SEJMIK WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO

Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Pozna ń, 2012

Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

OPRACOWANIE DOFINANSOWANO Z WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ W POZNANIU

OPRACOWANIE WYKONANE PRZEZ:

Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych „EKOMETRIA” Sp. z o.o. 80-299 Gda ńsk, ul. Orfeusza 2 tel. (058) 301-42-53, fax (058) 301-42-52

Zespół autorski Biura Studiów i Pomiarów Proekologicznych „Ekometria” Sp. z o.o.

Główny Projektant: Mariola Fijołek

Małgorzata Paciorek Wojciech Trapp Maciej Paciorek Małgorzata Studzi ńska Dorota Kokot Agnieszka Bemka Daniel Kałdonek Prezes Zarz ądu: Wojciech Trapp

2 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Spis tre ści

1. Cel, zakres, horyzont czasowy ...... 8 2. Podstawy prawne ...... 9 3. Cz ęść opisowa ...... 12 3.1. Charakterystyka strefy ...... 12 3.1.1. Poło żenie, ukształtowanie powierzchni ...... 12 3.1.2. Użytkowanie terenu, obszary chronione na mocy odr ębnych przepisów ...... 13 3.2. Poziomy zanieczyszcze ń powietrza w strefie gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej na podstawie pomiarów ...... 17

3.2.1. Pomiary zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym PM 10 w strefie gnie źnie ńsko- wrzesi ńskiej w latach 2005-2009 ...... 17

3.2.2. Pomiary zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym PM 10 w strefie gnie źnie ńsko- wrzesi ńskiej w 2010 roku ...... 18

3.2.3. Analiza przekrocze ń poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM 10 ...... 19 3.2.4. Analiza warunków meteorologicznych w dniach, w których wyst ąpiły wysokie warto ści st ęż eń pyłu zawieszonego PM 10 ...... 20 3.3. Działania kierunkowe zmierzaj ące do przywrócenia standardów jako ści powietrza w zakresie pyłu PM 10 ...... 24 3.4. Program Ograniczenia Niskiej Emisji ...... 26 3.5. Harmonogram rzeczowo-finansowy działa ń naprawczych zmierzaj ących do ograniczenia zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym PM 10 ...... 31 3.6. Termin realizacji Aktualizacji POP ...... 49 3.7. Lista działa ń naprawczych mo żliwych do zastosowania, które nie zostały wytypowane do wdro żenia ...... 50 3.8. Działania naprawcze zapisane w Rozporz ądzeniu Nr 36/07 Wojewody Wielkopolskiego z dnia 28 grudnia 2007 r. i ich realizacja ...... 50 3.9. Środki słu żą ce ochronie wra żliwych grup ludno ści, w tym dzieci ...... 55 4. Zadania i ograniczenia wynikaj ące z realizacji Programu ...... 57 4.1. Obowi ązki wynikaj ące z realizacji Programu ...... 57 4.2. Ograniczenia wynikaj ące z realizacji Programu ...... 58 4.3. Monitoring realizacji Programu ...... 60 4.4. Weryfikacja skuteczno ści działa ń naprawczych okre ślonych w Programach Ochrony Powietrza ...... 69 4.5. Analiza mo żliwo ści wdro żenia działa ń krótkoterminowych dla strefy gnie źnie ńsko- wrzesi ńskiej ...... 69 4.5.1. Podstawy prawne PDK ...... 69 4.5.2. Organizacja systemu działa ń krótkoterminowych ...... 72 4.5.3. Plan działa ń krótkoterminowych dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej w zakresie pyłu PM 10 74 4.5.4. Lista działa ń krótkoterminowych ...... 77 5. Uzasadnienie zakresu okre ślonych i ocenionych zagadnie ń ...... 78 5.1. Uwarunkowania wynikaj ące z dokumentów, planów i programów krajowych, wojewódzkich oraz miejscowych ...... 78 5.1.1. Uwarunkowania zewn ętrzne wynikaj ące z polityki ekologicznej pa ństwa ...... 78 5.1.2. Uwarunkowania zewn ętrzne wynikaj ące z polityki ekologicznej województwa wielkopolskiego...... 82

3 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

5.1.3. Uwarunkowania wewn ętrzne wynikaj ące z prawa miejscowego ...... 84 5.2. Powierzchnia strefy i ludno ść j ą zamieszkuj ąca...... 88 5.3. Warunki meteorologiczne w strefie gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej w 2010 r. maj ące wpływ na poziom substancji i wyniki uzyskiwane z modelowania ...... 88 5.3.1. Pr ędko ść i kierunek wiatru ...... 89 5.3.2. Temperatura powietrza ...... 91 5.3.3. Opady atmosferyczne ...... 92 5.3.4. Wilgotno ść wzgl ędna powietrza ...... 93 5.3.5. Klasy równowagi atmosfery ...... 94 5.4. Wpływ substancji obj ętych Programem na środowisko i zdrowie ludzi ...... 95 5.5. Charakterystyka techniczno - ekologiczna najwa żniejszych instalacji i urz ądze ń emituj ących pył zawieszony PM 10 na terenie strefy ...... 96 5.5.1. Model emisji – sposób wyznaczania emisji pyłu ...... 96

5.5.2. Bilans emisji napływowej pyłu PM 10 dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej w 2010 r. . 99 5.5.2.1. Emisja ze źródeł wysokich i warunki brzegowe ...... 100 5.5.2.2. Emisja punktowa pyłu zawieszonego PM 10 z pasa 30 km wokół strefy gnie źnie ńsko- wrzesi ńskiej ...... 102 5.5.2.3. Emisja powierzchniowa pyłu zawieszonego PM 10 z pasa 30 km wokół strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej ...... 103 5.5.2.4. Emisja liniowa pyłu zawieszonego PM 10 z pasa 30 km wokół strefy gnie źnie ńsko- wrzesi ńskiej ...... 104 5.5.2.5. Emisja z rolnictwa pyłu zawieszonego PM 10 z pasa 30 km wokół strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej ...... 106 5.5.3. Bilans emisji z terenu strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej w 2010 r...... 108

5.5.3.1. Emisja punktowa pyłu zawieszonego PM 10 ze strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej ... 109 5.5.3.2. Emisja powierzchniowa pyłu zawieszonego PM 10 ze strefy gnie źnie ńsko- wrzesi ńskiej ...... 111 5.5.3.3. Emisja liniowa pyłu zawieszonego PM 10 ze strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej ...... 115 5.5.3.4. Emisja z rolnictwa pyłu zawieszonego PM 10 ze strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej 117 5.5.4. Zestawienie bilansów emisji pyłu PM 10 w powiecie gnie źnie ńskim za lata 2005 oraz 2010 119 5.6. Analiza stanu zanieczyszczenia powietrza ...... 120 5.6.1. Modelowanie rozprzestrzeniania si ę zanieczyszcze ń ...... 120

5.6.2. St ęż enia pyłu PM 10 w strefie pochodz ące z napływu ...... 124 5.6.2.1. Tło ponadregionalne ...... 125 5.6.2.2. Tło regionalne ...... 126 5.6.2.3. Tło całkowite ...... 128 5.6.3. St ęż enia pyłu PM 10 pochodz ące z emisji z terenu strefy ...... 129 5.6.3.1. St ęż enia pochodz ące z emisji punktowej (przemysłowej i energetycznej) ...... 129 5.6.3.2. St ęż enia pochodz ące z emisji z ogrzewania indywidualnego ...... 131 5.6.3.3. St ęż enia pochodz ące z emisji komunikacyjnej ...... 132 5.6.3.4. St ęż enia pochodz ące z emisji z rolnictwa ...... 134 5.6.3.5. St ęż enia całkowite pyłu PM 10 w strefie gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej ...... 135 5.6.4. Ocena wiarygodno ści przeprowadzonych oblicze ń modelowych ...... 138 5.7. Obszary zagro żeń ...... 139

5.8. Porównanie st ęż eń pyłu zawieszonego PM 10 w powiecie gnie źnie ńskim w latach 2005 i 2010 144

5.9. Scenariusze naprawcze dla strefy w zakresie zanieczyszcze ń pyłem PM 10 ...... 152 5.9.1. Działania naprawcze w Gnie źnie: ...... 152 5.9.2. Działania naprawcze we Wrze śni ...... 158

4 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

5.10. Prognoza na pierwszy rok po zako ńczeniu realizacji Aktualizacji Programu Ochrony Powietrza ...... 162 5.11. Przewidywane zmiany emisji do powietrza ze źródeł zlokalizowanych poza stref ą ...... 165 6. Podsumowanie ...... 173 7. Zał ączniki ...... 202

5 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Spis skrótów i poj ęć

BAT – Najlepsza dost ępna technika/technologia, z ang. Best Available Technique B(a)P - benzo(a)piren -– przedstawiciel wielopier ścieniowych w ęglowodorów aromatycznych (WWA) BO Ś – Bank Ochrony Środowiska CALMET – model meteorologiczny CALPUFF – Model symulacji atmosferycznej dyspersji cz ąstek na danym obszarze CALPOST – Program do odczytywania wyników z programu CALPUFF CO – Tlenek w ęgla c.o. – Centralne ogrzewanie CTDM – Model do oceny jako ści powietrza w zło żonym terenie geograficznym, z ang. Complex Terrain Dispersion Model c.w.u. – Ciepła woda u żytkowa Dyrektywa CAFÉ - Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jako ści powietrza i czystszego powietrza dla Europy Earth Tech Inc. – Earth Tech Incorporated (nazwa własna firmy) EC - Elektrociepłownia EMEP – Model meteorologiczny transportu zanieczyszcze ń w powietrzu, z ang. European Monitoring and Evaluation Program EMISJA substancji do powietrza - wprowadzanie w sposób zorganizowany (poprzez emitory) lub niezorganizowany (z dróg, z hałd, składowisk, w wyniku po żarów lasów) substancji gazowych lub pyłowych do powietrza na skutek działalno ści człowieka lub ze źródeł naturalnych EMISJA WTÓRNA - zanieczyszczenia pyłowe powstaj ące w wyniku reakcji i procesów zachodz ących podczas transportu na du że odległo ści gazów (SO 2, NOx, NH3, oraz lotnych zwi ązków organicznych) oraz reemisja tj. unoszenie pyłu z podło ża (szczególnie na terenie miast) ESOCh – Ekologiczny System Obszarów Chronionych GDDKiA – Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Gg – Giga gram GIS – System Informacji Geograficznej, z ang. Geographic Information System GUS – Główny Urz ąd Statystyczny HNO 3 – Kwas azotowy (V) ICM – Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego IMGW – Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej ISC3 – Model słu żą cy do oszacowywania st ęż eń zanieczyszcze ń pochodz ących głównie z przemysłu, z ang. Industrial Source Complex LPG – Gaz naturalny, z ang. Liquified Petroleum Gas MESOPUFF – Model symulacyjny zanieczyszcze ń powietrza o skali regionalnej, z ang. Mesoscale Puff Model Mg – Mega gram MM5 – mezoskalowy model meteorologiczny MŚ – Ministerstwo Środowiska MT – Margines tolerancji MW – Mega watt NFO ŚiGW w Warszawie – Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej; od 1.01.2010 r. - pa ństwowa osoba prawna w rozumieniu art. 9 pkt. 14 Ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240) NH 3 – Amoniak + NH 4 – Jon amonowy NH 4NO 3 – Azotan amonu NO 2 – Dwutlenek azotu ¯ NO 3 – Jon azotowy (V) NO x – Tlenki azotu NSR – Operaty dla Nowych Źródeł z ang. New Source Review

6 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

NSS – Narodowa Strategia Spójno ści O3 – Ozon Pb – Ołów PD – Poziom dopuszczalny PJ – Peta d żul PM – Pył drobny, z ang. Particulate Matter POP – Program Ochrony Powietrza PO Ś – Prawo Ochrony Środowiska PONE – Program Ograniczania Niskiej Emisji, polegający na wymianie starych kotłów, pieców węglowych na nowoczesne kotły w ęglowe, retortowe, gazowe, ogrzewanie elektryczne, zastosowanie alternatywnych źródeł energii lub podł ączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej POZIOM CELÓW DŁUGOTERMINOWYCH - poziom substancji, poni żej którego, zgodnie ze stanem współczesnej wiedzy, bezpo średni szkodliwy wpływ na zdrowie ludzi lub środowisko jako cało ść jest mało prawdopodobny; poziom ten ma by ć osi ągni ęty w długim okresie czasu, z wyj ątkiem sytuacji, gdy nie mo że by ć osi ągni ęty za pomoc ą ekonomicznie uzasadnionych działa ń technicznych i technologicznych POZIOM DOPUSZCZALNY – poziom substancji, który ma by ć osi ągni ęty w okre ślonym terminie i po tym terminie nie powinien by ć przekraczany. Poziom dopuszczalny jest standardem jako ści powietrza. POZIOM DOCELOWY – poziom substancji w powietrzu ustalony w celu unikania, zapobiegania lub ograniczania szkodliwego oddziaływania na zdrowie ludzkie i środowisko jako cało ść , który ma by ć osi ągni ęty tam, gdzie to mo żliwe w okre ślonym czasie, za pomoc ą ekonomicznie uzasadnionych działa ń technicznych i technologicznych POZIOM SUBSTANCJI W POWIETRZU (imisja zanieczyszczeń) - ilo ść zanieczyszcze ń pyłowych lub gazowych w środowisku; jest miar ą stopnia jego zanieczyszczenia definiowan ą jako st ęż enie zanieczyszcze ń w powietrzu (wyra żane w jednostkach masy danego zanieczyszczenia, np. dwutlenku siarki, na jednostk ę obj ęto ści powietrza lub w ppm, ppb) oraz jako opad (depozycja) zanieczyszcze ń - ilo ść danego zanieczyszczenia osiadaj ącego na powierzchni ziemi PSD – Zapobieganie istotnemu pogorszeniu jako ści powietrza, z ang. Prevention of Significant Deterioration RM – Rada Ministrów RPO – Regionalny Program Operacyjny SIP – Stanowe Plany Wdro żeniowe, z ang. State Implementation Plan SO 2 – Dwutlenek siarki 2- SO 4 – Jon siarczanowy (VI) TERMOMODERNIZACJA – przedsi ęwzi ęcie maj ące na celu zmniejszenie zapotrzebowania i zu życia energii cieplnej w danym obiekcie budowlanym UMPL – Model słu żą cy do prognozowania pogody ujednolicony dla rejonu Polski, z ang. Unified Model for Poland Area UTM – Rodzaj odwzorowania kartograficznego z ang. Universal Transverse Mercator WFO ŚiGW – Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WIO Ś – Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska WSSE – Wojewódzka Stacja Sanitarno – Epidemiologiczna µg – Mikrogram, milionowa cz ęść grama (NH 4)2SO 4 – Siarczan amonu

7 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

1. Cel, zakres, horyzont czasowy

„Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim” – kod strefy PL.30.06.z.03 opracowana jest w zwi ązku z przekroczeniem poziomów dopuszczalnych jako ści powietrza w zakresie zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym PM 10 w 2010 r. Obecnie obowi ązuj ący Program Ochrony Powietrza dla powiatu gnie źnie ńskiego przyj ęty Rozporz ądzeniem Nr 36/07 WOJEWODY WIELKOPOLSKIEGO z dnia 28 grudnia 2007 r. w sprawie okre ślenia Programu Ochrony Powietrza dla strefy – powiat gnie źnie ński opracowany został w zwi ązku z przekroczeniem poziomów dopuszczalnych jako ści powietrza w zakresie zanieczyszczenia pyłem zawieszonym PM 10 w 2005 r. w strefie powiat gnie źnie ński. Obecna Aktualizacja Programu opracowywana jest dla szerszej strefy obejmuj ącej trzy powiaty: gnie źnie ński, wrzesi ński i słupecki, tak wi ęc aktualizacja dotyczy powiatu gnie źnie ńskiego, natomiast dla powiatu wrzesi ńskiego i słupeckiego Program opracowywany jest po raz pierwszy. Podstawowym dokumentem wskazuj ącym na konieczno ść wykonania Aktualizacji Programu Ochrony Powietrza w strefie powiat gnie źnie ński, w zakresie zanieczyszczenia pyłem zawieszonym PM 10 , jest bie żą ca ocena jako ści powietrza w województwie wielkopolskim za 2010 rok, wykonana przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu, w której strefa gnie źnie ńsko- wrzesi ńska została zakwalifikowana do klasy C pod wzgl ędem ochrony zdrowia mieszka ńców. Ponadto zmiany w prawodawstwie polskim oraz zachodzące zmiany w zagospodarowaniu przestrzennym i gospodarce strefy powoduj ą, i ż Program wykonany w roku 2007 ulega dezaktualizacji. Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza koncentruje si ę na istotnych powodach wyst ępowania przekrocze ń zanieczyszcze ń powietrza pyłem zawieszonym PM 10 oraz na znalezieniu skutecznych i mo żliwych do zrealizowania działa ń, których wdro żenie spowoduje obni żenie poziomu zanieczyszcze ń co najmniej do poziomu dopuszczalnego. Głównym celem sporz ądzenia Aktualizacji Programu Ochrony Powietrza jest przywrócenie naruszonych standardów jako ści powietrza, a przez to poprawa warunków życia mieszka ńców, podwy ższenie standardów cywilizacyjnych oraz lepsza jako ść życia. Realizacja zada ń wynikaj ących z Aktualizacji Programu Ochrony Powietrza ma na celu zmniejszenie st ęż enia substancji zanieczyszczaj ącej w powietrzu w strefie powiat gnie źnie ński do poziomu dopuszczalnego i utrzymywania go na takim poziomie.

Poziomy st ęż eń zanieczyszcze ń do osi ągni ęcia i utrzymania w strefie gnie źnie ńsko- wrzesi ńskiej to: 3 • Pył zawieszony PM10 o okresie u średniania wyników 24 godziny - 50 µg/m , Dopuszczalna cz ęsto ść przekraczania w ci ągu roku – 35 razy; • Pył zawieszony PM 10 o okresie u średniania wyników pomiarów rok kalendarzowy – 40 µg/m 3 według Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 47, poz. 281).

Powy ższe standardy dla pyłu PM 10 są wi ążą ce dla władz samorz ądowych i powinny były by ć osi ągni ęte i dotrzymane we wszystkich strefach do roku 2005. Monitoring zanieczyszcze ń powietrza w 2010 roku w strefie gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej realizowany był w oparciu o jedn ą stacj ę pomiarow ą (manualn ą), prowadzon ą przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu. Stacja ta zlokalizowana jest w Gnie źnie przy ul. Jana Pawła II.

8 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

2. Podstawy prawne

Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej została sporz ądzony w oparciu o nast ępuj ące akty prawne:

Rozporz ądzenie Wojewody Wielkopolskiego Nr 36/07 z dnia 28 grudnia 2007 r. w sprawie okre ślenia programu ochrony powietrza dla strefy – powiat gnie źnie ński.

Ustaw ę z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2008 nr 25, poz. 150, z pó źn. zm.) Zgodnie z art. 91 ust. 5 zarz ąd województwa, w terminie 15 miesi ęcy od dnia otrzymania wyników oceny poziomów substancji w powietrzu i klasyfikacji stref (o których mowa w art. 89 ust.1 pkt 4), przedstawia do zaopiniowania wła ściwym wójtom, burmistrzom lub prezydentom miast i starostom projekt uchwały w sprawie programu ochrony powietrza, a wójt, burmistrz lub prezydent miasta i starosta s ą obowi ązani do wydania opinii w terminie miesi ąca od dnia otrzymania projektu uchwały w sprawie programu ochrony powietrza. Program ten ma na celu osi ągni ęcie dopuszczalnych poziomów substancji w powietrzu dla stref, w których poziom cho ćby jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny. Dla stref, w których został przekroczony poziom wi ęcej ni ż jednej substancji, sporz ądza si ę wspólny Program Ochrony Powietrza dotycz ący wszystkich tych substancji. Zarz ąd województwa zapewnia mo żliwo ść udziału społecze ństwa w post ępowaniu, którego przedmiotem jest sporz ądzenie programu ochrony powietrza. Zgodnie z art. 91 ust. 3 sejmik województwa, w terminie 18 miesi ęcy od dnia otrzymania wyników oceny poziomów substancji w powietrzu i klasyfikacji stref okre śla w drodze uchwały , program ochrony powietrza.

Według powy ższej Ustawy, art.87 ust 2, stref ę stanowi: 1) aglomeracja o liczbie mieszka ńców wi ększej ni ż 250 tysi ęcy, 2) miasto o liczbie mieszka ńców wi ększej ni ż 100 tysi ęcy, 3) pozostały obszar województwa, niewchodz ący w skład miast o liczbie mieszka ńców wi ększej ni ż 100 tysi ęcy oraz aglomeracji.

Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z 8 lutego 2008 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń, jakim powinny odpowiada ć programy ochrony powietrza (Dz. U. nr 38, poz. 221). Minister Środowiska, w drodze rozporz ądzenia okre ślił szczegółowe wymagania jakim powinny odpowiada ć Programy Ochrony Powietrza oraz ich zakres tematyczny.

Dokumentacja Programu Ochrony Powietrza powinna składa ć si ę z 3 głównych cz ęś ci:

Cz ęś ci opisowej , która zawiera główne zało żenia Programu, przyczyn ę jego stworzenia wraz z podaniem, jakich substancji dotyczy oraz analiz ą wyników pomiarów dla obszarów obj ętych Programem. Najwa żniejszym elementem tej cz ęś ci jest wykaz działa ń naprawczych, niezb ędnych do poprawy jako ści

Cz ęś ci okre ślaj ącej zadania i ograniczenia w zakresie realizacji Programu Ochrony Powietrza, zawiera wykaz organów i jednostek organizacyjnych odpowiedzialnych za realizacj ę Programu wraz ze wskazaniem zakresu ich kompetencji i obowi ązków. Ponadto w tej cz ęś ci zamieszczony jest metodologia monitorowania post ępów realizacji prac i zwi ązanych z nimi ogranicze ń.

Cz ęś ci uzasadniaj ącej , która definiuje wybrany sposób realizacji Programu Ochrony Powietrza. W tej cz ęś ci udowadnia si ę wyst ępowanie problemu (przekroczenia st ęż eń normatywnych) poprzez wyniki modelowania rozkładu st ęż eń zanieczyszcze ń na terenie strefy, wyniki pomiarów ze stacji pomiarowych, na których zanotowano ponadnormatywne st ęż enia oraz niezb ędne działania

9 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim naprawcze w celu poprawy jako ści powietrza. Dodatkowo podana jest szczegółowa charakterystyka strefy z wyszczególnieniem instalacji i urz ądze ń wyst ępuj ących na analizowanym terenie, maj ących znacz ący udział w poziomach substancji w powietrzu. Zawiera ona równie ż mapy ilustruj ące rozkłady st ęż eń substancji z dokładnym wskazaniem obszarów wymagających zastosowania działa ń naprawczych. Termin realizacji Programu, w tym terminy realizacji poszczególnych zada ń Programu ustala si ę, uwzgl ędniaj ąc: − wielko ść przekroczenia, − rozkład g ęsto ści zaludnienia, − mo żliwo ści finansowe, społeczne i gospodarcze, − uwarunkowania wynikaj ące z funkcjonowania obiektów i obszarów chronionych na podstawie odr ębnych przepisów.

Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. nr 47, poz. 281). Rozporz ądzenie okre śla: − poziomy dopuszczalne dla niektórych substancji w powietrzu, zró żnicowane ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia ludzi i ochron ę ro ślin; − poziomy docelowe dla niektórych substancji w powietrzu, zró żnicowane ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia ludzi oraz ochron ę ro ślin; − poziomy celów długoterminowych dla niektórych substancji w powietrzu, − zró żnicowane ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia ludzi oraz ochron ę ro ślin; − alarmowe poziomy dla niektórych substancji w powietrzu, − warunki, w jakich ustala si ę poziom substancji, takie jak temperatura i ci śnienie; − oznaczenie numeryczne substancji, pozwalaj ące na jednoznaczn ą jej identyfikacj ę; − okresy, dla których u średnia si ę wyniki pomiarów; − dopuszczaln ą cz ęsto ść przekraczania poziomów dopuszczalnych i docelowych; − terminy osi ągni ęcia poziomów, o których mowa w pkt. 1-3, dla niektórych substancji w powietrzu; − marginesy tolerancji dla niektórych poziomów dopuszczalnych, wyra żone jako malej ąca warto ść procentowa w stosunku do dopuszczalnego poziomu substancji w powietrzu w kolejnych latach.

Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie zakresu i sposobu przekazywania informacji dotycz ących zanieczyszczenia powietrza (Dz. U. nr 216, poz. 1377). Zgodnie z § 6. 1. marszałek województwa przekazuje ministrowi wła ściwemu do spraw środowiska informacje o Programach Ochrony Powietrza niezwłocznie po ogłoszeniu uchwały sejmiku województwa w sprawie Programu Ochrony Powietrza, obejmuj ące: − opracowanie tekstowe, na bazie którego sporz ądzono Program Ochrony Powietrza; − uchwał ę sejmiku województwa w sprawie Programu Ochrony Powietrza; − zestawienie informacji dotycz ących Programów Ochrony Powietrza.

Dyrektyw ę Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jako ści powietrza i czystszego powietrza dla Europy , ustanawiaj ącą środki maj ące na celu: − zdefiniowanie i okre ślenie celów dotycz ących jako ści powietrza, wyznaczonych w taki sposób, aby unikać, zapobiega ć lub ogranicza ć szkodliwe oddziaływanie na zdrowie ludzi i środowiska jako cało ści, − ocen ę jako ści powietrza w pa ństwach członkowskich na podstawie wspólnych metod i kryteriów, − uzyskiwanie informacji na temat jako ści powietrza i uci ąż liwo ści oraz monitorowania długoterminowych trendów i poprawy stanu powietrza wynikaj ących z realizacji środków krajowych i wspólnotowych,

10 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

− zapewnienie, że informacja na temat jako ści powietrza była udost ępniana społecze ństwu, − utrzymanie jako ści powietrza, tam gdzie jest ona dobra, oraz jej popraw ę w pozostałych przypadkach, − promowanie ścisłej współpracy pomi ędzy pa ństwami członkowskimi w zakresie ograniczania zanieczyszczania powietrza.

Ponadto Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza uwzgl ędnia:

− Zasady sporz ądzania naprawczych programów ochrony powietrza w strefach , opracowane w Zakładzie Ochrony Atmosfery Instytutu Ochrony Środowiska w 2003 r., które jest materiałem pomocniczym przy opracowywaniu Programów Ochrony Powietrza. − Aktualizacj ę zasad sporz ądzania naprawczych programów ochrony powietrza w strefach, Ministerstwo Środowiska, lipiec 2008 r. − Wskazówki dla wojewódzkich inwentaryzacji emisji na potrzeby ocen bie żą cych i programów ochrony powietrza, wydane przez Ministerstwo Środowiska i Głównego Inspektora Ochrony Środowiska w 2003 r. − Wskazówki metodyczne dotycz ące modelowania matematycznego w systemie zarz ądzania jako ści ą powietrza wydane przez Ministerstwo Środowiska i Głównego Inspektora Ochrony Środowiska w 2003 r. − Wyniki ocen jako ści powietrza za rok 2007, 2008, 2009 i 2010, wykonanych przez WIO Ś w Poznaniu.

11 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

3. Cz ęść opisowa 3.1. Charakterystyka strefy

3.1.1. Poło żenie, ukształtowanie powierzchni

Rysunek 1 Poło żenie strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej na tle województwa wielkopolskiego

Strefa gnie źnie ńsko-wrzesi ńska (PL.30.06.z.03) składa si ę z trzech powiatów: − gnie źnie ńskiego, − wrzesi ńskiego, − słupeckiego. Strefa gnie źnie ńsko-wrzesi ńska le ży w niewielkiej odległo ści od zachodniej granicy Polski. Na obszarze strefy krzy żuj ą si ę wa żne szlaki komunikacyjne, w tym przez obszar strefy przebiega autostrada A. Nie bez znaczenia jest równie ż blisko ść centrum targowego i przemysłowego jakim jest miasto wojewódzkie Pozna ń.

Powiat gnie źnie ński le ży w środkowo-wschodniej cz ęś ci województwa wielkopolskiego i zajmuje powierzchni ę blisko 1 254 km 2. Nale ży on do najwi ększych w województwie zarówno pod wzgl ędem liczby ludno ści jak i powierzchni. W granicach administracyjnych powiatu le żą nast ępuj ące gminy: Gniezno (miasto), Witkowo (miasto i gmina), Trzemeszno (miasto i gmina), Kłecko (miasto i gmina), Czerniejewo (miasto i gmina), Gniezno (gmina), Kiszkowo (gmina), Łubowo (gmina), Niechanowo (gmina), Mieleszyn (gmina). Stolic ą powiatu jest Gniezno.

12 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Powiat gnie źnie ński le ży na Wysoczy źnie Gnie źnie ńskiej b ędącej cz ęś ci ą Niziny Wielkopolskiej. Najwy ższym wzniesieniem powiatu gnie źnie ńskiego jest Wał Wydartowski – 167 m n.p.m.

Powiat wrzesi ński usytuowany jest w centralnej cz ęś ci województwa wielkopolskiego, stolic ą powiatu jest Wrze śnia. Powiat zajmuje powierzchni ę 704 km 2. W jego skład wchodz ą cztery gminy miejsko-wiejskie: Wrze śnia, Pyzdry, Nekla i Miłosław oraz jedna gmina wiejska: Kołaczkowo. Powiat wrzesi ński poło żony jest w pasie Wielkich Dolin, w jego zachodnio-środkowej cz ęś ci zwanej Pojezierzem Wielkopolskim. Przez teren powiatu przepływaj ą nast ępuj ące wi ększe rzeki: Wrze śnica, Kanał Kołaczkowski, Kanał Miłosławski, Moskawa. Najwi ększym zbiornikiem wodnym na terenie powiatu, jest zbiornik retencyjny Wrze śnia zwany tak że Zalewem Lipówka, który pobudowany został poprzez spi ętrzenie wód rzeki Wrze śnicy.

Powiat słupecki poło żony jest w północno – wschodniej cz ęś ci województwa wielkopolskiego. Miastem powiatowym jest Słupca. Powierzchnia powiatu słupeckiego wynosi 837,9 km 2. Według podziału fizyczno – geograficznego powiat słupecki le ży cz ęś ciowo na obszarze Pojezierza Gnie źnie ńskiego, Równiny Wrzesi ńskiej i Rychwalskiej oraz Doliny Koni ńskiej. W skład powiatu wchodz ą: gmina miejska Słupca, gmina miejsko – wiejska Zagórów oraz gminy wiejskie: L ądek, Orchowo, Ostrowite, Powidz, Słupca i Strzałkowo. Ze wzgl ędu na niewielk ą lesisto ść , wa żną rol ę w systemie ekologicznym powiatu spełnia ro ślinno ść niele śna, czyli ziele ń śródpolna, ziele ń parkowa oraz ziele ń cmentarna. Na terenie powiatu słupeckiego najistotniejsze kompleksy zadrzewie ń śródpolnych zlokalizowane s ą na terenie Powidzkiego Parku Krajobrazowego oraz wzdłu ż wi ększo ści dróg, a tak że w rejonie oczek wodnych, cieków i rowów. Ziele ń wielu parków oraz ziele ń porastaj ąca obszary cmentarzy stanowi uzupełnienie ro ślinno ści na terenie powiatu.

3.1.2. Użytkowanie terenu, obszary chronione na mocy odr ębnych przepisów

Tabela 1 Użytkowanie gruntów w strefie gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej Użytki rolne Pozostałe Powierzchnia Grunty Łąki grunty Jednostka ogółem Sady Razem orne i pastwiska i nieu żytki [ha] Powiat 95 861,7 82 746,4 5 371,6 626,0 90 237,0 5 624,7 gnie źnie ński Powiat wrzesi ński 65 526,2 44 240,2 6 901,6 785,0 55 869,7 9 656,5 Powiat słupecki 61 588,2 48 226,8 7 040,3 268,0 57 097,9 4 490,3 Źródło: GUS, 2010 rok

Tabela 2 Lasy i lesisto ść w strefie gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej Lasy ogółem Lasy publiczne Lesisto ść Jednostka [ha] [ha] [%] Powiat gnie źnie ński 17 674,2 16 677,2 14,1 Powiat wrzesi ński 13 260,2 11 911,2 18,8 Powiat słupecki 12 777,9 10 319,3 15,2 Źródło: GUS, 2010 rok

13 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

W powiecie gnie źnie ńskim ochron ą prawn ą obj ęto 15 995,5 ha. Na terenie powiatu znajduj ą si ę nast ępuj ące parki krajobrazowe: − Lednicki Park Krajobrazowy, − Powidzki Park Krajobrazowy, − Park Krajobrazowy Puszcza Zielonka, trzy rezerwaty przyrody typu le śnego w gminie Czerniejewo: − „Bielawy”, − „Wi ązy w Nowym Lesie”, − „Modrzew Polski w Noskowie”, obszar chronionego krajobrazu „Powidzko-Bieniszewski Obszar Chronionego Krajobrazu” oraz 137 pomników przyrody. Na terenie powiatu znajduje si ę tak że jeden u żytek ekologiczny obejmuj ący Jezioro Czarne w gminie Witkowo. W ramach programu NATURA 2000 na terenie powiatu gnie źnie ńskiego utworzono: − „Dolin ę Małej Wełny pod Kiszkowem” (kod obszaru PLB300006) – obszar specjalnej ochrony (OSO), obejmuj ący obszar 1252,3 ha poło żny na terenie gmin: Kiszkowo (1241,4 ha) i Kłecko (10,9 ha), − „Pojezierze Gnie źnie ńskie” (kod obszaru PLH300026) – specjalny obszar ochrony (SOO), obszar o charakterystycznej rze źbie młodoglacjalnej z bogactwem form – rynny polodowcowe, morena czołowa, morena denna, równina sandrowa. Znajduje si ę tu kompleks jezior (Białe, Budzisławskie, Skubarczewskie, Czarne, Hutka, Kamienieckie, Kosewskie, Modrze, Niedzi ęgiel, Orchowskie, Ostrowickie, Powidzkie, Procy ń, Rusin, Salomonowskie, Słowikowo, Suszewskie, Wierzbicza ńskie, Wilczy ńskie, Wójci ńskie), głównie rynnowych. Przez obszar przechodzi dział wodny III rz ędu, rozdzielaj ący zlewni ę Noteci i Warty. Na tym obszarze bior ą swe źródła rzeki: Wełna, Note ć Zach., Meszna. − „Stawy Kiszkowskie” (kod obszaru PLH300050) – obszar o znaczeniu wspólnotowym, obejmuje fragment doliny Małej Wełny oraz niewielkiego dopływu w okolicach Kiszkowa, wzdłu ż których znajduj ą si ę dwa kompleksy stawów rybnych. Wi ększy znajduj ący si ę na wschód od Kiszkowa, w dolinie rzeki Małej Wełny zajmuje powierzchni ę około 200 ha, drugi kompleks – wzdłu ż niewielkiego cieku wodnego na północ od Kiszkowa mi ędzy Rybnem a Pomarzanami. Powierzchnia tych stawów waha si ę od 0,5 do około 15 hektarów. Wi ększo ść z nich jest w du żym stopniu zaro śni ęta ro ślinno ści ą szuwarow ą. Na terenie obszaru Doliny Małej Wełny znajduj ą si ę tak że dwa niedu że jeziora: Rybno Małe (24 ha, w tym 10 ha otwartego lustra wody) i Rybno Du że (15 ha). Na terenie powiatu gnie źnie ńskiego zlokalizowanych jest 40 jezior. Tylko na terenie miasta Gniezna wyst ępuj ą 3 du że jeziora o ł ącznej powierzchni 50,89 ha (Jezioro Winiary – 19,37 ha, Jezioro Świ ęty Krzy ż – 16,19 ha oraz Jezioro Jelonek – 15,33 ha). Rzeki powiatu maj ą łącznie długo ść 243,8 km, natomiast kanały 13,9 km. Do głównych rzek powiatu zalicza si ę: Wełn ę, Mał ą Wełn ę, Strug ę Gnie źnie ńsk ą, Strug ę Witkowsk ą oraz Meszn ę. Na terenie powiatu gnie źnie ńskiego znajduj ą si ę ponadto liczne obiekty zieleni urz ądzonej w postaci zabytkowych parków podworskich oraz parków wiejskich. Parki znajduj ą si ę w nast ępuj ących miejscowo ściach: − Miasto Gniezno – 6 parków: XX - lecia, Jordanowski, Park Miejski, Park Łazienki, Park Ko ściuszki, Park Piastowski otoczenie Jeziora Jelonek, − Gmina Gniezno – 5 parków: Łabiszynek, Zdziechowa, Strzy żewo, − Czerniejewo – Żydowo, Czerniejewo, Szczytniki Czerniejewskie, Czelu ścin, Kosmowo, − Kiszkowo – Puszcza Zielonka, − Kłecko – Działy ń, Zakrzewo, − Mieleszyn – Karniszewo, Dziadkowo, Popowo Ignacewo, Przysieka, − Niechanowo – Niechanowo, Mierzewo, Jelitowo, Arcugowo, Czechowo,

14 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

− Trzemeszno – Brzozówiec, Kaszuby, Kruchowo, Lubi ń, Ostrowite, Płaczkowo, Szydłowo, Świ ęte, − Witkowo – Kołaczkowo, Jaworowo, Odrow ąż , Skorz ęcin, Czajki, Małachowo. Parki te wpisane s ą do rejestru zabytków i podlegaj ą ochronie prawnej na mocy przepisów o ochronie dóbr kultury. Parki poza znaczeniem historycznym pełni ą te ż wa żną funkcj ę ekologiczn ą wzbogacaj ąc i urozmaicaj ąc środowisko przyrodnicze, s ą cz ęsto jedynymi enklawami zieleni na bezle śnych obszarach wysoczyzny morenowej. Ziele ń miejska w Gnie źnie zajmuje powierzchni ę około 180 ha. Najwi ększy park – Park im. Gen Władysława Andersa – o powierzchni ok. 15,9 ha, zlokalizowany jest w centrum Miasta mi ędzy ulicami Sobieskiego a Konikowo. Na terenie Gniezna znajduj ą si ę ponadto nast ępuj ące parki oraz obszary zieleni: Park Piastowski, Park Ko ściuszki, Park Trzech Kultur, Park XXV-lecia, Dolina Pojednania oraz skwery i ziele ńce.

Powierzchnia obszarów prawnie chronionych w powiecie wrzesi ńskim wynosi 16268,9 ha. 66,4% powierzchni chronionych zajmuj ą parki krajobrazowe, do których zaliczaj ą si ę: − „Nadwarcia ński Park Krajobrazowy”, − „Żerkowsko-Czeszewski Park Krajobrazowy”. Na terenie powiatu wrzesi ńskiego znajduj ą si ę ponadto dwa rezerwaty przyrody typu le śnego: − „Dwunastak”, − „Czeszewski Las”, dwa obszary chronionego krajobrazu: − „Pyzdrski”, − „Dolina Cybiny w Nekielce”. a tak że 43 pomniki przyrody. Utworzono tu cztery obszary sieci NATURA 2000: − Ostoja Nadwarcia ńska ( kod obszaru PLH300009) poło żona jest we wschodniej cz ęś ci Wielkopolski i obejmuje fragment doliny Środkowej Warty. Warta płynie tu równole żnikowo w Pradolinie Warszawsko-Berli ńskiej ukształtowanej w czasie ostatniego zlodowacenia. Terasa zalewowa Warty osi ąga miejscami ponad 4 km szeroko ści i cechuje si ę du żą ró żnorodno ści ą szaty ro ślinnej, tym samym tworz ąc dogodne siedliska dla wielu gatunków zwierz ąt, w szczególno ści ptaków. Obszar obejmuje co najmniej 24 rodzaje siedlisk wymienionych w zał ączniku I Dyrektywy Siedliskowej. − Dolina Środkowej Warty (kod obszaru PLB300002) wytypowana została do obszarów europejskiej sieci ekologicznej, stanowi ącej ostoje zagro żonych i rzadkich gatunków ptaków o randze mi ędzynarodowej. Podstawow ą funkcj ą tego obszaru jest zachowanie przestrzennej ci ągło ści pomi ędzy dwoma najwa żniejszymi systemami przyrodniczymi Polski, tj. dolinami Wisły i Odry. Umo żliwia ona, w miar ę niezakłócone, przemieszczanie sie gatunków miedzy nimi. − Lasy Żerkowsko-Czeszewskie (kod obszaru PLH300053) , o powierzchni 7 158,2 ha. Ostoja obejmuje fragment doliny zalewowej Warty i dolnego odcinka Lutyni, płyn ących w Pradolinie Warszawsko-Berli ńskiej oraz s ąsiaduj ące z nim od północy obszary moreny dennej. System hydrologiczny ostoi znajduje si ę pod wpływem du żego zbiornika zaporowego na Warcie "Jeziorsko". Krajobraz zdominowany jest przez rozległe połacie lasów ł ęgowych oraz gr ądów. Najcenniejsze płaty ł ęgów jesionowo-wi ązowych oraz gr ądów chronione s ą w rezerwacie "Czeszewski Las". Tereny le śne poprzeplatane s ą licznymi płatami ł ąk i pastwisk ró żnych typów. Uwag ę zwracaj ą te ż liczne i stosunkowo rozległe starorzecza. − Gr ądy w Czerniejewie (kod obszaru PLH300049) , o powierzchni 1 212,9 ha. Obszar równiny sandrowej o nieznacznej deniwelacji terenowej poło żony w granicy mezoregionu Równina Wrzesi ńska. Cały obszar Ostoi le ży w zlewni prawobrze żnego dopływu Warty - Wrze śnicy. System hydrologiczny stanowi ą niewielkie, przez znaczn ą cz ęść roku wyschni ęte cieki uchodz ące do Wrze śnicy. W rejonie le śniczówki

15 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Młynek przez obszar przepływa Wrze śnica. Lasy Czerniejewskie, cho ć s ą od wieków użytkowane gospodarczo, to nale żą do najlepiej zachowanych w Wielkopolsce.

Na terenie powiatu wrzesi ńskiego znajduje si ę ponadto wiele obiektów zieleni urz ądzonej, w tym liczne przykłady parków wiejskich. Parki miejskie w powiecie to: − Park miejski im. Piłsudskiego we Wrze śni, − Park im. Dzieci Wrzesi ńskich poło żony przy ul. Ko ściuszki we Wrze śni, − Park Dworski w Nekli, − Park Krajobrazowy w Miłosławiu.

Ziele ń urz ądzona miasta Wrze śni stanowi około 8,5% całkowitej powierzchni. Na terenie miasta znajduje sie 7 ha zieleni ulicznej, 10 ha zieleni osiedlowej oraz ziele ńce o łącznej powierzchni 4 ha. Uzupełnieniem zieleni urz ądzonej są 2 cmentarze zajmuj ące łączn ą powierzchni ę 14,4 ha.

Powierzchnia powiatu słupeckiego obj ęta ró żnymi formami ochrony przyrody i krajobrazu wynosi 44 002 ha, co stanowi około 52,5%. Parki Krajobrazowe zajmuj ą 22 507 ha, obszary chronionego krajobrazu 21 495 ha. W powiecie słupeckim znajduj ą si ę: − dwa parki krajobrazowe: • Nadwarcia ński Park Krajobrazowy (uznany za ostoj ę ptaków o randze ogólno światowej "Globaly Important Bird Areas - Glas"), • Powidzki Park Krajobrazowy; − dwa obszary chronionego krajobrazu: • „Powidzko – Bieniszewski”, • „Pyzdrski”; Ze wzgl ędu na wysokie walory przyrodnicze terenu Powiatu Słupeckiego, na terenach istniej ących parków krajobrazowych, znajduj ą si ę równie ż obszary proponowane do obj ęcia ochron ą w formie rezerwatu. S ą to mi ędzy innymi: − „Lipowa Góra” – rezerwat faunistyczny (ptaków), − „Zagórów” – rezerwat faunistyczny (ptaków), − „Kopojno” – rezerwat faunistyczny (ptaków), − „L ądek” – (im dr. Z. Czarneckiego). Na tym terenie stwierdzono najliczniejsze w całej Dolinie Środkowej Warty wyst ępowanie i gniazdowanie ptaków wodnych i błotnych; − „Jezioro Ka ńskie” – ścisły rezerwat wodno – torfowiskowy. Na terenie powiatu słupeckiego znajduj ą si ę nast ępuj ące obszary zaliczone do sieci NATURA 2000: − Dolina Środkowej Warty (kod obszaru PLB300002) , o powierzchni 57 104,4 ha. Obszar obejmuje dolin ę Warty pomi ędzy wsi ą Babin (koło Uniejowa) i D ębno n.Wart ą. Dolina ma szeroko ść od 500 m do ok. 5 km. Obszar doliny jest w zró żnicowanym stopniu przekształcony i odmiennie u żytkowany. Na obszarze Kotliny Kolskiej rzeka jest obustronnie obwałowana – obszary zalewowe (ł ąki i pastwiska, lokalne ł ęgi i wikliny nadrzeczne) znajduj ą si ę w strefie mi ędzywala oraz w uj ściach rzek Prosny i Kiełbaski. W obr ębie Doliny Koni ńsko-Pyzdrskiej dolina zachowała bardziej naturalny charakter. Jej zachodnia cz ęść nie została obwałowana i podlega okresowym zalewom. Zachodni fragment obszaru (na zachód od uj ścia Prosny) zajmuje du ży kompleks zalewowych, zbli żonych do naturalnych, starych ł ęgów jesionowo-wi ązowych i gr ądów niskich. Na skutek wybudowania na Warcie zbiornika zaporowego Jeziorsko zmieniony został naturalny rytm hydrologiczny Warty, co poci ągn ęło za sob ą ró żnorakie zmiany siedliskowe. − Ostoja Nadwarcia ńska (kod obszaru PLH300009), o powierzchni 26 653,1 ha, ostoja obejmuje fragment Doliny Środkowej Warty). Rze źba terenu obfituje w ró żne formy

16 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

fluwialne: wały przykorytowe, teras ę zalewow ą z ró żnego typu starorzeczami, teras ę wydmow ą oraz pagórki wydmowe. Strefa zalewów nadal obejmuje wi ększo ść terenów ostoi, tworz ąc okresowe rozlewiska do kilku tysi ęcy hektarów. Szata roślinna jest bardzo urozmaicona. Sporadycznie wyst ępuj ą fragmenty gin ących w skali Europy łęgów wierzbowych. W starorzeczach dobrze wykształcone s ą zbiorowiska ro ślin wodnych. Piaszczyste wydmy poro śni ęte s ą murawami oraz drzewostanami sosnowymi. W zagł ębieniach bezodpływowych wyst ępuj ą torfowiska przej ściowe. Mi ędzynarodowe walory środowiskowe ostoi potwierdzone zostały przez uwzgl ędnienie jej w programach CORINE biotopes i ECONET Polska. Dolina Środkowej Warty spełnia tak że kryteria obszarów wa żnych z punktu widzenia ochrony biotopów podmokłych w ramach Konwencji Ramsarskiej. − Pojezierze Gnie źnie ńskie (kod obszaru PLH300026), o powierzchni 15 922,1 ha. Obszar o charakterystycznej rze źbie młodo glacjalnej z bogactwem form - rynny polodowcowe, morena czołowa, morena denna, równina sandrowa. Znajduje si ę tu kompleks jezior (Białe, Budzisławskie, Skubarczewskie, Czarne, Hutka, Kamienieckie, Kosewskie, Modrze, Niedzi ęgiel, i inne), głównie rynnowych. Na tym obszarze bior ą swe źródła rzeki: Wełna, Note ć Zach., Meszna. Lasy, mimo użytkowania, zachowały swe zasadnicze, naturalne rysy. Przewa żaj ą drzewostany mieszane. W zarastaj ącej misie Jeziora Czarnego i Salomonowskiego wykształciły si ę zbiorowiska ro ślinno ści torfowiska niskiego i przej ściowego.

Powiat posiada niewielk ą lesisto ść wynosz ącą blisko 15,0%. W jego granicach znajduje si ę 18 jezior (w tym jedno z czystszych w kraju i największe w Wielkopolsce – Jezioro Powidzkie). Sie ć rzeczn ą tworzy przede wszystkim rzeka Warta wraz z dopływami mi ędzy innymi Meszn ą, Czarn ą Strug ą oraz Wrze śnic ą. Do podstawowych zbiorników retencyjnych na terenie powiatu nale żą : Jezioro Słupeckie oraz zbiornik retencyjny – Budzisławsko – Suszewski.

3.2. Poziomy zanieczyszcze ń powietrza w strefie gnie źnie ńsko- wrzesi ńskiej na podstawie pomiarów

3.2.1. Pomiary zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym PM10 w strefie gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej w latach 2005-2009

Na terenie strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej pomiary zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym PM 10 prowadzone były przez Wojewódzk ą Stacj ę Sanitarno-Epidemiologiczn ą w Poznaniu. Pomiary prowadzone były metod ą manualn ą. W tabelach poni żej przedstawiono wyniki pomiarów pyłu zawieszonego PM 10 o okresie uśredniania wyników pomiarów 24 godziny – 36 maksimum oraz rok kalendarzowy.

Tabela 3 Pomiary st ęż eń pyłu zawieszonego PM 10 w strefie gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej w latach 2005-2009

Liczba PM rok Lp. Stanowisko Kod stacji Rok 10 przekrocze ń [µg/m 3]

2005 73 35,7 2006 83 40,6 Gniezno, 1 WpGnieznoPM10 2007 49 30,1 ul. Jana Pawła II 2008 48 30,4 2009 45 29,5

17 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Wyniki rocznych ocen jako ści powietrza przeprowadzanych za lata 2005-2009 wskazuj ą na wyst ępowanie przekrocze ń poziomu dopuszczalnego st ęż eń średniodobowych pyłu zawieszonego PM 10 w strefie gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej. W jednym przypadku – w 2006 roku wyst ąpiło ponadto przekroczenie poziomu dopuszczalnego dla st ęż eń średniorocznych. Analiza danych zawartych w tabeli powy żej wskazuje, i ż od 2006 roku warto ści średnioroczne st ęż eń pyłu zawieszonego PM 10 obni żały si ę, zmniejszała si ę tak że w kolejnych latach liczba dni z przekroczeniami.

3.2.2. Pomiary zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym PM 10 w strefie gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej w 2010 roku

Od 2010 roku prowadzenie pomiarów w Gnie źnie przej ął Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu. W 2010 roku na stanowisku w Gnie źnie nie uzyskano pełnej serii pomiarowej, gdy ż pobornik pyłu nie pracował w pierwszym półroczu, w zwi ązku z tym st ęż enia krótkookresowe okre ślono na podstawie percentyla 90,4, który wynika z liczby wyników pomiarowych i odpowiada 36 maksimum kompletnej serii pomiarowej. Percentyl 90,4 wyniósł 70,8 µg/m 3, wskazuj ąc tym samym na wyst ąpienie przekroczenia poziomu dopuszczalnego st ęż eń średnich dobowych. St ęż enia średnie roczne pyłu PM 10 na stanowisku w Gnie źnie wyniosły 33,9 µg/m 3.

Tabela 4 Pomiary st ęż eń pyłu zawieszonego PM 10 w strefie gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej w 2010 roku

2010 Współrz ędne PM 24 h Lp. Stanowisko Kod stacji 10 PM rok geograficzne (percentyl 90,4) 10 [µg/m 3] [µg/m 3] Gniezno, 17°36’20” E 1 WpGnieznoPM10 70,8 33,9 ul. Jana Pawła II 52°32’11” N

Na rysunku poni żej przedstawiono lokalizacj ę stanowiska pomiarowego pyłu zawieszonego PM 10 na terenie strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej.

18 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Rysunek 2 Lokalizacja stacji pomiaru st ęż eń pyłu zawieszonego PM 10 o w strefie gnie źnie ńsko- wrzesi ńskiej w 2010 roku

3.2.3. Analiza przekrocze ń poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM 10

W celu ustalenia przyczyn wyst ępowania przekrocze ń poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM 10 w strefie gnie źnieńsko-wrzesi ńskiej dokonano analizy przebiegu st ężeń średniodobowych tego zanieczyszczenia zmierzonych na stanowisku przy ul. Jana Pawła II w Gnie źnie.

19 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Rysunek 3 Roczny przebieg średnich dobowych warto ści pyłu zawieszonego PM 10 w strefie gnie źnie ńsko- wrzesi ńskiej w 2010 roku

Na stanowisku w Gnie źnie wyniki pomiarów st ęż eń pyłu zawieszonego s ą niekompletne – brak jest wyników z pierwszego półrocza. Dost ępne wyniki wskazuj ą, że podwy ższone warto ści st ęż eń wyst ępuj ą w miesi ącach zimowych. Mo żna założyć, że odpowiedzialna jest za nie przede wszystkim niska emisja z systemów grzewczych, zwi ązana z sektorem komunalno-bytowym. W okresie zimowym cz ęstym zjawiskiem s ą ponadto szczególnie niekorzystne scenariusze meteorologiczne, obejmuj ące cisze wiatrowe, niskie poło żenie warstwy inwersyjnej czy ni że baryczne, utrudniaj ące dyspersj ę zanieczyszcze ń.

3.2.4. Analiza warunków meteorologicznych w dniach, w których wyst ąpiły wysokie warto ści st ęż eń pyłu zawieszonego PM 10

Warunki meteorologiczne s ą bardzo istotnym czynnikiem wpływaj ącym na jako ść powietrza, decyduj ącym o tempie rozpraszania si ę zanieczyszcze ń. Niekorzystne scenariusze meteorologiczne mog ą wpływa ć na długotrwałe utrzymywanie si ę substancji na danym terenie i powodowa ć ich wysokie kumulacje. Najmniej korzystne warunki wi ążą si ę z nisk ą temperatur ą powietrza, która skutkuje wzmo żon ą emisj ą z systemów grzewczych, nisk ą pr ędko ści ą wiatru, uniemo żliwiaj ącą dyspersj ę zanieczyszcze ń oraz niskim poło żeniem warstwy mieszania i stanem stałym równowagi atmosfery, co oznacza stagnacj ę lub niewielki ruch mas powietrza. Poni żej, w tabeli, przedstawiono zestawienie wybranych parametrów meteorologicznych w dniach, w których wyst ąpiły przekroczenia poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM 10 w 2010 roku, na stanowisku przy ul. Jana Pawła II w Gnie źnie.

Tabela 5 Parametry meteorologiczne na stanowisku przy ul. Jana Pawła II w Gnie źnie w dniach wyst ąpienia przekrocze ń pyłu PM 10

Średnia Średnia Dominuj ąca Wysoko ść St ęż enia Suma Termin pr ędko ść temperatura klasa warstwy L.p. PM 24h opadów przekroczenia 10 wiatru powietrza równowagi mieszania [µg/m 3] [mm] [m/s] [°C] atmosfery [m] 1 2010-10-12 69,4 2,3 6,9 0 3, 6 324 2 2010-10-18 53,2 2,9 4,8 0 6 349 3 2010-10-19 74,1 4,1 5,1 0 5 444

20 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Średnia Średnia Dominuj ąca Wysoko ść St ęż enia Suma Termin pr ędko ść temperatura klasa warstwy L.p. PM 24h opadów przekroczenia 10 wiatru powietrza równowagi mieszania [µg/m 3] [mm] [m/s] [°C] atmosfery [m] 4 2010-10-27 51,8 4,0 4,0 0 4 394 5 2010-10-30 51,4 6,1 8,6 0 4 561 6 2010-10-31 78,9 5,1 8,3 0 4 475 7 2010-11-01 53 4,6 11,8 0 4 460 8 2010-11-02 93,9 3,2 9,6 0 5 318 9 2010-11-09 50,6 4,1 4,9 8 4 450 10 2010-11-10 71,9 3,0 7,2 12 5 300 11 2010-11-19 55,3 4,0 6,7 4 4 432 12 2010-11-20 52,9 1,4 4,9 2 6 176 13 2010-11-21 53,1 3,5 4,0 0 4 321 14 2010-11-26 90,3 2,9 0,6 1 6 213 15 2010-11-27 114,6 1,9 0,5 0 6 163 16 2010-11-28 57,3 3,3 -1,8 0 4 258 17 2010-12-14 54,4 4,7 -3,9 7 4 442 18 2010-12-15 60,0 4,3 -9,3 0 4 351 19 2010-12-16 95,7 4,9 -12,1 0 4 394 20 2010-12-17 82,1 6,4 -8,3 0 4 597 21 2010-12-18 108,2 2,9 -9,7 1 5 192 22 2010-12-19 140,6 4,6 -8,6 1 5 342 23 2010-12-21 78,2 3,7 -7,9 0 5 244 24 2010-12-22 82,4 5,0 -4,2 0 4 411 25 2010-12-23 74,5 5,2 1,8 0 5 418 26 2010-12-24 60,9 3,4 2,9 5 4 318 27 2010-12-27 98,6 4,0 -8,6 0 5 281 28 2010-12-28 141,8 4,4 -9,0 1 5 319 29 2010-12-29 96,7 4,2 -14,6 0 4 329 30 2010-12-30 51,6 5,6 -11,0 0 4 466

Ponadto na podstawie wyników pomiarów wybrano losowo dwa dni, w których wyst ąpiły wysokie warto ści st ęż eń pyłu zawieszonego PM 10 . Wybrano terminy: 27 listopada i 18 grudnia. Dla tych dni wyznaczono z pól meteorologicznych opowiadaj ących poszczególnym stacjom nast ępuj ące charakterystyki: − prędko ść i kierunek wiatru, − klas ę równowagi atmosfery, − wysoko ść warstwy mieszania.

Warto ści st ęż eń średniodobowych PM 10 w wybranych dniach wyniosły: 27 listopada 2010 – 114,6 µg/m 3, 18 grudnia 2010 – 108,2 µg/m 3,

21 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Tabela 6 Średnia, minimalna i maksymalna pr ędko ść wiatru dla wybranych dni na stanowisku w Gnie źnie

Pr ędko ść wiatru Data [m/s] 27 listopada 2010 18 grudnia 2010 Średnia 1,9 2,9 Min 0,7 1,0 Max 3,1 4,9

Rysunek 4 Jednogodzinne wartości pr ędko ści wiatru [m/s] w Gnie źnie 27 listopada 2010 r.

Rysunek 5 Jednogodzinne warto ści pr ędko ści wiatru [m/s] w Gnie źnie 18 grudnia 2010 r.

Tabela 7 Klasy równowagi atmosfery dla wybranych dni na stanowisku w Gnie źnie Data Klasy równowagi atmosfery 27 listopada 2010 18 grudnia 2010 Dominuj ąca 6 6 Min 2 3 Max 6 6

22 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Rysunek 6 Klasy równowagi atmosfery w Gnie źnie 27 listopada 2010 r.

Rysunek 7 Klasy równowagi atmosfery w Gnie źnie 18 grudnia 2010 r.

Tabela 8 Wysoko ść warstwy mieszania w Gnie źnie w wybranych dniach

Wysoko ść warstwy mieszania Data [m] 27 listopada 2010 18 grudnia 2010 Średnia 162,9 191,5 Min 50,0 50,0 Max 568,7 378,0

Rysunek 8 Wysoko ść warstwy mieszania w Gnie źnie 27 listopada 2010 r.

23 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Rysunek 9 Wysoko ść warstwy mieszania w Gnie źnie 18 grudnia 2010 r.

W omawianych wy żej sytuacjach pr ędko ść wiatru była stosunkowo niska, co utrudniało rozpraszanie zanieczyszcze ń. Przebiegi jednogodzinnych warto ści pr ędko ści wiatru wyra źnie obrazuj ą, i ż w wyznaczonych dniach gwałtownie spadała pr ędko ści wiatru. Niska wysoko ść warstwy mieszania oznacza, że powietrze jest w stagnacji, ewentualnie mog ą pojawi ć si ę niewielkie ruchy powietrza. Wówczas zanieczyszczenie jest utrzymywane blisko powierzchni ziemi. W omawianych dniach pojawiła si ę najni ższa mo żliwa wysoko ść warstwy mieszania, która jest ustalona w modelowaniu na poziomie 50 m. W analizowanych dniach dominowała 6 klasa równowagi atmosfery, czyli wyst ępowała inwersja temperatury. Warstwa inwersyjna nie pozwala na podniesienie si ę i rozproszenie smugi zanieczyszcze ń, co powoduje ich kumulacj ę w warstwie przyziemnej. Powy ższe analizy wskazuj ą, i ż najcz ęstsz ą przyczyn ą notowania st ęż eń ponadnormatywnych pyłu zawieszonego PM 10 jest poł ączenie wyst ępowania ogrzewania indywidualnego (okres grzewczy) ze specyficznymi warunkami pogodowymi tj.: niskie pr ędko ści wiatru lub cisza, niska wysoko ść warstwy mieszania i wyst ępowanie klas równowagi atmosfery, które sprzyjaj ą kumulacji, a nie rozprzestrzenianiu si ę zanieczyszcze ń.

3.3. Działania kierunkowe zmierzaj ące do przywrócenia standardów jako ści powietrza w zakresie pyłu PM 10

Działania kierunkowe s ą to wszelkie działania, których wdra żanie spowoduje obni żenie emisji pyłu zawieszonego PM 10 , b ędące przykładem dobrej praktyki w zagospodarowaniu przestrzennym, działalno ści gospodarczej oraz życiu codziennym społecze ństwa, które w miar ę mo żliwo ści technicznych i ekonomicznych powinny by ć wdra żane do codziennej praktyki.

1. W zakresie ograniczania emisji powierzchniowej (niskiej, rozproszonej emisji komunalno – bytowej i technologicznej) – pierwotnej i wtórnej w zakresie aerozoli: − rozbudowa centralnych systemów zaopatrywania w energi ę ciepln ą, − zmiana paliwa na inne o mniejszej zawarto ści popiołu lub zastosowanie energii elektrycznej, wzgl ędnie indywidualnych źródeł energii odnawialnej, − zmniejszanie zapotrzebowania na energi ę ciepln ą poprzez ograniczanie strat ciepła – termomodernizacja budynków, − ograniczanie emisji z niskich rozproszonych źródeł technologicznych, − zmiana technologii i surowców stosowanych w rzemio śle, usługach i drobnej wytwórczo ści wpływaj ąca na ograniczanie emisji pyłu PM 10 ;

24 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

2. W zakresie ograniczania emisji liniowej (komunikacyjnej) – pierwotnej i wtórnej: − kierowanie ruchu tranzytowego z omini ęciem miasta lub jego cz ęś ci centralnych, − tworzenie stref z zakazem ruchu samochodów, − rozwój systemu transportu publicznego, − polityka cenowa opłat za przejazdy i zsynchronizowanie rozkładów jazdy transportu zbiorowego zach ęcaj ące do korzystania z systemu transportu zbiorowego, − tworzenie systemu tras rowerowych, − tworzenie systemu płatnego parkowania w centrum miasta, − wprowadzanie nowych niskoemisyjnych paliw i technologii, szczególnie w systemie transportu publicznego i słu żb miejskich, − intensyfikacja okresowego czyszczenia ulic (szczególnie w okresach bezdeszczowych), − wprowadzenie ogranicze ń pr ędko ści na drogach o pyl ącej nawierzchni, − stosowanie przy modernizacji dróg i parkingów materiałów i technologii gwarantuj ących ograniczenie emisji pyłu podczas eksploatacji.

3. W zakresie ograniczania emisji z istotnych źródeł punktowych – energetyczne spalanie paliw:

− ograniczenie wielko ści emisji pyłu zawieszonego PM 10 poprzez optymalne sterowanie procesem spalania i podnoszenie sprawno ści procesu produkcji energii, − zmiana paliwa na inne, o mniejszej zawarto ści popiołu, − stosowanie technik gwarantuj ących zmniejszenie emisji substancji do powietrza, − stosowanie technik odpylania spalin o du żej efektywno ści, − stosowanie oprócz spalania paliw odnawialnych źródeł energii, − zmniejszenie strat przesyłu energii.

4. W zakresie ograniczania emisji z istotnych źródeł punktowych – źródła technologiczne: − stosowanie efektywnych technik odpylania gazów odlotowych, − zmiana technologii produkcji, w tym likwidacja źródeł o znacz ącej emisji pyłu, − zmiana profilu produkcji wpływaj ąca na ograniczenie emisji pyłu.

5. W zakresie edukacji ekologicznej i reklamy: − kształtowanie wła ściwych zachowa ń społecznych poprzez propagowanie konieczno ści oszcz ędzania energii cieplnej i elektrycznej oraz u świadamianie o szkodliwo ści spalania paliw niskiej jako ści, − prowadzenie akcji edukacyjnych maj ących na celu u świadamianie społecze ństwa o szkodliwo ści spalania odpadów ( śmieci) poł ączonych z ustanawianiem mandatów za spalanie odpadów ( śmieci), nakładanych przez policj ę lub stra ż miejsk ą na terenie miasta, − uświadamianie społecze ństwa o korzy ściach płyn ących z u żytkowania scentralizowanej sieci cieplnej, termomodernizacji i innych działa ń zwi ązanych z ograniczeniem emisji niskiej, − promocja nowoczesnych, niskoemisyjnych źródeł ciepła, − wspieranie przedsi ęwzi ęć polegaj ących na reklamie oraz innych rodzajach promocji towaru i usług propaguj ących model konsumpcji zgodny z zasadami zrównowa żonego rozwoju, w tym w zakresie ochrony powietrza.

25 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

6. W zakresie planowania przestrzennego: − uwzgl ędnianie w studiach uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego sposobów zabudowy i zagospodarowania terenu umo żliwiaj ących ograniczenie emisji pyłu PM 10 poprzez działania polegaj ące na: • wprowadzaniu zieleni ochronnej i urz ądzonej oraz niekubaturowe zagospodarowanie przestrzeni publicznych miasta (place, skwery), • wprowadzaniu obszarów zielonych i wolnych od zabudowy celem lepszego przewietrzania miasta, • ustalaniu sposobu zaopatrzenia w ciepło z zakazem używania paliw stałych w indywidualnych stałych źródłach ciepła w nowoplanowanej zabudowie.

3.4. Program Ograniczenia Niskiej Emisji

Podstawowym celem opracowania i wdro żenia Programu Ograniczenia Niskiej Emisji (PONE), b ędącego programem wykonawczym POP, jest systemowe zaplanowanie i realizacja działa ń prowadz ących do ograniczenia emisji zanieczyszcze ń do atmosfery na obszarze miasta z wielu indywidualnych źródeł ciepła niezale żnie od formy własno ści lokalu mieszkalnego. Poni żej przedstawiono przykład dobrej praktyki odnosz ący si ę do modelowego uj ęcia PONE, który to program mo że znacznie ułatwi ć realizacj ę zada ń zwi ązanych z ograniczaniem „niskiej emisji”:

26 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Rysunek 10 Struktura organizacyjna PONE Źródło: http://www.niskaemisja.pl/o-programach/struktura-organizacyjna.html

27 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Modelowy Program Ograniczenia Niskiej Emisji zawiera: − szczegółow ą inwentaryzacj ę źródeł emisji komunalnej – ogrzewania indywidualnego węglowego i na drewno: • lokalizacja, • stan techniczny, • audyt energetyczny budynków, • preferencje wła ścicieli co do ewentualnych zmian, • własno ść lokali, − podział miasta na obszary według najbardziej racjonalnych, z punktu widzenia rozwi ąza ń techniczno-finansowych sposobów zmiany typu ogrzewania, − niezb ędne działania i hierarchi ę potrzeb inwestycyjnych i remontowych – szczegółowy harmonogram działa ń, z uwzgl ędnieniem obszarów przekrocze ń warto ści dopuszczalnych st ęż eń pyłu PM 10 wskazanych w Programie Ochrony Powietrza (działania powinny by by ć w pierwszej kolejno ści skierowane na te obszary), − okre ślenie sposobu dokonania modernizacji – tzw. „ ście żka działania”: • mo żliwo ści dofinansowania, • wzory niezb ędnych dokumentów potrzebnych do przeprowadzenia zamiany typu ogrzewania, • kolejne działania, które osoba zmieniaj ąca sposób ogrzewania powinna wykona ć, − prognozowany efekt ekologiczny potrzebny do osi ągni ęcia poziomów dopuszczalnych substancji w powietrzu, − wskazanie ewentualnych wykonawców, − wskazanie „operatora”, którego zadaniem b ędzie wdra żanie PONE, pomoc techniczna, prawna i merytoryczna dla ludno ści, − wskazanie metod kontroli trwało ści wprowadzanych zmian.

Poni żej przedstawiono efekt ekologiczny w postaci redukcji emisji pyłu zawieszonego PM 10 , mo żliwy do osi ągni ęcia po zastosowaniu wymiany pieca w ęglowego starego typu na piec nowszego typu na niskoemisyjne paliwo:

Tabela 9 Efekt ekologiczny wymiany pieca i zmiany paliwa

Efekt ekologiczny na 100 m 2 ogrzewanej powierzchni Węgiel Drewno mieszkalnej [kg PM 10 /rok] [kg PM 10 /rok]

Zastosowanie koksu 105,47 55,87 Wymiana na piec olejowy 113,70 64,10 Wymiana na piec gazowy - gaz ziemny 114,58 64,98 Wymiana na piec gazowy - LPG 114,56 64,96 Wymiana na piec retortowy - ekogroszek 110,86 61,26 Wymiana na piec retortowy - pelety 114,24 64,64 Wymiana na ogrzewanie elektryczne 114,60 65,00 Przył ączenie do ciepła sieciowego 114,60 65,00 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Wskazówek dla wojewódzkich inwentaryzacji emisji na potrzeby ocen bie żą cych i programów ochrony powietrza, W arszawa, 2003

Źródłem finansowania dla opracowania i realizacji Programu b ędzie Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej , zgodnie z art. 401 c ust. 9a Ustawy o zmianie ustawy –

28 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Prawo Ochrony Środowiska oraz niektórych innych ustaw z dnia 13 kwietnia 2012 roku, środki własne gmin oraz środki własne osób fizycznych uczestnicz ących w programie.

Podstawowym kryterium udziału w programie jest likwidacja istniej ącego kotła w ęglowego oraz: − podł ączenie do sieci cieplnej, − monta ż innego źródła ciepła w ęglowego, które ma wy ższ ą sprawno ść ciepln ą, a dzi ęki temu powoduje ni ższ ą emisj ę, a równocze śnie, którego konstrukcja uniemo żliwia spalanie odpadów, − monta ż innego źródła ciepła: gazowego lub na olej opałowy, lub monta ż ogrzewania elektrycznego.

Aby w maksymalnym stopniu ograniczy ć ładunek emitowanych zanieczyszcze ń w pierwszej kolejno ści powinno si ę rozwa żyć dofinansowan ą zmian ę ogrzewania węglowego na nast ępuj ące źródła ciepła: − ogrzewanie z sieci ciepłowniczej, − kotły na paliwa gazowe, w przypadku braku technicznych mo żliwo ści przył ączenia do systemu ciepłowniczego lub gazowniczego: − kotły na paliwa płynne (olejowe lub na gaz LPG), − źródła ciepła zasilane energi ą elektryczn ą (piece, kotły wodne, inne), − kotły do spalania biomasy (peletu, brykietów drzewnych, słomy, i innych), − pompy ciepła lub kotły w ęglowe z automatycznym dozowaniem paliwa tzw. retorty, pod warunkiem, że posiadaj ą aktualne świadectwo na „znak bezpiecze ństwa ekologicznego” przyznawanego przez uprawnione do tego instytuty lub laboratoria.

W szczególnych przypadkach powinno mo żliwe by ć równie ż dofinansowanie w ramach PONE wymiany nie w ęglowych źródeł ciepła pod warunkiem zamiany na technologie wykorzystuj ące odnawialne źródła energii lub w przypadku całkowitej likwidacji niskiej emisji (przył ączenie do sieci ciepłowniczej, ogrzewanie budynku za pomoc ą energii elektrycznej).

Dofinansowanie powinno równie ż dotyczy ć kosztów monta żu modernizowanych źródeł ciepła, a wymienione w ramach PONE źródło ciepła musi by ć źródłem głównym. Warunkiem dofinansowania źródła ciepła musi by ć całkowita likwidacja źródła wysokoemisyjnego i mo żliwo ść kontroli tego stanu w ci ągu np. kolejnych 5 lat. Dlatego po wymianie źródeł ciepła w ci ągu kilku kolejnych lat urz ędy gmin powinni mie ć zastrze żon ą mo żliwo ść niezapowiedzianych kontroli w obiektach, w których dokonano modernizacji źródła ciepła dofinansowanego w ramach PONE. Natomiast mo żliwe powinno zosta ć stosowanie źródeł pomocniczych np. dogrzewanie za pomoc ą kominka, energii elektrycznej, itp.

Dla zapewnienia sprawnego przebiegu inwestycji zapisanych w PONE konieczne jest powołanie Operatora, którym mo że by ć osoba fizyczna lub osoba prawna np. Przedsi ębiorstwo Energetyki Cieplnej. Zakres obowi ązków Operatora powinien obejmowa ć: − przygotowanie dokumentacji Programu, wraz z audytem energetycznym budynków, − przygotowanie harmonogramów rzeczowo - finansowych, − przygotowanie harmonogramów rozliczeniowych, − pozyskanie środków na wykonanie programu, − uruchomienie Punktu Obsługi Klienta, − szeroko zakrojona akcja informacyjna dla potencjalnych odbiorców programu, obejmuj ąca zarówno informacje na temat programu, jak i porady merytoryczne i techniczne,

29 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

− stworzenie list osób ch ętnych do wzi ęcia udziału w programie, − wyłonienie firm, które zaj ęłyby si ę techniczn ą realizacj ą programu, − kontrol ę i egzekwowanie od firm instalatorskich wykonania zleconych prac. PROGRAM OGRANICZENIA NISKIEJ EMISJI POWINIEN BY Ć DŁUGOTERMINOWYM NARZ ĘDZIEM REALIZACJI POLITYKI EKOLOGICZNEJ MIAST.

Ma on pomaga ć tak władzom miasta jak i jego mieszka ńcom w taki sposób, aby niezb ędne dla poprawy jako ści powietrza działania przeprowadzi ć w sposób jak najbardziej ekonomiczny, technicznie racjonalny, sprawnie, bez zb ędnych formalno ści i jak najbardziej efektywny. Pokazanie „ ście żki działa ń”, wskazanie mo żliwo ści dofinansowania, doradztwo techniczne, wskazanie solidnego wykonawcy zapewne pomo że wła ścicielom lokali w podj ęciu decyzji o wymianie źródła ciepła, z któr ą cz ęsto zwlekaj ą, maj ąc na uwadze problemy techniczno-finansowe wi ążą ce si ę z tak ą decyzj ą. Wa żnym czynnikiem, dla którego korzystne jest przyst ąpienie do PONE jest zwi ększenie komfortu u żytkowania urz ądze ń grzewczych. Jednocze śnie szeroka kampania informacyjno-edukacyjna powinna wskaza ć mieszka ńcom nie tylko efekt ekologiczny, który mo żna osi ągn ąć poprzez realizacj ę PONE, ale przede wszystkim efekt zdrowotny, jaki osi ąga si ę poprzez obni żenie st ęż eń nie tylko pyłu zawieszonego, ale i wszystkich innych substancji zanieczyszczaj ących b ędących efektem spalania w ęgla, czyli: SO 2, NO 2, metali ci ęż kich, benzo(a)pirenu i innych w ęglowodorów rakotwórczych.

Dodatkowe korzy ści z opracowania i wdra żania PONE: 1. PONE jest Programem wieloletnim – przyczyni się do poprawy stanu aerosanitarnego w mie ście, wpłynie na popraw ę jako ści życia mieszka ńców miasta. 2. Zaktywizuje lokalne firmy – wi ęcej pieni ędzy zostanie w regionie. 3. Przyczyni si ę do stosowania na szerok ą skal ę nowatorskich rozwi ąza ń technicznych: − ni ższe koszty eksploatacji systemów grzewczych, − niskie koszty realizacji inwestycji. 4. Zmniejszenie emisji pyłu PM 10 , dwutlenku w ęgla i innych substancji szkodliwych: − wymierne efekty w zakresie ochrony środowiska w regionie, − poprawa jako ści życia i zdrowia mieszka ńców, − zwi ększenie atrakcyjno ści turystycznej regionu.

Przykłady opracowanych i wdra żanych Programów Ograniczania Niskiej Emisji: 1. Województwo śląskie - http://www.niskaemisja.pl/dokumenty-i- statystyki/dokumentacja/Archiwum/ 2. Województwo mazowieckie − Żyrardów – uchwalony -http://www.zyrardow.pl/aktualizacja/data/pliki/ 5192_Program_obni_zenia_niskiej_emisji_na_terenie_Miasta___yrardowa.pdf − Płock – uchwalony - http://dane.plock.eu/bip//dane/uchwaly/v/675_z.pdf − Otwock – uchwalony - http://www.bip.otwock.pl/prawol.asp?IDk=10 − Radom – uchwalony -http://bip.radom.pl/portal/ra/27/7969/Uchwala_nr_ 5102009_w_sprawie_uchwalenia_Programu_obnizania_niskiej_emisji_na_ter.htm l?search=1286588 − Piaseczno – projekt - http://piaseczno.eu/index.php?mnu=283&app=docs&action =get&iid=8384

30 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

3.5. Harmonogram rzeczowo-finansowy działa ń naprawczych zmierzaj ących do ograniczenia zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym PM 10

Poni żej w tabelach zestawiono działania naprawcze niezb ędne i mo żliwe do realizacji , które maj ą na celu przywrócenie standardów jako ści powietrza w zakresie st ęż eń pyłu zawieszonego

PM 10 w Gnie źnie oraz we Wrze śni. W pozostałych miastach oraz w obszarach pozamiejskich na terenie strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej normy jako ści powietrza w zakresie st ęż eń pyłu zawieszonego PM 10 zostały dotrzymane, zatem nie okre śla si ę dla tych obszarów działa ń naprawczych. WYKONANIE ZAPROPONOWANYCH DZIAŁA Ń WARUNKUJE OSI ĄGNI ĘCIE PO ŻĄ DANEGO EFEKTU EKOLOGICZNEGO – CZYLI OBNI ŻENIE ST ĘŻ EŃ PYŁU PM 10 PONI ŻEJ WARTO ŚCI DOPUSZCZALNYCH.

Wszystkie działania naprawcze otrzymały unikatowe kody. Ka żdy kod składa si ę z trzech pól: − kod województwa – dwa znaki; − kod miejscowo ści, w której wyst ąpiło przekroczenie – trzy znaki; − symbol działania naprawczego – trzy znaki. Konieczno ść przydzielenia własnych kodów odpowiednim działaniom naprawczym wynika z tabeli nr 7 zał ącznika nr 4 do Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie zakresu i sposobu przekazywania informacji dotycz ących zanieczyszczenia powietrza (Dz. U. nr 216, poz. 1377). Rozporz ądzenie nie okre śla wytycznych do konstruowania kodów działa ń naprawczych.

Tabela 10 Zasady nadawania kodów działaniom naprawczym w Gnie źnie Kod Cz ęś ci kodu działania I człon II człon III człon województwo WpGniZSO Wp Gni miasto Gniezno ZSO Zmiana sposobu ogrzewania wielkopolskie województwo WpGniTMB Wp Gni miasto Gniezno TMB Termomodernizacja budynków wielkopolskie województwo WpGniMMU Wp Gni miasto Gniezno MMU Mycie ulic metod ą na mokro wielkopolskie województwo WpGniOS5 Wp Gni miasto Gniezno OS5 Obwodnica w drodze S5 wielkopolskie województwo WpGniSTP Wp Gni miasto Gniezno STP System Transportu Publicznego wielkopolskie województwo WpGniSRo Wp Gni miasto Gniezno SRo System ście żek rowerowych wielkopolskie województwo WpGniMSC Wp Gni miasto Gniezno MSC Modernizacja sieci cieplnej wielkopolskie województwo WpGniEEk Wp Gni miasto Gniezno EEk Edukacja ekologiczna wielkopolskie województwo Plany Zagospodarowania WpGniPZP Wp Gni miasto Gniezno PZP wielkopolskie Przestrzennego

Kody działaniom naprawczym we Wrze śniu nadano z zastosowaniem tego samego schematu.

Badanie skuteczno ści przedstawionych poni żej działa ń naprawczych jest przedstawione w rozdziale 5.9.

31 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Działania naprawcze w Gnie źnie:

DZIAŁANIE PIERWSZE

KOD DZIAŁANIA WpGniZSO* NAPRAWCZEGO

TYTUŁ DZIAŁANIA OBNI ŻENIE EMISJI Z OGRZEWANIA INDYWIDUALNEGO NAPRAWCZEGO Realizacja działa ń zwi ązanych z ograniczeniem emisji z indywidualnych systemów grzewczych: 1) Podł ączenie do sieci cieplnej lub zastosowanie do ogrzewania energii elektrycznej około 95 tys. m 2, głównie w zabudowie wielorodzinnej, a je śli to Opis działania naprawczego mo żliwe to tak że jednorodzinnej; 2) Wymian ę niskosprawnych kotłów na paliwa stałe (gł. w ęgiel) na piece gazowe w około ok. 64 tys. m 2 w zabudowie wielo- i jednorodzinnej; 3) Wymian ę niskosprawnych kotłów na paliwa stałe (gł. w ęgiel) na piece retortowe w około ok. 61 tys. m 2 w zabudowie jednorodzinnej. Miasto Gniezno – dzielnice i osiedla: Stare Miasto, Kusodia, Dalki, Piekary, Lokalizacja działa ń Osiedle Słoneczne Szczebel administracyjny, na którym mo żna podj ąć dany Lokalny środek Jednostka realizuj ąca zadanie Prezydent miasta

Rodzaj środka Techniczny Skala czasowa osi ągni ęcia redukcji Długoterminowe st ęż eń 20 13 -2014 – organizacja prawna (w zakresie prawa miejscowego) oraz finansowania działa ń 2015 – podł ączenie do sieci cieplnej lub zastosowanie do ogrzewania energii elektrycznej w ok. 4750 m2 w zabudowie wielorodzinnej, a je śli to mo żliwe to tak że jednorodzinnej; wymiana niskosprawnych kotłów na paliwa stałe (gł. w ęgiel) na piece gazowe w ok. 3200 m2 w zabudowie wielorodzinnej oraz jednorodzinnej; wymiana niskosprawnych kotłów na paliwa stałe (gł. w ęgiel) na piece retortowe dla ok. 3050 m2 w zabudowie jednorodzinnej 2016 – podł ączenie do sieci cieplnej lub zastosowanie do ogrzewania energii elektrycznej w ok. 6650 m2 w zabudowie wielorodzinnej, a je śli to mo żliwe to tak że jednorodzinnej; wymiana niskosprawnych kotłów na paliwa stałe (gł. w ęgiel) na piece gazowe w ok. 4480 m2 w zabudowie wielorodzinnej oraz jednorodzinnej; wymiana niskosprawnych kotłów na paliwa stałe (gł. w ęgiel) na piece retortowe dla ok. 4270 m2 w zabudowie jednorodzinnej 2017 – podł ączenie do sieci cieplnej lub zastosowanie do ogrzewania energii elektrycznej w ok. 7600 m2 w zabudowie wielorodzinnej, a je śli to mo żliwe to tak że jednorodzinnej; wymiana niskosprawnych kotłów na paliwa stałe (gł. w ęgiel) na Planowany termin wykonania piece gazowe w ok. 5120 m2 w zabudowie wielorodzinnej oraz jednorodzinnej; wymiana niskosprawnych kotłów na paliwa stałe (gł. w ęgiel) na piece retortowe dla ok. 4880 m2 w zabudowie jednorodzinnej 2018 – podł ączenie do sieci cieplnej lub zastosowanie do ogrzewania energii elektrycznej w ok. 15200 m2 w zabudowie wielorodzinnej, a je śli to mo żliwe to tak że jednorodzinnej; wymiana niskosprawnych kotłów na paliwa stałe (gł. w ęgiel) na piece gazowe w ok. 10240 m2 w zabudowie wielorodzinnej oraz jednorodzinnej; wymiana niskosprawnych kotłów na paliwa stałe (gł. w ęgiel) na piece retortowe dla ok. 9760 m2 w zabudowie jednorodzinnej 2019 – podł ączenie do sieci cieplnej lub zastosowanie do ogrzewania energii elektrycznej w ok. 15200 m2 w zabudowie wielorodzinnej, a je śli to mo żliwe to tak że jednorodzinnej; wymiana niskosprawnych kotłów na paliwa stałe (gł. w ęgiel) na piece gazowe w ok. 10240 m2 w zabudowie wielorodzinnej oraz jednorodzinnej; wymiana niskosprawnych kotłów na paliwa stałe (gł. w ęgiel) na piece retortowe dla ok. 9760 m2 w zabudowie jednorodzinnej 2020 – podł ączenie do sieci cieplnej lub zastosowanie do ogrzewania energii elektrycznej w ok. 15200 m2 w zabudowie wielorodzinnej, a je śli to mo żliwe to tak że jednorodzinnej; wymiana niskosprawnych kotłów na paliwa stałe (gł. w ęgiel)

32 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

DZIAŁANIE PIERWSZE

KOD DZIAŁANIA WpGniZSO* NAPRAWCZEGO

TYTUŁ DZIAŁANIA OBNI ŻENIE EMISJI Z OGRZEWANIA INDYWIDUALNEGO NAPRAWCZEGO na piece gazowe w ok. 10240 m2 w zabudowie wielorodzinnej oraz jednorodzinnej; wymiana niskosprawnych kotłów na paliwa stałe (gł. w ęgiel) na piece retortowe dla ok. 9760 m2 w zabudowie jednorodzinnej 2021 – podł ączenie do sieci cieplnej lub zastosowanie do ogrzewania energii elektrycznej w ok. 15200 m2 w zabudowie wielorodzinnej, a je śli to mo żliwe to tak że jednorodzinnej; wymiana niskosprawnych kotłów na paliwa stałe (gł. w ęgiel) na piece gazowe w ok. 10240 m2 w zabudowie wielorodzinnej oraz jednorodzinnej; wymiana niskosprawnych kotłów na paliwa stałe (gł. w ęgiel) na piece retortowe dla ok. 9760 m2 w zabudowie jednorodzinnej 2022 – podł ączenie do sieci cieplnej lub zastosowanie do ogrzewania energii elektrycznej w ok. 15200 m2 w zabudowie wielorodzinnej, a je śli to mo żliwe to tak że jednorodzinnej; wymiana niskosprawnych kotłów na paliwa stałe (gł. w ęgiel) na piece gazowe w ok. 10240 m2 w zabudowie wielorodzinnej oraz jednorodzinnej; wymiana niskosprawnych kotłów na paliwa stałe (gł. w ęgiel) na piece retortowe dla ok. 9760 m2 w zabudowie jednorodzinnej Kategoria źródeł emisji, której Źródła zwi ązane z mieszkalnictwem i usługami dotyczy działanie naprawcze Szacunkowa wysoko ść kosztów 16,42 realizacji działania w mln PLN Szacowany efekt ekologiczny 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 [Mg/rok] 0 0 9,1 12,7 14,5 29,0 29,0 29,0 29,0 29,0 Własne samorz ądu, wła ściciele budynków, WFO ŚiGW, NFO ŚiGW, inne fundusze Źródła finansowania (w tym europejskie), Bank Ochrony Środowiska Organ Prezydent miasta sprawozdaj ący Organ Marszałek województwa Monitoring odbieraj ący działania Wska źniki - sprawozdanie z realizacji poszczególnych zada ń na podstawie poni ższej ankiety

Termin Do 30 czerwca po zako ńczeniu roku obj ętego okresem sprawozdawczym sprawozdania

* Przedmiotowe działanie mo że by ć tak że realizowane w ramach PONE (Programu Ograniczenia Niskiej Emisji)

Ankieta monitorowania realizacji działa ń zmierzaj ących do ograniczenia emisji z indywidualnych systemów grzewczych

] ] 2 W tym wymienione na źródła: ść [szt.]/powierzchnia u żytkowa lokal [m 2] onych ż onej sieci sieci onej ż gów gów [m] ą [PLN] [PLN] Koszty Koszty [Mg/rok] [Mg/rok] nowo poło glowych [szt.] cieplnej [m] gmina/Adres ę nowo poło ść Kod działania glowe glowe gazoci gaz olej Msc Msc w budynków[szt.]/ ę ść ródło finansowania Efekt ekologiczny biomasa biomasa tradycyjnych kotłów Ź Miasto/ Miasto/ dzielnica lub W retortowe retortowe elektryczne Inne (jakie) Liczba Liczba zlikwidowanych powierzchnia lokali[m Termomodernizacje ilo Długo Długo

………….. ŁĄCZNIE

33 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

DZIAŁANIE DRUGIE

KOD DZIAŁANIA WpGniTMB NAPRAWCZEGO

TYTUŁ DZIAŁANIA OBNI ŻENIE EMISJI Z OGRZEWANIA INDYWIDUALNEGO NAPRAWCZEGO Zmniejszenie zapotrzebowania na energi ę ciepln ą przez ograniczenie strat Opis działania naprawczego ciepła w wyniku termomodernizacji 9,1 tys. m 2 w budynkach ogrzewanych indywidualnie i nale żą cych do mienia komunalnego Lokalizacja działa ń Miasto Gniezno Szczebel administracyjny, na którym mo żna podj ąć dany Lokalny środek Jednostka realizuj ąca zadanie Prezydent miasta

Rodzaj środka Techniczny Skala czasowa osi ągni ęcia Długoterminowe redukcji st ęż eń

Planowany termin wykonania 2012 - 2022

Kategoria źródeł emisji, której Źródła zwi ązane z mieszkalnictwem i usługami dotyczy działanie naprawcze Szacunkowa wysoko ść kosztów Według kosztorysu realizacji działania w mln PLN Szacowany efekt ekologiczny 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 [Mg/rok] 0,86 0,86 0,86 0,86 0,86 0,86 0,86 0,86 0,86 0,86 Własne samorz ądu, wspólnoty mieszkaniowe, spółdzielnie mieszkaniowe, Źródła finansowania wła ściciele budynków, WFO ŚiGW, NFO ŚiGW, inne fundusze, Bank Ochrony Środowiska Organ Prezydent miasta sprawozdaj ący Organ Marszałek województwa Monitoring odbieraj ący działania - powierzchnia lokali obj ętych termomodernizacj ą [m 2], Wska źniki - lokalizacja lokali obj ętych działaniem – nazwa i nr ulicy Termin Do 30 czerwca po zako ńczeniu roku obj ętego okresem sprawozdawczym sprawozdania

34 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

DZIAŁANIE TRZECIE

KOD DZIAŁANIA WpGniMMU NAPRAWCZEGO

TYTUŁ DZIAŁANIA OBNI ŻENIE EMISJI KOMUNIKACYJNEJ NAPRAWCZEGO Czyszczenie ulic na mokro w okresie wiosna-jesie ń z cz ęstotliwo ści ą około Opis działania naprawczego 1 raz w tygodniu Lokalizacja działa ń Główne ulice miasta oraz ulice drugorz ędne Szczebel administracyjny, na którym mo żna podj ąć dany lokalny środek

Jednostka realizuj ąca zadanie Zarz ądzaj ący drogami w Gnie źnie

Rodzaj środka Techniczny Skala czasowa osi ągni ęcia Krótkoterminowe redukcji st ęż eń

Planowany termin wykonania 2012 - 2022

Kategoria źródeł emisji, której Transport dotyczy działanie naprawcze Szacunkowa wysoko ść kosztów 200 – 500 PLN/km realizacji działania w mln PLN 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 Szacowany efekt ekologiczny [Mg/rok] 27,4 28,4 29,4 30,5 31,6 32,7 33,9 35,1 36,4 37,7

Źródła finansowania Własne samorz ądu Organ Zarz ądzaj ący drogami w Gnie źnie sprawozdaj ący Organ odbieraj ący/ Prezydent miasta sprawozdaj ący Monitoring Organ Marszałek województwa działania odbieraj ący Wska źniki – nazwa i długo ść [km] ulic obj ętych działaniem Termin Do 30 czerwca po zako ńczeniu roku obj ętego okresem sprawozdawczym sprawozdania

35 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

DZIAŁANIE CZWARTE

KOD DZIAŁANIA WpGniOS5 NAPRAWCZEGO

TYTUŁ DZIAŁANIA OBNI ŻENIE EMISJI KOMUNIKACYJNEJ NAPRAWCZEGO

Opis działania naprawczego Budowa obwodnicy Gniezna

Lokalizacja działa ń Okolice miasta Gniezna Szczebel administracyjny, na którym mo żna podj ąć dany Lokalny, regionalny środek Jednostka realizuj ąca zadanie Zarz ądcy dróg

Rodzaj środka Techniczny Skala czasowa osi ągni ęcia Długoterminowe redukcji st ęż eń I etap – rozpocz ęcie prac do 2013 r.; Planowany termin wykonania II etap – rozpocz ęcie prac po 2013 r. Kategoria źródeł emisji, której Transport dotyczy działanie naprawcze Szacunkowa wysoko ść kosztów I etap – 702,5 realizacji działania w mln PLN Szacowany efekt ekologiczny 16,5 - 33 [Mg/rok]

Krajowy Fundusz Drogowy Źródła finansowania Fundusz Spójno ści w ramach Programu Infrastruktura i Środowisko

Organ Zarz ądcy dróg sprawozdaj ący Organ odbieraj ący/ Prezydent miasta sprawozdaj ący Monitoring Organ działania Marszałek województwa odbieraj ący - sprawozdanie z wykonania inwestycji lub jego etapów – długo ść [km] i Wska źniki lokalizacja odcinka oddanego do eksploatacji Termin Do 30 czerwca po zako ńczeniu roku obj ętego okresem sprawozdawczym sprawozdania

36 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

DZIAŁANIE CZWARTE

KOD DZIAŁANIA WpGniSTP NAPRAWCZEGO

TYTUŁ DZIAŁANIA OBNI ŻENIE EMISJI KOMUNIKACYJNEJ NAPRAWCZEGO Rozwój i modernizacja systemu transportu publicznego obejmuj ącego wprowadzenie niskoemisyjnych paliw i technologii oraz prowadzenie Opis działania naprawczego polityki cenowej opłat za przejazdy i zsynchronizowanie rozkładów jazdy transportu zbiorowego zach ęcaj ące do korzystania z systemu transportu zbiorowego Lokalizacja działa ń Miasto Gniezno Szczebel administracyjny, na którym mo żna podj ąć dany Lokalny środek Jednostka realizuj ąca zadanie Zarz ądzaj ący komunikacj ą miejsk ą w Gnie źnie

Rodzaj środka Techniczny Skala czasowa osi ągni ęcia Średnioterminowe redukcji st ęż eń Planowany termin wykonania 2012-2022 Kategoria źródeł emisji, której Transport dotyczy działanie naprawcze Szacunkowa wysoko ść kosztów realizacji działania w tys. 600-800 PLN/szt.* Efekt ekologiczny wymiany taboru autobusowego komunikacji miejskiej: przej ście na norm ę Euro 2 – redukcja emisji pyłu PM 10 ze spalania w silniku Szacowany efekt ekologiczny o ok.73 %/szt.** (o ok. 0,8 g/km); przej ście na norm ę Euro 4 – redukcja [%/szt.]; [g/km]* emisji pyłu PM 10 ze spalania w silniku o ok. 94,6 %/szt. – (o ok. 1,045 g/km)

Własne miasta, zarz ądzaj ący komunikacj ą miejsk ą w Gnie źnie, Program Źródła finansowania Operacyjny Infrastruktura i Środowisko

Organ Zarz ądzaj ący komunikacj ą miejsk ą w Gnie źnie sprawozdaj ący Organ odbieraj ący/ Prezydent miasta sprawozdaj ący Organ Marszałek województwa Monitoring odbieraj ący działania - sprawozdanie z realizacji polityki cenowej opat za przejazdy, zach ęcaj ącej do korzystania z komunikacji miejskiej, Wska źniki - liczba i rodzaj zmian rozkładów jazdy transportu zbiorowego, - liczba [szt.] i rodzaj wymienionych pojazdów taboru MPK; - zmiany liczby ludno ści korzystaj ącej z komunikacji miejskiej Termin Do 30 czerwca po zako ńczeniu roku obj ętego okresem sprawozdawczym sprawozdania

* dotyczy wymiany taboru autobusowego komunikacji miejskiej ** w odniesieniu do emisji pyłu PM 10 z pojazdów starego typu z lat 80-tych

37 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

DZIAŁANIE PI ĄTE

KOD DZIAŁANIA WpGniSRo NAPRAWCZEGO

TYTUŁ DZIAŁANIA OBNI ŻENIE EMISJI KOMUNIKACYJNEJ NAPRAWCZEGO Opis działania naprawczego Rozwój systemu ście żek rowerowych i infrastruktury rowerowej

Lokalizacja działa ń Miasto Gniezno Szczebel administracyjny, na którym mo żna podj ąć dany Lokalny środek Jednostka realizuj ąca zadanie Prezydent miasta

Rodzaj środka Techniczny Skala czasowa osi ągni ęcia Średnioterminowe redukcji st ęż eń Planowany termin wykonania 2012 – 2022 Kategoria źródeł emisji, której Transport dotyczy działanie naprawcze Szacunkowa wysoko ść kosztów Według kosztorysu realizacji działania w mln PLN

Poprzez działania tego typu zakłada si ę zmniejszenie emisji komunikacyjnej pyłu PM ze wzgl ędu na zmniejszenie ruchu samochodów w wyniku Szacowany efekt ekologiczny 10 korzystania przez mieszka ńców Gniezna z alternatywnych środków transportu

Własne miasta, WFO ŚiGW, Program Operacyjny Infrastruktura i Źródła finansowania Środowisko Organ Prezydent miasta sprawozdaj ący Organ Marszałek województwa Monitoring odbieraj ący działania - długo ść nowych tras rowerowych [km]; Wska źniki - ilo ść [szt.] i rodzaj obiektów infrastruktury rowerowej Termin Do 30 czerwca po zako ńczeniu roku obj ętego okresem sprawozdawczym sprawozdania

38 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

DZIAŁANIE SZÓSTE

KOD DZIAŁANIA WpGniMSC NAPRAWCZEGO

TYTUŁ DZIAŁANIA OBNI ŻENIE EMISJI ZE ŹRÓDEŁ PUNKTOWYCH NAPRAWCZEGO Zmniejszenie strat przesyłu energii przez modernizacj ę sieci cieplnej Opis działania naprawczego w technologii preizolowanej Lokalizacja działa ń Miasto Gniezno Szczebel administracyjny, na którym mo żna podj ąć dany lokalny środek Jednostka realizuj ąca zadanie Dostawca i dystrybutor ciepła w Gnie źnie

Rodzaj środka Techniczny Skala czasowa osi ągni ęcia Długoterminowe redukcji st ęż eń Planowany termin wykonania 2012 – 2022 Kategoria źródeł emisji, której Przemysł w tym wytwarzanie ciepła i energii elektrycznej dotyczy działanie naprawcze Szacunkowa wysoko ść kosztów Według kosztorysu realizacji działania w mln PLN Szacowany efekt ekologiczny Zmniejszenie strat przesyłu ciepła o około 10-20%

Źródła finansowania Własne operatora, fundusze Organ Dostawca i dystrybutor ciepła w Gnie źnie sprawozdaj ący Organ odbieraj ący/ Prezydent miasta sprawozdaj ący Monitoring Organ Marszałek województwa działania odbieraj ący Wska źniki - długo ść odcinków sieci obj ętych modernizacj ą [m] Termin Do 30 czerwca po zako ńczeniu roku obj ętego okresem sprawozdawczym sprawozdania

39 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

DZIAŁANIE SIÓDME

KOD DZIAŁANIA WpGniEEk NAPRAWCZEGO

TYTUŁ DZIAŁANIA EDUKACJA EKOLOGICZNA NAPRAWCZEGO Akcje edukacyjne maj ące na celu u świadamianie społecze ństwa w zakresie: szkodliwo ści spalania odpadów w paleniskach domowych, korzy ści Opis działania naprawczego płyn ących z podł ączenia do scentralizowanych źródeł ciepła, termomodernizacji, promocja nowoczesnych niskoemisyjnych źródeł ciepła i inne. Lokalizacja działa ń Miasto Gniezno Szczebel administracyjny, na którym mo żna podj ąć dany Lokalny, regionalny środek

Prezydent miasta, Marszałek województwa, organizacje i stowarzyszenia Jednostka realizuj ąca zadanie ekologiczne

Rodzaj środka Oświatowy lub informacyjny Skala czasowa osi ągni ęcia Średnioterminowe redukcji st ęż eń Planowany termin wykonania 2012 – 2022 Kategoria źródeł emisji, której Inne dotyczy działanie naprawcze Szacunkowa wysoko ść kosztów 0,1 realizacji działania w mln PLN Szacowany efekt ekologiczny Brak mo żliwo ści oszacowania

Źródła finansowania Własne miasta, WFO ŚiGW, organizacje i stowarzyszenia ekologiczne

Organ Organizator sprawozdaj ący Organ odbieraj ący/ Prezydent miasta sprawozdaj ący Monitoring Organ Marszałek województwa działania odbieraj ący - sprawozdanie z przeprowadzonych akcji edukacyjnych (rodzaj akcji, czas Wska źniki przeprowadzenia, ilo ść osób uczestnicz ących) Termin Do 30 czerwca po zako ńczeniu roku obj ętego okresem sprawozdawczym sprawozdania

40 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

DZIAŁANIE ÓSME

KOD DZIAŁANIA WpGniPZP NAPRAWCZEGO

TYTUŁ DZIAŁANIA ZAPISY W PLANACH ZAGOSPODAROWANIA NAPRAWCZEGO PRZESTRZENNEGO Stosowanie odpowiednich przepisów, umo żliwiaj ących ograniczenie emisji pyłu PM 10 w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego dla obszarów powstaj ącej nowej zabudowy, dotycz ące np. układu zabudowy Opis działania naprawczego zapewniaj ącego przewietrzanie miasta, wprowadzania zieleni izolacyjnej, zagospodarowania przestrzeniu publicznej oraz ustaleniu sposobu zaopatrzenia w ciepło Lokalizacja działa ń Miasto Gniezno Szczebel administracyjny, na którym mo żna podj ąć dany Lokalny środek Jednostka realizuj ąca zadanie Rada miasta

Rodzaj środka Prawny Skala czasowa osi ągni ęcia Długoterminowe redukcji st ęż eń Planowany termin wykonania 2012 – 2022 Kategoria źródeł emisji, której inne dotyczy działanie naprawcze Szacunkowa wysoko ść kosztów Środek o charakterze regulacyjnym realizacji działania w mln PLN Szacowany efekt ekologiczny - Źródła finansowania - Organ Prezydent miasta sprawozdaj ący Organ Marszałek województwa Monitoring odbieraj ący działania - ilo ść przyj ętych uchwał, Wska źniki - lokalizacja obszaru, którego dotyczy uchwała Termin Do 30 czerwca po zako ńczeniu roku obj ętego okresem sprawozdawczym sprawozdania

41 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Działania naprawcze we Wrze śni:

DZIAŁANIE PIERWSZE

KOD DZIAŁANIA WpWrzZSO* NAPRAWCZEGO

TYTUŁ DZIAŁANIA OBNI ŻENIE EMISJI Z OGRZEWANIA INDYWIDUALNEGO NAPRAWCZEGO Opracowanie i wdro żenie Programu Ograniczenia Niskiej Emisji obejmuj ącego: 1) podł ączenie do sieci cieplnej lub zastosowanie do ogrzewania energii elektrycznej około 46,5 tys. m 2: 19,5 tys. w zabudowie wielorodzinnej i 27 tys. w zabudowie jednorodzinnej; 2) wymian ę niskosprawnych kotłów na paliwa stałe (gł. w ęgiel) na piece gazowe Opis działania naprawczego w około ok. 82,5 tys. m 2 lokali w zabudowie wielorodzinnej (ok. 19,5 tys. m2) i jednorodzinnej (ok. 63 tys. m 2); 3) wymian ę niskosprawnych kotłów na paliwa stałe (gł. w ęgiel) na piece retortowe lub pelety w około ok. 90 tys. m 2 lokali w zabudowie jednorodzinnej. Lokalizacja działa ń Miasto Wrze śnia Szczebel administracyjny, na którym mo żna podj ąć dany Lokalny środek Jednostka realizuj ąca zadanie Burmistrz miasta i gminy

Rodzaj środka Techniczny Skala czasowa osi ągni ęcia redukcji Długoterminowe st ęż eń 2013 -2014 – organizacja prawna (w zakresie prawa miejscowego) oraz finansowania działa ń 2015 – podł ączenie do sieci cieplnej około 975 m2 w zabudowie wielorodzinnej oraz 1350 m2 w zabudowie jednorodzinnej lub zmiana na ogrzewanie elektryczne; wymiana niskosprawnych kotłów na paliwa stałe (gł. w ęgiel) na piece gazowe dla ok. 975 m2 w zabudowie wielorodzinnej oraz dla ok. 3150 m2 w zabudowie jednorodzinnej; wymiana niskosprawnych kotłów na paliwa stałe (gł. w ęgiel) na piece retortowe dla ok. 4500 m2 w zabudowie jednorodzinnej 201 6 – podł ączenie do sieci cieplnej około 1365 m2 w zabudowie wielorodzinnej oraz 1890 m2 w zabudowie jednorodzinnej lub zmiana na ogrzewanie elektryczne; wymiana niskosprawnych kotłów na paliwa stałe (gł. w ęgiel) na piece gazowe dla ok. 1365 m2 w zabudowie wielorodzinnej oraz dla ok. 4410 m2 w zabudowie jednorodzinnej; wymiana niskosprawnych kotłów na paliwa stałe (gł. w ęgiel) na piece retortowe dla ok. 6300 m2 w zabudowie jednorodzinnej 201 7 – podł ączenie do sieci cieplnej około 1560 m2 w zabudowie wielorodzinnej oraz 2160 m2 w zabudowie jednorodzinnej lub zmiana na ogrzewanie elektryczne; wymiana niskosprawnych kotłów na paliwa stałe (gł. w ęgiel) na piece gazowe dla Planowany termin wykonania ok. 1560 m2 w zabudowie wielorodzinnej oraz dla ok. 5040 m2 w zabudowie jednorodzinnej; wymiana niskosprawnych kotłów na paliwa stałe (gł. w ęgiel) na piece retortowe dla ok. 7200 m2 w zabudowie jednorodzinnej 201 8 – podł ączenie do sieci cieplnej około 3120 m2 w zabudowie wielorodzinnej oraz 4320 m2 w zabudowie jednorodzinnej lub zmiana na ogrzewanie elektryczne; wymiana niskosprawnych kotłów na paliwa stałe (gł. w ęgiel) na piece gazowe dla ok. 3120 m2 w zabudowie wielorodzinnej oraz dla ok. 10080 m2 w zabudowie jednorodzinnej; wymiana niskosprawnych kotłów na paliwa stałe (gł. w ęgiel) na piece retortowe dla ok. 14400 m2 w zabudowie jednorodzinnej 201 9 – podł ączenie do sieci cieplnej około 3120 m2 w zabudowie wielorodzinnej oraz 4320 m2 w zabudowie jednorodzinnej lub zmiana na ogrzewanie elektryczne; wymiana niskosprawnych kotłów na paliwa stałe (gł. w ęgiel) na piece gazowe dla ok. 3120 m2 w zabudowie wielorodzinnej oraz dla ok. 10080 m2 w zabudowie jednorodzinnej; wymiana niskosprawnych kotłów na paliwa stałe (gł. w ęgiel) na piece retortowe dla ok. 14400 m2 w zabudowie jednorodzinnej 20 20 – podł ączenie do sieci cieplnej około 3120 m2 w zabudowie wielorodzinnej oraz 4320 m2 w zabudowie jednorodzinnej lub zmiana na ogrzewanie elektryczne;

42 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

DZIAŁANIE PIERWSZE

KOD DZIAŁANIA WpWrzZSO* NAPRAWCZEGO

TYTUŁ DZIAŁANIA OBNI ŻENIE EMISJI Z OGRZEWANIA INDYWIDUALNEGO NAPRAWCZEGO wymiana niskosprawnych kotłów na paliwa stałe (gł. w ęgiel) na piece gazowe dla ok. 3120 m2 w zabudowie wielorodzinnej oraz dla ok. 10080 m2 w zabudowie jednorodzinnej; wymiana niskosprawnych kotłów na paliwa stałe (gł. w ęgiel) na piece retortowe dla ok. 14400 m2 w zabudowie jednorodzinnej 20 21 – podł ączenie do sieci cieplnej około 3120 m2 w zabudowie wielorodzinnej oraz 4320 m2 w zabudowie jednorodzinnej lub zmiana na ogrzewanie elektryczne; wymiana niskosprawnych kotłów na paliwa stałe (gł. w ęgiel) na piece gazowe dla ok. 3120 m2 w zabudowie wielorodzinnej oraz dla ok. 10080 m2 w zabudowie jednorodzinnej; wymiana niskosprawnych kotłów na paliwa stałe (gł. w ęgiel) na piece retortowe dla ok. 14400 m2 w zabudowie jednorodzinnej 20 22 – podł ączenie do sieci cieplnej około 3120 m2 w zabudowie wielorodzinnej oraz 4320 m2 w zabudowie jednorodzinnej lub zmiana na ogrzewanie elektryczne; wymiana niskosprawnych kotłów na paliwa stałe (gł. w ęgiel) na piece gazowe dla ok. 3120 m2 w zabudowie wielorodzinnej oraz dla ok. 10080 m2 w zabudowie jednorodzinnej; wymiana niskosprawnych kotłów na paliwa stałe (gł. w ęgiel) na piece retortowe dla ok. 14400 m2 w zabudowie jednorodzinnej Kategoria źródeł emisji, której źródła zwi ązane z mieszkalnictwem i usługami dotyczy działanie naprawcze Szacunkowa wysoko ść kosztów 13,77 realizacji działania w mln PLN 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 Szacowany efekt ekologiczny [Mg/rok] 0 0 12,3 17,2 19,6 39,3 39,3 39,3 39,3 39,3 Własne samorz ądu, wła ściciele budynków, WFO ŚiGW, NFO ŚiGW, inne fundusze Źródła finansowania (w tym europejskie), Bank Ochrony Środowiska Organ Burmistrz miasta i gminy sprawozdaj ący Organ Marszałek województwa Monitoring odbieraj ący działania Wska źniki - sprawozdanie z realizacji poszczególnych zada ń na podstawie poni ższej ankiety

Termin Do 30 czerwca po zako ńczeniu roku obj ętego okresem sprawozdawczym sprawozdania

* Przedmiotowe działanie mo że by ć tak że realizowane w ramach PONE (Programu Ograniczenia Niskiej Emisji)

Ankieta monitorowania realizacji działa ń zmierzaj ących do ograniczenia emisji z indywidualnych systemów grzewczych

] ] 2 W tym wymienione na źródła: ść [szt.]/powierzchnia u żytkowa lokal [m 2] onych ż onej sieci sieci onej ż gów gów [m] ą [PLN] [PLN] Koszty Koszty [Mg/rok] [Mg/rok] nowo poło glowych [szt.] cieplnej [m] gmina/Adres ę nowo poło ść Kod działania glowe glowe gazoci gaz olej Msc Msc w budynków[szt.]/ ę ść ródło finansowania Efekt ekologiczny biomasa biomasa tradycyjnych kotłów Ź Miasto/ Miasto/ dzielnica lub W retortowe retortowe elektryczne Inne (jakie) Liczba Liczba zlikwidowanych powierzchnia lokali[m Termomodernizacje ilo Długo Długo

………….. ŁĄCZNIE

43 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

DZIAŁANIE DRUGIE

KOD DZIAŁANIA WpWrzTMB NAPRAWCZEGO

TYTUŁ DZIAŁANIA OBNI ŻENIE EMISJI Z OGRZEWANIA INDYWIDUALNEGO NAPRAWCZEGO Zmniejszenie zapotrzebowania na energi ę ciepln ą przez ograniczenie strat Opis działania naprawczego ciepła w wyniku termomodernizacji około 2,4 tys. m 2 lokali w budynkach ogrzewanych indywidualnie i stanowi ących mienie komunalne Lokalizacja działa ń Miasto Wrze śnia Szczebel administracyjny, na którym mo żna podj ąć dany Lokalny środek Jednostka realizuj ąca zadanie Burmistrz miasta i gminy

Rodzaj środka Techniczny Skala czasowa osi ągni ęcia Długoterminowe redukcji st ęż eń

Planowany termin wykonania 2012 - 2022

Kategoria źródeł emisji, której Źródła zwi ązane z mieszkalnictwem i usługami dotyczy działanie naprawcze Szacunkowa wysoko ść kosztów Według kosztorysu realizacji działania w mln PLN Szacowany efekt ekologiczny 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 [tony/rok] 0,76 0,76 0,76 0,76 0,76 0,76 0,76 0,76 0,76 0,76 Własne samorz ądu, wspólnoty mieszkaniowe, spółdzielnie mieszkaniowe, Źródła finansowania wła ściciele budynków, WFO ŚiGW, NFO ŚiGW, inne fundusze, Bank Ochrony Środowiska Organ Burmistrz miasta i gminy sprawozdaj ący Organ Marszałek województwa Monitoring odbieraj ący działania - powierzchnia lokali obj ętych termomodernizacj ą [m 2], Wska źniki - lokalizacja lokali obj ętych działaniem – nazwa i nr ulicy Termin Do 30 czerwca po zako ńczeniu roku obj ętego okresem sprawozdawczym sprawozdania

44 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

DZIAŁANIE TRZECIE

KOD DZIAŁANIA WpWrzMMU NAPRAWCZEGO

TYTUŁ DZIAŁANIA OBNI ŻENIE EMISJI KOMUNIKACYJNEJ NAPRAWCZEGO Czyszczenie ulic na mokro w okresie wiosna-jesie ń z cz ęstotliwo ści ą około Opis działania naprawczego 1 raz w tygodniu Lokalizacja działa ń Główne ulice miasta oraz ulice drugorz ędne Szczebel administracyjny, na którym mo żna podj ąć dany Lokalny środek Jednostka realizuj ąca zadanie Zarz ądzaj ący drogami we Wrze śni

Rodzaj środka Techniczny Skala czasowa osi ągni ęcia Krótkoterminowe redukcji st ęż eń

Planowany termin wykonania 2012 – 2022

Kategoria źródeł emisji, której Transport dotyczy działanie naprawcze Szacunkowa wysoko ść kosztów 200 – 500 PLN/km realizacji działania w mln PLN Szacowany efekt ekologiczny 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 [tony/rok] 44,4 46,0 47,7 49,4 51,2 53,0 54,9 56,9 59,0 61,1 Źródła finansowania Własne samorz ądu Organ Zarz ądzaj ący drogami we Wrze śni sprawozdaj ący Organ odbieraj ący/ Burmistrz miasta i gminy sprawozdaj ący Monitoring Organ Marszałek województwa działania odbieraj ący Wska źniki – nazwa i długo ść [km] ulic obj ętych działaniem Termin Do 30 czerwca po zako ńczeniu roku obj ętego okresem sprawozdawczym sprawozdania

45 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

DZIAŁANIE CZWARTE

KOD DZIAŁANIA WpWrzSRo NAPRAWCZEGO

TYTUŁ DZIAŁANIA OBNI ŻENIE EMISJI KOMUNIKACYJNEJ NAPRAWCZEGO

Opis działania naprawczego Rozwój systemu ście żek rowerowych i infrastruktury rowerowej Lokalizacja działa ń Miasto Wrze śnia Szczebel administracyjny, na którym mo żna podj ąć dany Lokalny środek Jednostka realizuj ąca zadanie Burmistrz miasta i gminy

Rodzaj środka Techniczny Skala czasowa osi ągni ęcia Średnioterminowe redukcji st ęż eń Planowany termin wykonania 2012 – 2022 Kategoria źródeł emisji, której Transport dotyczy działanie naprawcze Szacunkowa wysoko ść kosztów Według kosztorysu realizacji działania w mln PLN Poprzez działania tego typu zakłada si ę zmniejszenie emisji komunikacyjnej pyłu PM ze wzgl ędu na zmniejszenie ruchu samochodów w wyniku Szacowany efekt ekologiczny 10 korzystania przez mieszka ńców Wrzesni z alternatywnych środków transportu Własne miasta, WFO ŚiGW, Program Operacyjny Infrastruktura i Źródła finansowania Środowisko Organ Burmistrz miasta i gminy sprawozdaj ący Organ Marszałek województwa Monitoring odbieraj ący działania - długo ść nowych tras rowerowych [km]; Wska źniki - ilo ść [szt.] i rodzaj obiektów infrastruktury rowerowej Termin Do 30 czerwca po zako ńczeniu roku obj ętego okresem sprawozdawczym sprawozdania

46 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

DZIAŁANIE PI ĄTE

KOD DZIAŁANIA WpWrzMSC NAPRAWCZEGO

TYTUŁ DZIAŁANIA OBNI ŻENIE EMISJI ZE ŹRÓDEŁ PUNKTOWYCH NAPRAWCZEGO Zmniejszenie strat przesyłu energii przez modernizacj ę sieci cieplnej Opis działania naprawczego w technologii preizolowanej Lokalizacja działa ń Miasto Wrze śnia Szczebel administracyjny, na którym mo żna podj ąć dany Lokalny środek

Jednostka realizuj ąca zadanie Dostawca i dystrybutor ciepła we Wrze śni

Rodzaj środka Techniczny Skala czasowa osi ągni ęcia Długoterminowe redukcji st ęż eń

Planowany termin wykonania 2012 – 2022

Kategoria źródeł emisji, której Przemysł w tym wytwarzanie ciepła i energii elektrycznej dotyczy działanie naprawcze Szacunkowa wysoko ść kosztów Według kosztorysu realizacji działania w mln PLN Szacowany efekt ekologiczny Zmniejszenie strat przesyłu ciepła o około 10-20%

Źródła finansowania Własne operatora, fundusze

Organ Dostawca i dystrybutor ciepła we Wrze śni sprawozdaj ący Organ odbieraj ący/ Burmistrz miasta i gminy sprawozdaj ący Monitoring Organ Marszałek województwa działania odbieraj ący Wska źniki - długo ść odcinków sieci obj ętych modernizacj ą [m] Termin Do 30 czerwca po zako ńczeniu roku obj ętego okresem sprawozdawczym sprawozdania

47 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

DZIAŁANIE SZÓSTE

KOD DZIAŁANIA WpWrzEEk NAPRAWCZEGO

TYTUŁ DZIAŁANIA EDUKACJA EKOLOGICZNA NAPRAWCZEGO Akcje edukacyjne maj ące na celu u świadamianie społecze ństwa w zakresie: szkodliwo ści spalania odpadów w paleniskach domowych, korzy ści Opis działania naprawczego płyn ących z podł ączenia do scentralizowanych źródeł ciepła, termomodernizacji, promocja nowoczesnych niskoemisyjnych źródeł ciepła i inne. Lokalizacja działa ń Miasto Wrze śnia Szczebel administracyjny, na którym mo żna podj ąć dany Lokalny, regionalny środek

Burmistrz miasta i gminy, Marszałek województwa, organizacje i Jednostka realizuj ąca zadanie stowarzyszenia ekologiczne

Rodzaj środka Oświatowy lub informacyjny Skala czasowa osi ągni ęcia Średnioterminowe redukcji st ęż eń Planowany termin wykonania 2012 - 2022 Kategoria źródeł emisji, której Inne dotyczy działanie naprawcze Szacunkowa wysoko ść kosztów 0,1 realizacji działania w mln PLN Szacowany efekt ekologiczny Brak mo żliwo ści oszacowania Źródła finansowania Własne miasta, WFO ŚiGW, organizacje i stowarzyszenia ekologiczne Organ Organizator sprawozdaj ący Organ odbieraj ący/ Burmistrz miasta i gminy sprawozdaj ący Monitoring Organ Marszałek województwa działania odbieraj ący - sprawozdanie z przeprowadzonych akcji edukacyjnych (rodzaj akcji, czas Wska źniki przeprowadzenia, ilo ść osób uczestnicz ących) Termin Do 30 czerwca po zako ńczeniu roku obj ętego okresem sprawozdawczym sprawozdania

48 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

DZIAŁANIE SIÓDME

KOD DZIAŁANIA WpWrzPZP NAPRAWCZEGO

TYTUŁ DZIAŁANIA ZAPISY W PLANACH ZAGOSPODAROWANIA NAPRAWCZEGO PRZESTRZENNEGO

Stosowanie odpowiednich przepisów, umo żliwiaj ących ograniczenie emisji pyłu PM 10 w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego dla obszarów powstaj ącej nowej zabudowy, dotycz ące np. układu zabudowy Opis działania naprawczego zapewniaj ącego przewietrzanie miasta, wprowadzania zieleni izolacyjnej, zagospodarowania przestrzeniu publicznej oraz ustaleniu sposobu zaopatrzenia w ciepło

Lokalizacja działa ń Miasto Wrze śnia Szczebel administracyjny, na którym mo żna podj ąć dany Lokalny środek Jednostka realizuj ąca zadanie Rada miejska

Rodzaj środka Prawny Skala czasowa osi ągni ęcia Długoterminowe redukcji st ęż eń Planowany termin wykonania - Kategoria źródeł emisji, której Inne dotyczy działanie naprawcze Szacunkowa wysoko ść kosztów Środek o charakterze regulacyjnym realizacji działania w mln PLN Szacowany efekt ekologiczny 2012 - 2022

Źródła finansowania - Organ Burmistrz miasta i gminy sprawozdaj ący Organ Marszałek województwa Monitoring odbieraj ący działania - ilo ść przyj ętych uchwał, Wska źniki - lokalizacja obszaru, którego dotyczy uchwała Termin Do 30 czerwca po zako ńczeniu roku obj ętego okresem sprawozdawczym sprawozdania

3.6. Termin realizacji Aktualizacji POP

Termin realizacji Aktualizacji Programu Ochrony Powietrza ustala si ę na 31 grudnia 2022 r. Termin realizacji Aktualizacji POP ustala si ę na 10 lat, ze wzgl ędu na szeroko zakrojone działania naprawcze, szczególnie w zakresie redukcji emisji z ogrzewania indywidualnego (WpGniZSO, WpWrzZSO). Działania te wymagaj ą wielu nakładów finansowych oraz rozległych prac, wykonanie których nie jest mo żliwe w krótszym czasie. Wi ększo ść pozostałych działa ń naprawczych w obu miastach (np. WpKGniMMU; WpGniTMB, WpGniEEk,) powinna by ć realizowana stale, w miar ę mo żliwo ści finansowych podmiotów odpowiedzialnych z ich wykonanie.

49 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

3.7. Lista działa ń naprawczych mo żliwych do zastosowania, które nie zostały wytypowane do wdro żenia

Poni żej wymieniono te działania naprawcze, które mo żliwe s ą do zastosowania, a które z ró żnych przyczyn nie zostały wytypowane do wdro żenia.

Tabela 11. Lista działa ń naprawczych (w zakresie ograniczenia emisji PM 10 ), które nie zostały wytypowane do wdro żenia

Działanie naprawcze Przyczyna jego niezastosowania

Ograniczenie ogrzewania indywidualnego w czasie niekorzystnych sytuacji Niemo żliwe ze wzgl ędów społecznych meteorologicznych Całkowita eliminacja ruchu samochodów Niemo żliwe ze wzgl ędów gospodarczych ci ęż arowych w miastach powiatowych

3.8. Działania naprawcze zapisane w Rozporz ądzeniu Nr 36/07 Wojewody Wielkopolskiego z dnia 28 grudnia 2007 r. i ich realizacja

Rozporz ądzeniem Nr 36/07 Wojewody Wielkopolskiego z dnia 28 grudnia 2007 r. w sprawie okre ślenia programu ochrony powietrza dla strefy – powiat gnie źnie ński okre ślono podstawowe kierunki działa ń niezb ędnych do przywrócenia standardów jako ści powietrza – poziomów dopuszczalnych pyłu zawieszonego PM 10 (zał ącznik nr 1 do rozporz ądzenia). Kierunki te zostały podzielone na zadania podstawowe i zadania dodatkowe.

ZADANIA PODSTAWOWE

1. zadanie 1 – ograniczenie zu życia produkowanej energii (zmniejszenie zapotrzebowania na ciepło) i poprzez to ograniczenie emisji na obszarze całego miasta, zwłaszcza jednak w obszarach, gdzie nie ma mo żliwo ści podłączenia budynków do sieci cieplnej, poprzez: 1.1. termoizolacj ę budynków – uzyskanie redukcji emisji proporcjonalnej do spadku zu życia ciepła: wymiana okien do 20%, ocieplenie do 25%, łącznie nawet do 45%, (ok. 60,8 tys. m 2 powierzchni u żytkowej lokali na rozpatrywanym obszarze). Termoizolacj ę nale ży przeprowadza ć w budynkach, w których jest to technicznie dopuszczalne ze wzgl ędu na to, że w obszarze przekrocze ń tzn. na Starym Mi ęście znajduj ą si ę budynki zaliczane do zabytków, a przez to ograniczona jest mo żliwo ść zmiany elewacji i ocieplania tych budynków, szacowana wielko ść powierzchni u żytkowej lokali obj ętej zadaniem to 60,8 tys. m2, 2. nasadzenia drzew w pobli żu zabudowy mieszkalnej – zim ą uzyskanie osłony przeciwwietrznej, poskutkuje zmniejszeniem zu życia ciepła i emisji (o 10-25%), latem wi ększe pochłanianie pyłów z powietrza. Działanie to jest mo żliwe do przeprowadzenia na terenie całego miasta szczególnie na obszarach, w których stosowane do ogrzewania jest w przewadze paliwo stałe, nasadzenia wskazane s ą wzdłu ż linii wiatru zapewniaj ąc przewietrzanie ci ągów komunikacyjnych i zachowanie naturalnych ci ągów cyrkulacji powietrza, 3. zadanie 2 – zast ąpienie ogrzewania indywidualnego sieciowym na obszarze o du żym nat ęż eniu emisji na obszarze dost ępno ści sieci cieplnej (Stare Miasto, Konikowo), szacowana wielko ść powierzchni u żytkowej lokali obj ętej zadaniem to 37,1 tys. m 2,

50 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

4. zadanie 3 – modernizacja sieci cieplnych – uzyskanie redukcji emisji ze źródeł punktowych (PEC Sp. z o.o. Gniezno) proporcjonalnej do spadku zu życia ciepła, na obszarach, na których takiej modernizacji jeszcze nie przeprowadzono, 5. zadanie 4 – wymiana starych kotłów w ęglowych na nowoczesne kotły w ęglowe, szacowana wielko ść powierzchni użytkowej lokali obj ętej zadaniem to 48,6 tys. m 2, 6. zadanie 5 – wymiana starych kotłów w ęglowych na kotły węglowe retortowe szacowana wielko ść powierzchni użytkowej lokali obj ętej zadaniem to 8,2 tys. m 2, 7. zadanie 6 – wymiana starych kotłów w ęglowych na ekologiczne (opalane brykietem) szacowana wielko ść powierzchni u żytkowej lokali obj ętej zadaniem to 3,0 tys. m 2, 8. zadanie 7 – zast ąpienie ogrzewania w ęglowego ogrzewaniem gazowym w dzielnicach z doprowadzon ą sieci ą gazownicz ą szacowana wielko ść powierzchni u żytkowej lokali obj ętej zadaniem to 36,3 tys. m2, 9. zadanie 8 – zast ąpienie ogrzewania w ęglowego olejowym, szacowana wielko ść powierzchni użytkowej lokali obj ętej zadaniem to 6,1 tys. m2, 10. zadanie 9 – zast ąpienie ogrzewania w ęglowego elektrycznym, szacowana wielko ść powierzchni użytkowej lokali obj ętej zadaniem to 6,1 tys. m2; 11. zadanie 10 – wykorzystanie alternatywnych źródeł energii w postaci kolektorów słonecznych lub pomp ciepła, które stanowiłyby uzupełniaj ące źródła pozyskiwania energii cieplnej w szacowana wielko ść powierzchni u żytkowej lokali obj ętej zadaniem to 3,7 tys. m2, 12. Zadanie 11 – utrzymanie dobrej jako ści ulic najbardziej nara żonych na wyst ępowanie sytuacji przekrocze ń – Trasa 40-Lecia oraz Zjazd Gnie źnie ński, a tak że dbanie o czysto ść na tych odcinkach poprzez mokre czyszczenie ulic, zapobiegaj ąc w ten sposób emisji wtórnej. ZADANIA DODATKOWE (WSPIERAJ ĄCE POPRAW Ę JAKO ŚCI POWIETRZA)

1. w zakresie transportu drogowego: 1.1. poprawa stanu technicznego dróg istniej ących, zwłaszcza w centrum miasta - (lokalna redukcja emisji st ęż eń) 1.2. budowa ście żek rowerowych – rozbudowa systemu tras rowerowych i wspomaganie promocyjne akcji korzystania z rowerów przez mieszka ńców, 1.3. rozwój komunikacji zbiorowej „przyjaznej dla użytkownika i środowiska” poprzez zarówno wspieranie tego rodzaju transportu na terenie miasta, jak i zapewnienie wysokiego stanu technicznego użytkowanego taboru autobusowego, 1.4. odpowiednie zarz ądzanie ruchem samochodowym w mie ście polegaj ące na zastosowaniu rozwi ąza ń ograniczających ruch w centralnej cz ęś ci miasta oraz zapewnieniu płynno ści ruchu w całym mie ście poprzez: ograniczanie ruchu (ulice jednokierunkowe lub zamkni ęte dla ruchu w centrum miasta), budowanie parkingów poza ścisłym centrum miasta, ustawianie sygnalizacji świetlnej zapewniaj ącej płynno ść ruchu w mie ście i ograniczaj ącej sytuacje korków, wyprowadzenie ruchu pojazdów ci ęż kich poza miasto, 2. w zakresie zagospodarowania przestrzennego miasta, gospodarki komunalnej i ochrony środowiska tworz ąc lub zmieniaj ąc plany zagospodarowania przestrzennego nale ży uwzgl ędni ć aspekty wpływaj ące na jako ść powietrza tj.: 2.1. wymogi dotycz ące zaopatrywania budynków w ciepło na nowych osiedlach z no śników nie powoduj ących nadmiernej emisji PM 10 (tj. podł ączanie do sieci PEC Sp. z o. o., stosowanie kotłów gazowych lub olejowych, wykorzystanie energii odnawialnej), 2.2. projektowanie linii zabudowy nowych osiedli mieszkaniowych uwzgl ędniaj ąc zapewnienie przewietrzania centrum miasta, 2.3. projektowanie odpowiednich wysoko ści budynków i odległo ści mi ędzy budynkami zapewniaj ącymi lokalnie dotrzymywanie standardów jako ści powietrza bior ąc pod uwag ę wysokie tło st ęż eń PM 10 w Gnie źnie, 2.4. nie lokalizowanie terenów przewidzianych pod aktywizacj ę gospodarcz ą w sektorze północ – północo-wschód i wschód pomimo stosunkowo niskiej cz ęsto ści wiatru z tego sektora, poniewa ż zgodnie z dokumentacj ą „Wybrane zanieczyszczenia powietrza w Polsce w 2005 r. w świetle wyników pomiarów prowadzonych w ramach PM Ś”

51 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Inspekcja Ochrony Środowiska, grudzie ń 2006, to wła śnie przy takich warunkach wiatrowych (wiatry z sektora północno-wschodniego i wschodniego zwi ązane z wy żem znad Rosji) wyst ępuj ą przekroczenia st ęż eń pyłu PM 10 , 2.5. przy realizacji inwestycji zwi ązanych z „przyrostem ilo ści mieszka ń komunalnych poprzez nadbudow ę istniej ących budynków” – w miar ę mo żliwo ści ł ączy ć realizacj ę tego zadania z działaniami termoizolacyjnymi oraz z wymian ą no śników ciepła (podł ączenie do sieci cieplnej, wymiana systemów ogrzewania), 3. w zakresie działa ń promocyjnych i edukacyjnych: 3.1. przeprowadzenie akcji promocyjno – edukacyjnej (przynajmniej raz w roku), której celem b ędzie promowanie zachowa ń społecznych wpływaj ących na: ograniczenie emisji ze spalania paliw w sektorze komunalno – bytowym, ograniczenia emisji z systemu transportowego miasta, 3.2. przeprowadzenie akcji promocyjno-edukacyjnej maj ącej na celu u świadomienie lokalnej społeczno ści problematyki jako ści powietrza w mie ście oraz czynników wpływaj ących na jego jako ść , obejmuj ącej: instalacj ę tablic informuj ących o aktualnym stanie zanieczyszczenia powietrza, akcj ę edukacyjn ą uwiadamiaj ącą mieszka ńcom zagro żenia dla zdrowia, jakie nios ą ze sob ą wysokie st ęż enia pyłu PM 10 , preferowane rodzaje zachowa ń w okresach wysokich st ęż eń PM 10 (pozostanie w domu), 4. w zakresie zmniejszenia emisji ze źródeł punktowych zlokalizowanych na terenie powiatu poprzez: 4.1. przeprowadzanie kontroli dotrzymywania przez lokalne kotłownie standardów emisyjnych, 4.2. modernizacj ę układów technologicznych ciepłowni przez zarz ądzaj ącego PEC Sp. z o.o. w Gnie źnie, w tym wprowadzanie nowoczesnych technik spalania paliw, 4.3. ograniczenia dla nowo powstaj ących jednostek organizacyjnych prowadz ących działalno ść w ramach, której nast ępowałoby wprowadzanie zanieczyszcze ń do powietrza (np. wymagania stosowania okre ślonych paliw), 4.4. popraw ę jako ści stosowanego węgla lub zmian ę no śnika na bardziej ekologiczne przez jednostki organizacyjne w ramach post ępu technologicznego, 4.5. modernizacj ę i hermetyzacj ę procesów technologicznych oraz ich automatyzacj ę, je śli jest to mo żliwe do wykonania, 4.6. wdra żanie nowoczesnych technologii przyjaznych środowisku, 4.7. promowanie wdra żania na szersz ą skal ę systemów zarz ądzania środowiskiem przez jednostki organizacyjne zlokalizowane na terenie powiatu.

Termin realizacji Programu ustalony został na dzie ń 31 grudnia 2020 r.

Starostwo Powiatowe w Gnie źnie corocznie składa sprawozdanie z realizacji Programu Ochrony Powietrza. Informacje o działaniach maj ących na celu popraw ę jako ści powietrza w powiecie gnie źnie ńskim zostały zawarte w pismach: − za rok 2008: nr OS 0714/40/2009 z dnia 27.10.2009 r.; nr OS 0714/3/2011 z dnia 5.01.2011 r.; − za rok 2009: mailu nr 29747/10 z dnia 19.07.2010 r.; nr OS 0714/3/2011 z dnia 5.01.2011 r.; − Za rok 2010: nr OS 0714/3/2011 z dnia 5.01.2011 r.;

Sprawozdania przekazywane przez Starostwo Powiatowe dotyczą działa ń realizowanych na mieniu komunalnym oraz mieniu spółdzielni i wspólnot mieszkaniowych. Starostwo nie dysponuje danymi dotycz ącymi osób fizycznych.

52 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Tabela 12 Realizacja działa ń naprawczych w powiecie gnie źnie ńskim w latach 2008 – 2010 Łącznie wykonane w Zadanie Realizacja Warto ść latach 2008-2010 docelowa z % warto ści Nr Nazwa 2008 rok 2009 rok 2010 rok m2 POP docelowej 1 Termoizolacja budynków [m 2] 15 320 8 840 Brak danych 24 160 39,7 60 800 zast ąpienie ogrzewania 2 1 350 5 890 Brak danych 7 240 19,5 37 100 indywidualnego sieciowym sieci modernizacja Brak danych Brak danych Brak danych Brak danych - cieplne i 3 przył ącza budowa Brak danych Brak danych Brak danych Brak danych - [m] Wymiana przestarzałych kotłów na 4 paliwo stałe na nowoczesne kotły na Brak danych Brak danych Brak danych Brak danych 48 600 paliwo stałe [m 2 lokali] Zast ąpienie przestarzałych kotłów na 5 650 540 Brak danych 1 190 14,5 8 200 paliwo stałe retortowymi [m 2 lokali] Wymiana starych kotłów w ęglowych 6 Brak danych Brak danych Brak danych Brak danych 3 000 na ekologiczne [m 2 lokali] Zast ąpienie paliwa stałego gazowym 7 8 600 7 260 Brak danych 15 860 44 36 300 [m 2 lokali] Zast ąpienie paliwa stałego olejowym 8 Brak danych Brak danych Brak danych Brak danych 6 100 [m 2 lokali] Zast ąpienie paliwa stałego 9 Brak danych Brak danych Brak danych Brak danych 6 100 elektrycznym [m 2 lokali] Wymiana starych kotłów w ęglowych 10 Brak danych 1 420 Brak danych 1 420 38,4 3 700 na ekologiczne [m 2 lokali] Remonty nawierzchni 7 019 443 6 205 000 4 670 000 17 894 443 - dróg [nakłady w zł] Transport Budowa nowych Przygotowanie do drogowy odcinków dróg, Brak danych Brak danych inwestycji – budowa Brak danych - (w przebudowa dróg obwodnicy Gniezna Gnie źnie) [nakłady w zł] 24 razy w Czyszczenie jezdni 11 razy w roku 8 razy w roku Brak danych - roku

53 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Łącznie wykonane w Zadanie Realizacja Warto ść latach 2008-2010 docelowa z % warto ści Nr Nazwa 2008 rok 2009 rok 2010 rok m2 POP docelowej Konserwacja i utrzymanie zieleni miejskiej – nowe i uzupełniaj ące Brak danych Brak danych Brak danych Brak danych - nasadzenia drzew i krzewów w pobli żu zabudowy mieszkalnej [nakłady w zł] 1. Organizacja przez Wydział Ochrony Środowiska, Rolnictwa i Le śnictwa Starostwa Powiatowego w Gnie źnie konferencji promuj ących zastosowanie odnawialnych źródeł energii oraz wykorzystania zasobów geotermalnych 2. Udział w Wielkopolskiej Agencji Zarz ądzania Energi ą Działania promocyjne i edukacyjne - Minimum raz 10 3. Udział powiatu w realizacji Programu Ramowego na Rzecz Konkurencyjno ści i Innowacji w ilo ść w roku ramach którego powstał Klaster Biomotion (Powiat Gnie źnie ński jest członkiem klastra) 4. Prowadzenie akcji promocyjnych o stosowaniu biopaliw i energii odnawialnej (formy promocji: strona internetowa Powiatu Gnie źnie ńskiego, anonse prasowe, plakatowanie, dystrybucja materiałów promocyjnych na

54 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

W Gnie źnie wprowadzono dopłaty dla lokatorów mieszka ń nale żą cych do miasta Gniezna, a zarz ądzanych przez Urbis Sp. z o.o. Dopłaty dotycz ą zwrotu kosztów za wymian ę okien, drzwi zewn ętrznych oraz za piec c.o. przy zmianie ogrzewania z w ęglowego (piece kaflowe) na gazowe. Ponadto od 2007 roku Uchwały Rady Miasta Gniezna w sprawach przyj ęcia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zawieraj ą zapisy zakazuj ące stosowania w ęgla do celów grzewczych.

Efekt ekologiczny wyra żony pomiarami st ęż eń pyłu zawieszonego PM 10 w powietrzu Gnie źnie okre ślono tylko do 2009 roku, pomiary za 2010 rok, ze wzgl ędu na niepełn ą seri ę pomiarow ą, s ą najprawdopodobniej zani żone. Wyniki pomiarów pyłu PM 10 z lat 2006-2010 wskazuj ą, iż mimo do ść szeroko zakrojonych działa ń naprawczych zmierzaj ących do obni żenia poziomu tego zanieczyszczenia, st ęż enia średnie roczne oraz liczba przekrocze ń st ęż eń średnich dobowych pozostaj ą w zasadzie na tym samym poziomie. Brak poprawy jako ści powietrza mo że by ć spowodowany nast ępuj ącymi czynnikami: − „Polska w budowie” – od paru lat w ka żdym niemal mie ście Polski, tak że w Gnie źnie, realizuje si ę szereg projektów budowlanych, powoduj ących okresow ą wysok ą emisj ę pyłu, − Ci ągle wzrastaj ące ceny paliwa (gazu, w ęgla wysokiej jako ści) powoduj ą, i ż w trakcie ci ęż kich zim cz ęść ludno ści si ęga po paliwa ni ższej jako ści o wi ększej emisji pyłu (w ęgiel niskiej jako ści, odpady drewna i inne odpady komunalne). Wy żej wymienione czynniki wyst ępuj ą równie ż w innych miejscowo ściach, co przyczynia si ę do zwi ększenia emisji napływowej.

3.9. Środki słu żą ce ochronie wra żliwych grup ludno ści, w tym dzieci

Podstawowym środkiem słu żą cym ochronie wra żliwych grup ludno ści jest dotrzymywanie standardów jako ści powietrza okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. nr 47, poz. 281). Jeśli standardy te nie s ą dotrzymane nale ży podj ąć wszelkie mo żliwe działania aby poprawi ć jako ść powietrza w strefie.

Środkami słu żą cymi ochronie wra żliwych grup ludno ści s ą:

− Przyj ęcie i realizacja Aktualizacji Programu Ochrony Powietrza; − Tworzenie miejsc odpoczynku i zabaw wraz z zieleni ą miejsk ą na obszarach (dzielnicach) miasta, gdzie nie wyst ępuj ą przekroczenia st ęż eń zanieczyszcze ń; − Tworzenie sieci monitoringu powietrza w mieście wraz z systemem ostrzegawczym dla ludno ści; − Tworzenie systemu prognoz dla zanieczyszcze ń w powietrzu wraz z systemem alertowym dla ludno ści; − Informowanie i przestrzeganie ludno ści, w tym szczególnie dzieci, gdzie i kiedy zanieczyszczenia powietrza (np. szczególnie ruchliwe ulice w godzinach szczytu komunikacyjnego) s ą gro źne dla ich zdrowia tak, aby mogli tych miejsc unikać; − Tworzenie obszarów poprawiaj ących lokalny klimat – parki, ziele ńce ze zbiornikami wodnymi; − Wzmo żenie kontroli stanu technicznego pojazdów; − Tworzenie pasów zieleni wzdłu ż ruchliwych ci ągów komunikacyjnych; − Edukacja ekologiczna ludno ści.

55 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Podstawowy środkiem słu żą cym ochronie wra żliwych grup ludno ści jest opracowanie i wdro żenie systemu działa ń krótkoterminowych, który słu żyłby powiadamianiu poszczególnych grup ludzi o wyst ępuj ącym zagro żeniu ze strony nadmiernych st ęż eń zanieczyszcze ń w powietrzu. System taki wymaga: − funkcjonowania punktów monitoringu powietrza, − funkcjonowania sytemu prognoz, − funkcjonowania systemu powiadamiania ludno ści − współpracy władz lokalnych, słu żb mundurowych, słu żb ochrony środowiska, mediów publicznych. Wdro żenie takiego systemu jest czasochłonne i kosztowne, ale nieuniknione na obszarach, gdzie przekraczane s ą progi alarmowe st ęż eń zanieczyszcze ń. Bardzo wa żne jest, aby mieszka ńcy miasta (szczególnie ci najmłodsi i najstarsi) mieli dost ęp do publicznych miejsc odpoczynku i rekreacji, takich, które mog ą zapewni ć komfort przebywania, to znaczy zlokalizowanych poza strefami z nadmiernymi st ęż eniami zanieczyszcze ń w powietrzu czy z nadmiernym hałasem, odpowiednio urz ądzonych (ziele ń, zbiorniki wodne, mo żliwo ść rekreacji) i łatwo dost ępnych komunikacj ą miejsk ą. W wi ększo ści miast istniej ą takie strefy zieleni (parki, lasy), jednak cz ęsto wymagaj ą one rewitalizacji i poprawy dostępno ści. Niezwykle istotne w ochronie wra żliwych grup ludno ści jest odpowiednia edukacja ekologiczna, szczególnie skierowana do osób starszych. Edukacja taka jest cz ęsto zapewniana najmłodszym w przedszkolach i szkołach, natomiast nie dociera do osób starszych, maj ących kłopot z poruszaniem si ę czy korzystaniem z nowoczesnych form komunikacji. Edukacja taka powinna si ę skupi ć nie tylko na tym jakie zachowania s ą ekologiczne, a jakie nie, ale równie ż jak, gdzie i kiedy nale ży odpoczywa ć, jakie formy aktywności fizycznej oferuj ą władze lokalne dzieciom i osobom starszym, jak należy reagowa ć na ostrze żenia o nadmiernych st ęż eniach itp.

56 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

4. Zadania i ograniczenia wynikaj ące z realizacji Programu

Realizacja Aktualizacji Programu Ochrony Powietrza wymaga współpracy wielu stron oraz bie żą cej oceny post ępów prac. W tym celu okre ślone zostały zakresy kompetencji dla poszczególnych organów administracji i instytucji, bariery prawne inne zwi ązane z polityk ą Pa ństwa uniemo żliwiaj ące skuteczne realizowanie Programu oraz obowi ązki najwy ższych organów władzy w Pa ństwie, a tak że władz lokalnych.

4.1. Obowi ązki wynikaj ące z realizacji Programu

Obowi ązki Rz ądu Rzeczpospolitej Polskiej:

1. Opracowanie polityki energetycznej Pa ństwa uwzgl ędniaj ącej problemy ochrony powietrza. 2. Likwidacja utrudnie ń prawnych uniemo żliwiaj ących skuteczne realizowanie Programów Ochrony Powietrza, w tym w szczególno ści: − utrudniających prowadzenie przez gminy Programów Ograniczenia Niskiej Emisji (PONE), poprzez dofinansowanie wymiany kotłów grzewczych u osób fizycznych, − umo żliwiaj ących wprowadzanie w miastach stref ograniczonej emisji komunikacyjnej, − umo żliwiaj ących dofinansowanie eksploatacji proekologicznych systemów grzewczych. 3. Uwzgl ędnienie w polityce fiskalnej, szczególnie dotycz ącej płatników podatku dochodowego od osób fizycznych, ulg zwi ązanych z instalacj ą urz ądze ń powoduj ących wprowadzanie mniejszych ilo ści zanieczyszcze ń do środowiska.

Jednak głównie władze lokalne maj ą kompetencje i mog ą efektywnie przeciwdziała ć naruszeniom standardów jako ści środowiska, w tym powietrza, poprzez plany zagospodarowania przestrzennego, oceny oddziaływania na środowisko, pozwolenia na emisje, pozwolenia na budow ę oraz lokalne uregulowania prawne, np. zach ęty finansowe skierowane do osób fizycznych. Istotnym elementem umo żliwiaj ącym realizacj ę postanowie ń Programu Ochrony Powietrza jest przeniesienie podstawowych zało żeń i kierunków działania do wszystkich strategicznych dokumentów i polityk na szczeblu województwa, powiatów i gmin . Pozwoli to na efektywne i sprawne współdziałanie odpowiedzialnych za jego realizacj ę jednostek organizacyjnych oraz planowe realizowanie przyszłych inwestycji.

Marszałek Województwa Wielkopolskiego, w zwi ązku z realizacj ą Aktualizacji Programu Ochrony Powietrza, jest odpowiedzialny za zbieranie informacji o stopniu realizacji zada ń zapisanych w Aktualizacji Programu oraz przekazywanie ministrowi wła ściwemu do spraw środowiska informacji o realizacji Aktualizacji POP (Art. 94 ust. 2 PO Ś).

Prezydent Miasta Gniezna, Burmistrz Miasta i Gminy Wrze śnia, Burmistrz Miasta Słupcy oraz starostowie powiatów gnie źnie ńskiego, wrzesi ńskiego i słupeckiego są zobowi ązani do przekazywania organowi przyjmuj ącemu Aktualizacj ę Programu informacji o: − wydawanych decyzjach, w szczególno ści: decyzjach administracyjnych zawieraj ących informacje o emisji zanieczyszcze ń do powietrza, pozwoleniach na wprowadzanie zanieczyszcze ń do powietrza, pozwoleniach zintegrowanych, decyzjach zobowi ązuj ących do wykonywania pomiarów emisji oraz informacji o przyjmowanych w trybie art. 152 ustawy PO Ś - zgłoszeniach eksploatacji instalacji,

57 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

− podejmowanych decyzjach dotycz ących realizacji działa ń wynikaj ących z podstawowych kierunków i zakresów działa ń maj ących na celu w szczególno ści ograniczenie emisji zanieczyszcze ń ze źródeł bytowo-komunalnych, − działaniach podj ętych w celu wdro żenia zada ń wynikaj ących z realizacji Aktualizacji Programu Ochrony Powietrza.

Organ przyjmuj ący Program wyda uchwał ę w sprawie okre ślenia Aktualizacji Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński). Sprawozdania o wdro żonych działaniach na terenie strefy, w celu realizacji zada ń wynikaj ących z Aktualizacji Programu Ochrony Powietrza, Prezydent Miasta Gniezna, Burmistrz Miasta i Gminy Wrze śnia oraz Burmistrz Miasta Słupcy powinni na bie żą co przekazywa ć odpowiednim starostom, którzy z kolei przekazuj ą je organowi przyjmuj ącemu Aktualizacj ę Programu. Organ przyjmuj ący Aktualizacj ę Programu powinien kontrolowa ć wykonanie zada ń w terminach przewidzianych na ich zako ńczenie. Coroczne uaktualniane bazy danych emisyjnych (szczególnie wprowadzanie zmian w emisji komunikacyjnej i powierzchniowej) oraz coroczne oceny jako ści powietrza wykonywane przez WIO Ś w Poznaniu pozwol ą na bie żą cą kontrol ę stanu aerosanitarnego w strefie.

4.2. Ograniczenia wynikaj ące z realizacji Programu

Zgodnie z ustaw ą Prawo Ochrony Środowiska (art. 91 ust. 1) na Marszałku Województwa Wielkopolskiego spoczywa obowi ązek opracowania Programu Ochrony Powietrza, natomiast realizacja Programu znajduje si ę głównie w zakresie działa ń władz samorz ądowych. Art. 96 PO Ś daje mo żliwo ść sejmikowi województwa, w drodze uchwały, w celu zapobie żenia negatywnemu oddziaływaniu na środowisko lub na zabytki, okre śli ć dla terenu województwa b ądź jego cz ęś ci rodzaje lub jako ść paliw dopuszczonych do stosowania, a tak że sposób realizacji i kontroli tego obowi ązku, co umo żliwia wpływanie na wielko ść i struktur ę emisji niskiej. Wydaje si ę jednak, i ż zapis ten jest niekonstytucyjny. Wprowadzenie takiego prawa spowodowałoby, iż cz ęś ci społecze ństwa (ze wzgl ędów ekonomicznych lub technicznych) nie miałaby mo żliwo ści ogrzania mieszka ń oraz wody, a tak że przygotowania posiłków. Tak wi ęc pozbawionoby cz ęść mieszka ńców województwa lub jego cz ęś ci mo żliwo ści zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Diagnoza istniej ącego stanu w zakresie jako ści powietrza na terenie Polski wskazuje, że główn ą przyczyn ą przekrocze ń poziomów dopuszczalnych pyłu zawieszonego PM 10 jest tzw. „niska emisja” czyli emisja pochodz ąca ze spalania paliw stałych w piecach, kotłach domowych, a w drugim rz ędzie komunikacja – szczególnie pył unoszony w czasie ruchu pojazdów (emisja wtórna) w aglomeracjach i du żych miastach. Nale ży podkre śli ć, że zarówno stan techniczny du żej ilo ści kotłów, w których odbywa si ę spalanie paliw w celach grzewczych jest zły, tak że jako ść paliw (w ęgla i drewna) jest wysoce niezadowalaj ąca. Cz ęsto dochodzi równie ż do tego spalanie w piecach odpadów z gospodarstw domowych (mi ędzy innymi butelek PET, kartonów po napojach, odpadków organicznych i innych). Czynniki te, w poł ączeniu z niekorzystnymi warunkami rozprzestrzeniania si ę zanieczyszcze ń w powietrzu, jakie cz ęsto wyst ępuj ą w okresie zimowym (grzewczym) tj. inwersje temperatur, niskie pr ędko ści wiatrów, decyduj ą o wyst ępowaniu przekrocze ń poziomów normatywnych. Istotn ą barier ę dla wyboru przez mieszka ńców niskoemisyjnych systemów ogrzewania stanowi obecna, niestabilna polityka paliwowa pa ństwa oraz wysokie ceny tych paliw (np. gazu). Ponadto nie ma w polskim prawie mechanizmów umo żliwiaj ących wyegzekwowanie od osób fizycznych u żytkowania urz ądze ń grzewczych spełniaj ących okre ślone wymogi w zakresie wielko ści emisji substancji do powietrza. Równie istotnym aspektem, stanowi ącym o powodzeniu wdro żenia Programu, jest zapewnienie źródeł finansowania wskazanych działa ń.

58 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

W zwi ązku z reform ą przeprowadzon ą przez Ministra Finansów i likwidacj ą powiatowych i gminnych funduszy ochrony środowiska (Ustaw ą z dnia 20 listopada 2009 r. o zmianie ustawy Prawo Ochrony Środowiska oraz niektórych innych ustaw, DZ. U. nr 215, poz. 1664) od 1 stycznia 2010 r. dofinansowanie dla osób fizycznych z tych funduszy nie jest udzielane. W wyniku kolejnej zmiany ustawy Prawo Ochrony Środowiska z dnia 21 grudnia 2010 r. zaistniała mo żliwo ść udzielania dotacji celowej z bud żetu na finansowanie lub dofinansowanie kosztów inwestycji ekologicznych równie ż dla osób fizycznych lub wspólnot mieszkaniowych. Do barier w realizacji działa ń naprawczych zapisanych w POP-ach, które najcz ęś ciej si ę wymienia nale żą : − niestabilno ść polityki paliwowej pa ństwa, − wysokie ceny paliw (gazu, oleju opałowego), − wysokie ceny energii elektrycznej, − brak jednoznacznych zach ęt ze strony pa ństwa dla stosowania paliw ekologicznych (niskoemisyjnych), − brak środków finansowych na realizacj ę POP, − likwidacja gminnych i powiatowych funduszy ochrony środowiska, − brak kooperacji pomi ędzy jednostkami wdra żaj ącymi Programy Ochrony Powietrza, co przyczynia si ę do zmniejszenia efektywno ści prowadzonych działa ń, − mała skuteczno ść narz ędzi prawnych w zakresie mo żliwo ści ograniczania „niskiej emisji”, w tym brak instrumentów umo żliwiaj ących nakładanie obowi ązków na osoby fizyczne (np. wymiany kotła) i ich egzekwowania, − problem podziału odpowiedzialno ści pomi ędzy powiatem a gmin ą, starosta nie ma uprawnie ń do faktycznej realizacji głównych zapisów Programu i nie mo że zleci ć tych zada ń gminom, − znikomy udział źródeł odnawialnych w pokrywaniu zapotrzebowania na ciepło, − niekorzystna struktura cen paliw i małe dochody społecze ństwa, co skutkuje spalaniem odpadów w piecach, − przyzwolenie społeczne na spalanie odpadów w piecach domowych, − niska świadomo ść społecze ństwa w zakresie zanieczyszczenia powietrza i skutków zdrowotnych z tym zwi ązanych, − brak wpływu lokalnych samorz ądów na lokalne źródła energii odnawialnej (geotermalnej, wodnej).

Realizacja Programów Ochrony Powietrza bez wsparcia ze strony pa ństwa (legislacyjnego, organizacyjnego i finansowego) jest znacznie utrudniona. Dlatego warto wskaza ć pewne wnioski, które ułatwiłyby realizacj ę Programów oraz rozwi ązały istniej ące problemy: − nadanie wy ższego priorytetu zagadnieniom ochrony powietrza w działalno ści funduszy ochrony środowiska i programów finansuj ących działania w zakresie ochrony środowiska; − mo żliwo ści dofinansowywania ze źródeł funduszy ochrony środowiska inwestycji w zakresie poprawy jako ści powietrza ró żnej skali (równie ż realizowanych przez osoby fizyczne) oraz uproszczenie procedur przyznawania dotacji, − poparcie pa ństwa dla zachowa ń proekologicznych poprzez odpowiednia polityk ę fiskaln ą (np. mo żliwo ść odlicze ń podatkowych dla stosuj ących paliwa proekologiczne do ogrzewania), − uwzgl ędnienie w polityce ekologicznej pa ństwa zagadnie ń ochrony powietrza w powi ązaniu z warunkami społeczno-ekonomicznymi, − zmiany legislacyjne umo żliwiaj ące kontrol ę i egzekwowanie działa ń w zakresie ograniczania niskiej emisji, − ustalenie priorytetowego zadania w polityce energetycznej Pa ństwa – obni żenie cen ekologicznych no śników energii cieplnej,

59 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

− wprowadzenie zakazu sprzeda ży odpadów (pyłu, mułu) powstaj ących przy wydobyciu węgla, którymi cz ęsto opalane s ą budynki.

4.3. Monitoring realizacji Programu

Zagadnienia dotycz ące monitorowania realizacji Programów Ochrony Powietrza oraz przekazywania informacji na ten temat do odpowiednich organów administracji zostały zapisane w Prawie Ochrony Środowiska oraz w Rozporz ądzeniu M Ś z dnia 8 lutego 2008 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń, jakim powinny odpowiada ć Programy Ochrony Powietrza.

Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 8 lutego 2008 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń, jakim powinny odpowiada ć Programy Ochrony Powietrza § 5 pkt. 1 mówi, że w cz ęś ci wyszczególniaj ącej ograniczenia i zadania wynikaj ące z realizacji Programu wskazuje si ę organy administracji wła ściwe w sprawach: − przekazywania organowi okre ślaj ącemu program informacji o wydawanych decyzjach, których ustalenia zmierzaj ą do osi ągni ęcia celów programu; − wydania aktów prawa miejscowego; − monitorowania realizacji lub poszczególnych zada ń programu.

Zatem w ka żdym z Programów powinna znale źć si ę informacja i wskazanie, których organów administracji dotyczy okre ślony zakres obowi ązków oraz jakie informacje powinny by ć przekazywane w zwi ązku z realizacj ą Programów Ochrony Powietrza.

Ponadto, w Ustawie Prawo Ochrony Środowiska w Art. 94 ust. 2 mówi si ę, i ż: zarz ąd województwa przekazuje ministrowi wła ściwemu do spraw środowiska informacj ę o programach ochrony powietrza, o których mowa w art. 91. 2a. Zarz ąd województwa, co 3 lata, przekazuje ministrowi właściwemu do spraw środowiska sprawozdanie z realizacji programów ochrony powietrza, o których mowa w art. 91, pocz ąwszy od dnia wej ścia w życie rozporz ądzenia w sprawie okre ślenia programu ochrony powietrza do dnia zako ńczenia realizacji tego programu. 2b. Je żeli realizacja programu ochrony powietrza jest zaplanowana na okres krótszy ni ż 3 lata, sprawozdanie, o którym mowa w ust. 2a, zarz ąd województwa przedkłada najpó źniej 6 miesi ęcy po zako ńczeniu realizacji tego programu.

Aby zarz ąd województwa mógł przekaza ć ministrowi wła ściwemu do spraw środowiska sprawozdanie z realizacji Programów, musi otrzyma ć odpowiednie informacje. Dane te musz ą by ć rzetelne, sprawdzone i odpowiednio usystematyzowane, tak, aby mo żna było stwierdzi ć, czy podejmowane działania przynosz ą pozytywny efekt ekologiczny oraz aby mo żna było oszacowa ć jego wielko ść .

Istotnym elementem umo żliwiaj ącym realizacj ę postanowie ń Programu Ochrony Powietrza jest przeniesienie podstawowych zało żeń i kierunków działania wskazanych w Programie do wszystkich strategicznych dokumentów i polityk na szczeblu województwa, powiatów i gmin. Pozwala to na efektywne i sprawne współdziałanie odpowiedzialnych za jego realizacj ę jednostek organizacyjnych oraz planowe i zachowawcze realizowanie przyszłych inwestycji.

Zbieranie i przekazywanie informacji na temat zada ń zrealizowanych w celu poprawy jako ści powietrza jest bardzo wa żne dla: − oceny uzyskanego efektu ekologicznego; − kontroli jak zamiany w emisji zanieczyszcze ń wpływaj ą na zmiany w st ęż eniach;

60 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

− kontroli czy zaproponowane działania naprawcze s ą wystarczaj ąco skuteczne w obszarach podwy ższonych st ęż eń zanieczyszcze ń; − przekazywania informacji do Unii Europejskiej o działaniach podj ętych w celu zapobiegania nadmiernym zanieczyszczeniom; − sporz ądzania bilansów emisji zanieczyszcze ń powietrza w skali lokalnej jak i ogólnopolskiej. Głównie władze lokalne maj ą kompetencje i mog ą efektywnie przeciwdziała ć naruszeniom standardów jako ści środowiska, w tym powietrza, poprzez plany zagospodarowania przestrzennego, oceny oddziaływania na środowisko, pozwolenia na emisje, pozwolenia na budow ę oraz lokalne uregulowania prawne np. zach ęty finansowe skierowane do osób fizycznych.

W strefach, dla których zostały wykonane Programy Ochrony Powietrza na wi ększej ich cz ęś ci nie wyst ępuj ą przekroczenia st ęż eń zanieczyszcze ń, ale tam równie ż s ą wykonywane ró żne działania (termomodernizacje, remonty dróg i inne), których jednym z pozytywnych skutków jest obni żenie st ęż eń na danym obszarze. Równie ż w strefach, w których normy zanieczyszcze ń powietrza są dotrzymywane i nie ma wymogu opracowywania Programu Ochrony Powietrza, s ą realizowane ró żnorodne działania, inwestycje, które wpływaj ą na popraw ę jako ści powietrza. Informacja o tych pracach równie ż powinna by ć zbierana i przekazywana odpowiednim organom, gdy ż obni żenie emisji, i co za tym idzie, obni żenie st ęż eń zanieczyszcze ń na obszarach, na których normy st ęż eń zanieczyszcze ń nie s ą przekraczane równie ż wpływa na obni żanie st ęż eń w obszarach ich przekrocze ń. Informacje takie s ą równie ż niezb ędne dla aktualizacji baz emisji. Tak wi ęc wszystkie strefy w województwie wielkopolskim powinny by ć obj ęte obowi ązkiem przekazywania marszałkowi informacji o działaniach i inwestycjach maj ących wpływ na jako ść powietrza w strefach.

Sprawozdania przedkładane przez prezydentów lub burmistrzów miast oraz starostów b ędą podstaw ą do monitorowania przez marszałka województwa osi ągni ętego efektu ekologicznego w zakresie redukcji wielko ści emisji w strefach i w województwie.

W ramach realizacji Programu Ochrony Powietrza:

Marszałek województwa jest odpowiedzialny za: − zbieranie i analizowanie informacji składanych przez wójtów, burmistrzów lub prezydentów miast oraz starostów powiatów o stopniu realizacji zada ń zapisanych w Programie; − opracowywanie i przekazywanie co 3 lata informacji o realizacji Programu Ministrowi Środowiska; − wyst ąpienia do Marszałka Sejmu, Kancelarii Rz ądu lub odpowiednich ministrów w sprawie wprowadzenia stosownych uregulowa ń prawnych, pozwalaj ących na egzekwowanie działa ń zawartych w Programach Ochrony Powietrza (np. dotycz ących zmiany systemu grzewczego w gospodarstwach domowych, obowi ązku zmywania ulic przez zarz ądzaj ącego drog ą, stosowania przez przewo źników plandek przykrywaj ących w ęgiel w czasie transportu kolej ą). − aktualizacj ę Programów Ochrony Powietrza, ewentualn ą korekt ę kierunków działa ń i zada ń; − prowadzenie edukacji ekologicznej i promocji w zakresie: • korzystania z transportu publicznego, ście żek rowerowych, ruchu pieszego, • wykorzystania ogrzewania proekologicznego, w tym alternatywnych źródeł energii, poszanowania energii, • uświadamiania o zagro żeniach dla zdrowia, jakie niesie ze sob ą spalanie odpadów w kotłowniach domowych;

61 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Starostowie powiatów wchodz ących w skład strefy są zobowi ązani do przekazywania organowi przyjmuj ącemu Program informacji o wydawanych decyzjach administracyjnych zawieraj ących informacje o emisji zanieczyszcze ń do powietrza: − pozwoleniach na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza, − pozwoleniach zintegrowanych, − decyzjach zobowi ązuj ących do wykonywania pomiarów emisji, − informacji o przyjmowanych w trybie art. 152 ustawy PO Ś zgłoszeniach eksploatacji instalacji. Ponadto są zobowi ązani do realizacji i przekazywania informacji dotycz ących: − inwestycji w zakresie drogownictwa, − edukacji ekologicznej.

Prezydent/burmistrzowie miast wchodz ących w skład strefy są zobowi ązani do przekazywania organowi przyjmującemu Program informacji o: − podejmowanych decyzjach dotycz ących realizacji działa ń wynikaj ących z działa ń kierunkowych maj ących na celu ograniczenie emisji zanieczyszcze ń ze źródeł bytowo-komunalnych i komunikacyjnych; − działaniach podj ętych w celu realizacji zada ń wynikaj ących z realizacji Programu Ochrony Powietrza; − informacji uzyskanych od innych jednostek (np. zarządzaj ących drogami).

Zarz ądcy dróg w ramach realizacji Programu Ochrony Powietrza s ą zobowi ązani do: − realizacji zada ń w zakresie inwestycji komunikacyjnych, − przekazywania prezydentowi miasta informacji o zrealizowanych inwestycjach, − przekazywania prezydentowi miasta wyników przeprowadzanych w danym roku pomiarów nat ęż enia ruchu na poszczególnych odcinkach dróg.

Poni żej wskazano jaki powinien by ć zakres sprawozda ń kierowanych do marszałka oraz jakie stosowa ć wska źniki. Oprócz wykazania efektu ekologicznego, takie usystematyzowane informacje mog ą w przyszło ści słu żyć do wyboru najbardziej optymalnych (z punktu widzenia ekonomii i efektywno ści) działa ń naprawczych. Sprawozdania przedkładane odpowiednim starostom przez prezydentów/burmistrzów miast wchodz ących w skład strefy będą podstaw ą do monitorowania przez marszałka województwa osi ągni ętego efektu ekologicznego w zakresie redukcji wielko ści emisji w strefie.

Realizacja Programu Ochrony Powietrza wymaga współpracy wielu organów administracji i instytucji. Konieczna jest, zatem mo żliwo ść bie żą cej oceny realizacji Programu. W tym celu nale ży ści śle okre śli ć zakres kompetencji i zada ń, które przedstawiono w poni ższej tabeli.

62 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Tabela 13 Zakres kompetencji i zada ń organów administracji w ramach realizacji Aktualizacji Programu Ochrony Powietrza Dokument, z Przekazywana Monitorowa- Zadanie Organ administracji którego wynika informacja nie realizacji zadanie PO Ś oraz Rozporz ądzenie Nr 36/07 Wojewody Wielkopolskiego z dnia 28 grudnia Zarz ąd województwa - 2007 r. w sprawie - okre ślenia Aktualizacja programu ochrony Programu powietrza dla strefy Ochrony – powiat Powietrza gnie źnie ński Przekazanie opinii o Aktualizacji Programu

Prezydent/burmistrz Ochrony Powietrza w PO Ś miasta terminie miesi ąca od dnia - otrzymania projektu uchwały

Przekazanie marszałkowi województwa sprawozdania z realizacji Aktualizacja Prezydent/burmistrz działa ń zmierzaj ących do Programu Ochrony miasta

rony Powietrza obni żenia emisji z Powietrza - ogrzewania indywidualnego enia emisji z ogrzewania

ż Zapisy w planach zagospodarowania przestrzennego o wł ączaniu nowych inwestycji (budownictwo, Studium cych do obni

ą przemysł) do sieci uwarunkowa ń i

indywidualnego cieplnych, tam gdzie to kierunków

mo żliwe, w innych zagospodarowania Rada miasta

zmierzaj przypadkach zapisy o przestrzennego,

ń ustalaniu sposobu Miejscowe plany - zaopatrzenia w ciepło z zagospodarowania zakazem u żywania paliw przestrzennego przekazywane przezprezydenta/burmistrza miasta* stałych w indywidualnych stałych źródłach ciepła w nowoplanowanej Realizacja działa Sprawozdanierealizacji z Aktualizacji Programu Och zabudowie

63 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Dokument, z Przekazywana Monitorowa- Zadanie Organ administracji którego wynika informacja nie realizacji zadanie

Przekazanie marszałkowi cych do

ą województwa do 30 czerwca Roczny raport o zmianach po zako ńczeniu w zakresie układu Aktualizacja Zarz ądzaj ący roku obj ętego zmierzaj

ń komunikacyjnego, Programu Ochrony drogami okresem wykonywanych pomiarach Powietrza sprawozdaw- ruchu na terenie strefy czym enia emisji z komunikacji

ż

obni Realizacja działa Przekazanie Roczny raport o nowych i marszałkowi enia

ż zmienianych decyzjach i województwa zgłoszeniach dla instalacji do 30 czerwca Aktualizacja Prezydent/burmistrz na wprowadzanie gazów po zako ńczeniu Programu Ochrony miasta lub pyłów do powietrza, roku obj ętego Powietrza decyzjach okresem cych do obni

ą zobowi ązuj ących do sprawozdaw- pomiarów emisji czym

zmierzaj Przekazywanie informacji ń o nakładanych na emisji punktowej podmioty gospodarcze Zgodnie z karach za przekroczenia WIO Ś PO Ś uprawnieniami dopuszczalnych wielko ści ustawowymi emisji substancji obj ętych Programem Ochrony Realizacja działa Powietrza Wykonanie okresowej analizy przebiegu realizacji Aktualizacji Raport z Programu Ochrony realizacji Minister Powietrza i przekazanie Aktualizacji wła ściwy do Zarz ąd województwa Ministrowi wła ściwemu do PO Ś Programu spraw spraw środowiska Ochrony środowiska sprawozdania z realizacji Powietrza Aktualizacji Programu Ochrony Powietrza co 3 lata Coroczny raport: Ocena WIO Ś: Ocena skutków jako ści powietrza w Obowi ązki monitoring podj ętych WIO Ś województwie ustawowe jako ści działa ń wielkopolskim powietrza

* Roczny raport z realizacji Aktualizacji POP nale ży wykonywa ć z wykorzystaniem poni ższych wska źników i ankiet dla poszczególnych rodzajów emisji

64 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

W CELU PRZEKAZYWANIA INFORMACJI O PROGRAMIE NALE ŻY WYKORZYSTA Ć NAST ĘPUJ ĄCE WSKA ŹNIKI REALIZACJI PROGRAMU W CI ĄGU ROKU (W OKRESIE SPRAWOZDAWCZYM):

Odno śnie emisji punktowej: − liczba [szt.] i rodzaj wybudowanych nowych źródeł technologicznych, − liczba [szt.] i rodzaj wybudowanych nowych źródeł energetycznych, − liczba [szt.] i rodzaj obiektów energetycznych zmodernizowanych w celu poprawy sprawno ści cieplnej źródeł, zakres modernizacji [% ograniczenia emisji poszczególnych zanieczyszcze ń], − liczba [szt.] i rodzaj zainstalowanych, nowych urz ądze ń redukuj ących wielko ść emisji pyłu [% redukcji, emisji pyłu], − liczba [szt.] i rodzaj instalacji, z których wielkość emisji zanieczyszcze ń została zredukowana wskutek zastosowania najlepszych dost ępnych technik (BAT) [% redukcji emisji pyłu], − liczba podmiotów gospodarczych, dla których wydano nowe pozwolenia na emisj ę [szt.], − sumaryczna wielko ść emisji zanieczyszcze ń z nowo uruchomionych instalacji, w podziale na obszar miejski i pozamiejski [Mg/rok], − liczba skontrolowanych emitorów przemysłowych opalanych paliwem stałym (w ęgiel, drewno, koks) [szt.];

Odno śnie emisji powierzchniowej: − długo ść wybudowanych lub zmodernizowanych ciepłoci ągów [m], − ilo ść nowych w ęzłów cieplnych [szt.], − powierzchnia budynków (w podziale na nowo budowane i istniej ące) podł ączonych do miejskiej sieci ciepłowniczej [m 2], − długo ść wybudowanych gazoci ągów [m], − liczba nowych stacji redukcyjnych gazu [szt.], − liczba przył ączy gazowych podł ączonych dla celów grzewczych i bytowych [szt.], − powierzchnia nowych budynków i lokali mieszkalnych ogrzewanych ze źródeł ciepła opalanych paliwem gazowym [m 2], − liczba zlikwidowanych kotłowni, palenisk domowych opalanych paliwem stałym (węgiel, koks) [szt.], − powierzchnia oraz rodzaj obiektów (jednorodzinny, wielorodzinny, bloki) poddanych termomodernizacji (w tym wymiana stolarki okiennej) [m 2];

Odno śnie emisji liniowej: − długo ść dróg wybudowanych celem przeniesienia ruchu komunikacyjnego poza obszary miast lub ich centra [km], − liczba [szt.] i rodzaj zmian w organizacji ruchu komunikacyjnego zwi ększaj ących płynno ść ruchu (przebudowy dróg, skrzy żowa ń, wprowadzanie osobnych pasów dla komunikacji miejskiej, skrzy żowania wł ączone do systemu sterownia ruchem), − długo ść dróg poddanych modernizacji (naprawy, utwardzenia) [km], − długo ść wybudowanych ście żek rowerowych [m], − ilo ść [szt.] i rodzaj modernizacji dokonanych w taborze komunikacji miejskiej (np. wymiana taboru, wprowadzanie paliw niskoemisyjnych itp.).

Na podstawie przekazywanych sprawozda ń z realizacji działa ń naprawczych, a tak że w oparciu o wyniki pomiarów zanieczyszcze ń powietrza prowadzonych przez Wielkopolskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska, Marszałek Województwa Wielkopolskiego powinien dokonywa ć co 3 lata szczegółowej oceny wdro żenia Programu Ochrony Powietrza dla strefy

65 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej, która powinna sugerowa ć ewentualn ą korekt ę kierunków działa ń i poszczególnych zada ń. Ocena powinna by ć poparta wynikami modelowania matematycznego, jako metody wspomagaj ącej i uzupełniaj ącej techniki pomiarowe.

W CELU USYSTEMATYZOWANEGO PRZEKAZYWANIA INFORMACJI PONI ŻEJ ZAMIESZCZONO PROPOZYCJE ANKIET DLA POSZCZEGÓLNYCH RODZAJÓW EMISJI.

66 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Tabela 14 Ankieta sprawozdawcza dotycz ąca działa ń w zakresie ograniczania emisji powierzchniowej

W tym wymienione na źródła: [szt.]/powierzchnia użytkowa lokal [m 2] Długo ść Liczba Termomo- Miasto/ nowo Długo ść nowo zlikwidowanych dernizacje ilo ść Efekt Koszty Źródło Kod dzielnica lub poło żonych poło żonej sieci tradycyjnych budynków [szt.]/ ekologiczny [PLN] finansowania działania gmina/Adres gazoci ągów cieplnej [m] kotłów w ęglowych powierzchnia [Mg/rok] 2 glowe glowe gaz gaz [m] [szt.] olej lokali [m ] ę m. s. c. c. m. s. biomasa biomasa W retortowe retortowe elektryczne elektryczne Inne (jakie) Inne (jakie)

………….. ŁĄCZNIE

Tabela 15 Ankieta sprawozdawcza dotycz ąca działa ń w zakresie ograniczania emisji liniowej tych tych ę

wietlnej wietlnej ść ść ś nowo nowo nowo nowo ulic, na na ulic, ść ść ść [m] [m] ść [km] [km] [km] [km] [km] [km] [km] [szt.] [szt.] ulic obj ulic Adres Adres [PLN] [PLN] Koszty Koszty których których Długo Długo [Mg/rok] [Mg/rok] ograniczonego ograniczonego ść odcinków odcinków odcinków odcinków ek rowerowych rowerowych ek ą ż „zielone fale” fale” „zielone Długo Długo Długo Kod działania Kod działania wprowadzono wprowadzono autobusowych autobusowych utwardzonych utwardzonych Miasto/gmina/ Miasto/gmina/ wybudowanych wybudowanych wybudowanych Długo ródło finansowania finansowania ródło Efekt ekologiczny ekologiczny Efekt cie Wymieniony tabor tabor Wymieniony wyremontowanych wyremontowanych ś zmodernizowanych/ zmodernizowanych/ uruchomionych linii uruchomionych stref Ź Nr drogi/nazwa ulicy ulicy Nr drogi/nazwa sygnalizacji sygnalizacji Długo ruchu pojazdów [km] [km] pojazdów ruchu …………….. ŁĄCZNIE

Tabela 16 Ankieta sprawozdawcza dotycz ąca działa ń w zakresie ograniczania emisji punktowej

Filtry odpylaj ące W tym wymienione na źródła [szt.] Nazwa Efekt Miasto/ Likwidacja kotłów Wdro żenie Koszty Źródło Kod jednostki/ ekologiczny gmina węglowych [szt.] BAT [PLN] finansowania działania Adres Liczba Redukcja [Mg/rok] glowe glowe gaz gaz olej olej Msc Msc [szt.] [%] ę biomasa biomasa retortowe retortowe W elektryczne elektryczne Inne (jakie) Inne (jakie) …………….. ŁĄCZNIE

67 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Tabela 17 Ankieta sprawozdawcza w zakresie innych działa ń wynikaj ących z harmonogramów działa ń

Wykonanie działania w Miejscowo ść / Kod Opis realizacji w roku Wska źniki ilo ściowe dla Łączne koszty Źródło Opis działania roku sprawozdawczym Kod działania Gmina/Adres działania sprawozdawczym realizacji działania [PLN] finansowania [%] …………….

68 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

4.4. Weryfikacja skuteczno ści działa ń naprawczych okre ślonych w Programach Ochrony Powietrza

Przyj ęty schemat post ępowania niezb ędnego dla monitorowania post ępów wdra żania działa ń naprawczych umo żliwia wyznaczenie wska źników post ępu prac naprawczych oraz wyliczenie zmian w emisji gazów i pyłów. Konieczne jest jednak równie ż sprawdzenie jak działania naprawcze wpłyn ęły na st ęż enia badanych zanieczyszcze ń na obszarze strefy, dla której sporz ądzono Program Ochrony Powietrza. Nale ży wi ęc odpowiedzie ć na dwa istotne pytania: − jaki jest obecnie rozkład st ęż eń zanieczyszcze ń w strefie i czy s ą przekraczane warto ści dopuszczalne lub docelowe, − jaki byłby rozkład zanieczyszcze ń w strefie i czy byłyby przekraczane warto ści dopuszczalne lub docelowe w roku, którego dotyczył opracowany Program Ochrony Powietrza gdyby wszystkie działania naprawcze zostały wówczas zrealizowane.

Potrzeba odpowiedzi na pytanie pierwsze jest oczywista. Okre śla bowiem bieżą cy stan jako ści powietrza w strefie. Nie wyja śnia jednak, czy zaobserwowane zmiany st ęż eń s ą rezultatem zmian emisji czy warunków meteorologicznych. Z tego powodu nale ży wykona ć obliczenia modelowe dla dwóch wariantów: 1. Warunki meteorologiczne z roku, dla którego wykonywany był POP, nowa wyznaczona emisja – wyniki oblicze ń wska żą wpływ zmian emisji, a wi ęc wpływ realizacji zaproponowanych w POP działa ń naprawczych. 2. Aktualne warunki meteorologiczne (z roku poprzedzającego bie żą cy rok), nowa emisja – wyniki emisji, zweryfikowane wynikami pomiarów, pozwol ą oceni ć stan jako ści powietrza w roku poprzednim.

4.5. Analiza mo żliwo ści wdro żenia działa ń krótkoterminowych dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej

4.5.1. Podstawy prawne PDK

Potrzeba realizacji planów działa ń krótkoterminowych wynika z Ustawy Prawo Ochrony Środowiska i z Dyrektywy CAFE. Ustawa o zmianie ustawy Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw z dnia 13 kwietnia 2012 r. wprowadza takie zmiany w Ustawie PO Ś, które likwiduj ą istniej ące do tej pory rozbie żno ści pomi ędzy Dyrektyw ą CAFE, a t ą ustaw ą w zakresie PDK.

Według Dyrektywy CAFE

(19) Nale ży opracowa ć plany działania okre ślaj ące, jakie środki krótkoterminowe maj ą by ć zastosowane w przypadku zagro żenia przekroczenia jednego lub kilku progów alarmowych w celu obni żenia czasu jego trwania. W przypadku, gdy zagro żenie dotyczy, co najmniej jednej warto ści dopuszczalnej lub warto ści docelowej, pa ństwa członkowskie mog ą, w stosownych przypadkach, sporz ądzi ć plany działa ń krótkoterminowych. W odniesieniu do ozonu takie plany działa ń krótkoterminowych powinny uwzgl ędnia ć przepisy decyzji Komisji 2004/279/WE z dnia 19 marca 2004 r. dotycz ącej wskazówek do wprowadzania w życie dyrektywy 2002/3/WE Parlamentu Europejskiego i Rady odnosz ącej si ę do ozonu w otaczaj ącym powietrzu. 10) „próg alarmowy” oznacza poziom substancji w powietrzu, powy żej którego istnieje zagro żenie dla zdrowia całej ludno ści, wynikaj ące z krótkotrwałego nara żenia na działanie zanieczyszcze ń i w przypadku, którego pa ństwa członkowskie podejmuj ą natychmiastowe działania.

69 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Artykuł 19

Środki wymagane w przypadku przekroczenia progów informowania lub progów alarmowych W przypadku przekroczenia progu informowania lub któregokolwiek z progów alarmowych, okre ślonych w zał ączniku XII, pa ństwa członkowskie podejmuj ą odpowiednie kroki w celu informowania społecze ństwa za po średnictwem radia, telewizji, prasy lub Internetu . Pa ństwa członkowskie przekazuj ą Komisji wst ępne informacje dotycz ące zarejestrowanych poziomów i okresów, w których próg alarmowy lub próg informowania został przekroczony.

Artykuł 24

Plany działa ń krótkoterminowych 1. W przypadku, gdy w okre ślonej strefie lub aglomeracji istnieje zagro żenie, że poziomy zanieczyszcze ń w powietrzu przekrocz ą jeden lub kilka progów alarmowych, o których mowa w zał ączniku XII, pa ństwa członkowskie opracowuj ą plany okre ślaj ące krótkoterminowe działania, podejmowane w celu ograniczenia zagro żenia lub skrócenia czasu wyst ępowania przekroczenia. W przypadku, gdy to zagro żenie dotyczy, co najmniej jednej warto ści dopuszczalnej lub warto ści docelowej okre ślonej w zał ącznikach VII, XI i XIV, pa ństwa członkowskie mog ą w miar ę potrzeby sporz ądza ć plany działa ń krótkoterminowych. Jednak w razie zagro żenia zwi ązanego z przekroczeniem progu alarmowego ustalonego dla ozonu w zał ączniku XII sekcja B pa ństwa członkowskie opracowuj ą plany działa ń krótkoterminowych tylko w przypadku gdy uznaj ą, że istnieje znacz ąca mo żliwo ść ograniczenia zagro żenia, czasu jego wyst ępowania lub stopnia przekroczenia, przy uwzgl ędnieniu warunków geograficznych, klimatycznych i ekonomicznych. Opracowuj ąc plany działa ń krótkoterminowych, pa ństwa członkowskie bior ą pod uwag ę decyzj ę 2004/279/WE. L 152/10 PL Dziennik Urz ędowy Unii Europejskiej 11.6.2008 Plany działa ń krótkoterminowych, o których mowa w ust. 1, mog ą, w zale żno ści od indywidualnych przypadków, obejmowa ć skuteczne działania niezb ędne do kontrolowania i, w razie konieczno ści, ograniczania działalno ści, która przyczynia si ę do wyst ąpienia ryzyka przekroczenia warto ści dopuszczalnych lub docelowych, lub progów alarmowych. Plany te mog ą obejmowa ć środki w odniesieniu do ruchu drogowego, prac budowlanych, statków na kotwicy oraz wykorzystywania zakładów i produktów przemysłowych oraz ogrzewania domowego. W ramach tych planów mo żna również rozwa żać konkretne środki słu żą ce ochronie wra żliwych grup ludno ści, w tym dzieci. 3. Po sporz ądzeniu planu działa ń krótkoterminowych pa ństwa członkowskie udost ępniaj ą je i informuj ą odpowiednie organizacje, takie jak organizacje ochrony środowiska, organizacje konsumenckie oraz organizacje reprezentuj ące interesy wra żliwych grup ludno ści, inne wła ściwe instytucje zajmuj ące si ę ochron ą zdrowia i odpowiednie federacje przemysłowe, zarówno o wynikach swoich bada ń w zakresie wykonalno ści i zakresie poszczególnych planów działa ń krótkoterminowych, jak i informuj ą o ich wdro żeniu. 4. Komisja po raz pierwszy przed dniem 11 czerwca 2010 r., a nast ępnie w regularnych odst ępach, publikuje przykłady najlepszych praktyk sporządzania planów działa ń krótkoterminowych, w tym przykłady najlepszych praktyk z zakresu ochrony wra żliwych grup ludno ści, w tym dzieci.

Według znowelizowanej Ustawy PO Ś

Art. 92. ust. 1 PO Ś otrzymał brzmienie: W przypadku ryzyka wyst ąpienia w danej strefie przekroczenia poziomu alarmowego, dopuszczalnego lub docelowego substancji w powietrzu zarz ąd województwa , w terminie 15 miesi ęcy od dnia otrzymania informacji o tym ryzyku od wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska, opracowuje i przedstawia do zaopiniowania wła ściwym wójtom, burmistrzom lub prezydentom miast i starostom projekt uchwały w sprawie planu działa ń krótkoterminowych, w którym ustala si ę działania maj ące na celu: 1) zmniejszenie ryzyka wyst ąpienia takich przekrocze ń; 2) ograniczenie skutków i czasu trwania zaistniałych przekrocze ń.

70 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Wójt, burmistrz, prezydent miasta i starosta s ą obowi ązani do wydania opinii w terminie miesi ąca od dnia otrzymania projektu uchwały w sprawie planu działa ń krótkoterminowych, a nie wydanie opinii w tym terminie oznacza akceptacj ę projektu (art. 92 pkt 1a i 1b powy ższej ustawy).

Z kolei sejmik województwa, w terminie 18 miesi ęcy od dnia otrzymania informacji od wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska o ryzyku przekrocze ń, okre śla w drodze uchwały plan działa ń krótkoterminowych (art. 92 pkt 1 c powy ższej ustawy).

Plan działa ń krótkoterminowych zgodnie z Projektem Rozporz ądzenia Ministra Środowiska w sprawie szczegółowych wymaga ń, jakim powinny odpowiada ć programy ochrony powietrza oraz plany działa ń krótkoterminowych (z dnia 31.01.2012 r.) art. 10, powinien składa ć si ę z trzech cz ęś ci: 1. opisowej; 2. wyszczególniaj ącej obowi ązki i ograniczenia wynikaj ące z realizacji planów; 3. uzasadnienia zakresu okre ślonych i ocenionych zagadnie ń. oraz zawiera ć niezb ędne cz ęś ci zgodnie z art. 11i 12 ww. rozporz ądzenia.

Według wprowadzonych ww. ustaw ą zmian, plany takie maj ą są integraln ą cz ęś ci ą Programów ochrony powietrza. W my śl zmian w ustawie, sporz ądzaj ąc obecnie Program Ochrony Powietrza konieczne jest tak że przygotowanie PDK. Zmiany w ustawie nakładaj ą równie ż kary finansowe w przypadku niedotrzymania terminów przyjęcia planu.

Plan działa ń krótkoterminowych wymaga podj ęcia stosownej uchwały przez Sejmik Województwa.

Jednak art. 92 Ustawy o zmianie ustawy Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw, zakłada, że PDK wymagany b ędzie zawsze w przypadku ryzyka wyst ąpienia przekroczenia alarmowego, poziomu docelowego (dla arsenu, benzo(a)pirenu, kadmu, niklu, ozonu) lub dopuszczalnego poziomu (dla benzenu (C 6H6), tlenków azotu (NO 2, NO x), ditlenku siarki (SO 2), ołowiu (Pb), pyłu zawieszonego PM 10 i PM 2,5 , tlenku w ęgla (CO)). Zmiana ta nie b ędzie jednak zgodna z art. 24 dyrektywy CAFE, wg którego PDK w przypadkach przekroczenia poziomów docelowych lub dopuszczalnych mo że, ale nie musi by ć sporz ądzony, a obowi ązkowo PDK powinien by ć sporz ądzony zawsze wtedy, gdy „istnieje zagro żenie, że poziomy zanieczyszcze ń w powietrzu przekrocz ą jeden lub kilka progów alarmowych, o których mowa w zał ączniku XII” tj. dla NO 2, SO 2 i O3, z tym że dla ozonu (O 3) PDK wymagane jest tylko w przypadku mo żliwo ści znacz ącego ograniczenia zagro żenia, czasu jego wyst ępowania lub stopnia przekroczenia, przy uwzgl ędnieniu warunków geograficznych, klimatycznych i ekonomicznych.

Zakres Planu działa ń krótkoterminowych okre ślony jest w art. 10 i 11 Projektu Rozporz ądzenia Ministra Środowiska w sprawie szczegółowych wymaga ń jakim powinny odpowiada ć programy ochrony powietrza oraz plany działa ń krótkoterminowych (z dnia 31 stycznia 2012 r.).

Plany działa ń krótkoterminowych b ędą okre ślane dla substancji, których warto ści b ędą przekracza ć warto ści alarmowe, dopuszczalne i docelowe substancji w powietrzu. Obecnie w trakcie przygotowania jest nowelizacja rozporz ądzenia okre ślaj ąca warto ści normatywne dla poszczególnych substancji.

Zadaniem planu działa ń krótkoterminowych (PDK), w my śl art. 92 ust. 1 znowelizowanej Ustawy PO Ś, jest zmniejszenie ryzyka wyst ąpienia przekrocze ń st ęż eń zanieczyszcze ń oraz ograniczenie skutków i czasu trwania zaistniałych przekrocze ń. Plan działa ń krótkoterminowych ma by ć integraln ą cz ęś ci ą Programu Ochrony Powietrza i będzie si ę go okre śla ć dla tych substancji dla których okre ślany jest POP. Wynika z tego, i ż PDK dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej będzie musiał zosta ć opracowany dla pyłu PM 10 , w ci ągu 18 miesi ęcy od dnia wej ścia w życie Ustawy o zmianie ustawy – Prawo

71 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw z dnia 13 kwietnia 2012 r. (art.7, pkt 1), przy czym nie obowi ązuje jeszcze rozporz ądzenie okre ślaj ące zakres planu działa ń krótkoterminowych.

4.5.2. Organizacja systemu działa ń krótkoterminowych

Wszelkie działania krótkoterminowe b ędą zarz ądzane (inicjowane, kontrolowane i ko ńczone) przez Wojewódzki Zespół Zarz ądzania Kryzysowego, o którym mowa w art. 14 ust. 7 ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarz ądzaniu kryzysowym (Dz. U. Nr 89, poz. 590, z pó źn. zm.). Z kolei o wyst ąpieniu przekrocze ń normatywnych WZZK b ędzie informowane przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska. Ustawodawca przewidział funkcjonowanie systemu działa ń krótkoterminowych wył ącznie w oparciu o wyniki pomiarów. Oznacza to, że reakcja nast ępowa ć b ędzie po wyst ąpieniu zagro żenia lub w trakcie jego wyst ępowania. W pełni efektywny system działa ń krótkoterminowych powinien uwzgl ędnia ć prognoz ę przekrocze ń poziomów dopuszczalnych, alarmowych i docelowych. Dlatego nale żałoby poszerzy ć plan działa ń krótkoterminowych o opracowanie i wdro żenie systemu krótkoterminowych prognoz st ęż eń i uwzgl ędnianie rezultatów prognoz przy podejmowaniu decyzji . Proponowany moduł prognoz powinien pracowa ć w skali województwa i miast i uwzgl ędnia ć zarówno prognoz ę meteorologiczn ą jak i prognoz ę emisji. Organizacj ę proponowanego systemu przedstawiono na poni ższym rysunku.

72 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Rysunek 11 Plan działa ń krótkoterminowych

73 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

4.5.3. Plan działa ń krótkoterminowych dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej w zakresie pyłu PM 10

Aktualny stan prawny, tzn. brak rozporz ądzenia okre ślaj ącego zakres i zawarto ść Planów działa ń krótkoterminowych powoduje, i ż poni ższe propozycje s ą wst ępne i b ędą musiały by ć dostosowane do nowelizacji w prawie.

Analizuj ąc propozycje zmian w prawie mo żna zało żyć, i ż wdro żenie systemu działa ń krótkoterminowych powinno składa ć si ę z kilku etapów: 1. Uzgodnienie z administracj ą rz ądow ą (Wojewódzkie Centrum Zarz ądzania Kryzysowego), samorz ądow ą (marszałek województwa, prezydenci miast, wójtowie, burmistrzowie,), słu żbami miejskimi (stra ż miejska, zarz ąd dróg), słu żbami porz ądkowymi (policja, stra ż po żarna) zakresu odpowiedzialno ści przed i w trakcie realizacji działa ń krótkoterminowych oraz sposobu przepływu informacji. 2. Powiadomienie wytypowanych zakładów przemysłowych o mo żliwo ści wyst ąpienia sytuacji, w których b ędą zobowi ązani do ograniczenia produkcji. 3. Wdro żenie systemu informowania: − przygotowanie i uruchomienie stron internetowych; − przygotowanie komunikatów do radia, telewizji i prasy; − uzgodnienie trybu i formy ogłaszania komunikatów w radio, telewizji i w prasie. 4. Pełne wdro żenie do pracy operacyjnej systemu prognozowania st ęż eń zanieczyszcze ń. 5. Przeprowadzenie kampanii informacyjnej dla społeczeństwa o powstaniu planu działa ń krótkoterminowych, jego zakresie i sposobie informowania w ramach tego systemu. U świadomienie społecze ństwu, i ż podstawowym sposobem na ograniczenie przekrocze ń st ęż eń pyłu s ą świadome i odpowiedzialne działania obywateli w zakresie użytkowania własnych systemów cieplnych, samochodów.

Efektywny system działa ń krótkoterminowych powinien uwzgl ędnia ć prognoz ę przekrocze ń poziomów alarmowych, dopuszczalnych i docelowych stęż eń zanieczyszcze ń, dla których opracowywany jest PDK. Dlatego nale ży w pełni wdro żyć system krótkoterminowych prognoz st ęż eń, aby móc uwzgl ędnia ć rezultaty prognoz przy podejmowaniu decyzji. Tym bardziej, i ż ustawodawca przewidział uruchamianie działa ń krótkoterminowych ju ż w momencie, kiedy wyst ępuje mo żliwo ść wyst ąpienia przekroczenia st ęż eń alarmowych, dopuszczalnych b ądź docelowych zanieczyszcze ń. Ponadto system prognoz jest niezb ędny do okre ślenia obszaru i czasu trwania wysokich st ęż eń. Mo żliwo ść okre ślenia obszaru i czasu trwania, w jakich nale ży prowadzi ć działania krótkoterminowe pozwoli na ograniczenie ich zasi ęgu czasowego i przestrzennego, co pozwoli na zminimalizowanie uci ąż liwo ści tych działa ń dla obywateli oraz kosztów ponoszonych przez społecze ństwo i administracj ę.

Proponowany moduł prognoz powinien pracowa ć w skali województwa oraz wybranych miast i uwzgl ędnia ć zarówno prognoz ę meteorologiczn ą jak i prognoz ę emisji. Ponadto po uchwaleniu planu działa ń krótkoterminowych nale ży przeprowadzi ć w strefie kampani ę informacyjn ą dla społecze ństwa, na temat sposobu i zakresu działania tego planu.

Działania krótkoterminowe mo żna podzieli ć na 3 typy: 1. Działania informacyjne , podaj ące zalecenia, co do zachowa ń sprzyjaj ących obni żaniu emisji pyłu zawieszonego PM 10 ; działania te powinny by ć podejmowane ju ż w przypadku przekroczenia progu warto ści dopuszczalnych; 2. Działania dora źne – konkretne działania podejmowane w okresach podwyższonych st ęż eń, a dotycz ące głównie zachowa ń ludno ści, np. promocja przemieszczania si ę komunikacj ą miejsk ą czy zakaz u żywania spalinowego sprz ętu ogrodniczego itp.

74 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

3. Działania bezpo średnie – działania kategoryczne, podejmowane przy współpracy z Centrum Zarz ądzania Kryzysowego, a maj ące na celu sterownie emisj ą, wynikaj ące z punktu 1 i 2 ust. 2 art. 92 Ustawy Prawo Ochrony Środowiska.

Do działa ń informacyjnych mo żna zaliczy ć:

− informowanie społecze ństwa o przekroczeniach dopuszczalnych st ęż eń PM 10 o okresie uśredniania 24 godziny, − zalecenia do korzystania z komunikacji miejskiej lub korzystania z roweru zamiast samochodów osobowych, − zalecenia co do omijania obszarów z podwy ższonymi st ęż eniami, − zalecenia do pozostawania w domu dla osób starszych, dzieci i osób z chorobami układu oddechowego.

Do działa ń dora źnych mo żna zaliczy ć: − zalecenia do korzystania z komunikacji miejskiej lub korzystania z roweru zamiast samochodów osobowych, − nakaz sprz ątania ulic na mokro, − zakaz u żywania spalinowego sprz ętu ogrodniczego, − zalecenia dotycz ące ilo ści osób w samochodach osobowych (wi ęcej ni ż jedna osoba), − wprowadzenie kierowania ruchem przez Policj ę, w celu upłynnienia ruchu.

Do działa ń bezpo średnich mo żna zaliczy ć: − zamkni ęcie ulic dla ruchu ci ęż arowego i wyznaczenie objazdów, − nakaz korzystania z komunikacji miejskiej – w danym dniu komunikacja powinna by ć bezpłatna (po uzgodnieniu z organem odpowiedzialnym za finansowanie komunikacji miejskiej), − zakaz u żywania spalinowego sprz ętu ogrodniczego, − zakaz ruchu w obszarach wyst ąpienia ponadnormatywnych st ęż eń w mie ście – konieczno ść wyznaczenia objazdów, − nakaz ograniczenia produkcji w zakładach emituj ących zanieczyszczenie, którego st ęż enia przekraczaj ą warto ści alarmowe.

Działania informacyjne i dora źne mo żna i nale ży wprowadza ć na terenie całej strefy, w której wyst ąpiły przekroczenia warto ści dopuszczalnych (krótkoterminowych, tj. 1 lub 24 godzinnych) lub alarmowych substancji w powietrzu. Natomiast zasi ęg działa ń bezpo średnich nale ży ogranicza ć do tych obszarów w strefie, w których wyst ąpiły stany alarmowe. W ramach działa ń bezpo średnich nale ży przygotowa ć niezb ędne informacje ostrzegaj ące o niebezpiecze ństwie nara żenia zdrowia ludno ści, ze szczególnym uwzgl ędnieniem grup wra żliwych. Osoby starsze, dzieci oraz chorzy cierpi ący na choroby układu oddechowego nie powinni przebywa ć poza pomieszczeniami zamkni ętymi. Działania bezpo średnie nios ą za sob ą powa żne skutki finansowe tak dla osób prawnych jaki i fizycznych, wi ęc ich wdro żenie i zasi ęg musz ą by ć uzasadnione.

W zwi ązku z mo żliwo ści ą wyst ąpienia przekroczenia warto ści dopuszczalnych lub alarmowych pyłu PM 10 w powietrzu w strefie gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej prezydent lub burmistrzowie miast powinni zosta ć zobligowany do: − przygotowania list zakładów przemysłowych, które w razie nadmiernego zanieczyszczenia powietrza b ędą zobowi ązane do ograniczenia produkcji, − powiadomienia wybranych zakładów o mo żliwych restrykcjach, − przekazania listy tych zakładów Wojewodzie, − przygotowania wraz z lokalnymi słu żbami porz ądkowymi planów organizacji ruchu drogowego zawieraj ących objazdy najbardziej ruchliwych dróg w mie ście, − przekazania planów organizacji ruchu drogowego Wojewodzie.

75 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Wojewoda Wielkopolski powinien przygotowa ć odpowiedni ą stron ę internetow ą, na której będą zamieszczane pisemne komunikaty alarmowe w przypadku wyst ąpienia w poszczególnych powiatach ryzyka przekrocze ń poziomów alarmowych zanieczyszcze ń w powietrzu oraz komunikaty ostrzegawcze w przypadku wyst ąpienia ryzyka przekrocze ń poziomów dopuszczalnych zanieczyszcze ń. Informacje o istnieniu takiej strony musz ą trafi ć do wszystkich powiatów, gmin i miast na terenie województwa.

Obowi ązki poszczególnych organów:

Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska: − na bie żą co monitoruje sytuacj ę zanieczyszcze ń powietrza w województwie, − niezwłoczne powiadamia Marszałka Województwa Wielkopolskiego oraz Wojewod ę Wielkopolskiego – Wojewódzkie Centrum Zarz ądzania Kryzysowego o wyst ąpieniu lub ryzyku wyst ąpienia przekrocze ń warto ści alarmowych, dopuszczalnych lub docelowych substancji w powietrzu oraz okre śla obszar, którego to powiadomienie dotyczy – nazwa strefy i konkretny obszar w strefie, − niezwłoczne powiadamia Marszałka Województwa Wielkopolskiego oraz Wojewod ę Wielkopolskiego o spadku st ęż eń zanieczyszcze ń poni żej progu alarmowego lub poni żej warto ści dopuszczalnej.

Wojewódzkie Centrum Zarz ądzania Kryzysowego po uzyskaniu informacji od Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska: − niezwłocznie powiadamia starost ę (tów) powiatu, burmistrza lub prezydenta miasta, w którym wyst ąpiło przekroczenie o zaistniałej sytuacji, − niezwłocznie zamieszcza powiadomienie o przekroczeniu oraz o zaleceniach dla ludno ści na stronie internetowej województwa wielkopolskiego, − niezwłocznie wysyła powiadomienie o przekroczeniu oraz o zaleceniach dla ludno ści do lokalnego radia i telewizji, − niezwłocznie powiadamia starost ę (tów) powiatu, w którym wyst ąpiło przekroczenie o spadku st ęż eń zanieczyszcze ń poni żej progu alarmowego lub poni żej warto ści dopuszczalnej, − niezwłocznie zamieszcza powiadomienie o spadku st ęż eń zanieczyszcze ń poni żej progu alarmowego lub poni żej warto ści dopuszczalnej, − niezwłocznie wysyła powiadomienie o spadku st ęż eń zanieczyszcze ń poni żej progu alarmowego lub poni żej warto ści dopuszczalnej.

Wojewoda Wielkopolski (słu żby zarz ądzania kryzysowego): − w przypadku zaistnienia konieczno ści wprowadzenia działa ń bezpo średnich powiadamia odpowiednie słu żby lokalne (z obszaru gdzie wyst ąpiły przekroczenia): Policj ę, Stra ż Po żarn ą, Stra ż Miejsk ą o zaistniałej sytuacji i koniecznych działaniach, które nale ży podj ąć , − koordynuje wdra żanie działa ń bezpo średnich i wspomaga słu żby lokalne, − po informacji od Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska odwołuje „stan alarmowy” i działania bezpo średnie.

Prezydent lub burmistrz miasta, je żeli na terenie miasta wyst ąpiło st ęż enia alarmowe substancji: − niezwłocznie powiadamia szpitale, szkoły, przedszkola i żłobki znajduj ące si ę na terenie zagrożonym o stanie alarmowym, − niezwłocznie zamieszcza powiadomienie o stanie alarmowym oraz o zaleceniach dla ludno ści na stronie internetowej powiatu/miasta, − wspomaga słu żby lokalne w prowadzonych działaniach bezpo średnich.

76 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Ogłoszenie na stronie internetowej oraz w radio i telewizji lokalnej powinno zawiera ć: − termin wyst ąpienia przekroczenia st ęż eń dopuszczalnych lub alarmowych, − okre ślenie substancji zanieczyszczaj ącej, − okre ślenie jakiego obszaru dotyczy ogłoszenie, − okre ślenie przewidywanego okresu wyst ępowania przekrocze ń, − zalecenia i zarz ądzenia dla ludno ści.

Sposób zachowania si ę obywateli w przypadku wyst ąpienia przekrocze ń st ęż eń dopuszczalnych substancji w powietrzu lub warto ści alarmowych substancji: − stosowa ć si ę do zalece ń i nakazów organów samorz ądowych oraz instytucji porz ądkowych, − stara ć si ę nie przebywa ć na powietrzu oraz nie wietrzy ć mieszka ń, w obszarach, gdzie wyst ępuj ą nadmierne st ęż enia, − dzieci przedszkolne i żłobkowe nie powinny by ć wyprowadzane na spacer w dniach i na terenach, gdzie wyst ępuj ą nadmierne st ęż enia zanieczyszcze ń, − w miar ę mo żliwo ści nale ży ograniczy ć własn ą emisj ę zanieczyszcze ń, poprzez: • zaniechanie korzystania z samochodów osobowych, • ograniczenie spalania w ęgla w piecach, • nie palenie ognisk w ogrodach, • nie u żywanie grilli, • nie u żywanie kosiarek spalinowych.

4.5.4. Lista działa ń krótkoterminowych

1. W odniesieniu do emisji powierzchniowej a) zakaz palenia w kominkach; b) ogrzewanie mieszka ń paliwem lepszej jako ści; c) egzekwowanie zakazu spalania odpadów w paleniskach domowych; 2. W odniesieniu do komunikacji a) korzystanie z transportu miejskiego zamiast indywidualnego; b) czyszczenie ulic metod ą na mokro; c) upłynnienie ruchu; d) ograniczenie pylenia wtórnego z ulic; 3. W odniesieniu do emisji niezorganizowanej a) zakaz u żywania sprz ętu spalinowego i grilli b) całkowity zakaz palenia odpadów biogennych (li ści, gał ęzi, trawy); 4. W odniesieniu do emisji punktowej a) ograniczenie produkcji w zakładach przemysłowych; 5. Działania informacyjne a) zalecenia: nale ży pozosta ć w domu; nale ży unika ć obszarów występowania wysokich st ęż eń pyłu; nale ży ograniczy ć wysiłek fizyczny na otwartej przestrzeni; nale ży ograniczy ć wietrzenie mieszka ń; b) ograniczenie przebywania dzieci i osób starszych oraz chorych na astm ę i alergie na otwartej przestrzeni; c) wzmo żenie czujno ści słu żb ratowniczych (pogotowia ratunkowego, oddziałów ratunkowych).

77 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

5. Uzasadnienie zakresu okre ślonych i ocenionych zagadnie ń 5.1. Uwarunkowania wynikaj ące z dokumentów, planów i programów krajowych, wojewódzkich oraz miejscowych

Program Ochrony Powietrza jest jednym z elementów polityki ekologicznej danego obszaru, tak, wi ęc zaproponowane w nim działania musz ą by ć zintegrowane z istniej ącymi krajowymi, wojewódzkimi i lokalnymi planami, programami, strategiami. Program powinien wpisywa ć si ę w realizacj ę celów makroskalowych oraz celów regionalnych i lokalnych. Konieczne jest przy tym uwzgl ędnienie uwarunkowa ń gospodarczych, ekonomicznych i społecznych. Na stan aerosanitarny danego obszaru (tworzenie si ę lokalnych obszarów przekrocze ń) oddziałuje nie tylko emisja zanieczyszcze ń, ale równie ż sposób zagospodarowania przestrzennego obszaru, pokrycie terenu, lokalne mo żliwo ści przewietrzania itp. Natomiast mo żliwo ści zmian w wielko ści i rodzaju emisji (np. z indywidualnych palenisk domowych, czy z komunikacji) s ą silnie uzale żnione od istniej ących zapisów w strategii rozwoju miasta (powiatu), w planach zagospodarowania przestrzennego, a tak że od planów rozwoju komunikacji, mo żliwo ści rozwoju sieci energetycznych, czy gazowych, od rodzaju i skali planowanych inwestycji oraz mo żliwo ści finansowych władz lokalnych i podmiotów gospodarczych. W ramach tworzenia Aktualizacji Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko- wrzesi ńskiej przeanalizowano poni ższe dokumenty krajowe, wojewódzkie i miejscowe. Przedstawiono te informacje z poszczególnych dokumentów i planów, które s ą znacz ące dla wniosków zawartych w opracowaniu.

5.1.1. Uwarunkowania zewn ętrzne wynikaj ące z polityki ekologicznej pa ństwa

Główn ą zasad ą polityki ekologicznej pa ństwa polskiego jest przyj ęta w Konstytucji RP zasada zrównowa żonego rozwoju, której podstawowym zało żeniem jest takie prowadzenie działa ń we wszystkich dziedzinach gospodarki i życia społecznego, aby zachowa ć zasoby i walory środowiska w jak najlepszym stanie, przy jednoczesnym zachowaniu trwało ści funkcjonowania procesów przyrodniczych oraz naturalnej ró żnorodno ści biologicznej.

Zaktualizowana Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju opracowana przez Rz ądowe Centrum Studiów Strategicznych (Warszawa, pa ździernik 2005 r.) jest aktualizacj ą „Koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju” wykonanej przez Rz ądowe Centrum Studiów Strategicznych pod kierunkiem prof. Jerzego Kołodziejskiego, przyj ętej w dniu 5.X.1999 r. przez Rad ę Ministrów oraz w dniu 17.XI.2000 r. przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej (M.P. Nr 26, poz.432). Koncepcja jest podstawowym dokumentem okre ślaj ącym polityk ę przestrzennego zagospodarowania pa ństwa, w perspektywie najbli ższych 20 lat (w horyzoncie 2025 r.). Okre śla wymagania z zakresu ochrony środowiska i zabytków, z uwzgl ędnieniem obszarów podlegaj ących ochronie.

Narodowa Strategia Spójno ści 2007-2013 okre śla priorytety, obszary i system wdra żania funduszy unijnych – Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójno ści na lata 2007-2013. Cel strategiczny NSS to zapewnienie warunków do wzrostu konkurencyjno ści gospodarki. Jego realizacja odbywa si ę poprzez Programy Operacyjne (zarz ądzane przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego) oraz 16 Regionalnych Programów Operacyjnych (zarz ądzanych przez zarz ądy województw). Celem Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko jest wzrost atrakcyjno ści inwestycyjnej regionów Polski poprzez rozwój infrastruktury przy uwzgl ędnianiu zasad ochrony środowiska, zdrowia społecze ństwa, zachowania to żsamo ści kulturowej i rozwoju spójno ści terytorialnej. W programie tym okre ślono 14 osi priorytetowych:

78 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

− Gospodarka wodno-ściekowa; − Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi; − Przedsi ęwzi ęcia dostosowuj ące przedsi ębiorstwa do wymogów ochrony środowiska; − Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych; − Transeuropejskie sieci transportowe; − Transport przyjazny środowisku; − Bezpiecze ństwo transportu i krajowe sieci transportowe; − Infrastruktura drogowa w Polsce wschodniej; − Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku; − Bezpiecze ństwo energetyczne; − Kultura i dziedzictwo kulturowe; − Bezpiecze ństwo zdrowotne i poprawa efektywno ści systemu ochrony zdrowia; − Pomoc techniczna dla wsparcia procesu zarz ądzania programem upowszechniania wiedzy na temat wsparcia ze środków UE; Pomoc techniczna dla wsparcia zdolno ści instytucjonalnych w instytucjach uczestnicz ących we wdra żaniu priorytetów współfinansowania z funduszu spójno ści.

Istotne znaczenie dla działa ń na rzecz ochrony powietrza maj ą dokumenty strategiczne zatwierdzone przez Rad ę Ministrów i Sejm Rzeczypospolitej Polskiej:

II Polityka ekologiczna pa ństwa (przyj ęta przez RM 13.06.2000 r., a przez Sejm 23.08.2001r.). Podstawowym celem nowej polityki ekologicznej pa ństwa jest zapewnienie bezpiecze ństwa ekologicznego kraju (mieszka ńców, infrastruktury społecznej i zasobów przyrodniczych), przy zało żeniu, że strategia zrównowa żonego rozwoju Polski pozwoli na wdra żanie takiego modelu tego rozwoju, który zapewni na tyle skuteczn ą regulacj ę i reglamentacj ę korzystania ze środowiska, aby rodzaj i skala tego korzystania realizowane przez wszystkich u żytkowników nie stwarzały zagro żenia dla jako ści i trwało ści przyrodniczych zasobów. Cele polityki ekologicznej: 1) W sferze racjonalnego u żytkowania zasobów naturalnych: − Racjonalizacja użytkowania wody; − Zmniejszenie materiałochłonno ści i odpadowo ści produkcji; − Zmniejszenie energochłonno ści gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych; − Ochrona gleb; − Wzbogacanie i racjonalna eksploatacja zasobów le śnych; − Ochrona zasobów kopalin. 2) W zakresie jako ści środowiska: − Gospodarowanie odpadami; − Stosunki wodne i jako ść wód; − Jako ść powietrza. Zmiany klimatu; − Stres miejski. Hałas i promieniowanie; − Bezpiecze ństwo chemiczne i biologiczne; − Nadzwyczajne zagro żenia środowiska; − Ró żnorodno ść biologiczna i krajobrazowa.

Cechami charakterystycznymi nowej polityki w zakresie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniami s ą: − zwi ększenie liczby zanieczyszcze ń obj ętych przeciwdziałaniem maj ącym zmniejszy ć lub ograniczy ć ich emisj ę i niekorzystne oddziaływanie na środowisko (do głównych nale żą substancje bezpo średnio zagra żaj ące życiu i zdrowiu ludzi, takie jak metale ci ęż kie i trwałe zanieczyszczenia organiczne, substancje degraduj ące środowisko i po średnio wpływaj ące na zdrowie i warunki życia, takie jak dwutlenek siarki, tlenki azotu, amoniak, lotne zwi ązki organiczne i ozon przyziemny, substancje wpływaj ące na zmiany klimatyczne, takie jak dwutlenek w ęgla, metan, podtlenek azotu, HFCs,

79 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

SF 6, PFCs, a tak że substancje niszcz ące warstw ę ozonow ą, kontrolowane przez Protokół Montrealski); − konsekwentne przechodzenie na likwidacj ę zanieczyszcze ń u źródła, poprzez zmiany no śników energii (ze szczególnym uwzgl ędnieniem źródeł energii odnawialnej), stosowanie czystszych surowców i technologii (zgodnie z zasad ą korzystania z najlepszych dost ępnych technik i dost ępnych metod) oraz minimalizacj ę zu życia energii i surowców; − coraz szersze normowanie emisji w przemy śle, energetyce i transporcie; − coraz szersze wprowadzanie norm produktowych, ograniczaj ących emisj ę do powietrza zanieczyszcze ń w rezultacie pełnego cyklu życia produktów i wyrobów - od wydobycia surowców, poprzez ich przetwarzanie, wytwarzanie nowych produktów i wyrobów oraz ich u żytkowanie, a ż do przej ścia w form ę odpadów.

Polityka ekologiczna pa ństwa w latach 2009-2012 z perspektyw ą do roku 2016 1 jest dokumentem strategicznym, który przez okre ślenie celów i priorytetów ekologicznych wskazuje kierunek działa ń koniecznych dla zapewnienia wła ściwej ochrony środowisku naturalnemu.

Wśród priorytetów polityki ekologicznej znajduj ą si ę nast ępuj ące działania:

− wspieranie platform technologicznych i ekoinnowacyjno ści w ochronie środowiska, − przywrócenie podstawowej roli miejscowym planom zagospodarowania przestrzennego, jako podstawy lokalizacji inwestycji, − zwi ększenie retencji wody, − opracowanie krajowej strategii ochrony gleb, − promocja wykorzystania metanu z pokładu w ęgla, − ochrona atmosfery, − ochrona wód, − gospodarka odpadami, − modernizacja systemu energetycznego.

Polityka ekologiczna pa ństwa podejmuje wyzwania, w tym dotycz ące:

1. realizacji zało żeń dyrektywy unijnej CAFE, dotycz ącej ograniczenia emisji pyłów i o konieczno ści redukcji o 75 % ładunku azotu i fosforu w oczyszczanych ściekach komunalnych, 2. sporz ądzania map akustycznych dla wszystkich miast powy żej 100 tysi ęcy mieszka ńców i opracowania planów walki z hałasem, 3. prac nad dokumentem dotycz ącym nadzoru nad chemikaliami dopuszczonymi na rynek, czyli o wdra żaniu rozporz ądzenia REACH. Cele średniookresowe wyznaczone w zakresie ochrony powietrza do 2016 r.:

Głównym zadaniem jest d ąż enie do spełnienia przez RP zobowi ąza ń wynikaj ących z Traktatu Akcesyjnego oraz z dwóch dyrektyw unijnych: Dyrektywy LCP, z której wynika, że limity emisji z du żych źródeł energii, o mocy powy żej 50 MWc, w 2010 r. maj ą wynie ść dla SO 2 - 426 tys., dla NO x - 251 tys. ton, a dla roku 2012 dla SO 2 - 358 tys. ton, dla NO x - 239 tys. ton oraz Dyrektywy CAFE, dotycz ące pyłu drobnego o granulacji 10 mikrometrów (PM 10 ) oraz 2,5 mikrometra (PM 2,5 ). Do roku 2016 zakłada si ę tak że całkowit ą likwidacj ę emisji substancji niszcz ących warstw ę ozonow ą przez wycofanie ich z obrotu i stosowania na terytorium Polski.

1 Dokument rz ądowy

80 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Kierunki działa ń w latach 2009-2012 − dalsza redukcja emisji SO 2, NOx i pyłu drobnego z procesów wytwarzania energii; zadanie to jest szczególnie trudne dlatego, że struktura przemysłu energetycznego Polski jest głównie oparta na spalaniu w ęgla i nie mo żna jej zmieni ć w ci ągu kilku lat, − mo żliwie szybkie uchwalenie nowej polityki energetycznej Polski do 2030 r., w której zawarte będą mechanizmy stymuluj ące zarówno oszcz ędno ść energii, jak i promuj ące rozwój odnawialnych źródeł energii; te dwie metody bowiem w najbardziej radykalny sposób zmniejszaj ą emisj ę wszelkich zanieczyszcze ń do środowiska, jak te ż s ą efektywne kosztowo i akceptowane społecznie; Polska zobowi ązała si ę do tego, aby udział odnawialnych źródeł energii w 2010 r. wynosił nie mniej ni ż 7,5%, a w 2020 r. - 14% (wg Komisji Europejskiej udział powinien by ć nie mniejszy ni ż 15%); tylko przez szerok ą promocj ę korzystania z tych źródeł, wraz z zach ętami ekonomicznymi i organizacyjnymi Polska mo że wypełni ć te cele, − modernizacja systemu energetycznego, która musi by ć podj ęta jak najszybciej nie tylko ze wzgl ędu na ochron ę środowiska, ale przede wszystkim ze wzgl ędu na zapewnienie dostaw energii elektrycznej; decyzje o modernizacji bloków energetycznych i całych elektrowni powinny zapada ć przed rokiem 2010 ze wzgl ędu na długi okres realizacji inwestycji w tym sektorze; mo że tak si ę sta ć jedynie przez szybk ą prywatyzacj ę sektora energetycznego i zwi ązanym z ni ą znacznym dopływem kapitału inwestycyjnego, − podj ęcie działa ń zwi ązanych z gazyfikacj ą w ęgla (w tym tak że z gazyfikacj ą podziemn ą) oraz z technik ą podziemnego składowania dwutlenku w ęgla; dopiero dzi ęki uruchomieniu pełnego pakietu ww. działa ń mo żna liczy ć na wypełnienie przez Polsk ę zobowi ąza ń wynikaj ących z ww. dyrektyw, − opracowanie i wdro żenie przez wła ściwych marszałków województw programów naprawczych w 161 strefach miejskich, w których notuje si ę przekroczenia standardów dla pyłu drobnego PM 10 i PM 2,5 zawartych w Dyrektywie CAFE. Za programy te, polegaj ące głównie na eliminacji niskich źródeł emisji oraz zmniejszenia emisji pyłu ze środków transportu, odpowiedzialne s ą władze samorz ądowe.

10 listopada 2009 r. Rada Ministrów przyj ęła uchwał ę w sprawie Polityki Energetycznej Polski do roku 2030 , która zast ąpiła dotychczasow ą Polityk ę Energetyczn ą Polski do roku 2025. Jest to dokument, który zawiera pakiet działa ń, maj ących na celu zapewnienie bezpiecze ństwa energetycznego, konkurencyjno ści gospodarki, jej efektywno ści energetycznej oraz ochrony środowiska. Za najistotniejsze zasady polityki energetycznej uwa ża si ę: zasad ę harmonijnego gospodarowania energi ą w warunkach społecznej gospodarki rynkowej, pełn ą integracj ę polskiej energetyki z europejsk ą i światow ą, wypełnianie zobowi ąza ń traktatowych Polski, zasad ę rynku konkurencyjnego z niezb ędn ą administracyjn ą regulacj ą w obszarach, w których mechanizmy rynkowe nie działaj ą oraz wspomaganie rozwoju Odnawialnych Źródeł Energii (OZE).

W nowej Polityce Energetycznej Polski do 2030 roku wskazano podstawowe kierunki polskiej polityki energetycznej, opisuj ąc je, jako nast ępuj ące priorytety: − poprawa efektywno ści energetycznej, − wzrost bezpiecze ństwa dostaw paliw i energii, − dywersyfikacja struktury wytwarzania energii elektrycznej poprzez wprowadzenie energetyki jądrowej, − rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym biopaliw, − rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii, − ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko.

Głównym celem polityki energetycznej w obszarze wytwarzania i przesyłania energii elektrycznej oraz ciepła jest zapewnienie ci ągłego pokrycia zapotrzebowania na energi ę przy uwzgl ędnieniu maksymalnego mo żliwego wykorzystania krajowych zasobów oraz przyjaznych środowisku technologii. W zakresie ograniczenia oddziaływania energetyki na środowisko nowa polityka energetyczne identyfikuje główne celami jako:

81 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

− ograniczenie emisji CO 2 do 2020 roku przy zachowaniu wysokiego poziomu bezpiecze ństwa energetycznego, − ograniczenie emisji SO 2 i NO x oraz pyłów (w tym PM 10 i PM 2,5 ) do poziomów wynikaj ących z obecnych i projektowanych regulacji unijnych, − ograniczanie negatywnego oddziaływania energetyki na stan wód powierzchniowych i podziemnych, − minimalizacja składowania odpadów poprzez jak najszersze wykorzystanie ich w gospodarce, − zmiana struktury wytwarzania energii w kierunku technologii niskoemisyjnych.

Strategia rozwoju energetyki odnawialnej (przyj ęta przez RM 5.09.2000 r., a przez Sejm 23.08.2001 r.) zakłada wzrost udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie paliwowo- energetycznym kraju do 7,5% w 2010 r. i do 14% w 2020 r. w strukturze zu życia no śników pierwotnych.

Krajowy Program Zwi ększania Lesisto ści Aktualizacja 2003 r ., Warszawa, maj 2003 r. jest modyfikacj ą KPZL, przyj ętego przez Rad ę Ministrów RP w dniu 23.06.1995 r. Jest to dokument strategiczny, b ędący instrumentem polityki le śnej w zakresie kształtowania przestrzeni przyrodniczej kraju. Jego głównym celem jest stworzenie warunków do zwi ększenia lesisto ści Polski do 30% w r. 2020 i 33% w 2050 r., zapewnienie optymalnego przestrzenno-czasowego rozmieszczenia zalesie ń oraz ustalenie priorytetów ekologicznych i gospodarczych oraz preferencji zalesieniowych gmin. Dokument ten zawiera ogólne wytyczne sporz ądzania regionalnych planów przestrzennego zagospodarowania w dziedzinie zwi ększania lesisto ści.

Strategia Rozwoju Transportu na lata 2007-2013 (projekt) ukierunkowuje działania na zapewnienie sprawnych poł ącze ń transportowych dla intensyfikacji wymiany handlowej w ramach europejskiego rynku, popraw ę dost ępno ści głównych aglomeracji miejskich kraju, wspomaganie rozwoju regionów, popraw ę bezpiecze ństwa w transporcie, redukowanie niekorzystnych oddziaływa ń transportu na środowisko.

5.1.2. Uwarunkowania zewn ętrzne wynikaj ące z polityki ekologicznej województwa wielkopolskiego

Strategia Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do 2020 roku została przyj ęta przez Sejmik Województwa Wielkopolskiego dnia 19.12.2005r. Cel generalny Strategii brzmi: „Poprawa jako ści przestrzeni województwa, systemu edukacji, rynku pracy, gospodarki oraz sfery społecznej skutkuj ąca wzrostem poziomu życia mieszka ńców”. Cele operacyjne zbie żne z celami Programu Ochrony Powietrza to: 1. Poprawa stanu środowiska i racjonalne gospodarowanie zasobami przyrodniczymi, realizowany m.in. poprzez: − Wspieranie działa ń zwi ększaj ących odporno ść środowiska; − Likwidacj ę miejsc szczególnego zagro żenia - "Gor ących punktów"; − Popraw ę stanu, zwi ększanie zasobów le śnych i ich produktywno ści; − Porz ądkowanie gospodarki odpadami; − Promocj ę racjonalnego u żytkowania surowców, w tym wody; − Upowszechnianie edukacji ekologicznej; − Ograniczanie emisji substancji do atmosfery; − Przeciwdziałanie erozji gleb oraz zanieczyszczania gruntu; − Zwi ększanie zakresu i form ochrony oraz poprawa stanu przyrody; − Upowszechnianie stosowania norm ochrony środowiska w gospodarce; − Usuwanie negatywnych skutków eksploatacji surowców; − Zwi ększanie udziału „energii czystej” w bilansie energetycznym, szczególnie poprzez eksploatacj ę źródeł termalnych.

82 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

2. Wzrost spójno ści komunikacyjnej oraz powi ąza ń z otoczeniem, realizowany m.in. poprzez: − Inwestycje w infrastruktur ę korytarzy transportowych – infrastruktur ę drogow ą, kolejow ą, wraz z infrastruktur ą ułatwiaj ącą inwestowanie; − Inwestycje w sieci przesyłowe energii i paliw; − Zwi ększanie ró żnorodno ści form transportu; − Promocj ę komunikacji zbiorowej; − Rozwój transportu śródl ądowego. 3. Poprawa warunków mieszkaniowych, realizowany m.in. poprzez: − Przygotowywanie odpowiednich terenów pod budownictwo mieszkaniowe; − Rewitalizacj ę dzielnic mieszkaniowych wraz z popraw ą ogólnodost ępnej infrastruktury usług i wypoczynku.

Program Ochrony Środowiska Województwa Wielkopolskiego na lata 2008 – 2011 z perspektyw ą na lata 2012 – 2019. Celem strategicznym polityki ekologicznej województwa wielkopolskiego do 2019 roku jest zapewnienie bezpiecze ństwa ekologicznego województwa (mieszka ńców, zasobów przyrodniczych i infrastruktury społecznej) oraz harmonizacja rozwoju gospodarczego i społecznego z ochron ą walorów środowiskowych. Celowi temu podporz ądkowane s ą cele szczegółowe, których realizacja b ędzie miała miejsce poprzez przypisane im kierunki działa ń. Cele szczegółowe zostały uj ęte w trzech blokach tematycznych, tj.: − ochrona zasobów naturalnych, − poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego, − działania systemowe. Cele do 2019 roku, zbie żne z celami Programu Ochrony Powietrza 1. Zwi ększanie lesisto ści województwa oraz prowadzenie zrównowa żonej gospodarki le śnej 2. Spełnienie wymaga ń prawnych w zakresie jako ści powietrza oraz standardów emisyjnych z instalacji, wymaganych przepisami prawa, poprzez nast ępuj ące kierunki: − Wdra żanie programów ochrony powietrza. − Wzmocnienie systemu monitoringu powietrza. − Ograniczenie niskiej emisji ze źródeł komunalnych, w tym eliminowanie węgla jako paliwa w lokalnych kotłowniach i gospodarstwach domowych i zast ępowanie go innymi, bardziej ekologicznymi no śnikami ciepła, w tym odnawialnych źródeł energii (np. wody geotermalne, energia słoneczna, energia wiatrowa, energia biomasy z lokalnych źródeł). − Termomodernizacja budynków u żyteczno ści publicznej i budynków mieszkalnych. − Wprowadzanie zintegrowanej gospodarki energetycznej w miastach poprzez wykorzystanie do celów komunalnych ciepła odpadowego z elektrociepłowni i kotłowni zakładowych. − Zwi ększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii. − Modernizacja układów technologicznych ciepłowni i elektrociepłowni, w tym wprowadzanie nowoczesnych technik spalania, instalowanie urz ądze ń do redukcji zanieczyszcze ń powstałych w procesie spalania, a tak że poprawa sprawno ści obecnie funkcjonuj ących urz ądze ń redukuj ących zanieczyszczenia. − Modernizacja i hermetyzacja procesów technologicznych oraz ich automatyzacja. − Wdra żanie nowoczesnych technologii przyjaznych środowisku (BAT). − Systematyczna kontrola zakładów przemysłowych, zwłaszcza zakładów wymienianych w monitoringu WIO Ś w Poznaniu jako szczególnie uci ąż liwych dla środowiska.

83 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

− Realizacja systemu handlu emisj ą dwutlenkiem w ęgla. − Rozwój infrastruktury drogowej z uwzgl ędnieniem wymaga ń ochrony środowiska (obwodnice, poprawa stanu technicznego dróg). − Promocja i wspieranie rozwi ąza ń w transporcie pozwalaj ących na unikanie lub zmniejszanie wielko ści emisji, m.in. poprzez: wprowadzanie pojazdów spełniaj ących normy Euro 4 i Euro 5, zmiany organizacji ruchu na terenach miejskich, transport zbiorowy, kolej, transport wodny i rowerowy. − Ograniczanie emisji komunikacyjnej poprzez odpowiednie utrzymanie czysto ści nawierzchni ulic. − Edukacja ekologiczna społecze ństwa w zakresie potrzeb i mo żliwo ści ochrony powietrza, w tym oszcz ędno ści energii i stosowania odnawialnych źródeł energii oraz korzystania ze środków transportu publicznego. 3. Kształtowanie postaw ekologicznych mieszka ńców województwa wielkopolskiego, zagwarantowanie szerokiego dost ępu do informacji o środowisku oraz zrównowa żona polityka konsumpcyjna. 4. Zapewnienie wł ączenia celów ochrony środowiska do wszystkich sektorowych dokumentów strategicznych i przeprowadzenia oceny wpływu ich realizacji na środowisko przed ich zatwierdzeniem. 5. Kształtowanie harmonijnej struktury funkcjonalno-przestrzennej województwa, sprzyjaj ącej równowa żeniu wykorzystania walorów przestrzeni z rozwojem gospodarczym, wzrostem jako ści życia i trwałym zachowaniem warto ści środowiska.

Plan zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego został przyj ęty Uchwał ą Nr XLVI/690/10 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 26 kwietnia 2010 r., jest podstawowym instrumentem polityki przestrzennej, zawiera uszczegółowienia oraz wskazania dla działa ń w przestrzeni, których realizacja jest wypełnieniem zada ń okre ślonych przez Strategi ę Rozwoju Województwa Wielkopolskiego. Formułuje podstawowe priorytety planistyczne dla kształtowania rozwoju przestrzennego Wielkopolski w najwa żniejszych jego aspektach: ochrony przyrody, transportu i infrastruktury oraz osadnictwa. Celem Planu jest zrównowa żony rozwój przestrzenny jako jedna z podstaw wzrostu poziomu życia mieszka ńców regionu.

5.1.3. Uwarunkowania wewn ętrzne wynikaj ące z prawa miejscowego

Uchwał ą nr XXVII/220/ 2005 Rady Powiatu Gnie źnie ńskiego z dnia 30 czerwca 2005 r. przyj ęto Strategi ę Rozwoju Powiatu Gnie źnie ńskiego na lata 2006-2013 wskazuj ącą nast ępuj ące cele operacyjne i zadania, które b ędą miały wpływ na popraw ę jako ści powietrza w powiecie:

− Ochrona środowiska jako wa żny czynnik rozwoju gospodarczego. • Działania promocyjne w zakresie ochrony środowiska, • Integracja JST Powiatu Gnie źnie ńskiego w zakresie ochrony środowiska, • Edukacja w zakresie ochrony środowiska, • Troska o otaczaj ące nas środowisko i zasoby środowiska, • Działania koordynacyjne w zakresie ochrony środowiska,

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla powiatu gnie źnie ńskiego na lata 2009 – 2012 wyznacza nast ępuj ące priorytety i cele, których realizacja wpłynie na popraw ę jako ści powietrza w powiecie i które są zbie żne z kierunkami działa ń Programu Ochrony Powietrza: − Zmniejszenie energochłonno ści gospodarki i wzro ście wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. − Zmniejszenie strat energii, zwłaszcza cieplnej w systemach przesyłowych, poprawy parametrów energetycznych budynków oraz podnoszenie sprawno ści wytwarzania energii.

84 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

− Racjonalizacja zu życia energii, surowców i materiałów wraz ze wzrostem udziału wykorzystywanych zasobów odnawialnych. − Wspieranie budowy nowych instalacji OZE. − Prowadzenie działa ń edukacyjnych i popularyzacyjnych OZE. − Wspieranie i aktywizacja samorz ądów lokalnych w kierunku wykorzystywania odnawialnych źródeł energii. − Rozwój energetycznego wykorzystania biomasy i biogazu, energetyki słonecznej, wiatrowej, geotermalnej i wiatru. − Wprowadzenie zarz ądzania ochron ą powietrza w układzie stref. − Eliminowanie w ęgla jako paliwa w lokalnych kotłowniach i gospodarstwach domowych i zast ępowanie go innymi bardziej ekologicznymi no śnikami ciepła, w tym odnawialne źródła energii (np. wody geotermalne, energia słoneczna, energia biomasy z lokalnych źródeł). − Edukacja ekologiczna mieszka ńców w zakresie korzystania z proekologicznych no śników energii, unikania spalania odpadów w piecach domowych. − Termomodernizacja budynków mieszkalnych i u żyteczno ści publicznej. − Wyprowadzenie ruchu tranzytowego z obszaru zainwestowania miejskiego, budowa oraz modernizacja obej ść drogowych. − Wprowadzanie planów cyrkulacji ruchu ulicznego z uwzgl ędnieniem ograniczenia jego uci ąż liwo ści. − Bie żą ca modernizacja dróg. − Egzekwowanie re żimów emisji spalin przez pojazdy i eliminowanie samochodów nie posiadaj ących katalizatorów. − Upowszechnianie komunikacji zbiorowej szczególnie w du żych miastach w tym wł ączenie kolei do systemu komunikacji zbiorowej. − Kontynuacja modernizacji taboru autobusowej komunikacji miejskiej, wymiana pojazdów na bardziej „ekologiczne". − Promowanie proekologicznych środków transportu (transportu kolejowego). − Wyznaczenie stref dost ępno ści dla samochodów prywatnych i wprowadzanie wła ściwej polityki parkingowej. − Intensyfikacja ruchu rowerowego, m.in. poprzez: likwidowanie barier technicznych, tworzenie układu ście żek rowerowych. − Edukacja ekologiczna mieszka ńców dotycz ąca proekologicznych zachowa ń komunikacyjnych. − Wprowadzanie zintegrowanej gospodarki energetycznej w miastach poprzez wykorzystanie do celów komunalnych ciepła odpadowego z elektrociepłowni i kotłowni zakładowych. − Modernizacja układów technologicznych ciepłowni/elektrociepłowni, w tym wprowadzanie nowoczesnych technik spalania paliw. − Instalowanie urz ądze ń do redukcji zanieczyszcze ń powstałych w procesie spalania paliw, a tak że poprawa sprawno ści obecnie funkcjonuj ących urz ądze ń redukuj ących zanieczyszczenia. − Modernizacja i hermetyzacja procesów technologicznych oraz ich automatyzacja. − Wdra żanie nowoczesnych technologii, przyjaznych środowisku (BAT). − Rozpocz ęcie wdra żania pozwole ń na emisj ę zanieczyszcze ń do powietrza w ramach zintegrowanego pozwolenia ekologicznego. − Stymulowanie zakładów do samokontroli poprzez wprowadzanie systemów zarz ądzania środowiskiem (ISO 14 000) oraz dobrowolnych działa ń nienormatywnych (czystsza produkcja). − Systematyczna kontrola zakładów przemysłowych.

85 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

− Ochrona mieszka ńców przed hałasem komunikacyjnym np. poprzez budow ę ekranów akustycznych i pasów zwartej zieleni ochronnej w miejscach newralgicznych. 2

Uchwałą nr LVII/382/2002 Rady Miejskiej we Wrze śni z dnia 12 lipca 2002 r. przyj ęto do realizacji Strategie rozwoju Miasta i Gminy Wrze śnia na lata 2002 -2017 . Jednym z trzech celów wyznaczonych w Strategii jest Rozwój infrastruktury technicznej, który wyznacza nast ępuj ące programy operacyjne istotne z punktu widzenia opracowania: − Modernizacja i budowa dróg – W Strategii zakłada si ę prowadzenie inwestycji w zakresie modernizacji istniej ących dróg oraz rozbudowy nowych. Istnieje ponadto potrzeba prowadzenia działań lobbyingowych w sprawie budowy obwodnicy północ – południe. Ponadto, planuje si ę utworzenie w mie ście i na terenie gminy sieci tras i ście żek rowerowych. − Rozwi ązanie problemu zanieczyszczenia powietrza w mie ście – Jednym z podstawowych problemów we Wrze śni jest bardzo du że zanieczyszczenie powietrza tzw. nisk ą emisj ą, wynikaj ącą ze znacznego udziału lokalnych kotłowni w ęglowych (pieców indywidualnych) w systemie grzewczym. Rozwiązaniem tej trudnej sytuacji mo że by ć, z jednej strony, rozbudowa sieci ciepłowniczej (zaopatrywania poszczególnych domów w centralne ogrzewanie), z drugiej za ś, rozbudowa sieci gazowej. W chwili obecnej sie ć gazowa staje si ę w wielu wypadkach czynnikiem niezb ędnym do prawidłowego rozwoju przestrzennego miast i gmin. Rozwój jakiegokolwiek przemysłu w obecnych czasach jest praktycznie niemo żliwy bez istniej ącej sieci gazowej w gminie.

Uchwał ą nr 197/XXXI/2009 Rady Powiatu we Wrze śni z dnia 24 wrze śnia 2009 r. przyj ęto Aktualizacj ę Programu Ochrony Środowiska dla powiatu wrzesi ńskiego. Wyznacza on nast ępuj ące kierunki działa ń, których realizacja wpłynie na popraw ę jako ści powietrza w powiecie i które s ą zbie żne z kierunkami działa ń Programu Ochrony Powietrza:

− Realizacja przez Lasy Pa ństwowe „Krajowego programu zwi ększenia lesisto ści”. − Tworzenie spójnych kompleksów le śnych poł ączonych korytarzami ekologicznymi. − Utrzymanie znacznej retencji wodnej i jej powi ększenie przez przywracanie przesuszonych przez melioracje terenów wodno-błotnych. − Zwi ększenie powierzchni zieleni miejskiej. − Restauracja parków wiejskich. − Przeciwdziałanie degradacji terenów rolnych, łąkowych i wodno-błotnych przez czynniki antropogeniczne. − Zwi ększenie efektywno ści energetycznej gospodarki, zaoszcz ędzenie 9% energii finalnej w ci ągu 9 lat, do roku 2017. − Promowanie wśród mieszka ńców powiatu energii ze źródeł odnawialnych (farmy wiatrowe, kotłownie na biomas ę, solary, wody termalne). − Wyposa żanie obiektów administrowanych przez powiat- budowa solarów i kotłów na biomas ę. − Wsparcie przedsi ęwzi ęć z zakresu wykorzystania odnawialnych źródeł energii − Propagowanie na terenach wiejskich źródeł energii cieplnej wykorzystuj ących biomas ę – słom ę i biogaz otrzymywany z fermentacji metanowej odchodów zwierz ęcych. − Eliminacja niskich źródeł energii oraz zmniejszenie emisji pyłu ze środków transportu le żą ca w kompetencji władz samorz ądowych. − Uruchomienie do 2010 r. pierwszej linii kolejowej dla samochodów ci ęż arowych przeje żdżaj ących przez Polsk ę w tranzycie wschód-zachód.

2 Ekrany akustyczne i ziele ń ochronna ograniczaj ą nie tylko hałas, ale równie ż rozprzestrzenianie si ę pyłu unoszonego z dróg i innych zanieczyszcze ń komunikacyjnych

86 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

− Kontrola gminy nad podpisywaniem przez mieszka ńców umów na odbiór odpady komunalnych. − Reagowanie Stra ży Miejskiej w przypadkach nielegalnego spalania odpadów w piecach do tego nie przystosowanych, w szczególności w domkach jednorodzinnych. − Dalsza redukcja emisji SOx, NOx i pyłu drobnego pochodz ących z procesów wytwarzania energii. − Mo żliwie szybkie uchwalenie nowej polityki energetycznej Polski do 2030 r., w której zawarte będą mechanizmy stymuluj ące zarówno oszcz ędno ść energii, jak i promuj ące rozwój odnawialnych źródeł energii. − Modernizacja systemu energetycznego z naciskiem na szybsz ą prywatyzacje sektora energetycznego. − Budowa obwodnic miast.

Program Ochrony Środowiska Dla Powiatu Słupeckiego na lata 2008 – 2011 z perspektyw ą na lata 2012 – 2015 wyznacza nast ępuj ące zadania ekologiczne, których realizacja wpłynie na popraw ę jako ści powietrza w powiecie i które s ą zbie żne z kierunkami działa ń Programu Ochrony Powietrza:

− Poprawa parametrów energetycznych budynków – termorenowacja (dobór otworów drzwiowych i okiennych o niskim współczynniku przenikalno ści cieplnej, wła ściwa izolacja termiczna ścian - ocieplenie budynków, lokalizacja nowych obiektów zgodnie z naturaln ą (cieplejsz ą), kierunkow ą orientacj ą stron świata); − Stosowanie indywidualnych liczników ciepła (globalnie); − Stopniowe zwi ększanie udziału energii otrzymanej z surowców odnawialnych w całkowitym zu życiu energii; − Wprowadzenie systemu monitoringu i kontroli emisji zanieczyszcze ń na terenie zakładów przemysłowych (w razie przekrocze ń dopuszczalnych st ęż eń nale ży spowodowa ć, za pomoc ą dost ępnych środków administracyjnych, zaprzestania emisji lub jej zmniejszenia); − Stosowanie stref (pasów) zieleni izolacyjnej wokół du żych emitorów zanieczyszcze ń (strefy te powinny by ć tworzone z gatunków ro ślinno ści o du żej odporno ści na zanieczyszczenia oraz wła ściwie piel ęgnowane, a ubytki uzupełniane); − Sukcesywna zamiana w ęgla na alternatywne no śniki ciepła (gaz, brykiet drzewny, pelety drzewne, biomasa); − Centralizacja uciepłowienia prowadz ąca do likwidacji małych kotłowni; − Rozbudowa sieci gazowej na obszarze powiatu; − Prowadzenie systematycznych akcji edukacji ekologicznej na temat oszcz ędno ści energii cieplnej i elektrycznej oraz stosowania proekologicznych no śników energii, szkodliwo ści spalania materiałów odpadowych w kotłowniach domowych; − Bie żą ca modernizacji dróg i ci ągów komunikacyjnych; − Wspieranie rozwoju ruchu rowerowego poprzez likwidacj ę barier technicznych oraz tworzenie ście żek rowerowych; − Stosowanie stref (pasów) zieleni izolacyjnej wzdłu ż ci ągów komunikacyjnych (strefy te powinny by ć komponowane z gatunków o du żej odporności na zanieczyszczenia oraz wła ściwie piel ęgnowane, a ubytki uzupełniane).

87 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

5.2. Powierzchnia strefy i ludno ść j ą zamieszkuj ąca

Powiat gnie źnie ński zajmuje powierzchni ę 1 254,3 km 2 i zamieszkiwany jest przez około 142,3 tys. osób. G ęsto ść zaludnienia wynosi 113 osób/km 2, poziom urbanizacji wynosi 65%. Powiat wrzesi ński zajmuje powierzchni ę 704 km 2, zamieszkiwany jest przez 75,1 tys. osób, a gęsto ść zaludnienia wynosi 107 osób/km 2. Poziom urbanizacji wynosi 52,3%. Powiat słupecki zajmuje powierzchni ę 837,91 km 2, zamieszkiwany jest przez 60,1 tys. osób, gęsto ść zaludnienia wynosi 70 osób/km 2.

Tabela 18 Liczba ludno ści w strefie gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej Liczba Męż czy źni Kobiety Obszar ludno ści ogółem % ogółem % Powiat gnie źnie ński 142 300 69 650 48,9 72 650 51,1 Gniezno 69 500 33 300 47,9 36 200 52,1 Powiat wrzesi ński 75 100 36 600 48,8 38 500 51,2 Wrze śnia 29 150 13 950 47,8 15 200 52,2 Powiat słupecki 58 436 29 018 49,7 29 418 50,3 Słupca 13 946 6 764 48,5 7 182 51,5 Źródło: GUS, 2010 r.

5.3. Warunki meteorologiczne w strefie gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej w 2010 r. maj ące wpływ na poziom substancji i wyniki uzyskiwane z modelowania

Klimat strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej mo żna scharakteryzowa ć jako przej ściowy, kształtowany przez zmienny w swym zasi ęgu napływ mas powietrza morskiego lub kontynentalnego, przy przewadze wpływów kontynentalnych. Ponadto wyra źnie zaznacza si ę regionalizm niektórych elementów meteorologicznych. Według regionalizacji klimatycznej R. Gumi ńskiego strefa ta poło żona jest w obr ębie Dzielnicy Środkowej. Kraina ta charakteryzuje si ę stosunkowo korzystnymi warunkami klimatycznymi. Średnia temperatura roczna wynosi około 8 - 9°C, a średnie temperatury miesi ęczne wahaj ą si ę od 0,0°C (stycze ń) do 20°C (lipiec). Amplitudy temperatury s ą tutaj mniejsze ni ż przeci ętne w Polsce, wiosny i lata s ą wczesne i ciepłe, zimy łagodne z nietrwał ą pokryw ą śnie żną, zalegaj ącą około 50 do 60 dni. Okres wegetacyjny trwa średnio około 215 – 230 dni. Opady wynosz ą ok. 550- 500 mm rocznie, z tego te ż powodu obszar ten le ży w strefie najwi ększych deficytów wodnych. Niedobór wody mierzony ró żnic ą rocznych sum opadowych i rocznej warto ści parowania wody wynosi około 300 mm. Charakterystyczna dla tej strefy jest tak że do ść du ża liczba dni pochmurnych około 120 – 145 dni w roku. Dni pogodnych rejestruje si ę tu około 50. Przewa żaj ącymi wiatrami na terenie strefy są wiatry zachodnie, a drugorz ędnymi wiatry południowozachodnie. Wiatry zachodnie zdecydowanie przewa żaj ą w porze letniej, a zim ą natomiast cz ęsto pojawiaj ą si ę wiatry z kierunku południowozachodniego. Najwi ększe pr ędko ści wiatrów notowane s ą zim ą i wiosn ą, a najmniejsze latem, średnie roczne pr ędko ści wiatrów zawieraj ą się w granicach od 2 m/s do 4 m/s. Cisze stanowi ą 22% i wyst ępuj ą najcz ęś ciej w miesi ącach lipiec, sierpie ń, wrzesie ń, pa ździernik.

Analiz ę podstawowych elementów i zjawisk meteorologicznych wykonano dla pól meteorologicznych uzyskanych za pomoc ą modeli WRF/CALMET i obejmuj ących obszar strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej.

88 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

5.3.1. Pr ędko ść i kierunek wiatru

Na terenie strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej zakres zmienno ści pr ędko ści wiatru kształtował si ę w przedziale od 4,4 do 4,7 m/s. Najni ższe warto ści pr ędko ści wiatru wyst ąpiły w południowej cz ęś ci powiatu wrzesi ńskiego, a najwy ższe w północnej cz ęś ci powiatu gnie źnie ńskiego. Udział cisz atmosferycznych, czyli sytuacji z wiatrem o pr ędko ści poni żej 1,5 m/s, na terenie strefy wahał si ę w granicach od 5,4% w zachodniej cz ęś ci powiatu gnie źnie ńskiego do 7,5% w południowej cz ęś ci powiatu wrzesi ńskiego. Najwy ższe średnie miesi ęczne warto ści pr ędko ści wiatru wyst ępowały w miesi ącach zimowych. Miesi ącem o najni ższej średniej warto ści pr ędko ści wiatru był lipiec – 3,6 m/s. Rozkład kierunków wiatru wskazuje na dominacj ę wiatrów z sektora zachodniego, z kierunków: W, WNW i WSW (po 8-9% przypadków w roku). Znaczny był tak że udział wiatrów z sektora wschodniego (ł ącznie ponad 26%). Zgodnie z klasyfikacj ą wiatrów wg Bartnickiego 3, w strefie gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej dominuj ą wiatry bardzo słabe i słabe (ł ącznie ok. 61% w roku) oraz umiarkowane (ok. 38% w roku).

Rysunek 12 Przestrzenny rozkład średnich rocznych warto ści pr ędko ści wiatru wyznaczonych przez model WRF/CALMET w strefie gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej w 2010 roku

3 Bartnicki L., Pr ądy powietrza dolne w Polsce. Prz. Geograf., 3, 1930.

89 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Rysunek 13 Przestrzenny rozkład cz ęsto ści wyst ępowania cisz atmosferycznych (v<1,5[m/s]) wyznaczonych przez model WRF/CALMET dla strefy gnieźnie ńsko-wrzesi ńskiej w 2010 roku

Rysunek 14 Średnia miesi ęczna warto ść pr ędko ści wiatru wyznaczona przez model WRF/CALMET dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej w 2010 roku

90 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Rysunek 15 Rozkład kierunków i pr ędko ści wiatru w roku 2010 wyznaczony przez model WRF/CALMET w strefie gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej w 2010 roku

5.3.2. Temperatura powietrza

Zgodnie z klasyfikacj ą termiczn ą H. Lorenca 4, rok 2010 uznawany jest za normalny, przy czym stycze ń zaklasyfikowany został, jako bardzo chłodny, a grudzie ń, jako anomalnie chłodny. Średnia roczna warto ść temperatury powietrza na terenie strefy wyniosła 8,5ºC; w styczniu, lutym i grudniu średnie warto ści temperatury były ujemne (w styczniu -6,2ºC); najcieplejszymi miesi ącami natomiast były lipiec i sierpie ń (20 – 22,3ºC).

Rysunek 16 Przestrzenny rozkład średnich rocznych warto ści temperatury powietrza wyznaczonych przez WRF/CALMET dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej w 2010 roku

4 http://www.imgw.pl/index.php?view=article&id=96%3Aklasyfikacja-termiczna-miesicy-i-roku- &option=com_content&Itemid=98

91 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Rysunek 17 Przebieg średniej miesi ęcznej warto ści temperatury powietrza wyznaczonej przez model WRF/CALMET w strefie gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej w 2010 roku

5.3.3. Opady atmosferyczne

Zgodnie z klasyfikacj ą opadow ą wg Z. Kaczorowskiej 5, rok 2010 został uznany za skrajnie wilgotny. Roczna suma opadów wyniosła 813 mm, najwyższe sumy opadów zanotowano w listopadzie (178 mm). Najni ższe opady natomiast wyst ąpiły w pa ździerniku (8 mm). Analiza przestrzennego rozkładu rocznych sum opadów wskazuje, że najmniejsze warto ści, kształtuj ące si ę na poziomie 760 mm wyst ępuj ą w południowej cz ęś ci powiatu wrzesi ńskiego, a najwy ższe, osi ągaj ące 840 mm – we wschodniej i zachodniej cz ęś ci strefy.

Rysunek 18 Przestrzenny rozkład rocznych sum opadów atmosferycznych wyznaczonych przez model WRF/CALMET dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej w 2010 roku

5 http://www.imgw.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=98:klasyfikacja-opadowa-miesicy-i- roku&catid=51:klimatologia&Itemid=98

92 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Rysunek 19 Miesi ęczne sumy opadów atmosferycznych wyznaczone przez modele WRF/CALMET w strefie gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej w 2010 roku

5.3.4. Wilgotno ść wzgl ędna powietrza

Średnia roczna warto ść wilgotno ści wzgl ędnej powietrza na terenie strefy w 2010 roku wyniosła 71%. Najwy ższe średnie miesi ęczne warto ści tego parametru wyst ąpiły w styczniu, lutym, listopadzie i grudniu (od 84 do 87%), najni ższe w czerwcu i lipcu (57%). Przestrzenny rozkład wilgotno ści wzgl ędnej powietrza wskazuje, że najni ższe warto ści tego parametru cechuj ą południow ą cz ęść strefy i rosn ą w kierunku północnym, maksymaln ą warto ść (71,8%) uzyskuj ąc w północnej i południowo-zachodniej cz ęś ci powiatu gnie źnie ńskiego.

Rysunek 20 Przestrzenny rozkład średniej rocznej warto ści wilgotno ści wzgl ędnej powietrza wyznaczonej przez model WRF/CALMET dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej w 2010 roku

93 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Rysunek 21 Średnia miesi ęczna warto ść wilgotno ści wzgl ędnej powietrza wyznaczona przez model WRF/CALMET w strefie gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej w 2010 roku

5.3.5. Klasy równowagi atmosfery

Bardzo istotnym parametrem dla rozprzestrzeniania si ę zanieczyszcze ń jest klasa równowagi atmosfery Pasquilla, która opisuje pionowe ruchy powietrza zwi ązane z gradientem temperatury i pr ędko ści ą wiatru, a które z kolei decyduj ą o ruchu zanieczyszczonego powietrza w smudze. W zale żno ści od ró żnicy temperatur powietrza wznosz ącego si ę i powietrza otaczaj ącego wyró żnia si ę w atmosferze trzy podstawowe stany równowagi: chwiejn ą, oboj ętn ą i stał ą. Pomi ędzy nimi wyró żnia si ę stany po średnie. W ochronie środowiska powszechnie przyj ęty jest podział na 6 klas równowagi atmosfery: 1 – ekstremalnie niestabilne warunki (równowaga bardzo chwiejna) 2 – umiarkowanie niestabilne warunki (równowaga chwiejna) 3 – nieznacznie niestabilne warunki (równowaga nieznacznie chwiejna) 4 – neutralne warunki (równowaga oboj ętna) 5 – nieznacznie stabilne warunki (równowaga stała) 6 – umiarkowanie stabilne warunki (równowaga bardzo stała) z których niezbyt korzystne dla rozprzestrzeniania si ę zanieczyszcze ń s ą – 1 i 2, ze wzgl ędu na to, i ż smuga spalin na skutek intensywnych ruchów powietrza to wznosi si ę to opada, a bardzo niekorzystne s ą 5 i 6, przy których wyst ępuj ą warunki inwersyjne i zanieczyszczenia utrzymuj ą si ę na niskich wysoko ściach (nie maj ą warunków do rozproszenia).

Najcz ęś ciej w ci ągu roku (48% przypadków) w strefie gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej wyst ępowała klasa równowagi atmosfery 4, która reprezentuje neutralne warunki. Bardzo rzadko (jedynie 0,4% przypadków) wyst ępowała klasa 1, okre ślana jako ekstremalnie niestabilna. W miesi ącach zimowych wyra źnie dominuje klasa równowagi atmosfery 4. Natomiast w miesi ącach letnich zwi ększa si ę udział klas niekorzystnych, zwłaszcza 2 i 3, oznaczaj ące warunki równowagi chwiejnej.

94 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Rysunek 22 Cz ęsto ść wyst ępowania klas równowagi atmosfery Pasquilla wyznaczona przez model WRF/CALMET w strefie gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej w 2010 roku

Rysunek 23 Udział klas równowagi atmosfery Pasquilla wyznaczonych przez model WRF/CALMET w strefie gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej w 2010 roku

5.4. Wpływ substancji obj ętych Programem na środowisko i zdrowie ludzi

Źródła pochodzenia pyłu PM 10 w powietrzu

Pył zawieszony PM 10 jest mieszanin ą bardzo drobnych cz ąstek stałych i ciekłych, które mog ą pochodzi ć z emisji bezpo średniej (pył pierwotny) lub te ż powstaj ą w wyniku reakcji mi ędzy substancjami znajduj ącymi si ę w atmosferze (pył wtórny). Prekursorami pyłów wtórnych s ą przede wszystkim tlenki siarki, tlenki azotu i amoniak. Pył zawieszony mo że zawiera ć substancje toksyczne takie jak wielopier ścieniowe w ęglowodory aromatyczne (m.in. benzo(a)piren), metale ci ęż kie oraz dioksyny i furany. Źródła pyłu zawieszonego w powietrzu mo żna podzieli ć na antropogeniczne i naturalne. Wśród antropogenicznych wymieni ć nale ży: − źródła przemysłowe (energetyczne spalanie paliw i źródła technologiczne), − transport samochodowy (pył ze ścierania oraz pył unoszony), − spalanie paliw w sektorze bytowo-gospodarczym. Źródła naturalne to przede wszystkim: − pylenie ro ślin, − erozja gleb, − wietrzenie skał − aerozol morski.

95 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Czynnikiem sprzyjaj ącym szkodliwemu oddziaływaniu pyłu na zdrowie jest przede wszystkim wielko ść cz ąstek. W pyle zawieszonym całkowitym (TSP), ze wzgl ędu na wielko ść cz ąstek, wyró żnia si ę frakcje o ziarnach: powy żej 10 µm oraz poni żej 10 µm (pył zawieszony PM 10 ). Z bada ń epidemiologicznych prowadzonych w aglomeracji górno śląskiej wynika, i ż wzrost 3 st ęż enia zanieczyszcze ń pyłowych PM 10 o 10 µg/m powoduje kilkuprocentowy wzrost zachorowa ń na choroby górnych dróg układu oddechowego, w tym astmy. W skład frakcji PM 10 wchodzi frakcja o średnicy ziaren poni żej 2,5 µm (pył zawieszony PM 2,5 ). Według najnowszych raportów Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) frakcja PM 2,5 uwa żana jest za wywołuj ącą powa żne konsekwencje zdrowotne, poniewa ż ziarna o tak niewielkich średnicach maj ą zdolno ść łatwego wnikania do p ęcherzyków płucnych, a st ąd do układu kr ąż enia. Najwi ększe zawarto ści frakcji PM 2,5 w TSP w Polsce wyst ępuj ą w przypadku procesów produkcyjnych (ok. 54%), oraz w sektorze komunalno-bytowym (ok. 35%). Analizuj ąc udział frakcji pyłu PM 2,5 w pyle PM 10 warto zwróci ć uwag ę, że jest on najwi ększy przy transporcie drogowym, gdzie stanowi ok. 90%. Nale ży przy tym podkre śli, że znaczna cz ęść emisji pyłu z transportu drogowego pochodzi z procesów innych ni ż spalanie paliw, do których zaliczy ć mo żna np. ścieranie opon i hamulców oraz ścieranie nawierzchni dróg i unoszenie. Jak wynika z raportów Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), długotrwałe nara żenie na działanie pyłu zawieszonego PM 2,5 skutkuje skróceniem średniej długo ści życia. Szacuje si ę, że życie przeci ętnego mieszka ńca Unii Europejskiej jest krótsze z tego powodu o ponad 8 miesi ęcy. Jest to równoznaczne z 3,6 milionami lat życia traconych ka żdego roku w przeliczeniu na wszystkich mieszka ńców UE. Życie przeci ętnego Polaka, w stosunku do mieszka ńca UE, jest krótsze o kolejne 2 miesi ące z uwagi na wyst ępuj ące w naszym kraju wi ększe zanieczyszczenie pyłem ani żeli wynosi średnia dla krajów Unii. Krótkotrwała ekspozycja na wysokie st ęż enia pyłu PM 2,5 jest równie niebezpieczna, powoduj ąc wzrost liczby zgonów z powodu chorób układu oddechowego i kr ąż enia oraz wzrost ryzyka nagłych przypadków wymagaj ących hospitalizacji. Powy ższe fakty znalazły swoje odzwierciedlenie w dyrektywie w sprawie jako ści powietrza i czystszego powietrza dla Europy (dyrektywa CAFE) – zadecydowano o wł ączeniu pyłu PM 2,5 do pakietu podstawowych zanieczyszcze ń mierzonych w ramach monitoringu prowadzonego przez pa ństwa członkowskie, a tak że wyznaczono bardzo ambitne i trudne do osi ągni ęcia cele wzgl ędem redukcji tego zanieczyszczenia. Nale ży podkre śli ć, że pyły oddziałuj ą szkodliwie nie tylko na zdrowie ludzkie, ale tak że na ro ślinno ść , gleby i wod ę.

5.5. Charakterystyka techniczno - ekologiczna najwa żniejszych instalacji i urz ądze ń emituj ących pył zawieszony PM 10 na terenie strefy

5.5.1. Model emisji – sposób wyznaczania emisji pyłu

Rozwój systemów modelowania jest zwi ązany przede wszystkim z potrzeb ą ci ągłej poprawy jako ści modelowania. Zgodnie ze schematem przedstawionym na poni ższym rysunku wyró żni ć mo żna trzy główne elementy decyduj ące o jako ści modelowania, a mianowicie: dane meteorologiczne, dane emisyjne i sam model jako ści powietrza. Wydaje si ę, że najsłabiej rozpoznane s ą zagadnienia zwi ązane z szacowaniem emisji. Szereg prac, w tym raporty Europejskiej Agencji Środowiska (EEA – European Environment Agency) wskazuj ą, że mimo ograniczenia emisji zanieczyszcze ń do powietrza, st ęż enia substancji gazowych malej ą nieproporcjonalnie wolno, a zanieczyszcze ń pyłowych rosn ą. Przypuszczaln ą najistotniejsz ą przyczyn ą jest niedoszacowanie emisji, a nawet nieuwzgl ędnianie niektórych typów źródeł. Przykładem jest emisja pyłu unoszonego w czasie ruchu pojazdów, lub spalanie śmieci wzgl ędnie niskiej jako ści paliw stałych (np. mokre drewno) w paleniskach indywidualnych. Równie istotne jest wła ściwe okre ślenie zmienno ści emisji w funkcji zmienno ści warunków meteorologicznych. Z tego wzgl ędu w nowoczesnych systemach modelowania wprowadzono modele emisji uwzgl ędniaj ące zmienno ść czasow ą, przestrzenn ą i zwi ązan ą ze zmienno ści ą parametrów meteorologicznych.

96 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Rysunek 24 Schemat modelowania emisji zanieczyszczeń

Jak wida ć w miejsce inwentaryzacji emisji, z reguły rocznej i okre ślenia wska źników zmienno ści czasowej: sezonowej, miesi ęcznej, w dniach tygodnia lub w ci ągu dnia, model emisji umo żliwia wyznaczenie baz i katastrów emisji na ogół o zmienno ści w funkcji: czasu, przestrzeni i warunków meteorologicznych.

Zmiana struktury oraz spadek znaczenia przemysłu na rzecz wzrostu znaczenia sektora usług w latach dziewi ęć dziesi ątych ubiegłego wieku spowodowała istotne obni żenie emisji ze źródeł przemysłowych. Głównymi przyczynami tych zmian było: − zmniejszenie produkcji, − modernizacja technologii przemysłowych i wprowadzanie nowoczesnych rozwi ąza ń, − instalowanie urz ądze ń redukuj ących emisje, − poprawa jakości paliwa u żywanego w du żych elektrociepłowniach, − zaostrzanie przepisów zwi ązanych z emisj ą zanieczyszcze ń z du żych instalacji energetycznych i przemysłowych. Jednak od 2002 roku mimo spadku emisji pyłu PM 10 spowodowanego poprzez: − liczne działania poszczególnych miast w zakresie termomodernizacji budynków i zmiany sposobu ogrzewania z paliwa stałego na proekologiczne lub c.o., szczególnie w budynkach u żyteczno ści publicznej, − modernizacje dróg, − budow ę ście żek rowerowych, − modernizacje taboru transportu publicznego, i inne, st ęż enia pyłu PM 10 (tak średnioroczne, jak i średnio dobowe) nadal przekraczaj ą poziomy dopuszczalne, przy czym mo żna zauwa żyć tendencj ę pozytywn ą – warto ści maksymalne st ęż eń znacznie spadły.

St ęż enia kształtowane przez źródła punktowe – zarówno technologiczne jak i energetyczne, mimo znacznych niekiedy ładunków pyłu, nie osi ągaj ą wysokich warto ści – głównie ze wzgl ędu na charakter emisji (emisja zorganizowana, wysoki emitor, zastosowanie technik odpylania).

97 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

W wi ększo ści przypadków w Polsce, i tak jest równie ż w strefie gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej, ponadnormatywne st ęż enia pyłu zawieszonego PM 10 zwi ązane s ą z tzw. nisk ą emisj ą, pochodz ącą z ogrzewania indywidualnego, gdzie jako podstawowe paliwo u żywany jest w ęgiel, szczególnie ten o niskiej jako ści – du żej zawarto ści popiołu i siarki, a jako źródło grzewcze u żywane s ą kotły o niskiej sprawno ści. Ze wzgl ędu na rosn ące ceny gazu oraz ciepła sieciowego obserwuje si ę tendencj ę do powrotu na ogrzewanie paliwem stałym. W wielu gospodarstwach domowych gazem ogrzewa si ę, gdy temperatury na zewn ątrz nie spadaj ą poni żej 0°C, a poni żej tej temperatury przechodzi si ę na ogrzewanie w ęglowe. Równie cz ęste jest tzw. „dogrzewanie” coraz bardziej popularnymi kominkami opalanymi drewnem, nawet w kamienicach. Bardzo dynamicznie narasta problem z zanieczyszczeniami transportowymi. W ci ągu ostatnich kilku lat tj. w okresie 2005-2010 nat ęż enie ruchu na sieci dróg krajowych zwi ększyło si ę o 22%, w tym wzrost na drogach mi ędzynarodowych wyniósł 21%, za ś na pozostałych drogach krajowych 23%. W województwie wielkopolskim wska źnik wzrostu ruchu w latach 2005-2010 na drogach mi ędzynarodowych wyniósł 1,20, a na pozostałych drogach krajowych 1,15. W 2010 roku wraz ze wzrostem znaczenia dróg w układzie funkcjonalnym wzrastał procentowy udział w ruchu samochodów ci ęż arowych z przyczepami i bez przyczep. Za pozytywne dla województwa wielkopolskiego nale ży uzna ć doko ńczenie budowy autostrady A2, do granicy z Niemcami, co zwi ększa jej atrakcyjno ść i powinno si ę w wi ększym stopniu przyczyni ć do przeniesienia ruchu tranzytowego z dróg lokalnych. Wzrost liczby samochodów, a co za tym idzie cz ęstsze migracje ludno ści, zły stan nawierzchni oraz powstawanie nowych odcinków dróg wi ążą si ę ze wzrostem emisji, w szczególno ści emisji z zabrudzenia jezdni. St ęż enia pochodz ące od tego typu emisji zale żą od jako ści nawierzchni jezdni, ilo ści pojazdów, ich wagi, sposobu utrzymania jezdni.

Źródłem emisji PM 10 z rolnictwa s ą uprawy oraz hodowla. Bezpo średnio wpływ rolnictwa na st ęż enia nie jest istotny, szczególnie w obszarze zurbanizowanym, stanowi jednak element tła. Równocze śnie jest to element, który jest najtrudniej zredukowa ć, ze wzgl ędu na brak mo żliwo ści technicznych oraz na charakter emisji (emisja okresowa).

Zgodnie z rozporz ądzeniem M Ś z dnia 8 lutego 2008 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń, jakim powinny odpowiada ć programy ochrony powietrza (Dz. U. nr 38, poz. 221) §6 pkt. 7, bazy emisji dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej zostały opracowane na podstawie analizy nast ępuj ących dokumentów: − pozwole ń zintegrowanych oraz na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, − wykazów rodzajów i ilo ści substancji wprowadzanych do powietrza, sporz ądzanych w ramach systemu opłat za korzystanie ze środowiska, − danych znajduj ących si ę w Krajowym Rejestrze Uwalniania i Transferu Zanieczyszcze ń, − raportów o oddziaływaniu przedsi ęwzi ęć na środowisko, − polityk, strategii, planów i programów, − opisów technik i technologii dotycz ących ograniczania wprowadzania substancji do powietrza.

Konstruuj ąc Aktualizacj ę Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko- wrzesi ńskiej wzi ęto pod uwag ę ładunki emisji ze wszystkich mo żliwych źródeł antropogenicznych i naturalnych, równie ż tych zlokalizowanych poza obszarem strefy. W celu stworzenia baz emisji wykorzystano szereg dokumentów (pozwole ń zintegrowanych, pozwole ń na emisje pyłów i gazów do powietrza, zgłosze ń instalacji, informacji o ruchu, o ludno ści, o użytkowaniu terenu) uzyskanych z Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego, starostw powiatowych i Urzędu Miejskiego w Gnie źnie, Urz ędu Miasta i Gminy we Wrze śni, oraz Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Poznaniu. Ze wzgl ędu na rodzaj i zasi ęg wpływu oraz na wykonywane obliczenia modelowe utworzono nast ępuj ące bazy emisji za 2010 r.:

98 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

− emisj ę punktow ą – pochodz ącą ze źródeł przemysłowych technologicznych i energetycznych, − emisj ę powierzchniow ą – nisk ą emisj ę z palenisk domowych, − emisj ę liniow ą – zwi ązan ą z komunikacj ą samochodow ą, − emisj ę z rolnictwa. Wy żej wymienione bazy emisji zostały utworzone przez Wykonawc ę i przekazane Zamawiaj ącemu w formie elektronicznej. Bazy te zostały utworzone w celu wykorzystania ich do obliczenia rozkładów st ęż eń zanieczyszcze ń i wykonania bilansów emisji. Bilanse zanieczyszcze ń pyłem zawieszonym PM 10 , pochodz ące od podmiotów korzystaj ących ze środowiska, podano w podziale na emisj ę napływow ą oraz emisj ę ze strefy. Wpływ emisji powierzchniowej i komunikacyjnej oraz niskiej emisji punktowej (o wysoko ści emitora do 30 m), a co za tym idzie zasi ęg imisji od nich pochodzących, ogranicza si ę do kilku lub kilkunastu kilometrów od źródła. Z tego wzgl ędu emisj ę ze wszystkich typów źródeł analizowano wewn ątrz strefy oraz w pasie 30 km wokół niej. Poza tym pasem brano pod uwag ę wpływ emisji punktowej ze źródeł o wysoko ści powy żej 30 m z całego terenu województwa wielkopolskiego oraz województw s ąsiednich obj ętych polem meteorologicznym, a tak że emisj ę z terenu Polski, a nawet spoza granic kraju w postaci warunków brzegowych okre ślonych przez system oraz model EMEP.

5.5.2. Bilans emisji napływowej pyłu PM 10 dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej w 2010 r.

Emisja zewn ętrzna pyłu zawieszonego PM 10 dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej wynosi prawie 48,6 tys. ton, z czego najwi ększy udział ma emisja punktowa pochodz ąca ze źródeł o wysoko ści komina powy żej 30 m, zlokalizowanych poza stref ą oraz pasem 30 km wokół niej (36%). Znaczny jest tak że udział emisji powierzchniowej z pasa 30 km wokół strefy (30%) oraz emisji punktowej z pasa (19%).

Tabela 19 Bilans emisji napływowej dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej w 2010 r. Emisja pyłu PM Typ emisji 10 [Mg/rok] punktowa h ≥30 m 17 709,3 punktowa z pasa 30 km 9 049,1 powierzchniowa z pasa 30 km 14 836,9 liniowa z pasa 30 km 4 285,9 rolnictwo z pasa 30 km 2 715,8 Łączna wszystkich typów 48 597,1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie baz emisji użytych do modelowania

Rysunek 25 Udział procentowy emisji pyłu zawieszonego PM 10 poszczególnych typów poza stref ą gnie źnie ńsko-wrzesi ńsk ą w 2010 r.

99 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

5.5.2.1. Emisja ze źródeł wysokich i warunki brzegowe

Przy konstruowaniu Aktualizacji Programu Ochrony Powietrza przeprowadzono analiz ę obejmuj ącą źródła emisji poło żone w innych województwach, a nawet poza granicami kraju. W tym celu w modelu CALPUFF został wł ączony moduł st ęż eń brzegowych, dzi ęki któremu wprowadza si ę czasow ą i przestrzenn ą zmienno ść tła. Warunki brzegowe , dla wszystkich substancji pierwotnych i wtórnych (azotany i siarczany) oraz amoniaku wyznaczono zgodnie z procedur ą, według której w polach pasa zewn ętrznego pola meteorologicznego okre śla si ę warto ści średnioroczne substancji oraz ich comiesi ęczn ą zmienno ść . Od jako ści dost ępnej informacji zale ży jej zró żnicowanie: maksymalnie mo żna uwzgl ędni ć tyle ró żnych warto ści st ęż eń ile jest pól w pasie zewn ętrznym. Do wyznaczenia warto ści w polu zewn ętrznym wykorzystane zostały wyniki ze stacji pomiarowych systemu EMEP lub modelu EMEP. Prawidłowe i wiarygodne okre ślenie warto ści brzegowych jest szczególnie istotne dla aerozoli 2- - wtórnych (reprezentowanych w dalszym opisie przez SO 4 i NO 3 ), poniewa ż st ęż enia tych zwi ązków w rezultacie przemian tlenków siarki i azotu emitowanych lokalnie s ą znacznie mniejsze od napływaj ących z otoczenia.

Rysunek 26 Napływ pyłu zawieszonego pierwotnego PM 10 spoza obszaru województwa wielkopolskiego

100 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Rysunek 27 Napływ cz ąstek NO 3- spoza obszaru województwa wielkopolskiego

2- Rysunek 28 Napływ cz ąstek SO 4 spoza obszaru województwa wielkopolskiego

101 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Emisja punktowa z istotnych źródeł poło żonych poza stref ą gnie źnie ńsko-wrzesi ńsk ą oraz pasem 30 wokół niej została zinwentaryzowana na poziomie 17,7 tys. ton, co stanowi 36% sumarycznej emisji napływowej. Jednak ze wzgl ędu na charakter źródeł, w tym szczególnie ich wysoko ść , st ęż enia kształtowane przez ten typ emisji nie b ędą wysokie.

Rysunek 29 Emisja punktowa pyłu zawieszonego PM 10 z wysokich źródeł poza stref ą gnie źnie ńsko- wrzesi ńskiej i pasem 30 km wokół strefy w 2010 r.

5.5.2.2. Emisja punktowa pyłu zawieszonego PM 10 z pasa 30 km wokół strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej

Wielko ść emisji punktowej pyłu PM 10 z pasa 30 km wokół strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej oszacowano na ponad 9 tys. ton, co stanowi około 19% ł ącznej emisji napływowej.

102 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Rysunek 30 Emisja punktowa pyłu zawieszonego PM 10 z pasa 30 km wokół strefy gnie źnie ńsko- wrzesi ńskiej w 2010 r.

5.5.2.3. Emisja powierzchniowa pyłu zawieszonego PM 10 z pasa 30 km wokół strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej

Emisja powierzchniowa poza stref ą gnie źnie ńsko-wrzesi ńsk ą została wyznaczona na podstawie liczby ludno ści w miejscowo ściach oraz informacji o sposobach ogrzewania mieszka ń w poszczególnych gminach, uzyskanej z Głównego Urz ędu Statystycznego w Warszawie. Wewn ątrz pasa 30 km wokół strefy znajduje si ę aglomeracja Pozna ń, w której za podstaw ę wyznaczenia emisji powierzchniowej stanowiła Aktualizacji zało żeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla obszaru miasta Poznania . Emisja powierzchniowa z pasa 30 km wynosi około 14,8 tys. ton, co stanowi 30% emisji napływowej pyłu zawieszonego PM 10 .

103 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Rysunek 31 Emisja powierzchniowa pyłu zawieszonego PM 10 z pasa 30 km wokół strefy gnie źnie ńsko- wrzesi ńskiej w 2010 r.

5.5.2.4. Emisja liniowa pyłu zawieszonego PM 10 z pasa 30 km wokół strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej

Dane dotycz ące emisji komunikacyjnej (liniowej) dla dróg krajowych i wojewódzkich pozyskano z opracowa ń wykonanych przez "Transprojekt – Warszawa": „Generalny pomiar ruchu w 2010 r.” – pomiar ruchu na drogach krajowych oraz „Pomiar ruchu na drogach wojewódzkich w 2010 roku”. Opracowania te zawieraj ą warto ści średnie dobowe nat ęż enia ruchu (SDR ) z uwzgl ędnieniem struktury pojazdów oraz zamieszczaj ą wska źniki ilustruj ące dotychczasow ą oraz prognozowan ą zmienno ść parametrów ruchu w kolejnych latach. Do wyznaczenia emisji na poszczególnych odcinkach dróg wykorzystano kilka zestawów wska źników, które konstruowane s ą w oparciu o warto ści wska źnika SDR , b ędącego miar ą aktywności pojazdów na drogach w ci ągu doby. Pierwszy z nich to wska źniki emisji pochodz ącej ze spalania paliw w silniku opracowane przez prof. Z. Chłopka. Wska źniki te s ą zatwierdzone przez Krajowe Centrum Inwentaryzacji Emisji. Po dodaniu informacji o pr ędko ści poszczególnych typów pojazdów otrzymujemy emisje. Zało żono nast ępuj ące pr ędko ści:

Tabela 20 Przyj ęte pr ędko ści pojazdów Prędkość poza miastem Prędkość w mieście Typ pojazdu [km/h] [km/h] Osobowe 70 35 Dostawcze 60 30 Ciężarowe 45 30 Ciężarowe z przyczepą 45 30

104 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Prędkość poza miastem Prędkość w mieście Typ pojazdu [km/h] [km/h] Autobusy 50 25 Motocykle 70 50

Kolejny zestaw wska źników pochodzi z systemu RAINS, a s ą to wska źniki dotycz ące pyłu pochodz ącego ze ścierania opon, okładzin hamulcowych oraz nawierzchni jezdni. Wska źniki te s ą uzale żnione od typu pojazdów i podawane s ą w [g/km] drogi. Ostatni zestaw wska źników dotyczy emisji pochodz ącej z zabrudzenia jezdni. Metodyka szacowania pyłu została oparta o opracowanie WRAP Fugitive Dust Handbook , 2004, Denver wykorzystuj ące mi ędzy innymi zało żenia modelu emisji komunikacyjnej Mobile 6.2 (EPA). W opracowaniu tym zaproponowano równanie empiryczne wi ążą ce wska źnik emisji pyłu PM 10 z ruchem pojazdów:

  sL  65.0 W  5.1  E = k    − C   2   3     gdzie,

E – wska źnik emisji pyłu o dowolnym rozmiarze cz ąstki, w g/km k – współczynnik zale żny od wielko ści cz ąstki (tab. 1) sL – wska źnik nanosu (brudu) na powierzchni ę jezdni w g/m 2 W – średnia waga pojazdu w tonach, wyznaczana dla danego odcinka drogi (emitora) C – suma wska źników emisji z rury wydechowej (ze spalania paliw) oraz pyłu z tarcia opon, okładzin hamulcowych i jezdni

Tabela 21 Warto ści współczynnika k dla poszczególnych wielko ści cz ąstki pyłu k Rozmiar cząstki pyłu [g/km/pojazd]

PM 2.5 1,1

PM 10 4,6

PM 15 5,5

PM 30 24

Wska źnik nanosu brudu na powierzchni ę jezdni sL zmienia si ę w bardzo szerokich granicach: od 0,03 do 400 g/m 2. Badania przeprowadzone przez California Air Resources Board (CARB) umo żliwiły wyznaczenie warto ści wska źnika sL dla trzech kategorii dróg: 0.02 g/m 2 dla autostrad, 0,035 g/m 2 dla głównych dróg oraz 0,32 g/m 2 dla dróg lokalnych. Bior ąc pod uwag ę nie najlepszy stan czysto ści polskich dróg i ulic miejskich w dalszych obliczeniach przyj ęto sL = 0,16 g/m 2 w miastach oraz sL = 0,08 g/m 2 na pozostałych drogach .

Ponadto zało żono u średnion ą wag ę pojazdów (W) : − samochody osobowe: 1,3 tony − samochody dostawcze: 3,6 tony − autobusy i samochody ci ęż arowe: 10 ton.

Bardzo istotny wpływ na emisje pyłu zwi ązanego z zabrudzeniem jezdni ma wysoko ść opadu. W opracowaniu WRAP Fugitive Dust Handbook zaproponowane zostało uzale żnienie wska źnika emisji od opadu zgodnie z poni ższym wzorem:

105 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

  sL  65.0 W  5.1  P  E = k    − C1−    2   3   4N   

P – liczba dni z opadem o wysoko ści co najmniej 0,254 mm, w badanym okresie N – liczba dni w badanym okresie np. 365 (366) dla roku.

Po wyznaczeniu emisji na odcinakach opomiarowanych kolejnym krokiem było wyznaczenie emisji na pozostałych odcinkach dróg, na podstawie warto ści emisji wyznaczonych przez Krajowe Centrum Inwentaryzacji Emisji. Poza stref ą gnie źnie ńsko-wrzesi ńsk ą przyj ęto wska źnik emisji na kilometr drogi. Wykonano kataster emisji komunikacyjnej w polach siatki 1000 m x 1000 m, a dla wi ększych miast w polach siatki o oczku 250 m x 250 m.

Rysunek 32 Emisja komunikacyjna pyłu zawieszonego PM 10 z pasa 30 km wokół strefy gnie źnie ńsko- wrzesi ńskiej w 2010 r.

Emisja z komunikacji pyłu PM 10 z pasa 30 km wokół strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej wyniosła prawie 4,3 tys. ton, co stanowi około 9% całkowitej emisji napływowej.

5.5.2.5. Emisja z rolnictwa pyłu zawieszonego PM 10 z pasa 30 km wokół strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej

Emisja pyłu zawieszonego PM 10 z hodowli, została wyznaczona na podstawie informacji o pogłowiu zwierz ąt gospodarskich w gminach, uzyskanej na podstawie danych statystycznych. Natomiast emisja z upraw polowych została wyznaczona na podstawie mapy cyfrowej u żytkowania terenu w województwie wielkopolskim, z której wyodrębniono warstw ę gruntów rolnych

106 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim i wyznaczono na tej podstawie emisj ę pyłu zawieszonego PM 10 . Uwzgl ędniono ponadto emisj ę z maszyn rolniczych. Udział emisji z rolnictwa, z pasa 30 km wokół strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej stanowi około 6% całkowitej emisji napływowej pyłu zawieszonego PM 10 .

Rysunek 33 Emisja z rolnictwa – z upraw polowych pyłu zawieszonego PM 10 z pasa 30 km wokół strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej w 2010 r.

107 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Rysunek 34 Emisja z rolnictwa – z hodowli zwierz ąt pyłu zawieszonego PM 10 z pasa 30 km wokół strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej w 2010 r.

5.5.3. Bilans emisji z terenu strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej w 2010 r.

W obliczeniach emisji z terenu strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej uwzgl ędniono źródła punktowe, powierzchniowe oraz liniowe.

Tabela 22 Bilans emisji pyłu zawieszonego PM 10 dla ró żnych typów źródeł zlokalizowanych na terenie strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej w 2010 r.

Emisja pyłu PM 10 Typ emisji [Mg/rok] punktowa 874,8 powierzchniowa 3 861,6 liniowa 1 322,0 w tym unos 1 047,7 z rolnictwa 926,7 SUMA 6 985,1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie baz emisji użytych do modelowania

108 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Rysunek 35 Udział poszczególnych typów emisji w emisji łącznej w strefie gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej w 2010 r.

Całkowit ą emisj ę pyłu PM 10 z terenu strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej oszacowano na prawie 7 tys. ton. Najwi ększy udział – 55% ma emisja ze źródeł powierzchniowych, zwi ązanych z ogrzewaniem komunalnym. Poni żej zestawiono bilanse emisji z miast powiatowych strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej:

Tabela 23 Bilanse emisji pyłu zawieszonego PM 10 z Gniezna, Wrze śni i Słupcy w 2010 r.

Emisja pyłu PM 10 [Mg/rok] Typ emisji Gniezno Wrze śnia Słupca punktowa 4,4 40,7 308,5 powierzchniowa 431,2 379,6 196,9 liniowa 156,2 61,6 32,0 Łączna 597,9 516,0 537,3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie baz emisji użytych do modelowania

Najwi ększ ą ł ączn ą emisj ę pyłu zawieszonego PM 10 zinwentaryzowano w Gnie źnie (prawie 600 ton) – udział emisji powierzchniowej wynosi około 73%, a emisji liniowej 26%. Emisja z terenu Wrze śni została oszacowana na poziomie ponad 516 ton, emisja powierzchniowa stanowi około 80%. Emisja z miasta Słupcy natomiast wynosi prawie 540 ton, z czego około 57% przypada na emisj ę ze źródeł punktowych, a 37% z ogrzewania indywidualnego.

5.5.3.1. Emisja punktowa pyłu zawieszonego PM 10 ze strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej

Wielko ść emisji punktowej ze strefy gnie źnie ńsko-wrzesińskiej oszacowano na niemal 875 ton, co stanowi 13% całkowitej emisji ze strefy.

W poni ższej tabeli przedstawiono najwi ększych emitentów pyłu zawieszonego PM 10 z terenu strefy.

Tabela 24 Najwi ęksi emitenci pyłu zawieszonego PM 10 w strefie gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej w 2010 r. Emisja pyłu PM Nr Zakład Adres zakładu 10 [Mg/rok] ul. Gnie źnie ńska 4, Trzemeszno, 1 PAROC POLSKA Sp. z o.o. 183,87 pow. gnie źnie ński ul. Pozna ńska 41, Słupca, pow. 2 Mostostal Słupca S.A. 276,12 słupecki

109 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Emisja pyłu PM Nr Zakład Adres zakładu 10 [Mg/rok] ul. Miłosławska 13, Orzechowo, 3 Orzechowskie Zakłady Przemysłu Sklejek 103,15 pow. wrzesi ński ul. Żwirki i Wigury 11, 4 Kotłownia w Witkowie 96,69 Witkowo, pow. gnie źnie ński Wielkopolskie Przedsi ębiorstwo Przemysłu 5 Staw, pow. słupecki 65,62 Ziemniaczanego Zakład Produkcyjny STAW 6 PEC Gniezno Sp. z o.o. – kotłownia C-13) ul. Spichrzowa 18, Gniezno 33,71 ul. Gnie źnie ńska 4, Trzemeszno, 7 RWE Energetyka Trzemeszno Sp. z o.o. 28,96 pow. gnie źnie ński Przedsi ębiorstwo Energetyki Cieplnej we ul. Sikorskiego 25, Wrze śnia, 8 24,68 Wrze śni pow. wrzesi ński Przedsi ębiorstwo Robót Drogowo-Mostowych ul. Piastów 1, Słupca, pow. 9 31,11 S.A. słupecki Przedsi ębiorstwo Robót Drogowych Sp. z o.o. 10 Gurówko, pow. gnie źnie ński 15,78 Wytwórnia Mas Bitumicznych w Gurówku ul. Le śna 10, Wrze śnia, pow. 11 "WIOSNA LUDÓW" Spółdzielnia Inwalidów 12,89 wrzesi ński Źródło: Opracowanie własne na podstawie bazy emisji punktowej

Rysunek 36 Emisja punktowa pyłu zawieszonego PM 10 ze strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej w 2010 r.

110 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

5.5.3.2. Emisja powierzchniowa pyłu zawieszonego PM 10 ze strefy gnie źnie ńsko- wrzesi ńskiej

Zaopatrzenie w energi ę ciepln ą i gaz na terenie strefy

Zaopatrzenie strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej w gaz jest bardzo zró żnicowane. W gminach poło żonych w bezpo średnim s ąsiedztwie istniej ących gazoci ągów wysokiego ci śnienia zaopatrzenie jest dobre. Wyst ępuj ą jednak przewa żaj ące obszary strefy, pozbawione dost ępu do sieci gazowej. Według Wielkopolskiej Spółki Gazownictwa (http://msd.wsgaz.pl/) stopie ń gazyfikacji poszczególnych gmin strefy wygl ąda nast ępuj ąco: − 0% - we wszystkich gminach powiatu słupeckiego oraz w gminie Kołaczkowo, Pyzdry, Witkowo, Trzemeszno, Niechanowo i Mieleszyn; − 74,1 % - miasto Gniezno, − 29,2 % - gmina Gniezno, − 62,7 % - gmina Łubowo, − 29,7 % - gmina Wrze śnia, − 12,2 % - gmina Nekla, − 1,3 % - gmina Czerniejewo, − 7,4% - gmina Kiszkowo, − 0,3 % - gmina Kłecko.

Większo ść instalacji ciepłowniczych w strefie zasilana jest w ęglem.

Potrzeby cieplne w mie ście Gniezno zaspokajane s ą poprzez 6: − centralny system ciepłowniczy w 76,3%, − ogrzewanie indywidualne w 23,7 % (z czego ok. 14 % to kotłownie gazowe) Potrzeby cieplne miasta pokrywane s ą ze źródeł pracuj ących na: paliwie w ęglowym, paliwie gazowym, paliwie olejowym oraz w oparciu o energi ę elektryczn ą. Zapotrzebowanie na ciepło w Gnie źnie jest pokrywane z centralnych i lokalnych kotłowni komunalnych oraz indywidualnych kotłowni domowych. Na terenie Gniezna centralny system ciepłowniczy eksploatowany jest przez Przedsi ębiorstwo Energetyki Cieplnej w Gnie źnie Sp. z o. o. Cała wyprodukowana energia cieplna pochodzi z własnych obiektów kotłowych PEC Gniezno: − Ciepłowni C-13 o mocy zainstalowanej 81,4 MW, − Ciepłowni C-14 o mocy zainstalowanej 29,1 MW, − 24 kotłowni lokalnych, z czego 23 to kotłownie gazowe. Całkowita moc zainstalowana wynosi 118,5 MW. Dla wszystkich obiektów wska źnik wykorzystania mocy zainstalowanej wynosi około 67%, co daje Spółce mo żliwo ść podł ączenia do sieci ciepłowniczej nowych obiektów bez konieczno ści rozbudowy źródeł ciepła. Długo ść sieci ciepłowniczej zasilanej w Gnie źnie wynosi 36,8 km (stan na 31.12.2009 r.) 7: − sie ć magistralna – 10,3 km, co stanowi 28,0%, − sie ć rozdzielcza – 11,1 km, tj. 30,1%, − sieci przył ączeniowe – 9,6 km, tj. 26,1%, − sieci niskoparametrowe – 5,8 km, tj. 15,8%.

System energetyczny miasta Wrze śni bazuje na trzech no śnikach energii: w ęglu kamiennym, gazie ziemnym oraz oleju opałowym. Najwi ększy udział ma w ęgiel, zu życie gazu osi ąga warto ści 4 – 5%. Przedsi ębiorstwo Energetyki Cieplnej we Wrze śni Spółka Akcyjna eksploatuje 18 kotłowni i jedn ą ciepłowni ę, w tym 16 opalanych jest eko-groszkiem, dwie gazem Gz-50, w ciepłowni wykorzystywany jest miał w ęglowy.

6 Program Ochrony Środowiska dla Miasta Gniezno do roku 2012 z perspektyw ą do roku 2016 7 Zintegrowany Program Rewitalizacji Miasta Gniezna na lata 2010-2015

111 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Głównym producentem ciepła na terenie miasta Wrze śni 8 jest Przedsi ębiorstwo Energetyki Cieplnej we Wrze śni Spółka Akcyjna. Źródła ciepła, którymi dysponuje PEC na obszarze Wrze śni to: − ciepłownia C-22 o mocy 49,4 MW wykorzystuj ąca jako paliwo miał w ęglowy, − kotłownia osiedlowa K-1 – o mocy 1,44 MW wykorzystuj ąca gaz GZ-50, − kotłownia lokalna K-4 – o mocy 0,17 MW wykorzystuj ąca gaz GZ-50, − kotłownia lokalna K-5 – o mocy 0,2 MW wykorzystuj ąca w ęgiel ekologiczny, − kotłownia lokalna K-6 – o mocy 0,075 MW wykorzystująca w ęgiel ekologiczny, − kotłownia lokalna K-18 – o mocy 0,05 MW wykorzystująca w ęgiel ekologiczny. Z ciepłowni ą C-22 współpracuje sie ć ciepłownicza, o ł ącznej mocy zainstalowanej 49,4 MW, usytuowana przy ul. Gen. Sikorskiego 25 we Wrze śni, w której no śnikiem jest woda o temperaturze 130°C w ruroci ągu zasilaj ącym i 70°C w ruroci ągu powrotnym. Z kotłowni ą K-1, współpracuje druga sie ć ciepłownicza, o ł ącznej mocy zainstalowanej 1,44 MW, w której no śnikiem jest woda o temperaturze 95°C w ruroci ągu zasilaj ącym i 70°C w ruroci ągu powrotnym.

W mie ście Słupcy kotłownia zakładowa dla „Mostostalu” jest jednocześnie ciepłowni ą miejsk ą. Kotłownia wyposa żona jest w siedem kotłów o ł ącznej wydajno ści 48 MW, opalanych miałem w ęgla kamiennego. Wi ększa cz ęść budynków jednorodzinnych nie jest podł ączona do sieci cieplnej miasta i posiada indywidualne źródła ciepła opalane przewa żnie w ęglem kamiennym i brunatnym. Za zaopatrzenie miasta Słupcy w ciepło odpowiada Miejski Zakład Energetyki Cieplnej. Długo ść miejskiej sieci cieplnej miasta Słupca wynosi 15 754 km - w tym sieci preizolowanej 9 320 km. Ł ączna ilo ść obiektów podł ączonych do miejskiej sieci cieplnej w Słupcy to 272 szt., w tym: 169 domów jednorodzinnych, 91 domów wielorodzinnych oraz obiektów komunalnych i użyteczno ści publicznej, a tak że 12 pozostałych, niemieszkalnych budynków 9.

Odnawialne źródła energii w strefie

Maj ąc na uwadze dalsz ą popraw ę jako ści powietrza Starostwo Powiatowe w Gnie źnie szeroko propaguje i wspiera stosowanie odnawialnych źródeł energii. W latach 2005 – 2009 pozytywnie rozpatrzono plany wybudowania 17 elektrowni wiatrowych. W zakresie spalania biomasy na terenie powiatu funkcjonuj ą cztery kotłownie: − w Spółdzielni Mieszkaniowej Rybno Wielkie – kotłownia o mocy 0,5 MW, paliwo: słoma, − w Spółdzielni Mieszkaniowej Łabiszynek – kotłownia o mocy 0,5 MW, paliwo: słoma − w miejscowości Jankowo Dolne i kotłownia o mocy 1,5 MW równie ż na słom ę w Łabiszynku, − Kotłownia Witkowo – moc 0,5 MW, paliwo: brykiet drzewny. W powiecie gnie źnie ńskim prowadzi si ę upraw ę wierzby energetycznej w trzech gminach: Gniezno, Kiszkowo i Mieleszyn na ł ącznej powierzchni około 50 ha. W zakresie wykorzystania energii słonecznej funkcjonuj ą 3 zestawy baterii na budynkach u żyteczno ści publicznej (O środek Szkolno-Wychowawczy w Gnie źnie i budynek socjalny boiska w Łubowie, budynek Zespołu Opieki Zdrowotnej w Gnie źnie). S ą to zestawy kolektorów słonecznych do ogrzewania wody u żytkowej. W miejscowo ści Kaczanowo (powiat wrzesi ński) funkcjonuje pierwsza elektrownia wiatrowa, która składa si ę z dwóch wiatraków o mocy 1,2 MW.

Emisja powierzchniowa w najwi ększych miastach strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej została wyznaczona na podstawie dost ępnych dokumentów zawieraj ących informacj ę o bilansach cieplnych i strukturze zu życia paliw na cele grzewcze oraz o przebiegu sieci ciepłowniczych i gazowych w miastach. Wykorzystano tak że informacj ę o rozmieszczeniu i liczbie ludno ści w miastach oraz dane statystyczne publikowane przez GUS w Warszawie. W szacowaniu emisji powierzchniowej wykorzystano informacje zawarte w „Zało żeniach do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe miasta Gniezno”, „Raport z realizacji

8 Lokalny Program Rewitalizacji Dla Miasta Wrze śnia Na Lata 2011 – 2020 9 Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Słupcy na lata 2011-2021

112 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim gnie źnie ńskiego> za lata 2009-2010”, raportów z realizacji Programu Ochrony Powietrza dla powiatu gnie źnie ńskiego z 2007 roku za lata 2008-2010, informacj ę udost ępnion ą przez Przedsi ębiorstwo Energetyki Cieplnej w Gnie źnie Sp. z o.o., informacje udost ępnione przez Urz ąd Miejski w Gnie źnie i Urz ąd Miasta i Gminy Wrze śnia oraz inne dost ępne dokumenty, które zawieraj ą informacj ę o ogrzewaniu w miastach. Równocze śnie przez pracowników B.S.P.iP. „Ekometria” Sp. z o.o. przeprowadzona została wizja lokalna, która pomogła w przestrzennym rozmieszeniu typów zabudowy o okre ślonym sposobie ogrzewania. Emisja powierzchniowa w pozostałych miejscowo ściach strefy została oszacowana na podstawie informacji statystycznej, uzyskanej z Głównego Urz ędu Statystycznego, obejmuj ącej liczb ę ludno ści w miejscowo ściach oraz sposób ogrzewania mieszka ń w poszczególnych gminach. Zdecydowanie najwi ęcej pyłu zawieszonego PM 10 jest emitowane przede wszystkim w starych dzielnicach miast – Gniezna, Wrze śni oraz Słupcy, w których dominuj ą lub stanowi ą istotn ą cz ęść wielorodzinne kamienice ogrzewane paliwami stałymi. Dodatkowym czynnikiem zwi ększaj ącym st ęż enia pyłu jest du że zag ęszczenie budynków, bez pierzei i z niewielk ą ilo ści ą zieleni.

Zagospodarowanie przestrzenne w miastach powiatowych strefy

Gniezno podzielone jest na 11 jednostek pomocniczych (dzielnic i osiedli): − Stare Miasto − Tysi ąclecie − Winiary − Arkuszewo − Kawiary-Osiniec − Grunwaldzkie − Pustachowa-Kokoszki − Dalki − Piekary − Skiereszewo − Ró ża

Stare Miasto, czyli gnie źnie ńska Starówka – jej centrum to obszar wyznaczony przez prowadz ącą do Katedry ulic ę Tumsk ą, Rynek wraz z odnogami oraz cz ęść ulicy Bolesława Chrobrego – zwane Wzgórzem Panie ńskim. To tam wła śnie, pocz ąwszy od czasów średniowiecznych, toczyło si ę życie miasta. Dawniej obszar ten cechował si ę zwart ą zabudow ą. Dzisiejsze Stare Miasto pełne jest unikalnych, bogatych w przeró żne style architektoniczne kamienic. Stare Miasto i Wzgórze Lecha, które stanowiły podstaw ę miasta lokacyjnego okala miejska zabudowa dzisiejszego Śródmie ścia. Jest to teren o bogatej warto ści architektonicznej, obfituj ący we wspaniałe XIX – wieczne kamienice. W bezpo średniej styczno ści do historycznie bezcennych terenów Wzgórza Lecha usytuowane jest Jezioro Jelonek, inaczej zwane Wenecj ą. Dawniej tereny okalaj ące urokliwe jezioro pełniły funkcj ę rekreacyjn ą, Funkcja ta została utracona w II połowie XX wieku na skutek masowego odprowadzania ścieków przemysłowych do jeziora. Jezioro otoczone jest terenami parkowymi, które s ąsiaduj ą z zabudow ą mieszkaln ą oraz obiektami o znaczeniu edukacyjnym (I Liceum Ogólnokształc ące, Kolegium Europejskie UAM), kulturalnym (Muzeum Początków Pa ństwa Polskiego) oraz sportowym (miejski stadion sportowy). Po wschodniej stronie miasta, w bezpo średniej styczno ści z Parkiem Miejskim, zlokalizowany jest drugi zabytek archeologiczny Gniezna – grodzisko „Gnie źninek”. Teren ten jest obj ęty ochron ą konserwatorsk ą.

Teren miasta Wrze śnia w wi ększo ści jest obszarem zurbanizowanym. Lasy i tereny zadrzewione stanowi ą jedynie 8% powierzchni obszaru miasta (głównie parki i ogródki działkowe). Miasto ma charakter usługowo – przemysłowy o silnie rozwini ętej funkcji mieszkaniowej. Tereny przemysłowo – usługowe usytuowane s ą głównie we wschodniej i południowo-zachodniej cz ęś ci miasta. W jego zachodniej cz ęś ci, przy linii kolejowej, znajduj ą si ę tereny poprzemysłowe, zwi ązane z zamkni ęciem fabryki gło śników Tonsil. Przez Wrze śni ę przepływa rzeka Wrze śnica. Cz ęść miasta

113 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim le żą ca po zachodniej stronie rzeki skupia wi ększo ść terenów przemysłowo – usługowych miasta, tereny kolejowe oraz tereny ogródków działkowych. Znajduj ą si ę tu równie ż tereny mieszkalne: w dzielnicy miasta o nazwie Sławno oraz osiedle Lipówka. Po stronie wschodniej znajduje si ę ścisłe centrum miasta oraz 3 du że osiedla mieszkalne: Krzy ża Grunwaldu, Sokołowskie oraz Tysi ąclecia. Na terenie tej cz ęś ci miasta ulokowane s ą liczne ogródki działkowe, park im. Dzieci Wrzesi ńskich, Targowisko Miejskie. Przy wschodniej granicy Wrze śni znajduje si ę oczyszczalnia ścieków oraz tereny przemysłowo – usługowe.

Słupca posiada koncentryczny układ przestrzenny z centralnie usytuowanym owalnicowym zespołem zabytkowym, stanowi ącym jednocze śnie ogólno miejski ośrodek handlowo – usługowy (centrum miasta). Zespół ten oraz północna strona miasta jest poł ączeniem funkcji mieszkaniowej ze strefami: handlow ą, usługow ą i komunikacyjn ą. Po środku owalnicowego zespołu zabytkowego znajduje si ę wydzielony, czworok ątny rynek (Plac Wolno ści) oraz ulice krzy żuj ące si ę pod k ątem prostym. Mimo zmieniaj ącej si ę z wiekami zabudowy, Słupca zachowała pierwotny układ urbanistyczny. Na jego obszarze zlokalizowanych jest szereg budynków i obiektów o warto ściach kulturowych. Zabytkowy układ urbanistyczny ze wzgl ędu na warto ści historyczne został wpisany do rejestru zabytków. Tereny poło żone w bezpo średnim s ąsiedztwie słupeckiej starówki oraz w północno – wschodniej cz ęś ci miasta nad Jeziorem Słupeckim stanowi ą najwi ększe walory przyrodniczo – krajobrazowe miasta. Tereny poło żone przy drodze krajowej oraz przy drogach dojazdowych do autostrady A-2 przeznaczone s ą na modernizacj ę i rozwój aktywizacji gospodarczej. W zachodniej cz ęś ci miasta wyznaczono tereny rolniczej przestrzeni produkcyjnej, z dopuszczeniem lokalizacji zabudowy zagrodowej i mieszkaniowej oraz nieuci ąż liwej aktywizacji gospodarczej. Osiedla mieszkaniowe s ą zlokalizowane w odpowiednich odległo ściach, dzi ęki temu cenny układ urbanistyczny i architektoniczny starego miasta nie został zniszczony 10 .

Wielko ść emisji powierzchniowej pyłu zawieszonego PM 10 z terenu strefy gnie źnie ńsko- wrzesi ńskiej wynosi blisko 3,9 tys. ton, co stanowi 55% całkowitej emisji z terenu strefy. Udział emisji powierzchniowej w emisji ł ącznej w mie ście Wrze śni wynosi 80%, w Gnie źnie 73%, a w Słupcy jest ni ższy i kształtuje si ę na poziomie około 37%.

10 Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Słupcy na lata 2011-2021

114 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Rysunek 37 Emisja powierzchniowa pyłu zawieszonego PM 10 ze strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej w 2010 r.

Tak wyznaczona emisja powierzchniowa jest niestety szacunkowa. Ponadto opiera si ę o wska źniki dla standardowego paliwa, nieuwzgl ędniaj ąca gorszego jako ściowo w ęgla, drewna czy spalania odpadów. Nie ma równie ż żadnej inwentaryzacji kominków opalanych drewnem lub biopaliwem, które obecnie s ą instalowane nie tylko w zabudowie jednorodzinnej, ale równie ż w zabudowie wielorodzinnej (kamienicach). Jest to coraz popularniejszy sposób, je śli nie na pełne ogrzewanie to na tzw. dogrzewanie, a emisja pyłu PM10 ze spalania drewna, szczególnie niesezonowanego, jest równie wysoka jak z w ęgla. Ponadto, bior ąc pod uwag ę fakt ubożenia mieszka ńców oraz wysok ą cen ę gazu, notuje si ę przechodzenie na gorszy jako ściowo, ale ta ńszy węgiel oraz spalanie odpadów. Dodatkowo na obszarze najwi ększych miast w strefie znajduj ą si ę tereny ogródków działkowych, cz ęś ciowo zamieszkiwanych przez cały rok, z których emisja zanieczyszcze ń nie jest ujmowana w żadnych bilansach i raportach. Bior ąc powy ższe pod uwag ę rzeczywista emisja powierzchniowa pyłu mo że by ć niedoszacowana.

5.5.3.3. Emisja liniowa pyłu zawieszonego PM 10 ze strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej

Układ komunikacyjny powiatu gnie źnie ńskiego Przez teren powiatu przebiega siec dróg krajowych, dróg wojewódzkich, dróg powiatowych oraz gminnych. Do głównych arterii komunikacyjnych zaliczaj ą si ę: − Drogi krajowe: • Nr 5: Świecie – Bydgoszcz – Gniezno (w Gnie źnie s ą to ul. Pozna ńska, Trasa Zjazdu Gnie źnie ńskiego, Wiadukt Solidarno ści) – Pozna ń – Leszno – Trzebnica – Wrocław – Strzegom – Lubawka; • Nr 15: Trzebnica – Krotoszyn – Gniezno (w Gnie źnie s ą to Wiadukt Solidarno ści, Trasa Zjazdu Gnie źnie ńskiego, ul. Kostrzewskiego oraz ul. Wrzesi ńska) – Toru ń – Ostróda;

115 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

− Drogi wojewódzkie: • Nr 109: Krajenka – Szamocin –Margonin – Wągrowiec – Gniezno; • Nr 197: Sławica – Rejowiec – Kiszkowo – Gniezno; • Nr 260: Gniezno – Witkowo – Wólka; • Nr 434: Łubowo – Iwno.

W roku 2005 została otworzona 6,3-km obwodnica Gniezna, która odbiega bezkolizyjnym węzłem od północnego wylotu drogi krajowej nr 5 za osiedlem Winiary, a nast ępnie biegnie przez Jankówko do Lulkowa, gdzie wpina si ę w dotychczasowy przebieg drogi krajowej nr 15.

Układ komunikacyjny powiatu wrzesi ńskiego

Dzi ęki centralnej lokalizacji powiat wrzesi ński jest wa żnym w ęzłem komunikacyjnym drogowym i kolejowym. Wrze śnia usytuowana jest na skrzy żowaniu głównych szlaków komunikacyjnych: ze wschodu na zachód – przy istniej ącym odcinku autostrady A2 (dodatkowym atutem jest zjazd z autostrady), 50 km na wschód od Poznania i z północy na południe – przy trasach kolejowej i drogowej Śląsk – Jarocin – Gniezno – Gda ńsk. Do głównych arterii komunikacyjnych zaliczaj ą si ę: − Autostrada A2, która na terenie powiatu przebiega przez 3 gminy: Nekla, Wrze śnia, Kołaczkowo – 23 km; − Drogi krajowe: • Nr 2: Świecko – Pozna ń – Wrze śnia – Łowicz – warszawa – Biała Podlaska – Terespol; • Nr 15: Trzebnica – Gniezno – Wrze śnia – Toru ń – Ostruda; • Nr 92: Rzepin – Świebodzin – Pozna ń – Kostrzyn – Wrze śnia – Konin – Kutno – Łowicz; − Drogi wojewódzkie: • Nr 441: Miłosław – Borzyków; • Nr 442: Wrze śnia – Kołaczkowo – Pyzdry – Gizałki – Chocz – Kalisz; • Nr 432: Wrze śnia – Środa Wielkopolska – Śrem – Krzywi ń – Osieczna – Leszno.

Układ komunikacyjny powiatu słupeckiego

Do najwa żniejszych szlaków komunikacyjnych drogowych przechodz ących przez teren powiatu nale żą autostrada A – 2 oraz droga krajowa nr 92 Wrze śnia – Konin. Wa żną funkcj ę komunikacyjn ą spełniaj ą równie ż istniej ące drogi wojewódzkie o nr: • 260 Wólka – Witkowo - Gniezno, • 262 Kwieciszewo – Szyszłowo, • 263 Słupca - Kleczew – Dąbie, • 466 Słupca - Pyzdry • 467 Ci ąż eń – Golina. Długo ść dróg wojewódzkich na terenie powiatu wynosi ł ącznie 94,0 km, a długo ść dróg powiatowych 352,2 km.

Emisja komunikacyjna ze strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej została wyznaczona analogicznie do emisji z pasa 30 km wokół strefy.

Emisj ę komunikacyjn ą ze strefy oszacowano na 1 322 tony, co stanowi około 19% całkowitej emisji ze strefy. Prawie 80% emisji z transportu stanowi emisja z unosu z powierzchni jezdni.

116 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Rysunek 38 Emisja z komunikacji pyłu zawieszonego PM 10 ze strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej w 2010 r.

5.5.3.4. Emisja z rolnictwa pyłu zawieszonego PM 10 ze strefy gnie źnie ńsko- wrzesi ńskiej

Emisja z rolnictwa ze strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej została wyznaczona analogicznie do emisji z pasa 30 km wokół strefy. Udział emisji pyłu PM 10 z rolnictwa z terenu strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej kształtuje si ę na poziomie 13%.

117 Aktualizacja Programu Ochrony Powietrza dla strefy gnie źnie ńsko-wrzesi ńskiej (strefa powiat gnie źnie ński) w województwie wielkopolskim

Rysunek 39 Emisja z rolnictwa – z upraw polowych pyłu zawieszonego PM 10 ze strefy gnie źnie ńsko- wrzesi ńskiej w 2010 r.

Rysunek 40 Emisja z rolnictwa z hodowli zwierz ąt pyłu zawieszonego PM 10 w strefie gnie źnie ńsko- wrzesi ńskiej w 2010 r.

118