TURYSTYKA I ROZWÓJ REGIONALNY

DOI 10.22630/TIRR.2020.14.27

Monika Wojcieszak-Zbierska Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

Rola kobiet so ųtysów w kszta ųtowaniu lokalnego rozwoju

Streszczenie. Celem artyku ųu jest analiza poziomu uczestnictwa kobiet w wiejskim samorz Č- dzie na przyk ųadzie sprawowania funkcji so ųtysa w gminie oraz ukazanie roli i zna- czenia kobiet so ųtysów w kszta ųtowaniu lokalnego rozwoju na przyk ųadzie tej gminy. W pracy wykorzystano pierwotne oraz wtórne materia ųy Ǎród ųowe. €ród ųa wtórne to literatura na- ukowa w zakresie rozwoju lokalnego i samorz Čdu terytorialnego. W pierwszej cz ħƑ ci artyku- ųu przybli Ǐono rol ħ i znaczenie so ųtysa na wsi oraz zaprezentowano najwa Ǐniejsze informacje dotycz Čce analizowanej gminy. €ród ųa pierwotne to wyniki bada ŷ przeprowadzonych w mar- cu 2020 roku dotycz Čce zaanga Ǐowania kobiet w sprawowaniu roli so ųtysa na wsi w gminie Gniezno z wykorzystaniem metody ankiety bezpo Ƒredniej. Na podstawie wyników przeprowa- dzonych bada ŷ mo Ǐna stwierdzi đ, Ǐe w gminie tej nast Čpi ų wzrost liczby kobiet w Ƒrodowi- sku lokalnym piastuj Čcych rol ħ gospodarza wsi. Respondentki wskaza ųy, Ǐe g ųównym powo- dem ich kandydowania na t ħ funkcj ħ by ųa silna potrzeba zmian na wsi. Korzy Ƒci Č pozytywn Č pųyn ČcČ z pe ųnienia funkcji so ųtysa by ųo zbudowanie sieci nowych kontaktów, wzrost samoreali- zacji, zdobycie do Ƒwiadczenia i kompetencji spo ųecznych.

Sųowa kluczowe: kobieta, so ųtys, w ųadza lokalna, wie Ƒ

Wst ħp W historii Polski sprawowanie urz ħdu so ųtysa ma bardzo bogat Č tradycj ħ. W literatu- rze pierwsze wzmianki o funkcjonowaniu so ųtysa, który stoi na czele wsi, si ħgaj Č wieków XII i XIII. Wówczas urz Čd by ų dziedziczny, co oznacza ųo, Ǐe móg ų by đ sprzedany na wa- runkach okre Ƒlonych w przywileju lokacyjnym. So ųtys by ų osob Č maj ħtn Č, a jego g ųówne Ǎród ųo utrzymania stanowi ųa uprawa ziemi wolnej od czynszów wobec pana. Z czasem uzyskiwa ų on prawo do zak ųadania m ųyna czy lokalnej karczmy, które by ųy cz ħsto przez so ųtysów dzier Ǐawione. W zamian so ųtys przewodniczy ų tzw. wiejskiej ųawie s Čdowej, zbiera ų czynsz dla pana oraz pe ųni ų konn Č s ųuǏbħ wojskow Č1. Z biegiem lat jego rola oraz kompetencje ulega ųy ewolucji i zwi Čzane by ųy z ustrojem politycznym, gospodarczym i spo ųecznym. Wspó ųcze Ƒnie mo Ǐna zauwa Ǐyđ, Ǐe ro Ƒnie akceptacja spo ųeczna obejmo-

1 B. Abramowicz: Instytucja zebrania wiejskiego w opinii so ųtysów i mieszka ŷców (przyk ųad gminy X), Wie Ƒ i Rolnictwo 2011, nr 4, s. 193–212. J. Bardach: Historia pa ŷstwa i prawa Polski, t. I: Do po ųowy XV wieku, PWN, Warszawa 1964, s. 21. A. Ptak: Rywalizacja polityczna w samorz Čdach lokalnych. Studium wybranych gmin, Pozna ŷ–Kalisz, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydzia ų Pedagogiczno-Artystyczny, Pozna ŷ 2011, s. 13. [email protected] Strona | 161 M. Wojcieszak-Zbierska wania przez kobiety funkcji publicznych, w tym tak Ǐe so ųtysa 2. Analizuj Čc dane G ųówne- go Urz ħdu Statystycznego z ostatnich dwudziestu lat, mo Ǐna zauwa Ǐyđ, Ǐe kobiety coraz cz ħƑ ciej kandyduj Č do samorz Čdu i uzyskuj Č mandaty 3. W polskim dyskursie publicznym w ci Čgu ostatnich lat upowszechni ųa si ħ teza g ųosz Čca, Ǐe „kobiety przejmuj Č w ųadz ħ na wsi” 4. Coraz cz ħƑ ciej w mediach spo ųeczno Ƒciach pojawi Č si ħ reporta Ǐe, felietony, arty- ku ųy opisuj Čce aktywno Ƒđ kobiet so ųtysów, prezentuj Čce dzia ųania kobiet oraz przyk ųa- dy „Rzeczpospolitych Babskich”, tj. gmin wiejskich, w których zdecydowana wi ħkszo Ƒđ radnych to kobiety 5. Kobiety na wsi coraz cz ħƑ ciej okre Ƒlane s Č jako inicjatorki rozwoju lokalnej przedsi ħbiorczo Ƒci. Podejmowane przez nie inicjatywy s Č szeroko akceptowane przez miejscow Č spo ųeczno Ƒđ . Co wa Ǐne, kobiety wiejskie kreuj Č i promuj Č lokaln Č go- spodark ħ, wykorzystuj Čc nowoczesne technologie oraz media spo ųeczno Ƒciowe.

Rola i znaczenie funkcji so ųtysa na wsi Tradycja funkcjonowania so ųtysa na terenach wiejskich si ħga czasów Ƒredniowiecz- nych. Istot Č ówczesnego samorz Čdu w g ųównej mierze by ųo przeniesienie uprawnie ŷ panuj Čcego w ųadcy na konkretne stany w formie przywileju. „Powstanie samorz Čdu wiejskiego po ųČ czone z procesem kolonizacyjnym wsi na prawie niemieckim, gdzie pod- staw ħ prawn Č stanowi ųo porozumienie pomi ħdzy tzw. zasad ǍcČ a panem lub w ųadc Č pa ŷstwa. W ten sposób w ųadza publiczna na wsi przechodzi ųa w r ħce so ųtysa, a jej przed- miotem by ųa administracja, s Čdownictwo i ustawodawstwo” 6. Wspó ųcze Ƒnie szczeblem samorz Čdowym najbli Ǐszym mieszka ŷcom terenów wiejskich jest samorz Čd gminny (od

2 R. Siemie ŷska: Kobiety i m ħǏ czy Ǎni – aktorzy „p ųynnej rzeczywisto Ƒci”. Niespójno Ƒđ postaw, zachowa ŷ i pozycji – dwie dekady przemian w Polsce i na Ƒwiecie, [w:] Polska po 20 latach wolno Ƒci, M. Bucholc, S. Mandes, T. Szawiel, J. Wawrzyniak (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2011, s. 443–464; M. Fuszara: Kobiety w wyborach samorz Čdowych w 2010 roku z perspektywy uczestniczek procesu wyborczego, [w:] Kobiety, wybory, polityka, M. Fuszara (red.), Wydawnictwo Fundacja Instytutu Spraw Publicznych, Warszawa 2013, s. 63–68; A. Ni Ǐyŷska: Kobiety w wyborach samorz Čdowych w Pol- sce w 2010 roku, [w:] Kobiety, wybory, polityka, M. Fuszara (red.), Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2013, s. 129; M. Stanny: Wie Ƒ jako przedmiot bada ŷ demograficznych, [w:] Wie Ƒ jako przedmiot bada ŷ demograficznych na pocz Čtku XXI wieku, M. Halamska (red.), Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2011, s. 97–117; I. Matysiak: So ųtysi i so ųtyski o pe ųnionych rolach i motywach sprawowania funkcji w wy- branych Ƒrodowiskach wiejskich, Wie Ƒ i Rolnictwo 2013, nr 3(160), s. 138–152. 3 https://stat.gov.pl/publikacje/publikacje-a-z/szukaj.html?letter=K (dost ħp: 26.05.2020). 4 I. Matysiak: Rola so ųtysów we wspó ųczesnych spo ųeczno Ƒciach wiejskich. P ųeđ jako czynnik ró Ǐnicuj Č- cy, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2014, s. 22. 5 I. Matysiak: Rola so ųtysów we wspó ųczesnych…, op. cit., s. 23; A. Ptak: Wybory so ųtysów i rad so ųec- kich. W poszukiwaniu prawide ų rywalizacji wyborczej w organach pomocniczych samorz Čdów gmin wiejskich w Polsce, Studia Regionalne i Lokalne 2012, nr 3(49), s.108–109; E. Stasiak: Uczestnictwo kobiet w sprawowaniu w ųadzy w gminach wiejskich, Acta Universitatis Lodziensis Folia Sociologica 2019, 68, s. 33–45; M. Pó ųtorak: Kobiety, kwoty, polityka: gwarancje równo Ƒci p ųci w Unii Europejskiej, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2015, s. 57. 6 I. Matysiak: Rola so ųtysów we wspó ųczesnych…, op. cit., s. 25; J. Wilkin: Polska wie Ƒ 2012 – g ųówne tendencje, zjawiska i problemy. Synteza raportu, [w:] Polska wie Ƒ 2012. Raport o stanie wsi, J. Wilkin, I. Nurzy ŷska (red.), Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2012, s. 9–15; M. Augustyniak: Jed- nostki pomocnicze gminy, Wydawnictwo Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2010, s. 114–119.

Strona | 162 Rola kobiet so ųtysów...

2002 roku). Jego dope ųnieniem s Č so ųectwa, jednostki pomocnicze gmin, które obej- muj Č zazwyczaj jedn Č lub kilka wiejskich jednostek osadniczych. Szczegó ųowe zasady funkcjonowania so ųectw okre Ƒlone s Č w aktach prawa miejscowego, co oznacza, Ǐe wy- tyczne znajduj Č si ħ w statutach so ųectw uchwalanych przez rady poszczególnych gmin. Statuty te s Č dostosowane do potrzeb oraz mo Ǐliwo Ƒci so ųectw, zró Ǐnicowanych pod wzgl ħdem po ųoǏenia, populacji i lokalnych zasobów 7. So ųtys to osoba wybrana spo Ƒród mieszka ŷców wsi, któr Č wspiera tzw. rada so ųec- ka. W Ƒwietle obowi Čzuj Čcych przepisów so ųtys jest organem wykonawczym. Reforma samorz Čdowa z 1990 roku nie okre Ƒli ųa jednoznacznie obowi Čzków so ųtysów. Tego typu zapisy uwzgl ħdnia si ħ w statutach poszczególnych so ųectw, co cz ħsto pozwala na pew- nČ samowol ħ samych urz ħduj Čcych b ČdǍ osób maj Čcych wp ųyw na losy poszczególnych Ƒrodowisk wiejskich (samorz Čd, lokalni liderzy). Jednak Ǐe zgodnie z art. 36 ust. 1 ustawy o samorz Čdzie gminnym w so ųectwie s Č dwa organy: uchwa ųodawczy, jakim jest zebra- nie wiejskie oraz wykonawczy, którym jest so ųtys. Do podstawowych obowi Čzków so ųty- sa nale Ǐy w szczególno Ƒci: • zwo ųywanie posiedze ŷ rady so ųeckiej, • zwo ųywanie zebra ŷ wiejskich, • wp ųywanie na wykorzystanie aktywno Ƒci mieszka ŷców s ųuǏČ cej poprawie gospodar- ki i warunków Ǐycia, • reprezentowanie interesów mieszka ŷców so ųectwa na zewn Čtrz, • uczestniczenie w naradach so ųtysów zwo ųywanych okresowo przez wójta, • pobieranie podatków i op ųat lokalnych 8.

Ponadto so ųtysi realizuj Č wiele dzia ųaŷ organizacyjnych, m.in.: • organizuj Č i koordynuj Č prace mieszka ŷców na rzecz so ųectwa, • nadzoruj Č imprezy okoliczno Ƒciowe, • sprawuj Č opiek ħ nad miejscow Č Ƒwietlic Č wiejsk Č, • pozyskuj Č Ƒrodki finansowe dla wsi na ró Ǐne przedsi ħwzi ħcia w zakresie podniesienia jako Ƒci Ǐycia na wsi, • pomagaj Č rodzinom wielodzietnym w pozyskiwaniu pomocy z urz ħdu gminy. So ųtysi pe ųni Č tak Ǐe funkcje ųČ cznika mi ħdzy mieszka ŷcami so ųectwa a lokalnym sa- morz Čdem wy Ǐszego szczebla, np. gmin Č. Za wykonywan Č prac ħ nie otrzymuj Č sta ųego wynagrodzenia (wyj Čtkiem jest procent od tzw. kwartalnego inkasa podatków lokal- nych tj. le Ƒnego, rolnego, od nieruchomo Ƒci od osób fizycznych). W ramach wykonywa- nej pracy nie s Č obj ħci ubezpieczeniem spo ųecznym, a czas sprawowania kadencji nie jest wliczany do okresu zatrudnienia. Zgodnie z przepisami, tj. z art. 37b ustawy o sa- morz Čdzie gminnym, so ųtys mo Ǐe jedynie otrzyma đ diet ħ za udzia ų w pracach na rzecz

7 A. Go ųħ biowska, B. Zientarski (red.): So ųectwo – studium prawnoustrojowe, Kancelaria Senatu, Warsza- wa 2017, https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/userfiles/_public/k9/agenda/seminaria/2017/170131_ soltysi/solectwo_studium.pdf (dost ħp: 26.05.2020). 8 Ibidem; Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorz Čdzie gminnym (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r., poz. 198 z pó Ǎn. zm. – dalej jako: u.s.g.).

Strona | 163 M. Wojcieszak-Zbierska gminy oraz otrzyma đ zwrot kosztów podró Ǐy s ųuǏbowej 9. Oznacza to, Ǐe rola so ųtysa jest spo ųeczna i ogranicza si ħ do roli inkasenta. Wspó ųcze Ƒnie wiele wsi boryka si ħ z problemem braku odpowiedniego kandydata na to stanowisko, trudno jest bowiem o sprawnego organizatora, który potrafi rozbudzi đ aktywno Ƒđ mieszka ŷców i motywowa đ ich do w ųČ czania si ħ w sprawy w ųasne i so ųectwa. Dlatego zauwa Ǐono, Ǐe odpowiedzi Č na pojawiaj Čcy si ħ aspekt mo Ǐe by đ pe ųnienie funk- cji so ųtysa przez kobiet ħ. Od lat trwa dyskusja na temat równego udzia ųu kobiet i m ħǏ - czyzn w Ǐyciu publicznym, w tym tak Ǐe politycznym 10 . Dokonuj Čce si ħ zmiany spo ųeczne, wzrastaj Čca Ƒwiadomo Ƒđ spo ųeczno Ƒci, odpowiednie kompetencje powoduje, Ǐe coraz cz ħƑ ciej to stanowisko obejmuj Č kobiety. Niew Čtpliwie w aktywno Ƒci kobiet zwi Čzanych z pe ųnieniem okre Ƒlonej funkcji podstawow Č rol ħ odgrywaj Č cechy osobowo Ƒciowe po- szczególnych pa ŷ. Nale Ǐy jednak podkre Ƒli đ, Ǐe nadal w wielu wsiach na terenie Polski dominuje stereotyp, Ǐe kobiety postrzegane s Č jako osoby, które nie powinny ubiega đ si ħ o stanowiska publiczne. Ponadto warto podkre Ƒli đ, Ǐe tradycyjne postrzeganie roli kobiet w Ƒrodowisku wiejskim nadal uto Ǐsamiane jest z kreowaniem wizerunku kobiety, która boryka si ħ z brakiem wiary we w ųasne si ųy, odczuwa obaw ħ przed ryzykiem, l ħk przed opini Č spo ųeczn Č11 . Jednak Ǐe w opracowaniach i raportach GUS (2018) mo Ǐna za- uwa Ǐyđ, Ǐe z roku na rok ro Ƒnie liczba kobiet sprawuj Čca w ųadz ħ na ró Ǐnych szczeblach 12 . Równie Ǐ Podgórska-Ryka ųa (2016) 13 oraz Matysiak (2014) 14 podkre Ƒli ųy, w swoich bada- niach, Ǐe obecnie wzros ųo zainteresowanie aktywno Ƒci Č polityczn Č kobiet, która pozwa- la na dzia ųanie na rzecz rozwoju lokalnego.

Charakterystyka gminy Gniezno – wybrane zagadnienia le Ǐy we wschodniej cz ħƑ ci województwa wielkopolskiego na Wyso- czy Ǎnie Gnie Ǎnie ŷskiej, która jest naturalnym wododzia ųem dziel Čcym dorzecze Warty i Wis ųy. Le Ǐy ona w granicach administracyjnych powiatu gnie Ǎnie ŷskiego. W sk ųad gminy Gniezno wchodz Č miejscowo Ƒci: , , D ħbowiec, , Go Ƒlinowo, Jan-

9 Ustawa o samorz Čdzie gminnym z dnia 8 marca 1990 r. (Dz.U. z 1990 r., nr 16, poz. 95) 10 H. Izdebski: Jednostki pomocnicze gminy – pomi ħdzy organami gminy a obywatelami jako pod- miotem w ųadzy lokalnej, Samorz Čd Terytorialny 2011, nr 12, s. 95–110; K. Kajdanek: W poszukiwa- niu nowej roli? So ųtysi urbanizuj Čcych si ħ wsi podmiejskich Wroc ųawia, Wie Ƒ i Rolnictwo 2011, nr 1, s. 87–106; K. Krzy Ǐanowska: Przedsi ħbiorczo Ƒđ na obszarach wiejskich – stan i perspektywy rozwo- ju, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2010, s. 5; B. Szczepa ŷska, J. Szczepa ŷski: Wspó ųczesne role kó ų gospody ŷ wiejskich w spo ųeczno Ƒciach lokalnych (na przyk ųadzie województwa dolno ƑlČskiego), Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica 2019, nr 68, s. 67–72; M. Wojcieszak: Women’s cooperation in Polish rural areas, Proceedings of the 2019, International Conference „Economic Science for Rural Development” 2019, nr 50, s. 248–256. DOI: 10.22616/ESRD.2019.031. 11 M. Marks-Krzyszkowska: Ekonomiczne i spo ųeczno-kulturowe aspekty braku aktywno Ƒci zawodowej kobiet na wsi oraz sposoby ich ograniczania, Wie Ƒ i Rolnictwo 2012, nr 4, s. 128–137. 12 G ųówny Urz Čd Statystyczny: Rocznik Statystyczny 2018, Zak ųad Wydawnictw Statystycznych, War- szawa 2018. 13 J. Podgórska-Ryka ųa: Polityka równo Ƒci p ųci na szczeblu samorz Čdowym, Oficyna Wydawnicza Huma- nitas, Sosnowiec 2016, s. 89–109. 14 I. Matysiak: Rola so ųtysów we wspó ųczesnych…, op. cit., s. 26.

Strona | 164 Rola kobiet so ųtysów... kowo Dolne, Janówko, Kalina, , Lubochnia, Lulkowo, Babiszynek, M Čczniki, Mnichowo, , Napoleonowi, Obora, Obórka, Osiniec, Piekary, Pszczyn, Pysz- czynek, , Strzy Ǐewo Ko Ƒcielne, Strzy Ǐewo Paczkowe, Strzy Ǐewo Smykowe, Szczytniki Duchowe, We ųnica, Wierczbiczany, Winiary, Wola Skorz ħcka, . Gmi- na w sposób do Ƒđ równomierny okala miasto Gniezno, które jest centrum gospodarczym i kulturalnym powiatu. Powierzchnia gminy wynosi 178 km 2. Jest drug Č co do wielko Ƒci gmin Č w powiecie gnie Ǎnie ŷskim (rys. 1). Zamieszkuje j Č blisko 12 tysi ħcy osób 15 . Ludno Ƒđ gminy Gniezno liczy obecnie 11 951 osób, w tym 8383 m ħǏ czyzn i 3568 ko- biet. Stanowi ona 6,71% ludno Ƒci ca ųego powiatu 16 . Pod wzgl ħdem liczby ludno Ƒci gmina Gniezno zajmuje pierwsze miejsce w Ƒród gmin wiejskich oraz czwarte w Ƒród wszystkich gmin nale ǏČ cych do powiatu gnie Ǎnie ŷskiego (tab. 1). Analizuj Čc g ħsto Ƒđ zaludnienia, gmina Gniezno zajmuje drugie miejsce w Ƒród gmin wiejskich i siódme miejsce w Ƒród wszystkich gmin zlokalizowanych na terenie powiatu gnie Ǎnie ŷskiego (rozpatrywanych wspólnie) 17 . Najwi ħcej osób mieszka we wsi Zdziechowa (9,55%), Babiszynku (7,26%), Jankowie Dolnym (6,70%), Mnichowie (5,33%), Modliszewku (4,95%), Osincu (4,91%), Piekarach (4,72%), Szczytnikach Duchownych (4,61%), Go Ƒlinowie (4,19%). Razem w miejscowo Ƒciach tych mieszka blisko 60% mieszka ŷców ca ųej gminy.

Tabela 1 . Profil gminy Gniezno (podstawowe dane)

Lata Wyszczególnienie 2016 2017 2018 Ludno Ƒđ 11 364 11 614 11 951 Ludno Ƒđ na 1 km 2 64 65 67 Kobiety na 100 m ħǏ czyzn 100 101 101 Dochody ogó ųem bud Ǐetu gminy na 1 mieszka ŷca w z ų 4 289 4 538 4 679 Wydatki ogó ųem bud Ǐetu gminy na 1 mieszka ŷca w z ų 4 154 5 158 5 427 Udzia bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludno ci w wieku ų Ƒ 3,5 2,8 2,0 produkcyjnym (%) Turystyczne obiekty noclegowe* 2 2 2 Podmioty gospodarki narodowej w rejestrze EGON na 10 tys. 1 794 1 840 1 893 ludno Ƒci w wieku produkcyjnym Mieszkania oddane do u Ǐytkowania na 10 tys. ludno Ƒci 111 131 158 Pracuj Čcy na 1000 ludno Ƒci** *Dane dotycz Č obiektów noclegowych posiadaj Čcych 10 i wi ħcej miejsc. **Bez podmiotów gospodarczych liczbie pracuj Čcych do 9 osób oraz gospodarstw indywidualnych w rolnictwie. €ród ųo: https://poznan.stat.gov.pl/vademecum/vademecum_wielkopolskie/portrety_gmin/powiat_ gnieznienski/gm_wiejska_gniezno.pdf (dost ħp: 20.05.2020).

15 https://poznan.stat.gov.pl/vademecum/vademecum_wielkopolskie/portrety_gmin/powiat_ gnieznienski/gm_wiejska_gniezno.pdf (dost ħp: 20.05.2020). 16 Ibidem (dost ħp: 22.05.2020). 17 Ibidem (dost ħp: 21.05.2020).

Strona | 165 M. Wojcieszak-Zbierska

Historia gminy Gniezno jest bardzo bogata. Pojezierze Gnie Ǎnie ŷskie to jeden z najpi ħkniejszych zak Čtków w gminie. W obr ħbie Pagórków Gnie Ǎnie ŷskich ma intere- suj ČcČ rze Ǎbħ terenu urozmaicon Č dolin Č We ųny i stokami Wysoczyzny Gnie Ǎnie ŷskiej. Przez kilka wsi zlokalizowanych w obr ħbie gminy Gniezno przebiega wielkopolski odci- nek szlaku Ƒw. Jakuba – jednego z najwi ħkszych szlaków kulturowych w Europie i jednego z najwa Ǐniejszych chrze Ƒcija ŷskich szlaków pielgrzymkowych. Przez poszczególne miej- scowo Ƒci gminy Gniezno przebiega Szlak Piastowski, który jest jednym z najbardziej roz- poznawalnych i najcz ħƑ ciej przemierzanych szlaków turystycznych w Polsce. Na terenie gminy wyst ħpuj Č tak Ǐe liczne walory przyrodnicze, m.in.: malowniczo po ųoǏone jeziora, które stanowi Č interesuj Čcy element krajobrazu.

Rysunek 1. Mapa gminy Gniezno €ród ųo: http://www.urzadgminy.gniezno.pl/portal/nasza-gmina.html (dost ħp: 25.05.2020).

Cel i metody bada ŷ Celem opracowania jest analiza poziomu uczestnictwa kobiet w wiejskim samorz Č- dzie na przyk ųadzie sprawowania funkcji so ųtysa w gminie Gniezno oraz ukazanie roli i znaczenia kobiet so ųtysów w kszta ųtowaniu lokalnego rozwoju na przyk ųadzie tej gminy. W badaniach przyj ħto problem badawczy: Jakie czynniki zdecydowa ųy o kandydowaniu kobiet na stanowisko so ųtysa oraz czy ich praca wp ųywa na rozwój lokalny regionu? W pracy pos ųuǏono si ħ klasyczn Č analiz Č dokumentów, na które sk ųada ųa si ħ litera- tura naukowa z zakresu rozwoju lokalnego. W drugiej cz ħƑ ci artyku ųu przedstawiono

Strona | 166 Rola kobiet so ųtysów... wyniki bada ŷ w ųasnych, które zosta ųy przeprowadzone w marcu 2020 roku na próbie 15 osób (kobiet) z wykorzystaniem metody ankiety bezpo Ƒredniej, które sprawuj Č funk- cj ħ so ųtysa. Dobór respondentów by ų celowy, a samo badanie by ųo anonimowe. Zosta ųo ono zrealizowane podczas walnego zebrania wszystkich so ųtysów gminy Gniezno.

Wyniki bada ŷ Na terenie gminy Gniezno funkcjonuje 30 so ųectw. Do 2018 roku w gminie tej sta- nowisko so ųtysa obejmowa ųo blisko 90% m ħǏ czyzn. Po ostatnich wyborach samorz Čdo- wych w 2018 roku sytuacja si ħ zmieni ųa i aktualnie to stanowisko piastuje 50% kobiet. Co ciekawe, po wyborach samorz Čdowych kobiety obj ħų y stanowisko so ųtysa we wszyst- kich wi ħkszych wsiach, gdzie liczba mieszka ŷców wynosi powy Ǐej 150 osób (np. wie Ƒ Zdziechowa, Go Ƒlinowo, Wierzbiczany, Babiszynek, Osiniec). Wiek respondentek by ų do Ƒđ zró Ǐnicowany. Przewa Ǐaųy m ųode osoby (poni Ǐej 40. roku Ǐycia), których by ųo osiem. Kobiet pomi ħdzy 40. a 60. rokiem Ǐycia by ųo sze Ƒđ , a tylko jedna respondentka to pani powy Ǐej 60 lat. Poziom wykszta ųcenia by ų relatyw- nie wysoki. W g ųównej mierze dominowa ųy respondentki, które uko ŷczy ųy studia wy Ǐsze (by ųo ich siedem) oraz szko ųħ Ƒredni Č (cztery). Pozosta ųe panie mia ųy uko ŷczon Č szko ųħ zasadnicz Č zawodow Č oraz podstawow Č. Analizuj Čc Ǎród ųo utrzymania wskazane przez respondentki, mo Ǐna zauwa Ǐyđ, Ǐe wi ħkszo Ƒđ badanych zadeklarowa ųa, Ǐe pracuje poza rolnictwem oraz prowadzi w ųasn Č dzia ųalno Ƒđ gospodarcz Č (dziewi ħđ kobiet). Trzy panie potwierdzi ųy, Ǐe ich Ǎród ųem utrzy- mania s Č dochody z pracy w ųasnej w gospodarstwie. Pozosta ųe respondentki potwier- dzi ųy, Ǐe utrzymuj Č si ħ z renty lub emerytury oraz obecnie nie wykonuj Č pracy zarobko- wej (tab. 2). Badane zapytane zosta ųy tak Ǐe o powody, którymi kierowa ųy si ħ podczas kandydowa- nia na stanowisko so ųtysa (rys. 2). G ųównym motywem by ųa przede wszystkim potrzeba wprowadzenia zmian, ch ħđ zrobienia czego Ƒ dla lokalnej spo ųeczno Ƒci, brak kompetencji i aktywno Ƒci poprzedniego so ųtysa, czy satysfakcja z pracy jako spo ųecznik i organizator. Ponadto badane wskaza ųy tak Ǐe, Ǐe powodem by ųy takie aspekty, jak: „rozpoznawalno Ƒđ so ųtysa”, „mieszka ŷcy wsi licz Č si ħ ze zdaniem so ųtysa”, „so ųtys to presti Ǐ” oraz „mo Ǐli- wo Ƒđ zaistnienia w urz ħdzie gminy”.

Tabela 2 . Status badanych kobiet pe ųni Čcych funkcj ħ so ųtysów na rynku pracy

Status respondentki So ųtyski (N = 15) Praca w gospodarstwie rolnym 3 Praca najemna poza gospodarstwem rolnym 5 Prowadzenie dzia ųalno Ƒđ gospodarczej 4 Renta, emerytura 2 Nie pracuje 1 €ród ųo: opracowanie w ųasne.

Strona | 167 M. Wojcieszak-Zbierska

zaspokojenie własnej ambicji 2

satysfakcja z pracy jako społecznik i organizator 3

możliwość nawiązania nowch kontaktów i współpracy 6

brak kompetencji i aktywności poprzedniego sołtysa 7

chęć zrobienia czegoś dla lokalnej społeczności 10

potrzeba wprowadzenia zmian 13

*Badane mog ųy wskaza đ wi ħcej ni Ǐ jedn Č odpowied Ǎ oraz okre Ƒli đ powód. Rysunek 2. Powody kandydowania na stanowisko so ųtysa (N = 15) €ród ųo: badania w ųasne.

Pe ųnienie funkcji gospodarza wsi jest funkcj Č honorow Č, ale tak Ǐe wyzwaniem, które z pewno Ƒci Č nie polega tylko na pobieraniu podatków rolnych czy podatku od nierucho- mo Ƒci. Panie pe ųni Čce funkcj ħ so ųtysa aktywizuj Č mieszka ŷców wsi i z pewno Ƒci Č s Č si ųČ nap ħdow Č mobilizuj ČcČ do dzia ųania na wielu polach. Badaj Čc zrealizowane inicjatywy i przedsi ħwzi ħcia przez so ųtyski mo Ǐna wskaza đ, Ǐe respondentki najch ħtniej anga Ǐuj Č si ħ w dzia ųalno Ƒđ spo ųeczn Č, zach ħcaj Čc gospodynie do wyrabiania i promowania lokalnych produktów (rys. 3). Przyk ųadem mo Ǐe by đ tutaj zespó ų kó ų gospody ŷ wiejskich (KGW), które funkcjonuj Č na terenie gminy, wygrywaj Čc liczne konkursy kulinarne. Ponadto sze Ƒđ pa ŷ pe ųni Čcych funkcj ħ so ųtysa jest inicjatorkami za ųoǏenia KGW. Liderki na wsi or- ganizuj Č liczne spotkania i zabawy (np. zabawy andrzejkowe, karnawa ųowe, do Ǐynkowe, bal seniora, a tak Ǐe spotkania z aktorami miejscowego teatru w Gnie Ǎnie czy autorami

11

8 7

4 4 3

zachęcanie gospodyń zakładanie Kół Gospodyń organizacja różnego organizacja szkoleń np. wnioskowanie o dotacje zgłaszanie wizerunku wsi wiejskich do wyrabiania Wiejskich ( KGW) rodzaju spotkań, zabaw komputerowych, UE do lolanych inicjatyw i promowania lokalnych tanecznych w zakresie produktów przedsiębiorczości

*Badane mog ųy wskaza đ wi ħcej ni Ǐ jedn Č odpowied Ǎ. Rysunek 3. Inicjatywy zrealizowane przez badane na stanowisko so ųtysa [N = 15] €ród ųo: badania w ųasne.

Strona | 168 Rola kobiet so ųtysów... ksi ČǏ ek). Interesuj Čcym zagadnieniem podj ħtym w badaniu by ų obszar dotycz Čcy korzy- Ƒci i ogranicze ŷ wynikaj Čcych z pe ųnienia funkcji so ųtysa wsi (rys. 4). WƑród wachlarza korzy Ƒci, które wynikaj Č z pe ųnienia funkcji so ųtysa, respondent- ki wskaza ųy przede wszystkim na aspekty, których istot Č jest budowanie wewn ħtrznej pozycji, kompetencji spo ųecznych i samorealizacji. Wa Ǐnym elementem by ųo tak Ǐe na- wi Čzywanie nowych kontaktów zarówno na obszarze wsi, jak i poza ni Č. Z kolei w Ƒród ogranicze ŷ i obaw zwi Čzanych z piastowaniem urz ħdu, badane wskaza ųy na brak do- Ƒwiadczenia zwi Čzanego z pe ųnion Č funkcj Č, l ħk oraz strach dotycz Čcy obj ħtej funkcji, oraz opór miejscowej spo ųeczno Ƒci w zakresie wspó ųpracy. Podobne wyniki zaprezento- wa ųy Matysiak (2014) 18 , Podgórska-Ryka ųa (2016) 19 oraz Fuszara (2013) 20 .

Korzyści [%]

poczucie satysfakcji z pełnionej funkcji 13

nawiązywanie nowych kontaktów 11

wzrost pewności siebie 9

zaangażowanie w życie społeczne 6

opanowanie kompetencji społecznych 3

Obawy i ograniczenia [%]

brak doświadczenia i kompetencji związany 13 z pełnioną funkcją strach przed pełnieniem funkcji gospodarza 12 wsi opór miejscowej społeczności w zakresie 11 współpracy świadomość odpowiedzialności za lokalną 8 społeczność słaba sytuacja wewnętrzna wsi np. konfliky 5 wewnętrzne

*Badane mog ųy wskaza đ wi ħcej ni Ǐ jedn Č odpowied Ǎ. Rysunek 4. Korzy Ƒci i ograniczenia zwi Čzane z pe ųnienia funkcji so ųtysa wed ųug badanych (N = 15) €ród ųo: badania w ųasne.

18 I. Matysiak: Rola so ųtysów we wspó ųczesnych spo ųeczno Ƒciach wiejskich. P ųeđ jako czynnik ró Ǐnicuj Č- cy, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2014. 19 J. Podgórska-Ryka ųa: Polityka równo Ƒci p ųci na szczeblu samorz Čdowym, Oficyna Wydawnicza Hu- manitas, Sosnowiec 2016. 20 Fuszara M.: Kobiety w wyborach…, op. cit.

Strona | 169 M. Wojcieszak-Zbierska

W bie ǏČ cym roku jedna z pa ŷ zainicjowa ųa i zg ųosi ųa wie Ƒ Go Ƒlinowo do konkursu „Podwórko Talentów NIVEA”. Ponadto liderki na wsi podejmuj Č trud i wnioskuj Č o Ƒrodki z bud Ǐetu Unii Europejskiej m.in. na budowanie placów zabaw na wsi, promowanie lo- kalnej kuchni (np. danie plynza z gzikiem) oraz wsparcie miejscowych szkó ų i przedszkoli. Kobiety piastuj Čce aktualnie urz Čd so ųtysa to osoby m ųode, w zwi Čzku z tym niemal trzy czwarte z nich komunikuje si ħ z miejscow Č spo ųeczno Ƒci Č za pomoc Č mediów spo ųecz- no Ƒciowych. Ponadto panie ch ħtnie tworz Č stron ħ wioski na Facebooku, informuj Čc na bie ǏČ co o wszystkich istotnych wydarzeniach w obr ħbie gminy.

Podsumowanie Wspó ųcze Ƒnie oczekiwania spo ųeczne s Č coraz wi ħksze, dlatego niezwykle trudno jest by đ dobrym gospodarzem wsi spe ųniaj Čcym okre Ƒlone wymagania. To w ųaƑnie od so ų- tysów, ich post ħpowania i kompetencji zale Ǐy, czy w danej spo ųeczno Ƒci t ħtni Ǐycie, czy pojawiaj Č si ħ ró Ǐne inicjatywy i czy jest wiele spraw integruj Čcych mieszka ŷców. W analizowanej gminie Gniezno po ostatnich wyborach samorz Čdowych 50% man- datów na stanowisko so ųtysa otrzyma ųy kobiety. Badane respondentki to w g ųównej mierze osoby m ųode, wykszta ųcone, które zdecydowa ųy si ħ obj Čđ ten urz Čd ze wzgl ħ- du na mo Ǐliwo Ƒđ samorealizacji i zaspokojenia w ųasnych aspiracji. Wa Ǐnym motywem podj ħcia przez nie trudu pe ųnienia tej funkcji by ųa ch ħđ zrobienia czego Ƒ dla miejscowej spo ųeczno Ƒci oraz potrzeba wprowadzenia zmian. Autorka pracy ma Ƒwiadomo Ƒđ ogra- nicze ŷ, które wynikaj Č przede wszystkim z doboru próby oraz jej liczebno Ƒci. Powy Ǐsze rozwa Ǐania mo Ǐna zatem traktowa đ jako przyczynek do dalszych i pog ųħ bionych bada ŷ w zakresie roli i znaczenia so ųtysek w kszta ųtowaniu lokalnego rozwoju.

Literatura Abramowicz B.: Instytucja zebrania wiejskiego w opinii so ųtysów i mieszka ŷców (przyk ųad gminy X), Wie Ƒ Augustyniak M.: Jednostki pomocnicze gminy, Wydawnictwo Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2010. Bardach, J.: Historia pa ŷstwa i prawa Polski, t. I: Do po ųowy XV wieku, PWN, Warszawa 1964. Fuszara, M.: Kobiety w wyborach samorz Čdowych w 2010 roku z perspektywy uczestniczek procesu wyborczego, [w:] Kobiety, wybory, polityka, M. Fuszara (red.), Wydawnictwo Fundacja Instytu- tu Spraw Publicznych, Warszawa 2013. Gųówny Urz Čd Statystyczny: Rocznik Statystyczny 2018, Zak ųad Wydawnictw Statystycznych, Warszawa 2018. Go ųħ biowska A., Zientarski B. (red.): So ųectwo – studium prawnoustrojowe, Kancelaria Senatu, War- szawa 2017, https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/userfiles/_public/k9/agenda/seminaria/ 2017/170131_soltysi/solectwo_studium.pdf (dost ħp: 26.05.2020). https://poznan.stat.gov.pl/vademecum/vademecum_wielkopolskie/portrety_gmin/powiat_gniezni- enski/gm_wiejska_gniezno.pdf (dost ħpy: 20.05.2020, 21.05.2020, 25.05.2020). https://stat.gov.pl/publikacje/publikacje-a-z/szukaj.html?letter=K (dost ħp: 26.05.2020). i Rolnictwo 2011, nr 4, s. 193–212. Izdebski H.: Jednostki pomocnicze gminy – pomi ħdzy organami gminy a obywatelami jako podmiotem wųadzy lokalnej, Samorz Čd Terytorialny 2011, nr 12, s. 95–110.

Strona | 170 Rola kobiet so ųtysów...

Kajdanek K.: W poszukiwaniu nowej roli? So ųtysi urbanizuj Čcych si ħ wsi podmiejskich Wroc ųawia, Wie Ƒ i Rolnictwo 2011, nr 1, s. 87–106. Krzy Ǐanowska K.: Przedsi ħbiorczo Ƒđ na obszarach wiejskich – stan i perspektywy rozwoju, Wydawnic- two SGGW, Warszawa 2010. Lachiewicz W.: Gospodarka finansowa so ųectw – na podstawie ustawy o funduszu so ųeckim oraz w ra- mach ustale ŷ statutu gminy i statutu so ųectwa, Stowarzyszenie Liderów Lokalnych Grup Oby- watelskich, Warszawa 2013. Marks-Krzyszkowska M.: Ekonomiczne i spo ųeczno-kulturowe aspekty braku aktywno Ƒci zawodowej kobiet na wsi oraz sposoby ich ograniczania, Wie Ƒ i Rolnictwo 2012, nr 4, s. 128–137. Matysiak I.: Rola so ųtysów we wspó ųczesnych spo ųeczno Ƒciach wiejskich. P ųeđ jako czynnik ró Ǐnicuj Čcy, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2014. Matysiak I.: So ųtysi i so ųtyski o pe ųnionych rolach i motywach sprawowania funkcji w wybranych Ƒrodowiskach wiejskich, Wie Ƒ i rolnictwo 2013, nr 3(160), s. 138–152. Ni Ǐyŷska A.: Kobiety w wyborach samorz Čdowych w Polsce w 2010 roku, [w:] Kobiety, wybory, polity- ka, M. Fuszara (red.), Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2013. Podgórska-Ryka ųa J.: Polityka równo Ƒci p ųci na szczeblu samorz Čdowym, Oficyna Wydawnicza Huma- nitas, Sosnowiec 2016. Pó ųtorak M.: Kobiety, kwoty, polityka: gwarancje równo Ƒci p ųci w Unii Europejskiej, Wydawnictwo Sej- mowe, Warszawa 2015. Ptak A.: Rywalizacja polityczna w samorz Čdach lokalnych. Studium wybranych gmin, Pozna ŷ–Kalisz, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydzia ų Pedagogiczno-Artystyczny, Pozna ŷ 2011. Ptak A.: Wybory so ųtysów i rad so ųeckich. W poszukiwaniu prawide ų rywalizacji wyborczej w orga- nach pomocniczych samorz Čdów gmin wiejskich w Polsce, Studia Regionalne i Lokalne 2012, nr 3(49), s. 108–109. Siemie ŷska R.: Kobiety i m ħǏ czy Ǎni – aktorzy „p ųynnej rzeczywisto Ƒci”. Niespójno Ƒđ postaw, zachowa ŷ i pozycji – dwie dekady przemian w Polsce i na Ƒwiecie, [w:] Polska po 20 latach wolno Ƒci, M. Bucholc, S. Mandes, T. Szawiel, J. Wawrzyniak (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Warszaw- skiego, Warszawa 2011. Stanny M.: Wie Ƒ jako przedmiot bada ŷ demograficznych, [w:] Wie Ƒ jako przedmiot bada ŷ demogra- ficznych na pocz Čtku XXI wieku, M. Halamska (red.), Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warsza- wa 2011. Stasiak E.: Uczestnictwo kobiet w sprawowaniu w ųadzy w gminach wiejskich, Acta Universitatis Lodzi- ensis Folia Sociologica 2019, 68, s. 33–45. Szczepa ŷska B., Szczepa ŷski J.: Wspó ųczesne role kó ų gospody ŷ wiejskich w spo ųeczno Ƒciach lokalnych (na przyk ųadzie województwa dolno ƑlČskiego), Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica 2019, nr 68, s. 67–72. Ustawa o samorz Čdzie gminnym z dnia 8 marca 1990 r. (Dz.U. z 1990 r., nr 16, poz. 95). Wilkin J.: Polska wie Ƒ 2012 – g ųówne tendencje, zjawiska i problemy. Synteza raportu, [w:] Polska wie Ƒ 2012. Raport o stanie wsi, J. Wilkin, I. Nurzy ŷska (red.), Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2012. Wojcieszak M.: Women’s cooperation in Polish rural areas, Proceedings of the 2019, International Con- ference „Economic Science for Rural Development” 2019, nr 50, s. 248–256. DOI: 10.22616/ ESRD.2019.031.

Strona | 171 M. Wojcieszak-Zbierska

The role woman-administrator village in shaping local development

Summary. The aim of the article is to analyze the level of women’s participation in rural self- government on the example of the reeve function in Gniezno commune and to show the role and importance of women reevees in shaping local development on the example of this commune. The paper uses primary and secondary source materials. Secondary sources are scientific literature on local development and local government. The first part of the article presents the role and importance of the village leader and presents the most important information about the analyzed commune. Primary sources are the results of research conducted in March 2020 on the involvement of women in the role of village leader in the municipality of Gniezno using the survey technique. On the basis of the results of the conducted research, it can be concluded that in this commune there has been an increase in the number of women in the local environment playing the role of village hosts. Respondents indicated that the main reason for their candidacy for this function was a strong need for changes in the village. The positive benefit of performing the function of a village leader was to build a network of new contacts, increase in self-fulfilment, experience and social competences.

Key words : woman, mayor, local authority, village

Strona | 172