen, yn astudio stori Blodeuwedd, a o lanast ar hyd y llwybr yma! Diolch i Mr ein cofion atoch fel teulu ym Methesda a daeth Pedwaredd Cainc y Mabinogi yn fyw o Rowlinson am gael benthyg y ffyn codi Wrecsam. flaen eu llygaid! sbwriel.
Croeso Olion Tŷ Celtaidd Gwobr Dunelm Croesawn Mrs Rhiannon Williams atom i Dyna hwyl a phrofiad cwbwl unigryw oedd Diolch o galon i rieni a ffrindiau’r ysgol Ysgol Llanllechid yn gynnes iawn. Mae Ms cael bod yn archeolegwyr! Bu dosbarth Ms am ein cefnogi drwy bleidleisio i Ysgol Rhiannon yn gweithio fel cymhorthydd yn Gwenlli Haf yng Nghae Rhosydd, sef y safle Llanllechid. Ein hysgol ni gafodd y nifer y Cyfnod Sylfaen. Gwyddom am ei doniau, adeiladu dros y ffordd i Faes Bleddyn, yn fwyaf o bleidleisiau, a’r wobr oedd offer a bydd yn gaffaeliad mawr i ni yma yn Ysgol synnu a rhyfeddu at olion o Dŷ Celtaidd. Addysg Gorfforol gwerth chweil! Diolch i Llanllechid. Croeso cynnes! Anhygoel credu fod hyn i gyd ar stepen ein bawb! drws! Croeso cynnes hefyd i Mario L sydd wedi Diwrnod Golchi Ers Stalwm cael ei benodi i weithio yng nghegin Ysgol Dysgu Barddoniaeth Cafodd dosbarth Mrs Bethan Jones weithdy Llanllechid. Mae gennym dîm o dri dyn yn ein Mae’r arfer o ddysgu barddoniaeth ar y côf llawn bwrlwm yn dysgu am arferion glanhau cegin bellach: Mr Gavin, Mr Mario a Mr Robert yn parhau, ac yn ystod y cyfnod diwethaf, a golchi dillad ers talwm! Wyn! Tîm arbennig a hwyliog dros ben! dysgwyd rhai o englynion coffa Hedd Wyn, Clychau’r Gog, Nant y Mynydd, Y Bwgan Teithiau Iach Brain, ac eraill. Llongyfarchiadau i Ysgol Llanllechid ar ddod yn bymthegfed drwy Gymru yn yr Ymgyrchu Garddio Teithiau Iach i’r ysgol! Da iawn chi blantos Er bod Mis Ebrill wedi bod yn hir iawn yn am ddod ar eich sgwteri a beicio, ac i bawb cynhesu, bu rhai o’r plant wrthi`n brysur yn sy’n cerdded yn ddyddiol. Daliwch ati! garddio, ac edrychwn ymlaen yn eiddgar at y tatws newydd! Llongyfarchiadau Dymuna pawb yn Ysgol Llanllechid Cân Ms Lliwen Ŵyn Bach longyfarch y prifardd Ieuan Wyn ar gael ei Ar Ebrill 7fed, ‘roeddem yn cofio am y Cafodd ddisgyblion y Cyfnod Sylfaen fodd urddo yn Gymrawd gyda’r Coleg Cymraeg. ddiweddar annwyl Ms Lliwen. ‘Roedd Mrs i fyw yn edrych ar ôl y ddau oen bach, a Delyth Humphreys wedi cyfansoddi cân phawb wedi gwirioni`n lân! Diolch i Mrs arbennig i gofio amdani, ac ‘roedd tad Ms Wilson am ddod ag ŵyn Tom i’r ysgol, i ni Humphreys wedi cyfansoddi`r geiriau; gael profiadau gwethfawr. llun geiriau dirdynnol. Mae’n werth gwrando ar [email protected] gôr Ysgol Llanllechid yn ei chanu. Atgofion Gwrth-Hiliaeth melys am wraig a gyffyrddodd ein calonnau Cafwyd gwasanaeth arbennig i gofio am i gyd, gyda`i hwyl a`i direidi; atgofion fydd Stephen Lawrence a gwreiddio’r negeseuon yn aros efo ni am amser hir iawn. holl bwysig hyn ym meddyliau’r disgyblion, 9 Llais Ogwan | Mai | 2021 Pentir Cynrig a Carys Hughes, Tir Dewi Rallt Uchaf, Pentir, LL57 4YB (01248 601318) [email protected] Mae llawer o ffermwyr a’u wnaethpwyd y penderfyniad teuluoedd sy’n brwydro drosof. Diflannodd gofidiau’r Tafarn Y Faenol i ymdopi â’r pwysau a blynyddoedd diweddar Mae’r dafarn wedi bod ar gau ddaw o redeg fferm. Yn dros nos, ac fe gefais amser ers cychwyn cyfnod clo cyntaf 2015, yn dilyn sgwrs rhwng i alaru am fy nhad; amser Covid-19. Penderfynodd y y Cyn- Esgob Wyn a’r nad yw llawer o ffermwyr tenantiaid beidio adnewyddu eu Hybarch Eileen Davies MBE, yn ei gael. Nid oes y fath cytundeb gyda’r bragdy, ac yn Archddiacon Ceredigion, beth ag “annual”, “sick” neu dilyn hyn, rhoddwyd y dafarn ar daeth y ddau i’r casgliad nad “compassionate leave” i’w y farchnad. Yn ddiweddar mae’r oedd cefnogaeth ar gael i gael i ffermwyr, mae’n rhaid dafarn wedi ei gwerthu i unigolyn ffermwyr. Felly sefydlodd iddyn nhw gario ymlaen. lleol, a’r ddealltwriaeth ydyw bod Eileen, (sydd hefyd yn rhedeg Ond oes rhaid? Neu allech trafodaethau yn mynd ymlaen fferm ddefaid a gwartheg chi ofyn am help, help a ynglŷn ag ail agor yn y misoedd gyda’i theulu) yr elusen ‘Tir allai esmwytho peth o’r nesaf. Dewi’. Dechreuodd fel elusen boen, y baich neu’r pwysau, Dymuniad y gymuned ym fechan yn cynnig cefnogaeth gan adael i chi gael amser Mhentir oedd gweld y dafarn ar i bob ffermwr yn y tair sir i feddwl, blaenoriaethu a agor unwaith eto a mawr obeithir yng Ngorllewin Cymru. Fis theimlo eich bod yn cael eich y bydd canlyniad positif i’r Awst diwethaf, estynnwyd y cynnal? trafodaethau gyda’r perchennog gefnogaeth honno i Ogledd un boen ychwanegol heb Bydd yr atgofion gyda fi newydd. Felly, mae’r syniad o’r Cymru a bûm yn ddigon fawr o gymorth, dim arian am byth, a dwi’n teimlo’n dafarn yn cael ei rhedeg fel menter ffodus i gael fy nghyflogi fel ychwanegol a dim llawer o freintiedig am hynny. Felly, gymunedol wedi dod i ben. Cydlynydd Gwirfoddolwyr ddealltwriaeth, heb sôn am diolch i chi Dad, a diolch Gogledd Cymru ac yn ddiolch. i’w holl ffrindiau am gynnig Y Wiwer Goch ddiweddarach fel Rheolwr Nid oeddwn wedi deall yn helpu yn ystod y pum Mae’r wiwer lwyd wedi disodli’r Rhanbarthol Gogledd Cymru. iawn faint o bwysau sydd mlynedd hynny. Wrth edrych wiwer gynhenid yn yr ardal ers Hyd yn hyn, mae ar ffermwyr, nes i mi orfod yn ôl, fe ddylwn fod wedi blynyddoedd lawer. Gwelwyd gwirfoddolwyr Tir Dewi wedi cymryd drosodd daliad fy derbyn eu cynigion caredig, gwiwer goch yn y cyffiniau yn ôl yn helpu dros 300 o deuluoedd nhad wedi ei farwolaeth. Yr ond roeddwn i’n rhy falch. yr 80au, ond nid ers hynny. Eto, yn ffermio gydag amrywiaeth oedd y cyfrifoldeb ariannol, Teimlais yn unig iawn yn ddiweddar mae sawl adroddiad o faterion, problemau, gwaith papur, trin y tir a ystod y pum mlynedd hynny, yn datgan bod y wiwer goch wedi gofidiau, heriau ac y mae’r phrynu a gwerthu anifeiliaid ond hefyd yn lwcus iawn i ei gweld ar ochr Pentir o Goedlan nifer yn codi yn ddyddiol. i gyd yn newydd i mi, heb gael gŵr cefnogol a fagwyd Parc y Bwlch. Mae Tir Dewi yn cynnig llinell sôn am y pwysau o orfod ar fferm ond heb ddiddordeb gymorth gyfrinachol am sicrhau bod y ffurflen mewn ffermio, a allai ddeall, Coedlan Parc y Bwlch ddim gyda’r dewis o drafod BPS yn gywir. ‘Roedd colli a gwrando heb fy marnu. Mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn gyda rhywun yn Gymraeg anifail ac yna gorfod talu Roeddwn yn ei chael yn adolygu eu cynllun ar gyfer y neu Saesneg 7 diwrnod yr rhywun i gael gwared ohono hawdd siarad efo fo. goedlan ac yn gofyn i ardalwyr wythnos, o 7 yb tan 10 yh. yn rhwystredig iawn. Ni Rwy’n gobeithio y bydd anfon eu safbwyntiau iddynt ‘Rydym hefyd yn cynnig ddeallais erioed sut y gallai rhannu fy mhrofiad yn helpu ynglŷn â rheoli’r goedwig ar cymorth wyneb yn wyneb. rhywbeth mor syml â thorri rhywun allan sy’n cael bywyd gyfer y 10 mlynedd nesaf. Os Yr wyf wastad wedi gwair allu achosi i mi deimlo yn anodd, am wahanol oes gennych farn gref, ewch i bod yn ymwneud ag mor boenus, yn sicrhau resymau i ddeall bod wefan Cyfoeth Naturiol Cymru amaethyddiaeth mewn un bod yr amseru’n iawn cyn siarad yn help. Mae tîm o ac i’r adran ‘Cynllun Coedwig ffordd neu’r llall, ac y mae daw’r glaw. Buan iawn y wirfoddolwyr caredig, llawn Abergwyngregyn, Braichmelyn a gennyf lawer o atgofion sylweddolais fod hyn yn empathi yn Tir Dewi, sy’n Parc y Bwlch’. melys o helpu fy nhad dod a llawer iawn o boen barod i wrando, a’ch cefnogi gyda’r defaid, gan gymryd meddwl arnaf nad oeddwn beth bynnag a rannwch. Felly Croeso i’r Ardal diwrnod i ffwrdd o’r ysgol yn ei ddisgwyl, yn ogystal â galwch 0800 121 47 22 neu Hoffem estyn croeso cynnes i’r i godi’n gynnar ar foreau rhedeg tŷ, teulu a gweithio fy ngalw i yn uniongyrchol ar ardal i Rhian a Cefin Roberts sydd haf cynnes i fynd ag ŵyn i’r llawn amser. 07483399937 am gymorth wedi symud i Bentir o Fangor. farchnad, heb orfod poeni Bum mlynedd yn cyfrinachol am ddim. Dymunwn yn dda iddynt gan am lenwi trwydded, tagio’r ddiweddarach fe wnes y Hefyd, os oes diddordeb obeithio eu gweld yn rhodio ein ŵyn na meddwl ‘Ydy’r penderfyniad anodd i roi’r gennych, yr wyf wastad yn llu o lwybrau cyhoeddus gan trelar yn ddigon glân?’. gorau i’r tir, ar ôl tair blynedd chwilio am wirfoddolwyr fentro i ben Moelyci. Dyddiau hapus, di-straen. o ystyried a sawl noson i ymgymryd â gwahanol Hefyd, mae Steffano, Alis Mae pethau wedi newid ddigwsg yn pendroni beth roliau o fewn yr elusen, felly a’r plant wedi ymgartrefu yn yn arw iawn ers hynny: un i’w wneud a beth fyddai fy cysylltwch â mi i glywed Craigfryn, yr un croeso iddynt rheol newydd ar ôl y llall, nhad yn ei feddwl. Yna fe mwy. hwy. un cyfrifoldeb ychwanegol, aeth rhent y tir i fyny ac fe Delyth Owen 10 Llais Ogwan | Mai | 2021 Pwy Sy’n Cofio Ddoe? © Dr J. Elwyn Hughes
Cofnod neu ddau eto o ddyddiaduron David dw i ddim yn meddwl mai ar ei ôl o y cafodd Un gyda’r nos, aeth Mrs James Jôs allan D. Evans (Dafydd Ifans, Glanrafon, Gerlan). y stryd ei henw! i’w gardd fechan o flaen ei chartref yn Mae dau beth wedi aros yn fy nghof, sef yn Rhes Jâms a chyda sosban go fawr yn ei Ionawr 12, 1951: Priod y diweddar gyntaf, mam yn sôn fel y byddai’n chwarae llaw i ddal yr helfa, aeth ati i chwilio am y James Jones, James Street, Braichmelyn, pan oedd yn blentyn efo merch Mrs James malwod iachusol. Cafodd gasgliad helaeth, yn marw – 80. Jôs, sef Emily Bach, fel y cyfeiriai mam yn ôl pob sôn, a throi am y tŷ yn y man a ati gydag anwyldeb. Pwtan fechan oedd tharo’r sosban ar fwrdd y gegin yn barod ‘Chlywais i ’rioed neb yn galw’r wraig hon Emily a chofiaf ei chyfarfod pan oedd wedi am ran nesaf yr antur yn y bore, sef rhoi’r wrth ei henw cyntaf; Mrs James Jôs oedd ymgartrefu ym Mangor ac wedi hynny wedi sosban ar y tân, pan fyddai hwnnw wedi hi i bawb. Mae gen i gof plentyn ifanc iawn iddi symud i gartref gofal. cynnau’n iawn, a chael yr hylif llesol yn y o’i gweld yn cerdded, yn ddigon tlodaidd Roedd gan Emily frawd o’r enw Lloyd a man i’w rwbio ar groen Lloyd. ei golwg, rhwng ei chartref yn Rhes Jâms oedd yn dioddef o glefyd cricmala er pan Ond O! Mrs James Jôs druan! Erbyn iddi a Siop Mrs Mary Johnson yn rhan isaf oedd yn ifanc. Cofiai mam i Mrs James Jôs gyrraedd y gegin yn y bore, roedd y sosban Braichmelyn. Ni chofiaf ei gŵr o gwbl ond gael cyngor gan rywun sut i drin cricmala yn gwbl wag a’r malwod wedi mynd ar Lloyd. Roedd i fynd i’r ardd wedi iddi grwydr dros waliau’r gegin i gyd, rhai ar y ddechrau tywyllu a hel cymaint ag a fedrai o dodrefn a rhai eraill yma ac acw ar hyd y ‘Chlywais i ’rioed neb yn falwod duon (digragen) a’u rhoi nhw mewn llawr. Gyda chalon drom, bu’n rhaid i Mrs sosban a rhoi honno wedyn ar y tân. Byddai James Jôs gynnal helfa arall – y tu mewn i’r galw’r wraig hon wrth ei hynny’n troi’r malwod yn hylif ac, wedi iddo tŷ y tro hwn! henw cyntaf; Mrs James oeri, cynghorwyd hi i’w rwbio’n dda ar y Wn i ddim a fu helfa arall yn yr ardd na Jôs oedd hi i bawb. mannau ar gorff Lloyd lle’r oedd y cricmala chwaith a gafodd Lloyd druan wared â’i fwyaf poenus. gricmala!
[email protected] 11 Llais Ogwan | Mai | 2021 tyfu’n oedolion dymunol a chymwynasgar. Talybont Mae Billy Jones, 33, Cae Gwigin, wrthi’n Capel Bethlehem brysur yn bwrw ei brentisiaeth fel torrwr Neville Hughes, 14 Pant, Bethesda (600853) gwallt. Efo Danny Barbwr ym Mangor y mae Barbara Jones, 1 Dol Helyg, Talybont ar hyn o bryd, ac yn gweithio’n ddygn tuag Diolch i’r criw bach fu wrthi’n brysur (353500) at y lefel nesaf ar ei ffordd i gymhwyso’n yn glanhau’r capel a’r festri cyn ail llawn. Ac yntau’n berchen ar foto-beic, agor yr adeilad ar gyfer 2il o Fai, pan Wrth i’r Cyfnod Clo gael ei lacio, a’r awel mae’n edrych ymlaen at wneud rhywfaint gynhaliwyd ein hoedfa gyntaf ers mis gynhesu, mae ychydig mwy o obaith y cawn o waith symudol yn y dyfodol. Pob lwc iti, Rhagfyr. Arweiniwyd y gwasanaeth ail-ddechrau cymdeithasu. O leiaf, dylai Billy. ‘Dw i’n siwr y cei yrfa lwyddiannus gan ein gweinidog, y Parchedig John fod yn haws wedyn i gasglu newyddion i’r iawn. Pritchard. Ef hefyd fydd yn gofalu am ‘Llais’! Mae Seren Unsted, 3, Dolhelyg, wedi cael ein hail oedfa, a gynhelir ar 23 Mai, sef ei derbyn ar gwrs Therapi Deintyddol ym y Sulgwyn, a hynny am 2 o’r gloch. Genedigaeth Mhrifysgol Caeredin. Bydd hi’n cychwyn yno Bu bron imi fethu â chredu bod babi bach ym mis Medi. Cafwyd bron i ddau gant o newydd wedi cyrraedd 34, Cae Gwigin geisiadau am ddeg lle ar y cwrs, a Seren yn misoedd o anhwylder yn ystod y Cyfnodau ers pedwar mis, a ninnau’n gwybod dim llwyddo i ennill un ohonynt. Tipyn o gamp! Clo. Erbyn hyn, mae’n teimlo cryn dipyn amdano! Pob bendith arnat tithau hefyd, Seren, yn dy yn well, ac yn awyddus i ddiolch o waelod Ganwyd George Wynne i Dee a Ben ar Ŵyl yrfa ddewisedig. ‘Fedra’i ddim meddwl am calon i Nyrsus Bro Bethesda a Bangor am eu San Steffan. Mae o’n frawd bach i Lewis a neb gwell na thi i weithio yn y maes yna. gofal mawr ohono, ac i bawb sydd wedi bod Matthew. Pob bendith arnat, George bach, yn gefn iddo yn ystod amser annifyr iawn yn ac ar y teulu oll. Edrychwn ymlaen at dy Gwellhad ei hanes. weld yn mynd am dro yn y goits heibio’n Bu nifer o drigolion Talybont yn ôl a blaen Credaf bod gennym ni, y cymdogion, tŷ ni cyn bo hir. Peryg iawn mai cerdded i Ysbyty Gwynedd yn ystod y Cyfnod Clo. le mawr i ddiolch i Keith a Sandra am heibio y byddet ti, oni bai imi ddigwydd Yn anffodus, oherwydd cyflwr bregus ei eu caredigrwydd di-baid. Er gwaethaf gweld dy fam yn yr ardd yr wythnos iechyd, ni chafodd Idris Thomas y driniaeth afiechyd, a phob rhwystr arall, maent yn ddiwethaf! ddisgwyliedig ar ei lygaid, ac mae’n ôl barod eu cymwynas i ni bob amser. Rhodd adref. Gobeithio y bydd yn bosibl iddo fynd amhrisiadwy yw cymydog da. Pobl ifainc yn llwyddo amdani’n nes ymlaen yn y flwyddyn. Dymunwn wellhad llwyr a buan i bawb Mae’n braf bob amser clywed am lwyddiant Nid yw Bill Morrell, 4, Dolhelyg, wedi bod arall o’r pentref sydd wedi bod yn sâl, neu’n pobl ifainc y pentref. ‘Rydym yn eu cofio’n yn ei hwyliau gorau yn ddiweddar. Brysia teimlo’n drist, yn ddiweddar. Gobeithio y cael eu geni! Gwelsom hwy’n mynd i’r ysgol wella, Bill! cawn haf braf, er mwyn i chi gael mynd allan am y tro cyntaf, ac erbyn hyn maent wedi Mae Keith Jones, 13 Dolhelyg, wedi profi a mwynhau cwmni’r teulu a ffrindiau.
Nythu
Helo! Nia Hâf ‘dw i. Dw i’n gweithgareddau cymunedol, gweithio i Frân Wen, cwmni prosiectau amrywiol, a’r holl theatr sy’n cynnig cyfleoedd gynhyrchiadau. Bydd Nyth celfyddydol a chymdeithasol yn ein gallugoi i gario ymlaen i bobl ifanc ledled Gogledd efo’r gwaith yma o uno gwaith Orllewin Cymru (a thu hwnt!). y gymuned, artistiaid, a phobl ‘Dan ni ar hyn o bryd yn y ifanc. broses o godi arian tuag at ein I sicrhau bod ein gweledigaeth cartref newydd yng nghanol o gynnig yr adnodd yma i’n dinas Bangor. Bydd Nyth - sydd cymunedau yn cael ei wireddu, wedi ei leoli ar dir yr hen Eglwys mae angen i ni godi £30,000 Santes Fair - yn hwb cyffrous, yn er mwyn i Nyth gael ei orffen. cynnig profiadau a chyfleoedd ‘Rydym yn dibynnu ar bobl i’n pobl ifanc a’n cymuned. sy’n awyddus i weld ein Bydd Nyth yn galluogi Frân Wen gweithgarwch yn ffynnu i’n i gyrraedd mwy o gymunedau, helpu i gyrraedd ein targed. gweithio gyda mwy o artistiaid, Mae ein drysau ni wastad ar a chyrraedd mwy o bobl ifanc. agor, felly os ‘dach chi’n nabod Nid cartref newydd i Frân Wen person ifanc fyddai’n hoffi bod cefnogi, gallwch wneud hynny swm eich cyfraniad (e.e. bydd yn unig fydd Nyth! Mae pobl yn rhan o deulu Frân Wen, gallai drwy fynd ar y we i www. neges yn dweud ‘NYTH30K 10’ ifanc yn ganolog i’r cwmni, ac eich cyfraniad chi ein galluogi ni franwen.com/Nyth30k, neu yn cyfrannu £10), neu gallwch mae eu lleisiau nhw yn treiddio i’w cyrraedd nhw. drwy anfon neges destun at gyfrannu trwy ein ffonio ni ar drwy bob elfen o’r gwaith - o’r Os ydych yn awyddus i’n 70085 gyda’r neges NYTH30K a 01248 715048.
www.llaisogwan.com @Llais_Ogwan 12 Llais Ogwan | Mai | 2021 Côr y Penrhyn gyda Derfel Roberts
Croeso yn Aberdeen Cymeriadau’r Côr Ym mis Ebrill 1976 teithiodd aelodau Côr y Penrhyn i fyny i Aberdeen yng ngogledd ddwyrain yr Alban i gynnal cyngerdd, Cyfres yw hon sy’n rhoi ychydig o ac isod gwelir yr adroddiad am y daith fanylion am aelodau Côr y Penrhyn. honno gan Caeron Roberts, ysgrifennydd Yr aelod y mis hwn yw Michael y côr ar y pryd. Williams (Meics) sy’n weithiwr Cafodd 1050 o drigolion rhanbarth cefnogol ac yn is-reolwr. Grampian gyngerdd gan Gôr y Penrhyn ac unawdwyr nos Sadwrn Ebrill yr ail mewn Neuadd gyngerdd yng nghanol Aberdeen. Cyfres yw hon sy’n rhoi ychydig o fanylion Hwn oedd y cyngerdd cyntaf erioed yn am aelodau Côr y Penrhyn. Yr aelod y Aberdeen (y ddinas wenithfaen) gan gôr mis hwn yw Michael Williams (Meics) sy’n Cymreig. weithiwr cefnogol ac yn is-reolwr. Teithiodd y côr am bedair awr ar ddeg i’r Alban drwy Glasgow, gan ddychwelyd ar hyd Be’ ydy dy enw llawn? ffordd wahanol, drwy Gaeredin. Anrhegwyd William Michael Williams Cadeirydd y Côr, Harri Roberts, gyda Oed? R’un oed â bawd fy nhroed (48) Beth ydy dy farn di am ganu pop? bwrdd coffi gwenithfaen, ac anrhegwyd yr Gwaith Is-reolwr a gweithiwr cefnogol Ddim yn hoff iawn ond ar y cyfan mae’n well arweinydd, Rowland Wyn Jones, â phaentiad Lle wyt ti’n byw? (Mewn tŷ – ha,ha,ha) gen i ganeuon y 70/80 au tirlun, y ddau gan Gymdeithas Gymreig Yn Rachub Oes gen ti atgof am ryw ymweliad efo’r Aberdeen. Dim ond hanes y côr a’r ymweliad Un o lle wyt ti’n wreiddiol? Bethesda ond côr? Oes, ond ddim yn addas i Lais Ogwan! oedd ar dudalen flaen yr Evening Express! wedi byw yn Gerlan cyn hynny Mae yna amryw – America, Glastonbury, a Pa dri pheth fasai’n dy ddisgrifio orau? gemau rhyngwadol Rygbi Cymru. I ddweud Hwyliog, caredig, ac yn mwynhau tynnu y gwir mae pob ymweliad gyda’r côr wedi Côr Bethesda Uda a coes pobl bod yn dda, a hynny am resymau gwahanol. Chôr Bethesda Cymru Ers faint wyt ti’n aelod o’r côr Pa ddiddordebau eraill sy gen ti y tu allan Tua 8 neu 9 mlynedd i’r côr? Gwylio chwareon, cerdded, gwyliau Mae’r adroddiad yn mynd ymlaen i Pa lais wyt ti? ac amser i ffwrdd gyda’r teulu i wahanol ddweud y byddai côr cymysg o tua 50 o Dw i yn y llais gorau yn y côr – Tenor 1 lefydd ar draws y byd. leisiau ac unawdwyr o’r Unol Daleithiau’n Pam wnest ti ymuno â Chôr y Penrhyn? Oes yna rywbeth faset ti’n hoffi gweld rhoi cyngherddau yn ystod yr wythnosau Wedi meddwl ymuno ers blynyddoedd y côr yn ei wneud? Fedra i ddim meddwl canlynol. Roedd y côr hwnnw’n dod o ond ddim wedi cael amser tan ges i fy am ddim achos mae’r côr yn llwyddiannus Eglwys Undodaidd River Road, ym Methesda, mherswadio gan aelodau o’r côr iawn tydi. Byddai mwy o dripiau yn braf ella Maryland a dywedir mai ‘priodol’ oedd Pa un ydy dy hoff gân yn rhaglen y côr? a chael gwared o’r bobl flin (ha,ha,ha), heb bod eu cyngerdd olaf yn y Deyrnas Unedig i Cwestiwn anodd, achos dwi’n hoffi caneuon enwi neb! gael ei gynnal yn Ysgol Dyffryn Ogwen gyda hefo dipyn o fynd ynddyn nhw a phryd mae’r Unrhyw sylw arall yn ymwneud â’r côr? Chôr y Penrhyn yn cynorthwyo. Pris tocyn tenoriad cyntaf yn cael taro’r nodau uchel. Diolch i’r côr am groesawu rhywun fel fi a i’r cyngerdd hwnnw oedd ‘chweugain’ neu Pwy ydy dy hoff ganwr/gantores? gobeithio y cawn ni ddod at ein gilydd yn 50 ceiniog ym mhrisiau heddiw. Arhosodd Does gen i ddim ffefryn achos dwi’n hoffi o fuan eto i gael canu a chael ambell i drip aelodau’r côr Americanaidd yn Nyffryn gwrando ar bob dim. hwyliog. Ogwen dros y penwythnos a threfnwyd eu bod yn mynd i gael croeso swyddogol gan gynrychiolwyr o Gyngor Arfon. 13 Llais Ogwan | Mai | 2021
Ysgol Dyffryn Ogwen
Gwers Lletygarwch – Coginio’n Fyw! gystadleuaeth, gyda Leah Evans a Bobi Cafwyd gwaith arbennig ac ymdrech Jac Pritchard yn gydradd ail. Y beirniad wych gan griw Lletygarwch blwyddyn 10 oedd aelod o’r Llywodraethwyr, sef ddechrau Mawrth wrth iddynt goginio’n fyw Caroline Jones, a dyma oedd ganddi hi i’w o adref. Casglwyd y pecynnau cynhwysion ddweud: o’r ysgol yn barod at y sesiwn. ‘Roedd Cafwyd disgrifiad hyfryd o Gymru gan y cacennau caws wedi eu haddurno yn Lloer, ac ‘rwyf yn hoffi’r ffordd y mae’n fendigedig. Diolch i Mrs Mitchelmore a Ms cyplysu hanes a threftadaeth. Fy hoff ran o Tracey Owen am eu harwain. ysgrif Lloer yw’r frawddeg olaf: ‘Efallai mai dim ond ysmotyn bychan yn y bydysawd yr ydym yn byw ynddo yw Cymru, ond mae hi’n werth y byd i mi.’ Mae Leah wedi ymchwilio cryn dipyn i hanes Cymru a’i chwedlau, ac mae Cymreictod yn ei llenwi â brwdfrydedd – meddai: “ ’Rydym ni yma o hyd, ac ‘rydym ni yma i aros” – ‘rwyf yn hoffi hyn. Mae Cymreictod Bobi yn ei lenwi â brwdfrydedd, ac ‘rwyf yn hoffi’r ffordd y Lloer Gwilym a Lois Ryder mae’n ein gweld fel cenedl sydd yn ofalgar a chyfeillgar. ‘Rwyf hefyd yn hoffi’r ffordd Diwrnod y Llyfr y mae’n disgrifio bod yn Gymro fel hyn: Lansiwyd e-lyfr digidol ar gyfer “fy hunaniaeth, fy nghartref, fy hanes, a’m Diwrnod y Llyfr eleni, a chafwyd neges dyfodol”. ysbrydoledig gan Manon Steffan Ross i ddisgyblion yr ysgol. Derbyniodd bob Cystadleuaeth Ddadlau plentyn becyn Diwrnod y Llyfr a thaleb Am y tro cyntaf ers sbel, bu criw o tuag at brynu llyfr o’u dewis eu hunain. flynyddoedd 10, 11 a 12 yn cymryd Cynhaliwyd nifer o gystadlaethau, rhan mewn cystadlaethau Dadlau (yn yn cynnwys cwis cymeriadau llyfrau, yr iaith Saesneg) o dan arweiniad Mr. a daeth Lloer Gwilym, Lois Ryder, Dylan Jones, gan gystadlu yn erbyn Hannah Hughes a Gwen Isaac yn ysgolion megis Howell, Esgob Llandaf a fuddugol. Choleg 6ed Dosbarth yng Nghaerdydd! Llongyfarchiadau arbennig i Beca Dafydd a Luned Elfyn ar gyrraedd y rownd derfynol. Ymddeoliad Diolch i Mrs Ann Jones am ei gwaith am dros Wythnos Iechyd a Lles 36 o flynyddoedd yng nghegin yr ysgol. Pob Bu staff yr ysgol yn ymarfer yn ddyddiol dymuniad da iddi ar ei hymddeoliad. trwy Chwefror, gan anelu i deithio pellter o Bobi Jac Pritchard a Leah Evans ddwywaith o amgylch Cymru (3370 km) fel rhan o ymgyrch iechyd a lles. Cyflawnwyd Llongyfarchiadau hefyd i Sam Lee 4168 km yn y diwedd gyda chyfuniad o blwyddyn 10 a oedd yn fuddugol yn y wahanol weithgareddau. gystadleuaeth ar gyfer CA4. Llongyfarchiadau i Gwydion Rhys ar Cwis y Pennaeth ennill cystadleuaeth gyfansoddi bl.12-13 y Cynhaliwyd Cwis y Pennaeth ar lein yn Gwasanaeth Cerdd, - dyma linc i’r cystadlu. ddiweddar, a bu i dros 60 o rieni, disgyblion https://www.youtube.com/watch?v=JOoXX_ a staff gymryd rhan. ‘Roedd yn noson VLxNk lwyddiannus iawn gyda Dr Huw Jones Mae’r Adran Wyddoniaeth wedi bod yn (aelod o Lywodraethwyr yr ysgol) a’i deulu cynnal nifer o weithgareddau i ddathlu yn fuddugol, Mr Dylan Jones (dirprwy wythnos STEM, gan gynnwys canfod bennaeth) a’r teulu yn ail, a Gwydion manylion nifer o gyn-ddisgyblion sydd yn Rhys (prif ddisgybl) a’r teulu yn drydydd. gweithio yn y meysydd yma. Dyma linc i’r Derbyniodd y buddugwyr becyn o nwyddau galeri o rai ohonynt: https://sites.google. Cadwyn Ogwen yn wobrau. com/hwbcymru.net/gwyddoniaethydo/ gyrfaoedd-mewn-stem/cyn-ddisgyblion- post@ Cystadleuaeth Dydd Gŵyl Dewi mewn-stem os y gwyddoch am fwy, mae llaisogwan. Bu disgyblion CA3 yn brysur yn ysgrifennu croeso i chwi gysylltu ag [email protected] darn o ryddiaith ar y testun ‘What Wales Llongyfarchiadau i Natalie Owen com means to me’ ar gyfer tasg Dydd Gŵyl bl.12 ar gael ei dewis i gynrychioli pobl Dewi yr adran Saesneg. Llongyfarchiadau ifanc y dalgylch fel llysgennad ar banel i Lloer Gwilym ar ddod yn gyntaf yn y Partneriaeth Tirwedd y Carneddau. 14 Llais Ogwan | Mai | 2021 Ar y radio Llwyddiant Rhiwlas Un arall a fu ar y cyfryngau oedd Cadi Iolen, Llongyfarchiadau i Jean Vaughan Jones, Cae Glas. Yn ystod Mis Ebrill cafodd Cadi Hafod Lon, – yn ddiweddar fe ddaeth yn Iona Jones, 17 Bro Rhiwen, Rhiwlas [email protected] (01248 355336) ei chyfweld ar gyfer rhaglen Radio Cymru llwyddiannus gyda chroesair yn ‘Y Wawr’. “Tros Ginio”. Y testun o dan sylw oedd Derbyniodd gopi o’r llyfr ‘O’r Cysgodion’ yn pwysigrwydd curadu safleoedd hanesyddol wobr. Da iawn Jean! Cydymdeimlo o bwys. Bu Cadi hefyd yn trafod tirwedd Yn dawel yn Ysbyty Gwynedd, ac o llechi Gorllewin Cymru ar gyfer Treftadaeth Hynt a helynt y Gog Abercaseg, yn 73 oed bu farw Douglas Byd UNESCO. Fel arfer, daw’r gog i Cae Mawr a Bronnydd o Hughes, gynt o Bro Rhiwen. Symudodd y Braf oedd clywed y ddwy yn sôn am eu gwmpas Ebrill 18, ond eleni ni chyrhaeddodd teulu o Efail Castell i fyw yn Rhiwlas. ‘Roedd gwaith. tan Ebrill 23. Tybed beth oedd yn gyfrifol ei dad a’i daid yn ofaint ac ‘roedd ei dad yn am ei bod yn hwyrach eleni? Ymddengys ogystal yn ôf yn Chwarel Dinorwig. ‘Roedd O Gofnodion Cyngor Cymuned bod dwy yno, ac mae Richard Bronnydd yn Douglas yn ŵr i’r ddiweddar Elisabeth, Llanddeiniolen dweud bod un ohonynt wedi bod yn dod ac yn dad i Carys a Marian. Estynnwn ein Diolch i’r Gynghorydd Elwyn Jones am ers dwy flynedd, ond mae’n amau hynny cydymdeimlad at y teulu, ac at ei chwaer, anfon bwriad grŵp o’r enw ‘Incredible oherwydd mae patrwm ei chân yn wahanol Catherine. Edible’ ymlaen. Yn anffodus, nid ydynt wedi ac yn unigryw, meddai ef. Dyma hen bennill a cysylltu â’r Cyngor Cymuned o gwbl. Eu dderbyniais gan ffrind yn ddiweddar: Podlediad bwriad yw plannu coed o gwmpas y parc Rai wythnosau yn ôl bu Manon Steffan yn chwarae. O edrych ar amcanion y grŵp, mae Hardd yw’r cennin ar y dolydd, westai ar “Heno” yn trafod podlediad o’r ganddynt sawl syniad i wella ar harddwch, Hardd yw’r gog uwchben y gweunydd, enw ‘Colli’r Plot’. Grŵp o awduron, sef Siân a phlannu coed cynhenid, ond ‘roedd y Hardd yw’r ŵyn ar dwyni’r dyffryn, Northey, Bethan Gwanas, Dafydd Llewelyn Cyngor Cymuned yn bryderus ynglŷn â Harddach fyth yw cwmni rhywun. a Manon ei hun sy’n cyfrannu eitemau i’r thybed pwy sydd yn mynd i gynnal a chadw podlediad, a ddisgrifir fel “pedwar awdur hyn i gyd. Fodd bynnag, mae’r caniatâd Yn ystod cyfnod y pandemig yma mae sawl sy’n bustachu efo plotiau yn gyson ac i blannu coed cynhenid ar ochor Caeau teulu wedi colli cwmni rhywun oedd yn yn aml yn ei cholli hi. Fe fydd yna lot o Gleision wedi’i roi gan Gyngor Gwynedd. annwyl iddynt. Mae pethau’n gwella a’r chwerthin, ychydig o bethau dadleuol Cyfeiriwyd at fainc sydd wedi torri yn y cae rhaglen frechu yn hwb mawr. Gobeithio bod ac ambell i sgwrs ddwys”. Mae’n swnio’n chwarae, ond nid y Cyngor Cymuned sydd pobl hefyd yn parhau i ddilyn y canllawiau. ddiddorol iawn. yn gyfrifol am hon. Cofion atoch, a chadwch yn ddiogel. Plaid Cymru Dyffryn Ogwen Wedi pum mlynedd o wneud cyfarwydd yn y Dyffryn. i Senedd Cymru. Profiad y swydd nid oedd yn syndod Fel i bawb arall, blwyddyn newydd a gwahanol iawn i Siân Gwenllian cael ei hail- ryfedd fu hon i gangen hefyd oedd yr ymgyrchu ethol unwaith eto i fod yn Dyffryn Ogwen o Blaid hefyd heb agosatrwydd aelod o’r Senedd dros bobl Cymru. Bu pum mlynedd a’r pwyllgorau dros lwyfan 0808 164 0123 yr etholaeth hon ar Fai 6ed ers yr etholiad ddiwethaf digidol Zoom. eleni. Mae hi wedi gweithio’n i ethol aelod i Gynulliad Cofiwch bod rhifau ffôn ddiflino dros y pum mlynedd Cymru yng Nghaerdydd. eich Cynghorwyr Sir Plaid dwethaf ac yn wyneb Eleni buom yn ethol aelod Cymru yn y Llais.
www.llaisogwan.com @Llais_Ogwan 15 Llais Ogwan | Mai | 2021 Difyrion Digidol – ‘Popeth yn Gymraeg’? Deian ap Rhisiart
Gyda chyfieithu’r Beibl i’r Gymraeg ym am swydd lle mae’r Gymraeg yn wefannau fel Llên Natur ar Facebook. 1588 gan yr Esgob William Morgan, ynghyd angenrhediol. Er mwyn cael mynediad i’r holl â chyfieithiadau gramadeg John Davies, Datblygiad newydd iawn yw dyfodiad bodlediadau Cymraeg sydd ar y We, Mallwyd, mae haneswyr yn gweld y cyfnod ap newydd Newyddion S4C sydd ewch i’r https://ypod.cymru/. Mae gwefan hwn fel un hynod arwyddocaol yn hanes yn wasanaeth cwbl newydd, - gellir http://Meddwl.org er enghraifft yn llawn a goroesiad yr Iaith Gymraeg. Yn ogystal llwytho’r ap ar Google Play drwy’r ddolen o gynnwys hanfodol ar gyfer hybu eich â’r cerrig milltir hyn, gyda’i ysgolion hon: https://play.google.com/store/apps/ iechyd meddwl. cylchynnol yn y ddeunawfed ganrif, details?id=cymru.s4c.newyddion Mae rôl yr Iaith Gymraeg yn sylweddol sicrhaodd Griffith Jones, Llanddowror Un o wefannau mwyaf y Gymraeg yw ac mae’n hanfodol ein bod fel siaradwyr fod llythrennedd yn cael ei gyflwyno BBC Cymru Fyw, - ceir yno lond gwlad o yn defnyddio’r adnoddau hyn –mae i werin gwlad a hynny trwy gyfrwng y erthyglau, cyfweliadau ysgrifenedig ac yna rywbeth at ddant pawb ac mae’r Gymraeg. Trwy wibio mewn peiriant eitemau fideo o’r ysgafn i’r difrifol i gyd cynnwys yn berthnasol iawn. amser i’r ugeinfed ganrif, gwelwn yn y mewn un lle: https://www.bbc.co.uk/ Er hynny, mae angen mwy fyth o 60au ffrwydriad cerddoriaeth boblogaidd cymrufyw gynnwys a mwy fyth o blatfformau i Gymraeg, gydag artistiaid blaenllaw fel Digon i’ch cadw’n brysur am oriau! apelio at drwch y boblogaeth. ‘Rydym Dafydd Iwan a Huw Jones yn esgori ar Sin Gwasanaeth fideo poblogaidd tu hwnt fel diwylliant yn cystadlu yn erbyn Gerddoriaeth Gymraeg ffyniannus sydd yn yw Hansh https://www.facebook.com/ diwydiant enfawr Eingl-Americanaidd, dal gyda ni heddiw. Ond beth, meddech, hanshs4c/, lle y trafodir pob mathau o a heb adnoddau ariannol anferth, sydd a wnelo hyn â’r byd digidol? Trwy bynciau mewn ffordd gynnil a difyr. Mae mae’n dalcen caled. Ond, mae’n rhaid wibio eto i’r unfed ganrif ar hugain, gwelwn Hansh wedi gweld cannoedd o filoedd bwrw ‘mlaen. Mae gan y llywodraeth chwyldro arall yn digwydd - y chwyldro yn clicio ar fideos megis y cogydd Chris hefyd gyfrifoldeb i fuddsoddi ac ysgogi digidol - lle y bydd galw ar y Gymraeg i Roberts o Gaernarfon. hyn trwy greu’r amodau er mwyn esblygu a goroesi unwaith yn rhagor. Mae’n werth hefyd croesawu gwefan creu cynnwys newydd a sicrhau fod y Er mwyn sicrhau fod y Gymraeg yn newydd wych y Papurau Bro, sy’n Gymraeg yn berthnasol yn y byd digidol. cofleidio’r byd digidol, mae Cymdeithas brosiect ar y cyd gyda Mentrau Iaith Mae Llywodraeth Cymru wedi addo bod yr Iaith Gymraeg yn ddiweddar wedi Cymru https://papuraubro.cymru/ Ewch hyn yn rhan o’r weledigaeth i gyrraedd galw am sefydlu menter iaith ddigidol er yno i chwilio am eich papur bro chi. miliwn o siaradwyr erbyn 2050, a chyda mwyn datblygu cynnwys trwy gyfrwng Yn ystod y cyfnod clo, mae’r ap a’r phwyslais sylweddol ar y digidol y y Gymraeg. Felly, beth sydd ar gael ar platfform cymunedol Ambobdim wedi gobaith yw y byddant yn gweithredu ar hyn o bryd? Yn sicr, mae yna fylchau sefydlu’i hun ymhlith y platfformau eu gair i fuddsoddi a datblygu arloesedd. sylweddol, ond ar y llaw arall, mae mwyaf poblogaidd yn y Gymraeg, gan Ond mae yna ddyletswydd arnom ni fel yna hefyd doreth o gynnwys ar gael yn ddarlledu cyngherddau, cyfweliadau, siaradwyr Cymraeg yn gyffredinol i greu Gymraeg. Ac mae’n holl bwysig ein bod gigiau a gwyliau i ddiddanu pobl o cynnwys a chreu platfformau newydd yn ei ddefnyddio! Rwy’n siŵr eich bod yn foethusrwydd eu soffa. Mae’n werth galw hefyd. I fachu slogan Cymdeithas yr gyfarwydd iawn â llawer o’r adnoddau a’r heibio ar wefan Ambobdim https://www. Iaith Gymraeg, mae’n rhaid cael ‘Popeth gwefannau sy’n bodoli eisoes. amam.cymru/ambobdim i weld beth sydd yn Gymraeg’ yn union fel y Beibl dros O ran y newyddion, wrth gwrs, gellir ar y gweill - mae’n wefan brysur tu hwnt bedwar can mlynedd ynghynt. darllen gwefan https://golwg.360.cymru/ sy’n llawn o gynnwys diddorol. Mae gan Cymunedau Digidol Cymru neu https://bro.360.cymru/ i ddarllen Ni ellir anghofio am yr holl gynnyrch sesiwn ‘Y Gymraeg ar y We’ sy’n bwrw newyddion o’ch milltir sgwâr. sydd hefyd ar wefan ffrydio cerddoriaeth golwg ar yr adnoddau hyn, ac mae Mae www.Lleol.cymru yn ffordd dda http://www.spotify.com , neu http://www. croeso i chi e-bostio Cymunedau. o gadw llygaid ar newyddion lleol a youtube.com , boed yn gerddoriaeth [email protected] i drefnu hyfforddiant chenedlaethol heb sôn am chwilio Gymraeg neu’n archif ffilm, neu’n am ddim. 16 Llais Ogwan | Mai | 2021 Cyrraedd Miliwn o siaradwyr Cymraeg CYN 2050? Posib neu beidio? Posib – wrth gwrs!
Oedolion sy’n dysgu yw’r ateb Ers blwyddyn bellach ‘rwyf Hyd y gwn i ‘does neb ond y broblem fwyaf yw bod i wedi bod yn cyhoeddi wedi ffurfio cynllun i’r Cymry llawer yn gadael y cyrsiau cylchlythyr i ddysgwyr o’r enw Y Cymraeg i’w ddilyn i sicrhau am wahanol resymau ac mae Wennol, gyda’r cyfranwyr i gyd dyfodol i’r iaith. ‘Dw i’n meddwl llawer o’r rhai sydd yn cyrraedd yn ddysgwyr. Cefais y syniad y bydd y cynllun yma yn diwedd yr ail flwyddyn yn am y cynllun yma ar ôl i un o’r gwneud byd o wahaniaeth i methu darganfod y drws i cyfranwyr ysgrifennu am sut lwyddiant dysgwyr i feistroli’r mewn i’r gymdeithas. Mae y gwnaethant ffurfio grŵp i iaith. Ond nid siarad am y gormod o ddysgwyr yn mynd ar gyfarfod yn y Three Cliffs Café yn broblem sydd raid – mae angen goll i’r iaith. Southgate, Gŵyr. Mae Southgate gweithredu! Beth am annog dysgwyr yr yn bentref Saesneg ei olwg Ymhen ychydig fisoedd bydd y ‘Rydym newydd lenwi ail flwyddyn i ddechrau cael ond wrth ffurfio’r grŵp maent dosbarthiadau nos yn dod i ben. ffurflenni’r cyfrifiad a bydd cyfarfodydd i ymarfer eu hiaith wedi dod i adnabod llawer o ‘Rŵan yw’r amser i ddechrau yn ddiddorol gweld faint a hynny mewn lle cyhoeddus? siaradwyr Cymraeg yn y pentref. sicrhau nad ydym yn colli’r o siaradwyr Cymraeg sydd Bydd hyn yn rhoi cyfle i’r Cymry Mae aelodau’r grŵp wedi cael dysgwyr sydd yn yr ail flwyddyn erbyn hyn, o’i gymharu â deng Cymraeg ddod i’w hadnabod eu cyflwyno i Gymdeithas ar hyn o bryd. Felly chi’r mlynedd yn ôl. Beth bynnag nhw ac i roi gwahoddiad iddyn Cymraeg Llandeilo Ferwallt ac tiwtoriaid sydd yn darllen hyn, fydd y ffigyrau’n ddangos nhw i’r gymuned. erbyn hyn yn aelodau selog. ewch ati i annog eich dysgwyr i byddent wedi bod yn llawer Hefyd, unwaith y maent wedi Mae’r cynllun ‘dw i’n ei greu grŵp cyn i’r flwyddyn ddod gwell pe baem ni wedi gwneud gorffen yr ail flwyddyn bydd y awgrymu uchod wedi’i seilio i ben. rhywbeth fel hyn ddeng grŵp yna i roi cymorth i’r ail ar brofiad aelodau o’r grŵp. Peidiwch â gadael pethau’n mlynedd yn ôl! flwyddyn sydd wedi eu dilyn, ac Roeddent yn ysu am gyfle i rhy hwyr! Rob Evans yn y blaen, ac yn y blaen. siarad yr iaith yr oeddynt wedi Yn sydyn mae pont wedi gweithio mor galed i’w dysgu. ei chreu i’r gymuned, a bydd Nid ydynt yn cyfarfod ar hyn o mwy o’r dysgwyr yn dal ati tan bryd wrth gwrs ond byddant ddiwedd y cwrs achos maen yn ail ddechrau cyn gynted â Hysbyseb Swyddi nhw’n cymysgu â dysgwyr mwy phosibl. profiadol. Pan wnes i feddwl am Bydd y bont sydd wedi ei ddechrau cyhoeddi’r Wennol chreu yn bwydo gwaed newydd ‘roedd angen cyfranwyr, a chan i’r gymuned leol sydd wir ei fod gen i gysylltiad â’r grŵp Meithrinfa Gymraeg Derwen Deg angen. yn barod, atynt hwy y gwnes Arweinydd Ystafell - cymhwyster Lefel 3 Er mwyn cael y gorau o’r i droi. Erbyn hyn maent wedi neu uwch cynllun syml yma mae'n rhaid cael llawer cyfle i ysgrifennu (Llawn Amser) i’r grŵp gyfarfod mewn lle ac wedi mwynhau’r profiad. Cyflog: £9.60 yr awr cyhoeddus, yn yr un lle, ar yr un Mae eu herthyglau wedi cael amser ac yn rheolaidd. eu cyhoeddi yn ein papur bro Cymhorthydd - cymhwyster Lefel 2 neu uwch Yr unig beth sydd angen ei a hefyd yng Nghylchlythyr wneud yw: Cymdeithas Edward Llwyd. (Llawn / Rhan amser ) Cael y tiwtoriaid i annog y Erbyn hyn mae 13 rifyn o’r Cyflog: £6.65 - £9.30 yr awr (yn ddibynnol ar oedran a chymhwyster) dysgwyr i ddechrau’r grŵp. Wennol wedi ei gyhoeddi, a Cael y Fenter Iaith i roi heb y dysgwyr ni fuaswn wedi Mae Meithrinfa Gymraeg Derwen Deg, Cyffordd cymorth iddyn nhw wrth fod medru gwneud hynny. Faint o Llandudno yn chwilio am unigolyn brwdfrydig, yna i gadw sgyrsiau i fynd yn yr ddysgwyr medrus sydd yn mynd egniol a chreadigol sydd yn gallu cyfathrebu trwy’r wythnosau cynnar. ar goll bob blwyddyn? Gymraeg, i ymuno a’u tim cyfeillgar y feithrinfa. Gwneud yn siŵr bod y papur Mae creu’r grŵp wedi rhoi Am fwy o fanylion pellach a ffurflen bro yn tynnu sylw at y grŵp. agoriad i’r gymuned Gymraeg gais, cysylltwch a Sioned Evans neu Mae dysgwyr yn llawn o’u cwmpas iddynt. Maent Eurgain Llwyd ar 01492 203 398 neu brwdfrydedd a byddent nhw wedi cael newid byd, a’r trwy ebost rheolwr@derwendeg. cymru yn ased mawr i’r gymuned a’r gymuned Gymraeg yn eu sgîl. iaith. Os hyn yw’r effaith yn Southgate Meithrinfa Gymraeg Derwen Deg, Cynllun fydd yn gwneud meddyliwch am yr effaith drwy Plas Tre Marl, Broad Street, gwahaniaeth mawr heb gost Gymru gyfan pe bai’r un peth yn Cyffordd Llandudno, Conwy. LL31 9HL i’r llywodraeth! digwydd ym mhob ardal. 17 Llais Ogwan | Mai | 2021 Canolfannau Hamdden Gwynedd yn croesawu’r Gymuned yn ôl
Ers y 4ydd o Fai, mae nifer o Byw’n Iach ac i groesawu pobl yn cychwyn 7fed o Fehefin Ganolfannau Byw’n Iach wedi yn ôl. 2021, ac a fydd ymlaen tan ail-agor i gwsmeriaid. Daw ‘Rydym yn ymwybodol wyliau’r haf. Bydd cyfle i hyn wedi croesawu clybiau y bydd sawl un yn teimlo fynychu’r ganolfan ar fore neu a mudiadau yn ôl i’r caeau ychydig yn bryderus am brynhawn yn rhad am ddim. synthetig a chyrtiau tu allan ers ddychwelyd. Mae hynny wrth Yn ystod y sesiynau bydd yr rhai wythnosau. gwrs yn ddealladwy ond mae ystafell ffitrwydd ar gael gyda Bellach, mae canolfannau ymchwil yn ystod yr Hydref goruchwyliaeth a niferoedd Plas Ffrancon, Bangor ac a’r Gaeaf wedi profi bod isel - tebyg i drefniant “amser Arfon wedi ail-agor eu drysau canolfannau yn lleoedd diogel tawel”. Os ydych chi wedi i gwsmeriaid allu ymarfer gyda’r trefniadau Covid Diogel anghofio sut i ddefnyddio’r yn ddiogel. Mae modd i ychwanegol sydd yn cael eu offer, bydd staff cyfeillgar ar gwsmeriaid ymweld â’r gampfa ddim i blant hyd at 16 oed ac gweithredu. gael i roi anwythiad byr i’ch ail neu nofio lôn yn y pwll. yn £21.30 i bob oedolyn arall. Mae’r systemau yn cynnwys atgoffa. Bydd cyfle hefyd i gael Mae Byw’n Iach hefyd yn Mae aelodaeth yn sicrhau pris trefn pellhau cymdeithasol taith tywys o gwmpas yr adeilad cynnig y sesiynau poblogaidd is ar gyfer pob ymweliad yn clir iawn, trefniadau glanhau i weld y trefniadau newydd a Nofio Teulu. Mae pob teulu ystod y flwyddyn. Mae modd ychwanegol a chyson, lleihad siarad gydag aelod o staff. Bydd yn cael defnydd eu hunain o wrth gwrs hefyd talu am becyn sylweddol yn y nifer o bobl a all sesiynau blasu amrywiaeth ran o’r pwll ar gyfer sesiwn Debyd Uniongyrchol sydd fod yn yr adeilad ar unwaith, eang o weithgareddau fel awr. Bydd sesiynau Nofio Am yn rhoi defnydd diderfyn o’r hyfforddiant Covid i bob aelod rhan o’r rhaglen, megis Yoga, Ddim ar gyfer rhai 60+ hefyd yn cyfleusterau. Gall staff eich o staff a gwaith cynnal a chadw ‘Circuits’ Ysgafn tu allan, ailgychwyn. canolfan leol eich cynghori o proffesiynau, ac addasiadau i’n teithiau cerdded er lles, Bydd angen i bawb gyrraedd ran yr opsiwn orau. systemau awyru sydd yn golygu sesiynau garddio a phethau y pwll yn barod i nofio (siwt Yn anffodus ni fydd pyllau fod llif o awyr iach i mewn i newydd fel pêl-droed cerdded nofio o dan eich dillad arferol). nofio Dwyfor na Bro Ffestiniog bob rhan o’r adeilad i safonau’r yn cael eu cynnal hefyd. Ond Bydd yn bosibl defnyddio yn ail-agor ar hyn o bryd gan diwydiant. Bydd y staff Actif Am Ystafell Newid ar y ffordd allan i fod gwaith cynnal a chadw Oes newydd, Fiona a Paul, sychu a newid. Gall cwsmeriaid angenrheidiol yn parhau ar y ‘Rydym yn yn holi barn am y math o anabl logi gofod newid ddau safle. Bydd Byw’n Iach yn weithgareddau yr hoffai bobl pwrpasol ar gyfer cyn ac ar ôl diweddaru cwsmeriaid unwaith ymwybodol y bydd weld yn y ganolfan yn ystod eu sesiwn nofio drwy ffonio’r y bydd y dyddiad trosglwyddo sawl un yn teimlo y dydd yn y dyfodol. Mae’r ganolfan leol ymlaen llaw. wedi’i gadarnhau gan y sesiynau yma’n ddelfrydol ar Bydd gweithgareddau grŵp, contractwyr. ychydig yn bryderus gyfer trigolion hŷn - ond ar gael a fydd yn cynnwys rhaglenni Bydd Tîm NERS (Rhaglen am ddychwelyd. i rywun sy’n awyddus i gymryd poblogaidd o ddosbarthiadau Cyfeirio i Ymarfer) hefyd yn y cam cyntaf gyda dipyn o ffitrwydd yn ogystal â gwersi raddol ehangu eu gwaith a Mae hynny wrth gefnogaeth ychwanegol. nofio a gymnasteg i blant, yn chefnogi cleientiaid newydd gwrs yn ddealladwy ‘Does dim rhaid bod yn aelod ail-gychwyn. Bydd hefyd fodd dros yr wythnosau nesaf. i fynychu’r sesiynau anffurfiol i glybiau ddychwelyd o dan Mae’r tîm yn medru cefnogi yma - croeso i bawb alw heibio! do a thu allan - drwy gadw at ystod eang o drigolion sydd Bydd yr union ddyddiau uchafswm o 15 o bobl mewn â chyflyrau iechyd penodol, Mae hi hefyd yn bwysig cofio ac amseroedd ar gyfer pob grŵp y tu mewn a 30 y tu allan yn gwella wedi triniaeth bod ymchwil sylweddol wedi canolfa, ar gael ar wefan Byw’n am y tro. neu’n ceisio lleihau pwysau cadarnhau bod cyswllt clir Iach yn nes at yr amser. Os ydych am gael lle i’ch gwaed neu golli pwysau. Os iawn rhwng bod yn actif ac yn Bydd gwybodaeth am yr plentyn yn y gwersi nofio neu ydych chi’n teimlo y gall y tîm ffit a gallu unigolyn i wrthsefyll holl wasanaethau yma ar gymnasteg, os gwelwch yn dda eich cefnogi chi, siaradwch Covid 19 a sawl afiechyd arall. gael ar wefan www.bywniach. cysylltwch â’r ganolfan leol i efo’ch meddyg teulu neu nyrs Trwy gadw’n heini gall pob cymru ac ar dudalennau Byw’n ofyn a oes lle ar gael neu os gymunedol i weld os ydyw’n un ohonom ni warchod ein Iach ar Facebook, Twitter ac ydyw’n bosibl ymuno â’r rhestr opsiwn addas i chi. hiechyd a lleihau’r galw ar y Instagram. Os nad ydych chi’n aros. Meddai Amanda Davies, Gwasanaeth Iechyd.” medru cael hyd i’r wybodaeth Mae’n rhaid bod yn aelod Rheolwr Gyfarwyddwr Byw’n Er mwyn cefnogi rhai sydd angen mae croeso i chi o Byw’n Iach ar hyn o bryd a Iach: “Mae hi wedi bod yn sydd efallai’n teimlo eu bod ein e- bostio ni ar cyswllt@ bwcio eich sesiynau ymlaen gyfnod hir ers i’r cyfleusterau angen ychydig o gefnogaeth bywniach.cymru neu ffonio llaw. Mae aelodaeth flynyddol fod ar gael oherwydd y ychwanegol mae Byw’n Iach eich canolfan leol (rhifau ar safonol yn costio £11.50 i bobl rheoliadau i reoli Covid-19 am gynnal sesiynau newydd gael ar y wefan). ifanc 16-24, pobl dros 60 oed a on’rydym yn falch iawn o fod sbon wythnosol “Actif am Oes” Edrychwn ymlaen at eich phobl anabl. Mae aelodaeth am yn gallu ail-agor Canolfannau ar bob safle o’r wythnos sydd croesawu’n ôl yn fuan! 18 Llais Ogwan | Mai | 2021
Ysgol Rhiwlas
Prosiect Creadigol Ed Holden. Y disgyblion hefyd fydd yn gyfrifol ‘Rydym fel ysgol yn hynod falch o fod yn am olygu’r ffilm, a byddwn yn edrych ymlaen rhan o gynllun ‘Ysgolion Creadigol Arweiniol’ yn fawr at ddathliad a dangosiad o’r ffilm yn Cyngor Celfyddydau Cymru. Mae disgyblion yr ysgol. CA2 wedi cael cyfnod prysur a chyffrous fel rhan o’r prosiect. Dymuniad y disgyblion Bwyd Bendigedig Rhiwlas oedd creu ffilm fer, a phenderfynwyd seilio’r Dros y flwyddyn ddiwethaf, mae’r grŵp ffilm ar hanes lleol. Cafwyd sgwrs ddiddorol Bwyd Bendigedig Rhiwlas wedi bod yn iawn gyda Cynrig Hughes, hanesydd lleol, brysur yn ceisio trawsnewid y gymuned am hanes Plas Pentir, ac ysgogodd hyn drwy arddio; y cynllun yw plannu a thyfu ddychymyg a brwdfrydedd y plant. O dan bwyd mewn cymaint o lefydd o gwmpas arweiniad yr actor Gwion Aled bu’r plant yn y pentref ag sy’n bosibl, ac mae’r Ysgol, brysur yn creu modelau, datblygu stori a Bro Rhiwen a’r Cae Chwarae wedi elwa o’u ffilmio golygfeydd dychmygol yn seiliedig ar gwaith caled hyd yn hyn. Maent wedi plannu yr hanes gwreiddiol. Mae’r prosiect yn parhau blodau gwyllt, coed afalau, a gwrych o goed hyd at ganol y mis nesaf, pryd y bydd cyfle i’r cynhenid i’r gymuned ei fwynhau. Cyn y disgyblion ddatblygu cân neu rap ar y cyd ag cyfnod clo, bu disgyblion yr ysgol yn helpu’r grŵp, ac ‘roeddent yn mwynhau yn arw cael y profiad o weithio gyda’r gymuned; ‘rydym yn falch o gael disgyblion sy’n ymfalchïo yn eu hamgylchedd ac sy’n ymroddedig i wella’r byd naturiol o’u cwmpas.
Taith Noddedig Diolch yn fawr iawn i Llŷr, Evan ac Alisha am ddringo’r Wyddfa ar Fawrth 25ain er mwyn codi arian i’r ysgol. Cafodd y tri ddiwrnod bendigedig gyda’u rhieni, a chasglwyd £510 ganddynt am eu hymdrech. Gwych iawn wir!
Bwystfilod Bach phryfaid pric. ‘Rydym yn lwcus iawn yn Thema’r Cyfnod Sylfaen y tymor hwn yw yr ysgol i gael dau gwch gwenyn yn ein Bwystfilod Bach, a heb os nac oni bai, Gwarchodfa ac mae’r plant wrth eu boddau mae’r disgyblion wedi mwynhau. Dros yr yn gwisgo’r siwtiau, ymweld â›r gwenyn wythnosau diwethaf, maent wedi bod yn yn wythnosol a dysgu am bwysigrwydd casglu gwybodaeth am wahanol fwystfilod y gwenyn i’n bywydau ni. Gobeithiwn y [email protected] ac wedi penderfynu eu bod am edrych ar byddwn yn gallu casglu mêl yn ystod tymor ôl y creaduriaid sydd yma eisoes, megis yr haf er mwyn i’r plant flasu cynnyrch mwydod, malwod, chwilod, gwenyn a lleol. 19 Llais Ogwan | Mai | 2021 J.T. Parry Hanes Wil Bach (Ap Idwal) Golygwyd ac addaswyd gan Derfel Roberts 1853-1913
CYFLWYNIAD Pennod 4 Paentiwr Tirwedd Roedd y diweddar Wil Williams (1919 – Dyffryn Ogwen 2011) Wil Bach i bobl ardal Bethesda ond Fe ddaeth Chwefror 1949 â phrinder Wil Rhwyd i bobl Caergybi – yn frodor o gwaith i stesion Caergybi ac felly bu Tybed a allwn ofyn a oes gan unrhyw Ddyffryn Ogwen ac yn gweithio fel dyn raid i amryw ohonon ni, hogiau’r traffig, un o ddarllenwyr Llais Ogwan unrhyw signal ar y rheilffordd yn Y Fali, Sir Fôn. Yn godi ein pac a mynd dros glawdd Offa baentiadau ar eu muriau gan yr arlunydd y 70au byddwn yn cael galwad ffôn gan i weithio. Mae gen i ryw ffansi fod o Fethesda J.T. Parry (a elwir hefyd yn Ap Wil o’r bocs signal bron bob nos Sul. Cawn deigryn ar lygaid y ddau lew tew wrth i Idwal) - gweler enghraifft o’i waith yma. hanesion hen gymeriadau Bethesda i gyd ni hogia’r relwê yn Sir Fôn hel ein traed i Yn y gorffennol, mae Dr J. Elwyn Hughes ganddo. Ar lafar roeddwn i’n derbyn yr wlad y Sais i ennill ein bara beunyddiol. wedi ysgrifennu amdano yn Llais Ogwan, hanesion hynny ac ni lwyddwyd i gynnwys Cefais i fy hun mewn gorsaf fach o’r ond ychydig o wybodaeth sydd ar gael fawr ddim ohonynt, os o gwbl, yn Llais enw Daresbury nid nepell o Warrington. am yr arlunydd hwn. Ganwyd ef i deulu Ogwan. Er hynny, roedd gwrando ar Wil Yno, ‘roedd rhaid i ddyn fod yn Stesion ffermio yn Chwarel Goch, Sling, ac aeth i yn traethu am ‘yr hen ddyddiau’ yn brofiad Master, clerc tocynnau, casglwr weithio i’r chwarel, ond yna dywedir iddo difyr tu hwnt a bellach mae’r atgofion ar tocynnau ac yn borter - popeth mewn gael ei hyfforddi fel peintiwr yn Llundain, glawr a chawn eu gweld yma. Diolch i’w gwirionedd. Y cyflog oedd pedair punt wedi’i ariannu gan yr Arglwyddes Penrhyn nai, George Owen am gadw a rhannu’r a naw swllt yr wythnos ac mae hynny’n a oedd wedi gweld rhai o’i luniau; mae’n atgofion hyn. dangos mor anodd oedd gwneud eich amlwg ei fod wedi gwneud bywoliaeth D.R. ffortiwn ar y relwê. Rhwng y trenau, fel ‘peintiwr tirlun’ ac yn cynnal teulu, rhaid oedd mynd â’r parseli i’r pentref ond mae straeon hefyd am ei ‘baentio cyfagos ac ‘roedd beic pwrpasol wrth am beint’ yn ddiweddarach yn ei fywyd. law ar gyfer y gwaith hwnnw. Un Credir iddo farw yn Ysbyty Tloty Bangor ar diwrnod daeth clamp o samwn ar y trên ôl cwympo yn y mynyddoedd. wedi’i gyfeirio at yr Arglwydd Daresbury. Fel rhan o gyflwyniad Tirweddau Llechi Es i â’r samwn i’w gartref, Daresbury Safle Treftadaeth y Byd UNESCO, mae House - tŷ anferth fel plas, ac i minnau STORIEL Bangor (Amgueddfa ac Oriel Gelf fel hogyn o Dregarth, o dan ddylanwad Cyngor Gwynedd) wedi cynnig safle yn yr cryf Dr Tecwyn Evans, rhaid oedd oriel ar gyfer detholiad o waith J.T.Parry mynd â’r samon at ddrws ffrynt y plas. rhwng Gorffennaf a Hydref. Mae Dr J. Elwyn Dyma gawr o Sais yn agor y drws gan Hughes wedi cytuno i ysgrifennu cyflwyniad edrych arnaf drwy ryw fath o sbectol i’r arddangosfa ac mae sawl perchennog a un llygad fel petawn yn lwmp o faw. Ac gysylltwyd â nhw eisoes yn barod i fenthyg yna yn ei acen uchel-ael Seisnigaidd eu paentiadau. Mae llawer mwy o drigolion dywedodd “Back entrance you,” gan Bethesda gyda dyfrliw ganddynt, neu mae gau’r drws yn glep yn fy wyneb. Y peth ganddyn nhw berthynas neu ffrindiau sydd cyntaf naturiol ddaeth i feddwl Wil oedd ag un. Byddwn yn ddiolchgar iawn clywed gosod y samwn i orffwys yn dawel ar gan unrhyw un a fyddai’n caniatáu dangos eu garreg drws mei lord. Chlywais i’r un paentiadau Ap Idwal / J.T. Parry yn STORIEL, gair wedyn am Arglwydd Daresbury neu a allai ychwanegu at ein gwybodaeth am na’r samwn ac efallai mai dyna pam y fywyd a gwaith yr arlunydd hoffus hwn. deuthum yn ôl i Gymru mor fuan â Mis Jeremy Yates: [email protected] / Mai. Tel: 01248 209085.
600763 neu 07708 008051 20 Llais Ogwan | Mai | 2021 CHWILAIR
CHWILAIR MAI Gweithgynhyrchwyr Ceir Prydain a’r Cyfandir
AAWTOEGUEPFHRIMEJLCM
BVBHXJUISVSHEEIMGVHM
DWHU VAUXHALL RZMXVADD
NAPRAUQUSOACFRPYQZGR
HJCUOMWNOLEYRIASZUTF
DAXUPLWRFDHCQHWEHOYE
EGGEOMLAEHEPTTCBBCUU
JUPLTMRSIVVDNCBBFRFO
GAJVIOBIRRRIXIMHTTOS
KROPMEWRCOTMKCBORCXV
RYHENSTMRRYNEFYJDZHB
CWOZOSCRAAECIXNILXJJ
MBWITEXMMGDXEKFUPCQY
OINLFENRAZQROCTDGWSL
ZIEBEOAWJKJCLNLRVOGJ
MPWPGTSLANDROVERSOWJ
JQUSLKFSBENTLEYVTXEU
GHASLLZEAFXIWTZHKVAG
BNKORENAULTADSIKOGDH
BSVIUROXAGXRAEEKKDAN
Yn y Chwilair mis yma mae ENWAU DEUDDEG O GYNYRCHWYR CEIR NID OES ANGEN ANFON ATEBION AR GYFER Y CHWILAIR YMA. I’CH YM MHRYDAIN A’R CYFANDIR i’w darganfod, Mae un cliw wedi ei DIDDORI YN UNIG YW. ddangos yn barod. A oes modd i chwi ddod o hyd i’r gweddill? (Mae Dyma atebion Chwilair Ebrill:- Aberdulais; Castell Penrhyn; Castell LL, CH, DD, TH, acyb yn un llythyren yn y Gymraeg, ond i bwrpas y Powys; Erddig; Gerddi Bodnant; Hafod y Llan; Plas Newydd; Plas yn Chwilair dangosir hwynt fel dwy lythyren ar wahân). Rhiw; Pont Grog Conwy; Segontium; Tŷ Tredegar.
www.llaisogwan.com @Llais_Ogwan 21 Llais Ogwan | Mai | 2021 DRYW EURBEN Rhyfeddol ei gorffolaeth, – a’i ddefod Nyth y Gân Yn ddyfal glerwriaeth; SIOP Yn sionc mae’n chwilio fel saeth, Ac euraid ei ragoriaeth. OGWEN RHOSYN GWYN Gyda’r nos roedd y rhosyn – â’i oglau yn cynnig gwasanaeth Mor eglur i’w ddilyn, Ac ias oedd gweld ar goesyn CLIC A Liw a gwên petalau gwyn. CHASGLU Llawer o Nwyddau Newydd gan Grefftwyr Newydd wedi cyrraedd y siop
Y FASARNEN Hefyd Llu o gardiau cyfarch Un lydan a goludog, â’i hurddas ar gyfer pob achlysur. Yn ei harddwch deiliog; Cysylltwch â’r siop ar Y pren dihafal, talog yffôn 07394 905881 Mor gain yn nhymor y gog. neu E-bost [email protected] PERTHI i drafod beth sydd ar gael ac i Prydferth yw gwedd y perthi, – goludog wneud trefniadau casglu a thalu LILI WEN FACH Ein cefn gwlad o’u hegni; CEFNOGWCH WASANAETH Bu’r rhain wrth waelod waliau Y gwanwyn ddaeth â’u geni LLEOL Mewn trwmgwsg am yn hir, Yn ei bryd a’u dwyn i’w bri. Ac yna pwnio’u pennau A wnaethant drwy y tir. LLIWIAU NATUR Mor araul yw miaren, – a hardd yw Mor dlws oedd bochau bychain Ir ddail castanwydden; Sawl clwstwr o’r rhai hyn A gwych yw minlliw a gwên Ddaeth gynt ar antur wantan Rhosod a gwallt ceiriosen. Uwch llawr o eira gwyn. CYFEILLGARWCH Edmygu’r deuliw dalent Mae’n warant diffuantrwydd, – yn galon A’u dewrder wnaethom ni I’n gilydd; yn ysgwydd; O weld yr eglur siglo Yn rhoi brawdgarwch yn rhwydd Fel ewyn ar flaen lli. A dagrau caredigrwydd. Goronwy Wyn Owen Y MÔR Am y môr mae sawl stori: – y gwrol Wŷr geirwon wnaeth foddi; A daw’r llef o hyd o’r lli, PRIF WEINIDOG PRYDAIN FAWR O’r anial sy’n lladroni. Efe’r haul, efe’r eilun, – y gwleidydd Goludog penfelyn; I hysbysebu yn CARADOG PRICHARD Efe fawr yw’r un a fyn Llenor fu’n creu trysorau – am dirwedd Dywys ar greisus. Gresyn. Llais Ogwan, Fu’n gorwedd â’u geiriau, A rhwydo cymeriadau CÔR Y WIG Neville Hughes O’i hen fro a honno’n frau. Cynghanedd y canghennau – ar gynnydd, A’r gwanwyn yn dechrau 600853 SŴN FFOS Y MYNYDD Ein swyno wrth i synau Ein gwadd a wnaeth fel gwyddom, – a gwrando O enau bach ein bywhau. Ar gryndod a wnaethom; Yno ar lwyd ddaear lom EIRLYS Hen gysur yn wir gawsom. Mae’r hèth yn llym i’r eithaf, – a’i llaw oer Yn lladd, ond fe’i heriaf; Dafydd Morris Blodyn wyf, blodeuo wnaf JAMIAU Ag awydd trech na’r gaeaf. Howard Huws CARTRA'
(Amrywiaeth ar gael)
Cysylltwch â gwefan CADWYN OGWEN neu Neville ac Angharad (ffoniwch nhw ar 600853) Elw at Elusennau 22 Llais Ogwan | Mai | 2021
Enwau Dyffryn Ogwen
(Diolch i Dafydd Fôn Williams am ei ddatblygiad treflan Bryn Bela. o deulu’r codwarth (ac iddo aroglau ganiatâd i ddefnyddio cynnwys allan o’r O safbwynt yr enw, mae’n un eithaf annymunol) yn dwyn dail blewog gludiog, wefan ‘Enwau Dyffryn Ogwen’. Mae o’n cyffredin trwy Ogledd Cymru; ceir ffa’r moch, llewyg yr iâr, Hyoscyamus niger: gweithio ar y wefan ac yn cynnwys mwy Bryn Bella (gyda’r LL), yn Llanfaes o’i waith ymchwil i enwau’r fro wrth fynd (Môn), Chwitffordd (Fflint), Llandyrnog Saes: henbane ymlaen, felly bydd ychwanegiadau a (Dinbych), a Chricieth, ac mae Bryn Bela newidiadau i rai o’r nodiadau fel mae’r (efo L) ym Mrynsiencyn a Rhoscolyn gwaith yn datblygu. (Môn). Gellir cael tri ystyr iddo Bryn Bela Yr un lleiaf tebygol yw mai enw merch, Ardal fechan yw Bryn Bela, o gwmpas y Isabella, sydd yma. Roedd Tyddyn Sabel groesffordd ble mae’r ffyrdd Dregartho yn y dyffryn, yn ogystal ag yn Llanrug, a yn ymuno gyda’r A5. Heddiw’r cyfan sydd Chae Sabel ym Marchwiail, a Llanfaelrhys, o gwmpas y groesffordd yw 3 thŷ moel, ac mae Bella, Isabel, a Sabel yn enw oedd fferm Coetmor, yr hen felin, pedwar o yn bodoli. dai Parc y Moch rhyw ganllath i lawr Tipyn mwy tebygol yw mai ‘bele goed’ y ffordd, a dau dŷ Tan y Bryn ychydig (pine marten) sydd yn yr enw, a bod yr ymhellach i lawr tuag at Bont y Pandy. ardal yn gartref i nifer o’r creaduriaid, Fodd bynnag, ar un adeg, bu gobeithion neu, efallai, i un bele arbennig. Fodd mawr y byddai pentref yn datblygu yn y bynnag, er bod y bele yn greadur hynod fan hon, a hynny oherwydd ei safle ar y o brin erbyn heddiw, diolch, yn bennaf, groesffordd, ynghyd â’r gobeithion am i giperiaid y stadau mawrion yn Oes lwyddiant chwilio am gopr yn agos ar lan y Fictoria, a fynnai ladd pob anifail ac Ogwen a llechi yn Nolgoch, oedd gerllaw. aderyn ysglyfaethus oedd yn peryglu’r Yr oedd treialon am gopr wedi digwydd ‘gêm’, nid felly’r oedd hi. Roedd y bele y ddwy ochr i Ogwen, ychydig yn is i lawr yn hynod gyffredin, ac ni fyddai wedi ei yr afon na Phont Coetmor, mor gynnar â’r gyfyngu i un bryn yn yr ardal. Ffansïol Ac yn y fan honno, hoffwn awgrymu, y blynyddoedd 1760-70, gyda mwynwyr o mae’n fwy na thebyg, yw’r esboniad a gorwedd ystyr Bryn Bela, sef bryn ble Gernyw yn gweithio yno, a dywed Hugh glywais mai dyma fan lladd y bele olaf mae llawer o’r planhigyn bela yn tyfu. Derfel Hughes na ‘ddiffoddid canhwyllau yn yr ardal. Mae Glenda Carr ‘Hen Enwau Byddai’n bwysig mewn oes a fu, gwybod yno nos na dydd am saith mlynedd‘. o Arfon, Llyn, ac Eifionydd, yn derbyn ble byddai’r planhigyn hwn yn tyfu, Fodd bynnag, daeth y gweithio i ben mai enw’r anifail sydd yn yr enwau sy’n oherwydd ei fod yn cael ei ddefnyddio oherwydd ymrafael gyda Stad Coetmor, cynnwys yr elfen ‘bele’. mewn sawl meddyginaeth draddodiadol. oedd piau un glan i’r afon. Yn ôl Cyfrifiad Roedd iddo rinweddau lladd poen, 1841 pedwar tŷ oedd yno, dau gyda’r a defnyddid ef i leddfu poen yn yr enw Coetmor, a dau o’r enw Bryn Bela, ac esgyrn, crud y cymalau, y ddannodd, mae’n arwyddocaol, o gofio’r cloddio am peswch, afiechydon nerfol, a phoen gopr oedd yn ymyl, mai mwynwr o’r enw yn y coluddion, Oherwydd ei amryfal Godfrey Marton, a’i deulu, oedd yn byw rinweddau roedd yn blanhigyn hynod o yn un ohonynt. Roedd dau dy ym Mharc bwysig ar gyfer meddyginiaethau. Erbyn y Moch, a thafarn, y Coetmor Arms, ar y heddiw mae’n hynod o brin yng Ngogledd groesffordd. Erbyn 1851, roedd 4 Coetmor Ewrop ond roedd o mor bwysig fel yr aed Cottage, 2 Fryntirion, Brynbela (gyda ag ef i’r America gyda’r mudwyr, ac mae’n George Twigge yn byw yno efo’i deulu), fwy cyffredin yno erbyn hyn nag yw yma. a chyn bo hir, cafwyd capel bychan heb Roedd mor bwysig fel ei bod yn hanfodol fod ymhell. Erbyn 1861 roedd 7 tŷ ym gwybod ble’r oedd digon ohono i’w gael, Mharc y Moch, ac roedd Tŷ Mwyn (a ac roedd Bryn Bela yn un o’r llefydd ymddangosodd fel Tŷ Moon yn 1871!) hynny. Eto byddai rheswm arall pam y yno hefyd. Fodd bynnag, ni wireddwyd byddai’n bwysig nodi lleoliad y bela; yr y breuddwydion am y copr na’r llechi, oedd, ac y mae, yn wenwyn i geffylau, nac am ddyfodol y pentref newydd. ac anifeiliaid eraill, a byddai angen i Symudwyd y capel i Dregarth, i fod yn anifeiliaid osgoi’r lle tyfai. Wn i ddim ai gapel Penygroes; yn ôl traddodiad lleol, Yn drydydd, hoffwn gynnig eglurhad dadl o blaid, neu yn erbyn, yr awgrym symudwyd Tŷ Mwyn, garreg wrth garreg, llawer mwy syml, ac, yn amlach na heb, hwn am yr eglurhad o’r enw, yw’r ffaith i’w ail-godi yng Nghae’r Groes, Rachub; yr eglurhad syml yw’r un cywir; fel arfer, fod y planhigyn yn wenwynig i foch, a bod caewyd y Coetmor Arms (a ddaeth yn ein chwilfrydedd sy’n chwilio am ystyr Bryn Bela a Pharc y Moch yn yr un ardal Tŷ Coetmor), ac, yn 1884, agorwyd y cymhleth i enw. yn union. rheilffordd o Fangor i Fethesda, gan fynd Yn ôl GPC ‘Bela, bele, belau’ yw yn syth trwy’r dreflan, a chwalu tri bwthyn oedd yn ei llwybr. A dyna ddiwedd ar Planhigyn Ewrasiaidd cwrs a gwenwynig 23 Llais Ogwan | Mai | 2021 CROESAIR
Ar Draws 1 2 3 4 5 6 7 1 Llawer 2.54cm ers talwm (7) 5 Edrych yn od yn y cwm ar ôl syrthio (5)
8 Mae golwg dda i gyw du heb bedol (5) 8 9 9 Daear wastad, di-fynydd (7) 10 Pinacl a rhan gofiadwy unrhyw brofiad (9) 12 “Arglwydd ein --- ni” (Salm) (3) 10 11 11 12 13 Rhoi sglein (6) 14 Golchi yn flêr efo mymryn bach o ddŵr mewn pentref yn Eifionydd (6) 17 ‘Y ---‘ , yr enw a roir i ran ddeheuol yr hen Sir Forgannwg (3) 13 12 14 15 18 Fel hyn mae taliad heb ei wneud (2,7) 20 Heb ei fath (7) 16 21 Eisteddfod 2016 (5) 23 Enw Gwyddelig ar fachgen (5) 17 18 20 19 24 Gwneud yn ddi-waith (7)
I Lawr 20 23 21 22 1 Y gallu i wneud (5) 2 Fel 12 Ar Draws (3) 3 Fel W.M. y cyfieithydd (7) 4 Roedd Dic Aberdaron yn un o’r rhain, meddir (6) 23 24 25 5 Archwiliad crwner (5) Grid 6 Heb fedru dangos emosiwn nac empathi (9) ATEBION CROESAIR EBRILL 2021 7 Mae’n ddrygionus a direidus (7) AR DRAWS 1 Teg, 3 Esgob, 7 Hagr, I LAWR 1 Tras, 2 Gwridog, 3 Ein, 4 Gloyn 11 Bu’n rhaid gwneud llawer o’r rhain 8 Mandolin, 9 Drygionus, 12 Arogli, 5 Briwsion, 6 Amrywiol, 10 India Roc, cyn darganfod brechlyn i’r Covid-19 13 Doctor, 15 Potel Laeth, 18 Penlinio, 11 Tripledi, 14, Cythraul, 16 Telyn, 17 Crwn, (9) 20 Athro, 21 Ianci, 22 Lôn 19 Nai 13 Rhoi heibio a thaflu o’r neilltu (5,2) 15 Mewn egwyl o fusnes trist rwy’n Ni fyddwn yn ystyried y Croesair fel cystadleuaeth nes y daw diogelwch a threfn arferol teimlo’n ddagreuol (7) yn ôl. Er lles a thegwch â phawb yn yr amser dyrys yma gofynnir i chi’n garedig i beidio ag 16 Adduned mewn da weddi (6) anfon atebion fel arfer mewn e-bost na thrwy’r post na thrwy’r twll llythyrau. Diolch am 18 Bron iawn (5) eich cydweithrediad. Cynhwysir y Croesair uchod yn unig er mwyn i chi gael rhywbeth i’ch 19 Capel yn 14 Ar Draws (5) diddori mewn cyfnod mor ddiflas !! Cewch yr atebion yn rhifyn y mis nesaf. Hysbyswn chi 22 Ocsigen sy’n ein cadw’n fyw (3) pan fyddwn yn ailafael ynddi o ddifri unwaith eto.
STEPHEN JONES TREFNWR ANGLADDAU CYF PEN Y BRYN BETHESDA GWASANAETH PERSONOL PEDAIR AWR AR HUGAIN CAPEL GORFFWYS
BETHESDA l 01248 600455 l 07770265976 Ebost: [email protected] 24 Llais Ogwan | Mai | 2021
Partneriaeth Ogwen
Y Dyffryn Gwyrdd Mae Dyffryn Gwyrdd yn brosiect tair blynedd a ariennir gan y Loteri Gymunedol, o dan arweiniad Partneriaeth Ogwen. Mae’n cynnal nifer o brosiectau gyda’r nod o gryfhau’r gymuned. Am restr lawn gweler www. partneriaethogwen.cymru
Cronfa Cefnogi Covid Diolch yn fawr iawn i Manon Williams, sylfaenydd y cynllun Bwyd Am Ddim, prosiect sydd yn gweithio gyda Fareshare, Londis, Aldi ac M&S gyda’r nod o fynd i’r afael â gwastraff bwyd. Mae Manon wedi camu’n ôl erbyn hyn a bellach mae’r prosiect wedi symud o Neuadd Ogwen a swyddfa Dyffryn Gwyrdd i Ganolfan Cefnfaes. Mae yna hefyd wasanaeth sy’n darparu parseli bwyd i bobl sy’n ei chael hi’n anodd yn sgîl y pandemig. Cyfaill Cymunedol Cynhwysiant Digidol (ger Annie’s Orphans). Bydd Derbyniwyd cefnogaeth Mae’r gwaith arbennig gyda Gyda chefnogaeth Cronfa Rank, gweithgareddau tyfu llysiau hael yn ddiweddar gan gronfa Caffi Coed y Brenin i gyflwyno ‘rydym yn gweithio ar brosiect rheolaidd a gardd bywyd gwyllt Economi Gylchog Cyngor Pryd ar Glud amser cinio Ddydd i ddarparu tabledi, cysylltiad yn cael eu datblygu yno gyda Gwynedd, a bellach mae Mawrth a Dydd Iau yn parhau rhyngrwyd, a hyfforddiant chroeso cynnes i unrhyw un gennym rewgell ac oergell i fynd o nerth i nerth. Mae digidol i helpu pobl i wneud y sydd eisiau dysgu, rhannu broffesiynol a silffoedd safonol Dewi a’r car trydan yn danfon i gorau o dechnoleg. sgiliau neu sgwrs yn yr awyr ar gyfer storio’r bwydydd a gyfartaledd o ddeg ar hugain o Cysylltwch â [email protected] iach. Byddwn hefyd yn helpu dderbynnir gan ein partneriaid gartrefi’r wythnos. Bwyd blasus, am fwy o wybodaeth ysgolion a stadau tai i droi ac unigolion a theuluoedd lleol, maethlon! ardaloedd gwyrdd yn ardal caredig Dyffryn Ogwen. Cysylltwch â Karen yn y Caffi i Beiciau Trydan flodau er mwyn rhoi cartref i Cysylltwch â [email protected] archebu [email protected]. Yn ddiweddar, ‘rydym wedi wenyn a gloÿnnod byw. Beth am am fwy o wybodaeth. uk / 01248602550. dechrau prosiect i drosi beiciau ddod yn bencampwr blodau yn yn feiciau trydan. Cyn bo hir eich stâd o dai neu eich stryd? bydd y rhain ar gael i’r cyhoedd Cysylltwch â judith@ogwen. eu benthyg. Hefyd ar y gweill org am fwy o wybodaeth. mae gweithdai trin a thrwsio a theithiau beic. Gwyliwch y gofod Gwella’n amgylchedd hwn a’r cyfryngau cymdeithasol Gyda’r tywydd yn braf a’r am fwy o wybodaeth. cyfyngiadau yn llacio, daeth criw bach o’n cyfeillion draw i Amser tyfu helpu i dacluso Parc Meurig yn Mae Dyffryn Gwyrdd a’n ddiweddar. Diolch yn fawr i Alun, cefnogwyr wrthi’n datblygu Jan, Eric a Robyn. ‘Doedd hi ddim gardd gymunedol ger Plas yn rhy ddrwg, ond serch hynny Ffrancon. Diolch yn fawr i fe gasglwyd 6 sach o sbwriel. Gwmni Byw’n Iach am eu Byddwn yn cynnal sesiynau fel cefnogaeth parod. Yn ogystal, hyn bob pythefnos dros yr haf. ‘rydym yn gweithio gyda’r Gallwch hefyd ein holi am fenthyg Cynghorau Cymuned i roi bywyd offer er mwyn cael sesiwn efo’ch newydd i erddi Llys Dafydd, y teulu a ffrindiau. cae chwarae yn Nhal y Bont, a Cysylltwch â [email protected] Tan Tŵr ar Stryd Fawr Bethesda am fwy o wybodaeth. 25 Llais Ogwan | Mai | 2021 Agor y Gist – Cist Gwynedd 2021/22
Grantiau cyfalaf a refeniw ar Gyngor Gwynedd: gael i grwpiau cymunedol a “Mae grantiau Cist Gwynedd gwirfoddol Gwynedd yn cefnogi amrywiaeth o brosiectau sy’n arwain Mae grwpiau gwirfoddol a at gryfhau cymunedau chymunedol Gwynedd yn cael ledled y sir. Dyma gyfle i’n eu hannog i ystyried gwneud trigolion wneud gwahaniaeth cais am grantiau refeniw gwirioneddol yn eu a chyfalaf fydd yn cefnogi cymunedau eu hunain.” amrywiol brosiectau fydd yn Y dyddiad cau ar gyfer arwain at wella safon bywyd ceisiadau Cronfa Cefnogi trigolion a chymunedau’r sir. Cymunedau yw 31 Mai 2021. Mae Cronfa Cefnogi Mae’r Gronfa ar agor i dderbyn Cymunedau, Cist Gwynedd, ceisiadau o dan £1,000 dros yn cynnig grantiau o hyd at e-bost yn unig. Mae ffurflen £10,000 i annog cymunedau i gais ar gael ar ein gwefan yma: wireddu’r amcanion hyn drwy www.gwynedd.llyw.cymru/ gymryd rôl fwy rhagweithiol yn cronfacefnogicymunedau neu eu cymunedau. gallwch gysylltu gyda swyddfa Yn ogystal, mae Cronfa’r Cist Gwynedd ar e-bost Degwm yn cynnig grantiau [email protected]. hyd at £3,000 i elusennau cymru neu ffoniwch 01286 679 cofrestredig. Mae canran o’r 153 (Dydd Mawrth – Dydd Iau). Gronfa yn cael ei ddosbarthu Mae pecyn ymgeisio ar gyfer i eisteddfodau lleol yng anfon e-bost i Swyddog Cist Meddai’r Cynghorydd Gareth Cronfa’r Degwm ar gael yma: Ngwynedd, sef swm o Gwynedd: CistGwynedd@ Thomas sy’n arwain ar y maes www.gwynedd.llyw.cymru/ £300, a dylid ymgeisio drwy gwynedd.llyw.cymru Economi a Chymunedau ar cronfardegwm
Gall patios droi eich gardd yn lle allanol i fyw, i ymlacio, mwynhau neu weithio tu allan
CLADIO PALMANTAU TOEAU LLORIAU WALIAU TIRLUNIO Mae Welsh Slate ar gael i brynu ar-lein ar www.ukstonedirect.com
Chwarel Penrhyn, Bethesda, Bangor Gwynedd, LL57 4YG Ffôn 01248 600656 26 Llais Ogwan | Mai | 2021 Rhowch wybod i Crimestoppers am fasnachwyr diegwyddor a throseddau ar drothwy’r drws
Gall trigolion a busnesau ar hyd a lled phobl agored i niwed sy’n cael eu targedu • Heb fod yn darparu manylion y masnachwr Cymru sy’n credu bod masnachwyr gan fasnachwyr diegwyddor sy’n cynnig • Taflenni’n datgan Cyfnod Callio Statudol diegwyddor yn targedu eu cymuned, neu gwasanaethau gwella’r cartref. • Anwybyddu arwyddion neu sticeri sy’n sy’n adnabod rhywun sydd wedi dioddef yn “Gall gwerthwyr o’r fath gynnig gofyn i’r masnachwr adael a pheidio â sgil trosedd ar drothwy’r drws roi gwybod gwasanaethau, gan gynnwys glanhau dychwelyd yn ddienw i Crimestoppers. ffenestri, cwteri, atgyweirio llwybrau neu • Gwerthu nwyddau o fan yn dilyn galwad Mae Gwasanaeth Safonau Masnach ddreif, a gwaith ar y to neu adeiladu, gerddi, ddi-rybudd ar drothwy’r drws Cymru ac elusen wedi ymuno i ddarparu tocio coed neu hyd yn oed perswadio’r • Gwerthu o leoedd anarferol, e.e. sêl cist gwasanaeth sy’n galluogi aelodau o’r trigolion bod yn rhaid iddyn nhw ddod i car cyhoeddi i ddarparu gwybodaeth werthfawr mewn i’w cartref i ‘wirio rhywbeth’. yn ddi-enw i gadw cymunedau’n ddiogel ac “Gallant fod yn argyhoeddiadol iawn “Os credwch fod masnachwr diegwyddor yn iach. a cheisio’n galed i’ch darbwyllo trwy eu yn gweithredu yn eich cymuned chi, neu Dyma’r mater diweddaraf y mae’r ddau dulliau gweithredu a’r hyn a ddywedant – os yw rhywun yr ydych yn ei adnabod wedi sefydliad wedi bod yn cydweithio arno i mae’n hawdd cael eich twyllo. Sgamwyr di- dioddef yn sgil trosedd ar drothwy’r drws, annog aelodau o’r cyhoeddus i ddarparu gymhwyster yw’r bobl yma sy’n codi ffioedd yna rhowch wybod i Crimestoppers ar 0800 gwybodaeth am bryderon a allai fod anferthol am ddim neu’r nesaf peth i ddim.” 555 111 neu ewch i http://crimestoppers-uk. ganddynt, yn gwbl ddienw. org a dweud wrthynt beth wyddoch chi. Gall Meddai Helen Picton, Cadeirydd • Gwasanaethau heb eu gorffen neu eich gwybodaeth gadw cymunedau ar hyd Gwasanaeth Safonau masnach Cymru: wasanaethau o ansawdd gwael a lled Cymru’n ddiogel,” ychwanega Helen “Rydym ni’n falch iawn gallu gweithio gyda • Prisiau uwch a mynnu bod y gwaith yn Picton. Crimestoppers a chynnig ffordd i aelodau o’r waith brys Os yw’n fater brys, neu os yw masnachwr cyhoedd roi gwybod am y troseddau hyn yn • Pwysau i gytuno yn y fan a’r lle diegwyddor yn yr eiddo, cysylltwch â 999, ddienw. • Taliadau arian parod ymlaen llaw neu os oes angen cyngor arnoch i helpu “Gall trosedd ar y trothwy effeithio ar • Dim gwaith papur a/neu hawl i ganslo’r gydag anghydfod, pryder neu amheuaeth, unrhyw un, ond yn aml iawn, yr henoed a gwaith ffoniwch Cyngor ar Bopeth ar 0808 223 1133. 27 Llais Ogwan | Mai | 2021 Vavasor Jones
Rai blynyddoedd yn ôl prynais Vavasor Jones y brif wobr sef y Maes. Dyma nifer lled dda o ddwy gyfrol o waith W. Alister Victor Ludorum, - rhodd gan y fechgyn Bethesda wedi dringo Williams, o siop Llyfrau Ogwen prifathro. i swyddi yn y fyddin mewn byr Books, Bethesda, gyferbyn a Cawn adroddiad arall am amser”. siop y Spar. Teitl y ddwy gyfrol Vavasor yn ‘The Welsh Coast Cawn y ddau adroddiad olaf oedd Heart of a Dragon (The Pioneer and Review for North am Vavasor Jones, yn y ‘North VCs of Wales and the Welsh Cambria’, dyddiedig Rhagfyr Wales Chronicle and Advertiser Regiments). ‘Roedd y gyfrol 19eg 1907, o dan y teitl for the Principality’, Mehefin 1af gyntaf yn adrodd hanes y rhai a Bethesda County School V 1917, ac yn ‘Y Drych’ dyddiedig dderbyniodd y fedal rhwng 1854 Beaumaris County School, ac Gorffennaf 12fed 1917. Lle y – 1902, a’r ail gyfrol yn ymdrin ynddo nodir bod Vavasor Jones nodir marwolaeth Lieut. Vavasor â’r blynyddoedd 1914 – 1982. Yn wedi sgorio tair gôl yn ystod Jones, nai y Parch Owen Jones, ddiweddar ail-gydiais yn yr ail gem bel-droed. Mae’n amlwg Bronant, ar faes y gâd yn Ffrainc. gyfrol, ac wrth ddarllen trwyddi fellyyr bod Vavasor yn fachgen Ganwyd Vavasor Jones yn deuthum ar draws hanes oedd yn y Caernarvon and athletaidd iawn. Y sgôr terfynol 1890 a bu farw ar Fai 19eg 1917. bachgen o’r enw Albert White, Denbigh Herald and North oedd Bethesda 5 Beaumaris 0. Claddwyd ef yn Dury Crucifix a oedd yn sarjiant gyda’r 2nd and South Wales Independent Yn ‘Y Brython’ dyddiedig Cemetery, Ffrainc, gyda’r Bn The South Wales Borderers. dyddiedig 11eg o Fai 1900, lle’r Rhagfyr 7fed 1916, gwelwn arysgrif yma ar ei garreg fedd Fe’i ganwyd ar y 1af o Ragfyr adroddwyd hanes priodas ei hanes ‘Bechgyn Bethesda’. “AND PRECIOUS SHALL THEIR 1892 yn Lerpwl, yn fab i Thomas chwaer Laura Morris Jones, yng “Ymgynhullodd bechgyn BLOOD BE IN HIS SIGHT” PSALM Henry White ac Eliza Ann White nghapel Salem, Porthmadog, a’r Bethesda, Arfon i dreilio noson 72.14 (Falls). ‘Roedd y tad yn wreiddiol Dr R. E. Roberts. Yn yr adroddiad ddifyr yn Hut 1, Y.M.C.A. Park Nid oeddwn yn gallu cysylltu o Dundee yn yr Alban, a’i fam ceir rhestr anrhegion a roddwyd Hall Camp, Croesoswallt, nos Vavasor Jones â Bethesda am o Lerpwl. Yn yr hanes am yr i’r pâr ifanc, ac ynddo cawn Iau, Tachwedd 30, a chael yn hir, ond ar ôl ymchwilio’r ymgyrch pryd y lladdwyd Albert wybod fod Vavasor a’i frawd rhydd-ymddiddan. Y llywydd cyfrifiadau o 1871 hyd at 1911 White, mae adroddiad arall yn Arvor wedi rhoi “dressing case” oedd Lifft. Vavasor Jones (Nant gwelais fod cysylltiad rhwng sôn am 2/Lieut. Vavasor Jones, iddynt. ‘Roedd y pâr yn mynd Ffrancon)”. Ar ddiwedd yr ei deulu a Maescaradog / yntau yn cael ei ladd bron yr un ar eu mis mêl i Lundain ac yna adroddiad mae’r bechgyn yn Dolcaradog. Mae’n ymddangos adeg ag Albert White. ‘Roedd ymlaen i Paris. diolch yn bersonol i Lifft. Jones bod teulu ei fam Ellen Jones Vavasor Jones yn aelod o’r 7 Yr ail adroddiad ynglŷn am ei sirioldeb a’i garedigrwydd. (Williams) yn ffermio’r tir a bu RWF, ynghlwm â’r SWB, ond yr â Vavasor oedd adroddiad Yn ‘Y Genedl’ Hydref 17eg chwaer Vavasor, sef Laura Morris hyn a dynodd fy sylw oedd y Saesneg arall yn y Caernarvon 1916, mae adroddiad o dan Roberts (Jones) yn aros yno cyfeiriad at enw ei dad a’i fam, and Denbigh Herald and North y teitl ‘Swyddogion Milwrol’. gyda’r teulu yn ôl cyfrifiad 1891. sef y diweddar Capten Morris and South Wales Independent “Y mae amryw o wŷr ieuainc Bu Vavasor yng ngwasanaeth Jones a’i fam Ellen Jones, dyddiedig Awst 2il 1907, ond y fro wedi eu dyrchafu yn cwmni yr Alliance Assurance Dolcaradog, Bethesda, gynt o cawn adroddiad Cymraeg yn Yr swyddogion yn y fyddin, ac yn Wrecsam a Southhampton Porthmadog, Sir Caernarfon. Herald Cymraeg ar y 6ed o Awst mae rhai ohonynt ar hyn o cyn ymuno â’r fyddin. Yng Nid oeddwn wedi dod ar 1907, yn sôn am ddiwedd tymor bryd ar ymweliad a’u cartrefi, Nghyfrifiad 1911 cofnodir ei fam draws enw’r bachgen yma wrth yn Ysgol y Sir, Bethesda, pryd am ychydig seibiant. Gwelsom yn byw yn Dolcaradog ar ei phen ymchwilio i hanes y bechgyn mae rhieni a disgyblion yr ysgol Lieuts. John Alun Jones, Gordon ei hun. Bu ei frawd Dr Arvor o’r ardal a laddwyd yn ystod y wedi eu gwahodd i de parti a Terrace; Lieut. William Williams, Jones, yn Gapten gyda’r R.A.M.C. Rhyfel Byd Cyntaf, ac felly dyma mabolgampau ar lawnt y cwrt London C and M Bank; Lieut. yn Gallipoli a Phalesteina. Bu ddechrau chwilota am rywfaint tennis. “Ar ôl gwaith blwyddyn Herbert Bassett, Dolgoch; yntau yn ddifrifol wael ond fe o wybodaeth amdano. hynod lwyddiannus bu i’r ysgol Cadben R. J. Owen, Pant; Lieut. oroesodd ei salwch. Mae’n ymddangos ei fod wedi uchod orphen ei thymor mewn Oscar Hughes, Glan Ogwen; Diolch i Andre Lomozik am yr byw yn yr ardal rywbryd rhwng modd newydd. Gwahoddwyd a Lieut. Vavasor Jones, Tŷ’n y hanes. 1905 ag 1916. Bu farw ei dad, rhieni a charedigion eraill yr Capten Morris Jones, ym 1903, ysgolheigion i ‘garden party’ ym Mhorthmadog. ‘Roedd yn ar y ‘Tennis Lawn’ tra yr oedd y ddyn uchel ei barch yno yn ôl disgyblion yn difyrru eu hunain yr adroddiad am ei angladd. gyda mabolgampau”. Aiff yr Bu’n llongwr ers yn ieuanc iawn adroddiad ymlaen i nodi’r gan hwylio ar draws y byd, a rhai a oedd yn llwyddiannus gweld nifer o wahanol leoedd mewn gwahanol chwaraeon, yn ystod ei yrfa, yn ogystal â bod yn eu plith Vavasor Jones. yn gapten ar nifer o wahanol Enillodd y ras 220 llath, 100 longau, cyn ymddeol a dechrau llath, naid uchel, a ras rhwystr. busnes gwneud hwyliau llongau Yn ôl y Caernarvon & Denbigh ym Mhorthmadog. Herald cyflwynwyd y gwobrau Yr adroddiad cyntaf i mi ddod yn hwyrach ymlaen yn yr ar ei draws ynglŷn â Vavasor Assembly Room. Derbyniodd 28 Llais Ogwan | Mai | 2021 Arfonwyson a Phentan Bryn Twrw
(Diolch i John Llywelyn Williams a Lowri Williams am eu tua 1977 dechreuodd ymchwil, a brwdfrydedd, Gwenno Caffell caniatád i Lais Ogwan atgynhyrchu gwaith oddi ar eu gwefan ac aelodau eraill Cymdeithas Archaeoleg Llandegai a Llanllechid ‘Hanes Dyffryn Ogwen.’ Mae’r wefan yn llawn o erthyglau a newid yr agwedd ddi-hid hyd yma ac achub nifer o drysorau a hanesion difyr gan lu o gyfranwyr am orffennol y fro ac mae’n fyddai wedi’u colli am byth heb eu gwaith. Yn 1983 cyhoeddwyd werth ymweld â hi o dro i dro.) y llyfryn (dwyieithog) a oedd i dynnu sylw ehangach atynt (Llechi Cerfiedig Dyffryn Ogwen, Amgueddfa Genedlaethol Cymru). Er, Rhan 1 yn ôl y sôn yn y Dyffryn, bu angen cryn berswâd ar yr Amgueddfa Dyma erthygl gan un o’r cyfranwyr gwadd, Deri Tomos, Genedlaethol i ymgymryd â’r gwaith ! Mae enwau nifer o’r Llanllechid. unigolion a fu’n allweddol yn hyn o beth wedi’u rhestru yn y llyfryn.
Yn ddiweddar bu adferiad pellach ym mhroffil y traddodiad wrth i’r artist Sian Owen, sydd â’i gwreiddiau yng Nghaellwyngrydd, ddefnyddio ambell batrwm i ysbrydoli celf newydd gan drefnu arddangosfeydd a gweithdai pwrpasol. Bu sawl disgrifiad cyhoeddus ar glawr a sgrîn, gan gynnwys rhai gan Magnus Magnusson, Jan Morris a Dewi Prysor. Mae i bob pentan ei hanes ei hun, ond goroesodd cryn dipyn o gefndir y toreth o fanylion annisgwyl sydd wedi’u cynnwys yng nghynllun un ohonynt. Llechi Seryddol Bryn Twrw yw’r pentan hwnnw. Yn ôl Gwenno Caffell mae’r rhain ymhlith y llechi cerfiedig mwyaf a gofnodwyd. Er nad ydynt, bellach, ym Mryn Twrw maent wedi’u gwarchod yn ofalus. Yn 1983 gwnaethpwyd copi mewn resin ohonynt, sydd bellach yng nghasgliad Storiel (Amgueddfa Bangor).
Y planedau yn cylchynnu’r haul ym Mryn Twrw.
Ymysg rhyfeddodau Dyffryn Ogwen mae ugeiniau, onid cannoedd, o bentanau a llechi mawrion eraill a gerfiwyd yn hanner cyntaf y bedwaredd ganrif ar bymtheg er mwyn addurno nifer o anheddau’r dyffryn. Dyma Lechi Cerfiedig Dyffryn Ogwen. Mae nifer ag arnynt ddyddiadau rhwng 1823 a 1843. Wedi’r cyfnod byr hwn aeth yr arfer o’u cerfio allan o ffasiwn ac, i bob pwrpas, yn angof. Yn sicr collwyd nifer ohonynt am byth. Ond o
Y pentan yn ei le heddiw. Ar ei dri llechfaen mae 12 o baneli unigol llawn manylion seryddol a sêr ddewiniol.
Wedi’i wneud o dri llechfaen mawr, mae i’r pentan bum pâr o baneli gwyddonol manwl ynghyd â phanel canol lle amgylchynir enwau a dyddiadau teulu Bryn Twrw (Richard a Grace Jones a’u merch Eleanor) gan ddarluniadau gwych o deulu’r Sidydd. Y panel sêr-ddewiniol hwn, yn bennaf, sydd wedi dal llygad ymwelwyr diweddar. (Gan gynnwys, yn ôl y sôn, gais gan fyfyrwyr o Fangor ar i’r Parch Aelwyn Roberts fwrw allan gythreuliaid !) Ond y mae i’r pentan liaws o fanylion eraill sy’n adlewyrchiad dadlennol o’r wybodaeth am seryddiaeth yn 1837 – gan gynnwys manylion clip (diffyg) haul 1836, ymweliad comed Halley yn 1835, y pedair planed (cor-blanedau bellach) newydd a ddarganfuwyd yn negawd cyntaf y ganrif ac, o bosib, un o’r lluniau cyntaf o’r smotyn mawr coch presennol ar wyneb y blaned Iau. Dosbarthiad rhai o Lechi Cerfiedig Dyffryn Ogwen (o lyfr Gwenno Cafell). Rhan 2 y tro nesaf