Download Gratis
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Ligeti Festival 5 t/m 8 april Pierre-LaurentAimard Reinbert de Leeuw Joseph Puglia Marie Luise Neunecker Farkas Quintet Dudok Quartet Amsterdam Asko|Schönberg e.v.a. Op het bedreigende af compromisloos Ligeti Festival 5 t/m 8 april György Ligeti ‘Vrijheid en onafhankelijkheid – dat is de kern bij Ligeti. Daar zou niemand hem ooit vanaf brengen’, zegt dirigent Reinbert de Leeuw, die nauw met de componist samenwerkte, in een interview in deze bijlage. György Ligeti (1923- 2006) vluchtte in 1956 vanuit Hongarije naar het vrije Westen, via Oostenrijk naar Keulen waar hij kennis maakte met de elektronische muziek. Hij ontdekte er het werk van Pierre Boulez, Karlheinz Stockhausen en Luigi Nono, muziek van een avant-garde waar hij spoedig deel van zou uitmaken, op geheel eigen wijze. Ligeti was als componist een alleseter, liet zich evengoed inspireren door Béla Bartók als door het geratel van de nieuwste machines. Hij hield van de ritmes van Afrikaanse muziek en van de schilderijen van Breughel. Zijn oeuvre, OVE ALSTRÖM / COLLECTIEPAUL SACHER STIFTUNG BASEL / MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ dat onder meer orkestwerk, kamermuziek, Ligeti dirigeert het Filharmonikers Blasarkvintett tijdens een repetitie in Konzerthaus Stockholm, januari 1969 koormuziek en opera beslaat, onderscheidt zich door een ongekende eigenzinnigheid. Met een vierdaags Ligeti Festival brengt Colofon 4 Een muzikale alleseter Muziekgebouw aan ’t IJ, met medewerking De Groene Amsterdammer door Roos van der Lint van de Franse meesterpianist Pierre-Laurent groene.nl Aimard en Reinbert de Leeuw, een ode aan Deze bijlage kwam tot de veelzijdigheid van György Ligeti, vooraf- stand in samenwerking 6 Reinbert de Leeuw over Ligeti gegaan door een Warm-Up-avond op 24 met Muziekgebouw aan ’t IJ door Jacqueline Oskamp muziekgebouw.nl februari. Deze speciale bijlage, een samenwer- 9 Column 100 metronomen king tussen het Muziekgebouw en De Groene Hoofdredactie Amsterdammer, verkent de ‘Ligeti-swing’ en Xandra Schutte door K. Schippers verdiept zich onder meer in de Etudes van de Redactie Evert de Vos, componist, die behoren tot de moeilijkste stuk- Roos van der Lint 10 De grootste componist van de vorige eeuw Vormgeving Christine ken die ooit voor de piano werden geschreven. Rothuizen (ontwerp), door Bas van Putten Tegelijkertijd bereikte de muziek van Ligeti Bas Schipper een miljoenenpubliek in de film 2001: A Space Fotoredactie Simone 14 De moeilijkste etudes ooit Berghuys, Mels van der Mede Odyssey van Stanley Kubrick. Wanneer we de Eindredactie Rob van door Joep Christenhusz mysterieuze monoliet voor het eerst zien, een Erkelens, Hugo Jetten, zwarte hoekige verschijning te midden van Nienke Gaastra 16 Muziek bij umheimliche filmplots een woest Afrikaans landschap, klinkt zijn Medewerkers Joep door Gawie Keyser Requiem. Christenhusz, Gawie Keyser, Roos van der Lint, Jacqueline Oskamp, Bas van Putten, 18 Programma Muziekgebouw aan ’t IJ in Amsterdam K. Schippers muziekgebouw.nl/ligeti Coverbeeld Schott Promotion / H.J. Kropp / Muziekgebouw aan ’t IJ Het Ligeti Festival in het Muziekgebouw wordt mede mogelijk gemaakt door: Acquisitie Hans Boot 15.2.2018 DE GROENE AMSTERDAMMER 3 Profiel Gebarenspel in een glazen doos György Ligeti (1923-2006) was een man met vele culturele identiteiten. Zijn muziek doorliep de grote ontwikkelingen van de twintigste eeuw en slokte op wat ze daar tegenkwam. door Roos van der Lint ERICH AUERBACH / HULTON ARCHIVE / GETTY IMAGES GYÖRGY LIGETI werd in 1923 geboren uit een agent in zijn dorp een taal hoorde spreken hitte van de expressie.’ In Aventures, geschreven Hongaars-joodse ouders in een dorp in Trans- die hij niet verstond. Later zou hij die beang- voor drie zangers en zeven instrumenten, slaan sylvanië dat enkele jaren eerder, bij het Verdrag stigende ervaring een plek geven in Aventures de zangers de handen voor hun mond voor het van Trianon dat na de Eerste Wereldoorlog het (1962) en Nouvelles aventures (1962-1965), juiste gesis, hoor je de lucht in en uit hun kelen Oostenrijk-Hongaarse Rijk moest opdelen, was twee korte stukken voor zang in een onver- gaan, klinken langgerekte klanken en korte uit- toegekend aan Roemenië. De grond onder zijn staanbare taal, betekenis uiteengevallen in een halen waarvoor de zangers zich met een ruk voeten was wankel, steden droegen soms namen reeks losse klanken. Ligeti zag de twee werken omdraaien. Muziek als opgevoerd door een wild in wel drie verschillende talen (Hongaars, Roe- als een oefening in vorm en expressie, vertelde dier, ijsberend door een krappe kooi. meens en Duits) en landen verschoten van heer- hij in een gesprek met een Hongaarse musico- Ligeti zou de beklemming van de jaren in zijn schap op een continent dat zich grillig toonde in loog (opgenomen in György Ligeti in Conversa- geboortestreek blijven benadrukken, maar ont- zijn grenzen. Zelfs zijn eigen familienaam was tion). Hij was ‘op zoek naar manieren om deze wikkelde ook een gevoel voor de rijkdom die de door de loop van de geschiedenis veranderd, van “superexpressiviteit” naar iets kalms te trans- omgeving te bieden had. Na zijn schoolexamen het Duitse ‘Auer’ van zijn grootvader naar het formeren, als om zulk wild muzikaal gebaren- ging hij in de leer bij Ferenc Farkas, een van de Hongaarse ‘Ligeti’. spel in een glazen doos te stoppen, om het te grote Hongaarse componisten van de tijd. Op De jonge Ligeti was alleen de Hongaarse taal zien zoals we objecten bekijken tentoongesteld veertienjarige leeftijd componeerde hij zijn eer- machtig en zou volgens zijn biograaf Richard in een museum. Alsof een glazen ruit of een ste stuk en het eerste werk dat werd uitgebracht Steinitz eens enorm geschrokken zijn toen hij koude plaat ijs ons scheidde van de brandende in Boedapest in 1941 was getiteld Kineret (naar 4 DE GROENE AMSTERDAMMER 15.2.2018 György Sándor een Hebreeuws gedicht van dichter mer veertien van zijn beroemde cyclus van acht- als een stripverhaal, representatie van het Laat- Ligeti, circa Rachel) voor mezzosopraan en piano. tien etudes voor piano, gaf hij muzikaal gestalte ste Oordeel. Ik vind het in het bijzonder fascine- 1975 Na een studie aan de Franz Liszt aan een sculptuur van Constantin Brâncusi, rend dat de dichter naar kleur heeft gegrepen om Muziekacademie in de stad (onder een zuil van haast dertig meter hoog in de Roe- angst te bestrijden.’ En: ‘Het heeft al mijn eigen Sándor Veress, Pál Járdányi en Ferenc Farkas) meense stad Târgu Jiu die zich de lucht in boort, angst in zich, mijn echte levenservaringen, veel verzamelde Ligeti op een reis door Roemenië als een slinger die eeuwig door zou kunnen angstaanjagende fantasieën uit mijn kindertijd, honderden Hongaars-Transsylvanische volks- draaien. Brâncusi maakte het werk als hom- en toch kan de muziek zelfs dat opheffen. Als om liederen, net als zijn inspirator Béla Bartók mage aan de gevallen soldaten, en hoewel Ligeti te zeggen dat we niet in angst hoeven te leven; dat aan het begin van de eeuw had gedaan. De het nooit met eigen ogen zag sprak de opwaartse of anders gezegd, sterven zullen we hoe dan ook, woorden en de klanken die hij vond verspreid- beweging tot zijn verbeelding. De sculptuur maar zolang we nog in leven zijn, geloven we den zich door zijn oeuvre, dat met zijn vlucht bestaat uit 162 octaëders, de etude van Ligeti dat we voor altijd zullen leven.’ Die boodschap uit Hongarije na de Opstand van 1956 voor het wordt gedragen door 162 stijgende sequensen, kan alleen worden bereikt in een ‘diepgevroren overgrote deel tot stand kwam in het Westen. werd later ontdekt. expressionisme’, niet met overspannen gebaren. In het hoofdstuk Celebrity and Scandal Kunst zag hij als het resultaat van een combi- DE BIOGRAFIE VAN Steinitz, Music of the Imagi- 1960-1966 in György Ligeti (1999) memoreert natie van persoonlijke en collectieve ervaringen nation uit 2003, opent met een cartoon van de auteur Richard Toop een aantal gebeurtenissen dat ieder individu in zich draagt. Hij vergeleek componist. Het is een karikatuur van een man waarbij Ligeti en zijn muziek deel werden van de totstandkoming van artistieke creatie met in pak, door de volle lippen en de diepliggende, de avant-garde van de beeldende kunst. Naast het bereiden van een soep. ‘De smaak van de amandelvormige ogen onmiddellijk herken- een ‘privé’-happening van Fluxus-kunstenaar soep hangt af van wat je erin hebt gestopt; de baar als Ligeti, opgesloten in een glazen fles. De Nam June Paik in het huis van Ligeti (ingericht bouillon die suddert boven het vuur is de poten- kurk zit erop en muziekbladen met flarden van met slechts een matras en een piano, waar Paik tie van de kunstenaar en wat je eraan toevoegt notenbalken vliegen samen met de man door de Japanse speelgoedjes op de toetsen plaatste, de zijn de ervaringen.’ In het geval van Requiem capsule van glas. Daar gaan ze, de componist, componist en zijn vriend Koenig een appel gaf en Le grand macabre, zijn enige opera, draagt nog onbekend met de avant-garde van het Wes- en hen zei te wachten tot hij weer te voorschijn de muziek ‘de stempel van een lange tijd door- ten, samen met zijn stukken, verschillende nog zou komen, en toen na een half uur schreeuwend gebracht in de schaduw van de dood zowel als nooit uitgevoerd, geschreven ‘voor de lade’ zoals door een tuindeur weer binnenkwam) werd zijn individu als als lid van een groep. Niet dat het Ligeti dat noemde, weggestopt voor het stalinis- eigen werk eens als provocatie opgevat. In Hil- een tragische kwaliteit aan mijn muziek geeft, tische bewind. versum nota bene, waar in 1963 in het statige juist het tegenovergestelde. Eenieder die gru- Over het bestaan van bijvoorbeeld elek- welijke ervaringen heeft doorgemaakt zal waar- tronische muziek had hij in Hongarije op de schijnlijk geen afschrikwekkende kunstwerken radio wel horen praten, muziek ‘bevrijd van de Muziek als opgevoerd door maken in alle ernst.