«Σχολή Κοινωνικών Επιστηµών»
«∆ιοίκηση Πολιτισµικών Μονάδων»
∆ιπλωµατική Εργασία
«Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός:
Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης
για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
«Αικατερίνη Καρµίρη»
Επιβλέπων καθηγητής: «Γεώργιος Τσουρβάκας»
Βόλος, «Ιούλιος» «2020» Η παρούσα εργασία αποτελεί πνευµατική ιδιοκτησία του φοιτητή («συγγραφέας/δηµιουργός») που την εκπόνησε. Στο πλαίσιο της πολιτικής ανοικτής πρόσβασης ο συγγραφέας/δηµιουργός εκχωρεί στο ΕΑΠ, µη αποκλειστική άδεια χρήσης του δικαιώµατος αναπαραγωγής, προσαρµογής, δηµόσιου δανεισµού, παρουσίασης στο κοινό και ψηφιακής διάχυσής τους διεθνώς, σε ηλεκτρονική µορφή και σε οποιοδήποτε µέσο, για διδακτικούς και ερευνητικούς σκοπούς, άνευ ανταλλάγµατος και για όλο το χρόνο διάρκειας των δικαιωµάτων πνευµατικής ιδιοκτησίας. Η ανοικτή πρόσβαση στο πλήρες κείµενο για µελέτη και ανάγνωση δεν σηµαίνει καθ’ οιονδήποτε τρόπο παραχώρηση δικαιωµάτων διανοητικής ιδιοκτησίας του συγγραφέα/δηµιουργού ούτε επιτρέπει την αναπαραγωγή, αναδηµοσίευση, αντιγραφή, αποθήκευση, πώληση, εµπορική χρήση, µετάδοση, διανοµή, έκδοση, εκτέλεση, «µεταφόρτωση» (downloading), «ανάρτηση» (uploading), µετάφραση, τροποποίηση µε οποιονδήποτε τρόπο, τµηµατικά ή περιληπτικά της εργασίας, χωρίς τη ρητή προηγούµενη έγγραφη συναίνεση του συγγραφέα/δηµιουργού. Ο συγγραφέας/δηµιουργός διατηρεί το σύνολο των ηθικών και περιουσιακών του δικαιωµάτων. «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός:
Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης &
Έξυπνης Εξειδίκευσης
για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
«Αικατερίνη Καρµίρη»
Επιτροπή Επίβλεψης Πτυχιακής / ∆ιπλωµατικής Εργασίας
Επιβλέπων Καθηγητής: Συν-Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: «Γεώργιος Τσουρβάκας» «Παρασκευή ∆εκούλου» Καθηγητής Α.Π.Θ. - Σ.Ε.Π. Σ.Ε.Π.
Βόλος, Ιούλιος 2020 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων »
«Ευχαριστίες»
Η παρούσα εργασία είναι αφιερωµένη στον πατέρα µου, που “έφυγε” χωρίς να προλάβει να δει την ολοκλήρωση των µεταπτυχιακών µου σπουδών. Γνωρίζω ότι πάντα πίστευε σ’ εµένα και θα µε καµαρώνει... Ευχαριστώ θερµά τον επιβλέποντα καθηγητή µου, κ. Γεώργιο Τσουρβάκα για την καθοδήγησή του και τις πολύτιµες συµβουλές του καθ΄ όλη τη διάρκεια εκπόνησης της διπλωµατικής µου εργασίας, καθώς επίσης και την συν-επιβλέπουσα καθηγήτρια µου, κ. Παρασκευή ∆εκούλου για την άµεση ανταπόκρισή και τις καίριες παρατηρήσεις της, που ήταν εξίσου σηµαντικές για την ολοκλήρωση του ανά χείρας πονήµατος. Ιδιαίτερα ευχαριστώ τον καθηγητή, κ. Γεώργιο Γκαντζιά για την κατανόηση στο πρόβληµα υγείας του πατέρα µου, εξαιτίας του οποίου δεν κατάφερα να παραδώσω πέρυσι την εργασία µου, και να µου ορίσει εκ νέου τους ίδιους επιβλέποντες καθηγητές. Πολλά ευχαριστώ όµως οφείλω στην µητέρα µου και στην αδελφή µου για την αµέριστη συµπαράσταση και την ηθική υποστήριξή τους όλα αυτά τα χρόνια των σπουδών µου, προκειµένου να µπορέσω να φέρω εις πέρας ένα ακόµη όνειρό µου.
∆ιπλωµατική Εργασία iv «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων »
Περίληψη
Η παρούσα διπλωµατική εργασία αποτελεί µια προσπάθεια ανάλυσης του βασικού διπόλου: πολιτισµός - τουρισµός. Επιχειρεί να επισηµάνει πως οι πολιτιστικές διαδροµές, ως βασικό εργαλείο ανάδειξης του πολιτιστικού τουρισµού, συνεισφέρουν στην τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη των περιοχών. Εστιάζει στην έννοια της επικοινωνιακής στρατηγικής και του πολιτιστικού µάρκετινγκ µέσω των οποίων επιτυγχάνεται µια ολοκληρωµένη διαχείριση και προβολή των πολιτιστικών διαδροµών, καθιερώνοντας έτσι destinations brands, που συντελούν στην οικονοµική ανάπτυξη και κοινωνικό – πολιτιστική αναζωογόνηση της Περιφέρειας. Τέλος εµβαθύνει στην πολιτική της έξυπνης εξειδίκευσης – ένα µοντέλο ενίσχυσης της παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας – που µε σύµµαχό της τις σύγχρονες τεχνολογίες και τις καινοτόµες υπηρεσίες, συνδράµει στο πεδίο του πολιτιστικού τουρισµού. Ως περίπτωση µελέτης επιλέχθηκε η Περιφερειακή Ενότητα Μαγνησίας & Β. Σποράδων, µε κύρια προτεραιότητα την καταγραφή των σπουδαιότερων πολιτιστικών και φυσικών πόρων τους. Ακολούθως, µελετήθηκε η διαµόρφωση της στρατηγικής ευφυούς εξειδίκευσης µε τις επιµέρους προεκτάσεις που αυτή έχει για τον πολιτιστικό τουρισµό στις υπό εξέταση περιοχές. Ιδιαίτερη βαρύτητα δόθηκε στη συλλογή δεδοµένων µε την αρωγή της ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας. Αποτυπώθηκαν οι απόψεις θεσµικών οργάνων της πολιτείας , αλλά και του κοινού, οι οποίες στάθηκαν πυξίδα µας για τον σχεδιασµό θεµατικών, πολιτιστικών διαδροµών στη Μαγνησία & τις Β. Σποράδες, αποδεικνύοντας εµπράκτως ότι αποτελούν ένα καινοτόµο προϊόν µε πολλαπλασιαστικά οφέλη.
Λέξεις – Κλειδιά
Πολιτιστικός τουρισµός, πολιτιστικές διαδροµές, πολιτιστικό µάρκετινγκ, branding προορισµού, επικοινωνιακή στρατηγική, έξυπνη εξειδίκευση, περιφερειακή ανάπτυξη, καινοτόµες υπηρεσίες, Μαγνησία & Β. Σποράδες.
∆ιπλωµατική Εργασία v «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων »
«Communication Strategy and Cultural Tourism:
Cultural Routes as a Mainspring of Sustainable Development
& Smart Specialization
for the Region of Magnisia and Northern Sporades»
«Aikaterini Karmiri»
Abstract
This present dissertation constitutes an effort to analyse the basic dipolar: culture – tourism. It makes an effort attempt to point out that cultural routes as a basic tool of the promotion of the cultural tourism, contribute to the local and the regional development of the area. It focuses on the sense of communicative strategy and the cultural marketing through which a complete management and projection of cultural routes, is achieved establishing destination brands, this way that contribute to the financial development and sociocultural revitalization of the Region. In the end, goes thoroughly into the policy of smart specialization – a model of reinforcement of productivity and competitiveness – which contributes to the field of cultural tourism with the help of modern technologies and innovative services. The regional unity of Magnisia & North Sporades was chosen to be studied and the first priority is to record the main cultural and natural resources. Subsequently, what was studied was the formation of the strategy of intelligent specialization with the individual extensions which has for the cultural tourism in the areas, which are under examination. Special importance was given to the selection of data with the assistance of qualitative and quantitative research. The views of the institutions of the society and the public were our compass for the planning of thematic cultural routes in the area of Magnisia & N. Sporades, proving pactually that they constitute a satisfactory product with multiplier benefits.
∆ιπλωµατική Εργασία vi «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων »
Keywords
Cultural tourism, cultural routes, cultural marketing, destination branding, communicative strategy, smart specialization, regional development, innovative services, Magnisia, N. Sporades.
∆ιπλωµατική Εργασία vii «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων »
Περιεχόµενα
Περίληψη...... v Abstract...... vi Περιεχόμενα...... viii Κατάλογος Εικόνων / Γραφημάτων...... xi Κατάλογος Πινάκων...... xiii Συντομογραφίες & Ακρωνύμια...... xv Εισαγωγή...... 1 Μέρος Α΄ Θεωρητική Προσέγγιση...... 4 Κεφάλαιο 1ο Πολιτισμός & Τουρισμός: Δύο Βασικά Εργαλεία Ανάπτυξης & Ανταγωνιστικότητας...... 4 1.1 Εννοιολογικές Αποσαφηνίσεις των όρων Πολιτισμός & Τουρισμός...... 4 1.2 Πολιτισμός & Τουρισμός: Βίοι Αντίθετοι ή Παράλληλοι;...... 7 1.3 Η Εναλλακτική Διάσταση του Τουρισμού...... 8 1.4 Έννοιες & Προσεγγίσεις του Πολιτιστικού Τουρισμού...... 10 1.4.1 Επιπτώσεις του Πολιτιστικού Τουρισμού...... 13 Κεφάλαιο 2ο Οι Πολιτιστικές Διαδρομές ως Εργαλεία Διαχείρισης του Πολιτιστικού Τουρισμού...... 16 2.1 Το Θεωρητικό Πλαίσιο Ανάπτυξης των Πολιτιστικών Διαδρομών: Η Ευρωπαϊκή & Ελληνική Εμπειρία...... 16 2.2 Πολιτιστικές Διαδρομές: Ορισμοί & Έννοιες...... 20 2.2.1. Κατηγορίες Πολιτιστικών Διαδρομών...... 23 2.3 Σχεδιασμός & Ανάπτυξη Πολιτιστικών Διαδρομών...... 23 2.4 Πολιτιστικές Διαδρομές: Μηχανισμός Σύνδεσης Αειφόρου Ανάπτυξης & Τουριστικής Προβολής...... 27 Κεφάλαιο 3ο Περιφερειακή Ανάπτυξη & Διαχείριση Πολιτιστικών Διαδρομών: Επικοινωνιακή Στρατηγική & Διαχείριση Πολιτιστικού Μάρκετινγκ...... 30 3.1 Περιφερειακή Ανάπτυξη & Συνεργατικά Δίκτυα για Ολοκληρωμένη Διαχείριση Προορισμών...... 30 3.2 Η Εννοια του Μάρκετινγκ...... 33 3.3. Διαχείριση Πολιτιστικού Μάρκετινγκ & Branding Προορισμού...... 34 3.4. Επικοινωνία: Εννοιολογικό Πλαίσιο...... 38 3.4.1 Επικοινωνιακή Στρατηγική & Δράσεις Προβολής των Πολιτιστικών Διαδρομών..40 Κεφάλαιο 4ο Έξυπνη Εξειδίκευση: Μοχλός Προόδου & Καινοτομίας για τους Τομείς του Πολιτισμού – Τουρισμού...... 45 4.1 Το Πολιτικό Πλαίσιο της Έξυπνης Εξειδίκευσης...... 45 4.2 Διαμόρφωση της Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης – RIS-3 στον Ελλαδικό Χώρο....48 4.3 Πολιτισμός & Τουρισμός: Βασικοί Άξονες της Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης.....49 4.4 Βιώσιμη Ανάπτυξη & Καινοτόμες Τεχνολογίες στην Υπηρεσία του Πολιτισμού – Τουρισμού...... 52 Μέρος Β΄ Εμπειρική Προσέγγιση...... 57 Κεφάλαιο 5ο Περιγραφή Πεδίου Έρευνας – Περιφερειακή Ενότητα Μαγνησίας & Β. Σποράδων...... 57
∆ιπλωµατική Εργασία viii «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων »
5.1 Χαρτογράφηση Π.Ε. Μαγνησίας – Χωροταξικό & Διοικητικό Πλαίσιο...... 57 5.1.1 Δήμος Βόλου...... 57 5.1.2 Δήμος Αλμυρού...... 58 5.1.3 Δήμος Ρήγα Φεραίου...... 59 5.1.4 Δήμος Νοτίου Πηλίου...... 59 5.1.5 Δήμος Ζαγοράς – Μουρεσίου...... 60 5.2 Χαρτογράφηση Π.Ε. Β. Σποράδων – Χωροταξικό & Διοικητικό Πλαίσιο...... 60 5.2.1 Δήμος Σκιάθου...... 61 5.2.2 Δήμος Σκοπέλου...... 61 5.2.3 Δήμος Αλοννήσου...... 62 5.3 Αξιολόγηση των Υφιστάμενων Πόρων των Π.Ε. Μαγνησίας & Β. Σποράδων...... 62 5.3.1 Φυσικοί Πόροι...... 63 5.3.2 Τουριστικοί Πόροι...... 65 5.3.2.1 Πρόσβαση...... 66 5.3.2.2 Τουριστικές Υποδομές & Δείκτες Τουριστικής Κίνησης...... 69 5.3.2.3 Χιονοδρομικό Κέντρο...... 83 5.3.3 Πολιτιστικοί Πόροι...... 84 5.3.3.1 Αρχαιολογικά Μνημεία/Χώροι...... 84 5.3.3.2 Μουσεία/ Πινακοθήκες/ Βιβλιοθήκες...... 92 5.3.3.3 Βιομηχανικά Κτίρια Βόλου Αρχιτεκτονικού Ενδιαφέροντος...... 95 5.3.3.4 Λαϊκή Αρχιτεκτονική & Λιθογλυπτική...... 97 5.3.3.5 Παραδοσιακοί Οικισμοί & Εγκαταστάσεις Ιδιαίτερου Αρχιτεκτονικού & Φυσικού Κάλλους...... 98 5.3.3.6 Πολιτιστικές – Ψυχαγωγικές – Αθλητικές Δραστηριότητες...... 101 5.3.3.7 Τοπικά Παραδοσιακά Προϊόντα – Οινογαστρονομικοί Θησαυροί...... 104 Κεφάλαιο 6ο Περιφερειακή Πολιτική: Στρατηγική Καινοτομίας & Έξυπνης Εξειδίκευσης της Ηπειρωτικής & Νησιωτικής Μαγνησίας για τον Πολιτισμό – Τουρισμό...... 107 6.1 Περιφερειακή Διαχείριση Πολιτισμού – Τουρισμού: Στόχοι & Προτεραιότητες...... 107 6.2 Διαμόρφωση Στρατηγικής Ευφυούς Εξειδίκευσης της Περιφέρειας Θεσσαλίας...... 109 6.3 Δημιουργικός Τουρισμός: Βασική Πύλη Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Ηπειρωτική & Νησιωτική Μαγνησία...... 110 6.4 Στρατηγικές Καινοτομίας Ευφυούς Εξειδίκευσης για τον Πολιτισμό – Τουρισμό των Π.Ε. Μαγνησίας & Β. Σποράδων...... 113 6.5 Ανάλυση S.W.O.T...... 117 Κεφάλαιο 7ο Ερευνητική Μεθοδολογία & Ανάλυση Δεδομένων...... 121 7.1 Κοινωνική Έρευνα & Ερευνητική Διαδικασία...... 121 7.2 Μεθοδολογική Προσέγγιση...... 122 7.3 Ποιοτική Έρευνα – Συνεντεύξεις...... 123 7.3.1 Ανάλυση & Επεξεργασία Πορισμάτων Ποιοτικής Έρευνας...... 125 7.3.2 Συμπεράσματα Ποιοτικής Έρευνας...... 128 7.4 Ποσοτική Έρευνα – Ερωτηματολόγιο...... 129 7.4.1 Ανάλυση & Επεξεργασία Δεδομένων Ποσοτικής Έρευνας...... 132 7.4.2 Συμπεράσματα Ποσοτικής Έρευνας...... 158 Κεφάλαιο 8ο Σχεδιασμός & Ανάδειξη Θεματικών Πολιτιστικών Διαδρομών για τη Μαγνησία & τις Β. Σποράδες...... 163
∆ιπλωµατική Εργασία ix «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων »
8.1 Μεθοδολογία & Σχεδιασμός Πολιτιστικών Διαδρομών...... 163 8.2 Προτεινόμενες Πολιτιστικές Διαδρομές...... 165 8.3 Επικοινωνιακή Στρατηγική Προώθησης των Προτεινόμενων Πολιτιστικών Διαδρομών ...... 194 Συμπεράσματα: Διαπιστώσεις – Προτάσεις...... 198 Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία...... 201 Παράρτημα Α΄: Ερωτηματολόγιο...... 231 Παράρτημα Β΄: Συνεντεύξεις...... 240 Παράρτημα Γ΄: Χάρτες Προτεινόμενων Πολιτιστικών Διαδρομών...... 245
∆ιπλωµατική Εργασία x «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων »
Κατάλογος Εικόνων / Γραφηµάτων
Εικόνα 1. Θεµατικές Προτεραιότητες Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης Θεσσαλίας 110
Γράφηµα 1. Συχνότητα ταξιδιού για πολιτιστικούς λόγους 133
Γράφηµα 2. Κίνητρα επιλογής ταξιδιού για πολιτιστικούς λόγους 134
Γράφηµα 3. Συµµετοχή σε δραστηριότητες πολιτιστικού τουρισµού 135
Γράφηµα 4. Που συνεισφέρει ο πολιτιστικός τουρισµός 136
Γράφηµα 5. Ποια η γνώµη των ερωτηθέντων για την “ταυτότητα” της Μαγνησίας
& των Β. Σποράδων 136
Γράφηµα 6. Βαθµός ικανοποίησης υποδοµών πρόσβασης &
τουριστικών εγκαταστάσεων 138
Γράφηµα 7. Αν γνωρίζουν οι ερωτηθέντες τι είναι οι Π∆ 138
Γράφηµα 8. Αν οι ερωτηθέντες έχουν περιηγηθεί µιας Π∆ σε Ελλάδα ή εξωτερικό 139
Γράφηµα 9. Βαθµός ενδιαφέροντος για περιήγηση µιας Π∆ στη Μαγνησία
& τις Β. Σποράδες 140
Γράφηµα 10. Εδαφική εµβέλεια Π∆ 141
Γράφηµα 11. Target group Π∆ 142
Γράφηµα 12. Πόσο συµβάλλουν οι Π∆ στην ανάδειξη του πολιτιστικού πλούτου 143
Γράφηµα 13. Πόσο συµβάλλουν οι Π∆ στην τουριστική-οικονοµική ανάπτυξη 143
Γράφηµα 14. Λόγοι αποτροπής περιήγησης µιας Π∆ 144
Γράφηµα 15. Θεµατικά πεδία Π∆ 145
Γράφηµα 16. Με τι ισοδυναµεί µια Π∆ για τους ερωτηθέντες 146
∆ιπλωµατική Εργασία xi «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων »
Γράφηµα 17. Τι θα επιθυµούσαν οι ερωτηθέντες να περιλαµβάνει µια Π∆ 147
Γράφηµα 18. Πότε µια Π∆ θεωρείται ελκυστική 148
Γράφηµα 19. Αν οι εναλλακτικές µορφές τουρισµού καθιστούν µια Π∆ δελεαστική 149
Γράφηµα 20. Σπουδαιότητα χρήσης σύγχρονων τεχνολογικών µέσων 149
Γράφηµα 21. Αν η ψηφιακή υποστήριξη µιας Π∆ είναι ιδανικότερη
παραδοσιακής περιήγησης 150
Γράφηµα 22. Ποια µέσα µετακίνησης προτιµούν οι ερωτηθέντες για µια Π∆ 151
Γράφηµα 23. Χρονική διάρκεια περιήγησης µιας Π∆ 151
Γράφηµα 24. Τιµή συµµετοχής σε µια Π∆ 152
Γράφηµα 25. Συµβολή Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην υλοποίηση µιας Π∆ 153
Γράφηµα 26. Ποιοι µπορούν να συστήσουν ένα Φορέα ∆ιαχείρισης Π∆ 154
Γράφηµα 27. Σπουδαιότητα συνεργασίας φορέων για µια επιτυχηµένη Π∆ 154
Γράφηµα 28. Το φύλο των ερωτηθέντων 156
Γράφηµα 29. Η ηλικία των ερωτηθέντων 156
Γράφηµα 30. Το µορφωτικό επίπεδο των ερωτηθέντων 157
Γράφηµα 31. Η επαγγελµατική ιδιότητα των ερωτηθέντων 157
Γράφηµα 32. Η οικογενειακή κατάσταση των ερωτηθέντων 158
Γράφηµα 33. Το ετήσιο εισόδηµα των ερωτηθέντων 158
∆ιπλωµατική Εργασία xii «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων »
Κατάλογος Πινάκων
Πίνακας 1. Μεγέθη εισερχόµενου τουρισµού ΠΘ 2019 69
Πίνακας 2. Μεγέθη εισερχόµενου τουρισµού ΠΘ 2018 70
Πίνακας 3. Μεγέθη εισερχόµενου τουρισµού ΠΘ 2017 70
Πίνακας 4. Απασχόληση στην ΠΘ 2010-2018 71
Πίνακας 5. Ξενοδοχειακό δυναµικό ΠΘ 2019 71
Πίνακας 6. Ξενοδοχειακό δυναµικό ΠΘ 2018 72
Πίνακας 7. Ξενοδοχειακό δυναµικό ΠΘ 2017 72
Πίνακας 8. Ξενοδοχειακό δυναµικό ΠΘ 2016 73
Πίνακας 9. Ξενοδοχειακό δυναµικό ΠΘ 2015 73
Πίνακας 10. Ενοικιαζόµενα δωµάτια ΠΘ 2019 74
Πίνακας 11. Ενοικιαζόµενα δωµάτια ΠΘ 2018 74
Πίνακας 12. Ενοικιαζόµενα δωµάτια ΠΘ 2017 75
Πίνακας 13. Στοιχεία αφίξεων/ διανυκτερεύσεων & πληρότητας
σε ξενοδοχειακά καταλύµατα 2010-2018 75
Πίνακας 14. Αεροπορικές αφίξεις εσωτερικού &
εξωτερικού 2013-2018 77
Πίνακας 15. ∆ιακινηθέντες εσωτερικού στα λιµάνια 2013-2018 80
Πίνακας 16. Κίνηση κρουαζιερόπλοιων στο λιµάνι του Βόλου 82
Πίνακας 17. Κίνηση κρουαζιερόπλοιων στο λιµάνι της Σκιάθου 82
Πίνακας 18. Κίνηση κρουαζιερόπλοιων στο λιµάνι της Σκοπέλου 82
∆ιπλωµατική Εργασία xiii «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων »
Πίνακας 19. Επισκέπτες µουσείων & αρχαιολογικών χώρων
ΠΘ 2010-2018 83
Πίνακας 20. SWOT Analysis Μαγνησίας & Β. Σποράδων 117
Πίνακας 21. Ανάλυση πορισµάτων ποιοτικής έρευνας 125
∆ιπλωµατική Εργασία xiv «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων »
Συντοµογραφίες & Ακρωνύµια
∆Τ ∆ηµιουργικός Τουρισµός Π∆ Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ΕΠ∆ Ευρωπαϊκές Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ΤΠΕ Τεχνολογίες Πληροφορικής & Επικοινωνίας ΠΘ Περιφέρεια Θεσσαλίας ΠΕ Περιφερειακή Ενότητα ΕΜ Επιµελητήριο Θεσσαλίας ΘΟΕ Θεµατικές Οµάδες Εργασίας ΦκΠΚ Φυσική και Πολιτιστική Κληρονοµιά ΑΕΠ Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν ΟΧΕ Ολοκληρωµένη Χωρική Επένδυση ΣΕΤΕ Σύνδεσµος Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων ΙΝΣΕΤΕ Ινστιτούτο Συνδέσµου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων ΞΕΕ Ξενοδοχειακό Επιµελητήριο Ελλάδας ΟΟΣΑ Οργανισµός Οικονοµικής Συνεργασίας & Ανάπτυξης Ε.Ε. Ευρωπαϊκή Ένωση Ε.ΤΑ.Κ. Έρευνα, Τεχνολογική Ανάπτυξη, Καινοτοµία Σ∆ΙΤ Σύµπραξη ∆ηµόσιου Ιδιωτικού Τοµέα ΚΕΕΚ Κέντρο Ευαισθητοποίησης & Ενηµέρωσης Κοινού ΕΘΠΑΒΣ Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου Βορείων Σποράδων ΜΜΕ Μέσα Μαζικής Ενηµέρωσης ΜΚΟ Μη Κυβερνητική Οργάνωση ΕΑΣ Εθνική Αρχή Συντονισµού ΓΓΕΤ Γενική Γραµµατεία Έρευνας & Τεχνολογίας ΠΣΕΚ Περιφερειακά Συµβούλια Έρευνας & Καινοτοµίας ΟΟΣΑ Οργανισµός Οικονοµικής Συνεργασίας & Ανάπτυξης Π.Ο.Π. Προϊόντα Προστατευόµενης Ονοµασίας Προέλευσης UNESCO United Nations Educational Scientific and Cultural Organization S.W.O.T. Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats SMART Specific- Measurable- Agreed- Realistic- Time Constrained
∆ιπλωµατική Εργασία xv «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων »
ΠΟ∆ΠΠ Περιφερειακός Οργανισµός ∆ιαχείρισης & Προβολής Προορισµού
∆ιπλωµατική Εργασία xvi «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Εισαγωγή
Αναµφίβολα διανύουµε τη νέα παγκοσµιοποιηµένη και τεχνολογικά προηγµένη εποχή, όπου η οικονοµικό – κοινωνική και πολιτική ρευστότητα των δοµών φαντάζει προκλητικά µπροστά µας, αλλά και η ανταγωνιστικότητα κυριαρχεί σε όλες τις εκφάνσεις του ανθρώπινου βίου. Οι κοινωνίες µεταλλάσσονται, εξελίσσονται, επαναπροσδιορίζουν τις προτεραιότητές τους και οφείλουν να δηλώνουν δυναµικά το παρόν στα νέα δεδοµένα, ώστε να διαχειρίζονται επάξια τις προκλήσεις των καιρών. Μέσα σ΄ αυτό το πλαίσιο λοιπόν, καλούνται να επαναδιαπραγµατευτούν έννοιες όπως αυτές, του πολιτισµού και του τουρισµού και υπό το πρίσµα προοδευτικών και καινοτόµων επιλογών να θέτουν τις βάσεις για βιώσιµη περιφερειακή ανάπτυξη, κοινωνική αναζωογόνηση και προπαντός οικονοµική ευηµερία. Πολιτισµός και τουρισµός λειτουργούν ως «συγκοινωνούντα δοχεία» και η σχέση τους δικαίως χαρακτηρίζεται συνεργατική. Έχουν ποικίλες προεκτάσεις, που από κοινού διαµορφώνουν το προφίλ µιας περιοχής προσφέροντας ταυτότητα στον προορισµό, αφού αξιοποιούν τα συγκριτικά πλεονεκτήµατά του και θέτουν έτσι, το θεµέλιο λίθο για πολιτιστική - οικονοµική - κοινωνική - τεχνολογική πρόοδο. Ενεργώντας λοιπόν, συνδυαστικά και αλληλουποστηρικτικά «γεννάται» µια εναλλακτική µορφή τουρισµού, ο λεγόµενος πολιτιστικός τουρισµός και µέσα απ’ αυτόν ένα καινοτόµο προϊόν, οι πολιτιστικές διαδροµές µε ανεξάντλητες δυνατότητες αειφορίας σε τοπικό - περιφερειακό - εθνικό επίπεδο. Η παρούσα εργασία προσπαθεί να προσδιορίσει το εννοιολογικό πλαίσιο του πολιτισµού – τουρισµού και γίνεται ιδιαίτερη µνεία στον πολιτιστικό τουρισµό, ως ένα εναλλακτικό εργαλείο προώθησης, προβολής και επικοινωνίας του πολιτιστικού και φυσικού αποθέµατος µιας περιοχής. Σκοπός της είναι να υπογραµµίσει και να καταστήσει σαφές ότι έχοντας όχηµα τις πολιτιστικές διαδροµές αναδεικνύονται όχι µόνο οι πολιτιστικοί πόροι, αλλά προσελκύονται νέοι επισκέπτες, τονώνεται η οικονοµικοκοινωνική θέση της εκάστοτε περιοχής προσδίδοντάς της ισχυρό brand – name, δηµιουργούνται θέσεις εργασίας, ιδρύονται νέες υποδοµές, αναπτύσσονται συνέργειες, προωθούνται καινοτόµα επενδυτικά
∆ιπλωµατική Εργασία 1 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
προγράµµατα. Όλα αυτά µαζί προσφέρουν ένα διαφοροποιηµένο τουριστικά και πολιτιστικά προϊόν εξασφαλίζοντας υψηλή προστιθέµενη αξία στο κάθε τόπο. Τα ερευνητικά τώρα ερωτήµατα που προέκυψαν, αναφέρονται στο: α) ποιες είναι οι απόψεις του κοινού και των εκπροσώπων της πολιτείας για τον πολιτιστικό τουρισµό και τις Π∆; β) αποζητά το κοινό τη δηµιουργία Π∆ στη Μαγνησία & τις Β. Σποράδες; γ) ο πολιτισµός και ο τουρισµός είναι βίοι παράλληλοι ή αντίθετοι; δ) οι Π∆ δηµιουργούν destination brand και δύναται να προσδώσουν προστιθέµενη αξία στις περιοχές; ε) ποιος ο ρόλος των συνεργατικών δικτύων; συνδράµουν στην ενίσχυση της εικόνας προορισµού; στ) η στρατηγική της έξυπνης εξειδίκευσης δύναται να βοηθήσει τον πολιτιστικό τουρισµό µέσω καινοτόµων προγραµµάτων και επενδύσεων; Πεδίο της εµπειρικής έρευνάς µας, η ΠΕ Μαγνησίας & Β. Σποράδων και η επιλογή αυτή στηρίχτηκε σε τρεις βασικούς λόγους: α) οι εν λόγω περιοχές αποτελούν πρόσφορο πεδίο εφαρµογής σχεδιασµού Π∆, καθώς διαθέτουν ποικιλία φυσικών και πολιτιστικών πόρων, β) η αναγκαιότητα σύλληψης και υλοποίησης µια τέτοιας ιδέας κρίθηκε ουσιαστική, εφόσον κατόπιν προσωπικής µελέτης της γράφουσας διαπιστώθηκε ερευνητικό κενό ως προς την εκπόνηση αντίστοιχης εργασίας, που να προσεγγίζει υπό αυτό το πρίσµα τις συγκεκριµένες περιοχές και δη το Πήλιο & τις Β. Σποράδες και γ) η παρούσα έρευνα αποτελεί µια ολοκληρωµένη πρόταση δηµιουργίας θεµατικών Π∆, που µπορεί να αποτελέσει εφαλτήριο για την τοπική/περιφερειακή αυτοδιοίκηση και µέσο παρότρυνσης για πιο συντονισµένες και ουσιώδεις ενέργειες στο µέλλον. Απώτερος σκοπός ασφαλώς, η αδιαπραγµάτευτη απόδειξη ότι οι εν δυνάµει Π∆, ως επικοινωνιακά εργαλεία συνεκτικής στρατηγικής µάρκετινγκ και εντασσόµενες στον αναπτυξιακό σχεδιασµό της ευφυούς εξειδίκευσης, θα αποτελέσουν παραδείγµατα καλών πρακτικών για την τόνωση της τοπικής και εθνικής οικονοµίας. Η µεθοδολογία που ακολουθήθηκε βασίστηκε: α) σε δευτερογενή δεδοµένα ελληνόγλωσσων και ξενόγλωσσων βιβλιογραφικών και αρθρογραφικών αναφορών, µελέτες, νοµοθεσία και διαδικτυακές πηγές και β) σε πρωτογενή δεδοµένα µέσω της συλλογής, επεξεργασίας και ανάλυσης των ποιοτικών (συνεντεύξεις) και ποσοτικών (ερωτηµατολόγιο) πορισµάτων.
∆ιπλωµατική Εργασία 2 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Ο κορµός της εργασίας διαρθρώνεται σε δύο µέρη. Η θεωρητική προσέγγιση αποτελεί το πρώτο µέρος και περιλαµβάνει τα κεφάλαια 1 έως 4 και η εµπειρική το δεύτερο µέρος και περιλαµβάνει τα κεφάλαια 5 έως 8. Στο θεωρητικό σκέλος αναλύονται οι έννοιες του πολιτισµού – τουρισµού και ιδιαίτερη έµφαση δίνεται στον πολιτιστικό τουρισµό µε ταυτόχρονη σκιαγράφηση των επιπτώσεων του. Προβάλλονται οι Π∆ ως διαχειριστικά εργαλεία του πολιτιστικού τουρισµού και ως µηχανισµοί σύνδεσης της αειφόρου ανάπτυξης και της τουριστικής προβολής ενός τόπου. Στην πορεία γίνεται µνεία για το πώς συνεργατικά δίκτυα µπορούν να πετύχουν µια ολοκληρωµένη διαχείριση προορισµών συµβάλλοντας στην περιφερειακή ανάπτυξη. Αναλύεται επίσης, η έννοια της επικοινωνιακής πολιτικής και πως µέσω του στοχευµένου µάρκετινγκ επιτυγχάνεται η ανάδειξη των Π∆. Τέλος, εξετάζεται το πολιτικό πλαίσιο της στρατηγικής της έξυπνης εξειδίκευσης στον Ελλαδικό χώρο γενικά, τονίζοντας πως πολιτισµός και τουρισµός εντάσσονται στους βασικούς άξονές της, µε ταυτόχρονη παρουσίαση νέων τεχνολογιών και διεπιστηµονικών συνεργασιών που ξεπηδούν από αυτή. Στο εµπειρικό σκέλος χαρτογραφείται χωροταξικά και διοικητικά η ΠΕ Μαγνησίας & Β. Σποράδων, ενώ καταγράφονται οι κυριότεροι πολιτιστικοί – φυσικοί και τουριστικοί πόροι τους. Παρουσιάζονται οι προτεραιότητες της ΠΘ για τον πολιτισµό και τουρισµό εξατοµικευµένα για τη Μαγνησία και το νησιωτικό σύµπλεγµα, ενώ εξατοµικευµένα αναλύονται και οι στρατηγικές καινοτοµίας και έξυπνης εξειδίκευσης που άπτονται του πολιτισµού – τουρισµού για τις υπό έρευνα περιοχές. Επιχειρείται ανάλυση της υφιστάµενης κατάστασης της χερσαίας και νησιωτικής Μαγνησίας βάσει S.W.O.T. και στην πορεία ακολουθεί η ερευνητική µεθοδολογία και επεξεργασία των ποιοτικών και ποσοτικών δεδοµένων µέσω πινάκων και γραφηµάτων µε την αντίστοιχη εξαγωγή των συµπερασµάτων µας. Η εργασία συνεχίζεται µε την προσωπική πρόταση της ερευνήτριας σχεδιασµού και παρουσίασης επτά (7) θεµατικών Π∆, αφού προηγείται η µεθοδολογία που ακολουθήθηκε για την χάραξή τους. Τέλος, συστήνονται στρατηγικές επικοινωνιακής προώθησης των προτεινόµενων Π∆ και εν συνεχεία ακολουθεί ο επίλογος και κάποιες προτάσεις για µελλοντικό σχεδιασµό επέκτασης Π∆ σε περιφερειακό ή ευρωπαϊκό επίπεδο. Ολοκληρώνεται µε την βιβλιογραφία και τα παραρτήµατα.
∆ιπλωµατική Εργασία 3 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Μέρος Α΄ Θεωρητική Προσέγγιση
Κεφάλαιο 1ο Πολιτισµός & Τουρισµός: ∆ύο Βασικά Εργαλεία Ανάπτυξης & Ανταγωνιστικότητας
1.1 Εννοιολογικές Αποσαφηνίσεις των όρων Πολιτισµός & Τουρισµός
Είναι γεγονός ότι πολλοί επιστήµονες1 προσπάθησαν να αποδώσουν την έννοια του πολιτισµού, καθώς στο διάβα των χρόνων2 ο όρος δέχτηκε κριτικές και αµφισβητήσεις όσον αφορά την προέλευσή του3, τους ποικίλους ορισµούς και τα πεδία εφαρµογής του. Ο πολιτισµός ως όρος µοιάζει να είναι «ευρύς και περιεκτικός, αλλά ταυτόχρονα ασαφής και ευµετάβολος» (Γκέφου – Μαδιανού, 2011:48), ενώ την ίδια άποψη φαίνεται να υποστηρίζει και ο Herder4 λέγοντας χαρακτηριστικά, ότι «τίποτα δεν είναι περισσότερο ασαφές από αυτή τη λέξη και τίποτα περισσότερο παραπλανητικό από την εφαρµογή της σε όλα τα έθνη και τις περιόδους». Στο ρου της ιστορίας συνδέθηκε αναπόσπαστα µε έννοιες όπως αυτή της κοινωνίας, της οικονοµίας, της πολιτικής, της βιοµηχανίας, της επιστήµης.5 ∆ικαίως λοιπόν, ο Wood6 θεωρεί ότι «ο πολιτισµός δεν είναι µια ουδέτερη έννοια» για να καταλήξουν ο δε Γκαντζιάς (2010: 14), να χαρακτηρίσει τον πολιτισµό «έννοια πολυσυλλεκτική, πολυδιάστατη και αρκετά ελαστική ως προς την ερµηνεία της και την επιστηµονική της απόδοση» και η δε Μπούνια (2015: 71) «σύνθετο σύστηµα µε πολλαπλούς ρόλους».
1 Όπως κοινωνιολόγοι – ανθρωπολόγοι – ιστορικοί µε κυριότερους εκφραστές τους: Franz Boas, C. Geertz, R. Williams, N. Elias, Wissler, Lewis J., Kaplan, Alfred Louis Kroeber, Clyde Kluckholm, L. White, Von Herder κ.α. 2 Από την περίοδο του ∆ιαφωτισµού (18ος αιώνας) έως σήµερα. 3 Ο όρος πολιτισµός είναι σχετικά νέος. Προέρχεται από τη µετάφραση του αγγλικού civilization, του γαλλικού civilisation και του γερµανικού zivilisation. Επίσης, µε την λέξη «πολιτισµός» αποδόθηκε και ο όρος culture στα γαλλικά, culture στα αγγλικά και kultur στα γερµανικά (Μπιτσάνη, Ε. , 2004:29). 4 Ο Von J. G. Herder όπως αναφέρεται στο R. Williams,1998: 89. 5 Η έννοια του πολιτισµού κατά τον Νόρµπερτ Έλιας (1997) αναφέρεται σε πολύ διαφορετικά δεδοµένα: στους τρόπους κοινωνικής συµπεριφοράς, στην εξέλιξη της επιστηµονικής γνώσης, σε θρησκευτικές αντιλήψεις , στον τρόπο διαβίωσης των ανθρώπων, στην µορφή επιβολής δικαστικών ποινών ή ακόµη και στην Παρασκευή της τροφής. 6 Ο Swinge Wood όπως αναφέρεται στους Rosamund Billington, Sheelagh Strawbridge, Lenore Greensides, Annette Fitzsimons, 1991.
∆ιπλωµατική Εργασία 4 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Ωστόσο, πως ορίζεται η έννοια του πολιτισµού και ποιο το περιεχόµενό της; Σύµφωνα µε τον Tylor7 πολιτισµός είναι «το σύνθετο όλον το οποίο περιλαµβάνει γνώσεις, δοξασίες, τέχνες, κανόνες ηθικής, νόµους, έθιµα και οποιεσδήποτε άλλες ικανότητες και συνήθειες αποκτά ο άνθρωπος ως µέλος της κοινωνίας»8. Κατά τον Throsby (2011: 4-5), ο πολιτισµός προσεγγίζεται λειτουργικά βάσει διαφόρων δραστηριοτήτων του ανθρώπου παράγοντας προϊόντα, που αφορούν τις ηθικές – πνευµατικές – καλλιτεχνικές εκφάνσεις της ζωής. Από την άλλη η Ζορµπά (2014) πρεσβεύει, ότι ο πολιτισµός δεν θα πρέπει να περιορίζεται µόνο στην καλλιτεχνική δηµιουργία, αλλά να επεκτείνεται και στον «πολιτισµό της καθηµερινότητας», της λαϊκής κουλτούρας9, προσφέροντας λόγο σε κουλτούρες όπως π.χ. κοινωνικά αποκλεισµένων οµάδων. Παρά τους πολυποίκιλους ορισµούς για την έννοια του «πολιτισµού», παρατηρείται µια κοινή βάση που συγκλίνουν οι περισσότεροι µελετητές θεωρώντας, ότι ο πολιτισµός αποτελείται από αλληλένδετα πρότυπα παραδόσεων, τα οποία µεταβιβάζονται στο χώρο και το χρόνο µέσω µη βιολογικών µηχανισµών, που βασίζονται στη γλωσσική αλλά και στη µη γλωσσική ικανότητα του ανθρώπου να χρησιµοποιεί σύµβολα (Kaplan, 1972). Συνεπώς, ο πολιτισµός δεν περιορίζεται µόνο στο παρελθόν και αποτελεί κυρίαρχο κοµµάτι της ανθρώπινης ύπαρξης. «Παράγει υλικές και άϋλες αναπαραστάσεις των αξιακών συστηµάτων, των παραδόσεων, πεποιθήσεων και του τρόπου ζωής των ανθρώπινων κοινωνιών» (Vecco, 2010: 81), συµβάλλοντας δυναµικά στην οικονοµική και κοινωνική ζωή. Στον αντίποδα τώρα, εξετάζοντας την έννοια του τουρισµού διαπιστώνουµε, ότι η αφετηρία της σύγχρονης µορφής του τοποθετείται γύρω στον 18ο αιώνα. Ωστόσο, οι ρίζες του συναντώνται στην αρχαιότητα όπου οι πρώτοι ταξιδιώτες ήταν έµποροι και επιστήµονες που ταξίδευαν για πολιτικούς , εµπορικούς ή και µορφωτικούς λόγους. Ορόσηµο όµως, για την ιστορία του ελληνικού τουρισµού, υπήρξε η σύσταση του Ελληνικού Οργανισµού Τουρισµού το 192910. Η εµφάνιση του τουριστικού φαινοµένου στην Ελλάδα υπήρξε ραγδαία στις αρχές του 19ου αιώνα µε σηµαντική άνοδο των τουριστών στη χώρα µας,
7 Ο Sir Edward Barnett Tylor όπως αναφέρεται στην Γκέφου – Μαδιανού, ∆ήµητρα, 2011:51. 8 Την ίδια άποψη έχουν και οι Kroeber και Kluckhohn (1963), οι οποίοι όρισαν τον πολιτισµό ως τα ρητά και άρρητα χαρακτηριστικά πρότυπα συµπεριφοράς που αποκτώνται και µεταβιβάζονται µέσω συµβόλων και τεχνηµάτων και τα οποία αποτελούν επίτευγµα των ανθρώπινων οµάδων. Ταξινόµησαν τους ορισµούς του «πολιτισµού» σε έξι κατηγορίες: α) περιγραφικοί ορισµοί, β) ιστορικοί, µε έµφαση στην παράδοση, γ) κανονιστικοί, µε έµφαση στους κανόνες και τις αξίες, δ) ψυχολογικοί, αναφερόµενοι στους τρόπους µάθησης και τις συνήθειες, ε) δοµικοί, µε έµφαση στα πρότυπα συµπεριφοράς και στ) γενετικοί, εξηγώντας τα πολιτισµικά φαινόµενα µε βάση βιολογικούς παράγοντες. 9 Η λέξη κουλτούρα προέρχεται από το λατινικό colere , δηλαδή καλλιέργεια. 10 https://bit.ly/3fyiML2 (Ηµεροµηνία Τελευταίας Πρόσβασης: 22/01/2019)
∆ιπλωµατική Εργασία 5 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
γεγονός που αναδεικνύει τον τουρισµό ως την «πιο αναπτυσσόµενη βιοµηχανία και τον σηµαντικότερο παράγοντα δηµιουργίας θέσεων εργασίας» ( Πασχαλίδης 2002: 235). Σταδιακά και κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, εξελίχθηκε σ’ ένα παγκόσµιο φαινόµενο µε σύνθετες κοινωνικές – οικονοµικές και πολιτιστικές προεκτάσεις. Προσέλαβε µαζικές διαστάσεις, όπου ειδικοί επιστήµονες και αρµόδιοι φορείς11 πρεσβεύουν ότι θα παρουσιάσει ανοδικές τάσεις τα επόµενα χρόνια12 χάρη στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου των αναπτυγµένων χωρών, της αστικοποίησης, της κοινωνικής οργάνωσης της εργασίας, της εύκολης πρόσβασης των Μ.Μ.Μ. καθώς και της αλµατώδους ανάπτυξης της τεχνολογίας (Αυγερινού –Κολώνια, 2011). Επίσης, οι Κοκκώσης, Τσάρτας & Γκρίµπας (2011:25 & 29), χαρακτηρίζουν τον τουρισµό ως «σηµαντικό κοινωνικοοικονοµικό φαινόµενο µε θεαµατική δυναµική τα τελευταία 50 χρόνια που συνεχώς µεταβάλλεται ως αποτέλεσµα των ευρύτερων σύνθετων κοινωνικών, πολιτισµικών, τεχνολογικών και οικονοµικών αλλαγών». Ταυτόχρονα. ο Πασχαλίδης (2002: 235) επισηµαίνει ότι «χαρακτηριστικό αυτής της ραγδαίας ανάπτυξης του τουρισµού είναι η ολοένα στενότερη σύνδεση του µε την κατανάλωση πολιτισµικών προϊόντων και υπηρεσιών κάθε είδους». Ίδιον του τουρισµού πλέον είναι ο εκδηµοκρατισµός του, εφόσον σταδιακά καλύπτει την ευρύτερη πολιτισµική κληρονοµιά της χώρας επιχειρώντας να συνταιριάξει αρµονικά το παλιό και το καινούριο στο συνολικό πολιτιστικό τουριστικό προϊόν. Πάραυτα στο σηµείο αυτό, οφείλουµε να ορίσουµε την έννοια του τουρισµού, «ως τη µετακίνηση ατόµων ή οµάδων από τον τόπο διαµονής τους σε άλλες περιοχές της χώρας τους ή του εξωτερικού µε στόχο την επίσκεψη αξιοθέατων, την αναψυχή ή κάποιο ειδικό σκοπό» (Μπαµπινιώτης, 1998: 1802). Συναινούν ως προς αυτό οι Παυλογεωργάτος & Κωνσταντόγλου (2005: 59) θεωρώντας, ότι ο τουρισµός εκφράζει την ανάγκη του ανθρώπου για ξεκούραση, επαφή µε τη φύση και αναζήτηση εµπειριών για ξένους τόπους και πολιτισµούς. Οι Waclker & Carr (2013: 20) από την άλλη, συµπληρώνουν ότι πρόκειται για µια µορφή κοινωνικής καταξίωσης για τον ταξιδιώτη, η οποία αποτελεί συνιστώσα τριών παραγόντων: ικανοποιητικού εισοδήµατος, ελεύθερου χρόνου και θετικών επιπτώσεων σε τοπικό επίπεδο.
11 Λ.χ. Παγκόσµιος Οργανισµός Τουρισµού – WTO https://bit.ly/2yJIagb (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 22/01/2019) 12 Ο τουρισµός αποτελεί παγκοσµίως τον πλέον δυναµικά αναπτυσσόµενο τοµέα µε ετήσιο ρυθµό ανάπτυξης 3,3℅ σύµφωνα µε τον Παγκόσµιο Οργανισµό Τουρισµού (WTO).
∆ιπλωµατική Εργασία 6 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Αντιλαµβανόµαστε λοιπόν, ότι ο τουρισµός συνιστά βασικό πόρο για τις πόλεις και τους κατοίκους της και αποφέρει σηµαντικά οικονοµικά οφέλη διαδραµατίζοντας ενεργό ρόλο στην επίτευξη της οικονοµικής, κοινωνικής, πολιτισµικής και περιβαλλοντικής σταθερότητας τους (Mikulic, Milicevic, et.al., 2015). Ανάλογα µε τους σκοπούς που εξυπηρετεί ο τουρισµός, τη χωρική έκταση, τη χρονική διάσταση και τη µορφή που λαµβάνει διακρίνεται (Τσάρτας, 1996 & Βενετσανοπούλου, 2006) σε: 1. εσωτερικό και εξωτερικό 2. ατοµικό ή οµαδικό 3. οδικό, θαλάσσιο, σιδηροδροµικό, αεροπορικό ή και µικτό 4. λαϊκό και κοσµοπολίτικο 5. αυτοχρηµατοδοτούµενο και κοινωνικό 6. τουρισµό ανδρών ή γυναικών ή µικτό 7. τουρισµό νέων, µέσης ή τρίτης ηλικίας 8. συνεχή ή εποχικό 9. θρησκευτικό, φυσιολατρικό, θεραπευτικό, αθλητικό, πολιτιστικό
1.2 Πολιτισµός & Τουρισµός: Βίοι Αντίθετοι ή Παράλληλοι;
Βάσει των προαναφερθέντων µε ευκολία απαντά κανείς στο δίληµµα, κατά πόσο πολιτισµός και τουρισµός αποτελούν δυο έννοιες αλληλένδετες ή αλληλοσυγκρουόµενες. Η µεταξύ τους σχέση αναµφίβολα χαρακτηρίζεται αµφίδροµη καθώς «το πολιτιστικό κεφάλαιο αποτελεί αναπόσπαστο δοµικό στοιχείο της ανάπτυξης του τουρισµού» ( Κοκκώσης, Τσάρτας κ.α., 2011: 194). Η Τσόκλη (2010)13 θεωρεί την σχέση τους συνεργατική δεδοµένου, ότι ο πολιτισµός για να αναπτυχθεί και να προσφέρει απαιτεί την υλική υποστήριξη του τουρισµού ˙ ο δε τουρισµός για να αποκτήσει ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα και να διαφοροποιηθεί, χρειάζεται τον πολιτισµό. Ένα µεγάλο εύρος της βιβλιογραφίας14 χαρακτηρίζει τις δύο αυτές έννοιες ως «συγκοινωνούντα δοχεία» καθώς τουρισµός και πολιτισµός συνδέονται στενά µε τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Η σχέση τους έχει διερευνηθεί ευρέως και από διαφορετικές οπτικές γωνίες
13 https://bit.ly/2Agx3ff (Ηµεροµηνίας τελευταίας πρόσβασης: 25/01/2019) 14 Τουλούπα, Σµαράγδα στο Αντωνιάδου, Σ. , Μαυραγάνη, Ε. & Πούλιος, Ι. (2015), Συκκά, Γιώτα (2014), Χτούρης, Σωτήρης (1995), Κωστάκης, Μ. (2003), Noonan, Douglas & Rizzo, Ilde (2017), Cuccio, Calogero, Lisi, Domenico, Martorana, Marco, Mignosa, Anna (2017)
∆ιπλωµατική Εργασία 7 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
εµβαθύνοντας αρχικά, στο ρόλο του πολιτισµού και της πολιτιστικής κληρονοµιάς για την προσέλκυση τουριστών και δευτερευόντως µελετώντας τον αντίκτυπο των τουριστικών ροών στη ζήτηση για τον πολιτισµό (Guccio, Lisi et. al., 2017). Χαρακτηριστικά, η Συκκά (2014)15 παρατηρεί ότι, «αν ο τουρισµός ήταν πάντα µια ανθεκτική αµαξοστοιχία ανάπτυξης για την Ελλάδα, τότε η πιο σύγχρονη ατµοµηχανή της είναι ο πολιτισµός της». Πέρα όµως από την κοινωνική διάσταση οικονοµικοί είναι κυρίως οι λόγοι που τουρισµός και πολιτισµός «αναγκάζονται» να συνυπάρξουν. Ο Lysgard (2013) θεωρεί πως ο πολιτισµός και ο τουρισµός επιλέγονται ως µια εναλλακτική λύση για την παραδοσιακή βιοµηχανική και οικονοµική ανάπτυξη των πόλεων. Ο βιώσιµος τουρισµός στηρίζεται στο ανθρώπινο κεφάλαιο, τους φυσικούς πόρους και τη χρηµατοδότηση από κρατικούς θεσµούς (Boucher, Cullen et. al., 2018). Το δε πολιτιστικό κεφάλαιο στηρίζεται σε διάφορες µορφές τέχνης16, στη τοπική παράδοση17, στο δοµηµένο περιβάλλον18, στη θρησκεία – ιστορία, στο φυσικό περιβάλλον19, στις πολιτιστικές εκδηλώσεις. Ο πολιτισµός επηρεάζει τον τοµέα του τουρισµού, γεγονός που συνεπάγεται τον συντονισµό πολιτικών συνεργιών για να επιτύχουν µεγαλύτερη θετική επίδραση και στους δυο τοµείς. Οι δηµόσιες πολιτικές παρεµβάσεις ενισχύοντας την πολιτιστική συµµετοχή βελτιώνουν ταυτόχρονα και αποτελεσµατικά και τον τουριστικό τοµέα (Guccio, Lisi et. al., 2017: 150). Συνεπώς, οι δύο δυνάµεις της αγοράς, αυτή της ζήτησης και η άλλη της προσφοράς θέτουν τον θεµέλιο λίθο για τη διαµόρφωση του περιεχοµένου του πολιτιστικού τουρισµού, ως µια ειδική, εναλλακτική µορφή τουρισµού.
1.3 Η Εναλλακτική ∆ιάσταση του Τουρισµού
Ο τουρισµός αρχικά αναπτύχθηκε ως µαζικό φαινόµενο χάρη αφενός, στο συντονισµό οργανωµένων πακέτων διακοπών από τους πράκτορες και αφετέρου στη προσφορά πρότυπων τουριστικών µονάδων µε διαφορετικές προδιαγραφές, αναλόγως του είδους του καταλύµατος. Στην πορεία, εξελίσσεται, διαφοροποιείται, αλλάζει µορφή και περιεχόµενο ακολουθώντας τις οικονοµικές και κοινωνικές επιταγές της κάθε εποχής (Κοκκώσης,
15 https://bit.ly/3fsM8ud (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 23/01/2019). 16 Χορός, γλυπτική, µουσική, θέατρο κ.λ.π. 17 Ήθη – έθιµα και παραδόσεις. 18 Παραδοσιακοί οικισµοί, ιστορικά κέντρα, αρχιτεκτονική. 19 Φυσικό δοµηµένο περιβάλλον.
∆ιπλωµατική Εργασία 8 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Τσάρτας & Γκρίµπα, 2011: 25). Από το 1980 και µετά προσαρµόζεται στα νέα δεδοµένα. Οι τουρίστες πλέον, αναζητούν στα ταξίδια τους εναλλακτικά στοιχεία προκειµένου να εµπλουτίσουν τις εµπειρίες τους και να έχουν πιο ενεργή συµµετοχή σε αυτά, οπότε σταδιακά οδηγούµαστε στον λεγόµενο «Τουρισµό Ειδικών Ενδιαφερόντων» ή «Εναλλακτικό Τουρισµό»20. Ο Ανδριώτης (2008:73) αναφέρει πως πρόκειται για «µιας µικρής κλίµακας και µη µαζικής µορφής ανάπτυξη τουριστικών προορισµών που προωθεί την ενεργητική µορφή διακοπών, φιλική προς το φυσικό περιβάλλον και τις κοινωνικές και πολιτιστικές αξίες». Συνάγεται λοιπόν, πως ο εναλλακτικός τουρισµός θεωρείται διαµετρικά αντίθετος του µαζικού και χαρακτηρίζεται από πολλούς µελετητές21 ως καλός – ποιοτικός – ήπιος – ευγενής – ελεγχόµενος – διαφορετικός – µε αντισυµβατικό χαρακτήρα σε αντιδιαστολή µε τον µαζικό που θεωρείται κακός – παλιοµοδίτικος – κατευθυνόµενος - µη συµµετοχικός – ποσοτικός. Τα κύρια γνωρίσµατα του που τον διαφοροποιούν από τον µαζικό τουρισµό είναι (Laarman & Durst, 1987, Vanhove, 1997, Galvez, et. al., 2017): V προσφέρει προστιθέµενη αξία στον προορισµό V παρέχει βελτίωση του επιπέδου διαβίωσης στο ντόπιο πληθυσµό V είναι φυσικός στο περιβάλλον, τον πολιτισµό, τις παραδόσεις22 V παρέχει ευκαιρίες για περισσότερες επενδύσεις23 στην τοπική κοινωνία V είναι ενεργητικός εν αντιθέσει µε το µαζικό που θεωρείται παθητικός24 V διαθέτει εξειδικευµένο και υψηλού µορφωτικού επιπέδου κοινό V δεν αποσκοπεί στη µεγιστοποίηση του κέρδους V δηµιουργεί διαύλους επικοινωνίας µε τις τοπικές κοινότητες V διακρίνεται για την εθελοντική προσφορά V αντιτίθενται στην εµπορευµατοποίηση και στην τυποποίηση γεγονότων και προϊόντων.
20 Οι κυριότερες µορφές τουρισµού που χαρακτηρίζονται ως ειδικές κατηγοριοποιούνται µε βάση το κίνητρο των τουριστών, όπως το φυσικό περιβάλλον, την εκπαίδευση, το θαλάσσιο στοιχείο , την υγεία / ευεξία, την ενασχόληση µε παραγωγικούς τοµείς, τον πολιτισµό, τις ενεργητικές δραστηριότητες (Κ. Ανδριώτης, 2008: 68- 69) 21 Ανδριώτης, Κ., (2005), Ανδριώτης, Κ. , (2008), Himmetoglu, B., (1992), Lane, B. (1989), Pearce, G. (1992), Weaver, B. (1991). 22 Ενδιαφέρον για τοπικά δρώµενα, φεστιβάλ, παραδοσιακή µαγειρική, πολιτιστικές εκδηλώσεις. 23 Μικρότερης βέβαια κλίµακας. 24 Ο τουρίστας εδώ συµµετέχει ενεργά στη περιήγηση, σε διάφορες δραστηριότητες, στη γνωριµία µε το φυσικό περιβάλλον, τον πολιτισµό. Ενώ οι µαζικοί τουρίστες ενδιαφέρονται κυρίως για το τρίπτυχο: θάλασσα – ήλιος – άµµος.
∆ιπλωµατική Εργασία 9 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Συνεπώς, δικαιωµατικά ο εναλλακτικός τουρισµός, αποτελεί µια σύγχρονη µορφή ανάπτυξης που επιχειρεί κατά τον Plog (1973) να προσεγγίσει τους λεγόµενους «αλλοκεντρικούς ταξιδιώτες»25, των οποίων τα ενδιαφέροντα ποικίλουν και εµπλέκονται άµεσα στον κύκλο ζωής ενός τουριστικού προορισµού κατά τα πρώτα στάδια του26 (Butler, 1980). Οι λόγοι φυσικά, που συντέλεσαν στην εδραίωση του «τουρισµού ειδικών ενδιαφερόντων» επικεντρώνονται στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ζήτησης και της προσφοράς (Κοκκώσης, Τσάρτας, Γκρίµπα, 2011). Ειδικότερα, στα νέα καταναλωτικά και κοινωνικά πρότυπα, στον εξελικτικό τρόπο διεξαγωγής των ταξιδιών, στις αλλαγές που ακολούθησαν αναφορικά µε τα κίνητρα των τουριστών, αλλά και γενικότερα στα οργανωτικά χαρακτηριστικά του τουριστικού κλάδου. Ωστόσο η εν λόγω έρευνα, θα εστιάσει κυρίως στη µελέτη του πολιτιστικού τουρισµού, ως µια από τις επιµέρους µορφές «τουρισµού ειδικών ενδιαφερόντων» και ως την ταχύτερα αυξανόµενη µορφή τουρισµού στο µέλλον, καθώς τόσο το µορφωτικό επίπεδο των τουριστών της, όσο και η οικονοµική τους ευχέρεια αυξάνεται σε παγκόσµιο επίπεδο (McKercker & Du Cros, 2002).
1.4 Έννοιες & Προσεγγίσεις του Πολιτιστικού Τουρισµού
Είναι γεγονός, ότι «στη νέα παγκοσµιοποιηµένη και τεχνολογικά προηγµένη εποχή και µέσα από τη ρευστότητα των κοινωνικών, πολιτικών και οικονοµικών δοµών που προκαλούν ποικίλες αντιθέσεις και συγκρούσεις, ο πολιτισµός προβάλλει ως το πιο αξιόπιστο µέσο ουσιαστικής επαφής και διαλόγου, ιδιαίτερα για µια χώρα µε πλούσιο πολιτιστικό απόθεµα, όπως η Ελλάδα»27 (Τζανάκης, 2015:42). Ο δε τουρισµός από την άλλη, αποτελεί « µέσο ενθάρρυνσης και οικονοµικής ώθησης των πολιτιστικών δραστηριοτήτων και ερέθισµα για τη διατήρηση της φυσικής και πολιτιστικής κληρονοµιάς» (Ανδριώτης, 2005: 157). Συµπεραίνουµε λοιπόν, ότι «πλέκεται ένα δηµιουργικό γαϊτανάκι» µεταξύ πολιτισµού και τουρισµού, ένα συγκροτηµένο πλέγµα τουριστικών υπηρεσιών και πολιτιστικών δοµών, ένα
25 Allocentrics. 26 Κατά τον Butler ο κύκλος ζωής ενός τουριστικού προορισµού έχει πέντε στάδια: της εξερεύνησης, της εµπλοκής, της ανάπτυξης, της εδραίωσης και τέλος της ανανέωσης ή της πτώσης. Οι τουρίστες του εναλλακτικού τουρισµού είθισται να επισκέπτονται έναν προορισµό κατά τα δυο πρώτα στάδια. Από το τρίτο στάδιο και έπειτα ακολουθούν συνήθως οι µαζικοί τουρίστες. 27 Σύµφωνα µε τους Buckley & Papadopoulos (1986), Moussios (1999), Buhalis (2001) ο µεγάλος αριθµός µουσείων και αρχαιολογικών µνηµείων – υπολογίζονται γύρω στα 25.000 – αποτέλεσε στο παρελθόν, αλλά συνεχίζει να αποτελεί και στο παρόν πόλο έλξης πολλών επισκεπτών.
∆ιπλωµατική Εργασία 10 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
φαινόµενο συγχώνευσης µεταξύ της τουριστικής και πολιτιστικής αγοράς µε επισφράγισµα τη προώθηση του λεγόµενου πολιτιστικού τουρισµού, ως µια εναλλακτική µορφή τουρισµού.
Ο πολιτιστικός τουρισµός θεωρείται µια από τις πιο πρώιµες µορφές τουρισµού και ενώ οι λόγοι των πρώτων ταξιδιών ήταν κυρίως βιοποριστικοί, στη πορεία εξελίχθηκαν σε ταξίδια περιήγησης µε πολιτιστικό υπόβαθρο. Οι Ρωµαίοι28 θεωρήθηκαν πρωτοπόροι στο είδος του πολιτιστικού τουρισµού. Στον Ελλαδικό χώρο από την εποχή του Θαλή, του Ηροδότου και του Παυσανία το ταξίδι σήµαινε γνωριµία µε την ιστορία, τον τόπο και τους ανθρώπους (Moira, et. al. 2017). Κατά τον 18ο και 19ο αιώνα η εξάπλωση των µουσείων σε ολόκληρη την Ευρώπη, η διάδοση προϊόντων υψηλής και όχι µόνο κουλτούρας, η διοργάνωση εκθέσεων και πολιτιστικών εκδηλώσεων καθόρισαν τους τουριστικούς προορισµούς ως «θησαυρούς πολιτιστικού περιεχοµένου». Η κατανάλωση κάθε είδους πολιτισµικών προϊόντων και υπηρεσιών µε στόχο «τον εκδηµοκρατισµό του τουρισµού και τη διεύρυνση της έννοιας της πολιτιστικής κληρονοµιάς διέκρινε τον πολιτιστικό τουρισµό» ( Πασχαλίδης, 2002: 235). Ωστόσο συχνά, διαπιστώνεται µια σύγχυση µεταξύ του πολιτιστικού τουρισµού και του τουρισµού πολιτιστικής κληρονοµιάς. Ο Timothy (2011) επιχειρεί να προσεγγίσει αυτές τις δυο έννοιες ως δυο χωριστά, αλλά συναφή φαινόµενα που χρησιµοποιούνται στη βιοµηχανία και στην επιστήµη, θεωρώντας ότι ο πολιτιστικός τουρισµός αναφέρεται στην ενεργό συµµετοχή των ανθρώπων στο ζώντα πολιτισµό.29 Σηµειώνει δε, ότι υπάρχουν ερευνητές που εκτιµούν, ότι ο πολιτιστικός τουρισµός αφορά περισσότερο τους ανθρώπους που ενδιαφέρονται να καλλιεργήσουν τον εαυτό τους και να ικανοποιήσουν τις πολιτιστικές τους ανάγκες µέσω της επίσκεψης / παρατήρησης / συµµετοχής της κτισµένης κληρονοµιάς, των τεχνών, των εκδηλώσεων και των ζωντανών πολιτισµών. Από την άλλη, προσθέτει ότι ο τουρισµός πολιτιστικής κληρονοµιάς περιλαµβάνει την υπάρχουσα κληρονοµιά, τον τρόπο ζωής, τα αρχαία αντικείµενα καθώς και τη σύγχρονη τέχνη και τον πολιτισµό. Καταλήγει στη διαπίστωση ότι, ενώ µερικοί µελετητές προτιµούν να διαχωρίσουν τον πολιτιστικό τουρισµό από τον τουρισµό πολιτιστικής κληρονοµιάς σύµφωνα µε τις επιθυµίες των ανθρώπων ή την αξία των πολιτιστικών πόρων, οι διαφορές εάν υπάρχουν, είναι µάλλον ανεπαίσθητες παρά ουσιώδεις και οι δυο έννοιες αλληλοκαλύπτονται.
28 Καθώς µελέτησαν αρχαίους πολιτισµούς π.χ. των Αιγυπτίων και των Ελλήνων. 29 Σύγχρονο ή µη.
∆ιπλωµατική Εργασία 11 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Παράλληλα, στη σύγχρονη βιβλιογραφία30 συχνά απαντάται και ο όρος «δηµιουργικός πολιτισµός» ως προέκταση του πολιτιστικού τουρισµού. Η έννοια συνδυασµού του πολιτιστικού τουρισµού µε τη δηµιουργικότητα αναφέρθηκε από τους Pearce & Butler (1993), ενώ τον τουρισµό ως δηµιουργικό τον όρισαν οι Richards & Raymond (2000) εκτιµώντας ότι είναι ο τουρισµός, που προσφέρει στους επισκέπτες την ευκαιρία να αναπτύξουν το δηµιουργικό τους ταλέντο µέσω της ενεργούς συµµετοχής σε εµπειρίες που είναι ίδιον του προορισµού διακοπών. Άρα, ο δηµιουργικός τουρισµός σηµαίνει την ενεργό συµµετοχή των τουριστών ως συν-δηµιουργών περιλαµβάνοντας περισσότερη αλληλεπίδραση – εκπαιδευτική, συναισθηµατική, συµµετοχική – µε τον τόπο, τη ζωή, τους ντόπιους ανθρώπους, τον πολιτισµό τους ( Markwick, 2018). Ειδικότερα, ο όρος, το περιεχόµενο, οι συνθήκες, οι προϋποθέσεις και τα οφέλη του πολιτιστικού τουρισµού απασχόλησαν ευρέως την επιστηµονική κοινότητα31 που επιχείρησε να θέσει το θεµέλιο λίθο του. Οι Noonan & Rizzo (2017) χαρακτηρίζουν την έννοια του πολιτιστικού τουρισµού, έννοια ελκυστική και δηµοφιλής ˙ ταυτόχρονα όµως και αόριστη εξαιτίας της εξελισσόµενης και µη στάσιµης έννοιας της πολιτιστικής κατανάλωσης των τουριστών. Είναι η κινητήριος δύναµη που παρέχει νέες ευκαιρίες για τους προορισµούς, για την προώθηση των πολιτιστικών στοιχείων, για την προσέλκυση ταξιδιωτών ( Liasidou, 2018). Αναφορικά µε τον ορισµό του πολιτιστικού τουρισµού συναντάµε ποικίλες προσεγγίσεις από διάφορους οργανισµούς32 και ερευνητές που όλοι σχεδόν συγκλίνουν ότι, «ο πολιτιστικός τουρισµός αναφέρεται σε τουριστικά ταξίδια, τα οποία έχουν ως κυρίαρχα κίνητρα διαφορετικές δραστηριότητες και εµπειρίες σχετικές µε τον πολιτισµό, όπως συµµετοχή σε φεστιβάλ και πολιτιστικές εκδηλώσεις, γνωριµία µε την ιστορία και την παράδοση τόπων και χωρών, επίσκεψη σε περιοχές µε παραδοσιακά δοµηµένο περιβάλλον, επίσκεψη σε πολιτιστικά µνηµεία και µουσεία, γνωριµία µε τα τοπικά ήθη και έθιµα καθώς και την τοπική γαστρονοµία» (Κοκκώσης, Τσάρτας, Γκρίµπα, 2011:196). Αναντίρρητα λοιπόν, ο πολιτιστικός τουρισµός συνεπάγεται ένα ταξίδι σε πολιτισµούς και µέρη, ένα ταξίδι γνώσεων – εµπειριών και ψυχαγωγίας τοποθετηµένο στα πολιτιστικά πλαίσια της κάθε
30 Chang, Lan – Lan, Backman, Kenneth, Huang, Yu Chih (2014), Salman, D. (2010). 31 Liasidou, S. (2018), Sigala, M. & Leslie, D. (2005), Cuccio, Calogero, Lisi, Domenico, Martorana, Marco, Mignosa, Anna (2017), Noonan, Douglas & Rizzo, Ilde (2017), Pulido – Fernandez, Juan Ignacio & Sanchez – Rivero, Marcelino (2010), Boucher, Sasha, Cullen, Margaret & Calitz, Andre (2018), Foxell, Emilio & Trafford de Aloisia (2010), Ανδριώτης, Κ. (2008), Μπιτσάνη, Ε. (2004), Πασχαλίδης, Γρ. (2002). 32 ICOMOS, WTO – ∆ιεθνή Οργανισµό Τουρισµού.
∆ιπλωµατική Εργασία 12 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
κουλτούρας (Douglas, Douglas & Derret, 2011: 114-115) εφόσον πρόκειται για τουριστικά ταξίδια που έχουν ως βασικά κίνητρα δραστηριότητες σχετικές µε τον πολιτισµό. Αξίζει επίσης να σηµειωθεί ότι, ο πολιτιστικός τουρισµός προσπαθεί να καλύψει δυο διαφορετικά σύνολα αναγκών: την ανάγκη για ανάπτυξη, εργασία, βελτίωση της ποιότητας ζωής και την ανάγκη για διατήρηση της φυσικής και περιβαλλοντικής κληρονοµιάς καθώς και του σεβασµού για τις ταυτότητες των κοινοτήτων (Brooks, 2008: 348). Ανεξάρτητα πάντως από το ποια ανάγκη προσπαθεί να καλύψει εστιάζει τόσο στις πολιτιστικές δηµιουργίες του παρελθόντος όσο και του παρόντος και συνδέεται άρρηκτα µε τη διαχείριση της πολιτιστικής κληρονοµιάς και την καταγραφή και ερµηνεία των πολιτιστικών πόρων33, οι οποίοι ενσωµατώνουν τη ζωντάνια της εθνικής κληρονοµιάς και των φιλοδοξιών και αντιπροσωπεύουν το ισχυρότερο όχηµα της µη λεκτικής επικοινωνίας (Wiener, 1980). Η Μπιτσάνη (2004: 207) επιπροσθέτως παρατηρεί, ότι η αυξηµένη ζήτηση προϊόντων πολιτιστικού τουρισµού τα τελευταία χρόνια, απαιτεί και το κατάλληλο επίπεδο οργάνωσης και παροχής υπηρεσιών. Οι βασικές προϋποθέσεις για να ευδοκιµήσει και να αναπτυχθεί ο πολιτιστικός τουρισµός έγκειται τόσο σε υλικά όσο και σε άϋλα περιουσιακά στοιχεία, που έχουν να κάνουν µε την ύπαρξη πολιτιστικών και αθλητικών εγκαταστάσεων, εγκαταστάσεων ψυχαγωγίας, κατάλληλων τουριστικών υποδοµών, επιχειρήσεων παροχής υπηρεσιών, αλλά και µε τα φυσικά και κοινωνικό -πολιτιστικά χαρακτηριστικά των τόπων – πόλεων ή προορισµών.
1.4.1 Επιπτώσεις του Πολιτιστικού Τουρισµού
Ο πολιτιστικός τουρισµός είναι µια έννοια εξελισσόµενη και όσο εµβαθύνει κανείς σε αυτή, αναδύονται µια σειρά από θετικές και αρνητικές επιπτώσεις στο ευρύτερο κοινωνικό – οικονοµικό – πολιτικό – πολιτιστικό και περιβαλλοντικό τοµέα (Buhalis, 2001, Πασχαλίδης, 2002, Hayllar, et. al., 2008, Pulido-Fernandez, et.al., 2010, Κοκκώσης κ. συν. 2011, Di Pietro et. al., 2014, Μαυραγάνη, 2015, Τουλούπα, 2015, Liasidou, 2018).
Αναλυτικότερα, τα οφέλη αφορούν την: ‹ αναζήτηση νέων εµπειριών λόγω της βιωµατικής φύσης του πολιτιστικού τουρισµού
33 Στους πολιτιστικούς πόρους συγκαταλέγονται τα αρχαιολογικά µνηµεία και µουσεία, τα οικιστικά σύνολα και οι χώροι αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος, οι θρησκευτικές & καλλιτεχνικές εκδηλώσεις (όπως µουσική – θέατρο – κινηµατογράφος), παραδοσιακές πολιτιστικές εκδηλώσεις, σύνολα φυσικού περιβάλλοντος, αντικείµενα τέχνης – χειροτεχνήµατα, επιστηµονικές – εκπαιδευτικές εκδηλώσεις, τεχνολογικές ή τεχνητές υποδοµές, ειδικά πολιτιστικά γεγονότα – mega cultural events (Πασχαλίδης, 2002 & Κοκκώσης, Τσάρτας, Γκρίµπα, 2011)
∆ιπλωµατική Εργασία 13 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
‹ ανάπτυξη αισθήµατος υπερηφάνειας για το τοπικό πολιτιστικό πλούτο, την τοπική ιστορία και συµβολή στη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονοµιάς ‹ ενίσχυση της διαπολιτισµικότητας καθώς άτοµα διαφορετικής πολιτισµικής ταυτότητας προσπαθούν να συγκεράσουν χαρακτηριστικά διαφόρων πολιτισµών ‹ οικονοµική ανάπτυξη, κοινωνική αναζωογόνηση µέσω της αύξησης της απασχόλησης34 ‹ προσέλκυση τουριστών µε υψηλό µορφωτικό επίπεδο και υψηλό επαγγελµατικό status ‹ αύξηση και σταθεροποίηση των εισοδηµάτων των περιφερειών και συνεπώς βελτίωση του βιοτικού τους επιπέδου ‹ διαφοροποίηση του προορισµού ως σηµαντικού πόλου τουριστικής έλξης δίνοντας επιπλέον προστιθέµενη αξία ‹ ίδρυση νέων υποδοµών και εκτεταµένων µεταφορικών δικτύων ‹ εκσυγχρονισµός των ήδη παρεχόµενων δοµών και υπηρεσιών ‹ ανάπλαση παράκτιων µετώπων για την υλοποίηση πολιτιστικών ή αθλητικών εκδηλώσεων και επανάχρηση βιοµηχανικών κτιρίων35 ‹ αισθητικές βελτιώσεις στις γειτονιές ‹ οικονοµική ανασυγκρότηση των παρηκµασµένων αγροτικών και αστικών περιοχών εξαιτίας της αποβιοµηχάνισης ‹ προστασία και ανάδειξη των πολιτιστικών πόρων36 ‹ αύξηση του ΑΕΠ37 µέσω των εισοδηµάτων που λαµβάνει το κάθε κράτος38 Στον αντίποδα τώρα, ο αντίκτυπος των αρνητικών επιπτώσεων συνδέεται µε: ‹ προβλήµατα στη λειτουργία των πόλεων που δυσχεραίνουν την ποιότητα ζωής39
34 Σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα µελέτης του ΙΟΒΕ για το έτος 2010 οι θέσεις εργασίας, σχετικές µε τον τουρισµό ανέρχονταν σε 446 χιλ. εκ των οποίων 320 χιλ. αφορούσαν την άµεση απασχόληση και οι υπόλοιπες 126 χιλ. την έµµεση https://bit.ly/2ZQCpbd & https://bit.ly/2OMafYB (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 01/03/2019) 35 π.χ. το εργοστάσιο της Ηλεκτρικής Εταιρείας Βόλου που στεγάζει πλέον το θέατρο της Παλιάς Ηλεκτρικής Εταιρείας Βόλου προσφέροντας πολιτιστικές δράσεις στην πόλη του Βόλου ‘η το φεστιβάλ στον Άρδα, το φεστιβάλ Καστοριάς στο Νεστόριο ή το φεστιβάλ Νέστου. 36 Όπως αρχαιολογικά µνηµεία, παραδοσιακοί οικισµοί, µουσεία. 37 Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν. 38 Σύµφωνα µε την Ελληνική Στατιστική Αρχή το ΑΕΠ σε όρους όγκου παρουσίασε αύξηση 0,8% το 2014 έναντι του 2013. 39 Όπως, στάθµευση, κυκλοφορία, συγκρούσεις χρήσεων γης.
∆ιπλωµατική Εργασία 14 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
‹ αλλαγές στην κοινωνική ζωή των περιφερειών λόγω της αστικοποίησης µε συνακόλουθη εγκατάλειψη παραγωγικών δραστηριοτήτων απασχόλησης40 ‹ αυξηµένες απαιτήσεις σε φυσικούς πόρους41 για την κάλυψη των αναγκών ‹ επιβολή ενός οµογενοποιηµένου προτύπου πολιτισµού ‹ άναρχη τουριστική ανάπτυξη που επιβαρύνει τα φυσικά οικοσυστήµατα κα ιτην πολιτισµική φυσιογνωµία των περιοχών ‹ η αλλοίωση των φυσικών ή πολιτισµικών χώρων ενδέχεται να οδηγήσει σε αποτουριστικοποίηση που φαντάζει να απειλεί τις περιοχές που εξαρτώνται από τον πολιτιστικό τουρισµό ‹ αυξηµένη ατµοσφαιρική ρύπανση και ηχορύπανση42 ‹ ζηµιές σε αρχαιολογικά µνηµεία λόγω υπερβολικής ή κακής χρήσης ‹ αναδιαµόρφωση των πόλεων µε ταυτόχρονη απώλεια της αρχιτεκτονικής τους ταυτότητας ‹ αύξηση των τιµών στέγασης και σίτισης και συνεπώς αλλαγή του κοινωνικοοικονοµικού προφίλ των κοινοτήτων ‹ φαινόµενα αισχροκέρδειας και κερδοσκοπίας σε βάρος των πολιτών ‹ µείωση της αίσθησης του «ανήκειν»
40 Πρωτογενή και δευτερογενή τοµέα απασχόλησης. 41 Νερό, ενέργεια. 42 Λόγω της αυξηµένης επισκεψιµότητας αλλά και από την αλόγιστη χρήση αυτοκινήτων.
∆ιπλωµατική Εργασία 15 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Κεφάλαιο 2ο Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Εργαλεία ∆ιαχείρισης του Πολιτιστικού Τουρισµού
2.1 Το Θεωρητικό Πλαίσιο Ανάπτυξης των Πολιτιστικών ∆ιαδροµών: Η Ευρωπαϊκή & Ελληνική Εµπειρία
«Τα πολιτιστικά ταξίδια στην Ελλάδα έχουν τις ρίζες τους στις περιηγήσεις της αρχαιότητας και της Τουρκοκρατίας µέχρι τους φιλέλληνες επισκέπτες των νεότερων χρόνων που επιθυµούσαν τη γνωριµία του ελληνικού πολιτισµού» (Αυγερινού – Κολώνια, 1995: 110). Κατά τη Ρωµαϊκή εποχή οι επισκέπτες ταξιδεύουν προκειµένου να µελετήσουν τους αρχαίους πολιτισµούς της Ελλάδας και της Αιγύπτου, ενώ την περίοδο του µεσαίωνα καθιερώνεται η έννοια του οργανωµένου ταξιδιού σε µνηµεία και αρχαιολογικούς χώρους. Στη πορεία43 και όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Richards (2005:11) εµφανίζεται το λεγόµενο «Grand Tour», που αποτέλεσε και την απαρχή του τουριστικού ταξιδιού, έχοντας αρχικά µορφωτικό χαρακτήρα και κατόπιν ψυχαγωγικό, καθώς συµµετέχει πλέον ενεργά σ’ αυτό και η µεσαία αστική τάξη. Τον 18ο αιώνα η εµφάνιση των πρώτων µουσείων θα αποτελέσει και το βασικό κίνητρο του πολιτιστικού τουρισµού. Εν συνεχεία44, ο µαζικός χαρακτήρας του τουρισµού µεταβάλλει τη σχέση του µε τον πολιτισµό και τα πολιτιστικά κίνητρα των ταξιδιωτών δίνουν την σκυτάλη τους στο γνωστό, παραδοσιακό συνδυασµό «θάλασσα – ήλιος – άµµος», καθώς ξεπροβάλλουν τα πρώτα ολοκληρωµένα τουριστικά πακέτα στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου µε εµφανή τα αρνητικά σηµάδια της µαζικοποίησης στις τοπικές κοινωνίες (Κοκκώσης κ. συν., 2011). ∆εδοµένου όµως ότι, «τα στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος και οι συνιστώσες της πολιτιστικής κληρονοµιάς αποτελούν τους βασικούς παράγοντες έλξης του τουρισµού σε έναν τόπο και δεδοµένου ότι η εκπαίδευση και ο πολιτισµός, ως δραστηριότητες µυούν τον επισκέπτη στις τοπικές εκδηλώσεις και στα πολιτιστικά δρώµενα» (Κλαµπατσέα, 2012:345- 348) οδηγούµαστε δειλά – δειλά στις πρώτες συντονισµένες προσπάθειες από διεθνείς οργανισµούς για τη δηµιουργία ενός δικτύου πολιτιστικών διαδροµών.
43 Κατά τον 17ο αιώνα. 44 Κατά το δεύτερο µισό του 20ου αιώνα.
∆ιπλωµατική Εργασία 16 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Έτσι, το 1987 ωρίµασε η πρόταση για τη σύσταση και προώθηση των Ευρωπαϊκών Πολιτιστικών ∆ιαδροµών από το Συµβούλιο της Ευρώπης µε στόχο την ανάδειξη των κοινών στοιχείων της κληρονοµιάς και της σύγχρονης πολιτιστικής έκφρασης της Ευρώπης. Επρόκειτο για µια πρόταση µε πολιτιστικό – πειραµατικό χαρακτήρα και προοπτική να υλοποιηθεί σε τοπική, περιφερειακή, εθνική και διεθνή κλίµακα (Αυγερινού – Κολώνια, 1995: 106). Οι Ευρωπαϊκές Πολιτιστικές ∆ιαδροµές υποστηρίζουν και τηρούν τις θεµελιώδεις αξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπως, δηµοκρατία, πολιτιστική πολυµορφία, διαπολιτισµικό διάλογο, αµοιβαίες ανταλλαγές, ανθρώπινα δικαιώµατα. Οι πολιτιστικές διαδροµές του Συµβουλίου της Ευρώπης ακολουθούν τις βασικές τάσεις για την ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισµού στη Ευρώπη. Ενθαρρύνουν από την µια, την ευρύτερη κοινότητα να συµµετάσχει σε πολιτιστικές δραστηριότητες µέσω της ευαισθητοποίησης του κοινού και από την άλλη αποτελούν πόρους καινοτοµίας και δηµιουργικότητας µέσω της ανάπτυξης µικρών επιχειρήσεων και προϊόντων πολιτιστικού τουρισµού (Klaric, Androic, et.al., 2013). Μέχρι στιγµής, το Συµβούλιο της Ευρώπης έχει δηµιουργήσει 38 πολιτιστικές διαδροµές45 που επεκτείνονται σε 70 χώρες και σε 4 ηπείρους περιλαµβάνοντας χιλιάδες ελκυστικούς προορισµούς. Οι διαδροµές αυτές αποτελούν τη βάση για πολιτιστικές εκδηλώσεις, εκπαιδευτικά προγράµµατα και εκδροµές (Graf & Popesku, 2016). Αργότερα, το 1997 ιδρύεται το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Πολιτιστικών ∆ιαδροµών (European Institute of Cultural Routes – EICR)46, το οποίο παρέχει συµβουλές µε σκοπό την υλοποίηση, ανάπτυξη,
45 Οι πολιτιστικές διαδροµές που έχουν πάρει την πιστοποίηση του Συµβουλίου της Ευρώπης ανέρχονται στις 38 και είναι οι εξής: The Santiago De Compostela Pilgrim Routes (1987), The Hansa (1991), The Heinrich Schickhardt Route (1992), The Viking Routes (1993), The Via Francigena (1994), The Vauban & Wenzel Routes (1995), The Routes of El Legado of Andalusi (1997), European Mozart Ways (2002), The Phoenicians Route (2003), The Pyrenean Iron Route (2014), The European Route of Jewish Heritage (2004), The Saint Martin of Tours Route (2005), The Cluniac Sites in Europe (2005), The Routes of the Olivie Tree (2005), The Route Via Regia (2005), Transromanica – The Romanesque Routes of European Heritage (2007), The Iter Vitis Route (2009), The European Route of Cistercian Abbeys (2010), The European Cemeteries Route (2010), The Prehistoric Rock Art Trails (2010), The European Route of Historical Thermal Towns (2010), The Route of Saint Olav Ways (2010), The European Network of Casadean Sites (2012), The European Route of Ceramics – VIACERAM (2012), The European Route of Megalithic Culture (2013), The Huguenot & Waldensian Trail (2013), ATRIUM (2014), The Reseau Art Nouveau Network (2014), Via Habsburg (2014), In Robert Louis Stevenson’s Footsteps (2015), Route of the Roman Emperors & the Wine in the Danube ( 2015), European Routes of Emperor Charles V (2015), Destination Napoleon – The Route of Towns with Napoleonic Heritage (2015), European Route of Industrial Heritage (2019), Iron Curtain Trail (2019), Le Corbusier Destinations: Architectural Promenades (2019), Liberation Route Europe (2019), Routes of Reformation (2019). Graf, M. & Popesku, J. , 2016 & https://bit.ly/3hId7SF (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 05/05/2020). 46 Στα πλαίσια µιας συµφωνίας µεταξύ του Συµβουλίου της Ευρώπης και του Μεγάλου ∆ουκάτου του Λουξεµβούργου.
∆ιπλωµατική Εργασία 17 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
προώθηση, επιστηµονική τεκµηρίωση και τεχνική υποστήριξη των πολιτιστικών διαδροµών47. Οι Ευρωπαϊκές Πολιτιστικές ∆ιαδροµές λαµβάνουν την αντίστοιχη πιστοποίηση από το Ινστιτούτο εφόσον καλύπτουν τα εξής πεδία δράσης (Klaric, Androic, et.al., 2013): V συνεργασία στην έρευνα και την ανάπτυξη V βελτίωση της ιστορικής µνήµης και της Ευρωπαϊκής κληρονοµιάς, ιδίως στις αγροτικές και βιοµηχανικές περιοχές V πολιτιστικές και εκπαιδευτικές ανταλλαγές για νέους Ευρωπαίους V ενθάρρυνση της σύγχρονης πολιτιστικής και καλλιτεχνικής δηµιουργίας V φροντίδα για την υλική και άυλη κληρονοµιά των µειονοτήτων V προώθηση του πολιτιστικού τουρισµού και της αειφόρου πολιτιστικής ανάπτυξης. To 2007, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο της «Ατζέντας για έναν αειφόρο και ανταγωνιστικό Ευρωπαϊκό τουρισµό» προωθεί το πρόγραµµα «EDEN- Ευρωπαϊκοί Προορισµοί Αριστείας» για την ανάδειξη νέων τουριστικών προορισµών, µη παραδοσιακών και µη προηγµένων σύµφωνα µε τις αρχές της βιώσιµης ανάπτυξης48. Ενώ το 2009, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή µε τη συνθήκη της Λισαβόνας απέβλεπε στην προώθηση του τουρισµού µέσω της ανταγωνιστικότητας, ώστε να αναδείξει την Ευρώπη κορυφαίο τουριστικό προορισµό υιοθετώντας νέες λύσεις και καινοτόµες προτάσεις. Αναντίρρητα λοιπόν, το έναυσµα των πολιτιστικών διαδροµών στον Ελλαδικό χώρο δόθηκε από την Ευρώπη. Η Ελλάδα ως µέλος της ∆ιευρυµένης Μερικής Συµφωνίας από το
47 Σύµφωνα µε την Penelope Denu (2014) ο χρόνος που χρειάζεται ένας υποψήφιος για την πιστοποίηση µιας Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής ∆ιαδροµής είναι µεταβλητός, µεταξύ ενός έτους και δέκα ετών και εξαρτάται από την ταχύτητα δηµιουργίας σύνδεσης µε τουλάχιστον τρεις χώρες, τη σύσταση επιστηµονικής επιτροπής, την οργάνωση και υλοποίηση δραστηριοτήτων και την προβολή του δικτύου. Το Ινστιτούτο ζητά την υπογραφή ετήσιας σύµβασης ύψους 3000 € για συµβουλές, σχέδιο δράσης και διοικητικά έξοδα. Οι αιτήσεις κατατίθενται µέχρι τις 30 Σεπτεµβρίου και η διαδικασία αξιολόγησης λήγει τον επόµενο χρόνο, τον Απρίλιο. 48 Ενδεικτικά αξίζει να σηµειωθεί ότι από ελληνικής πλευράς έχουν αναδειχθεί ως προορισµοί αριστείας οι εξής: 1) η Περιφέρεια ∆υτικής Μακεδονίας – Περιφερειακή Ενότητα Φλώρινας µε θέµα διαγωνισµού τον «Αγροτουρισµό», 2) η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας – Περιφερειακή Ενότητα Σερρών για τη λίµνη Κερκίνη και τις ιαµατικές πηγές Αγκίστρου και Σιδηροκάστρου µε θέµα τον «Υδάτινο Τουρισµό», 3) η Περιφέρεια ∆υτικής Μακεδονίας – περιφερειακή Ενότητα Γρεβενών για τα «Ανακατωσάρια» µε θέµα τον «Τουρισµό και την Αϋλη Πολιτιστική Κληρονοµιά», 4) η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου – Περιφερειακή Ενότητα Λέσβου για το «Απολιθωµένο ∆άσος»µε θέµα του διαγωνσιµού τον «Τουρισµό και τις Προστατευόµενες Περιοχές». 1ος επιλαχόντας προορισµός αναδείχτηκε η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας για τις Ιαµατικές Πηγές: ∆ήµου Καµένων Βούρλων – Ιαµατικές Πηγές, Λουτρά Κονιαβίτη/ ∆ήµου Μακρακώµης – Ιαµατικά Λουτρά Πλατύστοµου/ ∆ήµου Υπάτης – Λουτρά Υπάτης/ ∆ήµου Γοργοποτάµου – Ιαµατικές Πηγές Καλλίδροµου/ ∆ήµου Σπερχειάδας – Πηγές Ινάχου. 2ος επιλαχόντας προορισµός η Περιφερειακή Ενότητα Αιτωλοακαρνανίας για το Εθνικό Πάρκο Λιµνοθαλασσών Μεσολογγίου – Αιτωλικού κ.α. https://bit.ly/2zpORDU (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 07/02/2019)
∆ιπλωµατική Εργασία 18 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
2011 συµµετέχει στο ∆ιοικητικό της Συµβούλιο µέσω της ∆ιεύθυνσης ∆ιεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκής Ένωσης του Υπουργείου Πολιτισµού και Αθλητισµού. Ελληνικής πρωτοβουλίας θεωρούνται οι «∆ρόµοι της Ελιάς», ενώ η Ελλάδα έχει συνδεθεί και µε άλλες διαδροµές, όπως: Ευρωπαϊκή ∆ιαδροµή Ιστορικών Λουτροπόλεων, ∆ιαδροµή Ναπολέων και European Mozart Ways, Iter Vitis, ∆ιαδροµή Ευρωπαϊκών Κοιµητηρίων, οι ∆ρόµοι των Φοινίκων. Ταυτόχρονα, καταβάλλονται προσπάθειες για την υποβολή νέων προτάσεων από την ελληνική πλευρά που θα στηρίξουν και θα ενθαρρύνουν το εν λόγω εγχείρηµα49. Παράλληλα, το 2008 στην Ελλάδα, συστάθηκε το «∆ΙΑΖΩΜΑ»50˙ πρόκειται για ένα σωµατείο που ιδρύθηκε από τον Σ. Μπένο51 µε πρωταρχικό στόχο την ανάδειξη και καθολική προστασία των αρχαίων χώρων θέασης και ακρόασης, δηµιουργώντας έτσι την «Πολιτιστική ∆ιαδροµή των Αρχαίων Θεάτρων της Ηπείρου».52 Συγχρόνως, αναπτύσσει συνέργειες µε επιστηµονικούς φορείς - καλλιτέχνες, - διανοούµενους και τοπικούς φορείς , σχεδιάζει και υλοποιεί διάφορα προγράµµατα, όπως το πρόγραµµα Πολιτιστικής – Περιβαλλοντικής ∆ιαδροµής στη Στερεά Ελλάδα µε τίτλο «Τα Μονοπάτια της Ιστορίας – ∆ιαδροµές Φύσης και Πολιτισµού», τη «Πολιτιστική ∆ιαδροµή Εγνατίας Οδού: Via Egnatia». Επιπλέον, σε αρχικό στάδιο υλοποίησης είναι οι κάτωθι πολιτιστικές διαδροµές: α) «Πολιτιστική και Περιβαλλοντική ∆ιαδροµή Θεσσαλίας» µε αντικείµενο την αξιοποίηση της πολιτιστικής και φυσικής κληρονοµιάς ώστε να αποτελέσει µοχλό ανάπτυξης για όλη την Περιφέρεια. Θα εκτείνεται από την ∆υτική Θεσσαλία53 ως την Ανατολική Μαγνησία, β) «Πολιτιστική και Περιβαλλοντική ∆ιαδροµή κατά µήκος της Ολυµπίας Οδού», γ) «Πολιτιστική ∆ιαδροµή Κεντρικής Μακεδονίας», δ) «Πολιτιστική - Περιβαλλοντική ∆ιαδροµή Αιτωλοακαρνανίας», ε) «Πολιτιστική ∆ιαδροµή στα µνηµεία της Νότιας Πελοποννήσου», στ) «Περιβαλλοντική – Πολιτιστική ∆ιαδροµή στη Νήσο Κέα», ζ) «Πολιτιστική ∆ιαδροµή στην Κρήτη: από τους µινωϊκούς χρόνους µέχρι τα νεότερα χρόνια µε όχηµα τους θεατρικούς χώρους». Οι προαναφερθείσες Περιφέρειες αποτελούν παραδείγµατα καλών πρακτικών που χρησιµοποιούν το πολιτιστικό και περιβαλλοντικό τους πλούτο προς όφελος της τοπικής
49 https://bit.ly/2LdCBJp (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 07/02/2019) 50 https://bit.ly/2zqZB4V (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 07/02/2019). 51 Πρώην Υπουργό Πολιτισµού. 52 Αποτελεί την πρώτη οργανωµένη προσπάθεια βιώσιµης ανάπτυξης µε επίκεντρο τα αρχαία θέατρα. Περιλαµβάνει 4 Περιφερειακές Ενότητες, 5 αρχαιολογικούς χώρους (∆ωδώνης – Νικόπολης – Κασσώπης – Αρχαιολογικό χώρο Αµβρακίας & Γιτάνων), 8 αρχαίους χώρους θέασης, 344χλµ. ∆ιαδροµής και 2.300 χρόνια ιστορίας https://bit.ly/3fEUIWX (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 07/02/2019). 53 Τρίκαλα – Μετέωρα.
∆ιπλωµατική Εργασία 19 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
κοινωνίας, καθιστώντας βίωµα και οδηγό τους την αειφόρο ανάπτυξη και την τουριστική προβολή του τόπου τους. Αναδεικνύουν τα µνηµεία του παρελθόντος σε τόπους µνήµης και επικοινωνίας, καθιστώντας τις πολιτιστικές διαδροµές πολύτιµο περιουσιακό στοιχείο. ∆ηµιουργούν νέες προκλήσεις για τον πολιτισµό, τουρισµό, επιστήµη, οικονοµία. Καινοτοµούν σε κάτι εντελώς νέο και µοναδικό προς αναζήτηση νέων εµπειριών και αισθήσεων.
2.2 Πολιτιστικές ∆ιαδροµές: Ορισµοί & Έννοιες
Η έννοια των πολιτιστικών διαδροµών αποτελεί µια νέα σύλληψη, που εµπλουτίζει και απεικονίζει την αυξανόµενη τάση προσέγγισης της πολιτιστικής κληρονοµιάς από µια πολυδιάστατη οπτική γωνία, συµβάλλοντας σηµαντικά στην κατανόηση της και αποκαλύπτοντας το περιεχόµενό της, την ανθρώπινη κινητικότητα και την ανταλλαγή µέσω των οδών επικοινωνίας (Majdoub, 2009). Πρόκειται για µια νέα προσέγγιση στην εξελισσόµενη και ταχέως αναπτυσσόµενη διαδικασία προσφέροντας αφενός, νέες προοπτικές για τη διατήρηση του πολιτιστικού πλούτου, τη µελέτη της ιστορίας και αποτελώντας αφετέρου, διαχειριστικό εργαλείο ανάπτυξης και διαχείρισης του πολιτιστικού τουρισµού. Οι πολιτιστικές διαδροµές διαχειρίζονται και προωθούν αξίες όπως, πολυµορφία, ανθρώπινα δικαιώµατα, δηµοκρατία, δηµιουργικότητα και αποτελούν σηµαντικό πόρο µιας βιώσιµης κοινωνικής και οικονοµικής ανάπτυξης. Κατά τον Richards (2011) οι πολιτιστικές διαδροµές διαδραµατίζουν καθοριστικό ρόλο στη σύγχρονη πραγµατικότητα και λειτουργούν ως χώροι συνάντησης, χώροι εµπιστοσύνης, τόποι µνήµης και ως πνευµατικοί σταθµοί επαναφόρτισης των επισκεπτών. Η ουσία των πολιτιστικών διαδροµών για τους Murray & Graham (1997) έγκειται στο γεγονός ότι συνδυάζουν την πολιτιστική κατανάλωση µε τα σηµεία πώλησης και είναι άρρηκτα συνδεδεµένες µε τον τόπο και τον χώρο αντλώντας έµπνευση – νοσταλγία – µνήµη και παράδοση. Από την άλλη για τον Majdoub (2009), αποτελούν µια µορφή βιωµατικής εµπειρίας και αναζήτηση αίσθησης που ανταποκρίνονται στις προσδοκίες των νέων τουριστών, ενώ για τους Prentice (2006), Graf & Popesku (2016) λόγω της αυξανόµενης ενσωµάτωσης του πολιτισµού, ως βασικού στοιχείου της τουριστικής κατανάλωσης, αντιπροσωπεύουν ένα νέο είδος τουρισµού, γνωστού ως δηµιουργικού που συνδέει θεµατικά
∆ιπλωµατική Εργασία 20 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
τα διαφορετικά αξιοθέατα και τα ενδιαφέροντα σηµεία προορισµού σε µια χώρα ή σε διάφορες χώρες. Αντιλαµβανόµαστε λοιπόν, ότι η έννοια της πολιτιστικής διαδροµής συνιστά µια έννοια πολύπλευρη και πολύπλοκη, συγχρόνως όµως και καινοτόµα, καθώς εκφράζεται µέσα από ένα σύνθετο και δηµιουργικό πλέγµα συναντήσεων, ρόλων και εµπειριών συµβάλλοντας έτσι, στη διαφοροποίηση της τουριστικής προσφοράς και στην εξερεύνηση νέων προορισµών πολιτιστικού και περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος. Επαΐοντες του χώρου,54 επιχείρησαν να αποσαφηνίσουν και να οριοθετήσουν την έννοια και το περιεχόµενο των πολιτιστικών διαδροµών και συνάµα να αποδώσουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, λαµβάνοντας παράλληλα υπόψη τους και διερευνώντας τους κύριους παράγοντες, που επηρεάζουν την ανάπτυξη αυτών των διαδροµών. Αρχικά, οι Timothy & Bοyd (2015: 3-9) προέβησαν σ’ έναν σαφή διαχωρισµό µεταξύ διαδροµής και µονοπατιού, θεωρώντας ότι το µονοπάτι αποτελεί µια ορατή – γραµµική σύνδεση πολλών ποικιλιών που είναι εµφανής στο έδαφος και µπορεί να έχει στις ρίζες του µια πρωτότυπη και ιστορική γραµµή µεταφοράς ή ταξιδιωτικής λειτουργίας. Μια διαδροµή από την άλλη, είναι γενικά µια αφηρηµένη έννοια και συχνά βασίζεται σε µια σύγχρονη αντίληψη ενός κυκλώµατος ή µιας πορείας που συνδέει φυσικά ή πολιτισµικά χαρακτηριστικά µέσα σ’ ένα ενιαίο γραµµικό πλαίσιο. Εκτιµούν ότι τα τουριστικά αξιοθέατα αποτελούν το πιο σηµαντικό µέρος του τουριστικού συστήµατος, γεγονός που υποδηλώνει ότι είναι κάτι παραπάνω από ένα απλό, επισκέψιµο τόπο ή ένα γεγονός που προσελκύει επισκέπτες. Οι δε Leiper (1990) και Hall & Page (2010) αποδόµησαν την έννοια της πολιτιστικής διαδροµής ως κάτι περισσότερο από µια συγκεκριµένη τοποθεσία που αποπνέει κάποια εγγενή αξία. Από την άλλη, οι Gunn & Var (2002) σηµατοδοτούν τις πολιτιστικές διαδροµές ως ένα ευρύ φάσµα πόρων, τόσο φυσικών όσο και ανθρωπογενών που κατευθύνουν τους επισκέπτες σ’ ένα ευρύ πεδίο επικαλυπτόµενων εµπειριών, συµπεριλαµβανοµένης της ευχαρίστησης, της απόλαυσης, της χαλάρωσης, της εκπαίδευσης, της πολιτιστικής οικοδόµησης, των θρησκευτικών υποχρεώσεων, της υγείας και της ευεξίας, της εκτίµησης της γαστρονοµίας ή και της ανακάλυψης των ριζών. Στην ερευνητική µας πορεία, συναντούµε ένα ευρύ φάσµα ορισµών για τις πολιτιστικές διαδροµές ανάλογα µε το ποιος οργανισµός ή άτοµο το καθορίζει και ποιο σκοπό εξυπηρετεί.
54 Klaric, Vlasta, Androic, Miren, Nevidal, Renata & Horjan, Goranka (2013), Terzic, Aleksandra & Bjeljac, Zeljko (2016), Cojocariu, Steliana (2015), Graf, Manuela & Popesku, Jovan (2016), Richards, Greg (2011).
∆ιπλωµατική Εργασία 21 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Ωστόσο, οι περισσότεροι ορισµοί προσδίδουν έµφαση σε προστατευµένες περιοχές και σε φυσικές ή πολιτιστικές τοποθεσίες. Βάσει της ∆ιεθνούς Επιστηµονικής Επιτροπής του ICOMOS55, η πολιτιστική διαδροµή εκλαµβάνεται ως µια διαδροµή επικοινωνίας, που οριοθετείται φυσικά (γη, νερό), χαρακτηρίζεται από τη δική της ειδική δυναµική και ιστορική λειτουργικότητα, προϋποθέτει διαδραστικές κινήσεις ανθρώπων (ανταλλαγή ιδεών – αγαθών και αξιών µεταξύ λαών, χωρών, περιοχών ή ηπείρων για σηµαντικές χρονικές περιόδους), συνύπαρξη υλικής και άϋλης κληρονοµιάς διαπολιτισµικού χαρακτήρα συνδυάζοντας τις τοπικές ιδιαιτερότητες56 της κάθε περιοχής. Το δε Συµβούλιο της Ευρώπης χαρακτηρίζει τις πολιτιστικές διαδροµές, ως δίκτυα αλληλεπίδρασης και οικονοµικής ανταλλαγής βασισµένα στον πολιτισµό και τη δηµιουργικότητα, που ενσωµατώνουν αρχές βιωσιµότητας, δικαιοσύνης και ένταξης. Στηρίζονται σε ευρείες εταιρικές σχέσεις εµπλεκόµενων µερών που εδράζονται σε στέρεα θεσµικά πλαίσια, προωθώντας την περιφερειακή και κοινωνικοοικονοµική ανάπτυξη57. Στο πλαίσιο αυτού του άξονα, οι πολιτιστικές διαδροµές συνιστούν «εφαρµοσµένη πρακτική ερµηνεία της πολιτιστικής κληρονοµιάς µέσα σ’ ένα καθορισµένο θεµατικό, ιστορικό ή εννοιολογικό πλαίσιο» (Καραβασίλη & Μιχελάκης, 1999: 82). Στην ίδια επίσης, κατεύθυνση κινείται και η Μπιτσάνη (2004: 208) συνδέοντας τις πολιτιστικές διαδροµές µε την περιήγηση σε διαφορετικές περιοχές µε θεµατικό περιεχόµενο, ενώ οι Αυγερινού - Κολώνια & Τουφεγγοπούλου (2012:438) αντιλαµβάνονται τις πολιτιστικές διαδροµές ως ένα σύνολο ποικιλόµορφου πολιτιστικού πλούτου. Εν κατακλείδι, η πολιτιστική διαδροµή αναφέρεται σ’ ένα «επώνυµο τουριστικό προϊόν, ένα προϊόν πολιτιστικού τουρισµού» που διαθέτει κεντρικό θέµα, καλύπτει µια προσδιορισµένη χωρικά περιοχή και αποκτά τουριστική ταυτότητα, το λεγόµενο brand – name. Προσκαλεί έτσι τον επισκέπτη, να ανακαλύψει την ιστορική και σύγχρονη πραγµατικότητα διαφωτίζοντας το παρόν και αναζωογονώντας το παρελθόν. Τα στοιχεία που την χαρακτηρίζουν είναι η αυθεντικότητα της, η αίσθηση της αφήγησης, δηµιουργώντας ένα απαραίτητο δεσµό µεταξύ ανθρώπων – κοινοτήτων – τόπων – θεσµών και χρόνων, καθώς και η ύπαρξη ενός δικτύου διαχείρισης και ανάπτυξής της58.
55 h ps://bit.ly/3jx7GYs (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 15/04/2019) 56Ι στορικές – φυσικές –πολιτιστικές. 57 h ps://bit.ly/2OLxqlE (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 15/04/2019) 58 Richards, Greg, 2011, Graf, Manuela & Popesku, Jovan, 2016.
∆ιπλωµατική Εργασία 22 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
2.2.1. Κατηγορίες Πολιτιστικών ∆ιαδροµών
∆εδοµένου ότι συναντάµε ποικιλία πολιτιστικών διαδροµών, δηµιουργήθηκε η ανάγκη να απλουστευθεί η οµαδοποίηση των µεταβλητών τους και να ταξινοµηθούν µε διάφορους τρόπους, που θα διευκολύνουν και τον µετέπειτα σχεδιασµό τους. Συνεπώς, βάσει κάποιων συνισταµένων που αφορούν την εδαφική τους εµβέλειά, το πολιτιστικό πεδίο εφαρµογής τους, το σκοπό ή τη λειτουργία τους, τη χρονική διάρκεια, τη δοµή, το φυσικό τους περιβάλλον, τα κοινωνικά – οικονοµικά ή πολιτιστικά κριτήρια, την ιστορική τους προέλευση και τέλος τις υποδοµές των επισκεπτών, οι πολιτιστικές διαδροµές κατηγοριοποιούνται σε 59:
1. τοπικές, εθνικές, περιφερειακές, ευρωπαϊκές, ηπειρωτικές 2. κοινωνικές, οικονοµικές, πολιτικές ή πολιτιστικές 3. γραµµικές, κυκλικές, σταυροειδείς, δικτύου ή ακτινωτές 4. χερσαίες, υδάτινες, εναέριες ή µικτές 5. σε όσες είναι ανενεργές εν αντιθέσει µε εκείνες που είναι ενεργές και εξακολουθούν να υφίστανται βάσει πολιτιστικών – κοινωνικοοικονοµικών και πολιτικών ανταλλαγών 6. στις ιστορικά τεκµηριωµένες αλλά και σε όσες δηµιουργούνται µε γνώµονα µια διαφορετική «φανταστική» παράσταση ή βασίζονται σ’ ένα θέµα κοινής αφήγησης60 7. σε όσες ταξινοµούνται βάσει του αριθµού και του τύπου διανυκτερεύσεων, που είναι απαραίτητες για την επίσκεψή τους.
2.3 Σχεδιασµός & Ανάπτυξη Πολιτιστικών ∆ιαδροµών
Μια πολιτιστική διαδροµή θεωρείται ελκυστική, αναγνωρίσιµη και ανταγωνιστική χάρη στον συγκερασµό πολλών παραγόντων, όπως61: • τη γεωγραφική περιοχή που εκτείνεται και το πολιτιστικό πλαίσιο που ορίζει62
59 Σύµφωνα µε τον Παγκόσµιο Οργανισµό Τουρισµού – UNWTO, 2015 και ICOMOS, 2008) https://bit.ly/2LaLCTL & https://bit.ly/2SOnpa0 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 10/02/2019). 60 λ.χ. ∆ιαδροµές της Ελιάς. 61 Terzic, Aleksandra & Bjeljac, Zeijko, 2016, Pattanaro, Giulio & Pistocchi, Filippo, 2016, Cojocariu, Steliana, 2015, Χατζηνικολάου, Μπέττυ, Ζηρίνης, Γιάννης & Σοφικίτου, Μαρία https://bit.ly/3borMz6 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 10/02/2019). 62 Προσκυνήματα, θρησκευτικά μνημεία, αρχαιολογικές τοποθεσίες, ιστορικά και βιομηχανικά κτίρια,
∆ιπλωµατική Εργασία 23 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
• τα αξιοθέατα που διαθέτει και τα πεδία ενδιαφερόντων που καλύπτει • το θεµατικό πλαίσιο που συνδέει τα διάφορα στοιχεία της διαδροµής • τα τουριστικά προϊόντα, υπηρεσίες και υποδοµές που παρέχει στους επισκέπτες της63 • τις ποιοτικές υπηρεσίες των επιχειρήσεων που διαθέτει • τις ευκαιρίες που προσφέρει µέσω εκπαιδευτικών και πολιτιστικών ανταλλαγών64 • τις δραστηριότητες που διοργανώνει εντός του πεδίου της βιώσιµης ανάπτυξης65 • τη διεπιστηµονική και πολυοργανική συµµετοχή που υιοθετεί µέσω προγραµµάτων και δραστηριοτήτων. O Frey (2009) επίσης, υπογραµµίζει τις τέσσερις διαστάσεις των επιτυχηµένων, δηµιουργικών προορισµών που συνοψίζονται: • στην υλική σύσταση του τόπου και τις επακόλουθες µορφές χρήσης • στον πολιτιστικό συµβολισµό του τόπου συµβάλλοντας στη δηµιουργία µιας ταυτότητας • στο κοινωνικό – χωροταξικό περιβάλλον του τόπου • στα χαρακτηριστικά υποδοµών και τη σύνδεση τους µε τις δοµές της πόλης Καθώς οι πολιτιστικές διαδροµές αποτελούν µέσο διαφοροποίησης του τουριστικού προϊόντος και λειτουργούν ως µέσο διακρίσεως των προορισµών, επιδιώκουν την ανάπτυξη της µοναδικότητάς τους µέσα από στοχευµένες στρατηγικές (Klaric, Androic et al, 2013: 54) που θα: V κατευθύνουν την τουριστική ζήτηση V τον από κοινού σχεδιασµό ενός περιφερειακού τουριστικού προϊόντος και τη σύνδεση τοποθεσιών – δήµων – κοινοτήτων – πόλεων V την αξιοποίηση της πολιτιστικής, ιστορικής και φυσικής κληρονοµιάς µε την ένταξή τους στην προσφορά του τουρισµού V την επίτευξη καλύτερου επιπέδου ενηµέρωσης και ερµηνείας του τουριστικού περιεχοµένου µέσω της ανάπτυξης θεµατικών διαδροµών66 V την σύνδεση µε τις ευρωπαϊκές θεµατικές διαδροµές V την παροχή νέων ευκαιριών σε λιγότερο αναπτυγµένες περιφέρειες
63 π.χ. οδικό δίκτυο, προσβάσιμες και συντηρημένες διαδρομές, καλές συγκοινωνίες, εστιατόρια, ξενώνες, καταλύματα. 64 π.χ. δημιουργικά εργαστήρια, εκπαιδευτικά προγράμματα. 65 π.χ. φεστιβάλ, συναυλίες, εκδηλώσεις, θεατρικές παραστάσεις. 66 λ.χ. θεματικά πάρκα.
∆ιπλωµατική Εργασία 24 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
V το άνοιγµα πρόσβασης σ’ ένα ευρύτερο κύκλο τουριστών/ επισκεπτών V την αύξηση του επιπέδου της ανταγωνιστικότητας των πολιτιστικών τοπίων που εµφανίζουν µικρότερη τουριστική εκµετάλλευση Ο σχεδιασµός των πολιτιστικών διαδροµών χαρακτηρίζεται από τους Timothy & Boyd (2015:180) ως µια διαδικασία πολύπλοκη, που απαιτεί σωστό προγραµµατισµό µε όσο το δυνατό λιγότερες συγκρούσεις και µεγαλύτερη ανθεκτικότητα. Ο Hugo (1999: 141-152) από την άλλη, συνοψίζει την ανάπτυξή τους σε πέντε φάσεις: την εκτίµηση, προγραµµατισµό, αξιολόγηση, υλοποίηση και παρακολούθηση. Ωστόσο, εκείνο όµως που προέχει κατά τη δηµιουργία µιας πολιτιστικής διαδροµής, είναι η διερεύνηση των πιθανών αγορών και των εν δυνάµει και δυνητικών οµάδων – στόχων. Συµπληρωµατικά, οι υπεύθυνοι φορείς που συµµετέχουν στον σχεδιασµό µιας πολιτιστικής διαδροµής καλούνται να δώσουν ιδιαίτερη βαρύτητα στα ακόλουθα σηµεία (Pattanaro & Pistocchi, 2016, Klaric, Androic et.al., 2013): 1. Θεµατική προσέγγιση: το πολιτιστικό δροµολόγιο πρέπει να επικεντρώνεται γύρω από ένα δελεαστικό θέµα, ικανό να προσελκύσει επισκέπτες. Η επιλογή και η επεξεργασία των θεµάτων απαιτεί πολυεπιστηµονικότητα βασισµένη σε οµάδες εµπειρογνωµόνων που θα µεταφέρουν συναισθηµατικές – κοινωνικές – ηθικές και πνευµατικές εµπειρίες µέσω της θεµατολογίας. Το περιεχόµενο της πολιτιστικής διαδροµής οφείλει να βασίζεται στους πολιτιστικούς πόρους της υλικής και άυλης κληρονοµιάς και να περιλαµβάνει από δύο ή περισσότερα φυσικά ή πολιτιστικά σηµεία ενδιαφέροντος, επαρκώς αναπτυγµένα και ελκυστικά για τους τουρίστες. Συνάµα, η επιλογή του θέµατος καθορίζει την έκταση της πολιτιστικής διαδροµής σε τοπικό – περιφερειακό – εθνικό ή διακρατικό επίπεδο και για αυτό θα πρέπει να τηρεί τα κάτωθι κριτήρια: ‹ να αντιπροσωπεύει ευρωπαϊκές κοινές αξίες ‹ να είναι αποτέλεσµα θεωρητικής και πρακτικής διεπιστηµονικής έρευνας ‹ να επιτρέπει την εκπαιδευτική και πολιτιστική ανταλλαγή µεταξύ των νέων ‹ να διατηρεί και διαφυλάσσει τη µνήµη, την ιστορία και την ταυτότητα ενός τόπου ‹ να επιτρέπει την ανάπτυξη καινοτόµων έργων βιώσιµου πολιτιστικού τουρισµού ‹ να αποτελεί βάση για την ανάπτυξη ενός τουριστικού προϊόντος σε συνεργασία µε τουριστικούς οργανισµούς και ταξιδιωτικούς πράκτορες ‹ να αποτελεί θεµέλιο για µακροπρόθεσµες συµπράξεις και συνέργειες
∆ιπλωµατική Εργασία 25 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Κάθε διαδροµή αποτελεί µια «φανταστική µηχανή χρόνου» που επεξηγεί την ιστορία και την κληρονοµιά διαφωτίζοντας το παρόν και το παρελθόν µέσω του τουρισµού και για αυτό η θεµατολογία της οφείλει να έχει χαρακτήρα ενηµερωτικό - εκπαιδευτικό - λειτουργικό. 2. Στόχο: να θέτονται οι κύριοι στόχοι µιας πολιτιστικής διαδροµής, ποιες ανάγκες επιδιώκει να καλύψει, ποιους ταξιδιώτες να προσελκύσει ή σε τι είδους επενδύσεις επιθυµεί να επικεντρωθεί 3. Προορισµό: η τουριστική προσφορά οφείλει να είναι όσο το δυνατό πιο διαφοροποιηµένη για την προσέγγιση διαφορετικών τύπων επισκεπτών 67 4. Απογραφή: τα περιουσιακά στοιχεία και οι πολιτιστικοί πόροι της υλικής και άυλης κληρονοµιάς των διαφόρων προορισµών που συµµετέχουν στην πολιτιστική διαδροµή πρέπει να εξετάζονται και να ταξινοµούνται σωστά 5. Προσβασιµότητα: η εύκολη πρόσβαση σε τουριστικές εγκαταστάσεις, συστάδες υπηρεσιών φιλοξενίας, καθώς και η εύκολη µετακίνηση µε δηµόσια ή µη µεταφορικά µέσα αποτελεί προϋπόθεση για ένα πολιτιστικό προορισµό 6. Επικοινωνία: η πολιτιστική διαδροµή πρέπει να κοινοποιείται αποτελεσµατικά µέσω της ανάπτυξης κοινού λογοτύπου, δηµιουργίας ηλεκτρονικής πλατφόρµας, διαφηµιστικών φυλλαδίων, εγκατάστασης πληροφοριακών περιπτέρων, πινακίδων, οδηγών 7. Πολιτική Στήριξη: η κεντρική πολιτική σκηνή αλλά και η τοπική αυτοδιοίκηση οφείλει να υποστηρίζει και να βοηθά την ανάπτυξη µιας πολιτιστικής διαδροµής µέσω της προσέλκυσης νέων παραγόντων 8. Χρηµατοδότηση: ο πολιτιστικός προορισµός για να ανθίσει και να διατηρηθεί χρειάζεται την στήριξη ορισµένων εξωτερικών πηγών χρηµατοδότησης68 9. Παρακολούθηση: όλες οι πτυχές µιας πολιτιστικής διαδροµής, ο οικονοµικός αντίκτυπος, οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις, η κοινωνική και πολιτιστική απήχηση αξιολογούνται συνεχώς και παρακολουθούνται στο πλαίσιο άλλων πολιτιστικών διαδροµών.
67 λ.χ. φηµισµένοι προορισµοί κρασιού ή φαγητού που συνδυάζονται µε διάσηµους τόπους πολιτιστικής κληρονοµιάς. 68 λ.χ. ευρωπαϊκά κονδύλια, χορηγίες ιδιωτών ή εναλλακτικές μορφές χρηματοδότησης όπως το crowdfunding.
∆ιπλωµατική Εργασία 26 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
2.4 Πολιτιστικές ∆ιαδροµές: Μηχανισµός Σύνδεσης Αειφόρου Ανάπτυξης & Τουριστικής Προβολής
Οι πολιτιστικές διαδροµές καθιερώνονται ως ένα «νέο είδος πολιτιστικού αγαθού» και αποτελούν σηµαντικό διαχειριστικό εργαλείο σύνδεσης της αειφόρου ανάπτυξης και της τουριστικής προβολής του κάθε τόπου. Οι αρχές της αειφόρου ανάπτυξης αναφέρονται στις περιβαλλοντικές, οικονοµικές και κοινωνικοπολιτιστικές πτυχές της τουριστικής άνθησης και θα πρέπει να δηµιουργείται µια κατάλληλη ισορροπία µεταξύ αυτών των τριών διαστάσεων για να εξασφαλιστεί η µακροπρόθεσµη διατηρησιµότητά τους (Jamrozy, 2007:124, Constantin & Mitrut, 2009:150 & Throsby, 2017:135). ∆εδοµένου, ότι η αειφόρος ανάπτυξη ανταποκρίνεται στις ανάγκες του παρόντος, χωρίς όµως να διακυβεύεται η ικανότητα των µελλοντικών γενεών να ανταποκρίνονται και στις δικές τους ανάγκες, οφείλει να διατηρεί την οικολογική ακεραιότητα και ποικιλοµορφία, να καλύπτει τις βασικές ανθρώπινες ανάγκες, να παρέχει ανοιχτές επιλογές για τις επόµενες γενιές, να ελαχιστοποιεί την αδικία και να βελτιώνει την αυτοδιάθεση (Wall, 2009: 37). Η βιώσιµη τουριστική ανάπτυξη αποτελεί ελπιδοφόρα εξέλιξη, όσον αφορά τη διαχείριση και ευηµερία των πολιτιστικών και περιβαλλοντικών προορισµών, (Tsartas, 2000), καθώς έχουν καταστεί µέσο διαφοροποίησης του τουριστικού προϊόντος και τρόπος διακρίσεως τόπων (Majdoub, 2010:35). Οι πολιτιστικές διαδροµές έχουν τεράστιες δυνατότητες και αποτελούν µεγάλη πρόκληση και ευκαιρία για τον πολιτισµό, την επιστήµη, τον τουρισµό και την οικονοµία διότι επιτρέπουν την καλύτερη δυνατή προβολή µιας περιοχής από ότι οι µεµονωµένοι ταξιδιωτικοί προορισµοί. Καινοτοµούν και δηµιουργούν κάτι εντελώς νέο και µοναδικό από τις διαθέσιµες δυνατότητές τους (Graf & Popesku, 2016:41). Εξελίσσονται σε (Klaric, Androic et.al., 2013): χώρους επικοινωνίας µεταξύ ερευνητικού και επαγγελµατικού κοινού, µεταξύ επισκέπτη και ντόπιου πληθυσµού, µεταξύ περιφερειών στη κοινή προώθηση της πολιτιστικής διαδροµής χώρους ανάκτησης καθώς µια διαδροµή αποτελεί τόπο ανάκαµψης και πηγή ψυχικών, δηµιουργικών και σωµατικών δραστηριοτήτων που θα προσελκύσει απαιτητικούς επισκέπτες µε υψηλό µορφωτικό επίπεδο
∆ιπλωµατική Εργασία 27 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
χώρους δηµιουργικότητας εφόσον µια διαδροµή αποτελεί καλή βάση για προγράµµατα οµαδικής δράσης69 και παρέχει κίνητρα για την προσέλκυση εξειδικευµένων οµάδων χρηστών µε υψηλή αγοραστική δύναµη χώρους ενότητας καθώς συνεπάγεται διακρατική συνεργασία µεταξύ περιφερειών, ανάπτυξη εταιρικής σχέσης µεταξύ των ενδιαφεροµένων µερών, σύµπνοια συµφερόντων και ολοκληρωµένη προσφορά περιεχοµένου χώρους γνώσης καθώς επιτρέπουν την αυτό – βελτίωση µέσα από την πνευµατική αναζήτηση και λειτουργούν παιδαγωγικά και εκπαιδευτικά ως µια συνδεδεµένη δοµή πολιτιστικών και ιστορικών τοποθεσιών χώρους χαράς και γαλήνης όταν η διαδροµή διασχίζει προορισµούς µε φυσικές οµορφιές προσφέρει χαλάρωση και ηρεµία εµπλουτίζοντας ακόµη περισσότερο την τουριστική εµπειρία του ταξιδιώτη. Οι Bozic & Tomic (2016) αναφορικά µε τα οφέλη των πολιτιστικών διαδροµών, επικεντρώνονται κυρίως, στη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονοµιάς, στην τουριστική εξέλιξη και στην οικονοµική ανάπτυξη µε την ταυτόχρονη δηµιουργία «ταυτότητας προορισµού». Eµπειρικές ωστόσο έρευνες70 τονίζουν, ότι οι πολιτιστικές διαδροµές - ως πολύτιµα περιουσιακά στοιχεία – παρουσιάζουν οικονοµική, κοινωνική, περιβαλλοντική και πολιτιστική απήχηση. Αναλυτικότερα, ο οικονοµικός αντίκτυπος εστιάζει στην καλύτερη διαβίωση των τοπικών κοινοτήτων µέσω της δηµιουργίας νέων θέσεων απασχόλησης, στην αναζωογόνηση των τουριστικών δραστηριοτήτων κατά µήκος των διαδροµών, στην ενθάρρυνση µεγαλύτερης συµµετοχής επιχειρήσεων και προώθησης τουριστικών υπηρεσιών και υποδοµών, στην αύξηση της διάρκειας διαµονής των τουριστών και κατ’ επέκταση των δαπανών τους, στην αύξηση της εποχικότητας γεγονός που βοηθά στην αποσυµφόρηση της θερινής τουριστικής περιόδου και τέλος στην αξιοποίηση οικονοµικών κονδυλίων µέσω κοινοτικών προγραµµάτων για την ανάδειξη των πολιτιστικού πλούτου. Από την άλλη, ο κοινωνικός αντίκτυπος εντοπίζεται στη σύνδεση της τουριστικής ανάπτυξης και του τοπικού πολιτισµού µε την προβολή της ταυτότητας του τόπου, στην ανάπτυξη δεσµών µε άλλες κοινότητες, στην ενίσχυση της εικόνας και του προφίλ λιγότερο
69 Εκµάθηση ξένων γλωσσών, ζωγραφική, φωτογραφία, δηµιουργική γραφή, µαγειρική, τραγούδι, µουσική. 70 Lourens, M., 2007, Rogerson, M.C., 2007, Majdoub, W., 2009 & 2010, Richards, Greg, 2011, Klaric, Vlasta, Androic, Miren, Nevidal, Renata & Horjan, Goranka, 2013, Cojocariu, Steliana, 2015, Pattanaro, Giulio & Pistocchi, Filippo, 2016.
∆ιπλωµατική Εργασία 28 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
ανεπτυγµένων περιφερειών, στην τόνωση των εταιρικών σχέσεων µε γειτονικούς νοµούς / χώρες / κράτη, στη συνεργασία επιστηµονικών / ερευνητικών και κοινωνικών φορέων71, στην προώθηση του διαπολιτισµικού διαλόγου. Ταυτοχρόνως, οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις επικεντρώνονται στην ανάπτυξη βιώσιµων τουριστικών προϊόντων µε βάση την υπεύθυνη χρήση της πολιτιστικής κληρονοµιάς, στη διατήρηση, προστασία και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος, στην µείωση της ατµοσφαιρικής ρύπανσης µέσα από τη διασπορά των τουριστών σε νέες διαδροµές στην τόνωση αγροτικών περιοχών. Τέλος, ο πολιτιστικός αντίκτυπος έγκειται στην προώθηση της πολιτιστικής ταυτότητας του τοπικού πληθυσµού και των πολιτιστικών διαδροµών µέσω των επισκεπτών, αξιοποιώντας και διατηρώντας τη µοναδικότητα της τοπικής κληρονοµιάς και των παραδόσεων. Επίσης, στην αύξηση της συνολικής ελκυστικότητας των κοινοτήτων και των προορισµών σε πολιτιστικές διαδροµές, καθώς και στην ευαισθητοποίηση της ανοικτής πολιτιστικής κληρονοµιάς µέσα από εκδηλώσεις – φεστιβάλ – συναυλίες – εκπαιδευτικά εργαστήρια. Ωστόσο, οι πολιτιστικές διαδροµές είναι σηµαντικές όχι µόνο λόγω του φυσικού ταξιδιού, αλλά επειδή αφηγούνται ιστορίες για τα µέρη και τους ανθρώπους, αποτελώντας δηµιουργικούς χώρους αφηγηµατικής ανάπτυξης. Η καλλιέργεια µιας ολιστικής προσέγγισης προορισµού, που βασίζεται στη πολιτιστική κατανάλωση είναι δεδοµένη, εφόσον ο πολιτιστικός πλούτος αξιοποιείται συνδυαστικά µε πολιτιστικές δραστηριότητες επιχειρώντας ταυτόχρονα, να αναδείξει τα πολιτιστικά στοιχεία κοινωνικών οµάδων και εθνικών µειονοτήτων, µέσα από τη συµµετοχή τους στην πολιτιστική διαδροµή. Κλείνοντας, οι πολιτιστικές διαδροµές, ως ένα εναλλακτικό εργαλείο προώθησης – προβολής και επικοινωνίας του φυσικού, τουριστικού και πολιτιστικού αποθέµατος της κάθε περιοχής, προϋποθέτουν αποτελεσµατικές συνέργειες και συντονισµένα δίκτυα συνεργασιών, που θα συµβάλλουν στην επιτυχή διαχείρισή τους και στη διατήρηση ή ενδεχοµένως και αύξηση του ανταγωνιστικού τους πλεονεκτήµατος, έναντι άλλων πολιτιστικών διαδροµών όµορων περιοχών ή κρατών.
71 Πανεπιστήµια, Ινστιτούτα, Εκπαιδευτικοί Φορείς.
∆ιπλωµατική Εργασία 29 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Κεφάλαιο 3ο Περιφερειακή Ανάπτυξη & ∆ιαχείριση Πολιτιστικών ∆ιαδροµών: Επικοινωνιακή Στρατηγική & ∆ιαχείριση Πολιτιστικού Μάρκετινγκ
3.1 Περιφερειακή Ανάπτυξη & Συνεργατικά ∆ίκτυα για Ολοκληρωµένη ∆ιαχείριση Προορισµών
Όπως προαναφέρθηκε πολιτισµός και τουρισµός αποτελούν συνεργατικές βιοµηχανίες, καθώς ο πολιτισµός µετατρέπει τις τοποθεσίες σε ελκυστικούς προορισµούς και ο τουρισµός τους καθιστά οικονοµικά βιώσιµους σταθµούς, εξασφαλίζοντας έτσι τη λεγόµενη περιφερειακή ανάπτυξη (Kirshenblatt – Gimblett, 1998). Λέγοντας περιφερειακή ανάπτυξη εννοούµε «το σύνολο των διαδικασιών που στοχεύουν στην οικονοµική, κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη όλων των περιφερειών της χώρας, η οποία επιτυγχάνεται µε την αύξηση, και σε πολλές περιπτώσεις, τη διαφοροποίηση της παραγωγικής ικανότητας των περιφερειών και µε ορισµένες αναδιορθώσεις» (Μπιτσάνη, 2004:121). Οι αναδιαρθρώσεις οφείλουν να επιτυγχάνουν µια «συνεχή αύξηση του πραγµατικού κατά κεφαλήν εισοδήµατος και βελτίωση διαβίωσης του πληθυσµού των περιφερειών» (Βαϊτσου, 1980: 12). Στο κατώφλι του 21ου αιώνα, η ταχεία πληθυσµιακή ανάπτυξη σε συνδυασµό µε την παγκόσµια κινητικότητα του εργατικού δυναµικού, του κεφαλαίου, της τεχνολογίας και των ανθρώπων, σηµατοδοτεί ότι οι περιφέρειες πρέπει να ανταγωνίζονται σε τοπικό – ευρωπαϊκό – διεθνές και πολυπολιτισµικό επίπεδο για κεφάλαια και αγαθά. Οι προορισµοί αντιµετωπίζουν πλέον αυξανόµενες προκλήσεις σε µια διεθνή αγορά, όπου πολλοί φορείς µε διαφορετικές αξίες και συχνά αποκλίνουσες ανάγκες ανταγωνίζονται για σπάνιους ή µοναδικούς πολιτιστικούς – τουριστικούς πόρους (Jamal & Jamrozy, 2006: 164). Στα πλαίσια λοιπόν, µιας ολοκληρωµένης περιφερειακής πολιτιστικής ανάπτυξης βασικό «όχηµα» αποτελούν κάθε είδους συνέργειες και συµπράξεις προερχόµενες, είτε από το δηµόσιο τοµέα, µε προσανατολισµό των υπευθύνων προς την προσφορά, είτε από τον
∆ιπλωµατική Εργασία 30 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
ιδιωτικό, µε προσανατολισµό των επιχειρήσεων προς τη ζήτηση. Η κεντρική πολιτική σκηνή72, πρωτίστως όµως η τοπική αυτοδιοίκηση73, νοµικά πρόσωπα και οργανώσεις κερδοσκοπικού ή µη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που δραστηριοποιούνται στο πολιτιστικό – τουριστικό πεδίο, φορείς όπως ο ΣΕΤΕ74, το ΞΕΕ75, ΜΚΟ µε πανελλήνια δραστηριότητα, αλλά και µεµονωµένες πρωτοβουλίες µελών της τοπικής κοινωνίας από το χώρο της εστίασης, της φιλοξενίας, των µεταφορών κατέχουν πρωταγωνιστικό ρόλο. Η τοπική περιφερειακή ανάπτυξη θεωρείται µιας ενδογενής διαδικασία (Μπιτσάνη, 2004 & Ανδριώτης, 2005) που ως βάση έχει τους απλούς πολίτες που αναλαµβάνουν υπεύθυνα την επίλυση των προβληµάτων τους, προβαίνουν σε επιλογές, θέτουν στόχους και καθορίζουν το µέλλον του τόπου τους. Στοχεύει στην αξιοποίηση των πολιτικών και κοινωνικών δοµών της τοπικής κοινωνίας προς όφελος της ανάπτυξης, στη βελτίωση της επιχειρηµατικότητας, στην εκµετάλλευση των φυσικών πόρων, στη συνδροµή των παραγωγικών δοµών, στην αξιοποίηση των παραδόσεων και της πολιτιστικής κληρονοµιάς, στην ενίσχυση των επενδύσεων. Οι Grodach & Loukaitou – Sideris (2007: 352-355) υποστηρίζουν ότι οι περιφέρειες επιτυγχάνουν την πολιτιστική τους ανάπτυξη εφαρµόζοντας τρεις τύπους στρατηγικών: α) τις επιχειρηµατικές στρατηγικές, που επιδιώκουν µια δυναµική οικοδόµηση της πόλης καθοδηγούµενη καθαρά από οικονοµικούς στόχους. Οι τοπικές διοικήσεις επιχειρούν να προσαρµόσουν το περιβάλλον συνδυαστικά µε τον τουρισµό, τον πολιτισµό και την πληροφόρηση ( Nevarez, 2003 & Scott, 2000). β) τις στρατηγικές δηµιουργικής τάξης, όπου επικεντρώνονται σε ζητήµατα ποιότητας ζωής και ευελιξίας για να προσελκύσουν τη «δηµιουργική τάξη». Επιδιώκουν να καλλιεργήσουν ευκαιρίες συνεργασίας µεταξύ καλλιτεχνικών οργανώσεων και εµπορικών επιχειρήσεων, ώστε οι προορισµοί να διατηρήσουν τις πολυλειτουργικές, ιστορικές ή αστικές γειτονιές τους, τις πολιτιστικές και ψυχαγωγικές δραστηριότητες προσελκύοντας επισκέπτες. γ) τις προοδευτικές στρατηγικές, που στοχεύουν στη διεύρυνση της πρόσβασης και της συµµετοχής στις τέχνες, υποστηρίζουν την τοπική πολιτιστική παραγωγή ενισχύοντας την ταυτότητα της πόλης και την αναζωογόνηση των υποανάπτυκτων συνοικιών (Hayden, 1995 , Evans, 2001).
72 Υπουργείο Πολιτισµού & Αθλητισµού, Υπουργείο Τουρισµού, Υπουργείο Περιβάλλοντος & Ενέργειας, Υπουργείο Υποδοµών & Μεταφορών, Ταµείο Αρχαιολογικών Πόρων & Απαλλοτριώσεων. 73 ΟΤΑ Α’ & Β’ βαθµού. 74 Σύνδεσµος Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων. 75 Ξενοδοχειακό Επιµελητήριο Ελλάδος.
∆ιπλωµατική Εργασία 31 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Από την άλλη η Orbasli (2000:188-189), πρεσβεύει ότι οι τοπικές κυβερνήσεις ως «αρχηγοί» στο αστικό – πολιτιστικό περιβάλλον τους πρέπει : ‹ να αντιλαµβάνονται76: τη µοναδικότητα της κάθε διαδροµής. παρουσιάζοντας τα δυνατά και αδύνατα τους σηµεία - τις ξεχωριστές ιδιότητες του κάθε προορισµού και τι τον καθιστά ιδιαίτερο προβάλλοντας έτσι, το ανταγωνιστικό του πλεονέκτηµα. ‹ να προάγουν: την τοπική πρωτοβουλία λαµβάνοντας αποφάσεις και αποφεύγοντας την εξάρτηση από παγκόσµιους φορείς εκµετάλλευσης – συνέργειες όλων των συµφερόντων στηριζόµενες σε µια διοικητική δοµή – την πολυεπιστηµονική επικοινωνία και συνεργασία. ‹ να σχεδιάζουν: ένα στρατηγικό και δηµιουργικό όραµα για την τοπική κοινότητα και την επιχειρηµατική αγορά – µακροπρόθεσµες εξελίξεις µέσω κατάλληλης προετοιµασίας – συνεχή αξιολόγηση και ποιοτικό έλεγχο – προώθηση του πολιτισµού και της κληρονοµιάς. Η έρευνα έδειξε, πως ορισµένες γενικές αρχές που σχετίζονται µε την αειφόρο διαχείριση των πολιτιστικών διαδροµών, αφορούν το σεβασµό της κοινωνικής ζωής και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής µέσω της διατήρησης της ποικιλοµορφίας της ταυτότητας και της ζωτικότητας. Η ελαχιστοποίηση επίσης της εξάντλησης των µη ανανεώσιµων περιουσιακών στοιχείων κληρονοµιάς µε την ταυτόχρονη αλλαγή στάσεων και πεποιθήσεων, ενισχύουν την κοινοτική δράση και την ευθύνη µέσω της συµµετοχής. Συγχρόνως, ένα κατάλληλο πλαίσιο πολιτικής για την ενσωµάτωση των στόχων διατήρησης µε τους στόχους της βιώσιµης ανάπτυξης, καθορίζουν και την ικανότητα µε την οποία οι πολιτιστικές διαδροµές µπορούν να επιτρέψουν την αλλαγή (Pickard & Thyse, 2001). Αδιαµφισβήτητα λοιπόν, ένας φορέας διαχείρισης πολιτιστικών διαδροµών θα αποτελέσει το «µέσο», που θα εξασφαλίσει την ικανοποιητική λειτουργία τους και τη συντήρηση τους αναδεικνύοντας αυτές σε ένα επώνυµο θεµατικό τουριστικό προϊόν. Τοπικοί παράγοντες και τοπικοί επιχειρηµατίες 77οφείλουν να συνεργαστούν και να υιοθετήσουν το όλο εγχείρηµα, προτείνοντας αποτελεσµατικές προτάσεις στις περιφέρειες, τις οποίες θα διατυπώσουν, επεξεργαστούν και υλοποιήσουν προκειµένου ο κάθε φορέας να αναλάβει και τις αντίστοιχες δράσεις που του αναλογούν. Οι υπεύθυνοι διαχείρισης, είναι εξίσου αρµόδιοι για τις
76 Το αστικό περιβάλλον ως ένα ζωντανό οργανισµό – τον τόπο, τη µορφολογία και τα χωρικά χαρακτηριστικά του – τους τρόπους µε τους οποίους ο αστικός περιβάλλοντας χώρος χρησιµοποιείται και ερµηνεύεται - το πνεύµα του ευρύτερου προορισµού. 77 Εταιρείες Ανάπτυξης, Γραφεία Πληροφοριών, Εξειδικευµένοι Οργανισµοί Προώθησης και Μάρκετινγκ.
∆ιπλωµατική Εργασία 32 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
διοικητικές και τεχνικές εργασίες και στα καθήκοντά τους περιλαµβάνεται η διαχείριση προσωπικού, η οικονοµική διαχείριση, η ανάπτυξη προγραµµάτων και δραστηριοτήτων, η συγκέντρωση κεφαλαίων και χορηγιών, οι δηµόσιες σχέσεις και η επικοινωνιακή στρατηγική (Προσύλης, 2015).
3.2 Η Έννοια του Μάρκετινγκ
Το µάρκετινγκ αποτελεί πεδίο µελέτης και έρευνας από τη δεκαετία του 1950 και συνιστά πλέον απαραίτητο συστατικό στοιχείο κάθε επιστηµονικού κλάδου78. «Αποτελεί τη βάση της επονοµαζόµενης οικονοµίας σε ανάπτυξη» (Holloway & Robinson, 2003:21-22) και τα καθήκοντά του ποικίλουν σηµαντικά, αφού προϋποθέτουν την εφαρµογή διοικητικών και πρακτικών δεξιοτήτων. Με το πέρασµα του χρόνου επικρίθηκε τόσο σε οικονοµικό επίπεδο για σπατάλη πόρων79, όσο και σε κοινωνικό επίπεδο εξαιτίας του γεγονότος, ότι τονίζεται κυρίως η υψηλή αξία των πραγµάτων παραγκωνίζοντας έτσι, τη συναισθηµατική πλευρά των καταναλωτών.80 Οι Kerin & Peterson (2012:1) υποστηρίζουν ότι ο σκοπός του µάρκετινγκ είναι «η δηµιουργία µακροπρόθεσµων και αµοιβαία επωφελών σχέσεων ανταλλαγής µεταξύ µιας επιχείρησης και του κοινού µε το οποίο αλληλεπιδρά». Ενώ, οι Holloway & Robinson (2003) τονίζουν ιδιαίτερα την επίτευξη των βραχυπρόθεσµων στόχων, εκτιµώντας ότι ο βραχυπρόθεσµος προγραµµατισµός είναι απαραίτητος, προκειµένου ο οργανισµός να εντοπίσει που βρίσκεται σήµερα και τι επιθυµεί να επιτύχει στο µέλλον. Ωστόσο όµως, εκείνο που πρέπει πάνω απ’ όλα να τονιστεί, είναι ότι οι στόχοι µάρκετινγκ, που θέτει ένας φορέας διαχείρισης πολιτισµού θα πρέπει να είναι SMART81, δηλαδή συγκεκριµένοι, µετρήσιµοι, να τυγχάνουν ευρείας αποδοχής, ρεαλιστικοί και να επιτυγχάνονται βάσει χρονοδιαγράµµατος (Μακρή, 2003:99). Η διαδικασία σχεδιασµού και διαχείρισης µάρκετινγκ εµπεριέχει τέσσερα βασικά στάδια. Αρχικά, ανάλυση της παρούσας κατάστασης προβαίνοντας στην καταγραφή, κατηγοριοποίηση και εκτίµηση των υφιστάµενων πόρων. ∆ευτερευόντως, διατύπωση της στρατηγικής µε ιεράρχηση των προτεραιοτήτων – στόχων, εν συνεχεία προγραµµατισµός µέσω της εύρεσης οικονοµικών
78 Τουριστικός – πολιτιστικός – οικονοµικός – επιχειρηµατικός κλάδος. 79 ∆απανώνται τεράστια συνήθως ποσά για διαφηµιστικούς λόγους. 80 Οι επιθυµίες δηλαδή κυριαρχούν των αναγκών δηµιουργώντας την πεποίθηση ότι περισσότερα αγαθά αποτελούν και το « κλειδί» για µια ευτυχισµένη ζωή. 81 SMART = Specific – Measurable – Agreed – Realistic – Time Constrained.
∆ιπλωµατική Εργασία 33 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
πόρων και τέλος αξιολόγηση ή έλεγχος των αποτελεσµάτων συγκριτικά µε τους αρχικούς στόχους (Μπενετάτος κ.συν., 2004:124-125 & Αυγερινού – Κολώνια, 2000:17-18). Πολλοί ερευνητές82 συγκλίνουν στην άποψη ότι, το σύγχρονο µάρκετινγκ δεν περιορίζεται πλέον στην παραδοσιακή έννοια της πώλησης και του κέρδους, αλλά εσωκλείει έννοιες όπως, κατανόηση και ικανοποίηση των αναγκών των ενδιαφεροµένων µελών και αυτό γιατί έρχεται, ως αντιστάθµισµα πολλών κοινωνικών και οικονοµικών εξελίξεων. Οι βιβλιογραφικές αναφορές για τον όρο του µάρκετινγκ είναι πολλές, ανάλογα πάντα υπό ποιο πρίσµα ο κάθε ερευνητής µελετά το φαινόµενο. Ο Αµερικανικός Οργανισµός Μάρκετινγκ (2004)83 ορίζει το µάρκετινγκ, ως τη διαδικασία σχεδιασµού και εκτέλεσης της σύλληψης, τιµολόγησης, προώθησης και διανοµής των ιδεών, αγαθών και υπηρεσιών για τη δηµιουργία ανταλλαγών που ικανοποιούν ατοµικούς και οργανωτικούς στόχους. Ωστόσο, στο εν λόγω πόνηµα θα υιοθετήσουµε τον ορισµό του Keefe (2004), που χαρακτηρίζει το µάρκετινγκ ως µια οργανωτική λειτουργία που εµπεριέχει µια σειρά διαδικασιών για τη δηµιουργία, επικοινωνία και παροχή αξιών στους πελάτες, ενώ παράλληλα διαχειρίζεται τις πελατειακές σχέσεις προς όφελος του εκάστοτε οργανισµού και των ενδιαφερόµενων µερών του. Συνάγεται λοιπόν, ότι το µάρκετινγκ χρησιµοποιείται «τόσο για την ανάπτυξη του προϊόντος στην αρχή του κύκλου παραγωγής του, όσο και για τον καθορισµό της πολιτικής και την προετοιµασία της στρατηγικής κάθε οργανισµού, προκειµένου να επιτευχθούν οι στόχοι του. Στόχοι που έχουν να κάνουν µε την παροχή στην αγορά του κατάλληλου αγαθού ή της κατάλληλης υπηρεσίας, στην βέλτιστη ασφαλώς τιµή, την ενδεδειγµένη χρονική στιγµή» (Lickorish & Jenkins, 2004:206-207).
3.3. ∆ιαχείριση Πολιτιστικού Μάρκετινγκ & Branding Προορισµού
Οι πολιτιστικοί φορείς84 - ως φορείς «που διαθέτουν συγκεκριµένες διαδικασίες διοίκησης και λειτουργίες διαχείρισης µε σκοπό την παραγωγή και προώθηση των πολιτιστικών αγαθών και υπηρεσιών τους»85 και δη των πολιτιστικών διαδροµών -οφείλουν να
82 Leanne Fullerton, Kathleen McGettigan & Simon Stephens (2010), P. Kotler & G. Armstrong (2007), Victor Middleton & Rebecca Hawkins (2004), Θ. Μπενετάτος, Γ. Παπαγεωργίου, ∆. Στεργίου (2004). 83 https://bit.ly/3eW7Epz (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 01/03/2019) American Marketing Association (2004) 84 ∆ηµόσιοι και ιδιωτικοί. 85 Γ. Γκαντζιάς όπως αναφέρεται στο Ζούνη, 2008:3.
∆ιπλωµατική Εργασία 34 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
ακολουθούν οργανωτικά και διαχειριστικά πρότυπα που θα τους επιτρέψουν τη διαµόρφωση των στρατηγικών τους σχεδίων για την εκπλήρωση των στόχων που θέτουν. Οι κάθε είδους πολιτιστικές δραστηριότητες και ακολούθως οι πολιτιστικές διαδροµές, µεταβάλλονται και διαµορφώνονται βάσει των οικονοµικών, κοινωνικών, ιστορικών και γεωπολιτικών πλαισίων. Συνεπώς, δεν αποτελούν «διαχρονικές σταθερές στην παγκόσµια κοινότητα, σε επιµέρους κοινωνίες ή σε ειδικές κοινωνικές ή εθνοτικές οµάδες» (Παπαγεωργίου, 2005:105). Σύµµαχος των πολιτιστικών φορέων προς αυτή την κατεύθυνση, θεωρείται το πολιτιστικό µάρκετινγκ86 · µέληµά τους είναι, µέσω της ανάπτυξης στρατηγικών να απαντήσουν στα «θέλω» των επισκεπτών τους και «από τα ευρήµατα που θα συγκεντρώσουν, να οργανώσουν, προωθήσουν ή διανείµουν καλύτερα το προϊόν τους» (Stuart, Sarow et. al. , 2008:18 & Byrnes,2003:254). Ο Τσουρβάκας (2012:280) σηµειώνει πως το πολιτιστικό µάρκετινγκ στοχεύει κυρίως, «στη δηµοσιοποίηση των ιδεών και δευτερευόντως στη δηµιουργία ζήτησης, η οποία δεν περιορίζεται µόνο στο κοινό, αλλά επεκτείνεται και στην προσέλκυση εθελοντών και χορηγών. ∆εν εξυπηρετεί µόνο τους µετρήσιµους οικονοµικούς στόχους των πολιτιστικών οργανισµών, αλλά και τους µη µετρήσιµους, κοινωνικούς, ιδεολογικούς, οι οποίοι πρέπει να γίνονται γνωστοί στο ευρύ κοινό». Ένα από τα βασικά στοιχεία σχεδιασµού του πολιτιστικού µάρκετινγκ είναι η εφαρµογή των αρχών κατάτµησης και τµηµατοποίησης της «αγοράς» από τους πολιτιστικούς διαχειριστές και αυτό επιτυγχάνεται µέσα από ποικίλους τρόπους, όπως γεωγραφική τµηµατοποίηση, δηµογραφική, ψυχογραφική, συµπεριφοράς κ.α. (Kotler et. al., 2008). Ίδιον γνώρισµα του πολιτιστικού µάρκετινγκ είναι, ότι µπορεί να ερµηνεύσει τις τάσεις που επικρατούν µεταξύ των διαφόρων οµάδων των επισκεπτών και του ευρύτερου φυσικού - κοινωνικού - επιχειρηµατικού περιβάλλοντος. Nα εστιάσει στις προτιµήσεις των εν δυνάµει και µελλοντικών επισκεπτών γνωρίζοντας τις ανάγκες τους – ιδίως αυτών που επισκέπτονται τον ίδιο προορισµό πολλές φορές - , να αναπτύξει καινοτόµες υπηρεσίες που προσφέρουν προστιθέµενη αξία, να επικεντρωθεί στην έρευνα και στην ποιότητα της παρεχόµενης πολιτιστικής υπηρεσίας. Ταυτοχρόνως, να εξισορροπήσει τη µακροχρόνια ανάγκη για
86 Έγκειται στο σύνολο των δραστηριοτήτων που αναλαµβάνουν να φέρουν εις πέρας οι φορείς διαχείρισης πολιτισµού, µε σκοπό να διερευνήσουν τις επιθυµίες και τις ανάγκες του κοινού τους, καθώς και τη δηµιουργία νέων αγαθών και υπηρεσιών. Ενώ το µάρκετινγκ τουριστικών προορισµών αναφέρεται στον σχεδιασµό, εφαρµογή και έλεγχο των προγραµµάτων που σχεδιάστηκαν για να επηρεάσουν τις επιλογές των επισκεπτών ως προς ένα συγκεκριµένο προορισµό.
∆ιπλωµατική Εργασία 35 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
βιωσιµότητα της περιουσιακής βάσης µε τη βραχυχρόνια ανάγκη ικανοποίησης των επισκεπτών και διασφάλισης κερδών (Middleton & Hawkins:2004). Οι Heath & Wall (1992: 9-25) προτείνουν ένα οργανωτικό πλαίσιο τουριστικού – πολιτιστικού σχεδιασµού και δραστηριοτήτων µάρκετινγκ87 που περιλαµβάνει µε ιεραρχική σειρά οκτώ βήµατα: της ανάλυσης της παρούσας κατάστασης – περιβάλλοντος χώρου και τουριστικών – πολιτιστικών πόρων, της διαµόρφωσης στόχου σχετικά µε την περιοχή, της διαµόρφωσης στρατηγικής επέκτασης προϊόντος – αγοράς, της στρατηγικής αγοράς στόχου, της στρατηγικής τοποθέτησης της περιοχής, της στρατηγικής µείγµατος µάρκετινγκ, του σχεδιασµού του οργανισµού της περιοχής και τέλος διοικητικά συστήµατα λήψης αποφάσεων. Απόρροια όλων αυτών είναι µια συστηµατική σχεδιαστική προσέγγιση, όπου οι πολιτιστικοί πόροι αξιοποιούνται αποτελεσµατικότερα, ελαχιστοποιούνται οι κίνδυνοι µέσω της ανάλυσης του εσωτερικού και εξωτερικού περιβάλλοντος του προορισµού88, αποτιµώνται προηγούµενα προγράµµατα, εστιάζεται η προσοχή στους µακροπρόθεσµους στόχους και τέλος επιτυγχάνεται µια πιο άµεση και σταθερή σχέση µε τους επισκέπτες, εφόσον καταφέρνουν να δηµιουργήσουν έναν προορισµό πιο ελκυστικό στοχεύοντας σε ποικίλες συµπεριφορές και προτιµήσεις (Kotler, et. al, 2008). Αρωγός και υποστηρικτής όλης αυτής της προσπάθειας είναι το branding προορισµού, το οποίο αποτελεί χαρακτηριστικό της µετά – βιοµηχανικής κοινωνίας, όπου σηµειώνεται πλέον, η µετάβαση από την πραγµατική οικονοµία στη λεγόµενη «οικονοµία των συµβόλων», η οποία θεωρεί το branding ως το κύριο προϊόν της. Οι ∆έφνερ κ. συν. (2012: 20) προβαίνουν σε σαφή διαχωρισµό µεταξύ marketing τόπου και branding τόπου89. Υποστηρίζουν ότι το marketing τόπου µέσω στρατηγικών, αλληλένδετων ενεργειών αποσκοπεί στη διατήρηση ή αύξηση της ελκυστικότητας ενός τόπου για συγκεκριµένες πληθυσµιακές οµάδες. Ενώ το branding τόπου το αντιµετωπίζουν ως µια συγκεκριµένη
87 Μπορεί να υιοθετηθεί τόσο από δηµόσιους φορείς (ΟΤΑ – Περιφέρειες) , όσο και από ιδιωτικούς (Γραφεία Συµβούλων – Γραφεία Αναπτυξιακού Σχεδιασµού). 88 Ανάλυση SWOT όπου αναλύονται τα δυνατά και αδύνατα σηµεία, οι ευκαιρίες και οι απειλές. Η ανάλυση του εσωτερικού περιβάλλοντος αφορά στη βελτίωση των πλεονεκτηµάτων και στη µείωση των µειονεκτηµάτων του σε σχέση µε τις δοµές, την κουλτούρα, τους διαθέσιµους υλικούς και άϋλους πόρους, τις ιδιαιτερότητες. Ενώ, η ανάλυση του εξωτερικού περιβάλλοντος προσανατολίζεται στην αναζήτηση ευκαιριών και στη διάγνωση κινδύνων στο ευρύτερο χώρο της κοινωνίας, της οικονοµίας, τεχνολογίας, του φυσικού περιβάλλοντος (Τσουρβάκας, Γ., 2012:136) 89 Place Branding.
∆ιπλωµατική Εργασία 36 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
χωρική ταυτότητα µιας περιοχής που αποσκοπεί στη διαµόρφωση των χαρακτηριστικών και τη χωρικής ιδιαιτερότητάς της.90 Το branding παίζει καθοριστικό ρόλο – ειδικά στον τοµέα του πολιτισµού και του τουρισµού – καθώς στηρίζεται σε συµβολικά χαρακτηριστικά και πλεονεκτήµατα, όπως στοιχεία υλικού και άυλου πολιτισµού, θρύλους, µύθους, πολιτιστικές παραδόσεις και προτιµήσεις του κοινού (Abankina, 2013). Η τοπική ιδιαιτερότητα και µοναδικότητα των πολιτιστικών πόρων αποτελεί το «ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα» που καθιστούν τις πολιτιστικές διαδροµές διαφορετικές µεταξύ τους, εφόσον κάθε µια διαθέτει ένα µοναδικό, φυσικό και δοµηµένο περιβάλλον µε ιδιαίτερα γνωρίσµατα. Το branding προορισµού εξελίσσεται σε σύµβολο της εµπιστοσύνης των επισκεπτών στην ποιότητα και την ελκυστικότητα µιας πολιτιστικής προσφοράς. Εγγυάται επίσης, την πολιτιστική αυθεντικότητα του προορισµού και παρέχει οικονοµική εισροή που συµβάλλει στην περιφερειακή και αστική ανάπτυξη (Abankina, 2013). Την ίδια άποψη ασπάζονται κι άλλοι ερευνητές91, οι οποίοι θεωρούν ότι το branding προορισµού αποτελεί ένα από τα σηµαντικότερα θέµατα της ερευνητικής διαδικασίας. Πιστεύουν ότι συνιστά ένα ισχυρό µέσο διαφοροποίησης των πολιτιστικών διαδροµών και ότι η διαφοροποίηση αυτή, αποτελεί µια αποτελεσµατική στρατηγική µάρκετινγκ σε ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον. Οµοίως, o Pike (2005) χαρακτηρίζει το «branding τόπου», ως ένα ζωτικό εργαλείο της σύγχρονης πρακτικής διαχείρισης προορισµού, που προσπαθεί να επιτύχει θετική και µακροπρόθεσµα βιώσιµη αγορά θέσεων, µε κύριο στόχο να επισηµανθούν τα ιδιαίτερα, χαρακτηριστικά γνωρίσµατα του κάθε προορισµού µεταφέροντας µε ακρίβεια αυτή την εικόνα στους τουρίστες. «Η ανάδειξη λοιπόν, ενός τόπου σε πολιτιστικό προορισµό προϋποθέτει µεταξύ άλλων την αναγνωρισιµότητά του ως τέτοιου, που συχνά ισοδυναµεί µε την απόκτηση επωνυµίας. Η ταυτότητα του τόπου στον οποίο αναδεικνύεται, δηµιουργείται, κατασκευάζεται ένας πολιτιστικός – τουριστικός προορισµός αποτελεί ένα είδος διαβατηρίου» (Κλαµπατσέα, 2012: 346-347) για περαιτέρω εξέλιξη και ανάπτυξη, για αξιοποίηση υποβαθµισµένων αστικών περιοχών, για νέες επιχειρηµατικές δραστηριότητες, για προσφορά εργασίας. Άλλωστε, «η δηµιουργία θετικής φήµης και η απόκτηση ονόµατος είναι ένα είδος εγγύησης»
90 Συχνά στην επιστηµονική κοινότητα, χρησιµοποιούνται οι όροι που περιγράφουν συγκεκριµένες διαδικασίες , όπως η αφήγηση (storytelling) που προέρχεται από το χώρο της διαφήµισης και η έννοια του placemaking, έννοια σύνθετη που περιλαµβάνει στοιχεία σχεδιασµού και διαµόρφωσης µιας περιοχής (Salmon, 2008 & Mommaas, 2002). 91 J. Mikulic, K. Milicevic & D. Kresic (2016), A. Tasci & Cavusgil, S.T. (2007).
∆ιπλωµατική Εργασία 37 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
(Τσουρβάκας, 2012: 308) για τους επισκέπτες, ότι οι πολιτιστικοί προορισµοί που επισκέπτονται ξεχωρίζουν, είτε για τη φυσική τους οµορφιά και τα αρχαιολογικά µνηµεία, είτε για τις παραδόσεις και τις πολιτιστικές τους εκδηλώσεις.
3.4. Επικοινωνία: Εννοιολογικό Πλαίσιο
Σήµερα, περισσότερο από κάθε άλλη εποχή, λόγω υπερπληθώρας υπηρεσιών, προϊόντων και µέσων προβολής, µε αντίστοιχο κατακερµατισµό του κοινού, η αποτελεσµατικότερη µετάδοση των µηνυµάτων προς αυτό, επιτυγχάνεται µε ποικίλους συνδυασµούς εργαλείων µάρκετινγκ επικοινωνιών, προωθώντας έτσι, την επικοινωνιακή καµπάνια σε γλώσσα κοινή (Τσουρβάκας, 2012). Η επιστήµη της επικοινωνίας αγγίζει ένα πλατύ πεδίο έρευνας και επιστηµών92 και για αυτό χαρακτηρίζεται πολύπλευρη και πολυδιάστατη. Ο Wolton (2005:401-402) διακρίνει την επιστήµη τα επικοινωνίας σε τρεις άξονες: α) της νευροεπιστήµης και των επιστηµών της γνώσης93, β) των επιστηµών της γνώσης συνδυαστικά µε τη µηχανική94 και γ) τις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήµες95. Τι είναι όµως η επικοινωνία και πως ορίζεται στην σύγχρονη πραγµατικότητα; Ποιος είναι ο ρόλος της και ποιες µορφές λαµβάνει: Κατά καιρούς, έχουν δοθεί διάφοροι ορισµοί για την απόδοση της έννοιας «επικοινωνία», επιχειρώντας να τονίσουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της και να οριοθετήσουν το πλαίσιο λειτουργίας της. Ο Garey (2009: 8) υποστηρίζει, πως πρόκειται για µια «συµβολική διαδικασία όπου παράγεται, διατηρείται και µετασχηµατίζεται η πραγµατικότητα». Πιστεύει ότι οι σύγχρονοι τρόποι επικοινωνίας επικεντρώνονται στην έννοια των δραστηριοτήτων των ατόµων και των οµάδων και αποτελούν αναπόσπαστο µέρος της παραγωγής και αναπαραγωγής του πολιτισµού. Περιγράφει αυτή την ευρεία προσέγγιση της επικοινωνίας ως µορφή «κοσµικού τελετουργικού, ως διαδικασία κοινής συµµετοχικής χρήσης και σύνδεσης». Ο δε Πλειός (2011:38) συµπληρώνει, χαρακτηρίζοντας την επικοινωνία, ως µια «οργανωσιακή διαδικασία παραγωγής, διανοµής, ανταλλαγής και κατανάλωσης κειµένων, ως ένα σύνολο κοινωνικών σχέσεων και δράσεων». Οι Theodorson και Theodorson (1969) από την άλλη, κάνουν λόγο
92 Επιστηµονικά πεδία όπως, γλωσσολογία, κοινωνιολογία, ψυχολογία, γεωγραφία, φιλοσοφία, οικονοµία, ιστορία, πληροφορική, ανθρωπολογία, δίκαιο, πολιτικές επιστήµες. 93 Μελετώντας την επικοινωνία αναφορικά µε την αντίληψη, τη µνήµη, την επεξεργασία της γλώσσας. 94 Εντοπίζει τα προβλήµατα επικοινωνίας µεταξύ ανθρώπου και µηχανών. 95 Επικεντρώνεται στη µελέτη επικοινωνίας αναφορικά µε την επιρροή στη λειτουργία της κοινωνίας.
∆ιπλωµατική Εργασία 38 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
για σύµβολα µε την βοήθεια των οποίων η επικοινωνία µεταφέρει ιδέες, απόψεις και πληροφορίες µεταξύ δύο ανθρώπων. Η επικοινωνία θεωρείται απαραίτητη τόσο για την κοινοποίηση των στόχων ενός φορέα πολιτιστικής διαχείρισης, όσο και για την γνωστοποίηση των επιµέρους δράσεων του, προκειµένου το παραγόµενο αποτέλεσµα να τύχει µεγαλύτερης αποδοχής. Έτσι, επιλύονται προβλήµατα, αλλαγές γίνονται κατανοητές επηρεάζοντας προς την κατεύθυνση της ευηµερίας, το πολιτιστικό αγαθό ή η υπηρεσία αποκτά «ταυτότητα». Παράλληλα, υφίστανται και ως κοινωνική αναγκαιότητα για τις κάθε είδους συναλλαγές καθώς η επικοινωνία αποτελεί αναπόσπαστο κοµµάτι της κοινωνίας (Τσουρβάκας, 2012, Wolton, 2005, Koontz & Donnell, 1983). Ωστόσο, για να συγκεκριµενοποιήσουµε την έννοια της επικοινωνίας στο πολιτιστικό πεδίο, ο Μπαντιµαρούδης (2011: 15) ορίζει την πολιτιστική επικοινωνία «ως το σύνολο των διαδικασιών, των τεχνικών και των µέσων που µετέρχεται µια χώρα για να προωθήσει τον πολιτισµό της ή ακόµη οι προσπάθειες διαφορετικών χωρών ώστε να προσεγγίσουν ευκολότερα ανθρώπους διαφορετικής κουλτούρας και ιδιοσυγκρασίας». Συνεπάγεται λοιπόν, πως η επικοινωνία96 για να είναι αποτελεσµατική προϋποθέτει97: έναν ποµπό που αποτελεί την πηγή της πληροφορίας, ένα µήνυµα που µπορεί να είναι εντολή – προτροπή – κοινωνική αξία, ένα κανάλι – δίαυλο ως τρόπο µεταβίβασης98, τις συνθήκες που οριοθετούν τη σχέση
96 Αξίζει να επισηµανθεί ότι η επικοινωνία µπορεί να είναι διαπροσωπική – εσωτερική – µαζική – οπτική – λεκτική και µη λεκτική. Η µαζική επικοινωνία αποτελεί σηµαντικό κεφάλαιο της επικοινωνιακής διαδικασίας και διευρύνθηκε µε την αλµατώδη ανάπτυξη των οπτικοακουστικών και ψηφιακών µέσων ενηµέρωσης (τηλεόραση – ραδιόφωνο – τηλεµατική – διαδίκτυο – πληροφορική). Μεταδίδεται άµεσα, σε ετερόκλητα, µεγάλα και διάσπαρτα πλήθη (Janowitz, 1968). Η λεκτική επικοινωνία είναι γραπτή, προφορική ή ηλεκτρονική και οι παράγοντες που την προσδιορίζουν είναι ο ρυθµός της οµιλίας, η επιλογή των λέξεων, οι παύσεις, η σιωπή, η προφορά, η φωνητικά άρθρωση. Σε αντιδιαστολή µε τη λεκτική επικοινωνία, η µη λεκτική – που σαφώς θεωρείται πιο ισχυρή από τη λεκτική που συνοδεύει το µήνυµα (σύµφωνα µε τη µελέτη των M. Argyle, F. Alkema & R. Gilmour, 1993: 387 των Πανεπιστηµίων της Οξφόρδης και της Γλασκόβης) – περιλαµβάνει τη θέση του σώµατος, τις χειρονοµίες, τις κινήσεις, τις εκφράσεις προσώπου, τον τόνο φωνής, το βλέµµα, τη µυρωδιά (Bonnye Stuart, Marilyn Sarow & Laurence Stuart, 2008, Michael Argyle, 1998, Celia Lury, 2012, Σ. Καστόρας, 2002). 97 Μ. Ψύλλα, 1991, Ντένις Μακ Κουέϊλ & Σβεν Βιντάλ, 2001, J. Fiske, 2010, Σ. Καστόρας, 2002, Nardon, Steers & Sanchez – Runde, 2011. 98 π.χ. ραδιόφωνο, τηλεόραση, διαδίκτυο, έντυπα.
∆ιπλωµατική Εργασία 39 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
µεταξύ αποστολέα και αποδέκτη99, ένα κώδικα επικοινωνίας100 και τέλος τον αποδέκτη του µηνύµατος.101
3.4.1 Επικοινωνιακή Στρατηγική & ∆ράσεις Προβολής των Πολιτιστικών ∆ιαδροµών
Οι πολιτιστικοί οργανισµοί102 δραστηριοποιούνται «σε ένα δυναµικό πολιτιστικό περιβάλλον που µεταβάλλεται διαρκώς και επηρεάζονται από τις κοινωνικές – οικονοµικές και τεχνολογικές αλλαγές» (Κοντοχρήστου, 2008:7). Η παραγωγή, διαχείριση και προώθηση των πολιτιστικών τους δράσεων απαιτεί ένα εύχρηστο και αποτελεσµατικό µοντέλο επικοινωνιακής στρατηγικής που θα αποτελέσει σηµαντικό παράγοντα ανάπτυξης, εξέλιξης και διατήρησης του πολιτιστικού ιδεώδους. Ως επικοινωνιακή στρατηγική ορίζουµε το σχεδιασµό του περιεχοµένου των βασικών ενεργειών και την οργάνωση των απαιτούµενων µέσων για την υλοποίηση του επιθυµητού αποτελέσµατος µιας συγκεκριµένης πράξης επικοινωνίας. Η λειτουργία της επικοινωνίας ενδέχεται να «διακυµαίνεται από σκόπιµη επικοινωνία ανάµεσα σε δύο άτοµα έως σε µεγάλης κλίµακας εκστρατεία εµπλέκοντας αρκετά κανάλια µε πολλά µηνύµατα που στοχεύουν να προσεγγίσουν εκατοµµύρια ανθρώπους» (Κουέϊλ & Βιντάλ, 2001: 236). Εν προκειµένω, οι φορείς διαχείρισης πολιτιστικών διαδροµών ανάλογα µε την οµάδα - στόχο103 που θα επιλέξουν να προσεγγίσουν, οφείλουν να προβούν «σε συγκεκριµένες αφηγηµατικές επιλογές, επιλογές συµβόλων και επιλογές µέσων» (Μπαντιµαρούδης, 2011: 85).104 Η χάραξη µιας ολοκληρωµένης και σωστής στρατηγικής έγκειται αφενός στον κατάλληλο σχεδιασµό και αφετέρου στην αποτελεσµατική εφαρµογή της. Ο σχεδιασµός της επικοινωνιακής στρατηγικής εξελίσσεται βασικά σε τρεις διαδοχικές φάσεις (Καστόρας,2002): α) στον καθορισµό του βασικού σκοπού και των επιµέρους στόχων της
99 Εφόσον το πολιτιστικό και µορφωτικό υπόβαθρο των ανθρώπων που µετέχουν, το σύστηµα αρχών και αξιών και εν γένει η κουλτούρα, τους επηρεάζουν τον τρόπο απόδοσης και ερµηνείας των µηνυµάτων ( Μ. Σεραφετινίδου, 1987). 100 Γλωσσικό – εικονικό. 101 Ο Καστόρας (2002) κάνει λόγο και για επιπλέον παράγοντες, όπως: πλεονασµός, θόρυβος, ανάδραση ή επανατροφοδότηση, περιβάλλον, αποτέλεσµα, 102 ∆ηµόσιοι, ιδιωτικοί και υβριδικής µορφής. 103 Target group. 104 λ.χ. αναλαµβάνουν δράσεις όπως, εκπαιδευτικά προγράµµατα, µουσικές εκδηλώσεις, διαλέξεις προσεγγίζοντας συγκεκριµένες κατηγορίες επισκεπτών. Χρησιµοποιούν πληροφοριακά stand – αφίσες – διαφηµιστικά έντυπα – οπτικοακουστικά µέσα – διαδραστικά πολυµέσα για να επικοινωνήσουν τις δραστηριότητες τους.
∆ιπλωµατική Εργασία 40 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
επικοινωνίας, β) στην ανάλυση των ιδιαιτεροτήτων των επισκεπτών – τουριστών που το συνθέτουν105 και γ) στον προγραµµατισµό των κατάλληλων ενεργειών και µέσων. Σκόπιµο θα ήταν εδώ, να καταγραφούν τα κύρια χαρακτηριστικά γνωρίσµατα της επικοινωνιακής στρατηγικής, ανεξαρτήτως της µορφής που λαµβάνει (Κουέιλ & Βιντάλ, 2001). Έτσι: ‹ σε µεγάλο βαθµό έχει δηµόσιο χαρακτήρα106 ‹ εµπλέκονται περισσότερα από ένα κανάλια και περισσότερα από ένα µηνύµατα ‹ ενδέχεται να απευθύνεται σε συγκεκριµένες κατηγορίες επισκεπτών/ τουριστών αναλόγως των στόχων που θέτει ‹ πρόκειται για θεσµοποιηµένη δραστηριότητα που διεξάγεται στα πλαίσια του νόµου ‹ έχει συλλογική και οργανωµένη πηγή ‹ ενδέχεται να έχει πολλαπλούς στόχους107 Έτσι, οι αρµόδιοι φορείς οφείλουν να έχουν σαφή εικόνα της ταυτότητας και της αποστολής τους, ούτως ώστε να επικοινωνήσουν µε τρόπο σαφή και συγκεκριµένο το πολιτιστικό τους προϊόν. Οι τεχνικές προβολής που επιλέγουν για να προωθήσουν και να αναδείξουν τις πολιτιστικές διαδροµές ποικίλουν.108 Την πρώτη τεχνική οι Τσουρβάκας (2012) και Holloway & Robinson (2003) την χαρακτηρίζουν προσωπική πώληση109, ο δε Bruner (2005) την εξειδικεύει ως αφηγηµατική µέθοδο στον πολιτιστικό τουρισµό. Την διακρίνει σε τρεις επιµέρους: στην αφήγηση που καταγράφεται από τον τουρίστα πριν την επίσκεψη µιας πολιτιστικής διαδροµής110, στην αφήγηση κατά τη διάρκεια της διαδροµής,111 και στη µετέπειτα στάση του τουρίστα και στον τρόπο που αυτός θα εκφράσει τις εµπειρίες του και τις εντυπώσεις του από την όλη περιήγησή του.112
105 Η αντίδραση του κοινού στο περιεχόµενο των µηνυµάτων εξαρτάται από το πόσο ενδιαφέρον είναι το περιεχόµενο των µηνυµάτων για το προοριζόµενο κοινό, την πολυπλοκότητα του περιεχοµένου των µηνυµάτων, κατά πόσο τα µηνύµατα περιέχουν διφορούµενες και αµφισβητίσηµες έννοιες, αν το περιεχόµενο των µηνυµάτων θίγει τον εγωισµό των πιθανών αποδεκτών και τέλος κατά πόσο τα µηνύµατα συµφωνούν µε τις ισχύουσες αντιλήψεις της κοινωνίας (Σ. Καστόρας, 2002: 83-84). 106 Αφού χρησιµοποιεί τα Μέσα Μαζικής Ενηµέρωσης (ΜΜΕ). 107 λ.χ. επιρροή συµπεριφορών ή στάσεων, να ενηµερώσει, να ψυχαγωγήσει κ.α. 108 Γ. Τσουρβάκας (2012), J. Christopher Holloway & Chris Robinson (2003), Kerin,Roger & Peterson, Robert (2012), Edward Bruner (2005), Θ. Μπενενάτος, Γ. Παπαγεωργίου & ∆. Στεργίου (2004), Neil Kotler, Philip Kotler & Wendy Kotler (2008), Bonnye Stuart, Marilyn Sarow & Laurence Stuart (2008), Α. Αθανασοπούλου (2003). 109 Personal selling. 110 Pre – tour narratives. 111 On - tour narratives. 112 Post – tour narratives.
∆ιπλωµατική Εργασία 41 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Η δεύτερη µέθοδος εµπεριέχει τη διαφήµιση113, η οποία µπορεί να έχει έντυπη ή ηλεκτρονική µορφή. Αποτελεί το πιο πρόσφορο µέσο για να παρουσιάσει και να προβάλλει ο πολιτιστικός φορέας στο ευρύ κοινό του τις διαδροµές πολιτισµού της περιφέρειάς του. Μέσω ενός επιλεγµένου µέσου, όπως τηλεόραση114 – ραδιόφωνο – εφηµερίδα – εξειδικευµένα περιοδικά - τουριστικοί οδηγοί, η διαφήµιση βοηθά στη διαµόρφωση και προώθηση της «συνολικής ταυτότητας» ενός Νοµού ή µιας χώρας. «Η διαφηµιστική παραγωγή ακολουθεί και εδώ τους ίδιους κανόνες µε εκείνη των εµπορικών αγαθών ˙ υπάρχει ο στόχος, κάποια κεντρική ιδέα, το πλάνο, η κοστολόγηση, η παραγωγή και η προβολή» (Τσουρβάκας, 2012: 299). Οι δηµόσιες σχέσεις115 αποτελούν επίσης, ένα ακόµη τελέσφορο µέσο προσέγγισης οµάδων κοινού. Είναι µια ξεχωριστή τεχνική επικοινωνιακού µάρκετινγκ που «ενδυναµώνει τις σχέσεις µεταξύ διαφορετικών κοινωνικών οντοτήτων µε τέτοιο τρόπο ώστε να υπάρχουν αµοιβαία οφέλη για τους εµπλεκόµενους» (Μπαντιµαρούδης, 2011: 92). Πιο συγκεκριµένα, οι φορείς διαχείρισης πολιτισµού αναπτύσσοντας δηµόσιες σχέσεις µε αντίστοιχους φορείς σε τοπικό – εθνικό – διεθνές επίπεδο προβάλλουν τις πολιτιστικές διαδροµές τους µέσω συνεντεύξεων τύπου, κοινωνικών και πολιτιστικών εκδηλώσεων, προσκλήσεων, φυλλαδίων, άρθρων για ταξιδιωτικούς – πολιτιστικούς προορισµούς. Ωστόσο, οι δηµόσιες σχέσεις δεν στοχεύουν στην άµεση προώθηση των πολιτιστικών διαδροµών και ως εκ τούτου τα οικονοµικά αποτελέσµατα δεν είναι άµεσα ορατά και µετρήσιµα. Η Αθανασοπούλου (2003: 134) τονίζει την σπουδαιότητά τους λέγοντας, ότι θα «πρέπει να πραγµατοποιούνται σε διαρκή και αδιάλειπτη βάση και να υιοθετούν πολλά και διαφορετικά µέσα». Μια άλλη αρκετά διαδεδοµένη πλέον τεχνική, είναι το διαδικτυακό µάρκετινγκ116 (Τσουρβάκας, 2012), όπου τόσο οι τοπικοί πολιτιστικοί οργανισµοί όσο και οι διοικήσεις σε κυβερνητικό επίπεδο, µπορούν να προωθήσουν τον πολιτιστικό τους πλούτο και να προµοτάρουν τις πολιτιστικές τους διαδροµές µέσω καλά οργανωµένων και καλαίσθητων ιστοσελίδων, µέσων κοινωνικής δικτύωσης117 και διαφόρων µηχανών αναζήτησης. Πρόκειται για σηµαντικά εργαλεία «δηµοσίων σχέσεων» που κοινοποιούν στο ευρύ κοινό φωτογραφίες
113 Advertising. 114 λ.χ. τηλεοπτικά σποτ. 115 Ο Φ. Μπαντιµαρούδης (2011) διακρίνει τις δηµόσιες σχέσεις στις εσωτερικές, που αφορούν τη σχέση που δηµιουργείται µεταξύ του οργανισµού µε το κοινό του εντός του οργανισµού (εργαζόµενοι, εθελοντές, µέλη) και στις εξωτερικές δηµόσιες σχέσεις που έχουν να κάνουν µε διαφορετικές κατηγορίες κοινού εκτός οργανισµού. 116 Online marketing. 117 Facebook – Twitter – Youtube – Flickr – TripAdvisor – MySpase.
∆ιπλωµατική Εργασία 42 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
– βίντεο - ηχητικές ιστορίες που σχετίζονται µε τις πολιτιστικές διαδροµές του κάθε νοµού και η επικοινωνία διεξάγεται σε πραγµατικό χρόνο, αγγίζοντας ιδιαίτερα µεγάλη µερίδα του νεανικού κοινού118. Επιπλέον, µε δραστηριότητες προώθησης όπως είναι εκθέσεις, διαλέξεις, αναµνηστικά και συλλεκτικά δώρα που άπτονται των διαδροµών πολιτισµού. Περιοδικές εκδόσεις, δωρεάν έντυπα, αφίσες και τουριστικές καµπάνιες µπορούν να κοσµούν κεντρικά τουριστικά σηµεία της πόλης ή σταθµούς ΜΜΜ119, προωθώντας έτσι τα συγκριτικά πλεονεκτήµατα του συγκεκριµένου τουριστικού – πολιτιστικού προορισµού. Ταυτόχρονα, το προωθητικό υλικό των πολιτιστικών διαδροµών120 καλό είναι να διανέµεται σε τουριστικά γραφεία και ταξιδιωτικούς πράκτορες προσελκύοντας έτσι και νέους επισκέπτες. Παράλληλα, και το άµεσο µάρκετινγκ121 αποτελεί µια επιπλέον «βοηθητική τεχνική µάρκετινγκ επικοινωνιών» (Τσουρβάκας, 2012: 301). Καθώς το ελληνικό τουριστικό προϊόν είναι ένας συνδυασµός πολιτισµού – φύσης – γαστρονοµίας – εθίµων – συνηθειών - παραδόσεων , η πολιτεία µπορεί µέσα από διοργανώσεις όπως, µεγάλα αθλητικά γεγονότα, διεθνείς εκθέσεις, φεστιβάλ, πολιτιστικά events, συµπόσια και συνέδρια τουρισµού να καταστήσει τις πολιτιστικές διαδροµές της χώρας αναγνωρίσιµες και σε αλλοδαπούς τουρίστες , προωθώντας έτσι συνειδητά και τον πολιτιστικό τουρισµό. Συγχρόνως, επειδή «η πολιτισµική αντίληψη διαφοροποιείται και το ψηφιακό τοπίο της γνώσης και του πολιτισµού αποκτά νέα ψηφιακά µοντέλα επικοινωνίας» (Γκαντζιάς, 2005), η προβολή των πολιτιστικών διαδροµών εξασφαλίζεται και µε την υιοθέτηση νέων τεχνολογικών τάσεων122 και σύγχρονων ψηφιακών υπηρεσιών. Η ανάπτυξη ψηφιακών εφαρµογών και η δηµιουργία ειδικών, διαδραστικών εγκαταστάσεων µπορεί να λειτουργήσει
118 Καθώς είναι εκείνοι που γνωρίζουν καλά να χειρίζονται τις νέες τεχνολογίες. 119 Όπως αεροδρόμια, σιδηροδρομικούς σταθμούς, λιμάνια, μετρό, σταθμούς λεωφορείων. 120 λ.χ. κατάλογοι δροµολογίων, οδηγοί και χάρτες των πολιτιστικών διαδροµών. Εδώ επίσης, εντάσσονται οι τουριστικές πινακίδες, το λογότυπο της διαδροµής αλλά και τα τουριστικά περίπτερα που θα διαθέτουν δωρεάν πληροφοριακό υλικό µε χάρτες και σχεδιαγράµµατα παρουσιάζοντας την πορεία της πολιτιστικής διαδροµής ,τη χρονική της διάρκειά, τα µνηµεία κα ιτις τυχόν δραστηριότητές της. 121 Direct marketing. 122 Κατά τον Bakhshi, H & Throsby, D (2012) η αλαµατώδης εξάπλωση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών (ΤΠΕ) χαρακτηρίζεται από τέσσερις, βασικές κατηγορίες καινοτοµιών: α) καινοτοµία αναφορικά µε την προσέγγιση του κοινού, ώστε να προσελκύσει αφενός µεγαλύτερο αριθµό παραδοσιακών επισκεπτών, αλλά και νέων οµάδων καλλιεργώντας έτσι µια σταθερή σχέση και στο µέλλον, β) καινοτοµία σχετικά µε την ανάπτυξη και προώθηση του πολιτιστικού αποθέµατος – της τέχνης και την ενσωµάτωση τους σε νέες εργασίες και νέες κατευθύνσεις, γ) καινοτοµία που αφορά νέους τρόπους µέτρησης της οικονοµικής και πολιτιστικής αξίας και πως την αντιλαµβάνονται οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτιστικής πολιτικής, οι χρηµατοδοτικοί οργανισµοί, οι χορηγοί, οι ιδιώτες επενδυτές και δ) καινοτοµία που σχετίζεται µε τη διαχείριση των φορέων αναφορικά µε την αναθεώρηση των επιχειρηµατικών τους µοντέλων και την αναζήτηση καινοτόµων στρατηγικών χρηµατοδότησης.
∆ιπλωµατική Εργασία 43 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
ως ερµηνευτικό µέσο για τις πολιτιστικές διαδροµές. Η δηµιουργία ακουστικών ξεναγήσεων, αφηγηµατικών εφαρµογών και εφαρµογών για 3ης γενιάς κινητά τηλέφωνα, smartphones και tablets αναδεικνύουν ιστορίες – µνηµεία – έθιµα που συνδέονται µε τις πολιτιστικές διαδροµές. Επίσης, η δηµιουργία ειδικής ιστοσελίδας πολιτιστικού – τουριστικού περιεχοµένου, θα εισάγει την πολιτιστική διαδροµή ως προορισµό, προβάλλοντας την µέσα από ταξιδιωτικές πλατφόρµες123 και µε την βοήθεια ψηφιακών χαρτών και εξειδικευµένων εφαρµογών θα παρέχονται πληροφορίες για την πλήρη αξιοποίηση της διαδροµής, όπως χώροι εστίασης και διαµονής, περίπατοι, αξιοθέατα. Τέλος, στη σύγχρονη εποχή της ψηφιο – επικοινωνιακής παγκοσµιοποίησης, η έννοια της χορηγίας κρίνεται ως αναγκαιότητα και λαµβάνει ποικίλες διαστάσεις. Εξετάζεται κάτω από ένα διεπιστηµονικό πρίσµα τονίζοντας όχι µόνο την οικονοµική απήχηση στην παραγωγή, αλλά και την προβολή των αγαθών πολιτισµού και κατ’ επέκταση των πολιτιστικών διαδροµών. Ο Γκαντζιάς (2010:24-30) εξετάζει τη χορηγία για την επικοινωνιακή της απήχηση, τονίζοντας ότι λειτουργεί ως επιχειρηµατική πρακτική της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης και ως εναλλακτική µέθοδο προώθησης και ανάδειξης προϊόντων και δράσεων.
123 Όπως ,tripadvisor, lonely planet.
∆ιπλωµατική Εργασία 44 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Κεφάλαιο 4ο Έξυπνη Εξειδίκευση: Μοχλός Προόδου & Καινοτοµίας για τους Τοµείς του Πολιτισµού – Τουρισµού
4.1 Το Πολιτικό Πλαίσιο της Έξυπνης Εξειδίκευσης
Ορµώµενοι της ειδικής µνείας στην αρχή του προηγούµενου κεφαλαίου της έρευνας µας, σχετικά µε την περιφερειακή πολιτιστική ανάπτυξη και πως η κάθε περιφέρεια, αποτελεί το συνδετικό κρίκο µεταξύ κεντρικής και τοπικής πολιτικής διοίκησης, που θα µεθοδεύσει ενέργειες και στρατηγικές για να διασφαλίσει οικονοµική και πολιτιστική ανάκαµψη, στην εν λόγω ενότητα της εργασίας θα επικεντρωθούµε σε µια ξεχωριστή στρατηγική, αυτή της «έξυπνης εξειδίκευσης». Εµφανίστηκε στο προσκήνιο το 2008 124 ως πολιτική έννοια από µια οµάδα ειδικών, ακαδηµαϊκών και γρήγορα προξένησε απήχηση σε ολόκληρη την Ευρώπη. Έκτοτε, θεωρήθηκε βασικό στοιχείο του προγράµµατος καινοτοµίας «Ευρώπη – 2020» και η Κοµισιόν ανέπτυξε πλατφόρµα για να υποστηρίξει τις περιφέρειες προκειµένου να επινοήσουν και να εφαρµόσουν µια στρατηγική έξυπνης εξειδίκευσης (Foray, David, & Hall, 2011:13). Η Ευρωπαϊκή Ένωση προσανατολίζεται στην οικονοµική και κοινωνική ανάπτυξη, στηριζόµενη στην έρευνα, την ευρηµατικότητα και το ανθρώπινο δυναµικό της. Η στρατηγική «Ευρώπη – 2020»125 στοχεύει στην έξυπνη ανάπτυξη µέσω της γνώσης, στη βιώσιµη ανάπτυξη µέσω της αποτελεσµατικής αξιοποίησης των πόρων και στην ανάπτυξη χωρίς αποκλεισµούς µέσω της κοινωνικής συνοχής, γεφυρώνοντας ταυτόχρονα το χάσµα µεταξύ επιστήµης και αγοράς ούτως ώστε να αναδυθούν νέα προϊόντα και υπηρεσίες126.
124 Βέβαια, η προϊστορία της ανάγεται στο έτος 1976 όταν στη Γαλλία, ο Pierre – Hyacinthe Caseaux, έµπορος και σιδηρουργός διαπίστωσε ότι από την παραγωγή καρφιών για παπούτσια που απασχολούνταν µέχρι εκείνη τη στιγµή, µπορούσε να µεταπηδήσει στην κατασκευή σκελετών για γυαλιά στηριζόµενος στις ίδιες τεχνικές. Καθώς τα γυαλιά κυριαρχούσαν στη µόδα της Αγγλίας, πολλοί συνάδελφοι του ακολούθησαν το παράδειγµά του και το προϊόν γνώρισε µεγάλη εµπορική ανάπτυξη. Απόρροια αυτής της κίνησης ήταν να ιδρυθούν πολλά εργοστάσια κατασκευής γυαλιών και µέχρι σήµερα το Morez της Γαλλίας να θεωρείται σηµαντικό κέντρο παραγωγής γυαλιών. Η ιστορία αυτή εµφανίζει όλα τα συστατικά µιας επιτυχηµένης στρατηγικής έξυπνης εξειδίκευσης καθώς είναι µια ιστορία επιχειρηµατικής ανακάλυψης που προωθεί την εξειδίκευση. Εισάγει επίσης, το µιµητισµό διαδίδοντας το εγχείρηµα και σε άλλους. ∆ηµιουργεί κίνητρα για τη στήριξη νέων τάσεων και τέλος αποτελεί µια τεχνολογική καινοτοµία που στηρίζει την τοπική οικονοµία (D. Foray, P. David & B.H. Hall, 2012). 125 Υιοθετήθηκε το 2010 από τα 27 κράτη – µέλη της Ε.Ε. 126 h ps://bit.ly/3f01vJd (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 15/03/2019)
∆ιπλωµατική Εργασία 45 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Σε αυτά τα πλαίσια λοιπόν, προβάλλει η Στρατηγική Έρευνας και Καινοτοµίας για την Έξυπνη Εξειδίκευση127, ώστε η κάθε χώρα και η κάθε περιφέρεια να συγκεντρώσει συγκεκριµένες κατηγορίες επενδύσεων προσδίδοντας έτσι ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα στην οικονοµία. Κοντολογίς, αφορά µια καθαρά τοποκεντρική προσέγγιση που λαµβάνει υπόψη τις ιδιαιτερότητες και τις δυνατότητες των διαφόρων γεωγραφικών διαµερισµάτων στοχεύοντας στην αναδιοργάνωση παραδοσιακών τοµέων, σε νέες αγορές και στο µετασχηµατισµό των υφιστάµενων επιχειρήσεων µέσω νέων τεχνολογιών πάντα σε αγαστή συνεργασία µε τους τοπικούς φορείς.128 Αρχικά, οι χώρες και κατόπιν οι περιφέρειες µέσω της «έξυπνης εξειδίκευσης» καλούνται να διαµορφώσουν εθνικές και περιφερειακές στρατηγικές έρευνας και καινοτοµίας, που θα βασίζονται όχι µόνο στην πρακτική έννοια του όρου «καινοτοµία», αλλά και στην κοινωνική της πλευρά, αξιοποιώντας τα µοναδικά κοινωνικό – οικονοµικά – πολιτιστικά χαρακτηριστικά τους129. Πως ορίζεται όµως η έννοια της έξυπνης εξειδίκευσης, τι επιδιώκει και ποια είναι η κύρια µεριµνά της; Ποιες οι προτεραιότητες της και σε ποιες συνέργειες αποσκοπεί; Ερωτήµατα που εύλογα τίθενται αν αναλογιστούµε το µεγάλο φάσµα που εσωκλείει το περιεχόµενο του όρου. Η έξυπνη εξειδίκευση όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Hahn130 (2012) «αφορά σε µια διαδικασία προσδιορισµού των ανταγωνιστικών πλεονεκτηµάτων σε συγκεκριµένους τοµείς ή τµήµατα της αγοράς, εµπλέκοντας τους συναφείς δηµόσιους και ιδιωτικούς, αναπτύσσοντας ένα όραµα για το µέλλον, δίνοντας έµφαση στις στρατηγικές προτεραιότητας, εφαρµόζοντας ένα σχέδιο δράσης και ενσωµατώνοντας µηχανισµούς παρακολούθησης και αξιολόγησης». Πρόκειται σαφώς για µια ολοκληρωµένη ατζέντα οικονοµικού µετασχηµατισµού και ένα από τα βασικότερα στοιχεία της πολιτικής συνοχής131 της Ε.Ε. για την περίοδο 2014 – 2020. Κύρια επιδίωξή της είναι η αποδοτική, συνεργατική και αποτελεσµατική χρήση των διαθέσιµων πόρων. Εστιάζει στην ανασυγκρότηση της χώρας και µε πιλότο την έρευνα και την τεχνολογική ανάπτυξη επιδιώκει την άµβλυνση των περιφερειακών ανισοτήτων και τη δηµιουργία βιώσιµης απασχόλησης µε επίκεντρο τον άνθρωπο, το περιβάλλον και τον
127 Research and Innovation Strategy for Smart Specialization. 128 ∆ηµόσιους και ιδιωτικούς. 129 h ps://bit.ly/3jE9AXr (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 15/03/2019) 130 Επίτροπος για την Περιφερειακή Πολιτική της Ε.Ε. Hahn Johannes στον Θεοχάρους Αντώνη (2012). 131 Η Πολιτική Συνοχή συµβάλλει στην επίτευξη πολλών άλλων στόχων και πολιτικών της Ε.Ε. και παρέχει τους κατάλληλους πόρους και το κατάλληλο επενδυτικό πλαίσιο για την υλοποίηση των στόχων της Στρατηγικής «Ευρώπη 2020» της Ε.Ε. https://bit.ly/2LdEp59 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 10/03/2019).
∆ιπλωµατική Εργασία 46 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
πολιτισµό. Θέτει σε εφαρµογή την περιφερειακή αλλαγή που ισοδυναµεί µε την µετάβαση από έναν υφιστάµενο τοµέα στη θεµελίωση ενός νέου και πιο ελκυστικού, στον εκσυγχρονισµό και κατ’ επέκταση στη διαφοροποίηση προϊόντων – υπηρεσιών και δραστηριοτήτων132. Μέριµνα της στρατηγικής είναι να εξασφαλίσει τοµεακές προτεραιότητες που θα συνδυασθούν µε την έρευνα, Τεχνολογική Ανάπτυξη και Καινοτοµία (Ε.ΤΑ.Κ.)˙ καινοτοµία που προέρχεται είτε από διερεύνηση «των αναγκών της αγοράς»,133 είτε από επιστηµονική περιέργεια,134 είτε από εκπλήρωση του οράµατος και της αποστολής στρατηγικής σηµασίας.135 Η στρατηγική της «έξυπνης εξειδίκευσης»136 παρουσιάζει ισχυρές συνέργειες και δηµιουργεί συνεργατικούς σχηµατισµούς137 ευρείας κλάσης µε υπουργεία, υπηρεσίες, ερευνητικά κέντρα, εκπαιδευτικά ιδρύµατα, µηχανισµούς νεοφυών επιχειρήσεων, αλλά και µε µεµονωµένες επιχειρήσεις. Μέσα από ένα κύκλο διαβουλεύσεων εντοπίζει τα κριτήρια που επιδρούν στην οικονοµία, βιωσιµότητα, επιστήµη και προχωρά στη σύσταση και λειτουργία οκτώ πλατφορµών καινοτοµίας, που αναφέρονται στους τοµείς: 1.Αγροδιατροφής 2. Βιοεπιστηµών – Υγείας -Φαρµάκων 3. Τεχνολογιών Πληροφορικής & Επικοινωνιών (ΤΠΕ) 4. Ενέργειας 5. Περιβάλλοντος & Βιώσιµης Ανάπτυξης 6. Μεταφορών 7. Υλικών – Κατασκευών 8. Πολιτισµού – Τουρισµού – ∆ηµιουργικών Βιοµηχανιών.
132 h ps://bit.ly/2ZZHgXS (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 20/03/2019) 133 Demand - Driven. 134 Curiosity - Driven. 135 Mission – led. 136 h ps://bit.ly/30Ezm4Y (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 22/03/2019) 137 Clusters.
∆ιπλωµατική Εργασία 47 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
4.2 ∆ιαµόρφωση της Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης – RIS-3 στον Ελλαδικό Χώρο138
Λαµβανοµένης της κοινωνικής και οικονοµικής κατάστασης, στην οποία έχει εισέλθει η χώρα µας τα τελευταία χρόνια η ανάγκη για νέες παρεµβάσεις και νέες λύσεις, κρίνεται επιτακτική. Η ανάπτυξη ενός µοντέλου πιο παραγωγικού και ανταγωνιστικού που θα «εκµεταλλευτεί» έξυπνα και αποτελεσµατικά το «εγχώριο προϊόν» και θα οδηγήσει την Ελλάδα σε σταδιακή ανάταξη και αναβάθµιση, είναι µονόδροµος. Η καίρια γεωπολιτική θέση της χώρας µας, αλλά και το αξιόλογο επιστηµονικό δυναµικό της139 αποτελούν βασικά εφόδια του αναπτυξιακού σχεδιασµού της περιφερειακής στρατηγικής καινοτοµίας έξυπνης εξειδίκευσης. Η επιτυχής επίτευξη όµως της συγκεκριµένης στρατηγικής, προϋποθέτει τον καθορισµό συγκεκριµένων ρόλων και την οριοθέτηση ευκρινών πλαισίων που θα διασφαλίσουν αφενός, τη µεγιστοποίηση των ωφελειών και αφετέρου την εύρυθµη λειτουργία του συστήµατος. Συνοπτικά λοιπόν, αξίζει να αναφερθεί η διακυβερνητική του δοµή λέγοντας ότι, οι αποφασιστικές αρµοδιότητες ανήκουν στο Συµβούλιο Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης140 και στα Περιφερειακά Συµβούλια µε τις 13 Περιφέρειες της χώρας, ενώ οι επιτελικές αρµοδιότητες, σε κεντρικό επίπεδο, εκτελούνται από την ΕΑΣ141 και τη ΓΓΕΤ142και σε περιφερειακό επίπεδο, από τα Επιτελικά Όργανα Σχεδιασµού και Παρακολούθησης των Περιφερειακών RIS 3 και τα ΠΣΕΚ.143
138 ΦΕΚ 1862/27-08-2015 Τεύχος Β΄ “Έγκριση Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης 2014-2020” h ps://bit.ly/3jFSU1O (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 01/04/2019). Να επισημανθεί ότι η ενότητα 4.2. στηρίχτηκε εξ’ ολοκλήρου στη μελέτη του συγκεκριμένου ΦΕΚ. 139 Σύµφωνα µε την Eurostat, η Ελλάδα στο σύνολο της καταγράφει ικανοποιητικές αποδόσεις όσον αφορά το ανθρώπινο, επιστηµονικό δυναµικό. Το έτος 2013 τα ποσοστά ανά Περιφέρεια των ανθρώπινων πόρων της στον τοµέα της επιστήµης και της τεχνολογίας σηµειώνονται ως εξής: Αττική, 43,6%, Ανατολική Μακεδονία – Θράκη, 24,5%, Κεντρική Μακεδονία, 33,3%, ∆υτική Μακεδονία, 28,5%, Θεσσαλία, 30,1%, Ήπειρος, 31,8%, Ιόνια Νησιά, 20,6%, ∆υτική Ελλάδα, 28,3%, Στερεά Ελλάδα, 22,8%, Πελοπόννησος, 23,3%, Βόρειο Αιγαίο. 33,9%, Νότιο Αιγαίο, 23,1%, Κρήτη, 24,6%. 140 Συντονίζεται από το Υπουργείο Οικονοµίας, Υποδοµών, Ναυτιλίας και Τουρισµού, ενώ αποτελείται και από εκπροσώπους Υπουργείων σε επίπεδο Γενικών Γραµµατέων (όπως, Υπουργείο Πολιτισµού, Παιδείας & Θρησκευµάτων, Περιβάλλοντος & Ενέργειας, Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης & Κοινωνικής Αλληλεγγύης κ.α.) καθώς και από εκπρόσωπο της Ένωσης Περιφερειών. 141 Εθνική Αρχή Συντονισµού του Υπουργείου Οικονοµίας, Υποδοµών, Ναυτιλίας & Τουρισµού. 142 Γενική Γραµµατεία Έρευνας & Τεχνολογίας του Υπουργείου Πολιτισµού, Παιδείας & Θρησκευµάτων. 143 Περιφερειακά Συµβούλια Έρευνας & Καινοτοµίας.
∆ιπλωµατική Εργασία 48 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Βασική επιδίωξη της συνεργασίας κεντρικής και περιφερειακής διοίκησης για την υλοποίηση των προγραµµάτων της έξυπνης εξειδίκευσης, είναι η ενθάρρυνση του ρόλου των Περιφερειών στη χρηµατοδότηση, τον προγραµµατισµό και την υλοποίηση των δράσεων αναφορικά µε τους οκτώ πυλώνες καινοτοµίας που προαναφέρθηκαν. Η επιχειρηµατική ανακάλυψη144 αποτελεί το εργαλείο σχεδιασµού και εφαρµογής της στρατηγικής έξυπνης εξειδίκευσης, καθώς αποτελεί µια δυναµική διαδικασία προσδιορισµού για το τι θα µπορούσε να κάνει ο κάθε τοµέας της οικονοµίας, επιδιώκοντας τον εντοπισµό των ευκαιριών και τη µετατροπή τους σε συγκριτικό πλεονέκτηµα. Οι τοπικές κοινότητες καλούνται να επισηµάνουν τα «ιδιαίτερα γνωρίσµατα» τους και να τα αξιοποιήσουν προς όφελος τους, προκειµένου να επιτευχθεί η επιδιωκόµενη ανάκαµψη της τοπικής και εθνικής οικονοµίας. Το νέο αναπτυξιακό πρότυπο της χώρας «Ελλάδα 2020» αναδεικνύει περιοχές νέου ενδιαφέροντος που προσδιορίζουν τα τοπικά, περιφερειακά χαρακτηριστικά όπως, η οικονοµική δοµή, οι παραδόσεις, η φύση των τοπικών επιχειρήσεων. Επιτυγχάνει την κρίσιµη µάζα παρέχοντας επιλογές που οδηγούν στη διαχείριση πόρων και στον καθορισµό προτεραιοτήτων, ενώ στηρίζει την επιχειρηµατική διαδικασία νέων πεδίων εξειδίκευσης. Χαρακτηρίζεται από εξωστρέφεια µε σαφή προσανατολισµό προς το µέλλον λαµβάνοντας υπόψη την πιθανή εξέλιξη της συγκριτικής θέσης της κάθε Περιφέρειας της χώρας. Εν κατακλείδι, η συγκεκριµένη στρατηγική επιχειρεί να συνδέσει τα εθνικά και τα τοπικά περιουσιακά στοιχεία µε εξωτερικές πηγές γνώσης και αλυσίδες παραγωγής προστιθέµενης αξίας. Αντιλαµβάνεται ότι η κατανόηση του εθνικού - τοπικού πλαισίου είναι ζωτικής σηµασίας και ως τέτοια φυσικά λαµβάνεται η διασύνδεση µεταξύ πολιτισµού – τουρισµού, που αποτελεί βασικό άξονα της έξυπνης εξειδίκευσης και ακολούθως της έρευνάς µας.
4.3 Πολιτισµός & Τουρισµός: Βασικοί Άξονες της Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης145
Είναι γενικώς αποδεκτό, ότι το δίπολο πολιτισµού – τουρισµού υφίστανται ως πρόκληση για τη δηµιουργία και ανάπτυξη καινοτόµων ερευνητικών και επιχειρηµατικών
144 Η πρώτη άσκηση επιχειρηµατικής ανακάλυψης υλοποιήθηκε την περίοδο 2013-2015 και βάσει των αποτελεσµάτων των διαβουλεύσεων διαµορφώθηκαν οι προτεραιότητες της Στρατηγικής της Έξυπνης Εξειδίκευσης. Η δεύτερη περίοδος άσκησης της επιχειρηµατικής ανακάλυψης ξεκίνησε στα τέλη του 2015 µε κύριο σκοπό την κατάθεση προτάσεων για τη διαµόρφωση δράσεων. 145 h ps://bit.ly/2ZY9uBX & h ps://bit.ly/32TAEvW (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 10/03/2019)
∆ιπλωµατική Εργασία 49 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
οικοσυστηµάτων και έχοντας συµπαραστάτη τη Πολιτεία συµβάλλει καθοριστικά στην οικονοµική ανάκαµψη της χώρας. Η διασύνδεση πολιτισµός – τουρισµός αποσκοπεί σε ολιστική προσέγγιση παρεµβάσεων στο πλαίσιο της RIS3 και έρχεται να στηρίξει ένα βασικό κοµµάτι της ελληνικής οικονοµίας. Πρόκειται για ένα σύµπλεγµα µε ιδιαίτερη δυναµική και πολλαπλασιαστικές συνέργειες που προβάλλει ως κύρια αναπτυξιακή προτεραιότητα, τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και σε περιφερειακό. Σχεδιάζει καίριες παρεµβάσεις που αποβλέπουν σε στοχευµένες επενδύσεις για τον τουρισµό και τον πολιτισµό και ως σηµαντικό τµήµα της δηµιουργικής οικονοµίας σχετίζεται µε δείκτες όπως, η απασχόληση, η επιχειρηµατική διάρθρωση, η συµµετοχική δράση, η εισαγωγή και εξαγωγή πολιτιστικού αποθέµατος, η χρήση ΤΠΕ στον πολιτιστικό τουρισµό146. Σύµφωνα µε τη µελέτη της Deloitte (2014)147, ο πολλαπλασιαστής των δηµόσιων επενδύσεων πολιτισµού στην Ελλάδα προσεγγίζει το 3,5% και σχετίζεται άµεσα µε οικονοµικές δραστηριότητες τουρισµού. Άλλωστε και ο τουρισµός βάσει στατιστικών στοιχείων της Ε.Ε. κατατάσσεται στη 3η µεγαλύτερη οικονοµική δραστηριότητα148 περιλαµβάνοντας πλήθος υπηρεσιών και δραστηριοτήτων.149 Παράλληλα, οι πολιτιστικοί πόροι της χώρας µας την τοποθετούν στην 25η θέση,150 γεγονός που αποδεικνύει ότι ο πολιτιστικός τουρισµός συνιστά ισχυρή, εξειδικευµένη αγορά και αποτελεί «µεγάλη τάση», απευθυνόµενος σε ευρύτερες πληθυσµιακές οµάδες151 και δεν επηρεάζεται άµεσα από οικονοµική κρίση, δηµογραφικές αλλαγές ή εποχιακές περιόδους. Αυτό καταδεικνύει και µελέτη του ΟΟΣΑ152, όπου προτάσσει τον πολιτιστικό τουρισµό ως µια από τις ταχύτερα αναπτυσσόµενες τουριστικές αγορές και συµπεραίνει ότι η ανάπτυξη υλικών και άυλων µορφών πολιτισµού συνδράµει στην προώθηση και προβολή ενός συγκεκριµένου προορισµού µε σκοπό την ενίσχυση της ανταγωνιστικής αγοράς στο τουριστικό στερέωµα. Καθώς λοιπόν, η πολιτιστική κληρονοµιά και ο πολιτισµός συνδέονται άρρηκτα µε το κοινωνικό, οικονοµικό, πολιτιστικό και φυσικό κεφάλαιο της χώρας µας και τα οικονοµικά
146 h ps://bit.ly/2XbInlt (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 01/04/2019) 147 https://bit.ly/2WM5baq & https://bit.ly/2LhM02w (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 10/03/2019). 148Μετά το εµπόριο και τις κατασκευές 149Έχει µεγάλη κοινωνικο – οικονοµική αξία εφόσον συνεισφέρει στο 5% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ και απασχολεί περίπου 5,2% των εργαζοµένων προσφέροντας 9,7 εκ. θέσεις εργασίας. Αξίζει δε να σηµειωθεί, ότι το 2004 η απασχόληση στον πολιτιστικό κλάδο συµπεριλαµβανοµένου και του πολιτιστικού τουρισµού ανήλθε στο 5,885 εκ. στην Ε.Ε. 150Ανάµεσα σε 140 χώρες http://reports.weforum.org/travel-and-tourism-competitiveness-report-2013 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 10/03/2019). 151Από ότι ο τουρισµός ευεξίας ή ο αθλητικός τουρισµός. 152 Οργανισµός Οικονοµικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης https://bit.ly/2WUL8XT (Ηµεροµηνία τελυταίας πρόσβασης: 10/03/2019).
∆ιπλωµατική Εργασία 50 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
τους οφέλη διαφαίνονται µέσα από τον τουρισµό ˙ καθώς ο πολιτισµός συνιστά καινοτόµο µοχλό ανάπτυξης και απασχόλησης και εξελίσσεται σε ένα παράγοντα παραγωγικό για τις τοπικές και εθνικές οικονοµίες που εξασφαλίζει ρευστότητα στο ελληνικό κράτος ˙ καθώς ο ελληνικός τουρισµός εφάπτεται µε τη λεγόµενη «βιοµηχανία της εµπειρίας»153 και συνακόλουθα της δηµιουργίας επωνυµίας (branding) συµβάλλοντας στην κοινωνική συνοχή και στην αναζωογόνηση υποβαθµισµένων αστικών ή µη κέντρων, η έξυπνη εξειδίκευση προβάλλει ως αναγκαιότητα και µέσω της στρατηγικής Ε.ΤΑ.Κ.154 θέτει µια σειρά στόχων155. Αρχικά, επιχειρεί να αναδείξει την προστιθέµενη αξία καινοτόµων παρεµβάσεων στην επιστήµη και την τεχνολογία αναφορικά µε τον πολιτισµό ενισχύοντας και προωθώντας τη διεπιστηµονική έρευνα.156 Έτσι, µέσω της αξιοποίησης της νέας γνώσης επιτυγχάνεται η διαφοροποίηση του πολιτιστικού προϊόντος, η ανάδειξη νέων υπηρεσιών και η ενθάρρυνση της πολιτιστικής δραστηριότητας σε όλες τις εκφάνσεις του οικονοµικού και κοινωνικού βίου. ∆ευτερευόντως, στοχεύει και στη διαφοροποίηση των οικονοµικών επιχειρηµατικών δραστηριοτήτων που απορρέουν από τον τουρισµό και τον πολιτισµό. Επιδιώκει την ανάδειξη ποιοτικών, νέων και επώνυµων προϊόντων (brand – name) καθώς και υπηρεσιών που σχετίζονται µε εφάµιλλους κλάδους της ελληνικής οικονοµίας έχοντας πολλαπλασιαστικά οφέλη για την χώρα µας. Κατευθύνεται στην ενίσχυση του πολιτιστικού τουρισµού και επιζητά την εξασφάλιση της βιωσιµότητας των τουριστικών προορισµών, των πολιτιστικών και φυσικών πόρων. Ενώ τέλος, φιλοδοξεί το σύµπλεγµα τουρισµός – πολιτισµός µέσω της ψηφιακής επιχειρηµατικότητας της χώρας – αξιοποιώντας το ερευνητικό και επιστηµονικό προσωπικό δυναµικό της – να οδηγήσει στη διεύρυνση προηγµένων προϊόντων και υπηρεσιών στον πολιτιστικό τουρισµό, βασισµένων στις σύγχρονες τεχνολογίες µε φυσικό επακόλουθο τη βιωσιµότητα των τουριστικών προορισµών.
153Πρόκειται για το συνδυασµό έξι συνεργατικών τοµέων: διαµονή και περιηγήσεις, τρόφιµα και ποτά, τυχερά παιγνίδια, µουσεία και πάρκα, αθλητισµός και αναψυχή και τέχνες. 154 Έρευνα, Τεχνολογική Ανάπτυξη και Καινοτοµία. 155 h ps://bit.ly/3jFSU1O (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 01/04/2019). 156 Από τις θετικές επιστήµες έως τις ανθρωπιστικές και τις κοινωνικές επιστήµες και τις τέχνες.
∆ιπλωµατική Εργασία 51 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
4.4 Βιώσιµη Ανάπτυξη & Καινοτόµες Τεχνολογίες στην Υπηρεσία του Πολιτισµού – Τουρισµού
Οι τεχνολογικές εξελίξεις βρίσκονται σε συνεχή πρόοδο και δηµιουργούν µονίµως νέα δεδοµένα και νέες προκλήσεις σε όλους τους οικονοµικούς τοµείς. Μέσα σε ένα διαρκώς µεταβαλλόµενο περιβάλλον, ο ρόλος της Πολιτείας, µέσα από συµπράξεις ιδιωτικού και δηµόσιου τοµέα, είναι καθοριστικός για την αξιοποίηση σύγχρονων εργαλείων σχεδιασµού µε τη χρήση τεχνολογιών αιχµής στους τοµείς του πολιτισµού – τουρισµού. Η προώθηση αλληλενέργειας και µε τις άλλες πλατφόρµες καινοτοµίας της έξυπνης εξειδίκευσης και δη, των ΤΠΕ157 και της βιώσιµης ανάπτυξης µόνο θετικά µπορεί να λειτουργήσει, τόσο για τον τουριστικό τοµέα, όσο και για το τοµέα του δηµιουργικού πολιτισµού. Αναµφίβολα, η έννοια της βιώσιµης ανάπτυξης είναι στενά συνδεδεµένη µε την ανάπτυξη προϊόντων και διαδικασιών που συνδράµουν στην αειφόρο ανάπτυξη και ασφαλώς στην ελαχιστοποίηση των δυσµενών περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Ειδικότερα, στον πολιτιστικό και τουριστικό πεδίο αναφέρεται σε παρεµβάσεις που συνδέονται µε την αντιµετώπιση της κλιµατικής αλλαγής και των φυσικών καταστροφών συνδυαστικά µε τη διαφύλαξη και προστασία των πολιτιστικών και φυσικών πόρων. Η χρήση της κατάλληλης τεχνογνωσίας158 για τη διαχείριση περιβαλλοντικών προβληµάτων σε περιοχές έντονου τουριστικού - πολιτιστικού ενδιαφέροντος, αλλά και η ανάπτυξη συστηµάτων παρακολούθησης παράκτιων περιοχών και υδατικών πόρων ,που διακρίνονται για την τουριστική τους κίνηση και την επιχειρηµατική τους δράση, σίγουρα διευκολύνει τη βιώσιµη ανάπτυξη και ασφάλεια159. Όσον αφορά τις ΤΠΕ, αυτές αποτελούν πρωταρχικό τοµέα εφαρµογής για το δίπτυχο: τουρισµός – πολιτισµός. Παρέχουν προβάδισµα σε ανοιχτά δεδοµένα, που αφορούν το συλλογικό γίγνεσθαι, ακολουθώντας µια συνειδητή πολιτική για την ενίσχυση της καινοτοµίας και της γνώσης. Η προσβασιµότητα επίσης, σε δίκτυα νέας γενιάς συνδυαστικά µε τις ψηφιακές δεξιότητες,160 η εκπαίδευση και η βελτίωση των δεξιοτήτων των επαγγελµατιών αποτελούν κύριο µέληµα των ΤΠΕ. Συγχρόνως, η ενίσχυση της ψηφιακής
157 Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών. 158 Λόγου χάρη µε τη βοήθεια των disruptive sustainable technologies˙ πρόκειται για αναδυόµενες τεχνολογίες που βοηθούν την αειφορία και την αντιµετώπιση περιβαλλοντικών και κοινωνικών ζητηµάτων. 159 h ps://bit.ly/3fUREWd (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 15/04/2019 160 Digital skills.
∆ιπλωµατική Εργασία 52 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
επιχειρηµατικότητας και εξωστρέφειας µε την ταυτόχρονη χρήση των έξυπνων εφαρµογών και υπηρεσιών161 στο πεδίο του πολιτιστικού τουρισµού ,συνιστούν καίρια στρατηγική τους και σαφώς επηρεάζουν κάθε έκφανση της οικονοµικής – κοινωνικής ζωής. Ειδικότερα, η υιοθέτηση σύγχρονων τεχνολογιών και καινοτόµων προϊόντων και υπηρεσιών162 στο πεδίο του πολιτιστικού τουρισµού, αποτελεί πρόκληση και συνάµα προτεραιότητα για την έξυπνη εξειδίκευση, η οποία βάσει της στρατηγικής Ε.ΤΑ.Κ.163 εστιάζει στα ακόλουθα σηµεία164: V Στην αξιοποίηση υποδοµών και υπηρεσιών και στην ανάπτυξη καινοτόµων εφαρµογών · εξειδικευµένων υπηρεσιών περιεχοµένου, εκπαιδευτικών διαδραστικών εργαλείων καθώς και στη χρήση ηλεκτρονικών παιχνιδιών ως ερµηνευτικών µεθόδων κατασκευής ψηφιακών αναπαραστάσεων του πολιτιστικού τοπίου. Έτσι, η πολιτιστική πληροφορία ενισχύεται µέσα από την παραγωγή βιωµατικών περιβαλλόντων και ταυτόχρονα δηµιουργείται ένα σπουδαίο εκπαιδευτικό εργαλείο µάθησης και γνώσης. V Στην ενίσχυση της καινοτοµίας για την παροχή νέων αγαθών και υπηρεσιών τόσο στο φυσικό, όσο και στον εικονικό επισκέπτη ενός πολιτιστικού – τουριστικού προορισµού. ∆ίνεται έµφαση σε αρχαιολογικούς χώρους – µουσεία – συλλογές πόλεων και πολιτιστικά γεγονότα. Προσανατολίζεται στην ανάπτυξη ή αναβάθµιση εφαρµογών για την παρουσίαση γεγονότων, εκθεµάτων, σε ψηφιακές ξεναγήσεις µέσω της χρήσης τεχνικών gamification for tourism165 και storytelling, σε υπηρεσίες όπως, 3D printing, semantic & geospatial web166. Παράλληλα, επικεντρώνεται στην αξιοποίηση χρηµατοδοτούµενων και ερευνητικών αποτελεσµάτων για την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών, που θα διευκολύνουν την προσβασιµότητα του επισκέπτη,167 αλλά και την
161 Smart applications and services, λ.χ. τεχνικές αφηγήσεις – ξεναγήσεις, γλωσσικές τεχνολογίες – τεχνολογίες περιεχοµένου, τεχνολογίες ενίσχυσης της προσβασιµότητας και ενίσχυσης της εµπειρίας σε πολιτιστικούς προορισµούς ή χώρους, τεχνολογίες επαυξηµένης πραγµατικότητας. 162 h ps://bit.ly/32XC1JV & h ps://bit.ly/39qGG8k (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 15/04/2019). 163 Έρευνα, Τεχνολογική Ανάπτυξη και Καινοτοµία. 164 h ps://bit.ly/3fUREWd & h ps://bit.ly/3jFSU1O (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 15/04/2019) 165 Πρόκειται για ένα µηχανισµό που χρησιµοποιεί τα χαρακτηριστικά παιχνιδιού σ’ ένα περιβάλλον µη παιχνιδιού, το καθιστά διασκεδαστικό και διευκολύνει τη µαθησιακή εµπειρία. Το gamification strategy θεωρείται καινοτόµα στρατηγική διότι παρέχει τη δυνατότητα σε οργανισµούς και επειχειρήσεις να βελτιώσουν την παραγωγικότητά τους, να ενισχύσουν τις διαδικασίες marketing, να προκαλέσουν το ενδιαφέρον του επισκέπτη και να αυξήσουν τον ανταγωνισµό. 166 Ο σηµασιολογικός και γεωχωρικός ιστός βασίζεται σε προϋπάρχουσες τεχνολογίες, αλλά και σε νέες. Πρόκειται για µια µεγάλη βάση µε δεδοµένα από διαφορετικά πεδία που συνδέονται µεταξύ τους. Βρίσκει εφαρµογή σε τοµείς, όπως η εκπαίδευση, ο πολιτισµός ,η υγεία, ο τουρισµός, οι επιχειρήσεις. 167 Σε φυσικό ή εικονικό περιβάλλον.
∆ιπλωµατική Εργασία 53 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
ανάδειξη της υλικής και άυλης κληρονοµιάς µέσω της εφαρµογής pre-commercial procurement168. V Στην προώθηση της ψηφιακής επιχειρηµατικότητας στον τοµέα του πολιτιστικού τουρισµού µέσα από µια σειρά δράσεων. Συγκεκριµένα, την κατασκευή ενός «δυναµικού χάρτη ψηφιακού πολιτιστικού αποθέµατος» µε διασύνδεση ηλεκτρονικών αποθετηρίων πολιτιστικού περιεχοµένου. Επίσης, την προώθηση θερµοκοιτίδων για εταιρείες και οργανισµούς που αξιοποιούν υποδοµές ψηφιακού πολιτιστικού περιεχοµένου µε ανοικτή πρόσβαση και σύνδεση µε τουριστικές και πολιτιστικές αλυσίδες, διευκολύνοντας έτσι τη χρήση νέων τουριστικών εφαρµογών. Καθοριστικής σηµασίας είναι και η ενθάρρυνση των ΜΜΕ για την ανάπτυξη προσωποποιηµένων υπηρεσιών - µέσω κινητών εφαρµογών – για την απλοποίηση λ.χ. των πολιτιστικών διαδροµών, της ιστιοπλοϊκής περιήγησης κλπ. Βοηθούν έτσι, στην εξατοµίκευση προτάσεων τουριστικού – πολιτιστικού ενδιαφέροντος ανάλογα µε το προφίλ του επισκέπτη, το χώρο και το χρόνο. Συγχρόνως, η ανάπτυξη χρηστο-κεντρικών περιβαλλοντικών εφαρµογών που αξιοποιούν ψηφιακά τον πολιτιστικό πλούτο ενισχύουν την ιστορική – ψηφιακή τεκµηρίωση, δηµιουργώντας νέο, ψηφιακό και επαναχρησιµοποιήσιµο περιεχόµενο σε όλο το φάσµα δραστηριοτήτων της πολιτιστικής – τουριστικής οικονοµίας. Η πολιτιστική – τουριστική, βιωµατική εµπειρία ενισχύεται µέσω της προώθησης research & innovation – driven και startups169 για την αξιοποίηση του τουριστικού – πολιτιστικού αποθέµατος. Νέα προϊόντα και υπηρεσίες συµβάλλουν στην ώθηση του πολιτιστικού τουρισµού και δη των πολιτιστικών διαδροµών, όπως ψηφιακοί ξεναγοί µε ενσωµατωµένες γεωγραφικές πληροφορίες,170 εφαρµογές τεχνολογιών παιγνίων, εφαρµογές προσαρµοσµένες στις ανάγκες του κάθε επισκέπτη.171 V Στην καλλιέργεια συµπράξεων για την ενίσχυση του «τριγώνου της γνώσης»172, την παραγωγή νέας τεχνογνωσίας σε θέµατα πολιτιστικής κληρονοµιάς, αλλά και σύγχρονου
168 Η προ – εµπορική προµήθεια (PCP) κινητοποιεί τη βιοµηχανία ώστε να αναπτύξει καινοτόµες λύσεις για τις ανάγκες του δηµόσιου τοµέα, ενισχύοντας τη ζήτηση και δηµιουργώντας ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα. Λ.χ. στο χώρο του πολιτισµού ένα τέτοιο έργο που χρηµατοδοτείται από την Ε.Ε. είναι το PREFORMA – µια κοινοπραξία ιδρυµάτων µνήµης που βελτιώνουν τη µακροπρόθεσµη ψηφιακή διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονοµιάς. https://bit.ly/2zsfLuQ & https://bit.ly/2SQgHA7 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 12/03/2019). 169 Πρόκειται για νέες επιχειρήσεις που εµφανίζουν χαρακτηριστικά τεχνολογικής καινοτοµίας µε προστιθέµενη αξία για την τοπική κοινωνία, στοχεύουν σε µεγάλο κοινό και σε εξαιρετικά γρήγορη ανάπτυξη. 170 Location – based τεχνικές. 171 λ.χ. άτοµα µε κινητικά προβλήµατα. 172 ∆ηλαδή την εκπαίδευση – καινοτοµία – γνώση.
∆ιπλωµατική Εργασία 54 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
πολιτισµού. Παράλληλα, χάρη στη δικτύωση φορέων και στοχευµένων δράσεων για την τόνωση των περιφερειακών ιδιαιτεροτήτων, υλοποιούνται ολοκληρωµένα προγράµµατα173 που συνδέονται µε τον πολιτιστικό τουρισµό. Αφορούν την ορθολογική διαχείριση των φυσικών και πολιτιστικών πόρων, την ανάπτυξη κοµβικών τεχνολογιών στους τοµείς περιβάλλοντος, αγροδιατροφής, υλικών και ΤΠΕ για την ενίσχυση της τουριστικής - πολιτιστικής εµπειρίας. V Στην επικύρωση συµπράξεων ολοκληρωµένων υπηρεσιών καινοτοµίας για την εξασφάλιση συνθηκών βιώσιµης ανάπτυξης. Μέσω συνεργατικών σχηµατισµών174 προωθούνται «διαγνωστικές τεχνικές»,175 ψηφιακή τεκµηρίωση,176 διατήρηση, µοντελοποίηση και προστασία έναντι φυσικών απειλών και κλιµατικών συνθηκών.177 Συνέργειες µε ερευνητικούς φορείς ενθαρρύνουν την ενίσχυση δοµών παρακολούθησης και λειτουργίας εξειδικευµένων φορέων διαχείρισης προορισµού178 µε σκοπό τη µέτρηση δεικτών που ελέγχουν την τουριστική δραστηριότητα σε πολιτιστικούς προορισµούς συνδυαστικά µε τη λειτουργία ∆ορυφόρων Λογαριασµών Πολιτισµού – Τουρισµού.179 Προωθούνται συνεργασίες για θέµατα ενίσχυσης της διαλειτουργικότητας συστηµάτων διαχείρισης και προστασίας πολιτιστικών διαδροµών180 και ανάπτυξης καινοτόµων εργαλείων µε γεωχωρικά δεδοµένα που βοηθούν στον σχεδιασµό τους. V Στην ενθάρρυνση διεπιστηµονικών συνεργειών, όπου µέσω της αξιοποίησης των λεγόµενων «living labs», των ζωντανών δηλαδή εργαστηρίων προηγµένης έρευνας και επέκτασης εφαρµογών στηρίζουν τις ειδικές µορφές τουρισµού και δη τον πολιτιστικό τουρισµό, δηµιουργώντας κίνητρα για νέες επενδύσεις. V Στην ενίσχυση δεξιοτήτων για την υποστήριξη του πολιτιστικού τουρισµού µε έµφαση στη διεύρυνση εκπαιδευτικών προγραµµάτων και άλλων προσφερόµενων υπηρεσιών
173 Για την ευαισθητοποίηση των τοπικών κοινωνιών µε αντίστοιχο εκπαιδευτικό υλικό και ανάλογες εκδηλώσεις. 174 Μεταξύ αρµόδιων υπηρεσιών διαφόρων Υπουργείων. 175 Για τη σύσταση των ρύπων, συµβολοµετρικές τεχνικές, φασµατοσκόπηση. 176 Χρήση δορυφορικών συστηµάτων και τεχνολογίες GIS. 177 Επεµβατικές τεχνικές και τεχνικές ανάδειξης πολιτιστικού αποθέµατος. 178 Destination Management Organisation. 179 Προβλέπεται π.χ. ψηφιακή χαρτογράφηση φορέων πολιτισµού καθώς και οικονοµικών δραστηριοτήτων στη βάση ESS-NET µοντέλου και χρήση κοινών δεικτών µε τουρισµό για σύνδεση µε τουριστικό προορισµό/ περιφερειακότητα. Επίσης, µε τη βοήθεια σύγχρονων επιχειρησιακών µοντέλων, όπως technology & innovation matching αναλύεται η τουριστική και πολιτιστική ζήτηση και σχεδιάζεται η τουριστική πολιτική όσον αφορά τα επενδυτικά έργα. 180 λ.χ. spatial planning research, πλατφόρµες παρακολούθησης κλιµατικής αλλαγής και διαχείρισης θαλάσσιων οικοσυστηµάτων µε ενάλιες αρχαιότητες.
∆ιπλωµατική Εργασία 55 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
στους επισκέπτες. Ταυτόχρονα, στην προώθηση της γνωσιακής βάσης181 για τη διάδοση και επιµήκυνση ειδικών µορφών τουρισµού - και ιδιαίτερα του πολιτιστικού – και την ανάπτυξη καινοτόµων πρακτικών για τη δηµιουργία πολιτιστικού περιεχοµένου και τη διασύνδεσή του µε την τουριστική εµπειρία ως ένας ξεχωριστός τοµέας της δηµιουργικής οικονοµίας. V Στην προώθηση δράσεων ανοικτής καινοτοµίας για τη διαφοροποίηση του πολιτιστικού προϊόντος µε ταυτόχρονη αφοµοίωση του σε ειδικές µορφές τουρισµού. Ειδικότερα, υποστήριξη δραστηριοτήτων και ενίσχυση τεχνογνωσίας µεταξύ των ενδιαφερόµενων µερών, για τον σχεδιασµό και ανάδειξη πολιτιστικών διαδροµών, κυρίως σε περιφερειακό επίπεδο, λειτουργώντας αρµονικά µε την αναβίωση εθίµων, την αξιοποίηση πολιτιστικών πόρων και την επανάχρηση βιοµηχανικών κτιρίων και αρχαιολογικών χώρων. V Στην ανάπτυξη πιλοτικών συµµαχιών182 τύπου Σ∆ΙΤ183που θα συντελέσουν στην ενεργειακή κάλυψη και τις µεταφορές για την εξασφάλιση της επισκεψιµότητας σε περιοχές έντονου πολιτιστικού και τουριστικού ενδιαφέροντος. Μέσω έξυπνων δικτύων184 για την ενέργεια, ολοκληρωµένων συστηµάτων µετακίνησης σε θαλάσσιες περιοχές, αεροµεταφορές, σύγχρονες υποδοµές συνεπικουρούν στη στήριξη βιώσιµων µοντέλων τουριστικών προορισµών µε πολιτιστική κίνηση. Συνάγεται λοιπόν ότι, πολιτισµός και τουρισµός εντάσσονται σε µια κατηγορία µε ιδιαίτερη κοινωνική και οικονοµική δυναµική, όπου χάρη στην τεχνολογία υποστηρίζουν τη βιώσιµη περιφερειακή ανάπτυξη. Οι τοπικοί φυσικοί ή πολιτιστικοί πόροι αποτελούν στοιχεία διαφοροποίησης των προορισµών και η αξιοποίηση της καινοτοµίας ισχυροποιεί τη διασύνδεση πολιτισµού – τουρισµού επάξια και προς το συµφέρον όλων.
181Μέσω research fellowships. 182 Σε διαπεριφερειακό επίπεδο κυρίως. 183 Σύµπραξη ∆ηµοσίου και Ιδιωτικού Τοµέα. 184 Smart grids.
∆ιπλωµατική Εργασία 56 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Μέρος Β΄ Εµπειρική Προσέγγιση Κεφάλαιο 5ο Περιγραφή Πεδίου Έρευνας – Περιφερειακή Ενότητα Μαγνησίας & Β. Σποράδων
5.1 Χαρτογράφηση Π.Ε. Μαγνησίας – Χωροταξικό & ∆ιοικητικό Πλαίσιο
Η Περιφέρεια Θεσσαλίας διαιρείται σε πέντε Π.Ε.: Λάρισας –Τρικάλων – Καρδίτσας – Μαγνησίας & Σποράδων185 µε την τελευταία διοικητικά να ανήκει στο Νοµό Μαγνησίας. Πρωτεύουσα του Νοµού είναι η πόλη του Βόλου, όπου µαζί µε τους δήµους Αλµυρού , Ρήγα Φεραίου , Νοτίου Πηλίου , Ζαγοράς – Μουρεσίου, και τους νησιωτικούς δήµους Σκιάθου, Σκοπέλου και Αλοννήσου απαρτίζουν τις δύο Π.Ε. Μαγνησίας & Β. Σποράδων αντίστοιχα186.
5.1.1 ∆ήµος Βόλου187
Ο ∆ήµος Βόλου βρίσκεται στο νοτιοανατολικό τµήµα της Περιφέρειας Θεσσαλίας µε συνολική έκταση 385,614 τ.χλµ. και καταλαµβάνει το κεντρικό τµήµα του Νοµού Μαγνησίας. Η νέα του µορφή πηγάζει από τον Ν. 3852/2010 περί «Νέας Αρχιτεκτονικής της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωµένης ∆ιοίκησης – Πρόγραµµα Καλλικράτης»188 και απαρτίζεται από την συγχώνευση των προϋπαρχόντων δήµων Βόλου – Ιωλκού – Νέας Ιωνίας – Νέας Αγχιάλου – Αγριάς – Αρτέµιδας – Αισωνίας – Πορταριάς & της κοινότητας Μακρινίτσας, που αποτελούν και τις σηµερινές δηµοτικές του ενότητες189. Η χωροταξική θέση του Βόλου θεωρείται κεντροβαρική ως προς τον ελληνικό χώρο, ενώ η γειτνίαση του µε τον κύριο οδικό άξονα της χώρας (ΠΑΘΕ), η ύπαρξη του διεθνή
185 h ps://bit.ly/2WZHxI6 (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 20/02/2020), 186 h ps://bit.ly/302vImx (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 20/02/2020). 187 Η συγκεκριμένη υποενότητα στηρίχτηκε στη μελέτη του Επιχειρησιακού Σχεδίου Δράσης , Α’ Φάση, 2015-2019 του Δήμου Βόλου , διαθέσιμο στο h ps://bit.ly/3g22N7J (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 01/03/2020). 188ΦΕΚ Α’ 87/07.06.2010 https://bit.ly/3eZjpf6 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 20/02/2020) 189 h ps://bit.ly/3g22N7J (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 01/03/2020).
∆ιπλωµατική Εργασία 57 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
αερολιµένα Ν. Αγχιάλου και του λιµανιού της πόλης του Βόλου καθώς και ο συνδυασµός βουνού - θάλασσας190 του προσδίδουν επιπλέον συγκριτικά πλεονεκτήµατα. Η πόλη του Βόλου αποτελεί ένα από τα µεγαλύτερα αστικά κέντρα του ελλαδικού χώρου καθώς καταλαµβάνει τη 7η θέση σε κατάταξη πόλη191. Το πολεοδοµικό της συγκρότηµα έχει αναπτυχθεί στο µυχό του Παγασητικού κόλπου και εξαπλώνεται ως τις παρυφές του Πηλίου. Η έκταση της αστικής περιοχής του Βόλου υπολογίζεται στα 90,992 τ.χλµ. µε τις σηµαντικότερες λειτουργίες της να συγκεντρώνονται γύρω από το ιστορικό κέντρο της πόλης και µε ένα δεύτερο µικρότερο κέντρο να αναπτύσσεται στη Ν. Ιωνία. Εντός της περιοχής αυτής συναντούµε κτίρια της δηµόσιας διοίκησης, δοµές υγείας & πρόνοιας, πανεπιστηµιακά τµήµατα, πολιτιστικούς χώρους, σταθµούς µέσων µεταφοράς, χώρους ελεύθερου χρόνου192, καταστήµατα εστίασης / µπαρ, εµπορικά καταστήµατα, κέντρα διασκέδασης. Το οικιστικό τέλος, µοντέλο ανάπτυξης της πόλης δεν παρουσιάζει ιδιαίτερα φαινόµενα «ασφυξίας» εφόσον διατηρεί δύο βασικά µέτωπα, του κέντρου και των περικεντρικών συνοικιών, ενώ η θαλάσσια ζώνη του Βόλου προσδίδει λειτουργικότητα στην οικιστική δοµή της πόλης. Ωστόσο, η αύξηση του πληθυσµού, η αλλαγή των πολεοδοµικών µορφών σε συνδυασµό µε τις περιβαλλοντικές τάσεις και η αναγκαιότητα χώρων για νέου τύπου δραστηριότητες193 επιτάσσουν νέα οικιστικά πρότυπα.
5.1.2 ∆ήµος Αλµυρού
Ο ∆ήµος Αλµυρού194 ανήκει στην Π.Ε. Μαγνησίας και αποτελεί την κύρια δηµοτική ενότητα και πρωτεύουσα του ∆ήµου µε επιµέρους δηµοτικές ενότητες, αυτή της Σούρπης, του Πτελεού και της Ανάβρας. Πρόκειται για µια σύγχρονη πόλη, σε απόσταση 32,5 χλµ. Ν∆ του Βόλου και παραπλεύρως της εθνικής οδού Αθηνών – Θεσσαλονίκης, γεγονός που την καθιστά άµεσα προσβάσιµη. Ο πληθυσµός της ανέρχεται στους 13.000 κατοίκους195 και παρουσιάζει έντονη εµπορική και διοικητική δραστηριότητα. Έχει χτιστεί στο κέντρο µιας γόνιµης πεδιάδας και µε τα χρόνια έχει µετατραπεί σε αγροτουριστικό κέντρο.196
190 Πήλιο 191 Σύµφωνα µε την επίσηµη απογραφή πληθυσµού του 2011 της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛΣΤΑΤ) ο µόνιµος πληθυσµός του Βόλου έχει ως εξής: 70.185 άρρενες & 74.264 θήλεις. https://bit.ly/39wrRkB (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 20/02/2020). 192 λ.χ. παραλία του Βόλου. 193 Πολιτιστικού και τουριστικού ενδιαφέροντος. 194 h ps://bit.ly/2ZYEySj (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 01/03/2020). 195 https://bit.ly/2YN1inX (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 18/02/2020) 196 Εδώ βρίσκεται ο αρχαιότερος γεωργικός συνεταιρισµός της Ελλάδας (ΕΑΣ Αλµυρού)
∆ιπλωµατική Εργασία 58 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
5.1.3 ∆ήµος Ρήγα Φεραίου
Ο ∆ήµος Ρήγα Φεραίου197 έχει έδρα του το Βελεστίνο και βρίσκεται Β∆ της Π.Ε. Μαγνησίας. Η έκτασή του φτάνει τα 550,636τ.χλµ. και καλύπτει το 20,89% της συνολικής έκτασης της Π.Ε. Μαγνησίας. Συνορεύει ανατολικά µε το δήµο Ζαγοράς –Μουρεσίου , νότια µε τον Αλµυρό και το Βόλο, δυτικά µε τα Φάρσαλα και το Κιλελέρ και βόρεια µε την Αγιά και διαιρείται σε δώδεκα δηµοτικές ενότητες.198 Το Βελεστίνο απέχει από την πόλη του Βόλου µόλις 18χλµ., διαθέτει σιδηροδροµικό σταθµό που εξυπηρετεί τη γραµµή Λάρισα – Βόλος, ενώ βρίσκεται και πλησίον της εθνικής οδού.199 Ο πληθυσµός του ανέρχεται στους 10.922 κατοίκους και παρουσιάζει έντονη πολιτισµική δράση καθώς συνδυάζει διαφορετικά πολιτιστικά στοιχεία. Ταυτόχρονα καθίστανται αξιόλογο αγροτικό και κτηνοτροφικό κέντρο.
5.1.4 ∆ήµος Νοτίου Πηλίου
Εντάσσεται στην Π.Ε. Μαγνησίας και έχει έδρα του την Αργαλαστή. Ο ∆ήµος Νοτίου Πηλίου200 προέκυψε από τη συνένωση των ∆ήµων Αφετών, Σηπιάδος, Αργαλαστής, Μηλέων και της κοινότητας Τρικερίου , που σήµερα συνιστούν τις δηµοτικές του ενότητες. Έχει έκταση 369,36 τ .χλµ. και βάσει της απογραφής του 2011 ο πληθυσµός του φτάνει τους 10.216 κατοίκους. Αναπτύσσει πολιτιστικές – περιβαλλοντικές και κοινωνικές δράσεις, ενώ σ’ αυτόν ανήκουν µερικά από τα πιο γνωστά και ευρέως τουριστικά – πολιτιστικά χωριά.201
https://bit.ly/35KQTuq (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 18/02/2020). 197 h ps://bit.ly/3eYr6lL (Ημερομηνία τελευταίας Πρόσβασης: 02/03/2020) 198 Αυτές είναι: Άγιος Γεώργιος – Αερινό - Βελεστίνο – Βένετο – Κανάλια – Κεραµίδι – Κερασιά – Περιβολάκι – Περίβλεπτο – Ριζόµυλος – Στεφανοβίκειο – Χλόη https://bit.ly/3jGtNM6 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 02/03/2020). 199 Αθηνών – Λάρισας – Θεσσαλονίκης. 200 h ps://bit.ly/301INN2 (Ημερομηνία Τελευταίας Πρόσβασης: 02/03/2020). 201 Όπως το καταπράσινο χωριό του Λαύκου µε τις εικαστικές ανησυχίες του, το ψαροχώρι της Κάτω Γαντζέας, το ναυτικό χωριό Μηλίνα, οι Μηλιές ως κέντρο διανόησης πνεύµατος µε την ιστορική του βιβλιοθήκη https://bit.ly/3jFtL7p (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 02/03/2020).
∆ιπλωµατική Εργασία 59 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
5.1.5 ∆ήµος Ζαγοράς – Μουρεσίου
Ο εν λόγω δήµος202 προέκυψε από τη συγχώνευση των ∆ήµων Ζαγοράς & Μουρεσίου βάσει του Καλλικράτη203. Έδρα του είναι η Ζαγορά, καλύπτει έκταση 150,54 τ. χλµ. και ο πληθυσµός του ανέρχεται στους 5.809 κατοίκους204. Εκτός από την δηµοτική ενότητα Ζαγοράς περιλαµβάνει και οκτώ τοπικές κοινότητες.205 Πρόκειται για έναν δήµο µε έντονη τουριστική κίνηση καθώς προσφέρει εναλλακτικές µορφές τουρισµού, όπως περιπατητικό και αθλητικό τουρισµό206, ενώ παράλληλα παρουσιάζει και αξιόλογα δείγµατα νεοκλασικής αρχιτεκτονικής207
5.2 Χαρτογράφηση Π.Ε. Β. Σποράδων – Χωροταξικό & ∆ιοικητικό Πλαίσιο208
Η Π.Ε. Σποράδων209 ανήκει στην Περιφέρεια Θεσσαλίας και απαρτίζεται από το νησιωτικό σύµπλεγµα των ∆ήµων Σκιάθου – Σκοπέλου & Αλοννήσου, που είναι γνωστά ως Βόρειες Σποράδες. Έδρα τους είναι η πόλη της Σκιάθου και γεωγραφικά βρίσκονται ανατολικά της Μαγνησίας και βόρεια της Εύβοιας. Πληθυσµιακά η Π.Ε. Β. Σποράδων ανέρχεται στους 13.798 κατοίκους.210
202 Μερικά από τα πιο γνωστά χωριά του είναι: Μόυρεσι – Χορευτό - Τσαγκαράδα – Κισσός – Μακρυρράχη – Νταµούχαρη – Πουρί – Άγιος ∆ηµήτριος κ.α. 203 h ps://bit.ly/3eYtc57 (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 02/03/2020). 204 Βάσει της επίσηµης απογραφής του 2011 της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής. 205 Αυτές είναι: Μακρυράχη – Κισσός – Πουρί – Άγιος ∆ηµήτριος – Ανήλιο – Μούρεσι – Τσαγκαράδα – Ξουρύχτι. 206 λ.χ. κατάβαση φαραγγιών, κανόε – καγιάκ – ποδηλασία βουνού – ιππασία κ.α. http://www.tsagarada.gr (Ηµεροµηνάι τελευταίας πρόσβασης: 02/03/2020). 207 λ.χ. το Καρτάλειο ∆ηµοτικό Σχολείο ή Παρθεναγωγείο Τσαγκαράδας, η Αχιλλοπούλειος Εµπορική Σχολή Τσαγκαράδας, το Ελληνοµουσείο Ζαγοράς. http://www.tsagarada.gr (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 02/03/2020). 208 Η ενότητα 5.2. με τις επιμέρους υποενότητες της βασίστηκαν στη μελέτη που είναι διαθέσιμη στο h ps://bit.ly/2WXtjYx (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 02/03/2020). 209 Οι Σποράδες συµπεριλαµβάνουν και τη Σκύρο, η οποία ωστόσο διοικητικά ανήκει στο Νοµό Εύβοιας. 210 Σύµφωνα µε την επίσηµη απογραφή του 2011 της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής.
∆ιπλωµατική Εργασία 60 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
5.2.1 ∆ήµος Σκιάθου211
Η Σκιάθος βρίσκεται 41 ναυτικά µίλια µακριά από το Βόλο και 2,4 µίλια από τις παραλίες του Ν. Πηλίου. Η πόλη της Σκιάθου είναι χτισµένη στη θέση της αρχαίας πόλης212, η εκτασή της καλύπτει 48 τ .χλµ. και ο πληθυσµός της αγγίζει τους 6.088 κατοίκους.213 Η θέση του φυσικού λιµανιού της βοήθησε τη λειτουργικότητα του νησιού, ενώ ο οικιστικός ιστός της αποτελείται κυρίως από διώροφες κατοικίες, αµφιθεατρικά δοµηµένες. Το Μπούρτζι χωρίζει το λιµάνι του νησιού στα δύο κι ενώ στο παρελθόν λειτουργούσε ως φρούριο , σήµερα είναι κατεξοχήν χώρος αναψυχής διατηρώντας ωστόσο ορισµένα κατάλοιπα από τα τείχη του φρουρίου. Χαρακτηρίζεται ως «ο παράδεισος του Αιγαίου» αφού προσφέρει στους επισκέπτες της ποικιλία δραστηριοτήτων,214 απαράµιλλη φυσική οµορφιά215, αλλά και πλούσια πολιτιστική και εκπαιδευτική δράση έχοντας αναδείξει στο παρελθόν επιφανείς προσωπικότητες λογίων.216
5.2.2 ∆ήµος Σκοπέλου
Ο ∆ήµος Σκοπέλου217 διοικητικά ανήκει στην Π.Ε. Σποράδων της Περιφέρειας Θεσσαλίας και γεωγραφικά στο Νοµό Μαγνησίας µε συνολικό πληθυσµό τους 4.960 κατοίκους.218 Περιλαµβάνει τις δηµοτικές ενότητες Σκοπέλου και Γλώσσας και την τοπική κοινότητα Κλήµατος. Η έκτασή του ανέρχεται στα 96 τ .χλµ. και εκτείνεται µεταξύ Σκιάθου και Αλοννήσου. Η χώρα, αµφιθεατρικά χτισµένη µε ιδιαίτερη αρχιτεκτονική, είναι η πρωτεύουσα του νησιού και στην κορυφή της βρίσκεται η Ακρόπολη της αρχαίας Πεπαρήθου. Έχει ανακηρυχθεί ως το «πιο πράσινο νησί του Αιγαίου»219 αφού το 80% της συνολικής του έκτασης καλύπτεται από πευκοδάση και ελαιώνες. Επίσης, µε προεδρικό διάταγµα του 211 h ps://bit.ly/3g3zfq6 & h ps://bit.ly/2EmO1dN (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 03/03/2020). 212 Περί το 1829-1830. 213 Βάσει της επίσηµης απογραφής πληθυσµού του 2011. 214 λ.χ.. ιππασία – καταδύσεις – θαλάσσια σπορ, mountainbiking κ.α. 215 Με τις γνωστές παραλίες της, Λαλάρια, Κουκουναριές Ελιά κ.α. 216 Όπως, Αλέξανδρος Παπαδιαµάντης, Αλέξανδρος Μωραϊτης, Επιφάνειος ∆ηµητριάδης, Γεώργιος Ρήγας, ∆ιονύσιος Επιφανείου, Ζήσης Οικονόµου. 217 h ps://bit.ly/2CQq7H1 (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 03/03/2020). 218 Τελευταία επίσηµη απογραφή του 2011. 219 Ανακηρύχθηκε επίσηµα από το ∆ιεθνή Οργανισµό Βιοπολιτικής
∆ιπλωµατική Εργασία 61 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
1978220 η Σκόπελος χαρακτηρίστηκε παραδοσιακός οικισµός λόγω των ιδιαίτερων αρχιτεκτονικών τάσεων της, ενώ διάχυτοι είναι στο νησί, οι θρύλοι και οι µύθοι, µεταφέροντας τους έτσι και στα τοπωνύµια του νησιού221. Τέλος, ξεχωρίζει για τα εκκλησιαστικά της µνηµεία, τον πολιτιστικό της πλούτο και τα παραδοσιακά εργαστήρια των ντόπιων καλλιτεχνών.222
5.2.3 ∆ήµος Αλοννήσου
Η Αλόννησος223 βάσει της διοικητικής διαίρεσης του «Καλλικράτη» είναι το τρίτο νησί της Π.Ε. Β. Σποράδων. Εντάσσεται στο γεωγραφικό διαµέρισµα της Θεσσαλίας καταλαµβάνοντας συνολική έκταση 64,5 τ .χλµ. και µε πληθυσµό, 2.750 κατοίκους.224 Βρίσκεται ανατολικά του Πηλίου και πρωτεύουσά του είναι το Πατητήρι. Η γεωµορφολογία του νησιού θεωρείται ιδιαίτερη και το οικοσύστηµα του µοναδικό.225 Παράλληλα, πρόκειται για ένα τόπο που ζωντανεύουν µύθοι, αρχαία ναυάγια και αρχαίες βυθισµένες πόλεις καλώντας τον επισκέπτη προς εξερεύνηση.
5.3 Αξιολόγηση των Υφιστάµενων Πόρων των Π.Ε. Μαγνησίας & Β. Σποράδων
Αναµφίβολα, ο τουρισµός αποτελεί σύµπλεγµα αλληλοεξαρτώµενων δραστηριοτήτων και οικονοµικών κλαδικών που συµβάλουν στην παραγωγή του συνολικού τουριστικού προϊόντος και έχει σαφή χωρική διάσταση. Στην εν λόγω ενότητα θα καταγραφούν οι πόροι (φυσικοί – τουριστικοί – πολιτιστικοί)226 εκείνοι, που αποτελούν ήδη πόλο έλξης ή δύναται να αποτελέσουν στο µέλλον και που επιτρέπουν την ανάπτυξη εναλλακτικών µορφών
220 19/10/1978-594 Προεδρικό ∆ιάταγµα, 13-11/78. 221 Όπως λ. χ. ο Πεπάρηθος που έδωσε το όνοµα στο νησί, ο Στάφυλος που κατοίκησε πρώτος το νησί στα χρόνια της Μινωίκής Θαλασσοκρατίας. 222 Εργαστήρια πηλού – µετάλλου – ξύλου – γυαλιού. 223 h ps://bit.ly/3jGB8v8 (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 03/03/2020). 224 Επίσηµη απογραφή πληθυσµού του 2011. 225 Εκεί βρίσκεται το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο µε τη µεσογειακή φώκια Monachus – monachus. 226 Να επισημανθεί ότι η καταγραφή των υφιστάμενων πόρων της ενότητας 5.3. και των επιμέρους υποενοτήτων της στηρίχτηκε κατά βάση στις τρεις μελέτες που ακολουθούν με τα αντίστοιχα link: h ps://bit.ly/39uKBRz με πρόσβαση στο αρχείο με θέμα: “Μελέτη Τουριστικής Ανάπτυξης Περιφέρειας Θεσσαλίας” & h ps://bit.ly/330hDI7 , h ps://bit.ly/2BCjvM4 καθώς και στην “Ανάλυση Στοιχείων και Αποτύπωση Τουριστικού Προϊόντος” , διαθέσιμο στο h ps://bit.ly/2OXOB3I (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 10/03/2020).
∆ιπλωµατική Εργασία 62 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
τουρισµού – εφόσον η κάθε µορφή προϋποθέτει συγκεκριµένους πόρους και ειδικές µορφές -, αλλά και που συνεισφέρουν στην άνθηση της τοπικής οικονοµίας µε πολλαπλασιαστικές επιδόσεις στον τοµέα της απασχόλησης227, της προσέλκυσης νέων τουριστικών επενδύσεων και της κερδοφορίας των υφιστάµενων επιχειρήσεων.
5.3.1 Φυσικοί Πόροι
Οι φυσικοί πόροι ανέκαθεν σηµατοδοτούσαν τις περιοχές που αναπτύχθηκαν τουριστικά. Καθώς λοιπόν σήµερα, προωθείται ένα εναλλακτικό µοντέλο τουρισµού, ο λεγόµενος «θεµατικός τουρισµός228» που προϋποθέτει άµεση επαφή µε το φυσικό περιβάλλον, οι κυριότερες µορφές φυσικών πόρων είναι οι ακόλουθες: κλίµα – βουνά – χλωρίδα/πανίδα – ποταµοί – λίµνες – βιότοποι/ υγρότοποι – σπήλαια – ιαµατικές πηγές – περιοχές προστασίας µε οικολογική αξία. ∆εδοµένης αυτής της πρόκλησης, κρίνεται απαραίτητη η χωρική απεικόνιση και αξιολόγηση τους, που συνθέτουν το φυσικό περιβάλλον των εξεταζόµενων Π.Ε.229 και αδιαµφισβήτητα δύναται να αποτελέσουν µέρος των πολιτιστικών διαδροµών µας και της εν γένει τουριστικής ανάπτυξης των συγκεκριµένων περιοχών. Ως προς το κλίµα, διακρίνουµε δύο κλιµατικές περιοχές: του ηπειρωτικού τµήµατος και του νησιωτικού. Στην µεν πρώτη το κλίµα χαρακτηρίζεται ως ηµίξηρο µεσογειακό µε εναλλαγή υγρής230 και ξηρής περιόδου. Ο χειµώνας είναι ηπιότερος στη πόλη του Βόλου από ότι στην ορεινή λεκάνη του Νοµού, που καταγράφονται χαµηλές θερµοκρασίες και χιονοπτώσεις, ενώ το καλοκαίρι οι θερµοκρασίες παραµένουν υψηλές231. Οι ορεινοί όγκοι του Ν. Μαγνησίας είναι το Πήλιο στα βορειοανατολικά του νοµού µε υψόµετρο 1610µ. και η Όθρυς στα νότια µε 1726µ. υψόµετρο. Το Πήλιο, ως γνωστό, αποτελεί αναγνωρισµένο τουριστικό προορισµό χειµώνα – καλοκαίρι διότι συνδυάζει δύο βασικούς τουριστικούς φυσικούς πόρους, βουνό και θάλασσα. Ταυτόχρονα όµως,
227 Ο τουρισµός αντιπροσωπεύει περίπου το 16% της ελληνικής οικονοµίας υπολογίζοντας την άµεση (8%) και έµµεση (8%) συνεισφορά του στην Ακαθάριστη Προστιθέµενη Αξία σε ετήσια βάση https://bit.ly/2CH9RZb (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 05/03/2020). 228 Όπως ο πολιτιστικός τουρισµός, ο οινοτουρισµός, ο γαστρονοµικός τουρισµός, ο εκπαιδευτικός τουρισµός, ο ιαµατικός τουρισµός ο αγροτουρισµός, ο θαλάσσιος τουρισµός, ο θρησκευτικός τουρισµός, ο τουρισµός υγείας & ευεξίας κ.α. 229 Μαγνησίας & Β.Σποράδων. 230 Σηµειώνεται από τα µέσα φθινοπώρου έως τα µέσα της άνοιξης. 231 Υπολογίζεται ότι το ετήσιο θερµοκρασιακό εύρος φτάνει τους 23,5 βαθµούς Κελσίου χαρακτηρίζοντας την περιοχή ως ηπειρωτική. Η µέση θερµοκρασία ανέρχεται στους 24,5 βαθµούς µε ελάχιστη τους 3 βαθµούς κελσίου και µέγιστη τους 40 βαθµούς Κελσίου. Η µέση σχετική υγρασία υπολογίζεται στο 74,6%.
∆ιπλωµατική Εργασία 63 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
χαρακτηρίζεται και για την ιδιαίτερη φυσιογνωµία του λόγω της πολιτισµικής και αρχιτεκτονικής του κληρονοµιάς. Η Όθρυς από την άλλη γειτνιάζει µε το Ν. Φθιώτιδας και οι βόρειες πλαγιές της είναι οµαλές, µε ελάχιστες ωστόσο απότοµες χαράδρες. Βρίσκεται πλησίον της εθνικής οδού Αθηνών – Θεσσαλονίκης καθώς και στο αεροδρόµιο της Ν. Αγχιάλου, γεγονός που διευκολύνει την εύκολη πρόσβαση σ’ αυτό. Εντούτοις όµως, δεν έχει ακόµη αναπτυχθεί τουριστικά. Το µεσογειακό κλίµα της περιοχής ευνοεί τη βλάστηση (χλωρίδα – πανίδα). Ο ορεινός όγκος χαρακτηρίζεται από πυκνά δάση οξιάς και καστανιάς. Το Πήλιο διατρέχεται από ρέµατα µε παρόχθια δάση από πλατάνια και σκλήθρα. Η χλωρίδα του είναι πλούσια, ιδιαίτερα σε φαρµακευτικά βότανα περιλαµβάνοντας και σπάνια είδη. Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης και η πανίδα καθώς στην περιοχή του Πηλίου απαντώνται σπάνια και προστατευόµενα είδη αµφιβίων και ερπετών. Στις δε Β. Σποράδες η βλάστηση είναι αναπτυγµένη µε αρκετές διαφοροποιήσεις από νησί σε νησί. Η Σκιάθος λόγου χάρη χαρακτηρίζεται για το δάσος των «Κουκουναριών»232 και η Σκόπελος για τα εκτεταµένα δάση της233 και τα ποικίλα καταγεγραµµένα φυτά της.234 Παράλληλα οι Β. Σποράδες αποτελούν χαρακτηριστικό βιότοπο,235 καθώς εµφανίζουν πλούσια ιχθυοπανίδα236 και ορνιθοπανίδα,237 ενώ η θαλάσσια περιοχή της Αλοννήσου έχει χαρακτηριστεί ως Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο.238 Εκεί υπάρχει ένας συνδυασµός χερσαίων και θαλάσσιων µεσογειακών βιότοπων µε πολλά είδη φυτών και ζώων. Τέλος, στη Στενή Βάλα Αλοννήσου λειτουργεί και το Κέντρο Περίθαλψης Μεσογειακής Φώκιας239. Το υδρολογικό πλέγµα του Νοµού είναι ανύπαρκτο, παρά µόνο µερικοί χείµαρροι στο νησιωτικό του τµήµα, ενώ λίµνες φυσικές, απαντώνται µόνο στο νησί της Σκιάθου240 και
232Αποτελείται από χαλέπιο πεύκη και κουκουναριές. 233 Υπερβαίνουν το 49% του δασικού ποσοστού. 234 Φτάνουν τα 549 είδη 235 Από υδροβιολογική άποψη. 236 122 καταγεγραµµένα είδη όπως το λαβράκι, τονάκι, µελανούρι, φαγκρί, στήρα, χάνος, κόκκινο φαγκρί, σκυλοψαράκι κ.α. 237 Από τα ενδηµικά, τα πιο αντιπροσωπευτικά είδη είναι το κοράκι, η γεράκια, ο κότσυφας και από τα µεταναστευτικά, ο νυχτοκόρακας, ο µαυροπετρίτης, η στιχτοπουλάδα. Επίσης, εδώ βρίσκουµε τις πάπιες Nisside , τις χήνες Ansetidae και τις τσικνιάδες Ardeidae. 238 Βάσει Προεδρικού ∆ιατάγµατος το 1992 (ΦΕΚ 519/∆/1992) σύµφωνα µε τη ∆ιεθνή Σύµβαση Ramsar. 239 Monachus – Monachus. 240 Βρωµόλιµνη, Στροφυλιά και λίµνη Αγίου Γεωργίου, οι οποίες δεν είναι αξιοποιηµένες.
∆ιπλωµατική Εργασία 64 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
πρόσφατα ξεκίνησαν προσπάθειες επανάχρησης της λίµνης Κάρλα.241 Αναφορικά δε, µε τα σπήλαια242, καταγράφονται πέντε αξιοποιηµένα στην ευρύτερη περιοχή του Πηλίου.243 Επιπροσθέτως, οι Π.Ε. Μαγνησίας και Β. Σποράδων θεωρούνται περιοχές µε ξεχωριστή οικολογική και αισθητική αξία244. Ξεχωρίζει το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου µε εθνική σηµασία και εµβέλεια, τα πευκοδάση της νήσου Σκιάθου, ο όρµος Κουκουναριές Σκιάθου, το νησί «Πιπέρι» Β. Σποράδων, το ∆ρυόδασος Κουρί,245 το όρος Πήλιο, τα παράλια του οικισµού Χόρτου, η Βυζίτσα. Τέλος, τόσο τα παράλια του Νοµού Μαγνησίας, όσο και της νησιωτικής χώρας διαθέτουν ακτές µε ιδιαίτερο φυσικό κάλλος και γραφικότητα. Πολλές από αυτές είναι τουριστικά αξιοποιήσιµες κι άλλες δύναται να αξιοποιηθούν και να καταστούν εύκολα προσπελάσιµες. Άλλες είναι αµµώδεις κι άλλες µε βότσαλο και βραχώδεις προεξοχές. Κάποιες είναι απότοµες µε βαθιά νερά και κάποιες προσιτές για όλες τις ηλικίες τουριστών, καθιστώντας αυτές σε πόλο έλξης για ντόπιους και µη.
5.3.2 Τουριστικοί Πόροι
Τόσο οι υποδοµές πρόσβασης, όσο και οι τουριστικές εγκαταστάσεις246 αποτελούν τους κατεξοχήν τουριστικούς πόρους του περιγραφικού πεδίου της έρευνάς µας, που σίγουρα συντελούν στη χάραξη της στρατηγικής για την ανάπτυξη του τουρισµού εν γένει και ειδικότερα του πολιτιστικού τουρισµού.
241 https://bit.ly/2Whrt4D (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 22/02/2020) 242 Στην Περιφέρεια Θεσσαλίας υπάρχουν πολλά σπήλαια, τα οποία ναι µεν έχουν ανακαλυφθεί, αλλά παραµένουν µη αξιοποιήσιµα λόγω του υψηλού κόστους. Βάσει της βιβλιογραφίας υπάρχουν δεκαεννέα (19) σηµαντικά σπήλαια σε όλη την Περιφέρεια Θεσσαλίας, από τα οποία τα εννέα (9) είναι µη αξιοποιήσιµα 243 Το σπήλαιο Σαρακηνού (Μακρινίτσα), το Παλαιόκαστρο, το σπήλαιο των Άνω Λεχωνίων, το Χερώνιον Άντρον, και το σπήλαιο στο Μαλάκι. 244 ∆ιακρίνονται σε: α) θεσµοθετηµένες που προστατεύονται από την ελληνική νοµοθεσία καθώς παρουσιάζουν οικολογικό – ιστορικό και αισθητικό ενδιαφέρον, β) καταγεγραµµένες αλλά µη θεσµοθετηµένες περιοχές προστασίας · πρόκειται για περιοχές καταγεγραµµένες από διάφορες έρευνες µέσω προγραµµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το πρώτο πρόγραµµα είναι το NATURA 2000 που ολοκληρώθηκε το 1995και το δεύτερο πρόγραµµα είναι το CORINE BIOTOPES PROJECT που στην Ελλάδα ολοκληρώθηκε το 1991.Στη Θεσσαλία εντάσσονται 26 περιοχές στο πρόγραµµα NATURA 2000 και 24 βιότοποι στα πλαίσια του CORINE. Στις µεν πρώτες ανήκει το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου, ενώ στις δεύτερες το όρος Πήλιο (ποικιλία βοτάνων, ενδηµικά ασπόνδυλα), ∆ρυόδασος Κουρί (αισθητικό δρυόδασος), το ∆άσος Κουκουναριών Σκιάθου (σπάνιο δάσος υψηλής αισθητικής αξίας), τα νησιά Κυρά Παναγιά, Πιπέρι, Ψαθούρα και οι γύρω νησίδες (Ζώνη Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας), το βόρειο τµήµα του νησιού της Σκοπέλου (περιοχές NATURA 2000), καθώς τα βουνά Γκούρας Μαγνησίας – νήσοι Κυρά Παναγιά, Γιούρα, Πιπέρι, Νήσος Σκαντζούρα - όρµος Σούρπης – νησί Σκιάθου - Κουρί Αλµυρού - κορυφές όρους Πηλίου (περιοχές CORINE). 245 Στον Αλµυρό Μαγνησίας. 246 Ξενοδοχεία – ενοικιαζόµενα δωµάτια – κάµπινγκ – χιονοδροµικά κέντρα.
∆ιπλωµατική Εργασία 65 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
5.3.2.1 Πρόσβαση247
Οδικοί Άξονες248: Η καίρια γεωγραφική θέση της Μαγνησίας την καθιστά εύκολα προσβάσιµη εφόσον βρίσκεται πλησίον της εθνικής οδού και ο βασικός άξονας Αθήνα – Θεσσαλονίκη – Έυζωνοι249 διατρέχει τη συγκεκριµένη Π.Ε. Το οδικό της δίκτυο διακρίνεται σε αστικό250 και υπεραστικό εξασφαλίζοντας τη σύνδεση του Νοµού µε την ευρύτερη περιοχή σε εθνική και περιφερειακή βάση,251 αλλά και τη σύνδεση µεταξύ των οικισµών του δήµου και των όµορων ∆ήµων. Να σηµειωθεί δε, ότι κατά τους καλοκαιρινούς µήνες τα δροµολόγια µε τις τουριστικές περιοχές του Νοµού είναι αυξηµένα συγκριτικά µε το χειµώνα, ενώ πρόσφατα ολοκληρώθηκε και η δηµοπράτηση του έργου της οδικής σύνδεσης των παραλιακών αξόνων Ν. Μαγνησίας µε το Ν. Λάρισας.252 Το οδικό δίκτυο στα χωριά του Πηλίου σε γενικές γραµµές θεωρείται καλό, αλλά σε αρκετά σηµεία γίνεται επικίνδυνο λόγω της στενότητας του. Η µεγαλύτερη χιλιοµετρικά απόσταση από το Βόλο προς Πήλιο είναι το Τρίκερι253 και η πιο κοντινή, η Πορταριά.254 Τέλος, µε τα νησιά των Β. Σποράδων οι κύριοι άξονες τους καλύπτονται οδικώς µε τοπικά δροµολόγια λεωφορείων.255
247 https://bit.ly/3g22N7J (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 01/03/2020). 248 Το οδικό δίκτυο της Π.Ε. Μαγνησίας κατηγοριοποιείται µε γνώµονα τον τοµέα ευθύνης σε: διευρωπαϊκό οδικό δίκτυο µε αρµόδιο όργανο το ΥΠΕΧΩ∆Ε, σε λοιπό εθνικό δίκτυο και επαρχιακό οδικό δίκτυο µε αρµόδιο όργανο την Περιφέρεια Θεσσαλίας και σε δηµοτικό οδικό δίκτυο µε αρµόδιο όργανο το ∆ήµο Βόλου. 249 Α.Θ.Ε. : Αυτοκινητόδροµοι της Ελλάδας, Υπουργική Απόφαση του 2015 (ΦΕΚ 253/ΑΑΠ/2015) 250 Συγκεκριµένα, στις αστικές συγκοινωνίες Βόλου λειτουργούν 13 λεωφορειακές γραµµές που καλύπτουν το πολεοδοµικό συγκρότηµα του Βόλου και των γειτονικών περιοχών. https://bit.ly/2WJPG2J (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 22/02/2020). 251 Το ΚΤΕΛ Ν. Μαγνησίας πραγµατοποιεί δροµολόγια εκτός Νοµού µε τις εξής πόλεις: Αθήνα – Θεσσαλονίκη – Λαµία – Λάρισα – Τρίκαλα – Πάτρα – Αγρίνιο – Ιωάννινα – Κοζάνη. Παράλληλα, εκτελεί και δροµολόγια προς Αλβανία & Βουλγαρία. Τα δροµολόγια εντός του Νοµού είναι µε τις εξής περιοχές: Άνω Γαντζέα – Άγ. Ιωάννης Κισσού – Άγιος Λαυρέντιος – Αγία Τριάδα – Άγιος Βλάσιος – Αλµυρός – Αµαλιάπολη – Αργαλαστή – Άφησσος – Αχίλλειο – Βελεστίνο - Γλύφα - ∆ράκεια – ∆ρυµών – Ελευθεροχώρι -Ζαγορά – Καλά Νερά – Κανάλια – Κατηγιώργης – Κεραµίδι – Κοκκίνα – Μ. Μοναστήρι – Μ. Περιβολάκι - Μακρινίτσα – Μακρυρράχη – Μηλιές – Μηλίνα – Νεοχώρι – Περίβλεπτο – Πινακάτες – Βυζίτσα – Πλάκες – Πλατανιάς – Πορταριά – Πτελεός – Σέσκλο – Συκή – Τρίκερι – Τσαγκαράδα – Χάνια – Χλόη. https://www.ktelvolou.gr/el/routes/map/&map=magnesia & https://www.ktelvolou.gr/el/routes/map/&map=greece (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 22/02/2020). 252 https://bit.ly/3clSTvY (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 22/02/2020). 253 85 χλµ. από το Βόλο (Νότιο Πήλιο). 254 12 χλµ από το Βόλο (∆υτικό Πήλιο). 255 Η Σκιάθος και η Σκόπελος διαθέτουν τρεις (3) αστικές γραµµές, ενώ στην Αλόννησο το δηµοτικό λεωφορείο εκτελεί δροµολόγια από το λιµάνι Πατητήρι προς το Χωριό και προς τη Στενή Βάλα https://bit.ly/2WIpeWS & https://bit.ly/2Whj4hx & https://bit.ly/3doGtDs (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 22/02/2020).
∆ιπλωµατική Εργασία 66 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Σιδηροδροµικοί Άξονες: Ο κεντρικός σιδηροδροµικός σταθµός του Βόλου βρίσκεται στο δυτικό τµήµα της πόλης και σε µικρή απόσταση από το λιµάνι και το σταθµό υπεραστικών λεωφορείων. Το υφιστάµενο σιδηροδροµικό δίκτυο καλύπτει τρεις βασικούς άξονες: α) Βόλος – Βελεστίνο – Λάρισα που λειτουργεί µε τακτικά δροµολόγια256 προαστιακού χαρακτήρα και συνδέει το Βόλο µε υπεραστικές αµαξοστοιχίες του ΟΣΕ από τον κεντρικό σιδηροδροµικό σταθµό της Λάρισας, β) Βόλος – Βελεστίνο - Παλαιοφάρσαλα257 και γ) Βόλος – Άνω Λεχώνια – Μηλιές258, που λειτουργεί ως περιηγητική διαδροµή· πρόκειται για το τραινάκι του Πηλίου «Μουτζούρης» που εκτελεί δροµολόγια259 συγκεκριµένα σαββατοκύριακα του χρόνου, ενώ τους καλοκαιρινούς µήνες η συχνότητα των δροµολογίων είναι πιο συχνή.260 Λιµάνια & Θαλάσσιες Μεταφορές: Η πλεονεκτική θέση του λιµανιού του Βόλου και ως προς το θαλάσσιο χώρο του Αιγαίου και ως προς το χερσαίο ηπειρωτικό χώρο, το καθιστά ένα από τα κυριότερα λιµάνια της χώρας. ∆ιαθέτει εµπορικό, τουριστικό και επιβατικό λιµένα και συνδέεται σε καθηµερινή βάση, όλο το χρόνο, µε τα νησιά των Β. Σποράδων.261 Ακτοπλοϊκώς συνδέονται επίσης µεταξύ τους και τα τρία νησιά των Β. Σποράδων, ενώ σύνδεση υπάρχει και από τον Άγιο Κωνσταντίνο Φθιώτιδας262 διευκολύνοντας έτσι την πρόσβαση για τους ταξιδιώτες από Αθήνα και Νότια Ελλάδα. Παράλληλα, γίνονται προσπάθειες επαναλειτουργίας της ακτοπλοϊκής γραµµής Θεσσαλονίκης – Σποράδων µε τρία δροµολόγια την εβδοµάδα τη θερινή περίοδο,263 ενώ στο πρόσφατο παρελθόν264 τέθηκε η
256 Αν και συγκριτικά µε το παρελθόν η συχνότητα των δροµολογίων έχει µειωθεί και ορισµένα δροµολόγια εξυπηρετούνται µε τα λεωφορεία του ΟΣΕ. 257 Η γραµµή αυτή σήµερα είναι ανενεργή µετά την αναβάθµιση σε γραµµή κανονικού εύρους του τµήµατος από το Παλαιοφάρσαλο έως την Καλαµπάκα. 258 Το τµήµα από το σιδηροδροµικό σταθµό του Βόλου µέχρι τα Άνω Λεχώνια δεν λειτουργεί και αναµένεται η ολοκλήρωσή των απαλλοτριώσεων και των εργασιών διαπλάτυνσης µεταξύ Αγριάς – Άνω Λεχωνίων. 259 Παρέχεται επίσης η δυνατότητα και έκτακτων δροµολογίων κατόπιν συνεννόησης µε την ΤΡΑΙΝΟΣΕ στο Βόλο. 260 Συγκεκριµένα τους µήνες Μάϊο – Ιούνιο – Ιούλιο - Σεπτέµβριο – Οκτώβριο τα δροµολόγια διεξάγονται κάθε σαβ/κο και το µήνα Αύγουστο σε καθηµερινή βάση. https://bit.ly/3dmXiyK (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 22/02/2020). 261 Τους καλοκαιρινούς µήνες η συχνότητα των δροµολογίων τροποποιείται λόγω της αυξηµένης τουριστικής κίνησης. Να σηµειωθεί ότι η διάρκεια του ταξιδιού Βόλος – Σκιάθος είναι περίπου 1 ώρα και 15 λεπτά µε ταχύπλοο πλοίο ή 2½ µε το συµβατικό. Το ταξίδι Σκιάθος – Σκόπελος διαρκεί 1½ ώρα µε το συµβατικό και περίπου 30 λεπτά της ώρας µε το ταχύπλοο. Τέλος, η διαδροµή Βόλος – Αλόννησος διαρκεί 4½ ώρες µε το συµβατικό πλοίο και 3 ώρες µε το ταχύπλοο. 262 Τους µήνες Μάιο – Σεπτέµβριο https://bit.ly/2LgsaVI & https://bit.ly/2YMo6Es & https://bit.ly/35KDRx1 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 22/02/2020). 263 Κατά καιρούς, στο παρελθόν, η συγκεκριµένη σύνδεση λειτούργησε αλλά επειδή η επιβατική κίνηση ήταν χαµηλή δεν τη βοήθησε να επιβιώσει σε µόνιµη βάση https://bit.ly/2YMlg2d (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 22/02/2020). 264 Το 2018.
∆ιπλωµατική Εργασία 67 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
πρόταση για την ακτοπλοϊκή σύνδεση της Λήµνου µε τις Σποράδες και το Βόλο, χωρίς ωστόσο όµως να καρποφορήσει.265 Επίσης, η Σκιάθος και η Σκόπελος συνδέονται ακτοπλοϊκώς µε το Μαντούδι Ευβοίας266, η Σκόπελος και η Αλόννησος µε την Κύµη Ευβοίας µέσω Σκύρου267, ενώ η Σκιάθος προσεγγίζεται ακτοπλοϊκώς και από τον Πλατανιά Πηλίου.268 Η Σκόπελος διαθέτει δύο βασικά λιµάνια, της πόλης της Σκοπέλου και το λιµάνι Λουτρακίου, στη Γλώσσα κι ένα βοηθητικό, το λιµάνι του Αγνώντα.269 Η ακτοπλοϊκή σύνδεση τόσο µε το λιµάνι του Βόλου όσο και των Β. Σποράδων γίνεται µε ιπτάµενα δελφίνια270, ταχύπλοα και συµβατικά πλοία, ενώ αξιοσηµείωτη φαίνεται να είναι και η λίστα των αφίξεων των κρουαζιερόπλοιων271. Αεροδρόµια & Αεροπορικές Μεταφορές: Στη δηµοτική ενότητα της Νέας Αγχιάλου του ∆ήµου Βόλου βρίσκεται ο κρατικός αερολιµένας Ν. Αγχιάλου.272Πρόκειται για επιβατικό αερολιµένα που φιλοξενείται στις εγκαταστάσεις του στρατιωτικού αεροδροµίου.273 Έχει εποχιακό κυρίως χαρακτήρα παρουσιάζοντας έντονη κινητικότητα τους µήνες Μάιο – Οκτώβριο, ενώ εξυπηρετεί κυρίως πτήσεις εξωτερικού274 καθώς και πτήσεις charter από διάφορες πόλεις της Ευρώπης.275 Συνεπώς, καλύπτονται οι ανάγκες των τουριστών που επιθυµούν να επισκεφθούν το Βόλο, το Πήλιο, αλλά και την ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλίας και της Στερεάς Ελλάδας. Τέλος, στις Β. Σποράδες και συγκεκριµένα στο νησί της Σκιάθου λειτουργεί ο κρατικός αερολιµένας «Αλέξανδρος Παπαδιαµάντης»276 σε απόσταση 4χλµ από το κέντρο του νησιού. Εκτός από
265 https://bit.ly/2zjwYXv (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 22/02/2020). 266 2 - 3 φορές την εβδοµάδα το χειµώνα και 6 – 7 φορές το καλοκαίρι. 267 3 φορές την εβδοµάδα από Ιούνιο έως Σεπτέµβριο. 268 Μέσα σε µια ώρα. Ο Πλατανιάς είναι παραθεριστικό ψαροχώρι στο νοτιοανατολικό Πήλιο. 269 Χρησιµοποιείται σε περιπτώσεις κακοκαιρίας. 270 Fly cats & Speed cats. 271 Από το 2000 – 2019 https://bit.ly/2YLldUi & https://bit.ly/2LbkZ0Q (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 22/02/2020). 272 Σε απόσταση 20 χιλιοµέτρων από το Βόλο. Η λειτουργία του ξεκίνησε το 1993 . ∆εν χαρακτηρίζεται ως ∆ιεθνές αεροδρόµιο, αλλά ως σηµείο «εισόδου – εξόδου» και αποτελεί το µοναδικό αεροδρόµιο της κεντρικής ηπειρωτικής περιοχής. Η εκµετάλλευσή του ανήκει στην υπηρεσία της Πολιτικής Αεροπορίας (ΥΠΑ) https://bit.ly/2WElXrU (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 22/02/2020). 273 Όπου στεγάζεται η 111 Πτέρυγα Μάχης της Πολεµικής Αεροπορίας. 274 Να επισηµανθεί ότι σχετικά πρόσφατα άρχισαν να διαφαίνονται κάποιες προσπάθειες υλοποίησης πτήσεων µε το Ελευθέριος Βενιζέλος στοχεύοντας αφενός σε εναλλακτικές µορφές τουρισµού, όπως πολιτιστικό – θρησκευτικό και αφετέρου σε διεύρυνση της ηλικιακής κατηγορίας τουριστών https://bit.ly/2YIE2ro (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 22/02/2020). 275 Όπως Μόναχο – Άµστερντάµ µέσω Κεφαλλονιάς – Βιέννη – Στουτγγάρδη – Παρίσι – Μεγάλη Βρετανία – Ισραήλ. https://bit.ly/2LdJ9Yv (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 22/02/2020). 276 Λειτουργεί από το 1972 και τα αεροσκάφη που δέχεται είναι µεσαίου τύπου.
∆ιπλωµατική Εργασία 68 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
τις τακτικές πτήσεις εσωτερικού,277 εξυπηρετεί και διεθνείς πτήσεις charter συγκεκριµένους µήνες του χρόνου.
5.3.2.2 Τουριστικές Υποδοµές & ∆είκτες Τουριστικής Κίνησης
Αναντίρρητα, για την Μαγνησία και τις Σποράδες ο τουρισµός κρατά τα ηνία εφόσον ο τριτογενής τοµέας διατηρεί τη δυναµική του συγκριτικά µε τον πρωτογενή και δευτερογενή τοµέα. Σύµφωνα µε τα επίσηµα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ278 η οικονοµική δραστηριότητα µε βάση την ακαθάριστη προστιθέµενη αξία για το Ν. Μαγνησίας το 2012 ανέρχονταν για τον πρωτογενή τοµέα στο 5,3%, για το δευτερογενή στο 17,9% και για τον τριτογενή τοµέα στο 76,8%.279 Η Περιφέρεια Θεσσαλίας και ειδικότερα η Μαγνησία µε τις Σποράδες αναδεικνύονται σταδιακά σε προορισµούς µε έντονη αναγνωρισιµότητα και ακολούθως θα επιχειρήσουµε να αναδείξουµε το τουριστικό τους κεφάλαιο µε µετρήσιµα αποτελέσµατα280. Τα βασικά τουριστικά µεγέθη βάσει επίσηµων στοιχείων του ΙΝΣΕΤΕ281 ως προς τον εισερχόµενο τουρισµό για την Περιφέρεια Θεσσαλίας για τα έτη 2017 – 2019 καταγράφονται στους πίνακες 1-3.
Βασικά Μεγέθη Εισερχόµενου Τουρισµού της Περιφέρειας Θεσσαλίας 2019 Περιφέρειε Χώρες Επισκέψεις (σε Εισπράξεις (σε εκ. ∆ιανυκτερεύσεις (σε ς Προέλευσης χιλ.) €) χιλ.) Ιταλία 109,9 64,8 701,1 Ην. Βασίλειο 130,9 101,9 1.152,2 Θεσσαλία Γερµανία 64,4 33,4 623,4 Ρουµανία 32,3 18,2 306,7 Λοιπές 468,9 136,7 2.105,2 Σύνολο 806,3 355,0 4.888,7 % επί του 2,2% 2,0% 2,1% συνόλου Πηγή: Έρευνα Συνόρων της ΤτΕ, Επεξεργασία INSETE Intelligence Πίνακας 1. Μεγέθη Εισερχόµενου Τουρισµού ΠΘ 2019
277 Αθήνα, Θεσσαλονίκη καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου. 278 Ελληνική Στατιστική Αρχή. 279 https://bit.ly/2Lfy0q8 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 23/02/2020). 280 Όλοι οι πίνακες που ακολουθούν προέρχονται από την επίσημη ιστοσελίδα του INSETE h ps://bit.ly/2BB7KWa ακολουθώντας τη διαδρομή: Θεσσαλία – Στατιστικά Στοιχεία. (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 30/03/2020) 281 Ινστιτούτο Συνδέσµου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων.
∆ιπλωµατική Εργασία 69 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Βασικά Μεγέθη Εισερχόµενου Τουρισµού της Περιφέρειας Θεσσαλίας 2018
Περιφέρειε Χώρες Επισκέψεις (σε Εισπράξεις (σε εκ. ∆ιανυκτερεύσεις (σε ς Προέλευσης χιλ.) €) χιλ.) Ιταλία 119,1 61,8 821,4 Ην. Βασίλειο 99,5 66,2 857,8 Θεσσαλία Γερµανία 67,1 41,5 648,7 Ρουµανία 29,5 7,0 153,5 Λοιπές 359,8 93,9 1.735,6
Σύνολο 675,0 270,5 4.217,1 % επί του 1,9% 1,7% 1,9% συνόλου Πηγή: Έρευνα Συνόρων της ΤτΕ, Επεξεργασία INSETE Intelligence Πίνακας 2. Μεγέθη Εισερχόµενου Τουρισµού ΠΘ 2018
Βασικά Μεγέθη Εισερχόµενου Τουρισµού της Περιφέρειας Θεσσαλίας 2017 Περιφέρειε Χώρες Επισκέψεις (σε Εισπράξεις (σε εκ. ∆ιανυκτερεύσεις (σε ς Προέλευσης χιλ.) €) χιλ.) Ιταλία 109,1 46,4 859,2 Ην. Βασίλειο 97,4 66,0 811,4 Θεσσαλία Γερµανία 92,2 52,2 899,7 Ρουµανία 40,3 11,3 291,7 Λοιπές 354,7 113,6 2.164,6
Σύνολο 693,7 289,7 5.026,5 % επί του 2,2% 2,0% 2,4% συνόλου Πηγή: Έρευνα Συνόρων της ΤτΕ, Επεξεργασία INSETE Intelligence Πίνακας 3. Μεγέθη Εισερχόµενου Τουρισµού ΠΘ 2017
Αναλυτικότερα, φαίνεται ότι οι χώρες προέλευσης που πρωτοστατούν στη Θεσσαλία είναι η Ιταλία και το Ηνωµένο Βασίλειο και ακολουθούν η Γερµανία µε τη Ρουµανία και τις λοιπές χώρες. Το 2017 τόσο οι επισκέψεις, όσο και οι εισπράξεις και οι διανυκτερεύσεις επί του συνόλου παρουσιάζονται ελαφρώς πιο υψηλές έναντι του 2018. Το 2019 εµφανίζει επίσης ανοδική πορεία αναφορικά των επισκέψεων και των εσόδων, παρόλο που οι διανυκτερεύσεις κυµάνθηκαν σε πιο χαµηλό ποσοστό έναντι του 2017 και σε πιο υψηλό έναντι του 2018. Συγκεκριµένα, το 2017 οι επισκέψεις ανήλθαν σε 693,7 χιλ., οι εισπράξεις σε 289,7 εκ. € και οι διανυκτερεύσεις σε 5.026,5 χιλ. έναντι του 2018 που τα αντίστοιχα µεγέθη φθάνουν τις 675,0 χιλ. επισκέψεις, 270,5 εκ. € εισπράξεις και 4.217,1 χιλ. διανυκτερεύσεις. Το 2019 από την άλλη το σύνολο των επισκεπτών αγγίζει τους 806,3 χιλ. µε σαφώς πιο υψηλές εισπράξεις έναντι της προηγούµενης διετίας (355,0 εκ. €) και µε τις διανυκτερεύσεις να φθάνουν τις 4.888,7 χιλ.
∆ιπλωµατική Εργασία 70 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Στον πίνακα 4 παρουσιάζεται η απασχόληση στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλίας για τα έτη 2010 – 2018 στον τοµέα του τουρισµού282 και των λοιπών κλάδων στο σύνολο της Χώρας, αλλά και σε ποσοστό % του τουρισµού επί του συνόλου της Περιφέρειας.
Η απασχόληση στην Περιφέρεια Θεσσαλίας 2010 - 2018 (σε χιλ.)
2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018
∆ραστηριότητες υπηρεσιών παροχής καταλύµατος και 19,8 20,6 16,9 12,8 13,1 20,0 23,1 26,7 22,0 εστίασης
Λοιποί κλάδοι 273,5 246,8 230,6 222,6 220,4 209,8 209,6 224,2 231,3 Σύνολο απασχόλησης 293,3 267,4 247,5 235,5 233,5 229,8 232,7 250,9 253,3 3.695, 3.673, Σύνολο Χώρας 4.389,8 4.054,3 3.513,2 3.536,2 3.610,7 3.752,7 3.828,0 0 6 % Υπηρεσιών επί του 6,8% 7,7% 6,8% 5,4% 5,6% 8,7% 9,9% 10,6% 8,7% συνόλου Περιφέρειας
% Λοιπών κλάδων επί του 93,2% 92,3% 93,2% 94,6% 94,4% 91,3% 90,1% 89,4% 91,3% συνόλου Περιφέρειας
Πηγή: Έρευνα Συνόρων της ΤτΕ, Επεξεργασία INSETE Intelligence Πίνακας 4. Απασχόληση στην ΠΘ 2010-2018
∆ιαπιστώνεται λοιπόν, ότι η απασχόληση στον τοµέα του τουρισµού στο σύνολο της Περιφέρειας σηµειώνεται πιο υψηλή το 2017 σε ποσοστό 10,6%, ενώ το 2013 & 2014 αγγίζει το 5,4% και 5,6% αντίστοιχα, γεγονός που δικαιολογείται λόγω της έντονης οικονοµικής ύφεσης της χώρας εκείνη την περίοδο. Όσον αφορά το ξενοδοχειακό δυναµικό της Μαγνησίας, αλλά και των υπόλοιπων νοµών της Θεσσαλίας µεταξύ 2015 – 2019 σε ξενοδοχειακές µονάδες, δωµάτια και κλίνες, αυτό καταγράφεται στους κάτωθι πίνακες 5-9.
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Ξενοδοχειακό δυναµικό 2019
Περιφερειακή Ενότητα 5* 4* 3* 2* 1* Σύνολο Μονάδες 2 7 10 14 2 35 Καρδίτσα ∆ωµάτια 80 228 278 291 64 941 Κλίνες 178 481 553 528 154 1.894
282 Ως απασχολούµενοι στον τουρισµό εδώ νοούνται οι εργαζόµενοι σε δραστηριότητες υπηρεσιών παροχής καταλύµατος και εστίασης. Παρόλο που µέρος της δραστηριότητας εστίασης δεν αφορά τον τουρισµό, η εποχικότητα που παρουσιάζουν τα στοιχεία απασχόλησης σε αυτήν ταυτίζεται µε την εποχικότητα του ελληνικού τουρισµού και άρα θεωρούµε τη δραστηριότητα αυτή ως κλάδο του τουρισµού. Άλλες τουριστικές δραστηριότητες όπως, µεταφορές, ταξιδιωτικά γραφεία δεν καταγράφονται στην παρούσα έρευνα.
∆ιπλωµατική Εργασία 71 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Μονάδες 2 2 11 13 11 39 Λάρισα ∆ωµάτια 224 77 472 383 250 1.406 Κλίνες 433 134 905 692 518 2.682 Μονάδες 22 95 90 144 54 405 Μαγνησία ∆ωµάτια 1.124 2.417 2.346 3.283 970 10.140 Κλίνες 2.295 4.884 4.684 6.360 1.904 20.127 Μονάδες 3 12 30 24 7 76 Τρίκαλα ∆ωµάτια 59 860 887 393 67 2.266 Κλίνες 132 1.688 1.723 772 175 4.490 Μονάδες 29 116 141 195 74 555 Σύνολο ∆ωµάτια 1.487 3.582 3.983 4.350 1.351 14.753 Κλίνες 3.038 7.187 7.865 8.352 2.751 29.193
Πηγή: Ξενοδοχειακό Επιµελητήριο Ελλάδας - Επεξεργασία INSETE Intelligence Πίνακας 5. Ξενοδοχειακό ∆υναµικό ΠΘ 2019
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ
Ξενοδοχειακό δυναµικό 2018
Περιφερειακή Ενότητα 5* 4* 3* 2* 1* Σύνολο Μονάδες 2 7 9 14 1 33 Καρδίτσα ∆ωµάτια 80 228 257 291 52 908 Κλίνες 178 481 518 528 130 1.835 Μονάδες 2 2 14 14 10 42 Λάρισα ∆ωµάτια 224 78 558 393 237 1.490 Κλίνες 433 135 1.075 710 448 2.801 Μονάδες 22 96 84 148 53 403 Μαγνησία ∆ωµάτια 1.079 2.410 2.183 3.387 943 10.002 Κλίνες 2.200 4.867 4.351 6.544 1.833 19.795 Μονάδες 3 12 30 24 5 74 Τρίκαλα ∆ωµάτια 59 860 887 393 57 2.256 Κλίνες 132 1.688 1.674 772 127 4.393 Μονάδες 29 117 137 200 69 552 Σύνολο ∆ωµάτια 1.442 3.576 3.885 4.464 1.289 14.656 Κλίνες 2.943 7.171 7.618 8.554 2.538 28.824
Πηγή: Ξενοδοχειακό Επιµελητήριο Ελλάδας - Επεξεργασία INSETE Intelligence Πίνακας 6. Ξενοδοχειακό ∆υναµικό ΠΘ 2018
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ
Ξενοδοχειακό δυναµικό 2017
Περιφερειακή Ενότητα 5* 4* 3* 2* 1* Σύνολο Μονάδες 2 7 10 15 2 36 Καρδίτσα ∆ωµάτια 80 222 279 303 85 969 Κλίνες 178 471 562 557 192 1.960 Μονάδες 2 2 12 16 10 42 Λάρισα ∆ωµάτια 224 78 453 498 237 1.490 Κλίνες 433 135 881 904 448 2.801 Μονάδες 21 98 83 157 59 418 Μαγνησία ∆ωµάτια 972 2.352 2.217 3.579 1.067 10.187 Κλίνες 1.971 4.749 4.437 6.892 2.088 20.137 Μονάδες 3 12 30 24 5 74 Τρίκαλα ∆ωµάτια 59 830 934 393 66 2.282 Κλίνες 132 1.631 1.778 771 123 4.435
∆ιπλωµατική Εργασία 72 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Μονάδες 28 119 135 212 76 570 Σύνολο ∆ωµάτια 1.335 3.482 3.883 4.773 1.455 14.928 Κλίνες 2.714 6.986 7.658 9.124 2.851 29.333 Πηγή: Ξενοδοχειακό Επιµελητήριο Ελλάδας - Επεξεργασία INSETE Intelligence Πίνακας 7. Ξενοδοχειακό ∆υναµικό ΠΘ 2017
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ
Ξενοδοχειακό δυναµικό 2016
Περιφερειακή Ενότητα 5* 4* 3* 2* 1* Σύνολο Μονάδες 2 7 9 15 2 35 Καρδίτσα ∆ωµάτια 80 217 259 303 85 944 Κλίνες 178 462 517 557 192 1.906 Μονάδες 2 1 13 16 9 41 Λάρισα ∆ωµάτια 224 24 507 498 213 1.466 Κλίνες 433 46 970 904 396 2.749 Μονάδες 19 99 80 160 61 419 Μαγνησία ∆ωµάτια 895 2.313 2.112 3.756 1.091 10.167 Κλίνες 1.802 4.671 4.247 7.209 2.140 20.069 Μονάδες 3 10 30 25 5 73 Τρίκαλα ∆ωµάτια 59 788 902 434 66 2.249 Κλίνες 132 1.549 1.720 853 123 4.377 Μονάδες 26 117 132 216 77 568 Σύνολο ∆ωµάτια 1.258 3.342 3.780 4.991 1.455 14.826 Κλίνες 2.545 6.728 7.454 9.523 2.851 29.101 Πηγή: Ξενοδοχειακό Επιµελητήριο Ελλάδας - Επεξεργασία INSETE Intelligence Πίνακας 8. Ξενοδοχειακό ∆υναµικό ΠΘ 2016
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ
Ξενοδοχειακό δυναµικό 2015
Περιφερειακή Ενότητα 5* 4* 3* 2* 1* Σύνολο Μονάδες 3 5 10 16 1 35 Καρδίτσα ∆ωµάτια 130 155 274 313 52 924 Κλίνες 295 324 545 583 130 1.877 Μονάδες 2 0 12 18 8 40 Λάρισα ∆ωµάτια 224 0 500 526 196 1.446 Κλίνες 433 0 946 958 346 2.683 Μονάδες 20 95 75 167 64 421 Μαγνησία ∆ωµάτια 903 2.171 2.042 3.974 1.135 10.225 Κλίνες 1.826 4.327 4.105 7.608 2.231 20.097 Μονάδες 3 9 32 26 5 75 Τρίκαλα ∆ωµάτια 59 688 985 456 66 2.254 Κλίνες 132 1.359 1.849 896 123 4.359 Μονάδες 28 109 129 227 78 571 Σύνολο ∆ωµάτια 1.316 3.014 3.801 5.269 1.449 14.849 Κλίνες 2.686 6.010 7.445 10.045 2.830 29.016
Πηγή: Ξενοδοχειακό Επιµελητήριο Ελλάδας - Επεξεργασία INSETE Intelligence Πίνακας 9. Ξενοδοχειακό ∆υναµικό ΠΘ 2015
∆ιπλωµατική Εργασία 73 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Πιο συγκεκριµένα, η ξενοδοχειακή υποδοµή της Μαγνησίας για τα έτη 2015-2019 σε επίπεδο νοµών Θεσσαλίας εµφανίζεται ξεκάθαρα πιο αναπτυγµένη. Σε τοπικό επίπεδο όµως, παρατηρούνται µικρές διακυµάνσεις µε τα έτη 2016 και 2018 να σηµειώνουν πτωτική τάση έναντι του 2015 και 2017 αντίστοιχα, ενώ το ξενοδοχειακό δυναµικό του 2019 καταγράφεται µε ανοδική πορεία έναντι του 2018. Αξίζει ωστόσο να επισηµανθεί, ότι διαφαίνεται µια µικρή άνοδος σε µονάδες κατηγορίας 3 αστέρων, ενώ αντίστοιχα στις µονάδες 5 αστέρων για τα έτη 2015 – 2019 τα µεγέθη κυµαίνονται από 19 µονάδες το ελάχιστο (2016) έως 22 το µέγιστο (2018 & 2019). Αυτό ενδεχοµένως είναι απόρροια της οικονοµικής κρίσης, οπότε και ο επισκέπτης αναζητά ξενοδοχειακές παροχές µετρίου ποιότητας. Ως προς τη δυναµικότητα τώρα των ενοικιαζόµενων δωµατίων η Μαγνησία και πάλι υπερτερεί έναντι των τριών νοµών της Θεσσαλίας,283 όπως εµφανώς παρουσιάζεται στους κάτωθι πίνακες (10-12)
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Ενοικιαζόµενα δωµάτια 2019 Ενότητα 4Κ 3Κ 2Κ 1Κ Σύνολο Μονάδες 31 301 725 273 1.330 Μαγνησίας ∆ωµάτια 268 1.744 4.788 1.705 8.505 Κλίνες 740 4.389 11.099 3.809 20.037 Μονάδες 5 28 136 55 224 Λάρισας ∆ωµάτια 44 196 1.001 363 1.604 Κλίνες 133 437 2.100 740 3.410 Μονάδες 7 27 34 13 81 Τρικάλων ∆ωµάτια 56 210 185 63 514 Κλίνες 136 484 445 146 1.211 Μονάδες 5 19 27 7 58 Καρδίτσας ∆ωµάτια 33 117 122 44 316 Κλίνες 80 292 257 93 722 Μονάδες 48 375 922 348 1.693 Σύνολο ∆ωµάτια 401 2.267 6.096 2.175 10.939 Κλίνες 1.089 5.602 13.901 4.788 25.380 Πηγή: MHTE - Επεξεργασία INSETE Intelligence Πίνακας 10. Ενοικιαζόµενα ∆ωµάτια ΠΘ 2019
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Ενοικιαζόµενα δωµάτια 2018 Ενότητα 4Κ 3Κ 2Κ 1Κ Σύνολο Μονάδες 37 310 751 284 1.382 Μαγνησίας ∆ωµάτια 322 1.805 4.983 1.774 8.884 Κλίνες 868 4.539 11.559 3.969 20.935 Μονάδες 6 29 138 55 228 Λάρισας ∆ωµάτια 48 205 1.014 363 1.630 Κλίνες 145 458 2.126 740 3.469
283Λάρισα – Τρίκαλα – Καρδίτσα.
∆ιπλωµατική Εργασία 74 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Μονάδες 8 31 37 15 91 Τρικάλων ∆ωµάτια 62 233 197 76 568 Κλίνες 160 541 481 169 1.351 Μονάδες 5 20 28 7 60 Καρδίτσας ∆ωµάτια 33 121 126 44 324 Κλίνες 80 298 267 93 738 Μονάδες 56 390 954 361 1.761 Σύνολο ∆ωµάτια 465 2.364 6.320 2.257 11.406 Κλίνες 1.253 5.836 14.433 4.971 26.493 Πηγή: MHTE - Επεξεργασία INSETE Intelligence Πίνακας 11. Ενοικιαζόµενα ∆ωµάτια ΠΘ 2018
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ
Ενοικιαζόµενα δωµάτια 2017
Ενότητα 4Κ 3Κ 2Κ 1Κ Σύνολο Μονάδες 36 310 737 293 1.376 Μαγνησία ∆ωµάτια 307 1.802 4.870 1.858 8.837 Κλίνες 838 4.528 11.290 4.134 20.790 Μονάδες 6 29 139 55 229 Λάρισα ∆ωµάτια 48 205 1.024 363 1.640 Κλίνες 145 458 2.146 740 3.489 Μονάδες 9 33 36 15 93 Τρίκαλα ∆ωµάτια 72 243 187 76 578 Κλίνες 179 558 461 169 1.367 Μονάδες 5 20 32 8 65 Καρδίτσα ∆ωµάτια 33 121 156 49 359 Κλίνες 80 298 383 103 864 Μονάδες 56 392 944 371 1.763 Σύνολο ∆ωµάτια 460 2.371 6.237 2.346 11.414 Κλίνες 1.242 5.842 14.280 5.146 26.510 Πηγή: MHTE - Επεξεργασία INSETE Intelligence Πίνακας 12. Ενοικιαζόµενα ∆ωµάτια ΠΘ 2017
Σε επίπεδο νοµού όµως το δυναµικό των ενοικιαζόµενων δωµατίων εµφανίζει µια µικρή µείωση της τάξεως των 46 ενοικιαζόµενων µονάδων αφού το 2017 ανέρχονταν στις 1.376 και το 2019 στις 1.330 ενοικιαζόµενες µονάδες. Περαιτέρω, η πληρότητα σε ξενοδοχειακά καταλύµατα αλλά και οι αφίξεις και διανυκτερεύσεις αλλοδαπών και ηµεδαπών φωτογραφίζονται στον ακόλουθο πίνακα (13).
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ: στοιχεία αφίξεων, διανυκτερεύσεων και πληρότητας σε ξενοδοχειακά καταλύµατα, 2010-2018 Περιφερεια κές 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Ενότητες Αφίξεις αλλοδαπών 1.402 1.316 1.526 2.006 2.887 2.825 2.944 5.045 5.668 Αφίξεις Καρδίτσα ηµεδαπών 63.496 60.866 62.590 62.041 64.672 69.066 82.699 80.653 65.345 ∆ιανυκτερεύσει ς αλλοδαπών 2.919 2.687 3.951 4.405 5.481 5.686 5.150 9.705 10.047 ∆ιανυκτερεύσει 129.019 119.095 116.930 116.473 123.083 127.972 175.393 157.317 114.774
∆ιπλωµατική Εργασία 75 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
ς ηµεδαπών Πληρότητα 27,7% 24,4% 22,1% 21,6% 22,7% 23,1% 31,0% 28,4% 22,6% Αφίξεις αλλοδαπών 10.361 10.263 8.985 9.422 13.495 13.734 14.662 15.797 17.274 Αφίξεις ηµεδαπών 115.645 113.340 93.382 98.736 104.346 95.704 100.830 100.611 98.523 Λάρισα ∆ιανυκτερεύσει ς αλλοδαπών 25.858 24.674 27.757 24.157 41.477 41.342 51.503 54.247 66.919 ∆ιανυκτερεύσει ς ηµεδαπών 212.022 194.735 162.968 176.164 185.553 163.430 182.226 183.248 171.305 Πληρότητα 30,8% 21,2% 18,5% 19,3% 29,1% 28,9% 30,8% 30,5% 31,7% Αφίξεις αλλοδαπών 94.138 100.610 93.366 100.995 110.099 116.900 120.232 142.958 154.691 Αφίξεις ηµεδαπών 297.303 287.170 239.059 239.798 228.973 238.255 258.394 275.556 266.159 ∆ιανυκτερεύσει ς αλλοδαπών 499.893 551.434 525.205 586.943 643.597 675.420 678.102 714.001 757.079 Μαγνησία ∆ιανυκτερεύσει ς ηµεδαπών 749.960 725.865 595.465 575.609 561.024 551.320 611.081 634.856 578.878 Πληρότητα Ηπειρωτικής Μαγνησίας 26,3% 25,7% 21,5% 21,7% 20,7% 21,6% 23,2% 24,5% 24,9% Πληρότητα Σποράδων 49,6% 48,0% 42,8% 44,1% 47,4% 44,7% 45,6% 45,9% 43,9% Αφίξεις αλλοδαπών 122.468 130.420 94.936 128.225 161.919 178.432 129.552 188.211 230.972 Αφίξεις ηµεδαπών 116.563 105.013 92.203 99.891 96.824 99.740 104.450 115.003 133.810 Τρίκαλα ∆ιανυκτερεύσει ς αλλοδαπών 132.994 141.764 108.909 158.449 229.172 241.731 179.291 256.272 304.567 ∆ιανυκτερεύσει ς ηµεδαπών 189.863 173.146 157.511 166.405 163.673 173.395 179.998 200.073 219.861 Πληρότητα 26 24,7% 20,3% 24,7% 29,5% 30,9% 25,6% 31,6% 36,2% Αφίξεις 408.60 αλλοδαπών 228.369 242.609 198.813 240.648 288.400 311.891 267.390 352.011 5 Αφίξεις 563.83 ηµεδαπών 593.007 566.389 487.234 500.466 494.815 502.765 546.373 571.823 7 ∆ιανυκτερεύ Σύνολο σεις 1.034.2 1.138.6 αλλοδαπών 661.664 720.559 665.822 773.954 919.727 964.179 914.046 25 12 ∆ιανυκτερεύ σεις 1.280.8 1.212.8 1.032.8 1.034.6 1.033.3 1.016.1 1.148.6 1.175.4 1.084.8 ηµεδαπών 64 41 74 51 33 17 98 94 18 Πληρότητα 31,8% 29,3% 27,7% 29,1% 29,5% 29,6% 30,2% 31,8% 32,3% Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ - Επεξεργασία INSETE Intelligence Πίνακας 13. Στοιχεία αφίξεων – διανυκτερεύσεων & πληρότητας σε ξενοδοχειακά καταλύµατα 2010-2018
Ορατή είναι λοιπόν, η πληρότητα των ξενοδοχειακών καταλυµάτων στις Σποράδες καθώς ξεπερνά κατά πολύ αυτή της ηπειρωτικής Μαγνησίας για τα έτη 2010-2018. Αυτό δικαιολογείται διότι αφενός, πρόκειται για ένα νησιωτικό σύµπλεγµα που προσεγγίζεται εύκολα από κάθε γωνιά της Ελλάδας και αφετέρου διευκολύνει στο µέγιστο βαθµό το γεγονός ότι η Σκιάθος διαθέτει κεντρικό αερολιµένα µε πτήσεις charter από το εξωτερικό. Ωστόσο, σε επίπεδο Σποράδων η πληρότητα των ξενοδοχειακών καταλυµάτων άγγιζε το
∆ιπλωµατική Εργασία 76 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
2010 το 49,6%, ενώ το 2018 έφτασε στο 43,9%, κοντά δηλαδή στο ποσοστό του 2012 (42,8%) που η χώρα αντιµετώπιζε την οικονοµική κρίση. Αντιθέτως, στην ηπειρωτική Μαγνησία η µείωση που καταγράφεται είναι µικρότερη, από 26,3% το 2010 µειώθηκε στο 24,9% το 2018. Αναφορικά τώρα µε τις αφίξεις για τα έτη 2010-2018 φαίνεται να υπερτερούν των ηµεδαπών έναντι των αλλοδαπών. Τουναντίον, οι διανυκτερεύσεις των αλλοδαπών έναντι των ηµεδαπών το 2018 εµφανίζονται κατά πολύ αυξηµένες, 757.079 και 578.878 αντίστοιχα. Γενικότερα όµως, παρατηρείται αύξηση των διανυκτερεύσεων των αλλοδαπών από το 2013 και µετά και σταδιακή µείωση των ηµεδαπών. Η µέση διαµονή του συνόλου των αλλοδαπών επισκεπτών για το 2018 υπολογίζεται στις τέσσερις ηµέρες σε αντιδιαστολή µε αυτές των ηµεδαπών που υπολογίζονται στις δύο ηµέρες284 και αυτό αιτιολογείται αν αναλογιστεί κανείς ότι η παρατεταµένη οικονοµική κρίση δεν επιτρέπει στους Έλληνες την επιµήκυνση των διακοπών τους. Οι αεροπορικές αφίξεις τώρα, διεθνείς και εσωτερικού για τη χρονική περίοδο 2013-2018 στα αεροδρόµια Βόλου και Σκιάθου παρουσιάζονται στον κάτωθι πίνακα (14).
∆ιεθνείς αεροπορικές αφίξεις Αεροπορικές αφίξεις εσωτερικού Βόλος Σκιάθος Σύνολο Βόλος Σκιάθος Σύνολο 2018 20.919 185.007 205.926 2018 60 21.755 21.815
Ιανουάριος 0 0 0Ιανουάριος 0 436 436 Φεβρουάριος 0 0 0 Φεβρουάριος 30 473 503 Μάρτιος 0 0 0Μάρτιος 0 621 621 Απρίλιος 2.097 0 2.097 Απρίλιος 0 989 989 Μάιος 2.110 19.971 22.081Μάιος 0 1.466 1.466 Ιούνιος 3.479 37.950 41.429Ιούνιος 0 3.176 3.176 Ιούλιος 4.726 48.155 52.881Ιούλιος 0 4.390 4.390 Αύγουστος 5.223 49.960 55.183Αύγουστος 0 5.454 5.454 Σεπτέµβριος 2.985 27.952 30.937Σεπτέµβριος 0 2.699 2.699 Οκτώβριος 299 1.019 1.318Οκτώβριος 0 971 971 Νοέµβριος 0 0 0 Νοέµβριος 0 588 588 ∆εκέµβριος 0 0 0 ∆εκέµβριος 30 492 522 2017 15.247 182.459 197.706 2017 32 21.328 21.360 Ιανουάριος 0 0 0Ιανουάριος 0 296 296 Φεβρουάριος 0 0 0 Φεβρουάριος 0 420 420
284 Η µέση διαµονή υπολογίζεται διαιρώντας τις διανυκτερεύσεις µε τις αφίξεις των αλλοδαπών και ηµεδαπών αντίστοιχα.
∆ιπλωµατική Εργασία 77 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Μάρτιος 0 0 0Μάρτιος 0 677 677 Απρίλιος 1.672 0 1.672 Απρίλιος 0 928 928 Μάιος 1.608 18.883 20.491Μάιος 0 1.540 1.540 Ιούνιος 2.334 36.430 38.764Ιούνιος 0 3.426 3.426 Ιούλιος 3.821 46.926 50.747Ιούλιος 0 4.973 4.973 Αύγουστος 2.931 48.878 51.809Αύγουστος 0 4.595 4.595 Σεπτέµβριος 2.508 30.088 32.596Σεπτέµβριος 0 2.648 2.648 Οκτώβριος 373 1.254 1.627Οκτώβριος 0 877 877 Νοέµβριος 0 0 0 Νοέµβριος 32 488 520 ∆εκέµβριος 0 0 0 ∆εκέµβριος 0 460 460 2016 11.002 175.866 186.868 2016 70 20.768 20.838 Ιανουάριος 0 8 8Ιανουάριος 0 206 206 Φεβρουάριος 0 0 0 Φεβρουάριος 0 274 274 Μάρτιος 0 0 0Μάρτιος 0 371 371 Απρίλιος 1.513 81 1.594Απρίλιος 0 868 868 Μάιος 1.038 17.964 19.002Μάιος 0 1.395 1.395 Ιούνιος 1.612 31.676 33.288Ιούνιος 0 3.218 3.218 Ιούλιος 2.875 46.305 49.180Ιούλιος 3 5.181 5.184 Αύγουστος 2.197 49.098 51.295Αύγουστος 0 5.084 5.084 Σεπτέµβριος 1.631 30.112 31.743Σεπτέµβριος 67 2.993 3.060 Οκτώβριος 24 622 646 Οκτώβριος 0 585 585 Νοέµβριος 0 0 0 Νοέµβριος 0 241 241 ∆εκέµβριος 112 0 112 ∆εκέµβριος 0 352 352 2015 11.881 159.492 171.373 2015 296 16.048 16.344 Ιανουάριος 0 0 0Ιανουάριος 40 255 295 Φεβρουάριος 0 0 0 Φεβρουάριος 0 243 243 Μάρτιος 2 0 2Μάρτιος 0 306 306 Απρίλιος 786 2 788 Απρίλιος 0 912 912 Μάιος 2.000 17.070 19.070Μάιος 0 1.509 1.509 Ιούνιος 2.013 30.736 32.749Ιούνιος 0 1.556 1.556 Ιούλιος 2.571 42.467 45.038Ιούλιος 99 1.802 1.901 Αύγουστος 2.217 44.626 46.843Αύγουστος 157 5.659 5.816 Σεπτέµβριος 1.942 24.361 26.303Σεπτέµβριος 0 2.916 2.916 Οκτώβριος 350 230 580 Οκτώβριος 0 530 530 Νοέµβριος 0 0 0 Νοέµβριος 0 198 198 ∆εκέµβριος 0 0 0 ∆εκέµβριος 0 162 162 2014 32.346 141.609 173.955 2014 581 15.575 16.156 Ιανουάριος 0 0 0Ιανουάριος 0 193 193 Φεβρουάριος 0 0 0 Φεβρουάριος 0 207 207 Μάρτιος 0 0 0Μάρτιος 0 304 304 Απρίλιος 2.031 5 2.036 Απρίλιος 0 768 768 Μάιος 4.024 15.350 19.374Μάιος 0 1.164 1.164 Ιούνιος 5.450 28.104 33.554Ιούνιος 0 2.327 2.327 Ιούλιος 8.299 35.493 43.792Ιούλιος 173 3.835 4.008 Αύγουστος 7.933 40.120 48.053Αύγουστος 328 4.042 4.370 Σεπτέµβριος 4.508 22.328 26.836Σεπτέµβριος 50 1.709 1.759 Οκτώβριος 101 209 310 Οκτώβριος 0 681 681 Νοέµβριος 0 0 0 Νοέµβριος 0 184 184 ∆εκέµβριος 0 0 0 ∆εκέµβριος 30 161 191 2013 34.986 119.070 154.056 2013 8 11.819 11.827
∆ιπλωµατική Εργασία 78 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Ιανουάριος 0 0 0Ιανουάριος 0 178 178 Φεβρουάριος 0 0 0 Φεβρουάριος 0 213 213 Μάρτιος 372 7 379Μάρτιος 0 265 265 Απρίλιος 3.753 22 3.775Απρίλιος 0 632 632 Μάιος 5.706 13.193 18.899Μάιος 0 1.154 1.154 Ιούνιος 6.390 24.492 30.882Ιούνιος 2 2.080 2.082 Ιούλιος 7.383 29.818 37.201Ιούλιος 0 2.404 2.404 Αύγουστος 7.772 33.493 41.265Αύγουστος 0 2.622 2.622 Σεπτέµβριος 3.363 17.749 21.112Σεπτέµβριος 0 1.296 1.296 Οκτώβριος 247 296 543 Οκτώβριος 6 525 531 Νοέµβριος 0 0 0 Νοέµβριος 0 233 233 ∆εκέµβριος 0 0 0 ∆εκέµβριος 0 217 217 Πηγή: YΠΑ, Επεξεργασία INSETE Intelligence Πίνακας 14. Αεροπορικές αφίξεις εσωτερικού & εξωτερικού 2013-2018
∆ιαπιστώνεται λοιπόν, ότι οι διεθνείς αεροπορικές αφίξεις στο αεροδρόµιο του Βόλου καταγράφονται σε µεγάλο ποσοστό αυξηµένες έναντι των εσωτερικών αφίξεων και αυτό είναι εύλογο καθώς η ευρύτερη περιοχή της Μαγνησίας προσεγγίζεται από τους ηµεδαπούς εύκολα και οδικώς. Ωστόσο µόνο το 2014 οι αφίξεις εσωτερικού εµφανίζουν ανοδική πορεία (581) έναντι των υπολοίπων ετών. Να επισηµανθεί επίσης ότι, οι µήνες µε την υψηλότερη κίνηση αναφορικά των διεθνών αεροπορικών αφίξεων είναι µεταξύ Απριλίου – Οκτωβρίου. Από την άλλη, οι διεθνείς αφίξεις στο αεροδρόµιο της Σκιάθου ξεπερνούν τις αντίστοιχες του Βόλου σηµειώνοντας από το 2013 έως το 2018 συνεχόµενη ανοδική πορεία285 µε περίοδο αιχµής τους µήνες Μάιο - Οκτώβριο. Ταυτοχρόνως, ιδιαίτερη ανοδική φαίνεται και η πορεία των αφίξεων εσωτερικού στη Σκιάθο έναντι των αντίστοιχων στο αεροδρόµιο του Βόλου καθώς οι 11.819 αεροπορικές αφίξεις εσωτερικού το 2013 ανήλθαν σε 21.755 το 2018 για όλους τους µήνες του χρόνου. Ο συνολικός αριθµός των διακινηθέντων από τα λιµάνια των Σποράδων286 για την περίοδο 2013-2018 σηµειώνει τη µέγιστη τιµή το 2017 µε 1.207.253 επιβάτες και την ελάχιστη το 2013 µε 672.313 διακινηθέντες όπως αποτυπώνεται στον πίνακα 15. Αριθµός που εξακολουθεί να είναι µεγαλύτερος συγκριτικά και µε όσους διακινήθηκαν από το λιµάνι του Βόλου καθ’ όλη τη συγκεκριµένη χρονική περίοδο. Παρότι λοιπόν, ο Βόλος αποτελεί κοµβική πύλη για τις Σποράδες τα ως άνω µεγέθη επιβεβαιώνουν το γεγονός ότι οι Σποράδες προσεγγίζονται και από άλλα λιµάνια της χώρας.287
285 Από 119.070 το 2013 σε 185.007 το 2018. 286 Και πιο συγκεκριµένα Σκιάθου – Σκοπέλου – Αλοννήσου – Αγνώντα Σκοπέλου & Γλώσσα Σκοπέλου. 287 Όπως έχει προαναφερθεί από τον Άγιο Κων/νο Φθιώτιδας, την Κύµη Ευβοίας.
∆ιπλωµατική Εργασία 79 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
∆ΙΑΚΙΝΗΘΕΝΤΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ 2013-2018 ∆ΙΑΚΙΝΗΘΕΝΤΕΣ ∆ΙΑΚΙΝΗΘΕΝΤΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΣΥΝΟΛΑ ΑΠΟΒΙΒΑΣΗ ΕΠΙΒΙΒΑΣΗ ∆ΙΑΚΙΝΗΘΕΝΤΩΝ (ΚΑΤΑΠΛΟΙ) (ΑΠΟΠΛΟΙ)
Περιφερειακή ΕΠΙΒΑΤΕΣ ΜΕ Ε/Γ - ΕΠΙΒΑΤΕΣ ΜΕ Ε/Γ - ΕΠΙΒΑΤΩΝ ΜΕ Ε/Γ ΕΤΟΣ Λιµάνι Ενότητα Ο/Γ Ο/Γ - Ο/Γ
Λάρισας Αγιόκαµπος 161.153 159.674 320.827 Αλόννησος 61.658 61.623 123.281 Αγνώντας 734 Σκοπέλου 927 1.661 Βόλος 180.925 179.436 360.361 Μαγνησίας 2018 Γλώσσα 61.593 Σκοπέλου 64.342 125.935 Σκιάθος 197.407 196.020 393.427 Σκόπελος 86.752 86.886 173.638 Σύνολο Περιφέρειας 750.222 748.908 1.499.130 Λάρισας Αγιόκαµπος 151.099 156.295 307.394 Αλόννησος 80.460 64.284 144.744 Αγνώντας 179 Σκοπέλου 179 358 Βόλος 170.898 172.371 343.269 Μαγνησίας 2017 Γλώσσα 44.695 Σκοπέλου 46.534 91.229 Σκιάθος 193.172 194.665 387.837 Σκόπελος 116.263 109.180 225.443 Σύνολο Περιφέρειας 756.766 743.508 1.500.274 Λάρισας Αγιόκαµπος 151.084 153.431 304.515 Αλόννησος 60.529 60.402 120.931 Βόλος 148.537 150.980 299.517 Γλώσσα Μαγνησίας 49.537 2016 Σκοπέλου 46.015 95.552 Σκιάθος 188.678 190.712 379.390 Σκόπελος 95.859 91.545 187.404 Σύνολο Περιφέρειας 694.224 693.085 1.387.309 Λάρισας Αγιόκαµπος 138.506 141.894 280.400 Αλόννησος 51.180 51.494 102.674 Βόλος 165.962 164.220 330.182 Γλώσσα Μαγνησίας 48.043 2015 Σκοπέλου 43.527 91.570 Σκιάθος 171.866 170.120 341.986 Σκόπελος 82.276 80.572 162.848 Σύνολο Περιφέρειας 657.833 651.827 1.309.660 2014 Λάρισας Αγιόκαµπος 136.514 129.354 265.868 Μαγνησίας Αλόννησος 47.497 51.418 98.915
∆ιπλωµατική Εργασία 80 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Βόλος 185.363 180.614 365.977 Γλώσσα 41.439 Σκοπέλου 48.733 90.172 Σκιάθος 185.004 179.610 364.614 Σκόπελος 85.197 82.097 167.294 Σύνολο 681.014 Περιφέρειας 671.826 1.352.840 Λάρισας Αγιόκαµπος 127.687 133.151 260.838 Αλόννησος 45.146 45.861 91.007 Βόλος 187.549 177.952 365.501 Γλώσσα Μαγνησίας 2013 Σκοπέλου 34.359 34.919 69.278 Σκιάθος 177.961 175.902 353.863 Σκόπελος 78.247 79.918 158.165 Σύνολο Περιφέρειας 650.949 647.703 1.298.652 Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ - Επεξεργασία INSETE Intelligence Πίνακας 15. ∆ιακινηθέντες εσωτερικού στα λιµάνια 2013-2018
Ακολούθως, η κίνηση των κρουαζιερόπλοιων στα λιµάνια του Βόλου - Σκιάθου και Σκοπέλου για τα έτη 2013-2019 αποτυπώνεται στους πίνακες 16-18. Ειδικότερα, στο λιµάνι του Βόλου σηµειώνεται το 2015 αύξηση των κρουαζιερόπλοιων288 µε συνολικό αριθµό επιβατών 67.096 χιλ. και αισθητή µείωση το 2017 που φθάνει µόλις τα εννέα κρουαζιερόπλοια και µε 7.618 επιβαίνοντες.. Τις ίδιες ακριβώς χρονιές εµφανίζει αύξηση και το λιµάνι του Σκιάθου, όπου το 2015 τα κρουαζιερόπλοια φτάνουν τα είκοσι τρία σε σύνολο τουριστών τους 8.220 χιλ. και αντίστοιχη µείωση το 2017, µε έξι κρουαζιερόπλοια και 3.111 επιβάτες. Στο λιµάνι της Σκοπέλου καταγράφονται για τα έτη 2015-2016 από οκτώ κρουαζιερόπλοια αντίστοιχα και 735 και 755 επιβαίνοντες. Εν αντιθέσει µε το 2017 που στο λιµάνι καταφθάνουν µόνο τρία κρουαζιερόπλοια µε περισσότερους ωστόσο τουρίστες.289 Εντούτοις, η συνολική εικόνα για το λιµάνι του Βόλου το 2019 κλείνει µε εµφανή µείωση και για τον αριθµό των κρουαζιερόπλοιων αλλά και των επιβατών που ανέρχεται σε 18,5% και 59,9% αντίστοιχα. Αντιθέτως µείωση αποτυπώνεται µόνο, ως προς τους επιβάτες των κρουζιερόπλοιων στο λιµάνι της Σκιάθου και της Σκοπέλου για το 2019 της τάξεως 78,9% και 48,0% αντιστοίχως.
288 57 κρουαζιερόπλοια 289 Συγκεκριµένα 1.038 επιβαίνοντες.
∆ιπλωµατική Εργασία 81 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Κίνηση Κρουαζιερόπλοιων στο λιµάνι του Βόλου 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Κρουαζιερόπλοια 31 53 57 46 9 27 22 % µεταβολή 71,0% 7,5% -19,3% -80,4% 200,0% -18,5% Επιβάτες 20.227 57.825 67.096 37.445 7.618 31.336 12.574 % µεταβολή 185,9% 16,0% -44,2% -79,7% 311,3% -59,9% Πηγή: Ένωση Λιµένων Ελλάδος - Επεξεργασία INSETE Intelligence Πίνακας 16. Κίνηση Κρουαζιερόπλοιων στο λιµάνι του Βόλου 2013-2019
Κίνηση Κρουαζιερόπλοιων στο λιµάνι της Σκιάθου 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Κρουαζιερόπλοια 11 14 23 18 6 8 8 % µεταβολή 27,3% 64,3% -21,7% -66,7% 33,3% 0,0% Επιβάτες 3.158 4.563 8.220 6.232 3.111 8.119 1.716 % µεταβολή 44,5% 80,1% -24,2% -50,1% 161,0% -78,9% Πηγή: Ένωση Λιµένων Ελλάδος - Επεξεργασία INSETE Intelligence Πίνακας 17. Κίνηση Κρουαζιερόπλοιων στο λιµάνι στης Σκιάθου 2013-2019
Κίνηση Κρουαζιερόπλοιων στο λιµάνι της Σκοπέλου 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Κρουαζιερόπλοια 6 4 8 8 3 5 5 % µεταβολή -33,3% 100,0% 0,0% -62,5% 66,7% 0,0% Επιβάτες 645 585 735 755 1.038 2.192 1.139 % µεταβολή -9,3% 25,6% 2,7% 37,5% 111,2% -48,0% Πηγή: Ένωση Λιµένων Ελλάδος - Επεξεργασία INSETE Intelligence Πίνακας 18. Κίνηση Κρουαζιερόπλοιων στο λιµάνι στης Σκοπέλου 2013-2019
Αναφορικά µε την εθνικότητα των επιβατών τα σκήπτρα κατέχουν οι Άγγλοι , οι Γερµανοί , οι Αµερικάνοι, οι Γάλλοι.290 Τέλος, η συνολική κίνηση των επισκεπτών σε µουσεία και αρχαιολογικούς χώρους στις Π.Ε. Θεσσαλίας291 για τα έτη 2010-2018 όπως αυτή απεικονίζεται στον κάτωθι πίνακα (19) δίνει σαφές προβάδισµα στη Μαγνησία έναντι των υπολοίπων νοµών. Συγκεκριµένα, οι επισκέπτες µουσείων στη Μαγνησία µε το µικρότερο ποσοστό παρατηρούνται το 2010 µε 5.129 , ενώ οι επισκέπτες των αρχαιολογικών χώρων το 2011 φθάνουν µόλις τους 917.Τα υψηλότερα ποσοστά σηµειώνονται για τα µεν µουσεία το 2014 µε 32.958 επισκέπτες και για τους αρχαιολογικούς χώρους το 2016 µε 16.634 επισκέπτες.
290 https://bit.ly/3fz8El7 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 23/02/2020) 291 Μαγνησία – Λάρισα – Τρίκαλα – Καρδίτσα.
∆ιπλωµατική Εργασία 82 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Ωστόσο, η γενικότερη εικόνα επισκεψιµότητας των συγκεκριµένων πολιτιστικών χώρων για τα έτη 2010-2018 για την ευρύτερη περιοχή της Μαγνησίας εµφανίζει αφενός αυξοµειώσεις και αφετέρου δεν συνάδει απαραίτητα µε το συνολικό αριθµό αφίξεων στις Π.Ε. Μαγνησίας και Σποράδων.292 Ενδεχοµένως, στη συνείδηση της µεγαλύτερης µάζας των επισκεπτών/ τουριστών για την Ελλάδα να κυριαρχεί το δίπολο «ήλιος – θάλασσα».
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ: Επισκέπτες σε Μουσεία / Αρχαιολογικούς χώρους 2010-2018
Περιφερειακέ 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 ς Ενότητες Μουσεία 0 0 1.640 4.466 4.614 3.866 3.956 4.027 4.516 Καρδίτσα Αρχαιολογικοί χώροι 0 0 0 0 0 0 0 2.9102.943 Μουσεία 2.361 7.474 8.373 8.552 8.254 7.469 21.927 25.420 33.441 Λάρισα Αρχαιολογικοί χώροι 0 0 0 247 75 0 381 370 230 Μουσεία 5.129 10.340 23.802 30.904 32.958 29.060 30.555 29.617 30.299 Μαγνησία Αρχαιολογικοί χώροι 1.068 917 6.816 11.693 11.110 7.480 16.634 15.476 15.675 Μουσεία 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Τρίκαλα Αρχαιολογικοί χώροι 0 0 1.104 4.700 8.671 8.337 4.439 0 0 7.49 17.81 33.81 45.82 40.39 56.43 59.06 68.25 Μουσεία 0 4 5 43.922 6 5 8 4 6 Σύνολο Αρχαιολογικο 1.06 19.85 15.81 21.45 18.75 18.84 ί χώροι 8 917 7.920 16.640 6 7 4 6 8 Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ - Επεξεργασία INSETE Intelligence Πίνακας 19. Επισκέπτες Μουσείων & Αρχαιολογικών Χώρων ΠΘ 2010-2018
5.3.2.3 Χιονοδροµικό Κέντρο
Ο Νοµός Μαγνησίας διαθέτει επίσης το χιονοδροµικό κέντρο «Αγριόλευκες» στα Χάνια Πηλίου293, σε υψόµετρο 1471 µέτρα και σε απόσταση µόλις 27 χλµ από το Βόλο. Έχει πέντε πίστες,294καφέ και σχολή σκι και snowboard µε έµπειρους δασκάλους.295 Καλύπτει κυρίως ανάγκες του ορεινού τουρισµού296, αλλά και τις σύγχρονες τάσεις του οικοτουρισµού και του αγροτουρισµού που σαφέστατα µπορούν να συνδυαστούν και µε τον πολιτιστικό τουρισµό, που αποτελεί κατεξοχήν πεδίο της έρευνάς µας.
292 Όπως άλλωστε αποτυπώθηκε στον 18ο πίνακα της έρευνάς µας. 293 https://bit.ly/2AgH7F3 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 23/02/2020). 294 Τέσσερις για σκι καταβάσεων και µια πίστα δρόµου αντοχής. 295 Λειτουργούν και παιδικά τµήµατα. 296 Ορειβασία – πεζοπορία.
∆ιπλωµατική Εργασία 83 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Προσφάτως297 µάλιστα, συζητείται και η κατασκευή τελεφερίκ, ενός αναπτυξιακού έργου που θα συνδέει την Πορταριά µε τα Χάνια Πηλίου σε πρώτη φάση και σίγουρα αναµένεται να αλλάξει τα δεδοµένα µετακίνησης των επισκεπτών στο Πήλιο.
5.3.3 Πολιτιστικοί Πόροι
Το πολιτιστικό αποτύπωµα της Μαγνησίας & των Β. Σποράδων, είναι ξεχωριστό καθότι διαθέτουν ιδιαίτερους πολιτιστικούς πόρους, άλλοι ήδη αξιοποιηµένοι και άλλοι που δύναται να αξιοποιηθούν στο µέλλον. Από τη χαρτογράφηση που θα ακολουθήσει προκύπτει ότι ο αρχαιολογικός – ενάλιος - αρχιτεκτονικός – εκπαιδευτικός – βιοµηχανικός και παραδοσιακός πλούτος των περιοχών είναι αξιόλογος. Αξιοσηµείωτος όµως είναι και ο άυλος πολιτισµός τους, που εκδηλώνεται µέσα από τα ήθη και τα έθιµα, τη µουσική, τη γαστρονοµία, τις τοπικές πολιτιστικές εκδηλώσεις και δύναται να αποτελέσει ιδανικό τόπο, που θα προσφέρει στον ταξιδιώτη µια ολοκληρωµένη πολιτιστική εµπειρία, καθιστώντας το συγκεκριµένο προορισµό «αναγνωρίσιµο» εθνικώς και διεθνώς.
5.3.3.1 Αρχαιολογικά Μνηµεία/Χώροι
Η ιστορική διαδροµή ολόκληρης της Θεσσαλίας και ειδικότερα της Μαγνησίας και των Σποράδων διαθέτει διάσπαρτα µνηµεία298 της κλασικής – βυζαντινής και νεότερης περιόδου. Καθώς η περιοχή που µελετούµε αποτέλεσε χώρο µετοίκησης για πολλές φυλές, τα ίχνη τους είναι ορατά µέσα από αρχαίες πόλεις, τάφους, ναούς, θέατρα και οικισµούς.
Αναλυτικότερα299: Α) Αρχαιολογικής Περιόδου: Προϊστορικές & Κλασικές Αρχαιότητες Τα σπουδαιότερα µνηµεία καταγράφονται στα κάτωθι δηµοτικά διαµερίσµατα: Βόλος : ‹ Ιστορικός λόφος Γορίτσας ‹ Αρχαία πόλη ∆ηµητριάδα
297 https://bit.ly/2LawBRI & https://bit.ly/2YN69FH (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης:08/03/2020). 298 Μνηµεία που έχουν αξιοποιηθεί από τις Αρχαιολογικές Υπηρεσίες ή βρίσκονται υπό αξιοποίηση. 299 Να επισημανθεί ότι η καταγραφή των υφιστάμενων πόρων της υποενότητας 5.3.3.1. στηρίχτηκε στις τρεις μελέτες που ακολουθούν με τα αντίστοιχα link: h ps://bit.ly/39uKBRz με πρόσβαση στο αρχείο με θέμα: “Μελέτη Τουριστικής Ανάπτυξης Περιφέρειας Θεσσαλίας” & h ps://bit.ly/330hDI7 , h ps://bit.ly/2BCjvM4 καθώς και στην “Ανάλυση Στοιχείων και Αποτύπωση Τουριστικού Προϊόντος” , διαθέσιμο στο h ps://bit.ly/2OXOB3I (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 10/03/2020).
∆ιπλωµατική Εργασία 84 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
‹ Ερείπια ακρόπολης αρχαίου οικισµού και δύο θολωτοί τάφοι της 2ης νεολιθικής εποχής ‹ Αρχαίες Παγασές ‹ Ερείπια αρχαίας οχυρωµένης πόλης Αµφάναιας και το ιερό του Απόλλωνα ‹ Κάστρο Βόλου – Λόφος Παλαιών ∆ιµήνι : ‹ Ερείπια του αρχαίου οικισµού της νεολιθικής περιόδου Σέσκλο : ‹ Ερείπια ακρόπολης αρχαίου οικισµού της µέσης νεολιθικής περιόδου Αλµυρός : ‹ Κάστρο Μιτζέλας ‹ Αρχαιολογικός χώρος της Άλου ‹ Ζερέλια, προϊστορικός οικισµός ‹ Φρούριο Ανάβρας ‹ Ενετικό κάστρο Πτελεού ‹ Μυκηναϊκοί τάφοι Γρίτσας Πτελεού ‹ Μυκηναϊκό κάστρο Φυλάκης ‹ Βυθισµένος προϊστορικός οικισµός στις Νηές Σούρπης Νέα Αγχίαλος : ‹ Αρχαία πόλη Πύρασος ‹ Κάστρο της αρχαίας πόλης Θηβών Φθιωτιδών (Μικροθήβες) ‹ Τρία ναυάγια: «Κίκυνθος», «Άκρα Τηλέγραφος» & «Άκρα Γλάρος»300 Βελεστίνο : ‹ Αρχαία πόλη Φερών Μηλιές Πηλίου : ‹ Ιερό του Κοροπαίου Απόλλωνα ‹ Αρχαία Ακρόπολη στη περιοχή «Πετράλωνα» καθώς και ρωµαϊκοί τάφοι Αργαλαστή Πηλίου : ‹ Αρχαία πόλη «Σπάλαθρα»
300 https://bit.ly/3cj5Sy9 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 25/02/2020). Τα τρία αυτά ναυάγια εντοπίστηκαν από το Ινστιτούτο Ενάλιων Αρχαιολογικών Ερευνών στις αρχές του 2000 και στο Κέντρο Ενηµέρωσης Επισκεπτών της Αµαλιάπολης διατίθεται ενηµερωτικό υλικό, ενώ παρέχεται στον επισκέπτη και η δυνατότητα εικονικής κατάδυσης.
∆ιπλωµατική Εργασία 85 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Σκιάθος : ‹ Αρχαίος οικισµός στη θέση «Ακρωτήριο Κεφάλα» ‹ Λείψανα ρωµαϊκών χρόνων στη θέση «Λουτράκι» ‹ Αρχαίος κυκλικός πύργος στο Πυργί ‹ Τείχος της αρχαίας πόλης της Σκιάθου Σκόπελος : ‹ Ενετικό κάστρο ‹ Ασκληπιείο - το αρχαιότερο ιερό του Ασκληπιού ‹ Βασιλικοί µυκηναϊκοί τάφοι στο Στάφυλο ‹ Τέσσερις λαξευτοί αρχαίοι τάφοι στα Σεντούκια ‹ Αρχαία πόλη Σελινούς στο Λουτράκι Αλόννησος : ‹ Κάστρο στην παλιά Αλόννησο ‹ Κοκκινόκαστρο µε απολιθωµένα οστά της παλαιολιθικής εποχής ‹ Τέσσερα ναυάγια: του Ακρωτηρίου «Τσέλιος», της νήσου «Φαγκρούς», της «Σκάντζουρας» & του «Αγίου Πέτρου»301
Β) Βυζαντινής Περιόδου: Βυζαντινά & Μεταβυζαντινά Μνηµεία/ Μοναστήρια/ Εκκλησίες Την Π.Ε. Μαγνησίας302 και Β. Σποράδων303 κοσµούν παλαιές εκκλησίες και µοναστήρια που ξεχωρίζουν για τις ιδιαίτερες τοιχογραφίες τους, την αρχιτεκτονική τους, τα ξυλόγλυπτα τέµπλα τους και τα πλούσια κειµήλια τους. Τα πιο αξιόλογα παρατίθενται παρακάτω304:
301 https://bit.ly/35MPWSk (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 25/02/2020). Η Περιφέρεια µέσω ΕΣΠΑ έχει εξασφαλίσει τη χρηµατοδότηση για την υλοποίηση των υποβρύχιων ανασκαφών συµβάλλοντας έτσι στην ανάδειξη των ενάλιων πολιτιστικών θησαυρών της περιοχής. 302 Να επισηµανθεί ότι ο επισκέπτης συναντά τα συγκεκριµένα µνηµεία στην ευρύτερη περιοχή της Μαγνησίας και όχι στο στενό πολεοδοµικό συγκρότηµα της πόλης του Βόλου. 303 Μόνο στο νησί της Σκοπέλου καταγράφονται 380 εκκλησίες, από τις οποίες οι 123 βρίσκονται µέσα στη Χώρα. Πολλά είναι επίσης και τα ιδιωτικά εκκλησάκια που µαρτυρούν το έντονο θρησκευτικό αίσθηµα των κατοίκων του νησιού. Τα µοναστήρια υπολογίζονται γύρω στα 40 µε τα 15 να είναι γύρω από την Χώρα. https://bit.ly/2LdaJoR (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 25/02/2020). Στη Σκιάθο επίσης, συναντά κανείς αξιόλογα µοναστήρια και εκκλησίες, πολλά από τα οποία είναι κηρυγµένα ως Βυζαντινά µνηµεία 304 Τα στοιχεία αντλήθηκαν εκτός από τις μελέτες και τις διαδικτυακές πηγές που αναφέρονται στην υποσημείωση 226 και από τις ακόλουθες τρεις ιστοσελίδες: h ps://bit.ly/30UoOyO & h ps://bit.ly/2EfusUy & h ps://bit.ly/301YNhL (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 01/03/2020)
∆ιπλωµατική Εργασία 86 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Αλµυρός: ‹ Ιερά Μονή Άνω Παναγιάς Ξενιάς ‹ Ιερά Μονή Κάτω Παναγιάς Ξενιάς ‹ Ιερός Ναός Αγ. Αθανασίου ‹ Ενάλιες αρχαιότητες & δέκα έξι (16) ναυάγια βυζαντινής περιόδου Άγιος Λαυρέντιος Πηλίου : ‹ Ιερά Μονή Αγίου Λαυρεντίου & Κρυφό Σχολείο στο ίδιο µέρος ‹ Ιερός Ναός Αγ. Αποστόλου του Νέου µε εντυπωσιακό καµπαναριό – ρολόι ‹ Ξωκλήσι της Παναγίας Σουραβλού Άγιος Γεώργιος Νηλείας : ‹ Ιερά Μονή Παµµεγίστων Ταξιαρχών (φιλοξενεί µουσείο µε εικόνες λαϊκής τέχνης και θρησκευτικά κειµήλια) Αργαλαστή Πηλίου : ‹ Ιερά Μονή Ταξιαρχών 18ου αιώνα ‹ Ιερά Μονή Αγ. Νικολάου Πάου ‹ Ιερός Ναός Αγ. Αποστόλων305 ‹ Ιερός Ναός Αγ. Γεωργίου Συκής ‹ Ξωκλήσια του Προφήτη Ηλία & του Αγ. Αθανασίου Ζαγορά Πηλίου : ‹ Ιερά Μονής της Παναγιάς Ράσοβας ‹ Ιερά Μονή των Ταξιαρχών ‹ Ιερός Ναός Μεταµορφώσεως Σωτήρος306 ‹ Ιερός Ναός Αγ. Κυριακής307 Νεοχώρι Πηλίου : ‹ Ιερός Ναός Αγ. ∆ηµητρίου308 Τσαγκαράδα Πηλίου : ‹ Ιερός Ναός Αγ. Παρασκευής309 Κισσός Πηλίου :
305 Ξεχωρίζει το κωδωνοστάσιο του ναού και είναι πιστό αντίγραφο της Αγίας Φωτεινής στη Σµύρνη. 306 Χρονολογίας του 1889 και διαθέτει 3 παρεκκλήσια και 12 ξωκλήσια στην ευρύτερη περιοχή. 307 Με πλούσια εσωτερική διακόσµηση και επίχρυσο ξυλόγλυπτο τέµπλο. 308 Με τοιχογραφίες του ζωγράφου Παγώνη. 309 Βασιλικού ρυθµού, µε πηλιορείτικα στοιχεία και σκαλιστό τέµπλο µεταβυζαντινής περιόδου.
∆ιπλωµατική Εργασία 87 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
‹ Ιερός Ναός Αγ. Μαρίνας310 Μούρεσι Πηλίου : ‹ Ιερός Ναός Αγ. Τριάδος ‹ Ιερός Ναός Αγ. Παρασκευής ‹ Ιερός Ναός Κοιµήσεως της Θεοτόκου ‹ Εκκλησάκι του Αγ. Νικολάου311 Μηλιές Πηλίου : ‹ Ιερός Ναός Παµµεγίστων Ταξιαρχών312 Πινακάτες Πηλίου : ‹ Ιερός Ναός Αγ. ∆ηµητρίου313 Τρίκερι Πηλίου : ‹ Ιερός Ναός Αγ. Τριάδος314 Πορταριά Πηλίου : ‹ Ιερός Ναός Αγ. Αναργύρων315 ‹ Ιερός Ναός Αγ. Νικολάου ‹ Εκκλησάκι της Παναγιάς της Πορταρέας Μακρινίτσα Πηλίου : ‹ Ιερά Μονή Αγ. Γερασίµου316 ‹ Ιερός Ναός της Παναγίας της Μακρινίτσας317 310 Από τα σηµαντικότερα ιστορικά εκκλησιαστικά µνηµεία του Πηλίου. Βασιλική βυζαντινή εκκλησία µε 4 τρούλους στο εσωτερικό του ναού και µε περίτεχνη διακόσµηση, ζωγραφισµένη από το ζωγράφο Ιωάννη Παγώνη. Ηπειρώτες τεχνίτες κατασκεύασαν το επιχρυσωµένο τέµπλο µε ξύλο φλαµουριάς. Λέγεται ότι χρειάστηκαν 60 χρόνια για την κατασκευή του τέµπλου. Ο ναός στην Τουρκοκρατία λειτουργούσε και ως Κρυφό Σχολειό, ενώ αξιόλογες είναι οι αγιογραφίες και τα λιθανάγλυφα εξωτερικά του ναού. 311 Του 1744 µε αξιόλογες τοιχογραφίες. 312 Πρόκειται για ιστορική εκκλησία και διαθέτει καταπληκτική ακουστική χάρη στα µικρά πήλινα πιθάρια που βρίσκονται στις γωνιές των τρούλων (χωρίς να είναι εµφανή) και σ’ ένα πηγάδι στο κέντρο του ναού. Ο ναός χαρακτηρίστηκε ως «Αγία Λαύρα» του Πηλίου καθώς ο Άνθιµος Γαζής το 1821 κήρυξε την εξέγερση των Πηλιορειτών κατά των Τούρκων. Επίσης εξαιρετικής σηµασίας είναι ο ξυλόγλυπτος άµβωνας, το επιχρυσωµένο τέµπλο από ξύλο φλαµουριάς και οι τοιχογραφίες του ναού. 313 Χτίστηκε µεταξύ 1720 και 1726. Το τέµπλο του χρονολογείται το 1864 και σώζονται κειµήλια όπως, ζώνες και ιερά σκεύη, Ευαγγέλιο του 1799 και ρώσικος επιτάφιος. 314 Εδώ φυλάσσεται ο θρόνος του Ναπολέοντα. 315 Το τέµπλο του και οι εικόνες του χρονολογούνται µεταξύ 1835 και 1845. Ο κεντρικός πολυέλαιος είναι από το Ροστόβ της Ρωσίας. Το τέµπλο του ναού παρουσιάζει ενδιαφέρον καθώς έχει ενσωµατωµένο από την µέσα πλευρά του ιερού ένα ξύλινο κουτί που φυλάσσονται όπλα, που χρονολογούνται από το 1881, όταν ο Βόλος και η ευρύτερη περιοχή απελευθερώθηκαν από την Οθωµανική Αυτοκρατορία. Φηµολογείται ότι στο ναό έψελνε ο Αλέξανδρος Παπαδιαµάντης όταν επισκέπτονταν την Πορταριά. 316 Το καθολικό του ναού έχει εικόνες αναγεννησιακής τεχνοτροπίας. Η εικόνα του Αγ. Γερασίµου (18ος) είναι επαργυρωµένη, ενώ στη βιβλιοθήκη της µονής φυλάσσονται παλιές εκδόσεις πατερικών κειµένων. 317 Χτίστηκε το 1767 και φιλοξενεί κειµήλια ιστορικής αξίας (ιερά σκεύη –άγια δισκοπότηρα – ιερά ευαγγέλια – λόγχες – ασηµένια στέφανα – λάβαρα λιτανείας – παλιές ιερατικές στολές – ασηµένια κανδήλια) που
∆ιπλωµατική Εργασία 88 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
‹ Εκκλησάκι Αϊ – Γιάννη του Προδρόµου318 Κεραµίδι Πηλίου : ‹ Ιερός Ναός Αγ. Γεωργίου319 Σκιάθος 320 : ‹ Ιερά Μονή Ευαγγελισµού321 ‹ Ιερά Μονή Παναγία Εικονίστρα322 ‹ Ιερά Μονή Παναγιάς Κεχριάς323 ‹ Ιερός Ναός Παναγίας Κατενοδότρας324 ‹ Ιερός Ναός Παναγιάς Ληµνιάς325 ‹ Ιερός Ναός Τριών Ιεραρχών326 ‹ Εκκλησία του Χριστού στο Κάστρο327 ‹ Εκκλησία του Αη – Γιάννη του Παρθένη328 Σκόπελος 329 : ‹ Ιερά Μονή Τίµιου Προδρόµου330 ‹ Ιερά Μονή Ευαγγελιστρίας του Καισάριου ∆απόντε331
χρονολογούνται περί το 1870. Ξεχωρίζει επίσης, το ανάγλυφο της Παναγίας του 13ου αιώνα καθώς και οι έµµετρες κτητορικές επιγραφές στις εισόδου του ναού. 318 Βρίσκεται στην κεντρική πλατεία του χωριού. Ανοικοδοµήθηκε το 1806. Ο πλούσιος λιθανάγλυφος διάκοσµος του είναι έργο του Θεοδοσίου (φηµισµένος λιθογλύπτης από τη Βράχα των Αγράφων), ενώ οι εικόνες που κοσµούν το τέµπλο είναι έργα του αγιορείτη ζωγράφου Ιάκωβου. 319 Ιδρύθηκε το 1887 και έχει µεγάλη ιστορική αξία καθώς εδώ δόθηκε το 320 h ps://bit.ly/32ZblbW ακολουθώντας τη διαδρομή: Σκιάθος - Εκκλησίες (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 01/03/2020) 321 Ιδρύθηκε το 1794 και έχει µεγάλη ιστορική αξία καθώς εδώ δόθηκε το 1807 ο όρκος της ελευθερίας από τους Έλληνες Αγωνιστές. ∆ιαθέτει σηµαντική βιβλιοθήκη µε σπάνια χειρόγραφα, σκευοφυλάκιο µε ιερά κειµήλια, εκκλησιαστικό µουσείο µε µεταβυζαντινές εικόνες, εκκλησιαστικά σκεύη, άµφια, όπλα καθώς και λαογραφικό µουσείο µε αγροτικά – οικιακά και οικοδοµικά εργαλεία. 322 Του 17ου αιώνα. Η εκκλησία είναι µονόκλιτη, βασιλική µε τρούλο. 323 Χαρακτηρίστηκε ως ιστορικό διατηρητέο µνηµείο από το Υπουργείο Πολιτισµού µε το ΦΕΚ 644 Β΄/02.10.1965 324 Με σπάνιες, φορητές εικόνες του 1752 & 1779. 325 Μια εκδοχή υποστηρίζει ότι κτίστηκε το 1838 από πρόσφυγες της Λίµνης Ευβοίας από όπου και πήρε και το όνοµά της, ενώ µια άλλη εκδοχή δηλώνει ότι το ονοµά της το οφείλει σε κατοίκους της Λήµνου που αποίκισαν το νησί µεταφέροντας µαζί τους και την εικόνα της Παναγίας Ληµνιάς (Λιµνιάς). Βρίσκεται στη Χώρα και αποτελεί το δεύτερο ενοριακό ναό του νησιού. Εδώ φυλάσσεται η κάρα του µεγάλου πεζογράφου, Αλέξανδρου Παπαδιαµάντη καθώς και σπάνιες εικόνες. 326 Υπήρξε η µητρόπολη της Σκιάθου για περισσότερα από 150 χρόνια. Εδώ υπηρέτησε και ο πατέρας του Αλέξανδρου Παπαδιαµάντη, Αδαµάντιος. Ο ναός οικοδοµήθηκε το 1846 και πολλά ιερά κειµήλια όλης της χώρας και αρχαιολογικής αξίας εικόνες φιλοξενούνται σε αυτό το ναό. 327 Ήταν η πολιούχος εκκλησία της µεσαιωνικής πόλης του Κάστρου. 328 Του 16ου – 17ου αιώνα. 329 h ps://bit.ly/3f03cX3 (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 01/03/2020). 330 Μέχρι το 1920 ήταν ανδρικό µοναστήρι και έκτοτε γυναικείο.
∆ιπλωµατική Εργασία 89 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
‹ Ιερές Μονές Αγ. Ταξιάρχη, Παναγιάς Λιβαδιώτισσας, Αγ. Ευσταθίου, Αγ. Βαρβάρας332 & Μεταµόρφωσης ‹ Ιερός Ναός Αγ. Αθανασίου333 ‹ Ιερός Ναός Γεννήσεως του Χριστού334 ‹ Ιερός Ναός Αγ. Ρηγίνου335 ‹ Ιερός Ναός της Επισκοπής336 ‹ Ιερός Ναός Παναγιάς Παπαµελετίου ‹ Ιερός Ναός Αγ. Μιχαήλ Συνάδων337 ‹ Ιερός Ναός του Πύργου ‹ Ιεροί Ναοί των Αγ. Αποστόλων, Αγ. Νικολάου, Αγ. Γεωργίου της Κυρατσώς338 Αλόννησος 339 : ‹ Ιερός Ναός του Χριστού340 ‹ Ιερά Μονή Κυρά Παναγιάς341
Γ) Μνηµεία / Χωριά Νεώτερης Περιόδου Ξεχωρίζουν τα ακόλουθα για τη ιστορική και εκπαιδευτική τους συνεισφορά: Βελεστίνο: Γενέτειρα του Ρήγα Βελεστινλή και τόπος σύγκλησης της «Βουλής της Θετταλοµαγνησίας» το 1821. Το 1897 έλαβε χώρα η νικηφόρα µάχη των ελληνικών στρατευµάτων κατά των τουρκικών.
331 Χτίστηκε στα ερείπια του προηγούµενου βυζαντινού µοναστηριού του 1676 από τον Καισάριο ∆απόντε και ανήκει στη Μονή Ξηροποτάµου του Αγίου Όρους. Το παλιό µοναστήρι ανήκε στην οικογένεια ∆απόντε και συγκεκριµένα στον πατέρα του Καισάριου, Χατζη – Στεφανή ∆απόντε όπου µε έξοδά του ανακαινίστηκε το 1712 και πήρε τη σηµερινή του µορφή. Το τέµπλο του είναι χρυσό, ξυλοσκάλιστο, διακοσµηµένο µε παραστάσεις φυτών, ζώων και µε παραστάσεις της Παλαιάς και Καινής ∆ιαθήκης. 332 Το τέµπλο του ναού είναι το παλαιό στο νησί. 333 Η παλαιότερη εκκλησία του νησιού και βρίσκεται στο Κάστρο. 334 Είναι η µητρόπολη του νησιού. Η καµπάνα του ναού είναι δωρεά του Αλεξίου Ορλώφ στους ντόπιους για τη συµµετοχή τους στη ναυµαχία του Τσεσµέ το 1770, όπου καταστράφηκε ο τουρκικός στόλος. 335 Πολιούχου του νησιού που µαρτύρησε το 362. Η εκκλησία αναστηλώθηκε το 1728 σε θεµέλια παλαιότερης βυζαντινής µονής του 5ου αιώνα. Εδώ βρίσκεται και ο τάφος του Αγίου. 336 Πιθανότατα προορίζονταν για Επισκοπικό Μέγαρο. Στο χώρο της Επισκοπής ανακαλύφθηκαν από τον καθηγητή Ξυγγόπουλο, αρχαία ευρήµατα που εκτίθενται στο προαύλιο χώρο του ναού. 337 Με εντοιχισµένη επιγραφή του 2ου αιώνα π.Χ. (δεύτερη σε παλαιότητα) και πέντε εντοιχισµένες ρωµαϊκές σαρκοφάγους. 338 Με αγιογραφίες του 17ου αιώνα, ξυλόγλυπτα τέµπλα και βοτσαλωτά δάπεδα. 339 h ps://bit.ly/2WW2SCb (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 01/03/2020). 340 Βρίσκεται στο χωριό , εντός του µεσαιωνικού τείχους. Χρονολογείται τον 17ο αιώνα, χωρίς κίονες και ξεχωρίζει για την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική του. 341 Είναι µετόχι της Μεγίστης Λαύρας του Αγίου Όρους.
∆ιπλωµατική Εργασία 90 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
∆ράκεια: Μαρτυρικό χωριό342 µε έντονη ιστορικότητα. Το ολοκαύτωµα των Γερµανών είχε τραγικό απολογισµό,343 ενώ η κεντρική πλατεία µε το µνηµείο των εκτελεσθέντων344 είναι βαρυσήµαντης αξίας. Μηλιές: Έδρα της «Μηλιώτικης Σχολής» από τους διδασκάλους του Γένους,345 ενώ εδώ κηρύχθηκε το 1821 η Επανάσταση των Πηλιορειτών κατά των Τούρκων µε αρχηγό τον Άνθιµο Γαζή. Το χωριό κάηκε από τους Γερµανούς και το κτίριο της Σχολής καταστράφηκε το 1943. Μακρινίτσα: Κέντρο πνευµατικής ανάπτυξης καθώς λειτουργούσε το «Σχολείο Κοινών Γραµµάτων» λίγο πριν την ενσωµάτωση της Θεσσαλίας. Αργαλαστή: Ιστορικό χωριό για τους αγώνες του εναντίον των Τούρκων µε αρχηγό τον Μαργαρίτη ∆ηµάδη.346 Το 1823 πυρπολήθηκε από τους Τούρκους.347 Εκεί λειτούργησε το «Παρθεναγωγείο» µε διευθυντή τον ποιητή Κ. Βάρναλη.348 Κισσός: Εδώ λειτούργησε το «Σχολείο Κοινών Γραµµάτων» µε δάσκαλο το Ρήγα Φεραίο. Ζαγορά: Τόπος γέννησης πνευµατικών αντρών349 και τόπος λειτουργίας του « Ελληνοµουσείου».350 Τσαγκαράδα: Τόπος ίδρυσης της «Νανοπούλειου Σχολής», η οποία αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγµα νεοκλασικής αρχιτεκτονικής351 και της «Αχιλλοπούλειου Εµπορικής Σχολής352», που έθεσε τις βάσεις για εξειδικευµένη επαγγελµατική εκπαίδευση. 342 Ένα από τα µαρτυρικά χωριά της Ελλάδας που γράφτηκε µια από τις µεγαλύτερες θηριωδίες των Ναζί. Πέντε µέρες µετά το ολοκαύτωµα των Καλαβρύτων, οι Γερµανοί επιτίθενται στο χωριό. 343 118 θύµατα. 344 Κάθε χρόνο πραγµατοποιούνται εορταστικές εκδηλώσεις µνήµης. 345 Γαζή – Κωνσταντά & Φιλιππίδη. Η σχολή απέκτησε γρήγορα φήµη για τα προγράµµατα σπουδών της και την πλούσια βιβλιοθήκη της. 346 Μέλος της Φιλικής Εταιρείας. 347 Οι κάτοικοι πετάχτηκαν στο πηγάδι που σήµερα είναι κλειστό και βρίσκεται στην κεντρική πλατεία. 348 Στις αρχές του 20ου αιώνα. 349 Όπως του Πατριάρχη Καλλίνικου Γ’ (18ος αιώνας), του ιστορικού Γιάννη Κορδάτου, των εθνικών ευεργετών Αλέξανδρου Πάντου (ιδρυτής του Πάντειου Πανεπιστηµίου) και ∆ηµητρίου Πολυµέρη (µαζί µε τον Αλέξανδρο Πάντο διέθεσαν χρήµατα για την κατασκευή του οδικού δικτύου του Πηλίου). 350 Ή αλλιώς «Σχολείο του Ρήγα». Μαθητές του εκτός από τον Ρήγα Φεραίο, υπήρξαν οι: Άνθιµος Γαζής – Γρηγόριος Κωνσταντάς – Καλλίνικος Λαπάτης. 351 ∆ωρεά του ευεργέτη Νικολάου Νανόπουλου (1866-1927). Αρχικά λειτούργησε ως οικονοµικό γυµνάσιο αγοριών και κοριτσιών. Με απόφαση του Υπουργείου Πολιτισµού έχει χαρακτηριστεί «έργο τέχνης» (Υπουργική Απόφαση του 1985, ΥΑ ΥΠΠΕ/∆ΙΛΑΠ/Γ/42111/2588/16.09.1985). 352 Πρωτολειτούργησε το 1864 αδιάκοπα και µέχρι το 1955. Ήταν κληροδότηµα του Σοφοκλή και Ευάγγελου Αχιλλόπουλου ως ένδειξη προσφοράς στο τόπο γέννησής τους. Αρχικά λειτούργησε ως αστική σχολή και το 1905 έγινε εµπορική και οι µαθητές της προέρχονταν απ’ όλα τα µέρη της Ελλάδας. Σήµερα, ανήκει στο ∆ήµο και λειτουργεί ως πολιτιστικός χώρος διοργάνωσης συναυλιών, εικαστικών εκθέσεων και προβολής ταινιών.
∆ιπλωµατική Εργασία 91 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
5.3.3.2 Μουσεία/ Πινακοθήκες/ Βιβλιοθήκες353
Η πνευµατική, καλλιτεχνική και πολιτιστική υποδοµή των υπό µελέτη περιοχών είναι εξίσου πλούσια τόσο για την πόλη του Βόλου, όσο και των όµορων νησιωτικών και ηπειρωτικών δήµων του. Βιβλιοθήκες, µουσεία, χώροι πολιτισµικής έκφρασης συναντά κανείς διάσπαρτα στο χώρο, όπου στεγάζουν την πολιτιστική κληρονοµιά του τόπου, την ανατροφοδοτούν και την εµπλουτίζουν συνεχώς. Ευθύς αµέσως επιχειρείται µια συνοπτική καταγραφή χώρων µουσειακού και πνευµατικού ενδιαφέροντος που ανήκουν σε δηµόσιους αλλά και σε ιδιωτικούς φορείς.
Α) Μουσεία & Πινακοθήκες Αθανασάκειο Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου Μουσείο της Πόλης του Βόλου Σιδηροδροµικό Μουσείο Βόλου Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Βόλου Εντοµολογικό Μουσείο Βόλου354 Μουσείο Πλινθοκεραµοποιϊας Ν. & Σ. Τσαλαπάτα355 Μουσείο Τελωνειακής Ιστορίας Βόλου Τυπογραφικό Μουσείο Εφηµερίδας «Θεσσαλία» Μουσείο Λυκείου Ελληνίδων Βόλου Λαογραφικό Μουσείο Κίτσου Μακρή Μουσείο Αλέκου ∆άµτσα στο Κέντρο Τέχνης Τζιόρτζιο Ντε Κίρικο Μουσείο – Πινακοθήκη Χρυσούλας Ζώγια Μουσείο Εθνικής Αντίστασης Μουσείο Μεταξουργείου Εφών Ετµεκτζόγλου Μουσείο «Ρήγα Βελεστινλή»
353 Τα στοιχεία αντλήθηκαν εκτός από τις μελέτες και τις διαδικτυακές πηγές που αναφέρονται στην υποσημείωση 226 και από τις ακόλουθες ιστοσελίδες των Δήμων: h ps://bit.ly/32XciBn, h ps://bit.ly/2OVCXpY, h ps://bit.ly/3jCQfG9, h ps://bit.ly/32Y4mzZ, h ps://bit.ly/3f09DcF, h ps://bit.ly/3g2iwUc, h ps://bit.ly/3hBwWLx & άλλων ιστοσελίδων όπως: h ps://bit.ly/302A1yh, h ps://bit.ly/3f18KR6, h ps://bit.ly/3hFyggg - h ps://bit.ly/3ggV5H7, h ps://bit.ly/30OqwSt , h ps://bit.ly/39wk5Hv , h ps://bit.ly/2By0F8G ,h ps://bit.ly/2OVI9Ku , (Ημερομηνίες τελευταίας πρόσβασης: 10/03/2020). 354 Ιδρυτής του ο Αθανάσιος Κουτρούµπας. 355 Ανήκει στο δίκτυο των θεµατικών µουσείων του Πολιτιστικού Οµίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ).
∆ιπλωµατική Εργασία 92 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Μουσείο Γεωργικών Εργαλείων & Παραδοσιακής Τεχνολογίας Βελεστίνου356 Λαογραφικό Ιστορικό Μουσείο Ριζόµυλου Μουσείο –Κέντρο Ιστορίας Πολιτισµού Κερασιάς Μουσείο – Κέντρο Έρευνας & Προστασίας Αυτοφυούς Ορχιδέας Μουσείο – Εκθεσιακό Κέντρο Φυσικής Ιστορίας & Πολιτισµού Λίµνης Κάρλας & Μαυροβουνίου Μουσείο Λιµναίου Πολιτισµού Κάρλας Αρχαιολογικό Μουσείο Αλµυρού ∆ηµοτική Πινακοθήκη Αλµυρού Λαογραφικό Μουσείο Βλάχων Αλµυρού Μουσείο Θαλάσσης Αχιλλείου Λαογραφικό Μουσείο Κτηνοτροφικής Ζωής Ανάβρας Βυζαντινό Μουσείο Μακρινίτσας Ιστορικό & Λαογραφικό Μουσείο Πορταριάς Κοινοτικό Κέντρο Παράδοσης & Πολιτισµού Σταγιατών Μουσείο «Θεόφιλου»357 Μουσείο Λαϊκής Τέχνης & Ιστορίας Πηλίου358 Εικαστικό Μουσείο Γλύπτη Νικόλα359 Μουσείο «ΕΨΑ»360 Τοπικό Μουσείο Μηλέων Ελληνοµουσείο Ζαγοράς361 Μουσείο Αγγελίνη (λαογραφικό)362 Λαογραφικό & Ναυτικό Μουσείο Τρικερίου Μουσείο Αγγειοπλαστικής Κεραµικής Ανετόπουλου363 Μουσείο Ελιάς & Λαδιού Πηλίου364 Μουσείο Ραδιοφώνου «Αντώνης Ταβάνης»365
356 Σε φάση ολοκλήρωσης. 357 Στην Ανακασιά του Βόλου. 358 Μακρινίτσα. 359 Στον Άγιο Γεώργιο Πηλίου. 360 Στην Αγριά Πηλίου. 361 ή Μουσείο Ρήγα Φεραίου. 362 Στο Χόρτο Πηλίου. 363 Στα Άνω Λεχώνια Πηλίου. 364 Στην Άνω Γαντζέα Πηλίου. 365 Στον Λαύκο Πηλίου.
∆ιπλωµατική Εργασία 93 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Φάµπειο Μουσείο Καλών Τεχνών366 Ψηφιακό Μουσείο & Μουσείο Μινιατούρας367 Μουσείο Ηλία Λεφούση368 Μουσείο Αλέξανδρου Παπαδιαµάντη369 Μουσείο Ναυτικής & Πολιτιστικής Παράδοσης Σκιάθου Μουσείο Μουσικών Οργάνων του Κόσµου370 Λαογραφικό Μουσείο Σκοπέλου Λαογραφικό Μουσείο Γλώσσας Σκοπέλου Μουσείο Πολιτιστικής Κληρονοµιάς Ιδρύµατος Ελληνισµού Σκοπέλου Μουσείο Ιστορίας Σκοπέλου – Οικία Παύλου Νιρβάνα Ιστορικό & Λαογραφικό Μουσείο Αλοννήσου Κέντρο Υποβρύχιων Μουσείων & Καταδυτικών Πάρκων στις νήσους Σποράδες & στο ∆υτικό Παγασητικό371 Μουσείο «Αργούς»372
Β) Βιβλιοθήκες & Αρχεία Κεντρική Βιβλιοθήκη Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας ∆ίκτυο Βιβλιοθηκών ∆ήµου Βόλου373 Βιβλιοθήκη ∆ηµοτικού Κέντρου Ιστορίας & Τεκµηρίωσης Βόλου374 Λαϊκή Βιβλιοθήκη Βόλου Βιβλιοθήκη του Συλλόγου «Οι Τρεις Ιεράρχες» ∆ηµόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη Ζαγοράς ∆ηµόσια Βιβλιοθήκη Μηλεών Βιβλιοθήκη «Περσεύς Αθηναίος»375 Βιβλιοθήκη της Ακαδηµίας Θεολογικών Σπουδών376 366 Στον Λαύκο Πηλίου. 367 Τσαγκαράδα Πηλίου. 368 Στην Κερασιά Πηλίου. 369 Στην Σκιάθο. 370 Στην Ιερά Μονή Ευαγγελιστρίας στην Σκιάθο. 371 Υπό κατασκευή. Υπογράφτηκε η προγραµµατική σύµβαση για τα Υποβρύχια Μουσεία 372 Υπογράφτηκε η µελέτη https://bit.ly/2SOv8Vy & https://bit.ly/3fwW065 & https://bit.ly/2YJKvCt (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 25/02/2020). 373 Παιδικές βιβλιοθήκες. 374 ∆ΗΚΙ 375 Γλώσσα Σκοπέλου. 376 Ανήκει στη Μητρόπολη ∆ηµητριάδος.
∆ιπλωµατική Εργασία 94 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Γ.Α.Κ377. –Αρχεία Ν. Μαγνησίας Ιστορικό Αρχείο Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας Εκκλησιαστικό Αρχείο Μητρόπολης ∆ηµητριάδος
5.3.3.3 Βιοµηχανικά Κτίρια Βόλου Αρχιτεκτονικού Ενδιαφέροντος
Το βιοµηχανικό παρελθόν του Βόλου είναι πλούσιο καθώς εκεί στηρίχτηκε η οικονοµική πρόοδος της πόλης. Οι πρώτοι οµογενείς, Πηλιορείτες επιχειρηµατίες επιστρέφοντας στη γενέτειρά τους από την Αίγυπτο και την Μικρά Ασία, επενδύουν στον τόπο τους. Μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις378 λειτουργούν ως προάγγελος της βιοµηχανικής ανάπτυξης της περιοχής µετατρέποντας την σε σηµαντικό οικονοµικό κέντρο µε ανοδική πορεία, εξάγοντας µέχρι και τις ΗΠΑ. Οι βασικοί τοµείς δραστηριοποίησης ήταν κυρίως η σιδηρουργία, βυρσοδεψία, υφαντουργία, νηµατουργία, επεξεργασία καπνού, ο κλάδος τροφίµων & ποτών, αγγειοπλαστεία, ελαιουργία, αλευροποιία, χυτήρια σιδήρου, καρεκλοποϊία, εργοστάσια φωταερίου. Το τέλος της «χρυσής εποχής» και η δύσκολη περίοδος της αποβιοµηχάνισης γράφεται στα τέλη της δεκαετίας του 1980 (Αδαµάκης, 2009). Ωστόσο, το αρχιτεκτονικό αποτύπωµα αρκετών βιοµηχανικών κτιρίων379 που δεσπόζει στην πόλη του Βόλου, υπήρξε αντικείµενο µελέτης και σχεδιασµού, αναδεικνύοντας έτσι το βιοµηχανικό κτίριο σε «νεότερο µνηµείο» της ιστορίας της πόλης. Όσα λοιπόν, από αυτά τα οικοδοµήµατα διασώθηκαν, έλαβαν «σάρκα και οστά» και οδήγησαν σε επανάχρηση της αρχιτεκτονικής του παρελθόντος προς χρήση πολιτιστικών – εικαστικών - εκπαιδευτικών – ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων (Αδαµάκης, 2009). Αναλυτικότερα380: ‹ Ιστορικό καπνεργοστάσιο Ματσάγγου381 ‹ Καπναποθήκη Παπάντου382 ‹ Καπνεργοστάσιο Παπαστράτου383
377 Γενικά Αρχεία Κράτους. 378 Μικρές επιχειρήσεις στον τοµέα της µεταποίησης https://bit.ly/3clWES6 & https://bit.ly/2zslMYs (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 27/02/2020). 379 53 µεγάλα βιοµηχανικά συγκροτήµατα υπήρχαν στο ευρύτερο πολεοδοµικό ιστό του Βόλου. 380 Αδαμάκης, Κων/νος, 2009: 36-179. 381 Βρίσκεται στο κέντρο της πόλης του Βόλου και φιλοξενεί στις εγκαταστάσεις του το Οικονοµικό Τµήµα του Πανεπιστηµίου. 382 Βρίσκεται στα Παλαιά του Βόλου και εδράζει το Μουσείο της πόλης του Βόλου. 383 Στην παραλία της πόλης και στεγάζει διοικητικές υπηρεσίες του Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας.
∆ιπλωµατική Εργασία 95 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
‹ Πλινθοκεραµοποιείο Τσαλαπάτα384 ‹ Λιθόκτιστες Αποθήκες Τελωνείου385 ‹ Υφαντουργία Παπαγεωργίου386 ‹ Υφαντουργία Μουρτζούκου387 ‹ Βιοµηχανία Βάµβακος Αδαµόπουλου388 ‹ Εργοστάσιο Παραγωγής Ρεύµατος – Ηλεκτρική Εταιρεία389 ‹ Αλευροβιοµηχανία Λούλη390 ‹ Χαλβαδοποιεία Παπαγιανόπουλου391 ‹ Μακαρονοποιϊα Σκαρίµβα392 ‹ Πλακοποϊία Μεφσούτ393 ‹ Απολυµαντήριο Οσπρίων Στρυχνόκαρπος394 ‹ Μεταξουργείο Ετµεκτζόγλου395 ‹ Καπναποθήκη Σπίρερ396 ‹ Καπναποθήκη «Κίτρινη Αποθήκη»397 ‹ Γαλλική Εταιρεία Καπνού398
384 Βρίσκεται στην παλιά συνοικία της πόλης του Βόλου και φιλοξενεί το Μουσείο Πλινθοκεραµοποιείας του Πολιτιστικού Ιδρύµατος Οµίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ), ενώ λειτουργεί και ως πολυχώρος ψυχαγωγίας (εστιατόρια, club). Το εργοστάσιο αγοράστηκε από το ∆ήµο Βόλου στα πλαίσια του Κοινοτικού Προγράµµατος URBAN το 1995. 385 Εδώ συναντούµε το Μουσείο Τελωνειακής Ιστορίας Βόλου. 386 Σήµερα λειτουργεί το εµπορικό κέντρο «Old City». 387Φιλοξενεί δράσεις της ∆ια Βίου Εκπαίδευσης στο Ν. Μαγνησίας. 388 Χρησιµοποιείται πλέον ως αθλητικό κέντρο του ∆ήµου Βόλου. 389 Βρίσκεται στο κέντρο της πόλης και λειτουργεί ως εστία πολιτισµού φιλοξενώντας στις εγκαταστάσεις του θεατρική σκηνή και τη δηµοτική σχολή χορού. Το 1994 χαρακτηρίστηκε από το Υπουργείο Πολιτισµού ως ιστορικό διατηρητέο κτίριο (ΦΕΚ 864/Β/22.11.1994). 390 Στα Παλαιά του Βόλου και λειτουργεί ως χώρος αναψυχής µε αίθουσες κινηµατογράφου, καφέ, bowling, καταστήµατα, υπόγειο χώρο στάθµευσης. 391 ∆ιατηρήθηκε µόνο το αρχικό βιοµηχανικό κτίριο. Έδωσε τη θέση του σε υποκαταστήµατα – κατοικίες και θέσεις στάθµευσης. 392 Μέρος του εργοστασίου σήµερα στεγάζει το Λύκειο Ελληνίδων Βόλου. 393Ανήκει πλέον σε ιδιώτες και έχει χαρακτηριστεί ως διατηρητέο µνηµείο από το Υπουργείο Πολιτισµού. 394 Στο παλιό λιµεναρχείο της πόλης και σήµερα λειτουργεί ως εργαστήριο ΑΜΕΑ και ως πολιτιστικό κέντρο του ∆ήµου Βόλου. 395 Οι εγκαταστάσεις του µεταξουργείου περιήλθαν στο ∆ήµο Βόλου. Εντάχθηκε στο Κοινοτικό Πρόγραµµα URBAN στα πλαίσια αναζωογόνησης υποβαθµισµένων περιοχών. Το βιοµηχανικό συγκρότηµα κρίθηκε διατηρητέο µνηµείο µε απόφαση του ΥΠΕΧΩ∆Ε (ΦΕΚ 4/17.11.1995).Σήµερα, στεγάζει Κέντρο Πολιτισµού που προβάλει κινηµατογραφικές ταινίες. 396 Στεγάζει τις τεχνικές υπηρεσίες του ∆ήµου καθώς και το ∆ηµοτικό Κέντρο Ιστορίας (∆ΗΚΙ). 397 Προτείνεται να λειτουργήσει ως χώρος µνήµης της περιόδου της Κατοχής καθώς και ως συνεδριακό κέντρο. Ανήκει κι αυτό στην ιδιοκτησία του ∆ήµου. 398 Στεγάζει σήµερα τη Σχολή Εφαρµοσµένων Τεχνών και το ∆ηµοτικό Ινστιτούτο Επαγγελµατικής Κατάρτισης.
∆ιπλωµατική Εργασία 96 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
‹ Καπναποθήκες Κατσέµη - Στρεφτάρη399 ‹ Λιθόκτιστες Αποθήκες Ελαιών400 ‹ Αποθήκες Νεάπολης401 ‹ Καπναποθήκη του Οργανισµού Καπνού402 ‹ Καπναποθήκη Καραγατς403 ‹ Απεντοµωτήριο404 ‹ Βαµβακουργία Βόλου405 ‹ Αποθήκες καπνεργοστασίου Ματσάγγου406
5.3.3.4 Λαϊκή Αρχιτεκτονική & Λιθογλυπτική
Αξιόλογα δείγµατα λαϊκής αρχιτεκτονικής και λιθογλυπτικής έχουν να επιδείξουν οι Ηπειρώτες µάστορες που εγκαταστάθηκαν στο Πήλιο και από τα µέσα του 18ου αιώνα παρατηρείται ένας οικοδοµικός οργασµός µε το χτίσιµο νέων σπιτιών, την άνθηση της λαϊκής τέχνης και την εξέλιξη της λιθογλυπτικής (Μακρής, 1976). Η συµβολή των Ζουπανιωτών µαστόρων407 στην κατασκευή πέτρινων, τοξωτών γεφυριών στο Πήλιο408 και στο όρος Όθρυς είναι αξιοζήλευτη και αναδεικνύουν περίτρανα την οµορφιά του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος (Καπανιάρης, 2020)409. Στο σηµείο αυτό, επιχειρείται µια σύντοµη καταγραφή των πιο σηµαντικών πέτρινων, τοξωτών γεφυριών, που άλλα είναι µονότοξα, δίτοξα ή τρίτοξα µε διάφορες µορφές και σχήµατα.
399 Παραχωρήθηκαν για τη στέγαση του ΚΕ.Θ.Ε.Α. «ΠΙΛΟΤΟΣ». 400 Στεγάζουν παιδικό σταθµό του ∆ήµου Βόλου. 401 Φιλοξενούν το Κέντρο ∆ηµιουργικής Απασχόλησης Παιδιών του ∆ήµου. 402 Έχει παραχωρηθεί στην πρώην Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση Μαγνησίας. Σήµερα στεγάζει τις διοικητικές υπηρεσίες της Α/θµιας Εκπαίδευσης. 403 Λειτουργεί πλέον ως αθλητικό κέντρο του ∆ήµου Βόλου. Την περίοδο των Ολυµπιακών Αγώνων (2004) λειτούργησε ως Πρότυπο Περιφερειακό Προπονητήριο Ολυµπιακών Προδιαγραφών. 404 Ανακατασκευάστηκε και λειτουργεί ως Περιφερειακό Ενεργειακό Κέντρο. 405 Βρίσκεται στην Νέα Ιωνία του Βόλου και πρόκειται να λειτουργήσει µελλοντικά ως νέα Πανεπιστηµιούπολη . Προβλέπεται να δηµιουργηθούν φοιτητικές εστίες, θερµοκοιτίδες πολιτισµού, ερευνητικά ινστιτούτα, σχολή επαγγελµατικής εκπαίδευσης του Πανεπιστηµίου. Το έργο αυτή τη στιγµή δηµοπρατείται. https://bit.ly/2SQzivX & https://bit.ly/2WFJxnV (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 27/02/2020), 406 Βρίσκονται στην περιοχή του Φυτόκου της Ν. Ιωνίας Βόλου και σήµερα στεγάζουν τη Γεωπονική Σχολή του Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας. 407 Μάστοροι της πέτρας που εργάστηκαν στο Πήλιο και τον Αλµυρό Μαγνησίας. 408 Κυρίως στο Ανατολικό και Νότιο Πήλιο. 409 Στον Τσούκα, Ν., 2020 “Πέτρινα Τοξωτά Γεφύρια του Πηλίου και της Όθρυς: Λαϊκή Αρχιτεκτονική & Φυσικό Περιβάλλον”.
∆ιπλωµατική Εργασία 97 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Ανατολικό Πήλιο 410 : ‹ Γεφύρια του «∆ιακουµή», του «Πόρου», της «Τσαγκαράδας», «της Αγίας Κυριακής» ∆υτικό Πήλιο 411 : ‹ Γεφύρια του «Αλεβίζου», της «Κακουνάς», της «Καρυάς», της «Κουκουράβας, της «Λέστιανης», του «Λουζίνικου», της «Πατωσιάς» Νότιο Πήλιο 412 : ‹ Γεφύρια του «Μίχου», του «Φραγκάνη», της «Αναύρας», του «Σταθµού», του «∆εληγιάννη», του «Τοπάλη», του «Κουκλάκη» Αλµυρός : ‹ Γεφύρια της «Μαγγανίτσας, του «Τσιγγενορέµατος, του «Χατζηαλέξη», του «Χαλορέµατος»
5.3.3.5 Παραδοσιακοί Οικισµοί & Εγκαταστάσεις Ιδιαίτερου Αρχιτεκτονικού & Φυσικού Κάλλους
Αναµφίβολα, οι παραδοσιακοί οικισµοί και τα ιστορικά κέντρα των πόλεων συνιστούν κοµµάτι της πολιτιστικής φυσιογνωµίας του κάθε τόπου. Αποτυπώνονται καλλιτεχνικά ρεύµατα, αισθητικές προτιµήσεις και τρόποι ζωής που συνθέτουν και διαµορφώνουν την ιστορική εξέλιξη της κάθε περιοχής. Η διατήρηση της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς συµβάλει στην τουριστική ανάπτυξη καθώς µέσω της ανακαίνισης των κτιρίων413 και της διαµόρφωσης των χώρων δηµιουργούνται προορισµοί ελκυστικοί µε σηµαντική αναγνωρισιµότητα. Παρόλο που αξιόλογα δείγµατα της τοπικής αρχιτεκτονικής της πόλης του Βόλου καταστράφηκαν ολοσχερώς µε τους σεισµούς,414 δεν συµβαίνει όµως, το ίδιο µε την ευρύτερη ζώνη του Πηλίου και των νησιών που διατήρησαν έντονη την παραδοσιακή τους αίγλη. Ευθύς αµέσως λοιπόν, σκιαγραφούνται οι πιο σηµαντικοί οικισµοί και εγκαταστάσεις αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος415.
410 Συγκεκριµένα στο ∆ήµο Ζαγοράς - Μουρεσίου. 411 Βρίσκονται όλα στη Μακρινίτσα Πηλίου. 412 Βρίσκονται διάσπαρτα στις Μηλιές, Αφέτες, Άνω Γαντζέα, Νεοχώρι. 413 Πολλά από αυτά τα κτίρια παραδοσιακής αρχιτεκτονικής χρησιµοποιούνται για να στεγάσουν ποικίλες δραστηριότητες και λειτουργούν ως µουσεία – εστιατόρια – δηµόσιες υπηρεσίες - τουριστικά καταλύµατα. 414 Τη δεκαετία του 1950. 415 Η συγκεκριμένη οποενότητα στηρίχτηκε στις τρεις μελέτες που ακολουθούν με τα αντίστοιχα link: h ps://bit.ly/39uKBRz με πρόσβαση στο αρχείο με θέμα: “Μελέτη Τουριστικής Ανάπτυξης Περιφέρειας Θεσσαλίας” & h ps://bit.ly/330hDI7 , h ps://bit.ly/2BCjvM4 καθώς και στην “Ανάλυση Στοιχείων και
∆ιπλωµατική Εργασία 98 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Βόλος : ‹ Πλήθος αρχοντικών και νεοκλασικών οικοδοµηµάτων416 ‹ Σιδηροδροµικός Σταθµός Βόλου417, έργο του Εβαρίστο Ντε Κίρικο Πήλιο : ‹ Αρχοντικό Ζαφειρίου418 ‹ Παραδοσιακό υδροκίνητο ελαιοτριβείο «Χατζηγιάννη»419 ‹ Οικία «Παπαθεολόγου»420 ‹ Πλατεία «Χατζίνη»421 ‹ ∆ιατηρητέος οικισµός Βυζίτσας µε παραδοσιακά πηλιορείτικα αρχοντικά ‹ Αρχοντικά «Τριαντάφυλλου», «Στεργίου», «Ιωάννη Θλιβερού» 422 ‹ Μνηµείο εκτέλεσης 118 ∆ρακειωτών από τους Γερµανούς423 ‹ Οικία του Φιλικού «Μαργαρίτη ∆ηµάδη»424 ‹ Ιστορικό καµπαναριό των Αγίων Αποστόλων425 ‹ Κτίριο «Ελληνικού Σχολείου» & Παραδοσιακά ελαιοτριβεία και συσκευαστήρια ελιάς426 ‹ Αρχοντικά του «Κωνσταντινίδη», «Φρόνιµου», «Πρίγγου», «Ρέτσου», «Γκαγιάννη»427
Αποτύπωση Τουριστικού Προϊόντος” , διαθέσιμο στο h ps://bit.ly/2OXOB3I (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 10/03/2020). 416 Όπως το ∆ηµοτικό Ωδείο Βόλου, το κινηµατοθέατρο «Αχίλλειον» στην παραλία του Βόλου, το κτίριο της Τράπεζας της Ελλάδος επίσης στην παραλία της πόλης, το κτίριο που στέγαζε το παλιό Κλασικό Λύκειο Βόλου, το αρχοντικό Γαλανού, το κτίριο του Λυκείου Ελληνίδων Βόλου, το κτίριο της Λαϊκής Βιβλιοθήκης, το κτίριο της Πανεπιστηµιακής Βιβλιοθήκης https://bit.ly/2LgvmRc (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 28/02/2020). 417 Με όλες τις εγκαταστάσεις του. Ανεγέρθηκε το 1884. 418 Στον Άγιο Ονούφριο. Χτίστηκε το 1855 και κηρύχθηκε διατηρητέο από το Υπουργείο Πολιτισµού. 419 Στο Κατηχώρι Πηλίου. Από το 2012 λειτουργεί ως Εκθετήριο Αγροτικής Οικονοµίας Κατηχωρίου. Το ελαιοτριβείο µυεί τον επισκέπτη στη διαδικασία παραγωγής λαδιού, ενώ παράλληλα διεξάγονται και εκπαιδευτικά προγράµµατα µε θέµα την ελιά και το λάδι. 420 Στις Σταγιάτες Πηλίου. Στεγάζεται το Κοινοτικό Κέντρο Παράδοσης και Πολιτισµού. Από το 2012 λειτουργεί ως χώρος διάσωσης και προβολής της πολιτιστικής κληρονοµιάς του χωριού. Στις συλλογές του περιλαµβάνονται εργαλεία παρασκευής λουκάνικου, έπιπλα και αντικείµενα του φωτογράφου ∆. Λέτσιου, παλιές φωτογραφίες του χωριού. 421 Στον Άγιο Λαυρέντιο. Βρίσκεται στην άκρη του χωριού και διαθέτει µόνο αιωνόβια πλατάνια, χωρίς µαγαζιά και µε µοναδική θέα τη θάλασσα. 422 Στην ∆ράκεια Πηλίου. 423 Στο χωριό ∆ράκεια Πηλίου. 424 Αργαλαστή Πηλίου. 425Αργαλαστή Πηλίου. 426 Αργαλαστή Πηλίου. 427 Ζαγορά Πηλίου.
∆ιπλωµατική Εργασία 99 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
‹ Μαρµάρινες βρύσες του «∆εσπότη» & του «Κράλλη»428 ‹ Παραδοσιακά αρχοντικά πηλιορείτικου ρυθµού429 ‹ Καµπαναριό Αγίου Γεωργίου – παραδοσιακές κρήνες430 - τέσσερις παραδοσιακές συνοικίες431 & ο τεράστιος γεροπλάτανος432 ‹ Πυργόσπιτα433 ‹ Αρχοντικά πηλιορείτικου ρυθµού434 ‹ Καφενείο «Θεόφιλος»µε την εντυπωσιακή τοιχογραφία του ήρωα, Κατσαντώνη435 ‹ Κρήνη στην κεντρική πλατεία Μακρινίτσας µε τρίπλευρη πρόσοψη, λιθανάγλυφα και τέσσερις ορειχάλκινες λεοντοκεφαλές ‹ Παλιός σιδηροδροµικός σταθµός & η σιδερένια γέφυρα του Εβαρίστο Ντε Κίρικο436 Βελεστίνο : ‹ Υδρόµυλοι & Μεσαιωνικό υδραγωγείο Σκιάθος : ‹ Υπαίθριες γλυπτοθήκες µνήµης437 Σκόπελος : ‹ Παραδοσιακές οικίες438 ‹ Οικία «Βαλσαµάκη»439 ‹ Ελαιοτριβεία «Ψαριανού» ‹ Κτίριο ΟΤΕ
428 Ζαγορά Πηλίου , του 18ου αιώνα. 429 Κισσός Πηλίου. 430 Της Αγίας Κυριακής, της Αγίας Παρασκευής, των Αγίων Ταξιαρχών, του Αγίου Γεωργίου και η κρήνη «Καρτάλης», δίπλα στο Καρτάλειο ∆ηµοτικό Σχολείο. 431 Της Αγίας Κυριακής, της Αγίας Παρασκευής, των Αγίων Ταξιαρχών και του Αγίου Στεφάνου. 432 Ζαγορά Πηλίου. Ο γεροπλάτανος έχει περίµετρο 15 µέτρα και είναι από τα πιο παλιά δέντρα της Ελλάδας και ίσως της Ευρώπης. Η ηλικία του σύµφωνα µε τους επιστήµονες φτάνει τα 1000 χρόνια. 433 Πορταριά Πηλίου. 434 Στην Μακρινίτσα Πηλίου, όπως το αρχοντικό του «Τοπάλη», του «Σισιλιάνου», του «Σκοτεινιώτη», του «Μουσλή», του «Γουργιώτη», του «Μαραγκλή», του «Βασαρδάνη». 435 Μακρινίτσα Πηλίου. Το καφενείο χρονολογείται µεταξύ 1910 – 1911 και το Υπουργείο προχώρησε στη συντήρησή του το 1988 και το 1995 χαρακτηρίστηκε «ιστορικό διατηρητέο µνηµείο (ΦΕΚ 499/Β/06.06.1995). Το κτίριο είναι ιδιοκτησίας της Κοινότητας Μακρινίτσας. Η δε τοιχογραφία είναι διαστάσεων 3.15 Χ 2.50 µ. https://bit.ly/2WihOuM (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 29/02/2020). 436 Πατέρας του διάσηµου καλλιτέχνη Τζιόρτζιο Ντε Κίρικο. Βρίσκεται στις Μηλιές Πηλίου. 437 Στο κοιµητήριο του νησιού Αναγνωρισµένες ως «ιστορικός τόπος» (ΦΕΚ 357/09.10.2013) 438 Όπως του «Λιώση», του «Σοφεκίδη», του «Π. Κριέζη», του «Ι. Κασσιανή», της «Αικ. Σιµιτσιάδη». Έχουν αναγνωριστεί ως ιστορικά διατηρητέα µνηµεία (ΦΕΚ 618/Β/17.09.1965). https://bit.ly/2LgcCB2 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 29/02/2020). 439 Ως αντιπροσωπευτικό δείγµα αρχιτεκτονικής κατά την Τουρκοκρατία.
∆ιπλωµατική Εργασία 100 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
5.3.3.6 Πολιτιστικές – Ψυχαγωγικές – Αθλητικές ∆ραστηριότητες
Στους πολιτιστικούς πόρους συµπεριλαµβάνονται και οι δραστηριότητες πολιτιστικού – αθλητικού και ψυχαγωγικού ενδιαφέροντος, καθώς δύναται να στηρίξουν την ανάπτυξη ενός τόπου προσελκύοντας επισκέπτες και συµβάλλοντας καθοριστικά στη δηµιουργία brand destination. Τέτοιες µπορεί να είναι ετήσια events και φεστιβάλ,440 όπου η Περιφέρεια σε συνεργασία µε τους ∆ήµους, τις Κοινότητες, τους αθλητικούς και πολιτιστικούς συλλόγους εµφανίζουν πλούσια δράση, η οποία και καταγράφεται ακολούθως441:
Α) Π.Ε. Μαγνησίας: ‹ Rhythmatic Open Air Festival442 ‹ Music Village443 ‹ ∆ιεθνές Φεστιβάλ Κιθάρας Βόλου444 ‹ ∆ιεθνές Φεστιβάλ Βόλου445 ‹ Rock Festival Αλµυρού446 ‹ Pilio Trail City Run447 ‹ Adventure Rally Enduro South Pelion448 ‹ Tsagarada Escape Festival449 ‹ Γιορτή λουλουδιών450
440 Τη θερινή κυρίως περίοδο. 441 “Ανάλυση Στοιχείων και Αποτύπωση Τουριστικού Προϊόντος” ακολουθώντας τη διαδρομή”Μαγνησία” , διαθέσιμο στο h ps://bit.ly/2OXOB3I (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 10/03/2020). 442 Μουσικού ενδιαφέροντος, για τους φίλους της ηλεκτρονικής µουσικής. ∆ιοργανώνεται το µήνα Αύγουστο. 443 Μουσικό φεστιβάλ στον Άγιο Λαυρέντιο Πηλίου κάθε Αύγουστο. Εδώ και οκτώ χρόνια το µουσικό αυτό γεγονός µεταµορφώνει το χωριό σε κοιτίδα παγκόσµιας µουσικής σκηνής. 444 ∆ιοργανώνεται το µήνα Ιούλιο. Κάθε χρόνο παρουσιάζει και µεγαλύτερη άνθηση . Περιλαµβάνει σεµινάρια – διαγωνισµούς – συναυλίες – εκθέσεις. 445 ∆ιοργανώνεται κάθε Ιούλιο. Σκοπός του είναι να επαναφέρει τν µνήµη και να καταστήσει το Βόλο τόπο πολιτισµού στο ελληνικό και παγκόσµιο γίγνεσθαι. 446 Το φεστιβάλ διοργανώνεται κάθε Αύγουστο , στο δάσος Κουρί του Αλµυρού και φιλοξενεί Έλληνες και ξένους µουσικούς. 447 Αθλητικού ενδιαφέροντος και διοργανώνεται κάθε Ιούνιο. Περιλαµβάνει 4 αγώνες: ένας σε µια ηµιορεινή διαδροµή 25χλµ., µια ανάβαση 3 χλµ, ένα 10άρι στην πόλη του Βόλου και 1km στην παραλία. 448 Αθλητικού ενδιαφέροντος και διοργανώνεται το Νοέµβριο. Το Rally χωρίζεται σε αρχάριους και προχωρηµένους και η αφετηρία του είναι η Άλλη Μεριά. 449 Φεστιβάλ Ορεινού & Θαλάσσιου Αθλητισµού Τσαγκαράδας, το οποίο περιλαµβάνει υπαίθριες αθλητικές δραστηριότητες όπως, ποδηλασία βουνού, τοξοβολία, σκοποβολή, αναρρίχηση, κατάβαση φαραγγιών, θαλάσσιο κανό, ιππασία κ.α. σε συνδυασµό µε θεµατικές εκδηλώσεις πολιτιστικού και ψυχαγωγικού χαρακτήρα. 450 Στην Άλλη Μεριά, το Μάιο.
∆ιπλωµατική Εργασία 101 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
‹ Γιορτή παραδοσιακού σπόρου451 ‹ Εαρινή συνάντηση παιδικών χορευτικών συγκροτηµάτων 452 ‹ Ευρωπαϊκή γιορτή µουσικής453 ‹ Γιορτή κερασιού454 ‹ Γιορτή βιβλίου455 ‹ Φεστιβάλ αθλητισµού456 ‹ «Μάηδες» Μακρινίτσας457 ‹ Γιορτή τσίπουρου458 ‹ Γιορτή πεπονιού459 ‹ Γιορτή Λουκάνικου460 ‹ Ψαράδικη Βραδιά461 ‹ Φεστιβάλ µουσικής Πηλίου462 ‹ Unlimited Music and Arts463 ‹ ∆ιεθνές φεστιβάλ κιθάρας464 ‹ Γιορτή πέτρας465 ‹ Γιορτή ελιάς466 ‹ Γιορτή αχλαδιού467 ‹ Γιορτή οίνου468 ‹ Αναπαράσταση Βλάχικου γάµου469 ‹ Αναπαράσταση Πηλιορείτικου γάµου470
451 Στις Σταγιάτες, το Μάιο. 452 Πορταριά, το Μάιο. 453 Στο Βόλο, τον Ιούνιο. 454 Στον Άγιο Λαυρέντιο, τον Ιούνιο. 455 Παραλία Βόλου, τον Ιούνιο. 456 Τσαγκαράδα Πηλίου, τον Ιούλιο. 457 Αναβίωση του εθίµου των «Μάηδων» τον Μάϊο . Πρόκειται για χορευτικό αρχέγονο έθιµο. 458 Στο Κατηχώρι Πηλίου, κάθε Ιούλιο. 459 Στο ∆ιµήνι, κάθε Ιούλιο. 460 Στις Σταγιάτες, κάθε Ιούλιο. 461 Στην Αγριά, κάθε Ιούλιο. 462 Τον Ιούλιο. 463 Στη Βυζίτσα Πηλίου ,τον Ιούλιο. 464 Στο Λαύκο Πηλίου, τον Αύγουστο 465 Στο Καλαµάκι Πηλίου, τον Αύγουστο. 466 ∆ράκεια Πηλίου, τον Αύγουστο. 467 Μηλιές Πηλίου, τον Αύγουστο. 468 Νέα Αγχίαλος, κάθε Αύγουστο. 469 Στο Σέσκλο, τον Αύγουστο. 470 Πορταριά Πηλίου, τον 15αύγουστο.
∆ιπλωµατική Εργασία 102 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
‹ Χωριό «Ψ»471 ‹ Γιορτή φιρικιού472 ‹ Γιορτή µήλου473 ‹ Γιορτή κάστανου474 ‹ Χριστούγεννα στο Βόλο475
B) Π.Ε. Β. Σποράδων: ‹ Μαραθώνιος Challenge476 ‹ Φεστιβάλ παραδοσιακών χορών477 ‹ Αλωνίσµατα478 ‹ Βραδιά παραδοσιακής τυρόπιτας479 ‹ Ψαράδικη βραδιά480 ‹ Palace Cup481 ‹ Φεστιβάλ Αιγαίου482 ‹ ∆ιεθνές φεστιβάλ παραδοσιακών χορών483 ‹ Φεστιβάλ παραδοσιακών χορών Σκοπέλου484 ‹ Ηµέρες ρεµπέτικου φεστιβάλ485
471 Στις Πινακάτες Πηλίου τον Αύγουστο. Συναντιούνται άνθρωποι µε σκοπό τη «θεραπεία της ψυχής». Λειτουργεί ως τόπος συνάντησης για βιωµατική και θεωρητική προσέγγιση της ψυχής. https://bit.ly/3fBkATc (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 29/02/2020). 472 Βυζίτσα Πηλίου, το Σεπτέµβριο. 473 Ζαγορά Πηλίου, το Σεπτέµβριο. 474 Ξουρίχτι Πηλίου, το Σεπτέµβριο. 475 Την περίοδο των γιορτών. 476Αθλητικού ενδιαφέροντος, τον Ιούνιο στην Αλόννησο. Περιλαµβάνει 3 αγώνες τρεξίµατος και µια διαδροµή για περιπατητές. 477 Πολιτιστικού περιεχοµένου, κάθε Ιούλιο στην Αλόννησο. Σκοπός του είναι η ανάδειξη της λαϊκής τέχνης και της παραδοσιακής κουλτούρας. 478 Αναπαράσταση του αλωνίσµατος στο χωριό «Αλώνια» της Αλοννήσου όπου µε παραδοσιακό τρόπο φτιάχνεται ο τραχανάς. ∆ιοργανώνεται τον Ιούλιο. 479 Η Αλόννησος έχει παράδοση στις πίτες και διοργανώνεται από το Πολιτιστικό Σύλλογο Αλοννήσου µε συνοδεία παραδοσιακών χορών και ζωντανής µουσικής. 480 Κάθε Ιούλιο στην Αλόννησο και προσφέρεται ψητός γαύρος και κρασί δωρεάν. 481 Αθλητικό γεγονός στη Σκιάθο κάθε Μάιο. ∆ιοργανώνεται Match Racing από το Ναυτικό όµιλο Ελλάδας ώστε η Σκιάθος να αναδειχθεί ξεχωριστός προορισµός για yachting και ιστιοπλοϊα. 482 Στο Μπούρτζι της Σκιάθου κάθε Ιούλιο και είναι πολιτιστικού ενδιαφέροντος. Στο ανοιχτό θέατρο φιλοξενούνται θεατρικές παραστάσεις καθ’ όλη τη διάρκεια του φεστιβάλ. 483 Πολιτιστικό – µουσικό, κάθε Αύγουστο στη Σκιάθο. Το φεστιβάλ φιλοξενεί χορωδίες, ορχήστρες και παραδοσιακά συγκροτήµατα από διάφορες χώρες. 484 Πολιτιστικό – µουσικό, κάθε Ιούλιο. Το συγκεκριµένο φεστιβάλ αποτελεί τόπο συνάντησης διαφορετικών ηθών – εθίµων - χορών και παραδόσεων ανά την Ελλάδα. 485 Κάθε Ιούλιο στη Σκόπελο. Ο Πολιτιστικός & Λαογραφικός Σύλλογος Σκοπέλου µε την στήριξη της Περιφέρειας Θεσσαλίας οργανώνει το εν λόγω φεστιβάλ µε σκοπό τη διάδοση και διατήρηση του ρεµπέτικου
∆ιπλωµατική Εργασία 103 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
‹ ∆ιεθνές φεστιβάλ κινηµατογράφου νέων486 ‹ Φεστιβάλ κρασιού487 ‹ Stafylos Fest488 ‹ Λοϊζεια489 ‹ Μουσικό φεστιβάλ Σκοπέλου490 ‹ Αναβίωση εθίµου των φουστανελάδων & των φουντωµάτων491
5.3.3.7 Τοπικά Παραδοσιακά Προϊόντα – Οινογαστρονοµικοί Θησαυροί
Η οινογαστρονοµία αποτελεί µέρος του πολιτιστικού τουρισµού και ιδιαιτέρα προσοδοφόρο τουριστικό προϊόν. Οι επισκέπτες µπορούν να δοκιµάσουν και να βιώσουν τα ξεχωριστά γαστρονοµικά προϊόντα των τοπικών περιοχών και αυτοµάτως να γίνουν γνώστες των διατροφικών παραδόσεων – γεύσεων και συνταγών τους. Έτσι, αντανακλάται ένα πολυθεµατικό τµήµα πολιτιστικού τουρισµού ειδικών ενδιαφερόντων, καθώς οι τουρίστες λειτουργούν ως βασικός πυλώνας ανάπτυξης και ανάδειξης τοπικών προϊόντων και γεύσεων. Πιο συγκεκριµένα, τόσο η ηπειρωτική όσο και η νησιωτική περιφέρεια της εν λόγω ερευνάς µας, παρουσιάζει πλούσια γκάµα οινογαστρονοµικών θησαυρών, που καταγράφεται ως εξής492: Α) Π.Ε. Μαγνησίας: ‹ Κονσερβολιά Πηλίου Βόλου493 ‹ Γαλοτύρι Μαγνησίας494 ‹ Κασέρι Παλαιοµένο Βόλου495
τραγουδιού. 486 Στη Σκόπελο. 487 Κάθε Σεπτέµβριο στη Γλώσσα Σκοπέλου. 488 Κάθε Οκτώβριο στη Γλώσσα Σκοπέλου. Λαµβάνει χώρα η παραδοσιακή µουσταλευριά και διαγωνισµός κρασιού. 489 Κάθε Αύγουστο στη Σκόπελο προς τιµή του Μάνου Λουϊζου µε θεατρικές και µουσικές παραστάσεις. 490 Κάθε Ιούνιο. Συµµετέχουν διάφορα µουσικά σχήµατα και είδη µουσικής. 491 Στη Γλώσσα Σκοπέλου. Πρόκειται για αποκριάτικο έθιµο που λαµβάνει χώρα τη Καθαρά ∆ευτέρα. Οι Γλωσσώτες ντύνονται µε τα ρούχα των προγόνων τους και µε συνοδεία παραδοσιακών χορών και τραγουδιών ξεχύνονται στα στενά σοκάκια του νησιού. https://bit.ly/3fycGdw (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 29/02/2020). 492 “Ανάλυση Στοιχείων και Αποτύπωση Τουριστικού Προϊόντος” ακολουθώντας τη διαδρομή”Μαγνησία” , διαθέσιμο στο h ps://bit.ly/2OXOB3I (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 10/03/2020). 493 Προϊόν Προστατευόµενης Ονοµασίας Προέλευσης (Π.Ο.Π.) ΦΕΚ 17/14.01.1994 https://bit.ly/35VTMJj (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 29/02/2020). 494 Προϊόν (Π.Ο.Π.). 495 Προϊόν (Π.Ο.Π.).
∆ιπλωµατική Εργασία 104 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
‹ Φέτα Βόλου496 ‹ Μήλα Ζαγοράς497 ‹ Φιρίκι Πηλίου498 ‹ Ανθότυρο & γάλα ΕΒΟΛ ‹ Ταχινένιος χαλβάς Βόλου ‹ Λουκούµια Πηλίου Βόλου ‹ Γλυκά κουταλιού & µαρµελάδες Πηλίου ‹ Βότανα Πηλίου ‹ Ελαιόλαδο Πηλίου ‹ Οινοποιείο – Αποσταγµατοποιείο «Αποστολάκη» ‹ Κτήµα «Τιµπλαλέξη» ‹ Κτήµα «Μηλέα»499 ‹ Βιολογικός αµπελώνας & οινοποιείο «Πατιστή»500 ‹ Βιολογικοί αµπελώνες «Χολέβα»501 ‹ Οινοποιεία – ποτοποιεία «Τοκαλή»502 ‹ Βιολογικοί αµπελώνες «Τριανταφύλλου»503 ‹ Rakis Family Winery504 ‹ Αγροτικός Οινοποιητικός Συνεταιρισµός Ν. Αγχιάλου «Η ∆ΗΜΗΤΡΑ» ‹ Γυναικείος Αγροτουριστικός Συνεταιρισµός Πτελεού «Η Φτελιά» ‹ Γυναικείος Αγροτουριστικός Συνεταιρισµός Πορταριάς ‹ Γυναικείος Αγροτουριστικός Συνεταιρισµός Βυζίτσας «Εσπερίδες» ‹ Αγροτικός Συνεταιρισµός Ζαγοράς Β) Π.Ε. Β.Σποράδων: Σκιάθος 505 ‹ Χορτόπιτα ‹ Καραβίδες µε λάχανα
496 Προϊόν (Π.Ο.Π.). 497 Προϊόν (Π.Ο.Π.). 498 Προϊόν (Π.Ο.Π.). 499 Αργαλαστή Πηλίου. 500 Αργαλαστή Πηλίου. 501 Νέα Αγχίαλος Μαγνησίας. 502 Μιρκοθήβες Νέας Αγχιάλου. 503 Ζαγορά Πηλίου. 504 Αργαλαστή Πηλίου 505 Εδώ έχουµε το Σύλλογο Γυναικών Σκιάθου.
∆ιπλωµατική Εργασία 105 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
‹ Χαϊµαλιά ‹ Αµυγδαλωτά ‹ Παραδοσιακά γλυκά κουταλιού ‹ Αλυπιακός οίνος Σκόπελος 506 ‹ Σκοπελίτικη τυρόπιτα & χορτόπιτα ‹ «Αυγάτο», γλυκό του κουταλιού ‹ Γαλακτοµπούρεκο ‹ Παραδοσιακά γλυκά507 ‹ ∆αµάσκηνα Σκοπέλου ‹ Κατσικίσια φέτα & µυζήθρες ‹ Μέλι508 ‹ Ελαιόλαδο & ελιές509 ‹ Πεπαρήθιος οίνος510 Αλόννησος ‹ Κακαβιά ‹ Τόνος ‹ Ψητά σύκα µε µέλι ‹ Αστακοµανέστρα ‹ Αµυγδαλωτά
506 Στη Σκόπελο έχουµε τον Αγροτικό Γυναικείο Συνεταιρισµό της Γλώσσας. 507 Όπως, ροζέδες, αµυγδαλωτά και χαµαλιά. 508 Η χαλέπιος πεύκη κατάλληλη για την παραγωγή µελιού. 509 Πράσινες ελιές µε µάραθο, ξυδάτες και πατητές µε θυµάρι. 510 Παράγεται από µαύρα σταφύλια και ο οίνος έχει σκούρο χαρακτηριστικό χρώµα.
∆ιπλωµατική Εργασία 106 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Κεφάλαιο 6ο Περιφερειακή Πολιτική: Στρατηγική Καινοτοµίας & Έξυπνης Εξειδίκευσης της Ηπειρωτικής & Νησιωτικής Μαγνησίας για τον Πολιτισµό – Τουρισµό
6.1 Περιφερειακή ∆ιαχείριση Πολιτισµού – Τουρισµού: Στόχοι & Προτεραιότητες
Η Π.Θ. στα πλαίσια της στρατηγικής της ΟΧΕ511 πολιτισµού – τουρισµού οραµατίζεται την αξιοποίηση, ανάδειξη και προστασία του φυσικού και πολιτιστικού κεφαλαίου µε ταυτόχρονη ενεργοποίηση του ανθρώπινου δυναµικού και των επιχειρήσεων για την υλοποίηση µιας ∆ιαδροµής Πολιτισµού – Τουρισµού ως νέου, ανταγωνιστικού και διεθνούς τουριστικού προϊόντος. Στοχεύει στην εδραίωση του αποτυπώµατος της στις εγχώριες και διεθνείς αγορές µε µετρήσιµα αποτελέσµατα,512 όπου µέσω προωθητικών ενεργειών θα αναδειχθούν οι τουριστικοί και πολιτιστικοί προορισµοί της Θεσσαλίας513. Εξειδικεύοντας τώρα, για τις Π.Ε. Μαγνησίας & Σποράδων και µε γνώµονα τη µοναδικότητα, ποικιλοµορφία και ιδιαίτερη φυσιογνωµία τους, ως ξεχωριστών πολιτιστικών – τουριστικών προορισµών, οι κύριες προτεραιότητες της Π.Θ. είναι514: 1. δηµιουργία ολοκληρωµένων τουριστικών δικτύων µε βάση τους τουριστικούς προορισµούς σε τοπικό & περιφερειακό επίπεδο 2. αύξηση του µεριδίου της αγοράς & της ανταγωνιστικότητας του τουριστικού προϊόντος στο εσωτερικό & εξωτερικό 3. επιµήκυνση της τουριστικής περιόδου & άµβλυνση της εποχικότητας των τουριστικών επαγγελµάτων 4. ενίσχυση παραδοσιακών τουριστικών αγορών & άνοιγµα νεοσύστατων και υπό σύσταση επιχειρήσεων 5. προσέλκυση ευρύτερων ηλικιακών οµάδων τουριστών 511 Ολοκληρωµένη Χωρική Επένδυση https://bit.ly/2ZZ9i5B (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 20/03/2020). 512 Το 2018 η Π.Θ. υλοποίησε το έργο «Μελέτη για την καθιέρωση Τουριστικού Βαρόµετρου στην Περιφέρεια Θεσσαλίας» (Thessaly Tourism Barometer – TTB) µε σκοπό την ανάπτυξη ενός συστήµατος µετρητικών εργαλείων για την αποτίµηση του τουριστικού προϊόντος της Π.Θ. 513 h ps://bit.ly/32VeE3S (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 20/03/2020). 514 h ps://bit.ly/3g3wepO με πρόσβαση στο επισυναπτόμενο αρχείο “2ο Παραδοτέο” & h ps://bit.ly/2WWUPoN (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 24/03/2020).
∆ιπλωµατική Εργασία 107 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
6. συγκράτηση τουριστικών ροών στους πόρους της διαδροµής πολιτισµού – τουρισµού 7. αξιοποίηση συγκριτικών πλεονεκτηµάτων της ηπειρωτικής & νησιωτικής Μαγνησίας & συγχρόνως ανάπτυξη ειδικών µορφών τουρισµού 8. αξιοποίηση πολιτιστικού αποθέµατος & δράσεις διασύνδεσης του τουρισµού µε την παράδοση – µυθολογία – ιστορία – έθιµα – τοπικά προϊόντα 9. διαµόρφωση ενός εξωστρεφούς και ανταγωνιστικού παραγωγικού ιστού στον τοµέα πολιτισµού – τουρισµού 10. ανάπτυξη επιχειρηµατικότητας & καινοτοµίας για τον πολιτισµό / τουρισµό 11. σύνδεση του αγροδιατροφικού κλάδου µε τον τουριστικό µε περαιτέρω αξιοποίηση καινοτόµων προϊόντων που αφορούν τον πολιτιστικό επισκέπτη 12. εντατικοποίηση ενεργειών για έργα υποδοµών – µεταφορών – δικτύων & επικοινωνιών515 13. συντήρηση, αποκατάσταση & προβολή των πολιτιστικών πόρων516 14. διασφάλιση της πολιτιστικής ποικιλότητας της υλικής & άυλης πολιτιστικής κληρονοµιάς 15. ανάδειξη πολιτιστικού πλούτου Β. Σποράδων / Ο.Χ.Ε. Νήσων Σποράδων 16. συµµετοχή σε διεθνείς τουριστικές εκθέσεις 17. δηµιουργία film office για την προσέλκυση κινηµατογραφικών & τηλεοπτικών παραγωγών 18. συνδιοργάνωση πολιτστικών – αθλητικών εκδηλώσεων, συνεδρίων & ηµερίδων για την προβολή του πολιτιστικού πλούτου 19. στοχευµένη αναγνωρισιµότητα των Π.Ε. Μαγνησίας & Β. Σποράδων µεταβαίνοντας από τις «διακοπές δραστηριοτήτων» σε «διακοπές εµπειριών». Είναι λοιπόν οφθαλµοφανές, ότι η Π.Θ. διαχειρίζεται ολιστικά την ανάδειξη και αξιοποίηση του τουριστικού – πολιτιστικού κεφαλαίου της ηπειρωτικής και νησιωτικής Μαγνησίας, στοχεύοντας στη βιώσιµη τουριστική ανάπτυξή της. Αναθεωρεί και
515 Όπως, αξιοποίηση των αεροδροµίων Σκιάθου & Ν. Αγχιάλου µε περισσότερες απευθείας πτήσεις από τα αεροδρόµια Αθηνών & Θεσσαλονίκης καθώς και από τις πρωτεύουσες του εξωτερικού, ολοκλήρωση της εγκατάστασης συστήµατος ασφαλείας στο λιµάνι του Βόλου του κώδικα ISPS για την προσέλκυση κρουαζιερόπλοιων στην περιοχή. 516 Όπως, αποκατάσταση του αρχαίου θεάτρου Φθιωτιδών Θηβών, του κάστρου της Σκιάθου, της Παναγίας Εικονίστρας & της Παναγίας Κεχριάς, ανάδειξη ενάλιων αρχαιοτήτων, ανασύσταση λίµνης Κάρλας, δηµιουργία ψηφιακής εφαρµογής διασύνδεσης µνηµείων, δηµιουργία υποβρύχιων µουσείων στο ∆υτικό Παγασητικό & τις Β. Σποράδες (αναµένεται το καλοκαίρι του 2020 να υποδεχτούν τους πρώτους επισκέπτες), αξιοποίηση της περιοχής στις λίµνες Ζερέλια του Αλµυρού, οικοτουριστικές διαδροµές & αποκατάσταση λιθόστρωτων στη Σκόπελο κ.α.
∆ιπλωµατική Εργασία 108 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
ανασχηµατίζει τις αδυναµίες και απειλές, σε δυνάµεις και ευκαιρίες, επιδιώκοντας µια στρατηγική προσέγγιση ανταγωνιστικής ταυτότητας, µε σκοπό την εδραίωση ενός ξεχωριστού destination branding για τις υπό εξέταση περιοχές. ∆ίνει τέλος, έµφαση στην αυθεντικότητα – παράδοση – ιστορία – γαστρονοµία – φύση – µυθικές περιπλανήσεις καθιερώνοντας έτσι την δική της brand personality.
6.2 ∆ιαµόρφωση Στρατηγικής Ευφυούς Εξειδίκευσης της Περιφέρειας Θεσσαλίας517
Η προεργασία της όλης διαδικασίας από την Περιφέρεια Θεσσαλίας ξεκίνησε το 2012 από µια οµάδα εµπειρογνωµόνων που µελέτησε τις βασικές κατευθύνσεις της στρατηγικής. Με τη συνδροµή του Περιφερειακού Συµβουλίου Καινοτοµίας το 2013 συγκροτούνται δέκα Θεµατικές Οµάδες Εργασίας518 µε σκοπό την αποτύπωση της υπάρχουσας κατάστασης σε αντίστοιχους τοµείς της τοπικής οικονοµίας, ορίζοντας έτσι και τα σενάρια του οικονοµικού µετασχηµατισµού και της αειφόρου ανάπτυξης. Η µεθοδολογία των ΘΟΕ στηρίχτηκε στον Οδηγό Εφαρµογής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις στρατηγικές RIS3 και τα κύρια πεδία δραστηριοποίησής τους αντιστοιχούν στον αγροδιατροφικό τοµέα, στον κλάδο του µετάλλου, στον ενεργειακό τοµέα, στον περιβαλλοντικό και τέλος στον πολιτιστικό και τουριστικό τοµέα. Κάθε ΘΟΕ καλείται να επισηµαίνει καίριες δραστηριότητες, βασιζόµενες στη γνώση, την τεχνολογία και την καινοτοµία, να τεκµηριώνει τις επιλογές της και να θέτει νέα εργαλεία παρέµβασης. Το κείµενο της Περιφερειακής Στρατηγικής Ευφυούς Εξειδίκευσης της Θεσσαλίας συντάχθηκε το 2014 και έλαβε την τελική του µορφή το 2015. Πρόκειται για µια στρατηγική προσέγγιση καθορισµού των ανταγωνιστικών πλεονεκτηµάτων των Νοµών της Θεσσαλίας καθώς παρουσιάζουν πολυµορφία πόρων, που αναδεικνύουν τη µοναδικότητά τους και δέσµευσης προτεραιοτήτων και έξυπνων πολιτικών µε επίκεντρο την περιφερειακή οικονοµία.
517 Η συγκεκριμένη υποενότητα βασίστηκε αποκλειστικά στην ακόλουθη μελέτη h ps://bit.ly/30MUBSj (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 26/03/2020). 518 Στο εξής ΘΟΕ. Αυτές ήταν οι ακόλουθες: Πρωτογενής Τοµέας, Τρόφιµα & Ποτά που στην πορεία συγχωνεύθηκαν σε ΘΟΕ Αγροδιατροφικού Τοµέα, Ενέργεια – Μη Μεταλλικά Υλικά, Υποδοµές & Υποδοµές Υγείας, Πληροφορική & Υποδοµές Επικοινωνιών, Πολιτισµός, Τουρισµός, Κλάδος Μετάλλου, Logistics, Υποδοµές Έρευνας – Εκπαίδευση. Στην πορεία κάποιες ΘΟΕ διαιρέθηκαν , όπως λ.χ. δηµιουργήθηκε η ΘΟΕ για το Περιβάλλον είτε γιατί το έργο τους επικαλύπτονταν από άλλες είτε γιατί ήταν άνευ αντικειµένου που να µπορούν να στηρίζονται σε οικονοµικές ή επιστηµονικές επιδόσεις της εν λόγω Περιφέρειας.
∆ιπλωµατική Εργασία 109 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Η εν λόγω στρατηγική υλοποιείται µε τη στήριξη του παραγωγικού τοµέα, της κοινωνίας των πολιτών, της ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης & Τοπικής Αυτοδιοίκησης και του Ακαδηµαϊκού – Ερευνητικού τοµέα. Επικεντρώνεται στον άνθρωπο και το περιβάλλον εστιάζοντας σε µια Θεσσαλία δηµιουργική και βιώσιµη ακολουθώντας τρία ιεραρχικά στάδια: της κινητοποίησης των ενδιαφεροµένων, της διαδικασίας επιχειρηµατικής ανακάλυψης και της σύνταξης σχεδίου δράσης περιφερειακής RIS3519. Η εκτελεστική τέλος και διαχειριστική εποπτεία του έργου, ανατέθηκε στην Εταιρεία Προώθησης Καινοτοµίας στη Θεσσαλία (Regional Innovation Agency of Thessaly).
6.3 ∆ηµιουργικός Τουρισµός: Βασική Πύλη Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Ηπειρωτική & Νησιωτική Μαγνησία
Η Στρατηγική Έρευνας & Καινοτοµίας για την ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλίας – στηριζόµενη στις αρχές της έξυπνης εξειδίκευσης – εστιάζει σε δύο βασικούς πυλώνες: της «Αγροδιατροφής» και του «Μετάλλου & ∆οµικών Υλικών», γύρω από τους οποίους αναπτύσσονται τρεις δορυφορικοί άξονες: η «Ενέργεια», το «Περιβάλλον» και ο «∆ηµιουργικός Τουρισµός»520.
Πηγή: Στρατηγική Έρευνας & Καινοτοµίας για την Έξυπνη Εξειδίκευση ΠΘ https://bit.ly/3hftxBE Εικόνα 1. Θεµατικές Προτεραιότητες Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης Θεσσαλίας
519 ∆ιενεργείται σε δύο χρονικά στάδια: 2015-2017 & 2018 – 2020. 520 h ps://bit.ly/2CDyDt9 & h ps://bit.ly/2D33waf (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 01/04/2020).
∆ιπλωµατική Εργασία 110 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Ο δηµιουργικός λοιπόν τουρισµός ως προέκταση του τουρισµού συνδέεται άµεσα µε το χωρικό και πολιτιστικό κεφάλαιο της περιοχής εµφανίζοντας µια αξιόλογη δυναµική521 που επενδύει στην απασχόληση, στην προσέλκυση επισκεπτών522 και στην αύξηση του περιφερειακού ΑΕΠ. Η ΘΟΕ αξιολογώντας την ποικιλοµορφία των πολιτιστικών πόρων523 αφενός και τη σχετική επάρκεια των τουριστικών πόρων524 αφετέρου στηρίζει ορθά τη σύνδεση ποιοτικού τουρισµού και πολιτισµού. Μεταβαίνει έτσι από τον πολιτιστικό πόρο στον τοπικό οικονοµικό πόρο και από το µαζικό στον ποιοτικό – πολιτιστικό – δηµιουργικό τουρισµό. Εύλογα λοιπόν, διαφαίνεται ότι πολιτισµός και τουρισµός αλληλοϋποστηρίζονται µέσω της διαµόρφωσης ενός επενδυτικού περιβάλλοντος, του εµπλουτισµού του υφιστάµενου τουριστικού προϊόντος µε ενίσχυση ειδικών µορφών τουρισµού, της αξιοποίησης της πολιτιστικής κληρονοµιάς και του σύγχρονου πολιτισµού, της ανάδειξης και προβολής ολοκληρωµένων πολιτιστικών διαδροµών525. Πάραυτα, απαιτείται ένα οργανωµένο σχέδιο σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο που στοχευµένα θα οδηγήσει σε συντονισµένες ενέργειες δράσης, ώστε πολιτισµός και τουρισµός να λειτουργήσουν ως βασικά εργαλεία ανάπτυξης και ευρηµατικότητας για την εξεταζόµενη περιοχή. Καλούνται έτσι, να ανταποκριθούν από κοινού στην κάλυψη των κάτωθι αναγκών526: ° Εκπαίδευση: παροχή εξειδικευµένων επιστηµονικών υπηρεσιών και άνοιγµα δηµόσιων ερευνητικών ιδρυµάτων527 (ΑΕΙ & ΕΚ) σε απόλυτη συνεργασία µε τις επιχειρήσεις, ώστε το εγχώριο παραγωγικό δυναµικό να ανταποκριθεί στην τουριστική – πολιτιστική εγχώρια κατανάλωση. ° Ανταγωνιστικότητα: η ένταξη του δηµιουργικού τουρισµού στον πολιτισµό µέσω της ζωντανής παράδοσης και της πολιτιστικής κληρονοµιάς συµβάλλει στην αξιοποίηση των ανταγωνιστικών πλεονεκτηµάτων της Μαγνησίας και των Β. Σποράδων. Η ανάπτυξη
521 Η οποία καταγράφηκε λεπτοµερώς στην υποενότητα 5.3.3. «Πολιτιστικοί Πόροι» του 5ου κεφαλαίου της ερευνάς µας. 522 Παρουσιάστηκε λεπτοµερώς στους πίνακες της υποενότητας 5.3.2.»Τουριστικοί Πόροι» του 5ου κεφαλαίου της έρευνάς µας. 523 Εκτενής αναφορά των πολιτιστικών πόρων της ηπειρωτικής και νησιωτικής Μαγνησίας έγινε στο προηγούµενο κεφάλαιο της εν λόγω έρευνας. 524 Όπως καταγράφεται στην υποενότητα 5.3.2. της έρευνας µας βάσει των στατιστικών αναλύσεων η Μαγνησία υπερτερεί έναντι των υπολοίπων Νοµών της Περιφέρειας Θεσσαλίας. 525 h ps://bit.ly/30MUBSj (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 26/03/2020). 526 h ps://bit.ly/3g3zSQw (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 26/03/2020). 527 λ.χ. η εκπόνηση της Περιφερειακής Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης της Θεσσαλίας υποστηρίζεται επιστηµονικά – επικοινωνιακά – τεχνικά από µια οµάδα δράσης του Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας, η οποία και έχει και την ευθύνη του δικτυακού τόπου του RIS3.
∆ιπλωµατική Εργασία 111 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
νέων προϊόντων και διαδικασιών οφείλει να γίνεται σε ολοκληρωµένη βάση µέσω της αγαστής συνεργασίας όλων των εµπλεκόµενων φορέων. Για παράδειγµα η οργάνωση µιας πολιτιστικής διαδροµής µε απώτερο σκοπό την ανάπτυξη εναλλακτικών µορφών τουρισµού καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους απαιτεί συντονισµένες ενέργειες από όλες τις πλευρές. ° Επιχειρηµατική συνεργασία: καλλιέργεια κουλτούρας και παιδείας ώστε να αναπτυχθεί η απαιτούµενη συνέργεια µεταξύ εργαζοµένων - επιχειρήσεων - αρµόδιων κρατικών φορέων – επαγγελµατικών ενώσεων – περιβαλλοντικών & πολιτιστικών οργανώσεων. ° ∆ικτύωση: ανάγκη δικτύωσης µεταξύ πολιτισµού και τουρισµού καθώς η ένταξη των παρεχόµενων πολιτιστικών υπηρεσιών και αγαθών σε οργανωµένες τουριστικές επιχειρήσεις και δραστηριότητες είναι καθοριστικές. ° Στατιστικά εργαλεία & ανάλυση: η χρήση εξειδικευµένων στατιστικών εργαλείων και η συλλογή ποιοτικών και ποσοτικών δεδοµένων σε επίπεδο Περιφέρειας και Νοµού528 χρήσει προτεραιότητας καθώς έτσι επιτυγχάνεται η διαµόρφωση ορθών πολιτικών. Έτσι, η τουριστική δυναµική529 αξιοποιείται κατάλληλα µέσω της αναπροσαρµογής της τοπικής προσφοράς στην τουριστική ζήτηση, αλλά και ο πολιτιστικός πλούτος αξιοποιείται και προβάλλεται αντίστοιχα µέσω καινοτόµων προγραµµάτων. ° Οργάνωση & ανάδειξη: η ανάγκη οργανωτικής καινοτοµίας κλάδων όπως της πληροφορικής, της διαφήµισης, των γραφικών τεχνών δρουν καταλυτικά στον πολιτιστικό τουρισµό. Παράλληλα, προωθητικές κινήσεις εξωστρέφειας µέσω µάρκετινγκ του εγχώριου πολιτιστικού – τουριστικού προϊόντος είναι εξίσου απαραίτητες. ° Αξιοποίηση τεχνολογιών πληροφορικής & επικοινωνίας (ΤΠΕ): η χρήση εφαρµογών ΤΠΕ όπου µέσω της τεχνολογικής καινοτοµίας θα αναδείξει και θα διαφοροποιήσει το πολιτιστικό – τουριστικό προϊόν στην τοπική - διεθνή και παγκόσµια αγορά χρήσει ανάλογης προσοχής. Η διαχείριση των ως άνωθεν διαπιστωµένων αναγκών δύναται να δηµιουργήσει τις κατάλληλες προϋποθέσεις για πολλαπλασιαστικά αποτελέσµατα στην τοπική οικονοµία µε την ενδυνάµωση διαφόρων τοµέων επιχειρηµατικής δραστηριότητας και αλυσίδων αξίας καθώς και την ενεργοποίηση στρατηγικής πολιτιστικών καινοτοµιών.
528 λ.χ. αφίξεις, διανυκτερεύσεις, πληρότητα, δυνητική προσφορά πολιτιστικών και τουριστικών πόρων µε βάση τη ζήτηση. 529 Στους κλάδους της απασχόλησης και της παραγωγής.
∆ιπλωµατική Εργασία 112 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
6.4 Στρατηγικές Καινοτοµίας Ευφυούς Εξειδίκευσης για τον Πολιτισµό – Τουρισµό των Π.Ε. Μαγνησίας & Β. Σποράδων
Η καινοτοµία εδώ έγκειται, στην ανάδειξη των συγκεκριµένων τουριστικών και πολιτιστικών πόρων µέσω νέων εφαρµογών και τεχνολογιών - συνδυαστικά µε την εδαφική και θεµατική διάσταση - και στην ένταξη των τουριστικών, πολιτιστικών βιοµηχανιών σε διαδικασίες επιχειρηµατικής ανακάλυψης. Πιο συγκεκριµένα η ΘΟΕ στα πλαίσια της επιχειρηµατικής ανακάλυψης υπογραµµίζει τη σηµασία ιδιωτικών επενδύσεων και καινοτόµων επιχειρήσεων στον πολιτιστικό – τουριστικό τοµέα καθώς και την ανάπτυξη δηµοσίων και ιδιωτικών εφαρµογών ΤΠΕ. Προτείνει τη δηµιουργία Destination Management Organization περιφερειακής κλίµακας σε φυσικό και ψηφιακό επίπεδο για την προώθηση του ∆Τ. Τέλος, στοχεύει σε µια οργανωµένη και καινοτόµα προσπάθεια αξιοποίησης της Φυσικής και Πολιτιστικής Κληρονοµιάς και του παραγωγικού δυναµικού της. Τούτο ασφαλώς, προτίθεται να το επιτύχει µέσω συνεργασιών και ανάπτυξης αλυσίδων και δηµιουργίας clusters530, ενισχύοντας έτσι τη δικτύωση µε την τοπική οικονοµία και ανάπτυξη531. Το σχέδιο δράσης έξυπνης εξειδίκευσης της Π.Θ.532 και ειδικότερα της Μαγνησίας και των Β. Σποράδων φιλοδοξεί να εισάγει την καινοτοµία στην ανάδειξη και αξιοποίηση των πολιτιστικών πόρων και των απαραίτητων υποδοµών υπό τη µορφή πολιτιστικών διαδροµών. Έτσι, επιτυγχάνει την εξασφάλιση ενός συνόλου πόρων ΦκΠΚ533 στο εσωτερικό µιας εδαφικής περιοχής534 και την οργάνωση θεµατικών Π∆535 τόσο σε περιφερειακή κλίµακα µέσω της διασύνδεσης των γεωγραφικών αυτών ζωνών, όσο και σε επίπεδο Νοµού µέσω των τοπικών δήµων. Τέλος, προτίθεται να εντάξει αυτές τις εδαφικές Π∆ στις τοπικές αλυσίδες προϊόντων και υπηρεσιών. Αφορά ένα οργανωµένο λοιπόν λειτουργικό, τοπικό σύστηµα τουριστικών δραστηριοτήτων που εντάσσει τις Π∆536 και τα τοπικά, παραδοσιακά προϊόντα
530 Πρόκειται για επιχειρηµατικό συνεργατικό σχηµατισµό. Μια µορφή δηλαδή συνεργασίας µεταξύ πανεπιστηµίων, ερευνητικών ιδρυµάτων, επαγγελµατικών ενώσεων, επιµελητηρίων κ.α. Τα clusters βοηθούν στην τόνωση της τοπικής οικονοµίας και στη δηµιουργία ενός νέου αναπτυξιακού µοντέλου µιας περιοχής. 531 h ps://bit.ly/2P8Mkmx (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 26/03/2020). 532 Περιφέρεια Θεσσαλίας. 533 Όπου ΦκΠΚ νοείται Φυσική και Πολιτιστική Κληρονοµιά. 534 Στα πλαίσια του ∆ήµου. 535 Όπου Π∆, νοούνται Πολιτιστικές ∆ιαδροµές. 536 Θεµατικές και εδαφικές.
∆ιπλωµατική Εργασία 113 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
και υπηρεσίες σε αντιστοιχία µε τις λειτουργικές ανάγκες της προσφοράς και ζήτησης αγαθών και προϊόντων.537 Μέσω της σύνδεσης αυτής, εδαφικών και θεµατικών Π∆ και αλυσίδων τοπικών προϊόντων και υπηρεσιών κατοχυρώνεται συγχρόνως η επίτευξη εναλλακτικών µορφών ποιοτικού τουρισµού, όπως εκπαιδευτικός – γαστρονοµικός – θρησκευτικός – αθλητικός κ.α. Υπό αυτό το πρίσµα, η ΘΟΕ όρισε το πλαίσιο κατευθύνσεων εισαγωγής της καινοτοµίας ευφυούς εξειδίκευσης στους τοµείς τουρισµού - πολιτισµού. Αναλυτικότερα538: V Ανάδειξη της υλικής και άϋλης διάστασης της ΦκΠΚ µε σύγχρονες τεχνολογικές µεθόδους εξασφαλίζοντας έτσι και τη λειτουργικότητα των πόρων της. Ανάπτυξη δηλαδή εφαρµογών ψηφιακού περιεχοµένου,539 δηµιουργία γεωχωρικής βάσης δεδοµένων που θα ενοποιεί όλο το πολιτιστικό πλούτο,540 παροχή πληροφοριών µέσω συστηµάτων πλοήγησης µε αισθητήρες κίνησης σε οθόνες (touch screen), έξυπνες φορητές συσκευές (tablets, κινητά 4G), διαδίκτυο των πραγµάτων (internet of things)541 αποτελούµενο από αισθητήρες και συσκευές που παράγουν συνεχείς ροές δεδοµένων. Ταυτόχρονα, σύνδεση των προσφερόµενων προϊόντων µε ευρύτερα δίκτυα πληροφορίας και δραστηριοτήτων. Επίσης, ολοκληρωµένο ψηφιακό σύστηµα ένταξης των πολιτιστικών πόρων σε Π∆ ή σε χώρους δηµιουργικότητας των δικτύων υποδοµών µε τη συνδροµή της ψηφιακής ξενάγησης από το χώρο υποδοχής προς τους πολιτιστικούς πόρους της τοπικής τουριστικής ενότητας542. V Οριζόντιες και κάθετες δικτυώσεις µε στόχο την ενιαία σύνδεση των απαραίτητων αλυσίδων. Συγκεκριµένα, on- line σύστηµα παρακολούθησης του προγράµµατος περιήγησης των Π∆ συνδυαστικά µε το δίκτυο τουριστικών υπηρεσιών της περιοχής,543 ώστε να δηµιουργηθεί ένα ενιαίο σύστηµα επικοινωνίας και συναλλαγών.544 Επίσης, δηµιουργία ηλεκτρονικού µητρώου τουριστικών επιχειρήσεων και πολιτιστικών δοµών για την διευκόλυνση τόσο των επισκεπτών όσο και των τουριστικών επιχειρήσεων και
537 Εστίαση, σηµεία πώλησης, ξεναγήσεις µε χρήση νέων οπτικό – ακουστικών µέσων, πολιτιστικές εκδηλώσεις, εκπαιδευτικά βιωµατικά προγράµµατα κ. α. 538 https://bit.ly/30MUBSj (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 26/03/2020). 539 π.χ. εικονική και επαυξηµένη πραγµατικότητα (virtual & augmented reality), δηµιουργία ψηφιακής βιβλιοθήκης. 540 Αρχαιολογικούς χώρους – βυζαντινά µνηµεία – µουσεία – λαογραφικά και πολιτιστικά ιδρύµατα. 541 Πρόκειται για διασύνδεση µηχανών – οικιακών συσκευών – ατόµων και απλών αντικειµένων και διαδικασιών που δηµιουργεί απεριόριστες δυνατότητες σε πολιτιστικούς οργανισµούς, επιχειρήσεις και πολίτες. 542 Ψηφιακές ξεναγήσεις, GPS, διαδραστικά ερµηνευτικά µέσα, χώροι εµβύθισης (immersive worlds), wearable συσκευές που δηµιουργούν νέες εµπειρίες κατά την περιήγηση σε ένα χώρο. 543 Αρχαιολογικοί χώροι µνηµεία – µουσεία – χώροι διαµονής – χώροι εστίασης. 544 Το οποίο θα διαχειρίζεται ο κεντρικός διαχειριστής του δικτύου.
∆ιπλωµατική Εργασία 114 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
επενδυτών. Επιπλέον, βελτίωση της ποιότητας των προτεινόµενων τοπικών προϊόντων545 από παραγωγούς και µεταποιητές συνδέοντας την ιστορία, τη γαστρονοµία, τη λαϊκή τέχνη και παράδοση. V Σύνδεση πολιτιστικών πόρων και τουριστικών επενδύσεων αξιοποιώντας τις τεχνικές του πολιτιστικού µάρκετινγκ µε στόχο τη δηµιουργία νέας ψηφιακής εικόνας της «Μαγνησίας» και των «Σποράδων», ως τουριστικού προορισµού µε έντονη πολιτισµική διάσταση και ευκαιρίες δηµιουργικότητας. V ∆ιαχείριση δικτύου µέσω µιας δοµής διακυβέρνησης ως υποστηρικτικού µηχανισµού µε συµµετέχοντες όλους τους εµπλεκόµενους, δηµόσιους και ιδιωτικούς φορείς σε επίπεδο ΠΕ, περιφέρειας και χώρας. Παράλληλα, ανάπτυξη ενός δικτύου πληροφοριο- υποδοµής και ενός ηλεκτρονικού συστήµατος συντονισµού της χωρο-χρονικής σύνδεσης των Π∆ µε το δίκτυο τουριστικών επιχειρήσεων και εκδηλώσεων των εν λόγω περιοχών.546 Επιπροσθέτως, σύστηµα αξιολόγησης και διασφάλισης ποιότητας πολιτιστικών τόπων και πολιτιστικών υπηρεσιών καθώς και λειτουργία προγράµµατος αποτίµησης των επερχόµενων επιπτώσεων της τουριστικής κίνησης και ανάπτυξης σε τοπική αλλά και περιφερειακή κλίµακα. V Προγράµµατα επιµόρφωσης και κατάρτισης για γλωσσικούς διαµεσολαβητές δια ζώσης ή εξ’ αποστάσεως,547 εκπαίδευση τουριστικών επαγγελµατιών σε θέµατα πολιτισµικής επικοινωνίας, εκπαίδευση εµψυχωτών για την εξασφάλιση δράσεων εµπειρίας προτρέποντας τον επισκέπτη σε µια δηµιουργική βιωµατική διαδικασία µε επίκεντρο την τοπική ιστορία, ψηφιακές εκπαιδευτικές και καλλιτεχνικές δράσεις στις σχολικές κοινότητες προβάλλοντας το τοπικό πολιτιστικό απόθεµα, ανάπτυξη οπτικό-ακουστικών εφαρµογών ΤΠΕ µε αναφορά στον πολιτισµό και τουρισµό. V Ψηφιακή καινοτοµία µε ολοκληρωµένες δράσεις, όπως ψηφιακή αναπαράσταση της ηπειρωτικής και νησιωτικής Μαγνησίας µε βάση νέες , εξελιγµένες εφαρµογές. Πλήρες σχέδιο ψηφιακής αξιοποίησης του πολιτιστικού τους πλούτου µε τη δηµιουργία λ.χ. θεµατικών διαδροµών (αρχαίων πόλεων, αρχαίων θεάτρων, ναών) καθώς και αξιοποίηση της λαϊκής παράδοσης µέσω ψηφιακών εργαστηρίων και εκπαιδευτικών προγραµµάτων. Ψηφιοποίηση και αξιοποίηση της οθωµανικής κληρονοµιάς σχεδιάζοντας διαδροµές γνωριµίας του οθωµανικού αποθέµατος τόσο στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλίας, όσο
545 ISO, HACCP, ΠΟΠ, ΠΓΕ, Βιολογικά. 546 Μαγνησίας & Β. Σποράδες. 547 Μέσω διαδικύτου.
∆ιπλωµατική Εργασία 115 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
και στις Π.Ε. Μαγνησίας και Σποράδων. Παράλληλα, δηµιουργία µουσείων εικονικής πραγµατικότητας548 ενισχύοντας έτσι την επισκεψιµότητά τους, καθώς και αξιοποίηση παλαιών σιδηροδροµικών γραµµών549 εισάγοντας καινοτοµίες πολιτισµικής ανακάλυψης550µε τη συνδροµή τοπικών συλλόγων και επιχειρήσεων. Λαµβάνοντας λοιπόν υπόψη όλα τα προαναφερθέντα, την υφιστάµενη κατάσταση στο πολιτιστικό και τουριστικό πεδίο των υπό εξέταση περιοχών καθώς και την ατζέντα του οικονοµικού µετασχηµατισµού - όπως αυτή διατυπώνεται στον Οδηγό Εφαρµογής της RIS3 για την ΠΘ γενικότερα, αλλά και ειδικότερα για τη Μαγνησία και τις Β. Σποράδες - οφείλουµε να επισηµάνουµε ότι η εφαρµοσιµότητά τους εξαρτάται από τον εκσυγχρονισµό της τουριστικής βιοµηχανίας καθώς και της ντόπιας βιοτεχνίας που εµπλέκεται µε τον πολιτιστικό τουρισµό. Η τελευταία για παράδειγµα οφείλει να εφαρµόσει νέες τεχνικές για την παραγωγή νέων προϊόντων και δραστηριοτήτων.551 Έτσι, καλλιεργούνται οι υφιστάµενες ικανότητες σε τεχνολογία και τεχνογνωσία και αναπτύσσονται νέες, ειδικές γνώσεις που αξιοποιούνται µέσω της υλοποίησης λ.χ. εκπαιδευτικών προγραµµάτων – εργαστηρίων.552 Η άνθηση του πολιτιστικού τουρισµού στην ηπειρωτική και νησιωτική Μαγνησία, συνιστά κατά βάση την άνθηση ενός νέου κλάδου, που µεσοπρόθεσµα θα µετουσιώσει τον κλάδο της πολιτιστικής κληρονοµιάς σε οικονοµικό πόρο και παραγωγό νέων υπηρεσιών και αγαθών ενισχύοντας ταυτόχρονα και τον κλάδο των ΤΠΕ. Εκτιµάται ότι θα προκύψουν προοπτικές µε όρους απασχόλησης, προσέλκυσης επισκεπτών, ίδρυσης επιχειρήσεων553 και αύξησης του ΑΕΠ. Τέλος, η οργανωτική καινοτοµία ερχόµενη να στηρίξει τις εφαρµογές της ψηφιακής τεχνολογίας, διαφοροποιεί την υφιστάµενη κατάσταση καθώς οι νέες ανάγκες προσδιορίζονται σύµφωνα µε τις αλλαγές στις µεταφορές,554στην εστίαση,555 στη δικτύωση µε επιχειρήσεις πολιτισµού – τουρισµού, στο µάρκετινγκ.
548 Είτε στο διαδίκτυο είτε σε ειδικά διαµορφωµένους χώρους. 549 Βόλος – Μηλιές. 550 Στον τοµέα της γαστρονοµίας, της παράδοσης, της ιστορίας, του φυσικού περιβάλλοντος. 551 π.χ. κλωστοϋφαντουργία, βιοτεχνία παραδοσιακής ένδυσης. 552 Εργαστήρια λαϊκής τέχνης, κλωστοϋφαντουργίας, κεραµικής κ.α. 553 Εδώ δύναται να συνδράµουν ερευνητικά ιδρύµατα των ΑΕΙ . Για παράδειγµα η Πολυτεχνική Σχολή του Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας συνεργαζόµενη µε έξι ερευνητικά εργαστήρια και µε αντικείµενο «γεωµατική και ανάπτυξη» εστιάζει στην αρχαιολογική έρευνα µε τη χρήση γεωραντάρ και δορυφορικών εικόνων. Οι συνεργασίες αυτές µπορούν να αποτελέσουν νεοπαγείς επιχειρήσεις (start ups) ή και spin- off µεταξύ ΑΕΙ και επιχειρήσεων των ΤΠΕ. Τα αποτελέσµατα τέτοιων εγχειρηµάτων καλύπτουν τις ανάγκες ζήτησης πολιτιστικών και τουριστικών επιχειρήσεων και θέτουν το πολιτιστικό – τουριστικό προϊόν στη βάση του ως ανταγωνιστικό. 554 Έχουµε λ.χ. διαφοροποίηση για τους tour operators. 555 Ποιότητα παραδοσιακών προϊόντων – τροφίµων.
∆ιπλωµατική Εργασία 116 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
6.5 Ανάλυση S.W.O.T.
Στην παρούσα ενότητα αποτυπώνεται η υφιστάµενη κατάσταση της Μαγνησίας & των Β. Σποράδων συνολικά και ανά κατηγορία µε βάση τους πολιτιστικούς πόρους και τις τουριστικές υποδοµές, τη γεωγραφική τοποθεσία, το φυσικό περιβάλλον, την οικονοµία, καινοτοµία και επικοινωνιακή πολιτική. Η δοµηµένη ανάλυση S.W.O.T. που ακολουθεί στηρίχτηκε κατά βάση στη διεξοδική ανάλυση των δύο πρώτων κεφαλαίων της εµπειρικής προσέγγισης και παρουσιάζει εύστοχα τα δυνατά & αδύνατα σηµεία, τις ευκαιρίες και απειλές για τις υπό έρευνα περιοχές.
∆ΥΝΑΤΑ ΣΗΜΕΙΑ Α∆ΥΝΑΤΑ ΣΗΜΕΙΑ
• Μακραίωνη ιστορία • Κυριαρχία µαζικού τουρισµού • Σηµαντικό πολιτιστικό απόθεµα (ήλιος – θάλασσα – άµµος) • Πλήθος καλλιτεχνικών – • Απαρχαιωµένο σε ορισµένα πολιτιστικών & αθλητικών σηµεία το εσωτερικό οδικό δίκτυο εκδηλώσεων του Πηλίου & των Β. Σποράδων • ∆ιάχυτο το στοιχείο της • Ελλιπές το σιδηροδροµικό δίκτυο αφήγησης (µύθοι – θρύλοι – (επέκταση & σύνδεση και µε παραδόσεις – έθιµα) άλλες πόλεις του εσωτερικού - • Πλούσιο οικιστικό – εξωτερικού) αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον • Η αεροπορική σύνδεση µε • Τοπική γαστρονοµία & απευθείας πτήσεις του εξωτερικού πιστοποιηµένα αγροτικά προϊόντα συγκεκριµένους µήνες του έτους (Π.Ο.Π.) • Ελλιπής ξενοδοχειακή υποδοµή • ∆υνατότητα ανάπτυξης στην ηπειρωτική Μαγνησία εναλλακτικών µορφών τουρισµού • Έντονη κυκλοφοριακή • Προσβάσιµος προορισµός η συµφόρηση την θερινή περίοδο ηπειρωτική Μαγνησία (πλησίον • Ρύπανση περιβάλλοντος εθνικού οδικού δικτύου) • Ελλιπής συνεργασία µεταξύ • Θαλάσσιες & αεροπορικές τουριστικών επιχειρήσεων &
∆ιπλωµατική Εργασία 117 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
µεταφορές πολιτιστικών φορέων • Καλό οδικό δίκτυο • Αισθητή µείωση της πρωτογενούς • Γεωγραφικά οι εν λόγω περιοχές παραγωγής βρίσκονται σε κεντροβαρική θέση • Περιορισµένη ανάπτυξη • Πλούσιο φυσικό περιβάλλον µε δευτερογενούς τοµέα ιδιαίτερη γεωµορφολογία • ∆υστοκία απορρόφησης (χλωρίδα –πανίδα – σπήλαια – δηµοσίων & κοινοτικών ορεινοί όγκοι) κονδυλίων • Ήπιο κλίµα • Η παρατεταµένη οικονοµική • Ύπαρξη προϋποθέσεων για κρίση του παρελθόντος & η εν επιµήκυνση του τουρισµού και τις εξελίξει υγειονοµική κρίση 4 εποχές του χρόνου (covid-19) • Ανάπτυξη τριτογενούς τοµέα • Ελλιπής κυβερνητική στήριξη για • Έντονη τουριστική προβολή από εναλλακτικές µορφές τουρισµού την Περιφέρεια Θεσσαλίας • Έλλειψη µεγάλων τουριστικών • Συνέργεια της Π.Θ.556 µε την επενδύσεων & καινοτόµων Marketing Greece του ΣΕΤΕ για επιχειρήσεων την υλοποίηση πρότζεκτ • Ελλιπής σύνδεση έρευνας – τουριστικού – πολιτιστικού παραγωγής περιεχοµένου • Η διάρθρωση της περιφερειακής • Επαρκής επικοινωνιακή πολιτική οικονοµίας δεν διευκολύνει την των εν λόγω Π.Ε. µέσω της επιχειρηµατικότητα διαδραστικής ψηφιακής • Περιορισµένες θεσµικές πλατφόρµας mythessaly.com ικανότητες υλοποίησης δράσεων • Υλοποίηση µελέτης «Τουριστικού συναφών µε την ψηφιακή Βαρόµετρου» µε µετρήσιµα τεχνολογία στατιστικά αποτελέσµατα • Ανεπαρκής εκπαίδευση των • Υψηλής ποιότητας προσφορά από επαγγελµατιών τουρισµού σε το Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας θέµατα πολιτισµικής πολιτικής • Περιφερειακή επιστηµονική
556 Περιφέρεια Θεσσαλίας
∆ιπλωµατική Εργασία 118 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
εξειδίκευση συµβατή µε την περιφερειακή οικονοµία • ∆ιαµόρφωση στρατηγικής ευφυούς εξειδίκευσης για τον πολιτισµό – τουρισµό • Ισχυρό brand name • ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΑΠΕΙΛΕΣ • Αξιοποίηση & συντήρηση του • Προβλήµατα στο επαρχιακό οδικό πολιτιστικού πλούτου δίκτυο του Πηλίου & των • Άµεση κατασκευή υποβρύχιων Σποράδων λόγω καιρικών µουσείων & καταδυτικών πάρκων συνθηκών τα τελευταία χρόνια στις Β. Σποράδες & ∆. • Ανεπαρκείς χώροι στάθµευσης Παγασητικό στο αστικό πολεοδοµικό • Άµεση αξιοποίηση των 4 συγκρότηµα του Βόλου, αλλά και ναυαγίων της Αλοννήσου µε των νησιών επίκεντρο & τον καταδυτικό • Άναρχη δόµηση τουρισµό • Χρονοκαθυστέρηση υλοποίησης • Ίδρυση Μουσείου Αργούς στο σηµαντικών έργων (επέκταση Βόλο αεροδροµίου, κατασκευή • Επιµήκυνση τουριστικής υποδοµών) περιόδου • ∆υσκολία συνεργασίας δηµοσίου • Συνδυασµός εµπειρίας – & ιδιωτικού τοµέα ψυχαγωγίας- ηρεµίας – ευεξίας – • Υποστελέχωση υπηρεσιών από δραστηριοτήτων όλο το χρόνο έµπειρο – εξειδικευµένο • Ανάδειξη των συγκριτικών πρσοσωπικό πλεονεκτηµάτων των περιοχών • Η υφιστάµενη υγειονοµική κρίση • Αύξηση των αφίξεων ηµεδαπών µε πιθανή επανεµφάνισή της το & αλλοδαπών φθινόπωρο • Αξιοποίηση Τ.Π.Ε. • Πολιτική - οικονοµική αστάθεια • Ενίσχυση επιχειρηµατικότητας & • Οι υψηλές φορολογικές
∆ιπλωµατική Εργασία 119 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
νέων θέσεων εργασίας επιβαρύνσεις των τουριστικών • Εκµετάλλευση νέων ευρωπαϊκών επιχειρήσεων προγραµµάτων για τον τουρισµό • Ελάχιστες χρηµατοδοτήσεις για –πολιτισµό έργα τουρισµού – πολιτισµού • Αειφόρος ανάπτυξη για τουρισµό • Έλλειψη εξωστρέφειας & άνοιγµα – πολιτισµό – τεχνολογία – αγορών προς άλλες χώρες του καινοτοµία εξωτερικού • Αξιοποίηση της στρατηγικής • Η µη συµπόρευση του έξυπνης εξειδίκευσης RIS-3 πρωτογενούς & δευτερογενούς • Καθιέρωση ανταγωνιστικής τοµέα µε τον τριτογενή ταυτότητας προορισµών & • Το µικρο – οικονοµικό στρατηγικής branding περιβάλλον επηρεάζει την • ∆ιαφοροποίηση της τοπικής προσφορά & ζήτηση των οικονοµίας υπηρεσιών & προϊόντων • Σύνδεση τουριστικών προϊόντων • Το µακρο- οικονοµικό - εµπειριών & προορισµών περιβάλλον επηρεάζει τον κύκλο • Νέες αγορές προς αξιοποίηση εργασιών των επιχειρήσεων (Ρωσία,Ισραήλ, Βαλκανικές • Έλλειψη σαφούς εθνικής Χώρες) στρατηγικής για την επίτευξη ψηφιακής πολιτικής • Υψηλός ανταγωνισµός µε άλλες Π.Ε.557 άλλων Περιφερειών • Ύπαρξη ανταγωνισµού ως προς την προσέλκυση επισκεπτών «πολιτιστικού τουρισµού» στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή Πηγή: Ίδια Επεξεργασία Πίνακας 20. SWOT Analysis Μαγνησίας & Β. Σποράδων
557 Περιφερειακές Ενότητες.
∆ιπλωµατική Εργασία 120 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Κεφάλαιο 7ο Ερευνητική Μεθοδολογία & Ανάλυση ∆εδοµένων
7.1 Κοινωνική Έρευνα & Ερευνητική ∆ιαδικασία
Κάθε κοινωνική έρευνα ανταποκρίνεται σε πολλούς σκοπούς · ωστόσο «τρεις από τους πιο κοινούς και χρήσιµους είναι η διερεύνηση, η περιγραφή και η ερµηνεία και καθένας από αυτούς έχει διαφορετικές συνέπειες για διαφορετικές πλευρές του σχεδιασµού της έρευνας»(Babbie, 2011: 126). Η ορθή λοιπόν, διεξαγωγή µιας κοινωνικής έρευνας στηρίζεται αφενός στον προσδιορισµό του προβλήµατος και στον καθορισµό άντλησης των πληροφοριών και αφετέρου στην επιστηµονική περιγραφή καταστάσεων και συµβάντων και στην επεξεργασία των δεδοµένων της. Τα κυριότερα συνεπώς στάδια που εξασφαλίζουν την απρόσκοπτη επιτυχία της είναι558: V ο καθορισµός της ακριβούς φύσεως του θέµατος προς έρευνα και ο ορισµός συγκεκριµένων στόχων V ο προσδιορισµός του κατάλληλου δείγµατος ατόµων καθώς και το ποια χρονική στιγµή θα υλοποιηθεί η έρευνα, ποια θα είναι η οµάδα – στόχος του δείγµατος αλλά και ο αριθµός των συµµετεχόντων V ο προσδιορισµός του τρόπου συλλογής δεδοµένων V ο καθορισµός της µεθοδολογίας αν θα επιλεγούν ποιοτικές ή ποσοτικές µέθοδοι συλλογής δεδοµένων η επιλογή της µεθόδου εξαρτάται από το κόστος, το χρόνο και το βαθµό αξιοπιστίας V η επεξεργασία και παρουσίαση των πορισµάτων της έρευνας Έτσι αντιλαµβανόµαστε ότι µια δοµηµένη και µεθοδική διαδικασία συλλογής δεδοµένων εξυπηρετεί τη βελτίωση των παρεχόµενων υπηρεσιών και αγαθών αλλά και την ικανοποίηση των επιθυµιών του κοινού διατηρώντας µια ισορροπηµένη σχέση µε τους επιδιωκόµενους στόχους. Η έρευνα κοινού έγκειται στο γεγονός ότι η ανατροφοδότηση από τους συµµετέχοντες αποτελεί µια θεµελιώδη πηγή πληροφοριών. «Απαντά σε σηµαντικά ερωτήµατα που έχουν ευρεία ανταπόκριση σε ποικιλία ζητηµάτων και θεµάτων» (Miles,
558 Τσουρβάκας, Γ., 2012, Μακρή, Α., 2003, Woolf, F., 2004 & Hill, Liz et al. , 2003.
∆ιπλωµατική Εργασία 121 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
1993:28) στοχεύοντας στην οικονοµικοκοινωνική ανάπτυξη και ανέλιξη σε τοπική - περιφερειακή και εθνική βάση.
7.2 Μεθοδολογική Προσέγγιση
Η µεθοδολογία για την συγγραφή της παρούσας διπλωµατικής εργασίας στηρίχτηκε στην ανάλυση του θέµατος σε δυο επίπεδα, προσεγγίζοντας το αρχικά σε θεωρητικό πλαίσιο και κατόπιν σε πρακτικό. Για την θεωρητική προσέγγιση επιλέχθηκε η δευτερογενής έρευνα559 µέσω βιβλιογραφικών πηγών, ελληνόγλωσσων και ξενόγλωσσων, επιστηµονικής ξενόγλωσσης αρθρογραφίας, διαφόρων µελετών και σχετικής νοµοθεσίας είτε σε έντυπη µορφή, είτε σε ηλεκτρονική. Για την εµπειρική από την άλλη προσέγγιση, η ερευνητική διαδικασία στηρίχτηκε αφενός σε δευτερογενή δεδοµένα µέσω βιβλιογραφικής ανασκόπησης και αναζήτησης διαδικτυακών πηγών και αφετέρου σε πρωτογενή δεδοµένα, µέσω της «γέννησης» και συλλογής πρωτότυπων στοιχείων, που συγκεντρώθηκαν ειδικά για τη διεξαγωγή της συγκεκριµένης έρευνας. Το είδος των αποτελεσµάτων της έρευνας µας διαφοροποιείται560 αρχικά µε την ενεργοποίηση της ποιοτικής έρευνας, µέσω δύο δοµηµένων συνεντεύξεων και δευτερευόντως µε την ποσοτική έρευνα µέσω της χρήσης ερωτηµατολογίου, εκτιµώντας ότι «ο συνδυασµός και των δυο µεθόδων βρίσκει ευρεία εφαρµογή και προσφέρει καλύτερη δυνατότητα αντίληψης και εξαγωγής συµπερασµάτων µε συστηµατικό τρόπο» (Diamond, 1999:23). Η διαφορά µεταξύ ποσοτικών και ποιοτικών πορισµάτων έγκειται στη διαφορά µεταξύ αριθµητικών και µη αριθµητικών πορισµάτων. Ο Babbie (2011: 651) αναφέρει χαρακτηριστικά ότι η «ποσοτική ανάλυση αντικατοπτρίζει µια αριθµητική αναπαράσταση µε σκοπό την περιγραφή και ερµηνεία φαινοµένων». Έτσι, η συλλογή στοιχείων µετατρέπεται σε αναγνώσιµη µορφή µέσω ειδικών προγραµµάτων στον ηλεκτρονικό υπολογιστή προσφέροντας στατιστικές αναλύσεις µέσω κωδικοποίησης σε κατηγορίες µε τη χρήση διαφόρων µεταβλητών. Οι τεχνικές της ποσοτικής έρευνας ενδέχεται να αποδειχθούν σηµαντικές για την ποιοτική επεξεργασία δεδοµένων. Πρόκειται για τη «µη αριθµητική αποτίµηση παρατηρήσεων που περιλαµβάνει τη συνεχή αλληλεπίδραση θεωρίας και
559Γνωστή ως έρευνα γραφείου. Αναφέρεται στη συγκέντρωση στοιχείων που προϋπάρχουν της έναρξης ενός προγράμματος έρευνας. 560 Μακρή, Α, 2003, Babbie, Earl, 2011, Graham, Black, 2009, Hill, Liz et. al. , 2003.
∆ιπλωµατική Εργασία 122 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
ανάλυσης και η επεξεργασία των ποιοτικών δεδοµένων ολοκληρώνεται συνήθως µέσω της ανοιχτής κωδικοποίησης και της διερεύνησης των στοιχείων» ( Babbie, 2011 : 623 & 648).
7.3 Ποιοτική Έρευνα – Συνεντεύξεις
Παρά το γεγονός ότι ποιοτική και ποσοτική έρευνα έχουν γίνει αντικείµενο συζητήσεων και αντιπαραθέσεων από πολλούς ερευνητές, υπογραµµίζοντας άλλοι τις διαφορές τους και άλλοι τα κοινά χαρακτηριστικά τους,561 στην εν λόγω έρευνα επιχειρήθηκε συνδυασµός των δύο αυτών µεθοδολογικών προσεγγίσεων, εκτιµώντας ότι τα συλλεχθέντα δεδοµένα «αλληλοσυµπληρώνονται κυκλικά µεταξύ τους, αναδεικνύοντας τα σηµεία εκείνα της µελέτης, που απαιτούν σκέψη, συνεχή προβληµατισµό και αναθεώρηση» (Dragonas et all, 1999 & Flick, 1998). Άλλωστε, η βασική οµοιότητά τους είναι ο κοινός τους στόχος και ως κύριο µέσο προσέγγισης χρησιµοποιούν την πληροφορία (Κουβέλη, 1984). Συνεπώς, µέσω της συνδυαστικής αυτής µεθόδου, επιτυγχάνεται µια ακριβέστερη, γονιµότερη και ολοκληρωµένη θεώρηση της έρευνάς µας, εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα και την αντικειµενικότητα της κοινωνικής πραγµατικότητας, ώστε οι πληροφορίες µας να µπορούν να αξιοποιηθούν και επιστηµονικά. Η συγκεκριµένη ποιοτική έρευνα προηγήθηκε της ποσοτικής · κύριος σκοπός της, η διατύπωση θέσεων και στάσεων που άπτονται του πολιτιστικού τουρισµού, των Π∆ και της στρατηγικής έξυπνης εξειδίκευσης από την πλευρά της Πολιτείας, µέσω θεσµικών οργάνων της, ενώ στη πορεία ακολούθησε η ποσοτική έρευνα, η οποία απέδωσε και µια πιο υποκειµενική χροιά στα ερευνητικά µας ερωτήµατα. Στην ποιοτική έρευνά µας, χρησιµοποιήθηκε η σκόπιµη δειγµατοληψία υποκειµένων, θεωρώντας ότι τα συγκεκριµένα άτοµα δύναται να αποσαφηνίσουν το περιεχόµενο της µελέτης µας και η επιτελική τους θέση να λειτουργήσει κοµβικά στην κατανόηση του θέµατος µας και στην εξαγωγή των πορισµάτων µας. Συγκεκριµένα, απευθυνθήκαµε σε έναν εκπρόσωπο της Π.Θ., τον κ. Χαλέβα Κων/νο, Περιφερειακό Σύµβουλο της ΠΕ Μαγνησίας & Β. Σποράδων και σε έναν εκπρόσωπο του ΕΜ, τον κ. Μαουσίδη Σεραφείµ, Πρόεδρο του Τµήµατος Υπηρεσιών ΕΜ.
561Λόγου χάρη οι Denzin & Lincoln (2000) επικεντρώνονται στις διαφορές τους που έχουν να κάνουν µε τους τρόπους µελέτης των προσωπικών απόψεων των υποκειµένων και την αξιοποίηση των περιγραφών, µε τη σύλληψη, ερµηνεία και µελέτη της πραγµατικότητας και τέλος µε την αποδοχή ή µη διαφορετικών τρόπων αξιολόγησης της έρευνας. Ο δε Phillips (1993) υποστηρίζει ότι δεν υφίστανται µεγάλη διαφορά µεταξύ ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας, δεδοµένου ότι και στις δύο µεθόδους υπάρχει µια βασική επιστηµολογική οµοιότητα.
∆ιπλωµατική Εργασία 123 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Ως εργαλείο συλλογής των δεδοµένων µας, επιλέχθηκε η συνέντευξη · πρόκειται για µια εναλλακτική µέθοδο που διερευνά σε βάθος απόψεις, αντιλήψεις, πεποιθήσεις και κίνητρα αναφορικά µε συγκεκριµένα ζητήµατα. Πραγµατοποιείται πρόσωπο µε πρόσωπο, µέσω τηλεφώνου, ταχυδροµείου καθώς και µέσω διαδικτύου (Μπούνια, 2015).562 Εν προκειµένω, επειδή χρονικά η διεξαγωγή της έρευνάς µας συνέπεσε την περίοδο της υγειονοµικής κρίσης (Covid – 19) και εξαιτίας των έκτακτων περιοριστικών µέτρων που είχαν ληφθεί από την Πολιτεία, οι συνεντεύξεις διεξήχθησαν διαδικτυακά. Αρχικά, προηγήθηκε τηλεφωνική κρούση στα υποκείµενα για το κατά πόσο προτίθενται να συµβάλουν στην έρευνά µας. ∆όθηκαν διευκρινιστικές επεξηγήσεις επί του θέµατος και ορίστηκε ένα χρονικό πλαίσιο του ενός (1) µηνός προκειµένου να επεξεργαστούν τα ερωτήµατα, να απαντήσουν και η ερευνήτρια ακολούθως, να προχωρήσει στην επεξεργασία και ανάλυση των ευρηµάτων. Στάλθηκαν λοιπόν, έξι κοινά ερωτήµατα, ανοικτού τύπου και στους δύο συνεντευξιαζόµενους, µέσω του προσωπικού ηλεκτρονικού ταχυδροµείου της ερευνήτριας στο προσωπικό ηλεκτρονικό ταχυδροµείο (e-mail) του καθενός. Οι ερωτήσεις επικεντρωνόταν στον πολιτιστικό τουρισµό, τις πολιτιστικές διαδροµές, την µεταξύ των φορέων συνέργεια αλλά και στην έξυπνη εξειδίκευση. Πριν τη διατύπωση των ερωτηµάτων, προηγήθηκε ο τίτλος του µεταπτυχιακού προγράµµατος, ο ακριβής τίτλος της διπλωµατικής εργασίας, οι οριζόµενοι επιβλέποντες καθηγητές και φυσικά, αποσαφηνίστηκε ο κύριος σκοπός της έρευνας. Καθώς η συνέντευξη αποτελεί «µια δυαδική σχέση που πραγµατοποιείται δια µέσου του λόγου» (Κουβέλη, 1984:32) και η επιτυχία της συνίστανται «από τους τρόπους που ο ερευνητής και το υποκείµενο πλαισιώνουν νοηµατικά και οικοδοµούν από κοινού το νόηµα των ερωτήσεων και των απαντήσεων» (Mishler, 1996:64), επιλέχθηκε η δοµηµένη συνέντευξη, ανοικτού τύπου.563 Ενδείκνυται καθώς επιτρέπει να προσδιορίσουµε ευκολότερα τα ερευνητικά µας πεδία και να µελετήσουµε σε βάθος τα πορίσµατά µας. Ταυτόχρονα δε, δίνει το περιθώριο της περαιτέρω εµβάθυνσης και στους συµµετέχοντες. Ο Woods (1991:62) εκτιµά ότι «είναι ο µόνος τρόπος προσέγγισης αντιλήψεων των ανθρώπων και συγχρόνως και ένας τρόπος πρόκλησης καταστάσεων ώστε να κινηθεί η ροή των στοιχείων». Η δοµηµένη συνέντευξη χαρακτηρίζεται για την ευελιξία της οδηγώντας στη συλλογή σηµαντικών πληροφοριών για τον ερευνητή.
562 Με την χρήση του ηλεκτρονικού ταχυδροµείου. 563 Άλλα είδη συνεντεύξεων της ποιοτικής έρευνας είναι: η δοµηµένη, η µη δοµηµένη, η άτυπη συνέντευξη. Ωστόσο η ηµι – δοµηµένη συνέντευξη αποτελεί την πιο συνηθισµένη επιλογή της ποιοτικής έρευνας.
∆ιπλωµατική Εργασία 124 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Ως προς την επιστηµονική ερµηνευτική επεξεργασία των ποιοτικών δεδοµένων µας, ακολουθήθηκε η θεµατική ανάλυση. Κατά τους Braun & Clarke (2012) πρόκειται για µια εύχρηστη µέθοδο, που αξιοποιείται ποικιλοτρόπως από τους ερευνητές µέσω της αναγνώρισης, περιγραφής, οργάνωσης και κατανόησης επαναλαµβανόµενων νοηµατικών µοτίβων, δηλαδή θεµάτων που πηγάζουν από τα ερευνητικά δεδοµένα. Η θεµατική ανάλυση διεξάγεται σε έξι στάδια (Τσιώλης, 2018),564 χωρίς ωστόσο να ακολουθείται αυστηρά η ίδια πάντα γραµµική πορεία από τους ερευνητές. Στη δεδοµένη λοιπόν ποιοτική έρευνα, εφόσον ολοκληρώθηκε η συλλογή των δεδοµένων µας, προχωρήσαµε στον εντοπισµό των αποσπασµάτων, που αντιστοιχούν σε κάθε ερευνητικό ερώτηµα. Εν συνεχεία, µέσω της κωδικοποίησης565 και αναζήτησης θεµάτων, επιχειρήθηκε η ερµηνεία των πορισµάτων. Αποδόθηκε ένας εννοιολογικός προσδιορισµός µε περιεκτικούς κωδικούς, αποκωδικοποιώντας έτσι τα εµπειρικά δεδοµένα µε ιδιαίτερη προσοχή, ώστε να αναγνωριστούν ενδιαφέρουσες πτυχές της έρευνάς. Τέλος, µε την έκθεση των ευρηµάτων µας, παρατίθενται και τα πορίσµατά µας, ποια δηλαδή τα σηµεία σύγκλισης ή απόκλισης τους.
7.3.1 Ανάλυση & Επεξεργασία Πορισµάτων Ποιοτικής Έρευνας
Στον παρακάτω πίνακα, βάσει των συνεντεύξεων, γίνεται µια προσπάθεια κατηγοριοποίησης και ανάλυσης των απαντήσεων των δύο υποκειµένων µε ταυτόχρονη παράθεση προσωπικών παρατηρήσεων της ερευνήτριας.
ΚΩ∆ΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΣΧΟΛΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ 1. Πολιτιστικός Τουρισµός 1.1. Περιφέρεια: «Είναι Θετικά προσκείµενα όλες οι εναλλακτικές και τα δύο υποκείµενα. µορφές τουρισµού στις προτεραιότητές µας». 1.2. Επιµελητήριο: « Ο πολιτιστικός τουρισµός
564 Αυτά είναι: η εξοικείωση µε τα δεδοµένα, η κωδικοποίηση, η αναζήτηση θεµάτων, η επανεξέταση των θεµάτων, ο ορισµός και η ονοµασία των θεµάτων και η έκθεση των ευρηµάτων. 565 Πρόκειται για το νόηµα που αποδίδει ο ερευνητής στο συγκεκριµένο τµήµα των δεδοµένων του.
∆ιπλωµατική Εργασία 125 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
συνιστά προτεραιότητά του».
2.1. Περιφέρεια: «Οι Π∆ εντάσσονται στα σχέδια της Περιφέρειας […] έχουν υλοποιηθεί ευρωπαϊκά προγράµµατα που έχουν σχέση µε τις Π∆. π.χ. Θετικά διακείµενοι και «Η επιστροφή της οι δύο φορείς µε την 2. Πολιτιστικές ∆ιαδροµές Αργούς». Περιφέρεια να 2.2. Επιµελητήριο: « Θα εµφανίζει πιο ενεργή επιθυµούσε να δράση. βοηθήσει στην υλοποίηση Π∆ […] αλλά δεν έχει προβεί στην ανάληψη συγκεκριµένης πρωτοβουλίας». 3.1. Περιφέρεια: «Μέσω της Η Περιφέρεια επιχειρεί αναγνώρισης της να καταφέρει την Αργοναυτικής προβολή της Εκστρατείας ως Μαγνησίας µέσω 3. ∆ιαφοροποίηση Πολιτιστικού Ευρωπαϊκής Π∆» αναγνωρισµένης Προϊόντος/ Ενέργειες 3.2. Επιµελητήριο: Ευρωπαϊκής Π∆. «∆ράση µέσω Το Επιµελητήριο µέσω πρωτοβουλιών όπως, ποικίλων πολιτιστικών συµµετοχή σε διεθνείς δράσεων. εκθέσεις & φεστιβάλ […] διοργάνωση
∆ιπλωµατική Εργασία 126 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
εκδηλώσεων, ηµερίδων […] επιχορήγηση πολιτιστικών εκδηλώσεων […]προώθηση τοπικών παραδοσιακών προϊόντων». 4.1. Περιφέρεια: «Η συνεργασία µε όλους τους φορείς είναι το ζητούµενο µας […] στα πλαίσια της Θετικά προσκείµενα συνεργασίας µας µε το και τα δύο υποκείµενα ∆ήµο Βόλου […] έχει στη συνέργεια. 4. Συνέργεια ΠΘ & ΕΜ προκηρυχθεί µελέτη για Ωστόσο, δεν υπήρξε την κατασκευή καµία συνεργασία Μουσείου Αργούς». µεταξύ τους. 4.2. Επιµελητήριο: «Είναι ανοιχτό σε κάθε µορφή συνεργασίας µε τους φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης». 5.1. Περιφέρεια: «Πιστεύουµε ότι ναι, µπορεί να λειτουργήσει Θετικά διακείµενοι και 5. Πολιτιστικός ανταγωνιστικά». οι φύο φορείς ως προς Τουρισµός/Έξυπνη 5.2. Επιµελητήριο: «Η την ανταγωνιστικότητα Εξειδίκευση/Ανταγωνιστικότητ στρατηγικής της του πολιτιστικού α έξυπνης εξειδίκευσης τουρισµού µέσω της στηρίζει την έρευνα, έξυπνης εξειδίκευσης. την καινοτοµία, την παραγωγικότητα […]
∆ιπλωµατική Εργασία 127 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
µέσω των Π∆ µπορεί ξεκάθαρα να λειτουργήσει ανταγωνιστικά». 6.1. Περιφέρεια: «∆ιαδικτυακή πλατφόρµα mythessaly […] Υποβρύχια Μουσεία – Καταδυτικά Η µεν Περιφέρεια 6. Πολιτιστικός Πάρκα». επενδύει στο Τουρισµός/Έξυπνη 6.2. Επιµελητήριο: πολιτιστικό κλάδο. Εξειδίκευση/Καινοτοµία/ «Επενδυτικά Το δε Επιµελητήριο Επενδύσεις προγράµµατα & στο τουριστικό/ χρηµατοδοτικές επιχειρηµατικό κλάδο. ευκαιρίες να ενθαρρύνει καινοτόµες επιχειρήσεις (λ.χ. start up επιχειρήσεις)». Πηγή: Ίδια Επεξεργασία Πίνακας 21. Ανάλυση Πορισµάτων Ποιοτικής Έρευνας
7.3.2 Συµπεράσµατα Ποιοτικής Έρευνας
Βάσει της θεµατικής κατηγοριοποίησης και της κωδικοποίησης των πορισµάτων της ποιοτικής έρευνας, προκύπτει ότι και τα δύο υποκείµενα παρουσιάζουν σύγκλιση απόψεων επί του θέµατος σε πολλά σηµεία. Εµφανίζονται θετικά διακείµενοι στον τρόπο που αντιµετωπίζουν ή τουλάχιστον θα επιθυµούσαν να αντιµετωπίσουν τον πολιτιστικό τουρισµό για τη χερσαία και νησιωτική Μαγνησία. Αυτό ίσως να δηλώνει και «την προθυµία του υποκειµένου να δώσει τις απαντήσεις που ο ερευνητής θέλει ή τις απαντήσεις που θα είναι κοινωνικά αποδεκτές και επιθυµητές» (Kitwood, 1977). Παρατηρούνται µικρές µόνο διαφοροποιήσεις, ενώ αξίζει να επισηµανθεί ότι από την µεριά του ΕΜ δεν γίνεται καµία αναφορά στο νησιωτικό σύµπλεγµα, γεγονός που ενδεχοµένως να σηµαίνει ότι, δεν είναι στις
∆ιπλωµατική Εργασία 128 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
άµεσες προτεραιότητές του, δεδοµένου ότι στη συνείδηση των πολλών τα νησιά συνδέονται µε προορισµούς θερινών διακοπών. Τέλος να υπογραµµιστεί ότι η ΠΘ δίνει βαρύνουσα σηµασία στο µύθο της Αργοναυτικής Εκστρατείας, που είναι απόλυτα συνδεδεµένος µε το Βόλο και την Μαγνησία γενικότερα και µέσω αυτού επιχειρεί να προβάλλει την περιοχή είτε µε Π∆ είτε µε λειτουργία µουσειακού χώρου. Ειδικότερα: 1) Ο πολιτιστικός τουρισµός συνιστά προτεραιότητα και για τα δύο υποκείµενα, καθώς συναινούν ότι πρόκειται για ένα «ευλογηµένο» τόπο που µπορεί να υποστηρίξει εναλλακτικές µορφές τουρισµού. 2) Θετικά προσκείµενοι επίσης είναι στο να εντάξουν τις Π∆ στα σχέδια τους, µε την ΠΘ να αναλαµβάνει πιο ενεργή δράση µέσω της Π∆ «Η επιστροφή της Αργούς». 3) Αναφορικά µε τις πρωτοβουλίες που αναλαµβάνουν για την ανάδειξη και διαφοροποίηση του πολιτιστικού προϊόντος της περιοχής, η ΠΘ εµµένει στη µυθολογία και στην προσπάθεια αναγνώρισης της Αργοναυτικής Εκστρατείας ως ΕΠ∆, το δε ΕΜ µέσω ποικίλων πολιτιστικών δράσεων (φεστιβάλ - διεθνείς εκθέσεις - εκδηλώσεις - προώθηση τοπικών παραδοσιακών προϊόντων). 4) Τα υποκείµενα εµφανίζονται να συµφωνούν ως προς τη σπουδαιότητα των συνεργιών που άπτονται του πολιτιστικού τουρισµού, χωρίς ωστόσο εκατέρωθεν να αναφέρουν κάποια µεταξύ τους συνεργασία. Παρά µόνο η ΠΘ κάνει λόγο για την από κοινού συνεργασία µε το ∆ήµο Βόλου και την κατασκευή «Μουσείου Αργούς». 5) Είναι κοινή διαπίστωση και των δύο υποκειµένων ότι ο πολιτιστικός τουρισµός στα πλαίσια της στρατηγικής της έξυπνης εξειδίκευσης δύναται να λειτουργήσει ανταγωνιστικά για τις άνωθεν περιοχές. 6) Οι απαντήσεις των δύο υποκειµένων δηλώνουν εµπράκτως ότι η µεν ΠΘ βάσει της ευφυούς εξειδίκευσης και µε άξονα τον πολιτιστικό τουρισµό προσανατολίζεται σε καινοτόµα προγράµµατα πολιτιστικής φύσεως (υποβρύχια µουσεία, ψηφιακή πλατφόρµα mythessaly), το δε ΕΜ προτίθεται να βοηθήσει σε επενδυτικά προγράµµατα χρηµατοδοτώντας νέες τουριστικές επιχειρήσεις (start up επιχειρήσεις).
7.4 Ποσοτική Έρευνα – Ερωτηµατολόγιο
Το ερωτηµατολόγιο ορίζεται ως ένα έγγραφο µε ερωτήσεις που είναι σχεδιασµένες µε τέτοιο τρόπο, ώστε οι απαντήσεις του να προσφέρουν κατάλληλες πληροφορίες για ερµηνεία και ανάλυση. Χρησιµοποιείται κυρίως στη δειγµατοληπτική έρευνα, σε πειράµατα, σε έρευνες πεδίου και στην παρατήρηση ( Babbie, 2011).
∆ιπλωµατική Εργασία 129 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Έτσι, ως εργαλείο της ποσοτικής µας έρευνας για τη συλλογή των πρωτογενών µας δεδοµένων επιλέχτηκε το ερωτηµατολόγιο ατοµικής συµπλήρωσης. Η συγκεκριµένη µέθοδος προτιµήθηκε επειδή καταγράφει σκέψεις, αντιλήψεις, κίνητρα του κοινού, προτάσεις ή εµπειρίες που ενδεχοµένως διαθέτουν για το υπό έρευνα θέµα µας, γεγονός που συντέλεσε και στην επιτυχή ολοκλήρωση της συγκεκριµένης έρευνας. Επιπλέον, διευκόλυνε και στην γρήγορη εξαγωγή αποτελεσµάτων µε τυχαία δειγµατοληψία. Το ερωτηµατολόγιο σχεδιάστηκε στην ελληνική γλώσσα καθώς το στοχευµένο δείγµα ήταν πολίτες της Ελλάδας. Η οµάδα – στόχος στην οποία απευθύνεται παρουσιάζει µια ετερογένεια εφόσον ο πολιτιστικός τουρισµός και δη οι Π∆ αποτελούν µια ξεχωριστή (πολιτιστική) εµπειρία, που προσλαµβάνεται διαφορετικά από διαφορετικές κατηγορίες κοινού και φυσικά µπορούν να εµπλακούν στον σχεδιασµό τους και στην ανάδειξή τους µε ξεχωριστό τρόπο. Για αυτό το λόγο , καταλήξαµε το δείγµα µας να προσανατολίζεται σε τρεις βασικές οµάδες κοινού το κοινό ως δέκτης, ως συνεργάτης και ως πελάτης (Αθανασοπούλου, 2003 :121), ούτως ώστε τα αποτελέσµατα που θα συλλεχθούν να αντιπροσωπεύουν το µεγαλύτερο δυνατό σύνολο του ερευνητικού µας κοινού. Ακολουθήθηκε δηλαδή η δειγµατοληψία κατά κρίση566, βάση της οποίας οι µονάδες που θα επιλεγούν προς έρευνα να βασίζονται στην κρίση του ερευνητή εκτιµώντας ως τις πιο ενδεικτικές και χρήσιµες ( Babbie, 2011). Το ερωτηµατολόγιο σχεδιάστηκε µε τη µορφή google forms και διανεµήθηκε ηλεκτρονικά. Στάλθηκε: α) µε κοινοποίηση της ηλεκτρονικής διεύθυνσης του ερωτηµατολογίου (weblink) στα µέσα κοινωνικής δικτύωσης (facebook), είτε σε συγκεκριµένους παραλήπτες που έχουν ενεργή δράση στα πολιτιστικά/ τουριστικά δρώµενα των εξεταζόµενων περιοχών, είτε σε δυνητικούς επισκέπτες των Π∆, των οποίων η γνώµη είναι καθοριστική για την µελέτη µας, β) µε ανάρτηση του link του ερωτηµατολογίου σε οµάδες πολιτιστικού – τουριστικού – φυσιολατρικού – εκπαιδευτικού περιεχοµένου στα µέσα κοινωνικής δικτύωσης (facebook) τοπικής ή µη εµβέλειας και γ) µε αποστολή πρόσκλησης συµπλήρωσης του ερωτηµατολογίου σε προσωπική ηλεκτρονική διεύθυνση (email – inviatation). Η διεξαγωγή της ποσοτικής έρευνας διήρκησε από 1η Μαΐου 2020 έως 31 Μαΐου και απαντήθηκαν συνολικά 453 ερωτηµατολόγια, η συµπλήρωση των οποίων έγινε ανώνυµα.
566 ή σκόπιμη δειγματοληψία.
∆ιπλωµατική Εργασία 130 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Στην πρώτη σελίδα του ερευνητικού µας εργαλείου αναγράφεται ο τίτλος του µεταπτυχιακού προγράµµατος, ο τίτλος της συγκεκριµένης διπλωµατικής εργασίας καθώς και κάποια εισαγωγικά σχόλια µε βασικές πληροφορίες για το σκοπό της έρευνάς µας. Αισθητικά συνοδεύεται από µια ασπρόµαυρη γκραβούρα – φωτογραφία της πόλης του Βόλου. Εν συνεχεία, χωρίζεται σε τρεις ενότητες και περιλαµβάνει 33 συνολικά ερωτήσεις, όπου στο τέλος της κάθε µιας παρέχονται διευκρινιστικές οδηγίες για την συµπλήρωσή τους. Η πρώτη ενότητα µε τίτλο «Πολιτιστικός Τουρισµός» περιλαµβάνει τις πρώτες έξι ερωτήσεις (1-6) που είναι πιο γενικού τύπου και εστιάζουν γύρω από την έννοια, τις δραστηριότητες, τα κίνητρα και τη σπουδαιότητα του πολιτιστικού τουρισµού. Οι επόµενες είκοσι µία ερωτήσεις (7-27) ανήκουν στη δεύτερη ενότητα µε τίτλο «Πολιτιστικές ∆ιαδροµές»· εξειδικεύουν στην έννοια της Π∆ και κατά πόσο αυτή, ως διαχειριστικό εργαλείο σύνδεσης της αειφόρου ανάπτυξης και της τουριστικής / πολιτιστικής προβολής συµβάλει στην οικονοµική ανάπτυξη και ανάδειξη του πολιτιστικού πλούτου των εξεταζόµενων περιοχών. Επίσης µέσω διερευνητικών ερωτήσεων καταγράφονται στάσεις και απόψεις των υποκείµενων που αφορούν τις Π∆ γενικότερα, αλλά και ειδικότερα για την ηπειρωτική/νησιωτική Μαγνησία & τις Β. Σποράδες, ενώ παράλληλα αποτυπώνονται γνώµες που έγκειται του σχεδιασµού των Π∆. Τέλος, εξετάζεται η συνεργατική δράση Τοπικής Αυτοδιοίκησης και αρµόδιων φορέων πολιτισµού / τουρισµού για την υλοποίηση µιας Π∆ καθώς και ποιοι δύναται να συστήσουν έναν µελλοντικό φορέα διαχείρισης Π∆. Οι τελευταίες έξι ερωτήσεις (28-33) συµπληρώνουν την τρίτη ενότητα, µε τίτλο «∆ηµογραφικά Στοιχεία», όπου αναζητούνται στοιχεία για το φύλο, την ηλικία, το µορφωτικό επίπεδο, την επαγγελµατική ιδιότητα, την οικογενειακή κατάσταση και το ετήσιο εισόδηµα. Η επιτυχία ενός ερωτηµατολογίου εξαρτάται από το αντικείµενο της έρευνας, το ενδιαφέρον εκατέρωθεν των δυο πλευρών (ερευνητών & ερωτώµενων), την ευκολία ανάγνωσης και χρήσης του, τον σωστό σχεδιασµό και τον τύπο των ερωτήσεων. Σκοπίµως λοιπόν, οι ερωτήσεις διατυπώθηκαν µε σαφήνεια και ιδιαίτερη προσοχή. Είναι σύντοµες, ακριβείς, όχι διφορούµενες, διακρίνονται για την αµεροληψία τους και φυσικά αποφεύγονται οι ιδιωµατισµοί και οι λέξεις «αργκό» (Μακρή, 2003 & Babbie, 2011). ∆όθηκε επίσης, προσοχή στις κατηγορίες και στο είδος των ερωτήσεων αφενός για να µην κουράσουν και αφετέρου για να επιτραπεί η άντληση των δεδοµένων γρήγορα και εύκολα προς επεξεργασία. Συνεπώς, για τις ανάγκες της ερευνάς µας επιλέχθηκαν στο σύνολό τους κλειστού τύπου ερωτήσεις επειδή προσφέρουν µεγαλύτερη οµοιογένεια απαντήσεων και
∆ιπλωµατική Εργασία 131 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
είναι πιο διαχειρίσιµη η ανάλυσή τους ( Babbie, 2011), ενώ ανοικτού τύπου είναι µια µόνο ερώτηση και µια υποερώτηση. Αναλυτικότερα, τέθηκαν ερωτήσεις: V πολλαπλών επιλογών V διχοτοµικές (ναι/ όχι) V κλίµακας Likert (καθόλου/ λίγο/ αρκετά/ πολύ/ πάρα πολύ) V µε επιλογή συγκεκριµένης απάντησης από καθορισµένη λίστα V συνάφειας V πίνακα Τα αποτελέσµατα τέλος, της ποσοτικής έρευνας απεικονίζονται µε γραφήµατα και πίνακες που σχεδιάστηκαν µε τη βοήθεια του Excel Microsoft Office και κατόπιν αναλύονται λεπτοµερώς ανά ερώτηση.
7.4.1 Ανάλυση & Επεξεργασία ∆εδοµένων Ποσοτικής Έρευνας
Σε αυτή την ενότητα παρουσιάζονται αναλυτικά τα αποτελέσµατα της ποσοτικής έρευνας, βάσει των απαντήσεων που συγκεντρώθηκαν, συνοδευόµενα από τα αντίστοιχα γραφήµατα.
1 η ενότητα «Πολιτιστικός Τουρισµός» Η 1η ενότητα περιλαµβάνει τις ερωτήσεις 1 έως 6 και άπτονται του πολιτιστικού τουρισµού. Στην 1η ερώτηση, ζητείται από τους ερωτηθέντες να απαντήσουν πόσο συχνά ταξιδεύουν για πολιτιστικούς λόγους. Όπως παρουσιάζεται στο γράφηµα 1 από τα 453 άτοµα που απάντησαν, το µεγαλύτερο ποσοστό, 31,6% (143 άτοµα) δήλωσε σπάνια. Η επιλογή, µια φορά το χρόνο συγκέντρωσε το 26,9% (122 άτοµα), ενώ το 18,3% (83 άτοµα), απάντησε δυο φορές το χρόνο. Το 12,8% (58 άτοµα) δήλωσε συχνά, το 77% (35 άτοµα), κάθε δυο χρόνια και µόλις το 2,6% (12 άτοµα) δήλωσε καθόλου.
∆ιπλωµατική Εργασία 132 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Γράφηµα 1. Συχνότητα ταξιδιού για πολιτιστικούς λόγους
Αναφορικά, µε τα κίνητρα παρότρυνσης για ένα ταξίδι πολιτιστικού τουρισµού, αυτά αποτυπώνονται στο γράφηµα 2. Οι ερωτηθέντες εδώ, είχαν τη δυνατότητα επιλογής πολλαπλών απαντήσεων. Η πλειοψηφία και συγκεκριµένα το 68,4% (310 άτοµα) θεωρεί σηµαντικό κίνητρο ενός ταξιδιού πολιτιστικού τουρισµού την επίσκεψη σε αρχαιολογικά µνηµεία & πολιτιστικούς χώρους. Ακολουθεί µε µεγάλο ποσοστό, το 60,9% (276 άτοµα), η γνωριµία µε την ιστορία & την παράδοση του τόπου, ενώ η γνωριµία µε το φυσικό & οικιστικό περιβάλλον αγγίζει το 47,5% (215 άτοµα). Τη συµµετοχή σε δραστηριότητες & εµπειρίες επέλεξε το 34% (154 άτοµα), τη συµµετοχή σε άλλες µορφές εναλλακτικού τουρισµού το 29,8% (135 άτοµα) και τη γνωριµία µε νέους ανθρώπους/κοινωνικότητα προτίµησε το 21,6% (98 άτοµα). Τέλος, δινόταν η δυνατότητα στους ερωτηθέντες να προσδιορίσουν κάποια άλλη επιλογή εκτός των άνωθι. Έτσι, 3 άτοµα δήλωσαν ως σηµαντικό κίνητρο ενός ταξιδιού πολιτιστικού χαρακτήρα, τη γνωριµία µε το σύγχρονο πολιτισµό, το άνοιγµα νέου µουσείου ή νέας µουσειακής έκθεσης καθώς και όλα τα παραπάνω.
∆ιπλωµατική Εργασία 133 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Γράφηµα 2. Κίνητρα επιλογής ταξιδιού για πολιτιστικούς λόγους
Στη 3η ερώτηση, οι ερωτηθέντες κλήθηκαν να απαντήσουν µέσα από µια λίστα συγκεκριµένων επιλογών σε ποιες δραστηριότητες πολιτιστικού τουρισµού έχουν συµµετάσχει. Είχαν τη δυνατότητα επιλογής περισσοτέρων από µια απαντήσεις καθώς και να προσδιορίσουν τυχόν δικές τους προτιµήσεις/δραστηριότητες. Στο γράφηµα 3 φαίνεται ότι το µεγαλύτερο ποσοστό, το 84,1% (381 άτοµα) επέλεξε ως κύρια δραστηριότητα πολιτιστικού τουρισµού στην οποία έχει συµµετάσχει την επίσκεψη σε αρχαιολογικούς χώρους/µνηµεία/µουσεία. Ακολουθεί η επιλογή της επίσκεψης σε ιστορικά κέντρα πόλεων µε ποσοστό 63,8% (289 άτοµα), η επίσκεψη σε παραδοσιακούς οικισµούς µε ποσοστό 59,4% (269 άτοµα), ενώ το 44,6% (202 άτοµα) δήλωσε ότι έχει συµµετάσχει σε πολιτιστικές εκδηλώσεις. Σε µικρότερα ποσοστά κυµαίνονται οι επιλογές που αναφέρονται σε δράσεις εκπαιδευτικού/ιστορικού/περιβαλλοντικού/γαστρονοµικού χαρακτήρα και η συµµετοχή σε πολιτιστικές διαδροµές. Αριθµητικά οι συγκεκριµένες επιλογές αποτυπώνονται ως εξής: 36% (163 άτοµα) και 24,9% (113 άτοµα) αντίστοιχα. Τέλος, υπάρχει και η περίπτωση της πεζοπορίας που δηλώθηκε από 1 άτοµο (0,2%) ως ξεχωριστή επιλογή συµµετοχής σε δραστηριότητες πολιτιστικού τουρισµού.
∆ιπλωµατική Εργασία 134 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Γράφηµα 3. Συµµετοχή σε δραστηριότητες πολιτιστικού τουρισµού
Η 4η ερώτηση επιχειρεί να αξιολογήσει τη συνεισφορά του πολιτιστικού τουρισµού από ένα σύνολο 11 επιλογών, όπου οι ερωτηθέντες είχαν τη δυνατότητα να επιλέξουν περισσότερες από µια απαντήσεις. Στο γράφηµα 4 φαίνεται ξεκάθαρα ότι η πλειοψηφία των ερωτηθέντων και συγκεκριµένα το 75,5% (342 άτοµα) θεωρεί πως ο πολιτιστικός τουρισµός συµβάλλει ενεργά στην προσέλκυση νέων επισκεπτών και το 65,6% (297 άτοµα) ότι βοηθά στην οικονοµική ανασυγκρότηση της περιοχής. Η προστασία & ανάδειξη πολιτιστικών/φυσικών πόρων συγκαταλέγεται ως τρίτη στη σειρά επιλογή των ερωτηθέντων και µε ποσοστό 60,9% (276 άτοµα), ενώ η κοινωνική αναζωογόνηση της περιοχής επιλέχθηκε από το 56,1% (254 άτοµα). Το 52,3% (237 άτοµα) εκτιµά ότι ο πολιτιστικός τουρισµός συµβάλλει στην µείωση της ανεργίας, ενώ µε τα ίδια ακριβώς ποσοστά, 48,3% (219 άτοµα) ακολουθούν οι επιλογές της δηµιουργίας ενός ισχυρού branding προορισµού καθώς και της ενίσχυσης της επιχειρηµατικότητας/καινοτοµίας. Το 43,5% (197 άτοµα) θεωρεί ότι ο πολιτιστικός τουρισµός επηρεάζει θετικά τη βιώσιµη περιφερειακή ανάπτυξη και το 43% (195 άτοµα) ότι συνδράµει στην καλλιέργεια νέων, βιωµατικών εµπειριών. Τέλος, η µειοψηφία κατατάσσει την προώθηση ανταγωνιστικών πλεονεκτηµάτων της περιοχής και τη δηµιουργία συνεργατικών δικτύων σε ποσοστά 33,1% (150 άτοµα) και 30% (136 άτοµα) αντίστοιχα στις τελευταίες επιλογές προτίµησης αναφορικά µε τη συµβολή του πολιτιστικού τουρισµού.
∆ιπλωµατική Εργασία 135 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Γράφηµα 4. Που συνεισφέρει ο πολιτιστικός τουρισµός
Στην 5η ερώτηση ζητείται από τους ερωτηθέντες να δηλώσουν σε ποιο βαθµό συµφωνούν ή διαφωνούν µέσα από µια λίστα οκτώ (8) επιλογών ως προς την ταυτότητα που χαρακτηρίζει την ηπειρωτική – νησιωτική Μαγνησία & τις Β. Σποράδες. Οι συµµετέχοντες είχαν τη δυνατότητα µιας επιλογής ανά σειρά µέσα από τις κάτωθι απαντήσεις: συµφωνώ πολύ – συµφωνώ – ούτε συµφωνώ/ούτε διαφωνώ – διαφωνώ και διαφωνώ πολύ. Τα αποτελέσµατα απεικονίζονται στο γράφηµα 5.
5. Σε ποιο βαθμό συμφωνείτε ή διαφωνείτε με τις κάτωθι ταυτότητες που χαρακτηρίζουν την ηπειρωτική / νησιωτική Μαγνησία & τις Β. Σποράδες (Μια επιλογή ανά σειρά).
Γράφηµα 5. Ποια η γνώµη των ερωτηθέντων για την “ταυτότητα” της Μαγνησίας & των Β. Σποράδων
∆ιπλωµατική Εργασία 136 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Παρατηρούµε ότι 260 άτοµα συµφωνούν πολύ µε το χαρακτηρισµό ως ιδανικό προορισµό διακοπών (χειµερινές/θερινές), 157 άτοµα απλά συµφωνούν, 36 άτοµα ούτε συµφωνούν/ούτε διαφωνούν, ενώ την επιλογή διαφωνώ δήλωσαν 5 άτοµα και την επιλογή διαφωνώ πολύ µόλις 3. Με την ταυτότητα ως τόπου ιδιαίτερης οικολογικής & αισθητικής αξίας συµφώνησαν πολύ 216 άτοµα, 190 άτοµα δήλωσαν συµφωνώ, 45 άτοµα πως ούτε συµφωνούν/ούτε διαφωνούν και 5 άτοµα ότι διαφωνούν. Με το χαρακτηρισµό της εν λόγω περιοχής ως ενός προορισµού ιδανικού για εναλλακτικές µορφές τουρισµού 172 άτοµα συµφωνούν πολύ, 208 άτοµα συµφωνούν, 65 ούτε συµφωνούν/ούτε διαφωνούν και 11 άτοµα διαφωνούν. Με την ταυτότητα ως τόπο µύθων-θρύλων & παραδόσεων συµφωνούν πολύ 168 άτοµα, 194 συµφωνούν, 81 ούτε συµφωνούν/ούτε διαφωνούν και 13 άτοµα διαφωνούν µε τον εν λόγω χαρακτηρισµό. Με τη ταυτότητα ως τόπου ιδιαίτερου αρχιτεκτονικού & οικιστικού ενδιαφέροντος συµφωνούν πολύ 162 άτοµα, 199 συµφωνούν, 81 άτοµα ούτε συµφωνούν/ούτε διαφωνούν, 13 διαφωνούν και 3 άτοµα διαφωνούν πολύ. Ως τόπο ιστορικής µνήµης & εκπαιδευτικής συνεισφοράς συµφωνούν πολύ 123 άτοµα, 220 συµφωνούν απλά, 100 ούτε συµφωνούν/ούτε διαφωνούν µε το συγκεκριµένο χαρακτηρισµό, 13 διαφωνούν και 5 άτοµα διαφωνούν πολύ. Με το χαρακτηρισµό ως τόπο πολιτιστικού & καλλιτεχνικού ενδιαφέροντος συµφωνούν πολύ 112 άτοµα, 220 συµφωνούν, 103 ούτε συµφωνούν/ούτε διαφωνούν, 18 άτοµα διαφωνούν και 3 διαφωνούν πολύ. Τέλος, 91 άτοµα συµφωνούν πολύ ότι η συγκεκριµένη περιοχή αποτελεί τόπο µε έντονη βιοµηχανική ιστορία, 155 συµφωνεί απλά, 156 ούτε συµφωνεί/ούτε διαφωνεί, 45 άτοµα διαφωνούν και 9 διαφωνούν πολύ. Στην 6η και τελευταία ερώτηση της 1ης ενότητας του ερωτηµατολογίου, οι ερωτηθέντες καλούνται να εκφράσουν τη γνώµη τους κατά πόσο οι υποδοµές πρόσβασης και οι τουριστικές εγκαταστάσεις της Μαγνησίας & των Β. Σποράδων ευνοούν τον πολιτιστικό τουρισµό µέσα από µια σειρά διαβαθµισµένων απαντήσεων: καθόλου-λίγο-αρκετά-πολύ- πάρα πολύ. Από τους 453 ερωτηθέντες και όπως αποτυπώνεται στο γράφηµα 6, η πλειοψηφία, µε ποσοστό 47,5% (215 άτοµα) απάντησε αρκετά, το 28,7% (130 άτοµα) λίγο, το 15,9% (72 άτοµα) απάντησε πολύ, το 5,7% (26 άτοµα) κρίνει ότι ευνοούν πάρα πολύ και µόλις το 2,2% (10 άτοµα) καθόλου.
∆ιπλωµατική Εργασία 137 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Γράφηµα 6. Βαθµός ικανοποίησης υποδοµών πρόσβασης & τουριστικών εγκαταστάσεων
2 2 η ενότητα «Πολιτιστικές ∆ιαδροµές» Συνεχίζοντας στην 2η ενότητα, ακολουθούν οι ερωτήσεις 7 έως 27 που αναφέρονται στις Π∆. Συγκεκριµένα, στην 7η ερώτηση, οι ερωτηθέντες καλούνται να απαντήσουν µε ναι ή όχι, αν γνωρίζουν τι είναι οι Π∆ (γράφηµα 7). Πολύ µεγάλο ποσοστό, το 78,1% (354 άτοµα) απάντησε θετικά , ενώ το 21,9% (99 άτοµα) αρνητικά.
Γράφηµα 7. Αν οι ερωτηθέντες γνωρίζουν τι είναι οι Π∆
∆ιπλωµατική Εργασία 138 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Στην επόµενη ερώτηση (8η) για το αν έχουν περιηγηθεί µιας Π∆ στην Ελλάδα ή το εξωτερικό από τους 453 συµµετέχοντες (γράφηµα 8), το 59,8 (271 άτοµα) απάντησε ότι έχει περιηγηθεί και το 40,2 (182 άτοµα) ότι δεν έχει ακολουθήσει µια Π∆.
Γράφηµα 8. Αν οι ερωτηθέντες έχουν περιηγηθεί µιας Π∆ σε Ελλάδα ή εξωτερικό
Ακολουθεί η υποερώτηση 8α, που είναι προαιρετική και ουσιαστικά απευθύνεται σε όσους απάντησαν καταφατικά στην προηγούµενη ερώτηση. Σε περίπτωση δηλαδή που έχουν περιηγηθεί µιας Π∆, να αναφέρουν ποια είναι αυτή. Απάντησαν 159 άτοµα επί συνόλου 453 ατόµων. Οι απαντήσεις τους ποικίλλουν µε αναφορές σε Π∆ τόσο στο εσωτερικό, όσο και στο εξωτερικό. ∆ιαπιστώνεται ότι από το σύνολο των απαντήσεων, ελάχιστες έχουν συγκεκριµένη θεµατική αναφορά και πως οι περισσότεροι ερωτηθέντες ανταποκρίνονται γενικά, απαντώντας µε την ονοµασία απλώς µιας πόλης, µιας περιοχής ή ενός συγκεκριµένου αρχαιολογικού χώρου. Ωστόσο, οι πιο αξιόλογες απαντήσεις που προσεγγίζουν την έννοια της Π∆, όπως αυτή ορίζεται επιστηµονικά, είναι οι κάτωθι: «Πάµε Παλιά: Μια πολιτιστική περιήγηση στην παλαιότερη συνοικία του Βόλου» « Βυζαντινά µνηµεία Μικράς Ασίας» «Βουδαπέστη: Π∆ αφιερωµένη στον Μπελογιάννη» «Π∆ Βενιζέλου» (Θεσ/κη) «Π∆: Τα Χωριά των Βλάχων» (ΠΕ Τρικάλων & Περιφέρεια Ηπείρου) «Οι δρόµοι κρασιού στη Βόρεια Ελλάδα» «Περιπατητική διαδροµή στη Γατζέα µαθαίνοντας τα βότανα» «Οι δρόµοι του Μότσαρτ»
∆ιπλωµατική Εργασία 139 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
« Στους δρόµους του κρασιού σε Ελλάδα & Γαλλία» «Π∆: Ιστορικό Κέντρο Φλωρεντίας» «Προσκυνηµατική διαδροµή της Σουηδικής Εκκλησίας µεταξύ των πόλεων Στοκχόλµης & Ουψάλα» «Π∆: Ιστορικό Κέντρο Αθήνας» «∆ιαδροµές στη Μάρπησσα» «Οι σπηλιές της Ακρόπολης» «Π∆: Αρχαία θέατρα Ηπείρου» «Π∆: στην πόλη της Θεσσαλονίκης» (Ρωµαϊκή – Βυζαντινή – Οθωµανική) «Route des Vins d’ Alsace» Στην 9η ερώτηση ζητείται από τους ερωτηθέντες να απαντήσουν αν ενδιαφέρονται να περιηγηθούν µιας Π∆ στη Μαγνησία & τις Β. Σποράδες. Πολύ µεγάλο ποσοστό, που αγγίζει σχεδόν το 100% απάντησε θετικά. Συγκεκριµένα, το 94,5% (428 άτοµα) δήλωσε ναι και µόλις το 5,5% (25 άτοµα) δήλωσε όχι.
Γράφηµα 9. Βαθµός ενδιαφέροντος για περιήγηση µιας Π∆ στη Μαγνησία & τις Β. Σποράδες
Στην υποερώτηση (9α) που ακολουθεί και απευθύνεται σε όσους απάντησαν θετικά στην 9η ερώτηση , οι ερωτηθέντες καλούνται να απαντήσουν σχετικά µε την εδαφική εµβέλεια της Π∆ που επιθυµούν να ακολουθήσουν. Μέσα από 5 επιλογές µπορούσαν να επιλέξουν περισσότερες από µια απαντήσεις. Όπως λοιπόν, φαίνεται στο γράφηµα 10 το 33,1% (144 άτοµα) δήλωσε ότι ενδιαφέρεται να περιηγηθεί µιας Π∆ σε χωριά του Πηλίου, το 23,4% (102 άτοµα) στα νησιά των Β. Σποράδων, το 6% (26 άτοµα) εκτός της πόλης του Βόλου και το
∆ιπλωµατική Εργασία 140 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
5,8% (25 άτοµα) αυστηρά στην πόλη του Βόλου. Ωστόσο, ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός, ότι οι περισσότεροι, το 63,9% (278 άτοµα) επέλεξε να ακολουθήσει µια Π∆ που θα συνδυάζει όλες τις παραπάνω επιλογές. Τέλος, τους δίνονταν η δυνατότητα να οριοθετήσουν εκείνοι, τη χωρική εµβέλεια της Π∆ και 2 άτοµα µε ποσοστό 0,2% απάντησαν: παντού εντός του Νοµού και σε ολόκληρη την Ελλάδα, απάντηση βέβαια που δεν λαµβάνεται ως έγκυρη καθώς τους ζητήθηκε να επιλέξουν εντός των ορίων Μαγνησίας & Β. Σποράδων.
Γράφηµα 10. Εδαφική εµβέλεια Π∆
Μέσα από την 10η ερώτηση, όπου οι ερωτώµενοι είχαν τη δυνατότητα της πολλαπλής επιλογής, προκύπτει ποια είναι η οµάδα – στόχος, που κατά τη γνώµη τους, θα ήταν καλό να απευθύνονται οι Π∆. Στο κάτωθι γράφηµα (11) αποτυπώνεται ότι η πλειοψηφία αυτών µε ποσοστό 79,9% (362 άτοµα) επέλεξε τους τουρίστες εσωτερικού, ενώ ακολουθούν οι τουρίστες εξωτερικού µε ποσοστό 75,1% (340 άτοµα). Οι φοιτητές/µαθητές είναι η τρίτη επιλογή των ερωτηθέντων µε ποσοστό 66,7% (302 άτοµα), ενώ το target group των οικογενειών και ατόµων τρίτης ηλικίας ανήκει στις τελευταίες προτιµήσεις, µε ποσοστά 64,9% (294 άτοµα) και 43% (195 άτοµα) αντίστοιχα.
∆ιπλωµατική Εργασία 141 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Γράφηµα 11. Target group Π∆
Οι δύο επόµενες ερωτήσεις διερευνούν, κατά πόσο οι Π∆ προβάλλουν και αναδεικνύουν τον πολιτιστικό πλούτο των υπό εξέταση περιοχών, αλλά και σε τι βαθµό συµβάλλουν στην τουριστική & οικονοµική ανάπτυξή τους. Συγκεκριµένα, στην 11η ερώτηση (γράφηµα 12) από το σύνολο των ερωτηθέντων (453 άτοµα), το 39,7% (180 άτοµα) πιστεύει ότι η δηµιουργία µιας Π∆ βοηθά πάρα πολύ στην ανάδειξη του πολιτιστικού αποθέµατος των εν λόγω περιοχών. Το 32% (145 άτοµα) δηλώνει πως συµβάλλει πολύ, το 26 % (118 άτοµα) αρκετά, το 2,2% (10 άτοµα) λίγο, ενώ αξιοσηµείωτο είναι το γεγονός ότι κανένας δεν υποστήριξε την επιλογή, καθόλου.
∆ιπλωµατική Εργασία 142 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Γράφηµα 12. Πόσο συµβάλλουν οι Π∆ στην ανάδειξη του πολιτιστικού πλούτου
Στην 12η ερώτηση (γράφηµα 13) οι επιλογές πάρα πολύ και πολύ ανέρχονται στα ίδια ποσοστά, του 33,1% (150 άτοµα). Το 30% (136 άτοµα) δηλώνει ότι οι Π∆ επιδρούν αρκετά στη τουριστική και οικονοµική ανάπτυξη των εξεταζόµενων περιοχών και µόλις το 3,8% (17 άτοµα) απαντά πως συµβάλλουν λίγο. Οµοίως και εδώ, κανένας από τους ερωτηθέντες δεν επέλεξε την επιλογή, καθόλου.
Γράφηµα 13. Πόσο συµβάλλουν οι Π∆ στην τουριστική -οικονοµική ανάπτυξη
Η 13η ερώτηση επιχειρεί να ερευνήσει ποιοι λόγοι, θα λειτουργούσαν αποτρεπτικά στο να ακολουθήσει κάποιος µια Π∆. Από µια λίστα 7 επιλογών οι ερωτηθέντες µπορούσαν να επιλέξουν περισσότερες από µια απαντήσεις. Το κάτωθι γράφηµα (14) «φωτογραφίζει» ως κυριότερο λόγο αποτροπής περιήγησης µιας Π∆ τον οικονοµικό παράγοντα, µε ποσοστό
∆ιπλωµατική Εργασία 143 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
63,4% (287 άτοµα) και ακολουθεί η έλλειψη χρόνου µε ποσοστό 53,6%% (243 άτοµα). Οι λόγοι προσβασιµότητας αποτελούν τον τρίτο σε σειρά λόγο αποτροπής, µε ποσοστό 37,1% (168 άτοµα) και εν συνεχεία, η ανεπάρκεια τουριστικών υποδοµών/παροχών µε ποσοστό 36,2% (164 άτοµα).Το 31,6% (143 άτοµα) δήλωσε την ανεπάρκεια σε πληροφοριακά κιόσκια/σήµανση/πινακίδες, ενώ τη διαθεσιµότητα ή µη ξεναγού την επέλεξε το 25,8% (117 άτοµα). Εντύπωση δε προκαλεί, ότι η επιλογή του πολιτιστικού πλαισίου που ορίζει µια Π∆ συγκέντρωσε µόνο το 12,6% (57 άτοµα). Τέλος, στην προσδιοριστική απάντηση «άλλο», οι ερωτηθέντες δήλωσαν ως αποτρεπτικούς παράγοντες: «προσωπικούς λόγους – µικρά παιδιά» (1 άτοµο), «επιθυµία προσωπικής οργάνωσης διακοπών» (1 άτοµο), «αίσθηµα ανασφάλειας στο χώρο επίσκεψης» (1 άτοµο) και «έλλειψη σωστής οργάνωσης»
Γράφηµα 14. Λόγοι αποτροπής περιήγησης µιας Π∆
Η 14η ερώτηση προσπαθεί να εξετάσει ποιο θεµατικό πεδίο θα προσέλκυε το ενδιαφέρον των ερωτηθέντων στο να ακολουθήσει µια Π∆. Μέσα από 11 επιλογές, οι συµµετέχοντες είχαν τη δυνατότητα περισσοτέρων των µια απαντήσεων. Το γράφηµα 15 αποτυπώνει επακριβώς τις προτιµήσεις των ερωτηθέντων.
∆ιπλωµατική Εργασία 144 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Γράφηµα 15. Θεµατικά πεδία Π∆
Από το σύνολο των 453 ατόµων, τα θεµατικά πεδία που συγκεντρώνουν το µεγαλύτερο ενδιαφέρον είναι οι παραδοσιακοί οικισµοί και το φυσικό περιβάλλον ιδιαίτερης αισθητικής µε ποσοστά 70,4% (319 άτοµα) και 68,2% (309 άτοµα) αντίστοιχα. Ακολουθούν, οι αρχαιολογικοί χώροι µε ποσοστό 67,3% (305 άτοµα) και η τοπική γαστρονοµία µε 62,3% (282 άτοµα). Εξίσου, αξιόλογα ως θεµατικά πεδία µιας Π∆, οι ερωτηθέντες ορίζουν την µυθολογία και τα βυζαντινά µνηµεία µε ποσοστό 57% (258 άτοµα) και 51,9% (235 άτοµα) αντιστοίχως. Τα µνηµεία νεότερης περιόδου µε έντονη ιστορικότητα είναι η επόµενη προτίµηση, µε ποσοστό 50,1% (227 άτοµα) και εν συνεχεία η λαϊκή αρχιτεκτονική και παράδοση µε ποσοστό 47,2 % (214 άτοµα). Στις τελευταίες προτιµήσεις ανήκουν τα θεµατικά µουσεία, τα αρχαία θέατρα και τα βιοµηχανικά κτίρια της πόλης του Βόλου µε τα αντίστοιχα ποσοστά να ανέρχονται στο 46,6% (211 άτοµα), 45,9% (208 άτοµα) και 37,3% (169 άτοµα). Στη δυνατότητα προσδιορισµού άλλης απάντησης, εκτός των άνωθι δήλωσαν ως θεµατικά πεδία του ενδιαφέροντος τους: «τοπικές παραδόσεις» (1 άτοµο), «σύγχρονο πολιτισµό» (1 άτοµο), «λογοτεχνία» (1 άτοµο), «τοπικές τέχνες προς εξαφάνιση» (1 άτοµο), «διαδροµές µέσα από την αφήγηση του Παπαδιαµάντη» (1 άτοµο) και τέλος όλα τα παραπάνω567 (2 άτοµα).
567 Εννοώντας τις δηλωθείσες από την ερευνήτρια επιλογές.
∆ιπλωµατική Εργασία 145 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Η 15η ερώτηση εξετάζει τι συνεπάγεται για τον κάθε ενδιαφερόµενο µια Π∆ (γράφηµα 16). Οι ερωτηθέντες κλήθηκαν να επιλέξουν µεταξύ µιας λίστας 10 απαντήσεων µε τη δυνατότητα της πολλαπλής επιλογής.
Γράφηµα 16. Με τι ισοδυναµεί µια Π∆ για τους ερωτηθέντες
Στο παραπάνω γράφηµα καταγράφεται πως, στη συνείδηση των ερωτηθέντων και σε ποσοστό 86,8% (393 άτοµα) µια Π∆ ισοδυναµεί µε γνώση/εκπαίδευση και ακολουθεί η ψυχαγωγία/ευχαρίστηση µε ποσοστό 76,8% (348 άτοµα). Για άλλους πάλι, µια Π∆ ενέχει σηµαντική βιωµατική εµπειρία µε ποσοστό 61,1% (277 άτοµα), ενώ για το 53,4% (242 άτοµα) σηµαίνει γνωριµία µε το φυσικό περιβάλλον. Για το 50,3% (228 άτοµα) ισοδυναµεί µε αναψυχή/ξεκούραση και για το 41,7% (189 άτοµα) σηµατοδοτεί επικοινωνία µε άλλους ανθρώπους. Στις τελευταίες προτιµήσεις των ερωτηθέντων συγκαταλέγονται οι επιλογές της δηµιουργικότητας/οµαδικής δράσης, της καινοτοµίας και της απλής/αστικής περιήγησης µε ποσοστά 25,8% (117 άτοµα), 11,3% (51 άτοµα) και 8,6% (39 άτοµα) αντίστοιχα. Στην προσδιοριστική απάντηση µιας άλλης, ενδεχόµενης επιλογής δεν δόθηκε καµιά απάντηση. Σχετικά µε το τι επιθυµούν οι εν δυνάµει επισκέπτες να περιλαµβάνει µια Π∆, οι απαντήσεις τους καταγράφονται στην 16η ερώτηση. Οι συµµετέχοντες έχουν τη δυνατότητα της πολλαπλής επιλογής και αυτές αποτυπώνονται στο κάτωθι γράφηµα (17).
∆ιπλωµατική Εργασία 146 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Γράφηµα 17. Τι θα επιθυµούσαν οι ερωτηθέντες να περιλαµβάνει µια Π∆
Παρατηρείται ότι η πλειοψηφία και σε ποσοστό 77% (349 άτοµα) επιθυµεί µια Π∆ να ενσωµατώνει στο πρόγραµµά της παράλληλες εκδηλώσεις, όπως διαλέξεις – µουσικές παραστάσεις – εκθέσεις. Ακολουθούν, οι αθλητικές δραστηριότητες568 µε ποσοστό 57,8 % (262 άτοµα), ενώ η συµµετοχή σε διαγωνισµούς τοπικών λιχουδιών µε σκοπό την ανάδειξη της γευστικής ταυτότητας του τόπου επιλέχθηκε από το 47,5% (215 άτοµα). Το 44,4% (201 άτοµα) ενδιαφέρεται για παιδικές δραστηριότητες και το 33,8% (153 άτοµα) προτιµά µια Π∆ να διαθέτει εύχρηστες ψηφιακές εφαρµογές. Στην επιλογή «άλλο» προκειµένου να καταγράψουν τη δική τους πρόταση, σηµειώθηκαν 3 απαντήσεις: «ξεναγήσεις και δευτερευόντως τα ανωτέρω» (1 άτοµο), «οποιαδήποτε δραστηριότητα από τις παραπάνω, αρκεί να είναι προαιρετική» (1 άτοµο) και «τίποτα άλλο» (1 άτοµο). Μέσα από την 17η ερώτηση και από µια λίστα 8 ενδεικτικών προτάσεων, οι ερωτηθέντες µε τη µέθοδο της πολλαπλής επιλογής, ορίζουν πότε – κατά τη γνώµη τους - µια Π∆ θεωρείται ελκυστική και ανταγωνιστική. Χαρακτηριστικά στο κάτωθι γράφηµα (18) φαίνεται ότι, το 81,7% (370 άτοµα) των ερωτηθέντων θεωρεί, ότι µια Π∆ λειτουργεί ανταγωνιστικά όταν διαθέτει πλούσιο πολιτιστικό και φυσικό απόθεµα. Οι τουριστικές εγκαταστάσεις σηµειώνουν επίσης υψηλό ποσοστό που ανέρχεται στο 64,2% (291 άτοµα). Ακολουθούν οι καλές συγκοινωνιακές συνδέσεις και οι υποδοµές για ΑΜΕΑ µε ποσοστά 60,9% (276 άτοµα) και 57% (258 άτοµα) αντίστοιχα. Καθοριστικό ρόλο παίζει η λειτουργία αναψυκτηρίων/χώρων ξεκούρασης µε ποσοστό 50,8% (230 άτοµα), ενώ δεν είναι λίγοι 568 π.χ. riding, hiking, ιππασία, πεζοπορία κ.α.
∆ιπλωµατική Εργασία 147 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
εκείνοι που θεωρούν σηµαντική την διάθεση φυσικού ή ψηφιακού ξεναγού µε το ποσοστό να ανέρχεται στους 49,9% (226 άτοµα). Στις τελευταίες επιλογές των ερωτηθέντων συµπεριλαµβάνονται οι χώροι, ειδικά διαµορφωµένοι για παιδιά και η λειτουργία πάρκινγκ µε ποσοστά 37,7% (171 άτοµα) και 32% (145 άτοµα) αντίστοιχα. Στη δε, προσδιοριστική απάντηση της «άλλης επιλογής» δόθηκαν 2 απαντήσεις: α) «η ελκυστικότητα µιας Π∆ εξαρτάται από την ποιότητα των ατόµων που συµµετέχουν σε αυτή» και β) «συµφωνεί µε όλες τις ως άνωθεν δηλωθείσες επιλογές της ερευνήτριας».
Γράφηµα 18. Πότε µια Π∆ θεωρείται ελκυστική
Στην 18η ερώτηση διερευνάται αν µια Π∆ θεωρείται περισσότερο διασκεδαστική και συγχρόνως δελεαστική, όταν συνδυάζει και εναλλακτικές µορφές τουρισµού. Στο ακόλουθο γράφηµα (19) φαίνεται ότι από το σύνολο των ερωτηθέντων, το 91,2% (413 άτοµα) απάντησε καταφατικά και µόλις το 8,8% (40 άτοµα) πιστεύει ότι οι εναλλακτικές µορφές τουρισµού δεν αποτελούν θελκτικό µέσο για αυτούς.
∆ιπλωµατική Εργασία 148 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Γράφηµα 19. Αν οι εναλλακτικές µορφές τουρισµού καθιστούν µια Π∆ δελεαστική
Οι επόµενες δύο ερωτήσεις αναφέρονται στη ψηφιακή τεχνολογία. Συγκεκριµένα, η 19η ερώτηση εξετάζει τη γνώµη των ερωτηθέντων αναφορικά µε τη σπουδαιότητα υποστήριξης µιας Π∆ από σύγχρονα ψηφιακά µέσα. Η πλειοψηφία (γράφηµα 20), σε ποσοστό 36,6% (166 άτοµα) απάντησε αρκετά, το 28,9% (131 άτοµα) δήλωσε πολύ, το 23,8% (108 άτοµα) πάρα πολύ και ακολουθεί το 8,2% (37 άτοµα) και το 2,4% (11 άτοµα) που επέλεξε λίγο και καθόλου αντίστοιχα.
Γράφηµα 20. Σπουδαιότητα χρήσης σύγχρονων τεχνολογικών µέσων
Στην 20η ερώτηση, καταγράφεται η άποψη των ερωτηθέντων για το αν, η ψηφιακή µόνο περιήγηση µιας Π∆, κρίνεται ιδανικότερη της παραδοσιακής. ∆ιαπιστώνεται (21 γράφηµα)
∆ιπλωµατική Εργασία 149 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
ότι η πλειοψηφία και σε ποσοστό 68,4% (310 άτοµα), κρίνει το συνδυασµό και των δυο επιλογών ως την ιδανικότερη επιλογή. Μόνο το 25,8% (117 άτοµα) απάντησε αρνητικά και το 5,7% (26 άτοµα) καταφατικά.
Γράφηµα 21. Αν η ψηφιακή υποστήριξη µιας Π∆ είναι ιδανικότερη της παραδοσιακής περιήγησης
Η 21η ερώτηση προσπαθεί να ερευνήσει µε τη µέθοδο της πολλαπλής επιλογής, ποιο µέσο προτιµούν οι ερωτηθέντες προκειµένου να περιηγηθούν µιας Π∆ (γράφηµα 22). Το 36,4% (165 άτοµα) επιλέγει να περιηγηθεί πεζό, το 36% (163 άτοµα) µε πλοίο/σκάφος, το 24,7% (112 άτοµα) µε αυτοκίνητο και ακολουθούν οι επιλογές του τουριστικού λεωφορείου και του ποδηλάτου µε 23% (104 άτοµα) και 15,2% (69 άτοµα) αντίστοιχα. Παρόλα αυτά όµως, η πλειονότητα των ερωτηθέντων και µε ποσοστό 48,8% (221 άτοµα), κρίνει ως ιδανικότερη επιλογή το συνδυασµό όλων των παραπάνω.
∆ιπλωµατική Εργασία 150 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Γράφηµα 22. Ποια µέσα µετακίνησης προτιµούν οι ερωτηθέντες για µια Π∆
Η 22η ερώτηση ερευνά τη χρονική διάρκεια που επιθυµούν να καλύπτει µια Π∆ στην ηπειρωτική-νησιωτική Μαγνησία & τις Β. Σποράδες. Οι ερωτηθέντες καλούνται να επιλέξουν µια µόνο απάντηση µεταξύ 5 επιλογών. Στο 23ο γράφηµα αποτυπώνονται οι προτιµήσεις τους, µε το 27,8% (126 άτοµα) να δηλώνει ως ιδανική διάρκεια µιας Π∆ τις 3 ηµέρες, το 23,2% (105 άτοµα) τις 2 ηµέρες, το 17,9% (81 άτοµα) κάποιες ώρες της ηµέρας, το 17% (77 άτοµα) πάνω από 3 ηµέρες και µόλις το 14,1% (64 άτοµα) δηλώνει 1 ηµέρα.
Γράφηµα 23. Χρονική διάρκεια περιήγησης µιας Π∆
∆ιπλωµατική Εργασία 151 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Η 23η ερώτηση ζητά να δηλωθεί ποια είναι η ιδανική τιµή συµµετοχής σε µια Π∆569. ∆ίνονται 4 ενδεικτικές επιλογές µε δυνατότητα µιας µόνο απάντησης. Τα αποτελέσµατα σηµειώνονται στο κάτωθι γράφηµα (24). Ιδανική τιµή θεωρούν, τα 20€ και επιλέχθηκε από την πλειονότητα των ερωτηθέντων, σε ποσοστό 44,6% (202 άτοµα). Το 27,4% (124 άτοµα) δήλωσε ποσό άνω των 21€, το 21,9% (99 άτοµα) θεωρεί ιδανικότερη τιµή τα 10€ και µόλις το 6,2% (28 άτοµα) τα 5€.
Γράφηµα 24. Τιµή συµµετοχής σε µια Π∆
Στην 24η ερώτηση, οι συµµετέχοντες στην έρευνα καλούνται να εκφράσουν την άποψή τους, κατά πόσο η Τοπική Αυτοδιοίκηση παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στην υλοποίηση µιας Π∆ για την περαιτέρω ενίσχυση της εικόνας προορισµού (γράφηµα 25). Το 36,9% (167 άτοµα) θεωρεί ότι συµβάλλει πάρα πολύ , το 32,7% (148 άτοµα) πολύ, το 27,4% (124 άτοµα) αρκετά, το 2,6% (12 άτοµα) λίγο και τέλος το 0,4% (2 άτοµα) εκτιµά καθόλου.
569 Συµπεριλαµβανοµένων εισιτήρια αρχαιολογικών χώρων/µουσείων/εκδηλώσεων, συµµετοχή σε τυχόν δραστηριότητες, έξοδα µετακίνησης.
∆ιπλωµατική Εργασία 152 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Γράφηµα 25. Συµβολή Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην υλοποίηση µιας Π∆
Η 25η ερώτηση επιχειρεί να καταγράψει τους φορείς που θα µπορούσαν να συστήσουν ένα µελλοντικό φορέα διαχείρισης και ανάδειξης µιας Π∆ για τη Μαγνησία και τις Β. Σποράδες. Οι ερωτηθέντες µπορούσαν να επιλέξουν περισσότερες από µια απαντήσεις µεταξύ 7 συγκεκριµένων επιλογών. Τα σκήπτρα φαίνεται (γράφηµα 26) να κατέχουν οι ∆ήµοι και η ΠΘ 570 µε ποσοστά 81,5% (369 άτοµα) και 76,2% (345 άτοµα) αντίστοιχα. Ακολουθούν οι τοπικοί πολιτιστικοί σύλλογοι µε ποσοστό 68,9% (312 άτοµα) και οι δηµόσιοι & οι ιδιωτικοί πολιτιστικοί φορείς µε ποσοστό 64,5% (292 άτοµα). Το 63,8% (289 άτοµα) κρίνει εξίσου σηµαντική τη συµµετοχή των αρµόδιων Υπουργείων571 για τη σύσταση του συγκεκριµένου φορέα, ενώ ακολουθεί η ιδιωτική πρωτοβουλία και οι επιχειρήσεις τριτογενούς & δευτερογενούς τοµέα µε ποσοστά 47,5% (215 άτοµα) και 36% (163 άτοµα) αντίστοιχα.
570Περιφέρεια Θεσσαλίας. 571π.χ. Πολιτισµού , Τουρισµού, Ανάπτυξης, Ψηφιακής Πολιτικής.
∆ιπλωµατική Εργασία 153 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Γράφηµα 26. Ποιοι µπορούν να συστήσουν ένα Φορέα ∆ιαχείρισης Π∆
Η 26η ερώτηση διερευνά κατά πόσο η συνεργασία φορέων πολιτισµού και τουρισµού εγγυάται την επιτυχία µιας Π∆. Στο γράφηµα 27 αποτυπώνονται οι απαντήσεις των ερωτηθέντων. Από τους 453 συµµετέχοντες, το 39,5% (179 άτοµα) απάντησε πάρα πολύ, το 38% (172 άτοµα) πολύ, το 20,5% (93 άτοµα) αρκετά, το 1,5% (7 άτοµα) λίγο και µόλις το 0,4% (2 άτοµα) δήλωσε καθόλου.
Γράφηµα 27. Σπουδαιότητα συνεργασίας φορέων για µια επιτυχηµένη Π∆
Στην ανοικτού τύπου και τελευταία ερώτηση (27η) της 2ης ενότητας του ερωτηµατολογίου µας, ζητήθηκε από τους ερωτηθέντες να καταθέσουν τη δική τους πρόταση
∆ιπλωµατική Εργασία 154 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
για µια Π∆ στη Μαγνησία & τις Β. Σποράδες. Η συγκεκριµένη ερώτηση ήταν προαιρετική και από τους 453 ερωτηθέντες διατύπωσαν την άποψή τους 136 άτοµα. Οι απαντήσεις τους ποικίλλουν και περιλαµβάνουν διαδροµές εντός και εκτός της πόλης του Βόλου καθώς και στα νησιά των Β. Σποράδων. Ενδεικτικά αναφέρουµε τις πιο χαρακτηριστικές: «Η σπηλιά των Κενταύρων» «Τα Ζαγοριανά καράβια» «Θαλάσσιο Πάρκο Β. Σποράδων» µε ιστιοπλοϊκό «Μονοπάτια Πηλίου» «Από το βουνό των Κενταύρων στον Σύγχρονο Βόλο» «Πεζοπορία στα καλντερίµια του Πηλίου µε παράλληλη αναφορά σε ιστορικά γεγονότα» «Εκπαιδευτικά Ιδρύµατα Πηλίου την Εποχή της Τουρκοκρατίας» «Γαστρονοµικές εµπειρίες στα Πηλιορείτικα χωριά» «∆ιαδροµή Ρήγα Βελεστινλή» «Η Σκιάθος του Παπαδιαµάντη – Η Σκιάθος του Μωραϊτίδη» «Π∆ µε θέµα την Αργοναυτική Εκστρατεία» «Νερόµυλοι Πηλίου» « Άνθρωποι του Πνεύµατος & των Γραµµάτων: Από το Βόλο ως τις Σποράδες» «Π∆ σε περιοχές που έλαβε χώρα η Επανάσταση του 1878» «Ο δρόµος του ξύλου» «Παραδοσιακή αρχιτεκτονική Πηλίου & Βιοµηχανικά Κτίρια Βόλου» «Λίµνες Ζερέλια – Λίµνη Κάρλα» «Περί Ιάσονα & Αργοναυτών, Περί Φύσης & Κενταύρων» «Βυζαντινές Εκκλησίες & Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική Πηλίου»
3 3 η ενότητα «∆ηµογραφικά Στοιχεία» Η 3η και τελευταία ενότητα της ερευνάς µας περιλαµβάνει τις επόµενες 6 ερωτήσεις (28- 33), που αναφέρονται στο φύλο, την ηλικία, το µορφωτικό επίπεδο, την επαγγελµατική ιδιότητα, την οικογενειακή κατάσταση και το ετήσιο εισόδηµα των ερωτηθέντων. Έτσι, στην 28η ερώτηση (γράφηµα 28) από τους 453 συµµετέχοντες, το 67,1% (304 άτοµα) είναι γυναίκες και το 32,9% (149 άτοµα) άνδρες.
∆ιπλωµατική Εργασία 155 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Γράφηµα 28. Το φύλο των ερωτηθέντων
Ηλικιακά (γράφηµα 29) το 40% (181 άτοµα) είναι ηλικίας 41-50 ετών, το 24,1% (109 άτοµα), είναι 31-40 ετών, το 15,9% (72 άτοµα), 51-60 ετών, το 15,5% (70 άτοµα), 18-30 ετών και το 4,6% (21 άτοµα) είναι άνω των 61 ετών.
Γράφηµα 29. Η ηλικία των ερωτηθέντων
Αναφορικά µε το µορφωτικό επίπεδο (γράφηµα 30) το µεγαλύτερο ποσοστό 46,1% (209 άτοµα) είναι απόφοιτοι ΑΕΙ/ΤΕΙ, το 25,2% (114 άτοµα) είναι κάτοχοι µεταπτυχιακού διπλώµατος, το 16,1% (73 άτοµα), απόφοιτοι δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης, το 7,3% (33 άτοµα) είναι φοιτητές/σπουδαστές και το 5,3% (24 άτοµα) κάτοχοι διδακτορικού διπλώµατος.
∆ιπλωµατική Εργασία 156 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Γράφηµα 30. Το µορφωτικό επίπεδο των ερωτηθέντων
Ως προς την επαγγελµατική τους ιδιότητα (γράφηµα 31) από τους 453 ερωτηθέντες, το 37,7% (171 άτοµα) είναι δηµόσιοι υπάλληλοι, το 22,5% (102 άτοµα) ιδιωτικοί υπάλληλοι, το 19% (86 άτοµα) ελεύθεροι επαγγελµατίες, το 12,6% (57 άτοµα), άνεργοι, το 4,2% (19 άτοµα) συνταξιούχοι και το 4% (18 άτοµα) δήλωσε οικιακά.
Γράφηµα 31. Η επαγγελµατική ιδιότητα των ερωτηθέντων
Σχετικά µε την οικογενειακή κατάσταση των ερωτηθέντων, αυτή αποτυπώνεται στο γράφηµα 32, όπου το 49,9% (226 άτοµα) δηλώνει ότι είναι έγγαµοι, το 36,2% (164 άτοµα) άγαµοι, το 7,7% (35 άτοµα) διαζευγµένοι, το 4,9% (22 άτοµα) δηλώνει ελεύθερη συµβίωση και το 1,3% (6 άτοµα) δηλώνει χήρος/α.
∆ιπλωµατική Εργασία 157 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Γράφηµα 32. Η οικογενειακή κατάσταση των ερωτηθέντων
Τέλος, το ετήσιο εισόδηµά τους, καταγράφεται στο ακόλουθο γράφηµα (33) µε την πλειοψηφία των ερωτηθέντων να ανέρχεται στο ποσοστό του 49,4% (224 άτοµα) και να δηλώνει 10.001€ - 20.000€, το 31,8% (144 άτοµα) δηλώνει ετήσιο εισόδηµα µικρότερο των 10.000€, το 14,3% (65 άτοµα) 20.001€ - 30.000€ και το 4,4% (20 άτοµα) µεγαλύτερο των 30.001€ αντίστοιχα.
Γράφηµα 33. Το ετήσιο εισόδηµα των ερωτηθέντων
7.4.2 Συµπεράσµατα Ποσοτικής Έρευνας
Αντιπαραβάλλοντας τα ερευνητικά αποτελέσµατα µε τα ερευνητικά µας ερωτήµατα, διαπιστώνουµε ότι αυτά ανταποκρίνονται στην επίτευξη των στόχων της εν λόγω
∆ιπλωµατική Εργασία 158 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
διπλωµατικής εργασίας. Μια πρώτη ανάγνωση «µαρτυρά» σε πολλά σηµεία, τη σύγκλιση και οµοφωνία µεταξύ θεωρίας και πράξης. Συγκεκριµένα, ως προς την ενότητα του «Πολιτιστικού Τουρισµού», η πλειοψηφία δήλωσε ότι σπάνια ταξιδεύει αµιγώς για πολιτιστικούς λόγους. Παρόλα αυτά όµως, µεταξύ των βασικών κινήτρων ενός ταξιδιού πολιτιστικού τουρισµού, το ενδιαφέρον των περισσοτέρων προσανατολίζεται σε επισκέψεις αρχαιολογικών µνηµείων και πολιτιστικών χώρων, γνωριµία µε την ιστορία και την παράδοση του τόπου καθώς και επαφή µε το φυσικό και οικιστικό περιβάλλον. Αναφορικά µε τις δραστηριότητες πολιτιστικού τουρισµού που ενδεχοµένως έχουν συµµετάσχει οι ερωτηθέντες, τα ηνία κι εδώ κρατούν οι επισκέψεις σε αρχαιολογικούς χώρους/µνηµεία/µουσεία, οι ξεναγήσεις σε ιστορικά κέντρα πόλεων καθώς και σε παραδοσιακούς οικισµούς. Αξιοσηµείωτο δε, είναι το γεγονός ότι, οι Π∆ ως δραστηριότητα που εντάσσεται στα πλαίσια ενός ταξιδιού πολιτιστικού ενδιαφέροντος καταλαµβάνει την τελευταία θέση των επιλογών των ερωτηθέντων. Παράλληλα, η πλειονότητα κρίνει ότι ο πολιτιστικός τουρισµός συµβάλλει πρωτίστως στην προσέλκυση νέων επισκεπτών και κατ’ επέκταση στην οικονοµική ανασυγκρότηση της εκάστοτε περιοχής και δευτερευόντως στην προστασία και ανάδειξη των πολιτιστικών/φυσικών πόρων της. Ταυτοχρόνως, καθοριστική θεωρεί την συνεισφορά του στην µείωση της ανεργίας, στη δηµιουργία ενός ισχυρού brand- name προορισµού, αλλά και της ενίσχυσης της επιχειρηµατικότητας/καινοτοµίας. Ειδικότερα, ως προς την ταυτότητα της ηπειρωτικής – νησιωτικής Μαγνησίας & Β. Σποράδων, αυτή αποδίδεται από την πλειοψηφία πρωταρχικά, ως ιδανικός τόπος διακοπών (χειµερινές/ θερινές) και τόπος ιδιαίτερης οικολογικής & αισθητικής αξίας. ∆εν είναι όµως λίγοι και εκείνοι, που αντιλαµβάνονται τις εν λόγω περιοχές ως τόπο, κατάλληλο για εναλλακτικές µορφές τουρισµού και ως τόπο απόλυτα συνυφασµένο µε τη µυθολογία και την παράδοση. Σχετικά, µε τις τουριστικές εγκαταστάσεις και τις υποδοµές πρόσβασης της Μαγνησίας και των νησιών, αυτές αξιολογήθηκαν από τους περισσοτέρους θετικά. Υποστηρίζουν ότι ευνοούν αρκετά τον πολιτιστικό τουρισµό, χωρίς βέβαια αυτό να σηµαίνει ότι δεν επιδέχονται περαιτέρω βελτιώσεων και διαρθρωτικών αλλαγών. Εξειδικεύοντας, στην ενότητα των «Πολιτιστικών ∆ιαδροµών», παρατηρείται ότι η πλειονότητα είναι γνώστες των Π∆ και µάλιστα σε ποσοστό που υπερβαίνει του 50 % έχει περιηγηθεί µιας Π∆. Εδώ, σηµειώνεται το εξής οξύµωρο, καθώς συσχετίζοντας το γεγονός ότι οι περισσότεροι των ερωτηθέντων σπάνια ταξιδεύουν καθαρά για πολιτιστικούς λόγους και επιπλέον εντάσσουν τις Π∆, ως τελευταία δραστηριότητα πολιτιστικού τουρισµού
∆ιπλωµατική Εργασία 159 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
µεταξύ των υπολοίπων δραστηριοτήτων που έχουν συµµετάσχει, πάραυτα η συµµετοχή τους σε µια Π∆ εσωτερικού ή εξωτερικού είναι ενθαρρυντική εφόσον παρουσιάζεται σε αρκετά υψηλό ποσοστό. Επίσης, από το σύνολο των απαντήσεων προκύπτει ότι οι περισσότερες Π∆ που έχουν ακολουθήσει οι ερωτηθέντες είναι δίχως συγκεκριµένη θεµατική αναφορά και δεν διευκρινίζεται αν πρόκειται για οργανωµένη περιήγηση µε ενσωµατωµένες δράσεις. Παράλληλα, παρατηρείται αυξηµένο ενδιαφέρον για την υλοποίηση Π∆ στη Μαγνησία & τις Β. Σποράδες µε ποσοστό που αγγίζει το 94,5%, ενώ ως προς την εδαφική εµβέλεια τους, οι περισσότεροι επιθυµούν να καλύπτει συνδυαστικά όλες τις περιοχές, δίνοντας ωστόσο έµφαση στα χωριά του Πηλίου και τα νησιά των Β. Σποράδων. Πρωτεύοντα ρόλο αναφορικά µε το target – group κατέχουν αρχικά οι τουρίστες εσωτερικού και κατόπιν του εξωτερικού, ενώ ως ηλικιακή οµάδα τα σκήπτρα κρατούν οι φοιτητές/µαθητές και ακολουθούν οι οικογένειες. Επιπροσθέτως, τα αποτελέσµατα της έρευνας ενισχύουν την άποψη ότι η χάραξη Π∆ συνεισφέρει δραστικά τόσο στην ανάδειξη του πολιτιστικού αποθέµατος των εν λόγω περιοχών, όσο και στην τουριστική & οικονοµική ανάκαµψη τους, συµβάλλοντας έτσι στην προβολή των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και στην τόνωση της τοπικής οικονοµίας. Αποτρεπτικά για τους συµµετέχοντες στην έρευνα, στο να ακολουθήσουν µια Π∆ αποτελούν κυρίως λόγοι οικονοµικοί, η έλλειψη χρόνου, ενώ βαρύτητα δίνουν στην προσβασιµότητα και την επάρκεια τουριστικών υποδοµών. Εντούτοις, άξιο λόγου αποτελεί το γεγονός ότι το πολιτιστικό πλαίσιο της Π∆ δεν συνιστά πρωταρχικό λόγο αποτροπής για τους ερωτηθέντες. Μέσω των απαντήσεων επίσης, προκύπτει η έντονη επιθυµία των περισσοτέρων, η θεµατολογία των Π∆ στη Μαγνησία & τις Β. Σποράδες να έχει αναφορά στους παραδοσιακούς οικισµούς και το φυσικό περιβάλλον ιδιαίτερης αισθητικής, ενώ ακολουθούν οι αρχαιολογικοί χώροι και η τοπική γαστρονοµία. Μεγάλο ενδιαφέρον συγκεντρώνουν ταυτόχρονα και τα θεµατικά πεδία της µυθολογίας, βυζαντινών µνηµείων, µνηµεία νεότερης περιόδου, λαϊκής αρχιτεκτονικής και παράδοσης. Απεναντίας, τα θεµατικά µουσεία, τα αρχαία θέατρα και τα βιοµηχανικά κτίρια του Βόλου ανήκουν στις τελευταίες µεν προτιµήσεις τους, µε υψηλά ωστόσο ποσοστά, που αγγίζουν σχεδόν το 50% των ερωτηθέντων. Είναι λοιπόν, πασιφανές ότι ο πλουραλισµός των θεµατικών αναφορών κυριαρχεί στις επιλογές τους, αποδεικνύοντας στην πράξη ότι υποστηρίζουν την εναλλαγή του περιεχοµένου τους. Επιπλέον τα αποτελέσµατα της έρευνας, συνηγορούν στον εκπαιδευτικό και ψυχαγωγικό χαρακτήρα των Π∆ για τους περισσοτέρους, ενώ για άλλους αποτελούν µια ξεχωριστή
∆ιπλωµατική Εργασία 160 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
βιωµατική εµπειρία. Ως εκ τούτου, οι περισσότεροι ερωτηθέντες ενδιαφέρονται αρκετά µια Π∆ να ενσωµατώνει στο πρόγραµµά της παράλληλες εκδηλώσεις, αθλητικές δραστηριότητες και διαγωνισµούς γευσιγνωσίας, ενώ καθόλου ευκαταφρόνητες δε θεωρούνται, οι παιδικές δραστηριότητες και η διαθεσιµότητα εύχρηστων ψηφιακών εφαρµογών. Η ελκυστικότητα και ο ανταγωνιστικός χαρακτήρας µιας Π∆ από την άλλη, είναι πρόδηλο ότι εξαρτάται για την πλειοψηφία από το πλούσιο πολιτιστικό και φυσικό πλούτο της, τις τουριστικές εγκαταστάσεις, τις καλές συγκοινωνιακές συνδέσεις µεταξύ των περιοχών καθώς και τις υποδοµές για ΑΜΕΑ. Συγχρόνως, η πλειονότητα υποστηρίζει ότι όταν οι εναλλακτικές µορφές τουρισµού συµπεριλαµβάνονται στην πολιτική των Π∆ αποτελούν πόλο έλξης για ευρεία συµµετοχή. Η θεωρία απέδειξε ότι η επιτυχία µιας Π∆ είναι άρρηκτα συνδεδεµένη µε την ψηφιακή τεχνολογία και αυτό τεκµηριώνεται και µέσω της έρευνάς µας. Η πλειοψηφία είναι θετικά προσκείµενη σ’ αυτή, χωρίς όµως να αποκλείει και την παραδοσιακή µορφή περιήγησης εκτιµώντας ότι ο συνδυασµός ψηφιακής και παραδοσιακής µορφής λειτουργεί αποτελεσµατικότερα. Ως προς τον τρόπο µετακίνησης και τη χρονική διάρκεια µιας Π∆, οι περισσότεροι επιλέγουν να µετακινηθούν συνδυάζοντας ποικιλία µεταφορικών µέσων, ενώ διάχυτη είναι η επιθυµία τους η Π∆ να διαρκεί τουλάχιστον τρεις (3) ηµέρες, γεγονός που σηµαίνει ότι η πλειονότητα των ερωτηθέντων είναι διατεθειµένη να αφιερώσει όσο το δυνατό περισσότερο χρόνο στη περιήγηση µιας Π∆.. Επίσης, από τις δοθείσες απαντήσεις φαίνεται ότι οι περισσότεροι προσφέρονται να πληρώσουν 20€ και πάνω των 21€, προκειµένου να ακολουθήσουν µια Π∆. Επιπλέον, η πλειονότητα κρίνει καθοριστική τη συνδροµή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην υλοποίηση µιας Π∆. Θεωρεί δε, εξίσου σηµαντική τη σύσταση Φορέα ∆ιαχείρισης & Ανάδειξης Π∆ για τη Μαγνησία & τις Β. Σποράδες µε κύριους εµπλεκόµενους φορείς πρωτίστως, την ΠΘ και τους ∆ήµους της και δευτερευόντως τους τοπικούς πολιτιστικούς συλλόγους και τους δηµόσιους και ιδιωτικούς πολιτιστικούς φορείς. Οµοίως, θετικά πρόσκειται και στην υιοθέτηση συνεργειών µεταξύ φορέων πολιτισµού και τουρισµού µε στόχο την αναγνωρισιµότητα και ευηµερία µιας Π∆. Ως προς την κατάθεση της δικής τους εκδοχής για µια Π∆ στην υπό έρευνα περιοχή, παρατηρείται ότι η πλειονότητα επιλέγει χωρικά να κινηθεί πρωτίστως στο Πήλιο και τις Β. Σποράδες και λιγότερο στο Βόλο και τα περίχωρα του και θεµατικά προσανατολίζεται στη µυθολογία, εκπαίδευση – γράµµατα, παράδοση, ιστορία.
∆ιπλωµατική Εργασία 161 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Συνεχίζοντας, µε τα αποτελέσµατα της τελευταίας ενότητας «∆ηµογραφικά Στοιχεία», προκύπτει ότι το κυρίαρχο προφίλ των ερωτηθέντων ως προς το φύλο ,είναι γένους θηλυκού, ενώ οι ηλικιακές οµάδες µε την υψηλότερη συµµετοχή κυµαίνονται µεταξύ 41-50 ετών & 31-40 ετών. Το µορφωτικό τους επίπεδο είναι ανώτερο, µε την πλειοψηφία να δηλώνει απόφοιτοι ΑΕΙ/ΤΕΙ και ακολουθούν οι κάτοχοι µεταπτυχιακού διπλώµατος. Σχετικά µε την επαγγελµατική τους ιδιότητα, οι περισσότεροι είναι δηµόσιοι υπάλληλοι και έπονται οι ιδιωτικοί, ενώ ως προς την οικογενειακή τους κατάσταση παρατηρείται µεν, ένα αντιπροσωπευτικό δείγµα όλων των κατηγοριών, µε πρώτο εκείνο των έγγαµων. Τέλος, το ετήσιο εισόδηµά των περισσοτέρων κυµαίνεται µεταξύ 10.001€ – 20.000€ , ενώ και το 1/3 σχεδόν δηλώνει εισόδηµα µικρότερο των 10.000€ το χρόνο.
∆ιπλωµατική Εργασία 162 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Κεφάλαιο 8ο Σχεδιασµός & Ανάδειξη Θεµατικών Πολιτιστικών ∆ιαδροµών για τη Μαγνησία & τις Β. Σποράδες
8.1 Μεθοδολογία & Σχεδιασµός Πολιτιστικών ∆ιαδροµών
Ο σχεδιασµός των Π∆ για την υπό έρευνα γεωγραφική περιοχή στηρίχτηκε τόσο στη συλλογή των δευτερογενών δεδοµένων, όσο και των πρωτογενών πορισµάτων, λαµβάνοντας σοβαρά υπόψη τα αποτελέσµατα της ποσοτικής έρευνας. Κύρια επιδίωξη ήταν η ικανοποίηση των προτιµήσεων της πλειοψηφίας των ερωτηθέντων, καθώς το ενδιαφέρον τους για την υλοποίηση Π∆ στη Μαγνησία και τις Β. Σποράδες παρουσιάζεται ιδιαίτερα υψηλό.572 ∆όθηκε προτεραιότητα στην προσφορά των περιοχών, στη ζήτηση, το προφίλ και τις προτιµήσεις των δυνητικών επισκεπτών, λειτουργώντας υποστηρικτικά για την διασύνδεση όλων των τοµέων της τοπικής οικονοµίας. Ως κριτήρια χάραξης των προτεινόµενων Π∆, ορίστηκαν αρχικά το θέµα, ο χώρος και ο χρόνος και όλα αυτά σε απόλυτη αλληλεξάρτηση µε τις υποδοµές και το κανονιστικό πλαίσιο της ευρύτερης περιοχής. Σχεδιάστηκαν επτά (7) Π∆ µε ξεχωριστή θεµατική προσέγγιση η κάθε µια. Η 1η Π∆ είναι ιστορική/αρχαιολογική, η 2η ιστορική/λογοτεχνική/καλλιτεχνική, η 3η αγγίζει τη µυθολογία, η 4η τη γαστρονοµία, η 5η παραδοσιακούς οικισµούς & λαϊκή αρχιτεκτονική, η 6η αρχαιολογικά & βυζαντινά µνηµεία και η 7η ενάλιο πολιτισµό και οικοτουρισµό. Η χωρική προσέγγιση τους δεν περιορίζεται στα στενά πλαίσια της πόλης του Βόλου -εφόσον αυτή ήταν άλλωστε και η επιθυµία του συνόλου των ερωτηθέντων - αλλά επεκτείνεται στα περίχωρα, στις Β. Σποράδες και κυρίως στο Πήλιο. Ως πύλη εισόδου/εξόδου, ορίστηκε ο Βόλος573 λαµβάνοντας υπόψη κυρίως τη δοµή του οδικού δικτύου του, αλλά και το γεγονός ότι είναι η πρωτεύουσα του Νοµού. Βάσει των απαντήσεων της πλειοψηφίας των συµµετεχόντων προσεγγίστηκαν και χρονικά οι προτεινόµενες Π∆. Πρόκειται για διαδροµές πολυήµερης διάρκειας574 αφενός γιατί επιδεικνύουν πληθώρα πολιτιστικών και φυσικών πόρων και αφετέρου γιατί ενσωµατώνουν
572 94,5% όπως παρουσιάζεται στην Ενότητα 7.3.2. 573 Με µόνη εξαίρεση τη 2η Π∆ που ως αφετηρία της ορίστηκε το Βελεστίνο και τέρµα της το νησί της Σκιάθου. Ο Βόλος στη συγκεκριµένη διαδροµή αποτελεί ενδιάµεσο σταθµό και σηµείο απόπλου για τη Σκιάθο. 574 Από 3 έως 6 ηµέρες το maximum.
∆ιπλωµατική Εργασία 163 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
στο πρόγραµµά τους παράλληλες εκδηλώσεις, αλλά συνδυάζουν και εναλλακτικές µορφές τουρισµού. Πάραυτα κάποια κριτήρια, σταθµοί ή δραστηριότητες µπορούν να τροποποιηθούν , να αφαιρεθούν ή να προστεθούν άλλα και να προκύψουν έτσι, νέες διαδροµές. Εξάλλου, οι υπό εξέταση περιοχές δίνουν άπειρες συνδυαστικές δυνατότητες χάραξης Π∆, που µπορούν µάλιστα να συνυπάρξουν και µε άλλες στο ευρύτερο περιφερειακό πεδίο ή ακόµη και το εθνικό. Για τη διαµόρφωση των εν λόγω Π∆ λήφθηκαν επίσης υπόψη τα κυριότερα σηµεία του βασικού άξονά τους, όπως προσβασιµότητα, ξενοδοχειακές επιχειρήσεις, χώροι εστίασης & αναψυχής, σηµεία ξεκούρασης, φυσικό περιβάλλον, µνηµεία πολιτισµού. Παράλληλα, προσδιορίστηκαν και τα κριτήρια που λειτουργούν συµπληρωµατικά ως προς τη γενικότερη εικόνα της διαδροµής όπως, σήµανση, κέντρα πληροφόρησης, ευκαιρίες ξενάγησης, τοπικές εκδηλώσεις, εκπαιδευτικές δράσεις, ειδικά ενδιαφέροντα, ψυχαγωγία, φήµη προϊόντων & υπηρεσιών. Στοιχεία που ικανοποιούν τις ανάγκες των περιηγητή, αφού βλέπει -δοκιµάζει - γεύεται - συµµετέχει - µαθαίνει – αγοράζει και ασφαλώς όλα αυτά συνηγορούν σ’ ένα προϊόν πιο ελκυστικό και συνάµα ανταγωνιστικό. Οι διαδροµές απευθύνονται σε εγχώριους και µη επισκέπτες και αναλόγως της θεµατολογίας τους και των δραστηριοτήτων τους και σε συγκεκριµένες κατηγορίες περιηγητών, µε τη νεολαία ωστόσο να πρωτοστατεί σε όλες. Να διευκρινιστεί επίσης, ότι οι συγκεκριµένες Π∆ είναι ενδεικτικές, καθώς ο εν δυνάµει επισκέπτης µπορεί να παραλείψει κάποιους σταθµούς αναλόγως του χρόνου ή της διάθεσής του. Επιπροσθέτως η χάραξη τους στηρίχτηκε στο εθνικό οδικό δίκτυο, στο επαρχιακό δίκτυο, που βρίσκεται σε καλή κατάσταση καθώς και στη µετακίνηση µέσω θαλάσσης. Τέλος, ο απεικονιστικός σχεδιασµός των διαδροµών υλοποιήθηκε βάσει του ιστότοπου apostaseis.gr και της αντίστοιχης εφαρµογής του. Στους χάρτες των διαδροµών καταγράφονται µόνο οι πόλεις – κωµοπόλεις – χωριά και όχι πλήρης αναφορά των µνηµείων – αξιοθέατων, διότι λόγω της πληθώρας αυτών, θα χρειάζονταν περισσότεροι του ενός χάρτη για κάθε Π∆.
∆ιπλωµατική Εργασία 164 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
8.2 Προτεινόµενες Πολιτιστικές ∆ιαδροµές
Τίτλος 1 ης Π∆: «Ταξιδεύοντας στο χρόνο… µέσα από αρχαίες πόλεις - αρχαία θέατρα & αρχαιολογικούς θησαυρούς της Μαγνησίας»575 Βασικοί Σταθµοί: Βόλος – Γορίτσα – Παλαιά Πόλη Βόλου – Νέα Αγχίαλος – Μικροθήβες – Αλµυρός – Μιτζέλα – Βελεστίνο – Σέσκλο – ∆ιµήνι – Βόλος. Χρονική διάρκεια: 3 – 4 ηµέρες. Κοινό: Τουρίστες εσωτερικού & εξωτερικού - οικογένειες - φοιτητές/µαθητές – ερευνητές. Μέσο Μετακίνησης: αυτοκίνητο - τουριστικό λεωφορείο - πεζός. Αρχαίες πόλεις, αρχαία θέατρα, αρχαιολογικά µνηµεία, νεολιθικοί οικισµοί, φρούρια και κάστρα υφαίνουν πολύτιµες ψηφίδες µιας Π∆ που αναδεικνύει την ιδιαίτερη ιστορική και µνηµειακή φυσιογνωµία της Μαγνησίας. Η εν λόγω διαδροµή καλύπτει περίπου 160,6 χλµ οδικώς και εκτείνεται στους ∆ήµους Βόλου – Αλµυρού – Ρήγα Φεραίου. Σηµείο εκκίνησης µας είναι η πόλη του Βόλου και πρώτος σταθµός, το Αθανασάκειο Αρχαιολογικό Μουσείο, το οποίο βρίσκεται κοντά στην παραλία του Βόλου . Εδώ, ο επισκέπτης µπορεί να περιηγηθεί στις οκτώ αίθουσες του και να γνωρίσει την ιστορική εξέλιξη της Μαγνησίας από τη µυκηναϊκή εποχή έως τα ρωµαϊκά χρόνια. Να θαυµάσει αντιπροσωπευτικά ευρήµατα των αρχαίων πόλεων της Π.Ε. Μαγνησίας, αντικείµενα νεολιθικής εποχής,576τις γραπτές επιτύµβιες στήλες της αρχαίας ∆ηµητριάδας καθώς και να ενηµερωθεί για τα ταφικά έθιµα της Θεσσαλίας. Σε κοντινή απόσταση577 από το Μουσείο δεσπόζει ο λόφος της Γορίτσας µε την αρχαία Ακρόπολη, όπου κατείχε σηµαντική στρατηγική θέση στη Μαγνησία. Εκεί συναντά κανείς τα τρία αρχαία Νεκροταφεία,578 το σπήλαιο «∆ιός Μειλιχίου» και την εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής, ενώ µπορεί να θαυµάσει τη θέα του Παγασητικού Κόλπου που απλώνεται µπροστά του. Κατόπιν, ο περιηγητής µπορεί να κατηφορίσει από τον ιστορικό λόφο πεζός,
575 Οι κύριοι σταθμοί της 1ης ΠΔ στηρίχτηκαν σε αναφορές των εξής διαδικτυακών πηγών: h ps://bit.ly/2CHExcJ - h ps://bit.ly/30RDQFv - h ps://bit.ly/30JyFaA - h ps://bit.ly/2D9agDu - h ps://bit.ly/ 3g7c5PN - h ps://bit.ly/30RIljC - h ps://bit.ly/32Y7f3F - h ps://bit.ly/39Dd4EX - h ps://bit.ly/3jJetOZ - h ps://bit.ly/3f0XHap - h ps://bit.ly/39xhi11 - h ps://bit.ly/2CHYq3q - h ps://bit.ly/3f38KA6 - h ps://bit.ly/32YwenB - h ps://bit.ly/2X1PGMf - h ps://bit.ly/3hAfoiE - h ps://bit.ly/3g3IMxr - h ps://bit.ly/ 32Xuwmg - h ps://bit.ly/2BwHADM - h ps://bit.ly/3g57Ioj (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 05/06/2020). 576 Κοσµήµατα – εργαλεία – ειδώλια κ.α. 577 Μόλις 3 χλµ. και ανατολικά της πόλης του Βόλου. 578 Που έφεραν στο φως αρχαιολογικές ανασκαφές του 1931, του 1960 και 2006.
∆ιπλωµατική Εργασία 165 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
συνδυάζοντας έτσι τον περίπατό του µε την οµορφιά του φυσικού περιβάλλοντος, κάνοντας παράλληλα και µια προσκυνηµατική στάση στη «Παναγία Τρύπα», που είναι θαµµένη µέσα στα βράχια.579 Επόµενος σταθµός, η παλιά πόλη του Βόλου, γνωστή ως «Συνοικία των Παλαιών» στα δυτικά της πόλης. Ο επισκέπτης δύναται εδώ να περιηγηθεί πεζός, γνωρίζοντας από κοντά το µεσαιωνικό πυρήνα της. Αφετηρία, το Κάστρο των Παλαιών και η παλιά καπναποθήκη Παπάντου, όπου σήµερα στεγάζει το Μουσείο της Πόλης του Βόλου και στο προαύλιο χώρο του σώζεται τµήµα του τείχους του Κάστρου. Περιδιαβαίνοντας τη συνοικία και κάνοντας κανείς ένα ταξίδι στην ιστορία της πόλης συναντά το Πλινθοκεραµοποιείο Τσαλαπάτα, όπου σήµερα λειτουργεί ως πολυχώρος πολιτισµού και διασκέδασης, φιλοξενώντας στις εγκαταστάσεις του και το Μουσείο Πλινθοκεραµοποιίας Τσαλαπάτα του ΠΙΟΠ.580 Στα βόρεια του εργοστασίου αποκαλύπτονται τµήµατα του βυζαντινού τείχους της παλιάς πόλης και συνεχίζοντας στο εσωτερικό της συνοικίας συναντά κανείς την οθωµανική πυριτιδαποθήκη του Κάστρου και την εκκλησία των Αγ. Θεοδώρων, 581όπου στο πίσω µέρος του ναού προβάλλει επίσης µέρος του τείχους του Κάστρου. Αξιόλογα επίσης αξιοθέατα στη παλιά πόλη του Βόλου είναι το οθωµανικό χαµάµ, ο αρχαιολογικός χώρος της πρώην δηµοτικής αγοράς, τα «Παλαιά Μαγαζεία», τα ιστορικά κτίρια του παλιού Λιµεναρχείου, η πλατεία Συντριβανίου. Οδεύοντας προς την Εθνική Οδό Βόλου – Αθηνών και σε απόσταση 5 χλµ περίπου από τα Παλαιά, ο επισκέπτης συναντά την Αρχαία Πόλη Παγασές, η οποία υπήρξε παράκτια πόλη της αρχαίας Μαγνησίας. Νοτιότερα αυτής βρίσκεται η Αρχαία Πόλη ∆ηµητριάδα582. Ο ταξιδιώτης εδώ, θα επισκεφτεί το αρχαίο θέατρο που εξαπλώνεται στα όρια των τειχών της αρχαίας ∆ηµητριάδος583, θα δει τις γραπτές επιτύµβιες στήλες που παρουσιάζουν στοιχεία της ζωής στη ∆ηµητριάδα, το υδραγωγείο και το ανάκτορο. Κατά µήκος του οδικού άξονα, επόµενος σταθµός της Π∆ είναι ο Αρχαιολογικός Χώρος της Νέας Αγχιάλου. Πρόκειται για παλαιοχριστιανική πόλη που περιλαµβάνει λουτρά – νεκροταφεία – κατοικίες και επαύλεις – ψηφιδωτά δάπεδα – εννέα βασιλικές µε τα προσκτίσµατά τους και τη Βασιλική Α΄ του Αγ. ∆ηµητρίου. Εν συνεχεία, λίγο πριν φθάσει κανείς στις Μικροθήβες,
579 Και από πάνω της διέρχεται ο οδικός , παραλιακός άξονας Βόλου – Αγριάς. 580 Πολιτιστικό Ίδρυµα Οµίλου Πειραιώς. 581 Η πρώτη εκκλησία που χτίστηκε µετά την απελευθέρωση του Βόλου το 1881. 582 Που πήρε το όνομά της από τον Δημήτριο τον Πολιορκητή. 583 Χτίστηκε το 294 π.Χ.
∆ιπλωµατική Εργασία 166 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
παρακάµπτοντας δεξιά, συναντά το Αρχαίο Θέατρο Φθιωτίδων Θηβών, που χρονολογικά τοποθετείται στην ελληνιστική περίοδο. ∆ια µέσου της ΠΑΘΕ/ΝΕΟ Αθηνών – Θες/κης και ακολουθώντας στην πορεία την επαρχιακή οδό Πτελεού – Παραλίας, ο περιηγητής επισκέπτεται τον Αρχαιολογικό Χώρο της Άλου, που κατείχε γεωστρατηγική θέση, εφόσον έλεγχε τις διόδους επικοινωνίας µεταξύ βόρειας και νότιας Ελλάδας. Η αρχαία πόλη διακρίνεται στην Άνω και στην Κάτω και ο ταξιδιώτης συναντά τα οχυρωµατικά τους τείχη και κάποιες σωζόµενες κατοικίες τους. Ακολουθώντας την παραλιακή οδό, επόµενη στάση είναι το Κάστρο της Μιτζέλας584 και επιστρέφοντας στον Αλµυρό, ο Προϊστορικός Οικισµός «Μαγούλα – Ζερέλια» και εν συνεχεία το Αρχαιολογικό Μουσείο Αλµυρού, όπου φιλοξενούνται πλούσια ευρήµατα της πρώιµης νεολιθικής εποχής, καθώς και η γνωστή βιβλιοθήκη της Φιλάρχαιου Εταιρείας. Η περιήγησή µας συνεχίζεται µε κατεύθυνση το Βελεστίνο και την Αρχαία Πόλη των Φερών, όπου εδώ µπορείς κανείς να ξεναγηθεί στην αρχαία αγορά, το αρχαίο θέατρο, το ναό του Θαυλίου ∆ιός, την υπέρεια κρήνη, ενώ παραπλεύρως της εθνικής οδού σώζονται επτά θολωτοί κτιστοί τάφοι. Προτελευταίος σταθµός της διαδροµής µας είναι το Σέσκλο και τα ερείπια της Ακρόπολης του αρχαίου οικισµού του πάνω στο λόφο «Καστράκι» και ακολουθεί ο Νεολιθικός Οικισµός του ∆ιµηνίου στο οµώνυµο χωριό. Χαρακτηρίζεται για την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική του και περιλαµβάνει περιβόλους, κεντρική αυλή, το Μέγαρο και τον κλίβανο Κεραµικών. Η εν λόγω διαδροµή λειτουργεί κυκλικά καταλήγοντας στην πόλη του Βόλου. Η συγκεκριµένη Π∆ έχει καθαρά εκπαιδευτικό και ιστορικό περιεχόµενο, ενώ ταυτόχρονα µπορεί να λειτουργήσει και ως ξεχωριστή βιωµατική εµπειρία αποκτώντας και ψυχαγωγικό χαρακτήρα µέσω πολυποίκιλων δράσεων. Έτσι, προτείνονται εκπαιδευτικά εργαστήρια αρχαιοελληνικής τέχνης, κεραµικής, ψηφιδωτού, εργαστήριο θεάτρου, εκπαιδευτικά προγράµµατα διατροφής στη νεολιθική περίοδο, παιχνίδι κρυµµένου θησαυρού, αλλά και θεατρικά δρώµενα µε σύγχρονες παραστάσεις ή απαγγελίες αρχαίων ελληνικών στίχων από επαγγελµατίες ή ερασιτέχνες ηθοποιούς στα προαναφερθέντα αρχαία θέατρα.
584 Η σηµερινή Αµαλιάπολη.
∆ιπλωµατική Εργασία 167 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Τίτλος 2 ης Π∆: «Εκεί που το πνεύµα συναντά την τέχνη: στα χνάρια των Βελεστινλή - Γαζή - Κωνσταντά - Φιλιππίδη – Παπαδιαµάντη – De Chirico – Θεόφιλου – Νικόλα»585 Βασικοί Σταθµοί: Βελεστίνο – Κισσός Πηλίου – Ζαγορά – Μηλιές – Άγιος Γεώργιος Νηλείας – Ανακασιά – Μακρινίτσα – Πορταριά – Βόλος – Σκιάθος. Χρονική διάρκεια: 5 - 6 ηµέρες. Κοινό: Τουρίστες εσωτερικού & εξωτερικού - οικογένειες - φοιτητές/µαθητές – εκπαιδευτικοί. Μέσο Μετακίνησης: αυτοκίνητο - τουριστικό λεωφορείο - τρενάκι - πλοίο586. Η Μαγνησία - το Πήλιο και η Σκιάθος αποτελούν το σηµείο συνάντησης και τοµής επιφανών ανθρώπων του πνεύµατος και της διανόησης και σηµαντικών ανθρώπων της τέχνης. Τα έργα τους αποτελούν βαριά παρακαταθήκη της πολιτιστικής µας κληρονοµιάς και αφήνουν ανεξίτηλα τα σηµάδια τους στο πέρασµά τους από τις εν λόγω περιοχές. Η συγκεκριµένη διαδροµή καλύπτει περίπου 174 χλµ οδικώς και 50,5 µίλια ακτοπλοϊκώς. Εκτείνεται στους ∆ήµους Ρήγα Φεραίου - Ζαγοράς/Μουρεσίου - Νοτίου Πηλίου - Βόλου - Σκιάθου. Αφετηρία της είναι η γενέτειρα του στοχαστή και επαναστάτη Ρήγα Φεραίου, το Βελεστίνο. Ο επισκέπτης θα περιηγηθεί στην κωµόπολη, στη κεντρική πλατεία «Επτά Συντρόφων του Ρήγα Βελεστινλή», θα θαυµάσει την προτοµή του που βρίσκεται στο προαύλιο χώρο «Σπίτι Ρήγα» καθώς και το Μαρµάρινο Σταυρό στο ναό Αγ. Κωνσταντίνου & Ελένης, ως τόπο προσκυνήµατος και ένδειξη µνήµης στο πρόσωπό του. Εδώ, θα ξεναγηθεί επίσης στον Εκθεσιακό Κέντρο «Ρήγας Βελεστινλής», όπου σώζονται πρωτότυπα αντίτυπα της Χάρτας του Ρήγα και εκθέµατα µε αναφορά στο έργο του. Επόµενος σταθµός, ο Κισσός Πηλίου όπου ο Ρήγας δίδαξε στο «Σχολείο Κοινών Γραµµάτων». Ανηφορίζοντας στο Πήλιο και σε απόσταση 20 περίπου χλµ., ο περιηγητής φθάνει στη Ζαγορά για να επισκεφτεί το «Ελληνοµουσείο» ή «Σχολείο του Ρήγα», στο οποίο µαθήτευσε.587 Είναι το αρχαιότερο σχολείο του Πηλίου και σηµείο αναφοράς του είναι
585 Οι κύριοι σταθμοί της 2ης ΠΔ στηρίχτηκαν σε αναφορές των εξής διαδικτυακών πηγών: h ps://bit.ly/332rgWL - h ps://bit.ly/2EoAeU5 - h ps://bit.ly/3hGUP4o - h ps://bit.ly/39Diccb - h ps://bit.ly/39ApTQy - h ps://bit.ly/3 QSTL - h ps://bit.ly/303T0Zm - h ps://bit.ly/3jDoD3H - h ps://bit.ly/2WZxwuq - h ps://bit.ly/3g7is5F - h ps://bit.ly/3f1FDNh - h ps://bit.ly/3f0D7qR - h ps://bit.ly/ 2DbPJ0O - h ps://bit.ly/32UWcZ3 - h ps://bit.ly/3g4UpEx - h ps://bit.ly/2OZ65fZ (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 07/06/2020). 586 Είτε µε πλοίο της γραµµής Βόλου – Σκιάθος είτε µε µισθωµένο πλοιάριο. 587 Όπως και αρκετοί άλλοι πρωτεργάτες της Ελληνικής Επανάστασης: Άνθιµος Γαζής – Γρηγόριος Κωνσταντάς – Καλλίνικος Λαπάτης κ.α.
∆ιπλωµατική Εργασία 168 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
η ιστορική Βιβλιοθήκη Ζαγοράς µε πλούσια χειρόγραφα, έγγραφα της Επανάστασης και κειµήλια. Εν συνεχεία, κατηφορίζοντας προς Μηλιές ο ταξιδιώτης συναντά τους Μηλιώτες λόγιους, Γαζή – Κωνσταντά – Φιλιππίδη. Είναι οι ιδρυτές της σπουδαίας Βιβλιοθήκης των Μηλεών: «Ψυχής Άκος», που διαφυλάσσει την ιστορία του τόπου µέσα από σπάνια βιβλία και χειρόγραφα, αλλά και της περίφηµης «Μηλιώτικης Σχολής»588, γνωστή για τα καινοτόµα προγράµµατα σπουδών της εποχής. Στις Μηλιές επίσης, έχει αφήσει το αποτύπωµά του, ο Ιταλός αρχιτέκτονας Εβαρίστο Ντε Κίρικο µε την εντυπωσιακή µεταλλική γέφυρα που κατασκεύασε, όπου καταλήγει ο θρυλικός Μουντζούρης. Χαρακτηριστικός είναι και ο πέτρινος Σιδηροδροµικός Σταθµός589 του χωριού. Αξίζει να σηµειωθεί εδώ, ότι δύναται η δυνατότητα στον επισκέπτη να χρησιµοποιήσει και µια εναλλακτική διαδροµή «ταξιδεύοντας» από τα Άνω Λεχώνια στις Μηλιές µε το γνωστό τρενάκι του Πηλίου. Απολαµβάνει έτσι την καταπράσινη διαδροµή µε το όµορφο φυσικό τοπίο και φθάνοντας στο τελικό προορισµό του, τις Μηλιές εντυπωσιάζεται από την λίθινη, πεντάτοξη γέφυρα πάνω από την οποία διέρχεται ο Μουντζούρης, ενώ παρακολουθεί και την χειροκίνητη περιστροφή της µηχανής του τρένου. Επόµενη στάση το Εικαστικό Μουσείο του Γλύπτη – Χαράκτη Νικόλα στον Αη- Γιώργη Νηλείας, όπου ξεχωρίζουν τόσο τα µπρούτζινα γλυπτά του, τα χαρακτικά και οι ξυλογραφίες του, όσο και τα µουσειακά αντικείµενα πηλιορείτικης κατασκευής. Η διαδροµή συνεχίζεται ακολουθώντας τον επαρχιακό οδικό άξονα της Αγριάς και ο ταξιδιώτης φθάνει στο χωριό, Ανακασιά όπου εκεί βρίσκει το ζωγράφο Θεόφιλο590 και το Μουσείο του, που στεγάζεται σε ένα πηλιορείτικο αρχοντικό. Ξεναγείται στα έργα του, τα όποια αντλούν τη θεµατολογία τους από την Ελληνική Επανάσταση, τους θεούς του Ολύµπου και τη φύση. Ανηφορίζοντας προς τη Μακρινίτσα, ξανασυναντά το λαϊκό ζωγράφο µέσα από το ιστορικό διατηρητέο Καφενείο «Θεόφιλος»591 και την περίφηµη τοιχογραφία του µε θέµα «Ο Κατσαντώνης στα Τζουµέρκα».
588 1815. 589 Η κατασκευή του σιδηροδρόµου ξεκίνησε το 1892 µε επιβλέποντα τον Evaristo de Chirico και ολοκληρώθηκε το 1903, όπου ξεκίνησε και η λειτουργία του. Ο γιος του , ο ζωγράφος Ernesto de Chirico µικρός παρατηρούσε την κατασκευή του σιδηροδρόµου, γεγονός που αποτέλεσε µετέπειτα, πηγή της έµπνευσής των δικών του έργων. Το τρενάκι του Πηλίου αναγνωρίσθηκε ως ιστορικό, διατηρητέο µνηµείο (ΦΕΚ 322/Β/24-05-1985). 590 Θεόφιλος Χατζηµιχαήλ. 591 ΦΕΚ 499/Β/06-06-1995.
∆ιπλωµατική Εργασία 169 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Μόλις 2,8 χλµ πιο κάτω, στη Πορταριά και στην εκκλησία των Αγ. Αναργύρων πρωτοσυναντά κανείς το λογοτέχνη και πεζογράφο Αλέξανδρο Παπαδιαµάντη. Αγαπούσε ιδιαίτερα το συγκεκριµένο χωριό και όταν τον επισκέπτονταν, έψελνε σε αυτό το ναό. Φηµολογείται ότι εδώ, συνέλαβε επίσης την ιδέα της «Φόνισσας». Παράλληλα, ο περιηγητής δύναται να θαυµάσει τις τοιχογραφίες και το ξυλόγλυπτο τέµπλο του ιστορικού ναού, όπου στο πίσω µέρος του είχε ενσωµατωµένο ένα κουτί που αποθήκευαν οι Πηλιορείτες τα όπλα τους κατά την Τουρκοκρατία. Προτελευταίος σταθµός της Π∆, η παραλία του Βόλου και η προτοµή του Παπαδιαµάντη πλησίον της εκκλησίας του Αγ. Κωνσταντίνου & Ελένης. Κατευθυνόµενος ο επισκέπτης δυτικά της πόλης συναντά το Κέντρο Τέχνης Τζιόρτζιο Ντε Κίρικο592, το οποίο οφείλει το όνοµά του στον καταξιωµένο ζωγράφο, χωρίς όµως ωστόσο να φιλοξενούνται έργα του ιδίου.593 Παραπλεύρως, ο ταξιδιώτης µπορεί να επισκεφτεί το Σιδηροδροµικό Σταθµό Βόλου, δηµιούργηµα του Ιταλού µηχανικού Εβαρίστο Ντε Κίρικο.594 Αποτέλεσε µέρος του έργου των Θεσσαλικών Σιδηροδρόµων και συνέβαλε στη γρήγορη ανάπτυξη της πόλης καθώς συνέδεσε το λιµάνι του Βόλου µε το Θεσσαλικό κάµπο. Στο νεοκλασικό αυτό κτίριο, που ξεχωρίζει για τη δίρικτη στέγη του µε τον ξύλινο διάκοσµο στεγάζεται και το Σιδηροδροµικό Μουσείο. Φιλοξενεί πολύτιµα σχέδια και αρχεία του µηχανικού Εβαρίστο, σπάνια βιβλία σιδηροδροµικής αρχιτεκτονικής και ακουαρέλες για την κατασκευή της ιστορικής γραµµής Βόλου – Λεχωνίων – Μηλεών. Τελευταίος σταθµός, η γενέτειρα του Αλέξανδρου Παπαδιαµάντη, η Σκιάθος. Η διαδροµή περιλαµβάνει επίσκεψη στο Μεσαιωνικό Κάστρο του νησιού, καθώς ο λογοτέχνης κάνει συχνή αναφορά στα έργα του595 και έπειτα ξενάγηση στο «Σπίτι -Μουσείο του Παπαδιαµάντη»596 στο κέντρο της Σκιάθου, όπου διέµενε µεγάλο µέρος της ζωής του. Πρόκειται για ένα απλό – παραδοσιακό, σκιαθίτικο σπίτι που διαφυλάσσει τα προσωπικά του αντικείµενα. Η δεύτερη Π∆ θεωρείται µικτή, εφόσον συνδυάζει χερσαίο και υδάτινο έδαφος και αποτελεί πεδίο γνώσης και αναψυχής για τον συµµετέχοντα. Εκτός από τη δυνατότητα περιήγησις του στους παραδοσιακούς πηλιορείτικους οικισµούς, απολαµβάνοντας τις φυσικές οµορφιές των χωριών µε τα πέτρινα καλντερίµια, µπορεί να συνδυάζει και 592 Γιός του Εβαρίστο Ντε Κίρικο. 593 Ενδεχοµένως αποτελεί το συγκεκριµένο Κέντρο Τέχνης φόρο τιµής από το ∆ήµο Βόλου για το γνωστό ζωγράφο και γλύπτη που γεννήθηκε στο Βόλο. Φιλοξενείται η πινακοθήκη του συλλέκτη Αλ. ∆άµτσα µε αναφορά σε διάφορα καλλιτεχνικά ρεύµατα Βολιωτών και Θεσσαλών καλλιτεχνών. 594 Η κατασκευή του ολοκληρώθηκε το 1884. 595Όπως «Στο Χριστό στο Κάστρο», «Τα Κρούσµατα», «Το Χατζόπουλο», «Ο Φτωχός Άγιος» κ.α. 596Χαρακτηρίστηκε από το Υπουργείο Πολιτισµού ιστορικό διατηρητέο µνηµείο (ΦΕΚ/Β/17-09-1965).
∆ιπλωµατική Εργασία 170 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
εναλλακτικές µορφές τουρισµού. Λόγου χάρη πεζοπορία στη Μακρινίτσα , ιππασία στις Μηλιές, θαλάσσια σπορ στη Σκιάθο. Ταυτόχρονα, λόγω της θεµατολογίας της συγκεκριµένης διαδροµής προτείνεται η διοργάνωση υπαίθριων εκθέσεων ζωγραφικής µε έργα του Θεόφιλου και του Τζιόρτζιο Ντε Κίρικο στην παραλία του Βόλου ή στη Μακρινίτσα, λογοτεχνικές βραδιές, επετειακές εκδηλώσεις, αφηγηµατικές διαδροµές, εργαστήρια ζωγραφικής και γλυπτικής για παιδιά µε αναφορά πάντα στα έργα των προσωπικοτήτων της Π∆ µας.
Τίτλος 3 ης Π∆: «Στα ίχνη των Κενταύρων & των Τιτάνων: Από το Πήλιο ως την Όθρυ»597 Βασικοί Σταθµοί: 1ου Οδοιπορικού: Bόλος – Πορταριά – Μαλάκι – Μηλιές – Κισσός – Μούρεσι – Νταµούχαρη – Μηλίνα – Βόλος. 2ου Οδοιπορικού: Βόλος - Αλµυρός - Όρος Όθρυς – Κωφοί – Βρύναινα - Βόλος. Χρονική διάρκεια: 4 - 5 ηµέρες. Κοινό: Τουρίστες εσωτερικού & εξωτερικού - νεολαία - µαθητές/φοιτητές. Μέσο Μετακίνησης: αυτοκίνητο - τουριστικό λεωφορείο - πεζός Πήλιο και Όθρυς, δύο βουνά – δύο προορισµοί, που ο µεν πρώτος είναι αρκετά δηµοφιλής και αξιοποιήσιµος τουριστικά και πολιτιστικά, ο δε δεύτερος παραµένει λιγότερο ελκυστικός και ανεξερεύνητος από πολλούς. Ωστόσο και οι δύο αυτοί προορισµοί µοιράζονται µύθους – θρύλους και παραδόσεις από την αρχαία ελληνική µυθολογία και ένα ιδιαίτερο φυσικό περιβάλλον που διακρίνεται για την πλούσια βλάστηση, τις φυσικές πηγές, τη γεωµορφολογία του και το ξεχωριστό κάλλος τους. Κένταυροι και Τιτάνες, ανθρωπόµορφα όντα και γιγάντιοι θεοί – Κενταυροµαχία και Τιτανοµαχία και ο µύθος ξεδιπλώνεται στα δύο αυτά βουνά.
597 Οι κύριοι σταθμοί της 3ης ΠΔ στηρίχτηκαν σε αναφορές των εξής διαδικτυακών πηγών: h ps://bit.ly/30PzAXg - h ps://bit.ly/2X2kYT8 - h ps://bit.ly/2OWz6ZO - h ps://bit.ly/3jK3bKk - h ps://bit.ly/ 2CUUNa6 - h ps://bit.ly/3jK3rcg - h ps://bit.ly/2D67Rt8 - h ps://bit.ly/3f8pi9z - h ps://bit.ly/2EoGNpH - h ps://bit.ly/39uXHyt - h ps://bit.ly/3hEVYt1 - h ps://bit.ly/3hH0w2g - h ps://bit.ly/2WZR7L3 (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 09/06/2020).
∆ιπλωµατική Εργασία 171 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Το 1ο οδοιπορικό της 3ης προτεινόµενης Π∆ καλύπτει οδικώς 201 χλµ. και το 2ο οδοιπορικό, 136 χλµ,598 ενώ η όλη διαδροµή εκτείνεται στους ∆ήµους Βόλου – Νοτίου Πηλίου - Ζαγοράς/Μουρεσίου - Αλµυρού. Το 1ο οδοιπορικό έχει αφετηρία την πόλη του Βόλου µε πρώτο σταθµό την Πορταριά. Ο επισκέπτης πεζός διασχίζει το «Μονοπάτι των Κενταύρων», το οποίο είναι χαρτογραφηµένο, διαθέτει σήµανση, παγκάκια για ξεκούραση και παραδοσιακή πηλιορείτικη κρήνη µε πόσιµο νερό. Απολαµβάνει µια ατµόσφαιρα µυσταγωγική σ’ ένα περιβάλλον όπου ζούσαν οι Κένταυροι, τα παράξενα αυτά όντα που ήταν µισοί άνθρωποι και µισοί άλογα καθώς και οι Λάπιθες και οι Μαγνήτες. Στο πέρασµα του µονοπατιού, τοξοτές γέφυρες και πέτρινα καλντερίµια µαρτυρούν την πηλιορείτικη αρχιτεκτονική αιώνων. Η διαδροµή του είναι κυκλική, διάρκειας περίπου µιας ώρας και καλύπτει 2,7 χλµ.. Ξεκινά λίγο έξω από το οµώνυµο χωριό και καταλήγει στο κέντρο του. Κατά τη διάρκεια της πεζοπορίας προτείνεται ξενάγηση µε φυσική παρουσία ξεναγού – ιστορικού εξιστορώντας για τη ζωή των Κενταύρων στο Πήλιο, αλλά και ενηµερωτικά φυλλάδια. Μια άλλη πρόταση θα ήταν η διάσχιση του µονοπατιού να έχει τη µορφή βιντεοπεριπάτου – οπτικοακουστική δηλαδή διαδροµή, όπου σε διάφορα σηµεία της θα βρίσκονται τοποθετηµένα εύχρηστα ψηφιακά stand ξενάγησης µε οθόνες touchscreen, όπου ο επισκέπτης θα ενηµερώνεται για το βουνό των Κενταύρων, τους µύθους του και τις παραδόσεις του. Ενώ µια ακόµη ψυχαγωγική και συνάµα εκπαιδευτική πρόταση για παιδιά θα ήταν η χρήση ψηφιακής εφαρµογής παιχνιδιού «κρυµµένου θησαυρού» κατά τη διάρκεια διάσχισης του µονοπατιού. Οι επόµενοι σταθµοί της διαδροµής προσεγγίζουν το σπηλαιολογικό πλούτο599 του Πηλίου, που είναι απόλυτα συνυφασµένος µε τους Κενταύρους και ιδιαίτερα, το ξακουστό Χείρωνα. Ήταν µέντορας του Ιάσωνα - που ηγήθηκε της Αργοναυτικής Εκστρατείας - διακρίνονταν για τις θεραπευτικές του ικανότητες µέσω της ενασχόλησής του µε τη βοτανολογία. Ο περιηγητής λοιπόν κατηφορίζει οδικώς προς Μαλάκι ακολουθώντας έτσι τα χνάρια των θρυλικών Κενταύρων και εκεί συναντά το 1ο Σπήλαιο, που βρίσκεται πλησίον της παραλίας. Είναι προσβάσιµο στο κοινό, διαθέτει δύο θαλάµους µε ιδιαίτερο διάκοσµο,
598 Πρόκειται για τις καθαρές χιλιοµετρικές αποστάσεις. Η συγκεκριµένη Π∆ παρουσιάζει ιδιαιτερότητα λόγω της φύση της αλλά και της συχνής εναλλαγής µεταφορικού µέσου. Έτσι, σε πολλά σηµεία ο επισκέπτης αναγκάζεται να µεταβεί πεζός, οπότε δε δύναται να προσδιοριστούν µε απόλυτη ακρίβεια τα χιλιόµετρα. 599 Τα σπήλαια έχουν εξερευνηθεί και ανοίξει για το κοινό χάρη στις προσπάθειες της Εταιρείας Σπηλαιολογικών Ερευνών Θεσσαλίας.
∆ιπλωµατική Εργασία 172 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
ενώ ένα µέρος του καλύπτεται από λίµνη και η συνολική διάρκεια διάσχισής του είναι περίπου µια ώρα. Στην πορεία ο επισκέπτης οδικώς, µεταφέρεται λίγο έξω από τις Μηλιές, στο Παλιό Σιδηροδροµικό Σταθµό. Ανηφορίζει πεζός µέσω στενού µονοπατιού προς το πετρόκτιστο εκκλησάκι του Αγίου Ταξιάρχη600 και από εκεί στο «Σπήλαιο του Κένταυρου Χείρωνα». Η όλη διαδροµή είναι δύσβατη για τον ταξιδιώτη· αποζηµιώνεται όµως από το όµορφο φυσικό τοπίο και την ωραία θέα προς τις Μηλιές. Η είσοδος της σπηλιάς είναι ένας υπόγειος διάδροµος που οδηγεί και στο σπήλαιο στο Μαλάκι. Από εκεί όποιος επιθυµεί ανηφορίζει στον Κισσό Πηλίου οδικώς για να επιδοθεί στην κατάβαση του «Φαραγγιού των Κενταύρων», διάρκειας 2½ ωρών περίπου. Το ταξίδι συνεχίζεται και 13χλµ πιο κάτω ο ταξιδιώτης επισκέπτεται το Μούρεσι και το γραφικό οικισµό της Νταµούχαρης. Παραπλεύρως του Μουρεσίου, σε µια βραχώδη πλαγιά βρίσκεται η «Σπηλιά των Κενταύρων» 601. Το σπήλαιο έχει πολλούς θαλάµους και διαδροµές, διακοσµηµένο µε σταλαγµίτες και λίµνες. Τελευταίος σταθµός στο µυθικό βουνό, η «Σπηλιά του Χείρωνα» 602, γνωστή ως «Βαθυσπηλιά», µεταξύ Χόρτου και Μηλίνας. Κατά τη διάσχιση του σπηλαίου, ο περιηγητής βλέπει το λιτό διάκοσµο του και τις πέτρινες κατασκευές του, ενώ µέσω του ενός µονοπατιού οδηγείται σε µια αµµώδη παραλία, τη Βαθοσπηλιά603, όπου µπορεί να κολυµπήσει. Η συγκεκριµένη σπηλιά θεωρείται πιο κοντά στις Ορφικές περιγραφές και εικάζεται ότι εκεί έκανε την πρώτη της στάση η «Αργώ» όταν ξεκίνησε το ταξίδι της από την αρχαία Ιωλκό για την Κολχίδα. Στο σηµείο αυτό το 1ο οδοιπορικό καταλήγει στο Βόλο για να ξεκινήσει το 2ο προς τα νοτιοδυτικά της Μαγνησίας, στο βουνό των Τιτάνων. Σταθµός εκκίνησης είναι και πάλι ο Βόλος, ενδιάµεση στάση ο Αλµυρός και τελικός προορισµός η Όθρυς604. Για τους Αρχαίους Έλληνες ήταν η κατοικία των Τιτάνων στη µάχη τους ενάντια στους Ολύµπιους Θεούς, στο ∆ία και της υπερίσχυσης τους, η γνωστή σε όλους Τιτανοµαχία. Άλλος πάλι µύθος πρεσβεύει ότι εκεί προσάραξε ο ∆ευκαλίωνας µε την Πύρρα και γέννησαν τον Έλληνα, Εθνάρχη των Ελλήνων. ∆ιάχυτο λοιπόν το µυθικό στοιχείο κι εδώ, απόλυτα εναρµονισµένο µε το φυσικό περιβάλλον που οδηγεί σε µια µέθεξη µεταξύ 600 Του 1940. 601 Γνωστή µε το όνοµα «Τσούκα». 602 Το ύψος της φτάνει τα 10 έως 15 µέτρα και είναι 1.000 τ.µ. Στο εσωτερικό της βρέθηκαν δείγµατα ανθρώπινης παρουσίας. 603 Το όνοµα της το πήρε από τη Σπηλιά του Χείρωνα. 604 Το όνοµα της το πήρε από τη νύµφη Οθρυϊδα µε την οποία ζευγάρωσε ο Έλληνας, γιος του ∆ευκαλίωνα και της Πύρρας.
∆ιπλωµατική Εργασία 173 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
ανθρώπων και θεών. Οι φυσικές πηγές, οι ρεµατιές, οι πετρώδεις κορυφές, τα φαράγγια, τα σπήλαια605, αλλά και οι κατάφυτες εκτάσεις µε δασικά φυτά606 συνηγορούν σ’ ένα τοπίο, που µόνο ορµητήριο θεών µπορούσε να ήταν. Προσφέρει στον περιηγητή τη δυνατότητα ποικίλων συνδυαστικών διαδροµών δίνοντας του την ευκαιρία να το εξερευνήσει και να νοιώσει τους µύθους και θρύλους της περιοχής. Η πρόταση της ερευνήτριας είναι αρχικά επίσκεψη στο ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία, στη κορυφή σχεδόν του όρους, την Αλογοράχη. Η ύπαρξη ορθογώνιου βάθρου µαρτυρά ότι ο τόπος χρησιµοποιούνταν ως τόπος λατρείας πριν την ίδρυση του ναού και πως ήταν το ιερό του ∆ιός Οθρυϊου. Κατόπιν ο ταξιδιώτης κινείται προς το χωριό Κωφοί και στο «Σπήλαιο της Νεροσπηλιάς» 607. Έχει τη δυνατότητα να το διασχίσει καθώς είναι από τα λίγα σπήλαια που έχουν εξερευνηθεί στο µυθικό αυτό βουνό. ∆ιαθέτει µεγάλους διαδρόµους, ξεχωριστό διάκοσµο, λίµνες και για αυτό το λόγο σε ορισµένα σηµεία του απαιτείται υποβρύχιος εξοπλισµός. Επόµενη στάση του οδοιπορικού, το ανοικτό Σπήλαιο «Κυδωνίτσας» 608, στη Βρύναινα. Σπήλαιο ιδιαίτερης οµορφιάς που ξεχωρίζουν τα ασβεστολιθικά του πετρώµατα. Μεταξύ Βρύναινας και Μονής Άνω Ξενιάς, συναντάται το Φαράγγι «Τσιγγενόραµα», γνωστό και ως φαράγγι των Τιτάνων. Οι φυσιολάτρες και τολµηροί του είδους µπορούν να το διασχίσουν µε συνολική σχεδόν διάρκεια 4½ - 5 ώρες, ενώ όσοι πάλι δεν το επιθυµούν, µπορούν να επισκεφθούν το βυζαντινό µοναστήρι της Άνω Ξενιάς µε τη θαυµατουργή εικόνα της Παναγίας. Το οδοιπορικό τερµατίζει στο Βόλο. Η συγκεκριµένη Π∆ περιλαµβάνει δύο ξεχωριστά οδοιπορικά, που το καθένα διακλαδώνεται σε ορισµένα σηµεία του µε τις επιµέρους πορείες. Πρόκειται για µια εναλλακτική Π∆ που συνταιριάζει τη µυθολογία µε την ιστορία, τη φύση µε την άθληση, την περιπέτεια µε τη δράση. Καταγράφει ιδιαίτερους πολιτιστικούς και φυσικούς πόρους και εξαιτίας της ιδιαιτερότητας των επιµέρους διαδροµών της απευθύνεται κατά βάση σε εναλλακτικούς τύπους τουριστών, νεαρής κυρίως ηλικίας. Προσφέρει τη δυνατότητα συµµετοχής σε ήπια σπορ (πεζοπορία – ιππασία – κολύµπι), αλλά και πιο extreme (αναρρίχηση – κατάβαση – canyoning). Τέλος, στα πλαίσια διοργάνωσης της εν λόγω Π∆ συστήνονται σεµινάρια βοτανολογίας, σπηλαιολογίας καθώς και χρήση καινοτόµων
605 Είναι καταγεγραµµένα 50 σπήλαια στη βορειοανατολική µόνο πλευρά του βουνού και παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον. Ωστόσο, τα περισσότερα παραµένουν ανεξερεύνητα. 606 Ρίγανη, φτέρη, τσάι. 607 Το σπήλαιο από ένα σηµείο και µετά προσεγγίζεται µε τα πόδια. 608 Το σπήλαιο από ένα σηµείο και µετά προσεγγίζεται µε τα πόδια.
∆ιπλωµατική Εργασία 174 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
εφαρµογών digital storytelling (ψηφιακή αφήγηση), προσφέροντας έτσι, ένα προϊόν πιο ελκυστικό και συνάµα ανταγωνιστικό.
Τίτλος 4 ης Π∆: «Γαστρονοµικές & Οινικές απολαύσεις: ∆ιαδροµές µνήµης - γεύσης & πολιτισµού»609 Βασικοί Σταθµοί: 1ου Οδοιπορικού: Βόλος – Σταγιάτες - Πορταριά - Ζαγορά - Αργαλαστή - Άνω Γατζέα - Άγιος Γεώργιος Νηλείας - Άνω Λεχώνια - Αγριά - Βόλος. 2ου Οδοιπορικού: Βόλος - Νέα Ιωνία - Στεφανοβίκειο - Αερινό - Νέα Αγχίαλος - Μικροθήβες - Αλµυρός - Πτελεός - Βόλος. Χρονική διάρκεια: 4 - 5 ηµέρες. Κοινό: Τουρίστες εσωτερικού & εξωτερικού - οικογένειες - τρίτη ηλικία -σπουδαστές µαγειρικής. Μέσο Μετακίνησης: αυτοκίνητο - τουριστικό λεωφορείο – πεζός Οι γεύσεις της κάθε περιοχής είναι απόλυτα συνυφασµένες µε τα βιώµατα και τις µνήµες του κάθε ανθρώπου. Ο γευστικός πολιτισµός της Μαγνησίας χαρακτηρίζεται για την πολυπολιτισµικότητά και την πολυπαραγοντικότητά του (Καπανιάρης, 2017). Πρόσφυγες της Μικράς Ασίας, Καππαδόκες και Πόντιοι από τη µια, οι Βλάχοι του Βελεστίνου και του Αλµυρού από την άλλη, αλλά και η αφθονία της φύσης του Πηλίου και των αγαθών που παράγει ο τόπος «υφαίνουν» τη γαστρονοµική και οινική κουλτούρα της περιοχής, ταξιδεύοντας τον επισκέπτη στο χθες και στο σήµερα. Παράλληλα, γιορτές τοπικών προϊόντων - συνεταιριστικές οργανώσεις -οικογενειακές επιχειρήσεις - βιοτεχνίες και βιοµηχανίες ειδών διατροφής έχουν αφήσει το αποτύπωµά τους στη µακραίωνη ιστορία της Μαγνησίας.
609 Οι κύριοι σταθμοί της 4ης ΠΔ στηρίχτηκαν σε αναφορές των εξής διαδικτυακών πηγών: h ps://bit.ly/2CIrW9e - h ps://bit.ly/32XUBBH - h ps://bit.ly/30OQchH - h ps://bit.ly/2OZiCjF - h ps://bit.ly/2BzGDut - h ps://bit.ly/30PMTqG - h ps://bit.ly/2Dc4AZa - h ps://bit.ly/39xw87J - h ps://bit.ly/2CJAZGZ - h ps://bit.ly/3g5hDuc - h ps://bit.ly/39unRRV - h ps://bit.ly/3jJ9vSm - h ps://bit.ly/ 3jIgRFC - h ps://bit.ly/2WZPfSu - h ps://bit.ly/315skXx - h ps://bit.ly/2D9wQfe - h ps://bit.ly/39u2qAq - h ps://bit.ly/3hS6Cgr - h ps://bit.ly/39IuxMt - h ps://bit.ly/303KQ3d - h ps://bit.ly/3hAF5zC - h ps://bit.ly/ 3jJeUZs - h ps://bit.ly/3g5kaoa - h ps://bit.ly/32ZI0xO - h ps://bit.ly/301xPa4 - h ps://bit.ly/30TGZoe - h ps://bit.ly/2BxPDjJ - h ps://bit.ly/2D59Uxz - h ps://bit.ly/32XlCVN - h ps://bit.ly/304zego - h ps://bit.ly/39wV6DU - h ps://bit.ly/3g5Vdsy - h ps://bit.ly/2CUCou5 - h ps://bit.ly/2DafBu6 - h ps://bit.ly/30SalDv - h ps://bit.ly/2BzlosR - h ps://bit.ly/301Cj0o - h ps://bit.ly/2X0i6Xb - h ps://bit.ly/3jLWtUf (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 11/06/2020).
∆ιπλωµατική Εργασία 175 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Η 4η κατά σειρά Π∆ της εν λόγω έρευνας, αποτελεί έναν προορισµό γαστρονοµικού και οινικού ενδιαφέροντος, προτείνοντας επισκέψεις σε χώρους παραγωγής τροφίµων ή ποτών, σε καλλιεργήσιµες εκτάσεις και επιχειρήσεις εστίασης. Επιδιώκει έτσι, την ανάδειξη της τοπικής παραδοσιακής κουζίνας610, την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας - καθώς η τοπική γαστρονοµία προσδίδει υψηλή προστιθέµενη αξία στον προορισµό - και τη συµµετοχή των περιηγητών σε ψυχαγωγικές και γευσιγνωστικές δραστηριότητες. Το 1ο οδοιπορικό της 4ης Π∆ καλύπτει οδικώς 169 χλµ. και το 2ο οδοιπορικό, 177 χλµ., ενώ η όλη διαδροµή εκτείνεται στους ∆ήµους Βόλου - Ζαγοράς/Μουρεσίου -Νοτίου Πηλίου – Ρήγα Φεραίου – Αλµυρού. Το 1ο οδοιπορικό µε αφετηρία το Βόλο περιλαµβάνει επίσκεψη και ξενάγηση σε δύο παραδοσιακές επιχειρήσεις. Αρχικά την ιστορική «Χαλβαδοποιεία Παπαγιαννόπουλου»611, που ο χειροποίητος χαλβάς της αποτελεί παράδοση για τους ντόπιους καθώς παρασκευάζεται µε ιδιαίτερη τεχνογνωσία ακολουθώντας παραδοσιακές συνταγές αλλά κυκλοφορεί και σε πιο gourmet εκδοχές. ∆ευτερευόντως, το παραδοσιακό εργαστήριο «ΣΤΡΑΚΑ» µε τα πηλιορείτικα λουκάνικα,612 που διατηρεί αναλλοίωτη την παλιά παραδοσιακή συνταγή τους χρησιµοποιώντας αγνά, ποιοτικά υλικά. Ανηφορίζοντας προς Πήλιο, ο επισκέπτης ξεκουράζεται στο γραφικό χωριό των Σταγιατών, που φηµίζεται για τις πλούσιες φυσικές πηγές του, τα πηλιορείτικα αρχοντικά ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής, αλλά και για την πλούσια βιοτεχνική του ανάπτυξη.613 Επί Τουρκοκρατίας λειτουργούσε βιοτεχνία βαµβακερών υφασµάτων, αλλά και η λουκανοποιϊα «Στράκας». Μάλιστα, αν ο ταξιδιώτης βρεθεί στο χωριό τον Ιούλιο, µπορεί να λάβει µέρος στη «Γιορτή Λουκάνικου» και να παρακολουθήσει την παρασκευή του µε τον παραδοσιακό τρόπο, ενώ η γιορτή πλαισιώνεται επίσης µε χορευτικές και µουσικές εκδηλώσεις. Παράλληλα, στο χωριό λειτουργεί το «Κέντρο Παράδοσης και Πολιτισµού Σταγιατών»614, που διασώζει την τοπική πολιτιστική
610 Χαρακτηριστικά παραδοσιακά φαγητά είναι: αγρια χόρτα τσιγαριστά µε αυγά τηγανητά – σπετζοφάϊ – τραχανάς µε λουκάνικα – κόκορας κοκκινιστός µε χυλοπίτες – µοσχαράκι µε πηλιορείτικα κυδώνια και κάστανα – πηλιορείτικο µπουµπάρι – πηλιορείτικες πίτες – ριγανοκεφτέδες – φτεροκεφτέδες – πηλιορείτικη στραπατσάδα – τσιτσίραυλα – κολιτσιάνοι – τυρόψωµο – ελιόψωµο Παραδοσιακά γλυκίσµατα είναι: γλυκά του κουταλιού (λ.χ. φυρικι, κάστανο) – γλυκά ταψιού – µαρµελάδες – παραδοσιακά λουκούµια & λικέρ. 611 Ιδρύθηκε το 1919 από τον Μικρασιάτη Κων/νο Παπαγιαννόπουλο. Το 1993 η επιχείρηση βραβεύτηκε από το ∆ήµο Βόλου ως µια από τις µακροβιότερες του τόπου. 612 Η οικογένεια Στράκα από το 1850 εξάγει λουκάνικα Πηλίου στην Αλεξάνδρεια και σε χώρες της Ευρώπης. Η οικογενειακή επιχείρηση πρωτολειτούργησε στις Σταγιάτες Πηλίου και σήµερα είναι η πέµπτη γενιά της επιχείρησης. 613 Από το 1750 έως το 1850. 614 Λειτουργεί από το 2012.
∆ιπλωµατική Εργασία 176 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
κληρονοµιά όπως εργαλεία παρασκευής λουκάνικου615, παλιές φωτογραφίες του χωριού, ενώ διοργανώνει και ποικίλες πολιτιστικές δράσεις. Σε απόσταση 6,9 χλµ. πιο πάνω, ο επισκέπτης συναντά το Γυναικείο Αγροτουριστικό Συνεταιρισµό Πορταριάς.616 Ξεναγείται στα εργαστήρια του, παρακολουθεί αλλά συµµετάσχει και ο ίδιος στην παρασκευή παραδοσιακών γλυκισµάτων,617 µαρµελάδων,618 λικέρ, ζυµαρικών καθώς και στη συσκευασία βοτάνων που παράγει η πηλιορείτικη γη. Επίσης, µπορεί να περιδιαβεί στην κεντρική πλατεία του χωριού,619 να προσκυνήσει το βυζαντινό εκκλησάκι της «Παναγίας Πορταρέας»,620 το µοναστήρι της «Παναγίας Οδηγήτριας»,621 να θαυµάσει τα αναστηλωµένα αρχοντικά, «Θεοξένεια»622, «∆εσποτικό», «Ναουµίδη», αλλά και τις διάσπαρτες παραδοσιακές κρήνες µε πιο χαρακτηριστική αυτή στη «πλατεία Χρυσούλας Ζώγια και του «Τσοποτού». Παραπλεύρως του Γυναικείου Συνεταιρισµού, ο περιηγητής δύναται να επισκεφτεί το «Αγρόκτηµα Karaiskos Farm». Ενηµερώνεται για την καλλιέργεια βοτάνων623, εποχιακών λαχανικών, ξεναγείται στις καλλιεργήσιµες εκτάσεις του αγροκτήµατος, παρακολουθεί µαθήµατα παραδοσιακής πηλιορείτικης µαγειρικής στη φύση, γεύεται τα παραδοσιακά πιάτα του εστιατορίου του στο «Μίνθη Kitchen Garden». Ενώ αν τύχει και βρεθεί το Σεπτέµβριο εκεί, γίνεται κοινωνός του Pelion Gastronomy Festival,624 όπου διοργανώνονται βραδιές γευσιγνωσίας και οινογνωσίας συνοδεία µουσικής, παρουσιάζονται τοπικά παραδοσιακά προϊόντα καθώς και συνταγές µαγειρικής από καταξιωµένους chef µε συστατικά της πηλιορείτικης γης. Επόµενος σταθµός, 35 χλµ περίπου ανατολικά και µέσω του οδικού δικτύου Πορταριάς – Χανίων, ο επισκέπτης φτάνει στις εγκαταστάσεις του «Αγροτικού Συνεταιρισµού Ζαγοράς Πηλίου».625 Ξεναγείται στους χώρους του και ενηµερώνεται για τους τρόπους διαλογής –
615 ∆ωρεά της οικογένειας Στράκα. 616 Λειτουργεί από το 1997. 617 Γλυκά του κουταλιού και του ταψιού. 618 Από φρούτα της περιοχής. 619 Που πήρε το όνοµα της Μελίνας Μερκούρη. 620 Του 16ου αιώνα. 621 Ιδρύθηκε το 1961 και είναι Μετόχι της Ιεράς Μονής Φιλοθέου του Αγίου Όρους. 622 Επρόκειτο για αιγυπτιώτικο υπερπολυτελές ξενοδοχείο της εποχής που χτίστηκε από τους Αιγυπτιώτες αδελφούς Αθανασάκη. 623 Ρίγανη – θυµάρι – δενδρολίβανο – λεµονοθύµαρο – δίκταµο – δύοσµο – άγρια µέντα κ.α. 624 Το 1ο Γαστρονοµικό Φεστιβάλ Πηλίου διοργανώθηκε πέρυσι από τις 27 έως τις 29 Σεπτεµβρίου στο Αγρόκτηµα Καραϊσκος της Πορταριάς µε σκοπό ο θεσµός αυτός να συνεχιστεί και τις επόµενες χρονιές. 625 Ιδρύθηκε το 1916 και εκτός από γνωστά µήλα «Ζαγορίν», παράγει αχλάδια, κεράσια, κάστανα, ακτινίδια και πετιµέζι από φιρίκι ΠΟΠ Πηλίου.
∆ιπλωµατική Εργασία 177 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
συντήρησης και αποθήκευσης των πιστοποιηµένων µήλων «Ζαγορίν». Μπορεί επίσης, να επισκεφθεί τις καλλιέργειες, να πληροφορηθεί για τις καλλιεργητικές τεχνικές κι αν τύχει και σε περίοδο συγκοµιδής626 να παρακολουθήσει από κοντά την όλη διαδικασία. Επιπλέον, κάθε Σεπτέµβριο διοργανώνεται στη Ζαγορά «Γιορτή Μήλου» µε παραδοσιακή µουσική και χορό από τοπικούς πολιτιστικούς συλλόγους. Παράλληλα, ο ταξιδιώτης αξίζει να επισκεφθεί και µια από τις παλαιότερες µονές του «Όρους των Κελλίων», της «Παναγίας Ράσοβας»627 και την εκκλησία «Μεταµορφώσεως του Σωτήρος»628 µε τα τρία παρεκκλήσια και δώδεκα ξωκλήσια της. Μέσω ΕΟ Τσαγκαράδας – Χορευτού, το οδοιπορικό φθάνει στην Αργαλαστή, όπου δίπλα στο χωριό ο περιηγητής συναντά τρεις επισκέψιµους, βιολογικούς αµπελώνες µε τα αντίστοιχα οινοποιεία τους: «Πατιστή», «Μηλέα» και «Rakis Family Winery». Ξεναγείται στις εγκαταστάσεις τους, ενηµερώνεται για τον τρόπο βιολογικής καλλιέργειας και εµφιάλωσης του κρασιού, περπατά στους αµπελώνες, συµµετάσχει στην παραγωγή µούστου και γεύεται διάφορους τύπους κρασιού και τσίπουρου. Παράλληλα, ο ταξιδιώτης µπορεί να επισκεφτεί το «Παρθεναγωγείο» που δίδαξε στις αρχές του 20 αιώνα ο ποιητής Βάρναλης, αλλά και την εκκλησία των Αγίων Αποστόλων του 1886 µε το ιστορικό µαρµάρινο καµπαναριό της629. Η διαδροµή συνεχίζει κάνοντας στάση στο χωριό Άνω Γατζέα και επίσκεψη στο «Μουσείο Ελιάς & Λαδιού»,630 ενώ 8,5 χλµ. πιο πάνω, στον Άγιο Γεώργιο Νηλείας ο επισκέπτης µπορεί να δοκιµάσει πηλιορείτικες γεύσεις στην παραδοσιακή ταβέρνα «Παλιοβίγλα» και να ξεναγηθεί σε ένα χώρο µυθικό, βγαλµένο από παραµύθι. Καθώς όµως το Πήλιο είναι ένας ευλογηµένος τόπος καλλιέργειας ελιάς και παραγωγής λαδιού, προτείνεται επίσκεψη και σ’ ένα σύγχρονο ελαιοτριβείο των Άνω Λεχωνίων. Ο ταξιδιώτης ενηµερώνεται για µια από τις πιο παλιές γεωργικές παραδόσεις του Πηλίου, για την παραγωγή του ελαιόλαδου ξεναγείται στο ελαιοτριβείο και δοκιµάζει παρθένο ελαιόλαδο και αγουρέλαιο. Ενώ, αν τύχει και βρεθεί τον Αύγουστο στο Πήλιο, µπορεί να ανηφορίσει στη
626 Ξεκινά γύρω στις 15 Σεπτεµβρίου και διαρκεί περίπου ένα µήνα. 627 Πρόκειται για εγκαταλελειµµένη µονή του 17 ου αιώνα. 628 Χτίστηκε το 1889. 629 Έχει δύο ρώσικες καµπάνες και ελβετικό ρολόι και θεωρείται αποµίµηση του κωδωνοστασίου της Αγ. Φωτεινής στη Σµύρνη. 630 Ιδρύθηκε το 2008 από την Εταιρεία ΠΗΛΙΟΝ ΟΡΟΣ.
∆ιπλωµατική Εργασία 178 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
∆ράκεια και παρακολουθήσει τις εκδηλώσεις της «Γιορτής Ελιάς»631 µε τη συµµετοχή πολιτιστικών λαογραφικών συλλόγων και χορευτικών οµάδων. Τελευταίος σταθµός του οδοιπορικού είναι οι εγκαταστάσεις του εργοστασίου ΕΨΑ, στο παραθαλάσσιο χωριό της Αγριάς. Ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα ξενάγησης στους χώρους του εργοστασίου, παρακολούθησης της σύγχρονης διαδικασίας παραγωγής των αναψυκτικών, δοκιµής των προϊόντων του, αλλά και επίσκεψης του εκθεσιακού χώρου του Μουσείου για να γνωρίσει την ιστορία της ΕΨΑ. Το 1ο οδοιπορικό της 4ης Π∆ καταλήγει στην αφετηρία του, το Βόλο. Το 2ο οδοιπορικό της διαδροµής έχει αφετηρία το κέντρο του Βόλου για να γνωρίσει ο επισκέπτης αρχικά, το παραδοσιακό µαγαζάκι µε τα γνωστά «Μουστολούκουµα του Παππού»632 και εν συνεχεία κατευθύνεται στη προσφυγική συνοικία της Νέας Ιωνίας Βόλου. Μια περιοχή µε έντονο το προσφυγικό στοιχείο, όπου εδώ πρωτοεµφανίστηκαν και τα πρώτα «τσιπουράδικα» κουβαλώντας διατροφικές παραδόσεις και συνήθειες χρόνων, οι οποίες αργότερα µεταφέρθηκαν και στην πόλη του Βόλου, αποτελώντας ξεχωριστό γαστρονοµικό κεφάλαιο της ευρύτερης περιοχής (Καπανιάρης, 2017: 16). Στη Νέα Ιωνία θα γευτεί εκλεκτούς θαλασσινούς µεζέδες µε συνοδεία ντόπιου τσίπουρου ή ούζου, ενώ τον Ιούλιο στο Κατηχώρι Πηλίου µπορεί να παραβρεθεί στη «Γιορτή Τσίπουρου» και να απολαύσει δωρεάν τσιπουροµεζέδες και ποικιλία τσίπουρου. Επόµενη στάση το «Τυροκοµείο Καρακάνας»633, στο Στεφανοβίκειο, όπου ο περιηγητής γνωρίζει από κοντά την παραγωγή πιστοποιηµένων παραδοσιακών τυροκοµικών προϊόντων,634 αλλά και πιο εκλεπτυσµένων γεύσεων.635 Σχεδόν 20 χλµ. πιο κάτω, στο Αερινό της Μαγνησίας συναντά την οικογενειακή επιχείρηση «Φεραία Γη - Terra Ferea»636 που δραστηριοποιείται στη παραγωγή ρίγανης, αιθέριων ελαίων, βοτάνων και οσπρίων. Στις εγκαταστάσεις της ο επισκέπτης ενηµερώνεται για την όλη διαδικασία παραγωγής από την καλλιέργεια, συγκοµιδή, συσκευασία, αποθήκευση έως την πώληση των προϊόντων της. Εν συνεχεία, η διαδροµή κινείται προς Νέα Αγχίαλο και Αλµυρό όπου ο ταξιδιώτης εξερευνά προϊόντα οινικού κυρίως ενδιαφέροντος. Οι δύο αυτές περιοχές είναι πλούσιες σε παραγωγή οίνου και τσίπουρου. ∆ιαθέτουν αµπελώνες µε βιολογικές καλλιέργειες και 631 Όπως φωτογραφική έκθεση µε θέµα την καλλιέργεια της ελιάς, διαγωνισµός µαγειρικής µε κύριο συστατικό την ελιά, διαγωνισµός ζαχαροπλαστικής. 632 Γεµιστά µε καρύδι, συνταγή από το 1930. 633 Από το 1970. 634 Όπως φέτα ΠΟΠ – κασέρι ΠΟΠ Βόλου – µανούρι ΠΟΠ. 635 Όπως κασέρι µε µάυρο σκόρδο – κασέρι µε βιολογική κάνναβη – σπετσοτύρι. 636 Από το 1994.
∆ιπλωµατική Εργασία 179 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
αποστακτήρια τσίπουρου µε πιο χαρακτηριστικούς, επισκέψιµους χώρους, τον Αγροτικό Οινοποιητικό Συνεταιρισµό Ν. Αγχιάλου «Η ∆ΗΜΗΤΡΑ», το κτήµα «Τιµπλαλέξη», το Οινοποιείο - Ποτοποιείο «Τοκαλή», το Αποσταγµατοποιείο «Αποστολάκη». Εδώ ο επισκέπτης ξεναγείται στους χώρους, µυείται στη θαυµαστή πορεία του κρασιού από το σταφύλι έως το µπουκάλι, γνωρίζει για τη διαδικασία της απόσταξης του τσίπουρου και την ιστορία του και γεύεται ποικιλίες οίνου και τσίπουρου. Επίσης, στον Αλµυρό ο περιηγητής µπορεί να επισκεφτεί και το οικογενειακό αγρόκτηµα της «Greek Family Farm» µε τις σύγχρονες εγκαταστάσεις του, το τυροκοµείο του, να περιδιαβεί τα βοσκοτόπια του και τα εκτάρια βιολογικής τροφής και να δοκιµάσει τα τυροκοµικά του προϊόντα.637 Ωστόσο, η περιοχή του Αλµυρού εξαιτίας του όρους Όθρυς, είναι πλούσια και σε αρωµατικά φυτά και βότανα και έτσι εδώ εδρεύει ένας ιδιαίτερος χώρος, επισκέψιµος στο κοινό, το «Euphoria Secrets». Παράγει φαρµακευτικά φυτά και βιολογικά βότανα638 και ο επισκέπτης δύναται να παρακολουθήσει τις παραδοσιακές πρακτικές που εφαρµόζονται για την καλλιέργεια και παραγωγή των συγκεκριµένων προϊόντων. Τελευταίος σταθµός, ο Πτελεός Αλµυρού και ο Γυναικείος Αγροτουριστικός Συνεταιρισµός «Η Φτελιά»639, όπου ο επισκέπτης παρακολουθεί ή και συµµετέχει στην παρασκευή αρτοσκευασµάτων, παραδοσιακών ζυµαρικών,640 αρωµατικών λαδόξιδων, χειροποίητου φύλλου για πίτες, µαρµελάδων, γλυκών του κουταλιού, αλλά και δώρων µε αρωµατικά φυτά. Το οδοιπορικό και πάλι καταλήγει στο Βόλο. Η 4η Π∆ περιλαµβάνει δύο ξεχωριστά οδοιπορικά µε γραµµική σχεδόν πορεία το καθένα. Η γαστρονοµία και η οινοποσία αποτελούν αναπόσπαστο κοµµάτι τόσο της πολιτιστικής κληρονοµιάς, όσο και της κοινωνικής συµπεριφοράς ενός πληθυσµού. Έτσι, η εν λόγω διαδροµή γίνεται αφορµή για γευστικές παραδοσιακές εξερευνήσεις και συνδυάζει την ιστορία µε τη µνήµη, τη γνώση µε την εκπαίδευση, την ψυχαγωγία µε τη διασκέδαση. Στα πλαίσια της θεµατολογίας της προτείνονται µαθήµατα µαγειρικής γευσιγνωσίας, οινοµαγειρέµατα και βραδιές οινογνωσίας, µαθήµατα βιολογικής αµπελουργίας, εργαστήρια παραγωγής τσίπουρου, διαγωνισµοί τοπικής κουζίνας, προγράµµατα ζαχαροπλαστικής για παιδιά, συµµετοχή σε παραδοσιακό τρύγο και πάτηµα σταφυλιών, διοργάνωση εκθέσεων φωτογραφίας µε θέµα τα τοπικά προϊόντα, προβολή ιστορικού ντοκιµαντέρ για τις
637 Όπως βιολογική φέτα µε φυτά – horeca, φέτα ΠΟΠ µε λιγότερο αλάτι, τυρί φωτιστικό horeca, κατσικίσιο τυρί, τυρί φόρτι κ.α. 638 Έχει κυρίως εξαγωγικό προσανατολισµό σε Γερµανία, ∆ανία, Ολλανδία, Ιταλία, Πολωνία. 639 Λειτουργεί 20 χρόνια. 640 Χυλοπίτες, ταχανά.
∆ιπλωµατική Εργασία 180 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
διατροφικές συνήθειες της Μαγνησίας και του Πηλίου, αλλά και δηµιουργία ιστοσελίδας food bloggers για την προβολή τοπικών παραδοσιακών γεύσεων.
Τίτλος 5 ης Π∆: «Εκεί που η φύση σµιλεύτηκε µε την τέχνη…ανακαλύπτοντας Πηλιορείτικους παραδοσιακούς οικισµούς»641 Βασικοί Σταθµοί: Βόλος - Άγιος Ονούφριος - Μακρινίτσα - ∆ράκεια - Άγιος Λαυρέντιος – Πινακάτες - Βυζίτσα - Τσαγκαράδα – Λαύκος - Βόλος . Χρονική διάρκεια: 3 - 4 ηµέρες. Κοινό: Τουρίστες εσωτερικού & εξωτερικού - οικογένειες - φοιτητές/µαθητές - τρίτη ηλικία. Μέσο Μετακίνησης: αυτοκίνητο - τουριστικό λεωφορείο - πεζός. Το Πήλιο µε τα 24 χωριά του συνιστούν έναν ολόκληρο διατηρητέο οικισµό µε ειδικούς όρους δόµησης.642 Πρόκειται για παραδοσιακούς οικισµούς µε ιδιαίτερη φυσιογνωµία και µε ξεχωριστό ιστορικό - λαογραφικό - αρχιτεκτονικό - πολεοδοµικό - αισθητικό χαρακτήρα, όπου παρελθόν και παρόν γίνονται ένα και αναδεικνύουν την οµορφιά που πηγάζει από τη συµφωνία τέχνης και φύσης643. Η συγκεκριµένη διαδροµή καλύπτει οδικώς 189 χλµ. και εκτείνεται στους ∆ήµους Βόλου – Νοτίου Πηλίου και Ζαγοράς/Μουρεσίου. Σηµείο εκκίνησης είναι ο Βόλος και η περιήγηση περιλαµβάνει επτά παραδοσιακά χωριά, χαρακτηριστικά για την ιστορία τους, τη λαϊκή αρχιτεκτονική τους και το φυσικό κάλλος τους. Σε απόσταση 3χλµ. από το Βόλο, ο ταξιδιώτης κάνει µια σύντοµη στάση στον Άγιο Ονούφριο και επισκέπτεται το διατηρητέο644 Αρχοντικό Ζαφειρίου του 1895 που φιλοξενεί έργα τέχνης, φωτογραφίες και αντικείµενα από τις αστικές οικογένειες του Βόλου και του Πηλίου. Ανεβαίνοντας προς Πήλιο, συναντά τη γραφική Μακρινίτσα, το µπαλκόνι του Πηλίου κατά τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Ακολουθεί ξενάγηση στο Βυζαντινό Μουσείο µε αναφορά στην εκκλησιαστική ιστορία της περιοχής και στο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης & Ιστορίας Πηλίου, που στεγάζεται στο Αρχοντικό
641 Οι κύριοι σταθμοί της 5ης ΠΔ στηρίχτηκαν σε αναφορές των εξής διαδικτυακών πηγών: h ps://bit.ly/30Sieck - h ps://bit.ly/2P2cuY2 - h ps://bit.ly/39x85pb - h ps://bit.ly/2DdSv64 - h ps://bit.ly/ 304DHzG - h ps://bit.ly/3f2B7hF - h ps://bit.ly/3321jXk - h ps://bit.ly/3f52M1w - h p://www.music- village.gr/gr/ - h ps://bit.ly/315GsQz - h ps://bit.ly/30TSaxc - h ps://bit.ly/2CLdCga - h ps://bit.ly/2D JNt - h ps://bit.ly/301wxvW - h ps://bit.ly/306ex3D - h ps://bit.ly/2P6ao9f - h ps://bit.ly/3f4kP83 - h ps://bit.ly/ 303BR1N (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 14/06/2020). 642 ΦΕΚ 374/ ∆΄/04.07.1980 «Περί χαρακτηρισµού ως παραδοσιακών των οικισµών της περιοχής Πηλίου και καθορισµού ειδικών όρων και περιορισµών δοµήσεως εις αυτούς και εις την περιοχήν των διοικητικών ορίων των ∆ήµων ή Κοινοτήτων εντός των οποίων ανήκουν ούτοι….». 643 h ps://bit.ly/3f4UOFx (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 14/06/2020). 644 Κατόπιν απόφασης του Υπουργείου Πολιτισµού. Πρόκειται για δείγµα νεοκλασικισµού στο Πήλιο.
∆ιπλωµατική Εργασία 181 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Τοπάλη645 και φιλοξενεί τη λαϊκή παράδοση του Πηλίου.646 Εν συνεχεία, περπατώντας στα πλακόστρωτα καλντερίµια φθάνει στο καφενείο «Θεόφιλος» που κοσµείται µε την εντυπωσιακή τοιχογραφία του Κατσαντώνη. Στην κεντρική πλατεία συναντά τη µαρµάρινη κρήνη µε την τρίπλευρη πρόσοψη και τις τέσσερις ορειχάλκινες λεοντοκεφαλές. Παραπλεύρως προσκυνά το πλινθόκτιστο εκκλησάκι του Αϊ – Γιάννη του Προδρόµου, που διακρίνεται για το γλυπτό διάκοσµο και τη λαϊκή καλλιτεχνική του παράδοση. Πρόταση της ερευνήτριας είναι, αν ο περιηγητής επιθυµεί να γνωρίσει και να θαυµάσει την αρχιτεκτονική του χωριού, να περιηγηθεί πεζός για να δει τα περίφηµα αρχοντικά – πυργόσπιτά της,647 αλλά και τα πέτρινα, τοξωτά γεφύρια της,648 έργα των Ηπειρωτών µαστόρων. Ενώ, αν τύχει και βρεθεί τον Μάιο στη Μακρινίτσα, παρακολουθεί το έθιµο των «Μάηδων», ένα αρχέγονο – λαογραφικό - χορευτικό – µιµητικό έθιµο. Επόµενος σταθµός, η µαρτυρική, ιστορική ∆ράκεια καθώς το 1943 γερµανικά στρατεύµατα εισέβαλλαν στο χωριό και εκτέλεσαν 118 κατοίκους του. Κοντά στην πλατεία ο επισκέπτης συναντά το Μνηµείο Εκτέλεσης των ∆ρακειωτών θυµάτων, ενώ ξεχωρίζει κι εδώ τα παλιό αρχοντικό του «Τριαντάφυλλου» µε τις τοιχογραφίες του 18ου αιώνα και τα ξυλόγλυπτα ταβάνια του, αλλά και τα αρχοντικά του «Στεργίου» και του «Θλιβερού». Ακολουθεί επίσκεψη στο εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου µε τις αγιογραφίες του Παγώνη649, ενώ περιδιαβαίνοντας το χωριό αντικρίζει και πολλά πυργόσπιτα. Σε περίπτωση που ο ταξιδιώτης είναι λάτρης της φύσης και της πεζοπορίας, ενδείκνυται να ακολουθήσει το µονοπάτι από τη ∆ράκεια προς τα Χάνια. Η Π∆ συνεχίζεται νότια του Πηλίου και ο επισκέπτης αντικρίζει τον Άγιο Λαυρέντιο. Ένα χωριό που για κάποιους είναι ιδιαίτερης πολεοδοµικής φυσιογνωµίας και παραδοσιακής αρχιτεκτονικής650 και για κάποιους άλλους χωριό καλλιτεχνικής και µουσικής συνύπαρξης. «Open Village» για τους µεν, «Μουσικό Χωριό» για τους δε. Το «Open Village»651 είναι µια δράση των κατοίκων του και των τοπικών φορέων, που στοχεύει στην τοπική ανάπτυξη προβάλλοντας την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική του µέσα από ποικίλες δράσεις.652 Το δε
645 Αντιπροσωπευτικό δείγµα κλασικής πηλιορείτικης αρχιτεκτονικής. Λειτουργεί ως µουσείο από το 1994. 646 Παραδοσιακές στολές – υφαντά – ιστορικά κειµήλια – αντικείµενα λαϊκής τέχνης. Αξίζει να σηµειωθεί ότι εδώ φιλοξενείται και το λάβαρο της Επανάστασης του 1878. 647 Με πιο χαρακτηριστικά αυτά του «Σκοτεινιώτη», «Σισιλιάνου», «Γουργιώτη», «Βασαρδάνη» κ.α. 648 Με πιο χαρακτηριστικά του «Αλεβίζου», της «Κουκουράβας», του «Λουζίνικου», της «Πατωσιάς». 649 Λαϊκός ζωγράφος που διακόσµησε πολλές εκκλησίες και αρχοντικά του Πηλίου τον 19ο αιώνα. 650 Του 17ου - 18ου – 19ου αιώνα. 651 Λαµβάνει χώρα τον Ιούλιο. 652 ∆ιαλέξεις – ηµερίδες – εκθέσεις – εκπαιδευτικά προγράµµατα – παραδοσιακή µουσική - εργαστήρια κατασκευής – video κ.α.
∆ιπλωµατική Εργασία 182 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
«Μουσικό Χωριό»653 είναι πλέον θεσµός654 και αποτελεί µια από τις µεγαλύτερες µουσικές κοινότητες της Ευρώπης. Στοχεύει στην ανάδειξη νέων καλλιτεχνών, στην εκτέλεση νέων µουσικών ιδεών και γενικότερα στην προσέγγιση της µουσικής µέσα από πρωτότυπους διαύλους. Σε αυτό λοιπόν το καλλιτεχνικό χωριό η ξενάγηση ξεκινά µε επίσκεψη στη µεγάλη κεντρική, πλακόστρωτη πλατεία του και στην πλατεία «Χατζίνη», που βρίσκεται εκτός χωριού, δεν διαθέτει τα γνωστά παραδοσιακά µαγαζάκια του χωριού, αλλά µόνο αιωνόβια πλατάνια µε µοναδική θέα. Στάση στα αρχοντικά «Γκλαβάνη», «Παπαθανασίου» και «Καταρτζή», µε έντονα τα στοιχεία της ανατολής, του νεοκλασικισµού και των τοξοτών παραθύρων αντίστοιχα. Τέλος, επίσκεψη στο βυζαντινό µοναστήρι του Αγίου Λαυρεντίου µε το Κρυφό Σχολειό και προσκύνηµα στον ιστορικό ναό των Αγίων Αποστόλων µε το εντυπωσιακό καµπαναριό – ρολόι και το πετρόκτιστο αµφιθέατρο. Σε απόσταση 25 περίπου χλµ. από τον Άγιο Λαυρέντιο, η περιήγηση της Π∆ φθάνει στις Πινακάτες, ένα χωριό «ανόθευτο» στο χρόνο. ∆ιατηρητέος κι αυτός, παραδοσιακός οικισµός µε πλούσια βλάστηση , πέτρινα καλντερίµια, λιθόκτιστα κτίσµατα. Ο ταξιδιώτης κάνει στάση στην κεντρική πλατεία και στη µαρµάρινη κρήνη των Ελλήνων Αιγυπτιωτών655 στον 500 ετών γεροπλάτανο και στην εκκλησία του Αγίου ∆ηµητρίου, βασιλικού ρυθµού. Ακολουθεί η γειτονική Βυζίτσα, που εύλογα χαρακτηρίζεται ως ένα «υπαίθριο µουσείο Πηλιορείτικης αρχιτεκτονικής», καθώς εύποροι Αιγυπτιώτες έχτισαν επιβλητικά, περίτεχνα αρχοντικά µε ιδιαίτερο διάκοσµο. Αφού ο επισκέπτης περιηγηθεί στο χωριό και θαυµάσει την τεχνοτροπία των αρχοντικών656, η επόµενη στάση είναι ο Αϊ –Γιάννης του Προδρόµου του 1789 µε τις ξεχωριστές τοιχογραφίες του, η σκεπαστή κρήνη «Μούσγα»,657 η πλακόστρωτη πλατεία µε τα πλατάνια της, όπου µπορεί να γευτεί τοπικά, παραδοσιακά γλυκά του Γυναικείου Συνεταιρισµού «Εσπερίδες». Σε περίπτωση που ο ταξιδιώτης ακολουθήσει τη διαδροµή τον Ιούλιο, στο συγκεκριµένο χωριό διοργανώνεται το φεστιβάλ «Unlimited Music & Arts»,658 µε σεµινάρια µουσικής, διαλέξεις, καλλιτεχνικές εκδηλώσεις και πολιτιστικές δράσεις. Προτελευταίος σταθµός, η Τσαγκαράδα στο ανατολικό Πήλιο, που είναι χτισµένη µέσα στο δάσος. Η ξενάγηση περιλαµβάνει επίσκεψη στους τέσσερις οικισµούς της, όπου ο κάθε
653 Κάθε Αύγουστο. 654 Από το 2006. 655 Φτιάχτηκε το 1894 και είναι διακοσμημένη με λιονταροκεφαλές και δύο δωρικούς κίονες. 656 Τριώροφα µε τετράγωνη συνήθως κάτοψη και πολλά µικρά παράθυρα. 657 Του 1888. 658 Από το 2012.
∆ιπλωµατική Εργασία 183 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
ένας οφείλει το ονοµά του στην εκκλησία της κεντρικής του πλατείας. Πεζός, ο ταξιδιώτης γνωρίζει την ιδιαίτερη χωροταξία τους, διασχίζοντας δασικές εκτάσεις µε καστανιές. Η πιο γνωστή συνοικία είναι της Αγίας Παρασκευής µε τον 1000 ετών πλάτανο,659 η παλαιότερη είναι των Ταξιαρχών, του Αγίου Στεφάνου µε θέα το ανατολικό Πήλιο και της Αγίας Κυριακής µε τον οµώνυµο ναό της του 1886 και το επιβλητικό καµπαναριό της. Ακολουθεί πεζοπορία για να προσκυνήσει τα βυζαντινά ξωκλήσια του χωριού, το µοναστήρι της Παναγιάς, συναντώντας κατά µήκος κρήνες - µαρµάρινες και πετρόκτιστες – µε πιο χαρακτηριστική αυτή, του «Καρτάλη»660 και της «Αγίας Παρασκευής»,661 καθώς και το παλαιότερο γεφύρι του Πηλίου, γνωστό ως «γεφύρι της Τσαγκαράδας». Πρόκειται για µονότοξο, πέτρινο γεφύρι του 1728. Το χωριό ακολουθεί αυστηρά τις επιταγές της πηλιορείτικης αρχιτεκτονικής και έτσι ο επισκέπτης αντικρίζει παντού διάσπαρτα παραδοσιακά αρχοντικά. Επειδή η Τσαγκαράδα υπήρξε ταυτοχρόνως και κοιτίδα γραµµάτων, η ξενάγηση συνεχίζεται µε επίσκεψη στη «Νανοπούλειο Σχολή» 662και την «Αχιλλοπούλειο Εµπορική Σχολή».663 Ξεναγείται στους χώρους τους, µαθαίνει την ιστορία των ιδρυµάτων, ποιοι ήταν οι ευεργέτες τους και θαυµάζει την νεοκλασική αρχιτεκτονική των οικοδοµηµάτων. Το µεν πρώτο σήµερα χρησιµεύει ως χώρος πολιτιστικών εκδηλώσεων, το δε δεύτερο στεγάζει το Ψηφιακό Λαογραφικό Μουσείο & Μουσείο Μινιατούρας. Εναλλακτική πρόταση της ερευνήτριας αποτελεί η συµµετοχή στο Tsagarada Escape Festival664, σε περίπτωση που ο περιηγητής βρεθεί στο χωριό τον Ιούλιο. Η Τσαγκαράδα µετατρέπεται σε τόπο συνάθροισης για εναλλακτικούς τύπους τουριστών, καθώς πρόκειται για φεστιβάλ ορεινού και θαλάσσιου αθλητισµού, που περιλαµβάνει στο πρόγραµµά του ποικίλα σπορ περιπέτειας.665 Τελευταία στάση της διαδροµής είναι ένα ιδιαίτερο και άγνωστο σε πολλούς χωριό, που η ιστορία του χάνεται µεταξύ του 15ου και 16ου αιώνα, ο Λαύκος666. Ο επισκέπτης έχει τη 659 Η περίµετρος του φθάνει τα 15 µέτρα και θεωρείται από τα γηραιότερα δέντρα της Ελλάδας και ενδεχοµένως και της Ευρώπης. Σχεδόν κάθε 15 χρόνια το πλακόστρωτο της πλατείας ανακατασκευάζεται εξαιτίας του γεγονότος ότι οι ρίζες του πλατάνου απλώνονται διαρκώς. 660 Του 1902. 661 Του 1890. 662 Κτίστηκε µε δωρεά του ευεργέτη Νικολάου Νανόπουλου το 1909. Έχει χαρακτηριστεί «έργο τέχνης» µε απόφαση Υπουργείου (ΥΑ ΥΠΠΕ/∆ΙΛΑΠ/Γ/42111/2588/16.09.1985). 663 Κληροδότηµα του Σοφοκλή και Ευάγγελου Αχιλλόπουλου και κτίστηκε το 1864. 664 ∆ιοργανώνεται από το 2013. 665 Όπως canyoning (κατάβαση φαραγγιών) – climbing (αναρρίχηση) – horse ridding (ιππασία) – trekking (πεζοπορία) – archery (τοξοβολία) – mountain running (αγώνας ορεινού τρεξίµατος) – coasteering (διάσχιση ακτογραµµής) - flying fox (εναέρια διαδροµή). 666 Η επικρατέστερη εκδοχή για την ονοµασία του χωριού αναφέρει ότι οφείλεται στη λέξη «γλαύκος» που σηµαίνει φωτεινός – ωραίος.
∆ιπλωµατική Εργασία 184 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
δυνατότητα να δει κι εδώ, την παραδοσιακή αρχιτεκτονική των διώροφων, πετρόκτιστων σπιτιών, µε τις κεραµοσκεπές, τα µαρµάρινα µπαλκόνια και τα µικρά παράθυρα, ενώ θαυµάζει την ανόθευτη φυσική οµορφιά του χωριού µέσα στις οξιές και τις καστανιές. Πρώτη στάση η µεγάλη πλατεία µε τα ψηλά πλατάνια και το ιστορικό, παραδοσιακό καφενείο «Φορλίδα»667, όπου από εδώ πέρασε ο Βάρναλης και ο Παπαδιαµάντης668. Η ξενάγηση συνεχίζεται στα στενά πλακόστρωτα καλντερίµια και διασχίζοντας τα πέριξ του χωριού ο περιηγητής αντικρίζει περίτεχνες, πηλιορείτικες κρήνες µε πιο χαρακτηριστικές αυτές της «Τουλούµπας», της «Σβάλας»669 και της «Χατζοβρύσης». Ακολουθεί προσκύνηµα στην εκκλησία Γεννήσεως της Θεοτόκου,670 µε το χαρακτηριστικό ρυθµό βασιλικής και το ξυλόγλυπτο τέµπλο, στο εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής, στο ξωκλήσι του Αγίου Νικολάου εν Βουναίνις του 1820 και στο µοναστήρι του Αγίου Αθανασίου του 1795, διακοσµηµένο µε πέτρινα ανάγλυφα του γλύπτη Ζουπανιώτη. Κατόπιν, γνωριµία µε την ιστορία και την παράδοση του χωριού µέσα από επισκέψεις στο Λαογραφικό Μουσείο, το Μουσείο Ραδιοφώνου «Αντώνης Ταβάνης»671 µε µια συλλογή 130 συλλεκτικών ραδιοφώνων672 και το Φάµπειο Μουσείο673, που στεγάζει γλυπτά, µαρµάρινα αγάλµατα, προσωπογραφίες και πίνακες µε κυρίαρχη τη γυναικεία φιγούρα. Αν ο επισκέπτης ακολουθήσει τη συγκεκριµένη Π∆ το καλοκαίρι θα διαπιστώσει τη πλούσια πολιτιστική δράση του Λαύκου µε λαογραφικές εκδηλώσεις, θρησκευτικά πανηγύρια, µουσικοθεατρικές και χορευτικές παραστάσεις, ενώ τότε λαµβάνει χώρα και το ∆ιεθνές Φεστιβάλ Κιθάρας674. Παράλληλα, η γεωγραφική θέση του χωριού σε συνδυασµό µε το πλούσιο φυσικό περιβάλλον, προσφέρει στον περιηγητή δραστηριότητες εναλλακτικού τουρισµού, όπως πεζοπορία – αναρρίχηση – κολύµπι – ποδηλασία – επίδειξη αεροµοντελισµού.675 Η περιήγηση τερµατίζει στην πόλη του Βόλου. Η εν λόγω Π∆ θεωρείται κυκλική µε εκπαιδευτικό και ιστορικό περιεχόµενο. Ωστόσο, συνδυάζει την ψυχαγωγία µε την αναψυχή, τη διασκέδαση µε την άθληση, την τέχνη µε την παράδοση. Εξαιτίας της θεµατολογίας της αλλά και της φυσικής σύστασης των
667 Λειτουργεί αδιάκοπα από το 1785. 668 Την εποχή που ο επάνω όροφος λειτουργούσε ως χάνι. 669 Του 1800. 670 Χτισµένη το 1756. 671 Πήρε το ονοµά του από τον εικαστικό και γλύπτη Αντώνη Ταβάνη και άνοιξε γαιτο κοινό το 2008. 672 Η πλειονότητα των οποίων δωρήθηκε από το Γερµανό καθηγητή, Βίλφρεντ Σεπς. 673 Ιδρύθηκε το 2005 και το όνοµά του το οφείλει στον Λαυκιώτη γλύπτη, Θανάση Φάµπα. 674 Προς τιμή του καλλιτέχνη Δημητρίου Φάμπα κάθε Ιούλιο 675 Στο µοντελοδρόµιο, λίγο έξω από το χωριό.
∆ιπλωµατική Εργασία 185 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
προαναφερθέντων χωριών και καθώς απευθύνεται τόσο σε νεαρά άτοµα, όσο και σε πιο µεγάλης ηλικίας, συστήνονται µια σειρά δραστηριοτήτων. Workshops βοτανολογίας και µελισσοκοµίας συνδυαστικά µε τη πεζοπορία, εργαστήρια λαϊκής τέχνης,676 εκπαιδευτικά εργαστήρια κεραµικής - ξυλογλυπτικής - αγιογραφίας, αφηγηµατικές λαογραφικές βραδιές, οµιλίες για την πηλιορείτικη αρχιτεκτονική & τη εκκλησιαστική ιστορία του Πηλίου, προβολή video για την τέχνη των Ηπειρωτών µαστόρων στο Πήλιο, υπαίθριες εκθέσεις φωτογραφίας µε θέµα τη λαϊκή παραδοσιακή αρχιτεκτονική, extreme αθλητικες δραστηριότητες,677 πεζοπορικές εκδροµές.
Τίτλος 6 ης Π∆: «Ιστορικές περιπλανήσεις στις Καστροπολιτείες & τα Βυζαντινά µνηµεία των Β. Σποράδων»678 Βασικοί Σταθµοί: Βόλος – Σκιάθος – Σκόπελος – Γλώσσα Σκοπέλου – Αλόννησος – Βόλος. Χρονική διάρκεια: 5 - 6 ηµέρες. Κοινό: Τουρίστες εσωτερικού & εξωτερικού - οικογένειες - φοιτητές/µαθητές - τρίτη ηλικία. Μέσο Μετακίνησης: πλοίο - αυτοκίνητο - τουριστικό λεωφορείο - πεζός. Η συγκεκριµένη Π∆ καλύπτει συνολικά 198 µίλια ακτοπλοϊκώς. Αποτελεί περιήγηση στο νησιωτικό σύµπλεγµα των Β. Σποράδων,679 το οποίο έχει να επιδείξει πλούσιο απόθεµα πολιτιστικών και φυσικών πόρων. Το παζλ εδώ συνθέτουν κάστρα - µεσαιωνικές πόλεις - εκκλησιαστικά µνηµεία – αρχιτεκτονική ποικίλων τεχνοτροπιών – παραδοσιακοί, διατηρητέοι οικισµοί. Αφετηρία το λιµάνι του Βόλου και πρώτη στάση το νησί του Παπαδιαµάντη, η Σκιάθος. Η ξενάγηση περιλαµβάνει αρχικά περιήγηση στο κέντρο του νησιού και επίσκεψη στην Οικία – Μουσείο του λογοτέχνη Σκιαθίτη,680 που διαφυλάσσει τα προσωπικά του αντικείµενα, φωτογραφικό υλικό ενώ λειτουργεί και εκθεσιακό τµήµα µε εκδόσεις και βιβλία των έργων του. Ακολουθεί το «Σκιαθίτικο Σπίτι»,681 όπου από το «σεντούκι» του ξεδιπλώνεται η
676 πχ. υφαντών, κεντηµάτων. 677 Ποδηλασία βουνού, θαλάσσιο καγιάκ, αναρρίχηση κ.α. 678 Οι κύριοι σταθμοί της 6ης ΠΔ στηρίχτηκαν σε αναφορές των εξής διαδικτυακών πηγών: h ps://bit.ly/2P17Yck - h ps://bit.ly/3g4NFqb - h ps://bit.ly/3336fLB - h ps://bit.ly/2Es6FRH - h ps://bit.ly/3f3Ks98 - h ps://bit.ly/39vrd7f - h ps://bit.ly/39yMhK8 - h ps://bit.ly/3hCGExd - h ps://bit.ly/ 3jUmHE6 - h ps://bit.ly/2OXhhdf - h ps://bit.ly/2Ejz249 - h ps://bit.ly/32Zhuos - h ps://bit.ly/2Xhq6mP - h ps://bit.ly/2DauLzw - h ps://bit.ly/2P6hiLH - h ps://bit.ly/3f037Ct - h ps://bit.ly/301F7ux (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 17/06/2020). 679 Σκιάθο – Σκόπελο – Αλόννησο. 680 Αλέξανδρου Παπαδιαµάντη. 681 Ιδιωτική πρωτοβουλία.
∆ιπλωµατική Εργασία 186 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
καθηµερινή σκιαθίτικη ζωή του προηγούµενου αιώνα και 400 µ. πιο κάτω ο περιηγητής σεργιανίζει στη συνοικία των Λιµνιών, όπου συναντά την Παναγία Λιµνιά. Ξεχωρίζει το καµπαναριό, το τέµπλο ιωνικού ρυθµού, τα τρισδιάστατα εικονοστάσια, οι σπάνιες εικόνες, ενώ εδώ φυλάσσεται και η κάρα του Αλέξανδρου Παπαδιαµάντη. Εν συνεχεία, επιστρέφοντας στο κέντρο του νησιού, προσκύνηµα στο ναό των Τριών Ιεραρχών που εντυπωσιάζει το µαρµάρινο καµπαναριό του, τα ιερά κειµήλια και οι αρχαιολογικής αξίας εικόνες του. Η διαδροµή συνεχίζεται µε επίσκεψη στην Παναγία Εικονίστρια682 που παλαιότερα λειτουργούσε ως µοναστήρι. Ο ναός είναι του 17ου αιώνα, βασιλικού ρυθµού µε τρούλο και ελάχιστες σωζόµενες αγιογραφίες. Στην πορεία, εξερχόµενος ο περιηγητής στο κεντρικό δρόµο για το Κάστρο και παρεκλίνοντας αριστερά, συναντά το µοναστήρι της Παναγίας Κεχριάς – πρόκειται για διατηρητέο µνηµείο683 µεγάλης ιστορικής αξίας -, ενώ στα δεξιά του αντικρίζει το µοναστήρι του Ευαγγελισµού.684 Εδώ δίνεται η ευκαιρία στον ταξιδιώτη να επισκεφτεί τη βιβλιοθήκη µε τα σπάνια εκκλησιαστικά βιβλία, το σκευοφυλάκιο µε τα ιερά κειµήλια, το Λαογραφικό Μουσείο αλλά και το Μουσείο Μουσικών Οργάνων του Κόσµου. Επόµενη στάση η Μεσαιωνική Πόλη του νησιού µε την παλιά Καστροπολιτεία της.685 Το Κάστρο για τους ντόπιους υπήρξε τόπος προστασίας από τις πειρατικές λεηλασίες, ενώ καταλήφθηκε από Βυζαντινούς, Ενετούς και Τούρκους και εγκαταλείφθηκε οριστικά το 1830. Ο περιηγητής περιδιαβαίνοντας το συναντά αποµεινάρια του τούρκικου διοικητηρίου, τµήµα του τείχους, δύο δεξαµενές, ένα τζαµί, ερείπια σπιτιών, το κανόνι της «Αναγκιάς» και τέσσερις εκκλησίες µε πιο γνωστή την ιστορική εκκλησία του «Χριστού στο Κάστρο»686, η χιλιοειπωµένη σε πολλά µυθιστορήµατα του Παπαδιαµάντη. Ακολουθεί µετάβαση στο ιστορικό Μπούρτζι687 που επί Ενετοκρατίας ήταν φρούριο688 και σήµερα σώζονται ερείπια µόνο του τείχους. Εδώ ο επισκέπτης αντικρίζει την προτοµή του Παπαδιαµάντη, ενώ µπορεί να ξεναγηθεί και στο Μουσείο Ναυτικής & Πολιτιστικής Παράδοσης,689 όπου µέσω των εκθεµάτων του διηγείται τη ναυπηγική και ναυτική πορεία των Σκιαθιτών. Κλείνοντας η
682 Η εικόνα βρέθηκε το 1650. 683 Με απόφαση του Υπουργείου Πολιτισµού. ΦΕΚ 644/Β/02.10.1965. 684 Η ανοικοδόµηση της Μονής ξεκίνησε το 1794 από µια οµάδα µοναχών, τους «Κολλυβάδες» και ολοκληρώθηκε το 1806. 685 Το Κάστρο προσεγγίζεται οδικώς αλλά και µέσω θαλάσσης µε καΐκι από το λιµάνι της Σκιάθου. 686 Ιστορικός ναός που οι ξύλινες εικόνες του φιλοτεχνήθηκαν το 1695, ενώ ξεχωρίζει και η ξύλινη σκεπή του που χρονολογείται τον 17ο αιώνα. 687 Πρόκειται για χερσόνησο που χωρίζει στα δύο το λιµάνι της Σκιάθου. 688 Καταστράφηκε το 1660 όταν το νησί καταλήφθηκε από τον Φραγκίσκο Μοροζίνι. 689 Ιδρύθηκε το 2015.
∆ιπλωµατική Εργασία 187 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
περιήγηση στη Σκιάθο, πρόταση της ερευνήτριας είναι επισκέψεις στον αρχαίο οικισµό «Ακρωτήριο Κεφάλα», στον αρχαίο πύρο του Πυργί και στα λείψανα ρωµαϊκών χρόνων στη θέση Λουτράκι. Η διαδροµή συνεχίζεται στο νησί της Σκοπέλου, που ολόκληρη σχεδόν αποτελεί ένα «ιστορικό χωριό» µε σπουδαία µεταβυζαντινά µοναστήρια και πλούσια αρχιτεκτονική παράδοση. Πεζός ο επισκέπτης περιδιαβαίνει το διατηρητέο οικισµό της χώρας µε τα γραφικά σοκάκια της. Θαυµάζει την αµφιθεατρική διάταξη των σπιτιών690, τα οποία παρουσιάζουν στοιχεία πηλιορείτικου και µακεδονικού691 ρυθµού καθώς και στοιχεία νεοκλασικισµού,692 ενώ οι εκκλησίες έχουν επιρροές Βενετσιάνικες.693 Ακολουθεί γνωριµία µε τα µουσεία, αρχής γενοµένης µε το Λαογραφικό Μουσείο, που οι πλούσιες συλλογές του µαρτυρούν τη λαϊκή παράδοση του νησιού, το Αρχοντικό Βακρατσά, δείγµα σκοπελίτικου αρχοντικού, αλλά και το Μουσείο – Οικία του Λογοτέχνη Παύλου Νιρβάνα694. Το τελευταίο αναδεικνύει θεµατικά την τοπική ιστορία, ενώ το οικοδόµηµα του αποτελεί δείγµα σκοπελίτικης αρχιτεκτονικής, Μακεδονικού τύπου. Η ξενάγηση συνεχίζεται µε ανάβαση προς την Παναγία του Πύργου695 που δεσπόζει σε περίοπτη θέση πάνω στο βράχο και από εκεί ο ταξιδιώτης κατευθύνεται προς τον Αρχαίο Οικισµό της Πεπαρήθου και στο Ενετικό Κάστρο των αδελφών Γκίζι του 13ου αιώνα. Στο Κάστρο συναντά τον Άγιο Αθανάσιο, την αρχαιότερη εκκλησία του νησιού696 και ανατολικότερα697 προβάλλει το µοναστήρι του Τιµίου Προδρόµου µε πλούσιο εσωτερικό διάκοσµο και παλαιές εικόνες.698 Στην ίδια περιοχή βρίσκεται και η Μονή Ευαγγελιστρίας Καισάριου ∆απόντε699 περιστοιχισµένη από φρούριο που παραπέµπει σε πειρατικές επιδροµές. Λειτουργεί εκθεσιακός χώρος µε σκεύη και εικόνες του 14ου αιώνα, ενώ το τέµπλο της κατασκευάστηκε στην Κωνσταντινούπολη. Κατόπιν, κατηφορίζοντας και στα δεξιά του λιµανιού ο περιηγητής συναντά τον Αρχαιολογικό Χώρο του Ασκληπιείου και λίγο νοτιότερα τον Αρχαιολογικό Χώρο του Σταφύλου, που σώζονται βασιλικοί
690 ∆ιώροφα ή τριώροφα. 691 Εξαιτίας της µετοίκησης κατοίκων από την Μακεδονία. 692 Το στοιχείο του νεοκλασικισµού εµφανίστηκε µετά την Ένωση µε το Ελληνικό Κράτος. 693 Λόγω της Ενετικής κυριαρχίας. 694 Το 1965 χαρακτηρίστηκε ιστορικό διατηρητέο µνηµείο. 695 Το τέµπλο της είναι του 17ου αιώνα και έχει σκηνές από την Παλαιά και Καινή ∆ιαθήκη. 696 Ο πρώτος ναός οικοδοµήθηκε τον 9ο αιώνα.Οι τοιχογραφίες της νυν εκκλησίας χρονολογούνται τον 17ο αιώνα. Ο ναός είναι βασιλικού ρυθµού. 697 Στη θέση Παλούκι. 698 16ος – 17ος – 18ος αιώνας. 699 Γυναικείο µοναστήρι.
∆ιπλωµατική Εργασία 188 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
µυκηναϊκοί τάφοι. Από εκεί µεταβαίνει στο Ενετικό κτίσµα της Επισκοπής που στο εσωτερικό του στεγάζει µονόκλιτη, βασιλική εκκλησία και αρχαιολογικά ευρήµατα. Εν συνεχεία η Π∆ κινείται προς τα δυτικά µε προορισµό τον Οικισµό Πάνορµο και την Αρχαία Ακρόπολη, τα τείχη της οποίας διατηρούνται και σήµερα, ενώ παραπλεύρως βρίσκεται το Σπήλαιο του Πανός, τόπος λατρείας του Θεού. Ακολουθεί προσκηνυµατική στάση στο µοναστήρι του Αγίου Ρηγίνου - πολιούχο του νησιού – και επίσκεψη στον Αρχαιολογικό Χώρο Σεντούκια, όπου σώζονται τέσσερις λοξευτοί τάφοι της ρωµαϊκής ή παλαιοχριστιανικής περιόδου. Κατόπιν, η περιήγηση κινείται βορειοδυτικά µε στάσεις για ξεκούραση σε δύο γραφικούς, παραδοσιακούς οικισµούς, το Νέο Κλήµα700 και το Παλιό Κλήµα και από εκεί ανηφορίζει στην Αρχαία Πόλη Σελινούς, στο Λουτράκι της Γλώσσας. Εδώ, ο επισκέπτης αντικρίζει τµήµα µόνο των τειχών της πόλης, ερείπια αρχαίου κτιρίου701, ενώ διάφορα ευρήµατα µαρτυρούν τη λειτουργία και Ρωµαϊκών Λουτρών στην περιοχή.702 Επόµενος σταθµός, ο δεύτερος µεγάλος οικισµός της Σκοπέλου, η Γλώσσα,703 που ο παραδοσιακός τρόπος ζωής, τα έθιµα και η τοπική, γλωσσική διάλεκτος κυριαρχούν στην καθηµερινότητα των κατοίκων της. Όλα αυτά καταγράφονται στο Λαογραφικό Μουσείο του οικισµού και στη συνέχεια ακολουθεί ξενάγηση στο Μουσείο Πολιτιστικής Κληρονοµιάς,704 στη Βιβλιοθήκη Περσεύς Αθηναίος καθώς και στο παλιότερο µοναστήρι του νησιού, στον Άγιο Ταξιάρχη,705 που στην αυλή του σώζονται αποµεινάρια παλαιοχριστιανικού ναού. Εξέχουσα θέση έχει το εκκλησάκι του Αη- Γιάννη στο Καστρί, που ο περιηγητής µπορεί να φτάσει στην κορυφή του βράχου πεζός, ανεβαίνοντας 106 σκαλοπάτια. Παράλληλα, προτείνεται επίσκεψη στις Αρχαίες Αγροικίες – Πύργους, που κάποτε παρήγαγαν κρασί, λάδι και σιτάρι, ενώ µοναδική εµπειρία για τον ταξιδιώτη είναι και το πέρασµα από τα παραδοσιακά εργαστήρια επεξεργασίας µετάλλου – γυαλιού – πηλού και ξύλου ντόπιων καλλιτεχνών. Τελευταίος σταθµός της 6ης Π∆, η Αλόννησος. Με τον κατάπλου του πλοίου στο Πατητήρι,706 ο επισκέπτης ενηµερώνεται για την ιστορία και τη νησιωτική του παράδοση
700 ή Έλιος. 701 Περί τον 5ο – 4ο π.Χ. αιώνα. 702 Από όπου πήρε το όνοµά του και το Λουτράκι. 703 32 χλµ. από την πόλη της Σκοπέλου. 704 Του Ιδρύµατος Ελληνισµού. Κάποιοι το ονοµάζουν και Ναυτικό Μουσείο και συστήθηκε και χάρη στις προσπάθειες του Γενικού Επιτελείου Στρατού. 705 Πλέον δεν λειτουργεί. Παλαιότερα ανήκε στη Μονή Ξηροποτάµου του Αγίου Όρους. 706 Το λιµάνι της Αλοννήσου.
∆ιπλωµατική Εργασία 189 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
µέσω του Ιστορικού - Λαογραφικού Μουσείου του.707 Η περιήγηση συνεχίζεται στους γραφικούς, παραθαλάσσιους οικισµούς της, το Ρουσούµ Γιαλό, τη Βότση, τη Στενή Βάλα και φυσικά τη Χώρα.708 Εδώ ο επισκέπτης περιδιαβαίνει τα στενά δροµάκια της, ξεκουράζεται στα παραδοσιακά καφενεία και απολαµβάνει τη θέα από ψηλά. Επίσης, περπατά στο Κάστρο του νησιού και προσκυνά την παλαιότερη εκκλησία, τον Άγιο Γεώργιο,709 ενώ χαρακτηριστική είναι η αρχιτεκτονική της εκκλησίας του Χριστού µε πλάκες Πηλίου και έντονα τα στοιχεία της Ενετοκρατίας. Η νησιωτική αυτή περιήγηση περιλαµβάνει θαλάσσια µετακίνηση στο γειτονικό νησάκι της Κυρά Παναγιάς710 µε το οµώνυµο µοναστήρι του καθώς και στο νησάκι Περιστέρα µε τη γνωστή σπηλιά του Παπανικολή.711 Επιστρέφοντας στην Αλόννησο ακολουθεί επίσκεψη στον Αρχαιολογικό Χώρο του Κοκκινόκαστρου, που εντοπίστηκαν εργαλεία και οστά της µέσης παλαιοχριστιανικής εποχής. Η διαδροµή τερµατίζει µε τον κατάπλου στο λιµάνι του Βόλου. Το νησιωτικό σύµπλεγµα των Β. Σποράδων παρουσιάζει έντονη πολιτιστική -λαογραφική και αθλητική δραστηριότητα. Έτσι, σε περίπτωση που ο περιηγητής επιλέξει τη συγκεκριµένη Π∆ θερινούς µήνες, δύναται να παρακολουθήσει µια σειρά δράσεων, όπως τα «Αλωνίσµατα» της Αλοννήσου και να συµµετάσχει στο Μαραθώνιο Challenge, στο Palace Cup712 και στο Φεστιβάλ Αιγαίου της Σκιάθου, ενώ η Σκόπελος του προσφέρει τα «Λοϊζεια», τις «Ηµέρες Ρεµπέτικου Φεστιβάλ», το «Stafylos Fest». Ταυτοχρόνως, χαρίζει στον επισκέπτη και πληθώρα δραστηριοτήτων στη φύση, όπως πεζοπορία713 – ποδηλασία – ιππασία – mountain biking - κολύµπι – καταδύσεις – κωπηλασία – ιστιοπλοΐα ενισχύοντας έτσι και τις εναλλακτικές µορφές τουρισµού. Κλείνοντας, η συγκεκριµένη Π∆ ξεχωρίζει για τη χερσαία και υδάτινη σύστασή της και η θεµατική της προσέγγιση διακρίνεται για το ιστορικό και εκπαιδευτικό της περιεχόµενο. Περιέχει στοιχεία βιωµατικής εµπειρίας καθώς προσφέρει στον περιηγητή τη δυνατότητα της ενεργής συµµετοχής και δράσης σε ποικίλες δραστηριότητες µετατρέποντας παράλληλα την
707 Ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Ιδρύθηκε από τους Κώστα και Αγγέλα Μαυρίκη. ∆ιαθέτει πλούσια λαογραφική συλλογή, φωτογραφικό εξοπλισµό, πειρατικά εκθέµατα, αντικείµενα Ελλήνων του 1821, ενώ λειτουργεί και έκθεση ζωγραφικής. 708 Αλλιώς Παλιά Αλόννησο. 709 16ου αιώνα. 710 3,5 µίλια βόρεια της Αλοννήσου. 711 Έβρισκε καταφύγιο το υποβρύχιο Παπανικολή. 712 Αθλητικό γεγονός. 713 Χαρακτηριστικά η Σκιάθος διαθέτει 25 οργανωµένες πεζοπορικές εκδροµές.
∆ιπλωµατική Εργασία 190 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Π∆ σε διαδικασία ψυχαγωγίας και δηµιουργικότητας. Για το λόγο αυτό συστήνονται εργαστήρια λαϊκής παραδοσιακής τέχνης, βραδιές λογοτεχνίας µε αναφορά στο έργο των Παπαδιαµάντη – Νιρβάνα, εικαστικές βραδιές, εκπαιδευτικά ψηφιακά προγράµµατα, υπαίθριες φωτογραφικές εκθέσεις, οµιλίες ιστορικού περιεχοµένου & παραδοσιακής αρχιτεκτονικής.
Τίτλος 7 ης Π∆: «∆ιαδροµές ενάλιας πολιτιστικής κληρονοµιάς & οικοτουριστικού ενδιαφέροντος»714 Βασικοί Σταθµοί: Βόλος - Στεφανοβίκειο - Λίµνη Κάρλα - Κανάλια - Κερασιά - Αλµυρός - Αχίλλειο - Αµαλιάπολη - Αλόννησος - Βόλος. Χρονική διάρκεια: 3 - 4 ηµέρες. Κοινό: Τουρίστες εσωτερικού & εξωτερικού - οικογένειες - φοιτητές/µαθητές Μέσο Μετακίνησης: πλοίο - αυτοκίνητο - τουριστικό λεωφορείο - πεζός. Λίµνες - πευκοδάση - υδροβιότοποι - θαλάσσιες σπηλιές - αρχαία ναυάγια - βυθισµένοι οικισµοί - υποβρύχια µουσεία - θαλάσσια πάρκα – µοναδικά οικοσυστήµατα συνιστούν την τελευταία κατά σειρά Π∆ της ερευνητικής πορείας. Μια διαδροµή που προβάλλει το συγκριτικό πλεονέκτηµα της περιοχής µέσω του ιδιαίτερου φυσικού και αρχαιολογικού της πλούτου καθιστώντας την αναγνωρίσιµο και ελκυστικό προορισµό για εγχώριους και µη επισκέπτες. Η τελευταία Π∆ καλύπτει 248 χλµ οδικώς και 165 µίλια ακτοπλοϊκώς. Αφετηρία είναι ο Βόλος µε πρώτη στάση το Στεφανοβίκειο και το Κέντρο Πληροφόρησης Κάρλας. Εδώ, ο επισκέπτης µέσω εποπτικών µέσων ενηµερώνεται για την ανασύσταση της Λίµνης Κάρλας και του λιµναίου οικοσυστήµατος της. Από εκεί κατευθύνεται στη λίµνη Κάρλα,715 γνωρίζει από κοντά τον ξεχωριστό αυτό οικότοπο χλωρίδας και πανίδας,716 την ιστορία «νεκρανάστασης»717 του µέσα από το Μουσείο Λιµναίου Πολιτισµού, αλλά και τους 714 Οι κύριοι σταθμοί της 7ης ΠΔ στηρίχτηκαν σε αναφορές των εξής διαδικτυακών πηγών: h ps://bit.ly/33cefdx - h ps://bit.ly/2X0A5MR - h ps://bit.ly/2ByeaVR - h ps://bit.ly/2WXvxH1 - h ps://bit.ly/3eYxIk0 - h ps://bit.ly/3hHqIK1 - h ps://bit.ly/3hB9FZW - h ps://bit.ly/30LH51m - h ps://bit.ly/ 2D6NThU - h ps://bit.ly/3fZVi13 - h ps://bit.ly/3hFGu87 - h ps://bit.ly/305oe1W - h ps://bit.ly/2CVHTZs - h ps://bit.ly/3hCUrUv - h ps://bit.ly/30R4iiH - h ps://bit.ly/2OWvAia - h ps://bit.ly/2OYGlQO - h ps://bit.ly/ 2WVDLQb ακολουθώντας τη διαδρομή “Μελέτη” - h ps://bit.ly/3hHsniU - h ps://bit.ly/2X12nHe - h ps://bit.ly/2X3sWM1 - h ps://bit.ly/2Da6k5q - h ps://bit.ly/2CRwgCY - h ps://bit.ly/2CIHfi9 - h ps://bit.ly/32ZxyXi (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 20/06/2020). 715 Ή λίµνη Βοιδηίδα. 716 Υπήρξε ο δεύτερος µεγαλύτερος υδροβιότοπος της Ελλάδας. 717 Αποξηράνθηκε το 1962 εξασφαλίζοντας καλλιεργήσιµες εκτάσεις στους αγρότες της περιοχής. Ωστόσο, σηµαντικά περιβαλλοντικά προβλήµατα οδήγησαν εκ νέου στη δηµιουργία της το 2018. µε χρηµατοδότηση της
∆ιπλωµατική Εργασία 191 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
µύθους718 που συνδέονται µε αυτή. Η διαδροµή κατευθύνεται περιµετρικά της λίµνης και στο χωριό Κανάλια ο επισκέπτης συναντά το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας & Πολιτισµού Λίµνης Κάρλας & Μαυροβουνίου. Ξεναγείται στην υπαίθρια έκθεση µε τη φυσική αναπαράσταση της λίµνης, ενώ ο κύριος εκθεσιακός χώρος της προβάλλει τη γεωµορφολογική της εξέλιξη και την ξεχωριστή βιοποικιλότητα της µε τη συνοδεία φυσικού ήχου από τον περιβάλλοντα φυσικό χώρο. Ακολουθεί επίσκεψη στο Μουσείο Έρευνας & Προστασίας Αυτοφυούς Ορχιδέας στη Κερασιά καθώς το βόρειο Πήλιο αποτελεί από µόνο του «βοτανικό κήπο». Κατόπιν, το οδοιπορικό της Π∆ οδεύει νοτιοδυτικά του Αλµυρού και ο περιηγητής συναντά τις δίδυµες λίµνες Ζερέλια.719 Ένα σπάνιο γεωλογικό φαινόµενο, που αποτελεί ένα µικρό υδροβιότοπο ενώ ταυτοχρόνως παρουσιάζουν και αρχαιολογικό ενδιαφέρον καθώς εκεί, έχει ανακαλυφθεί προϊστορικός οικισµός. Επίσης πλησίον του Αλµυρού,720 ο περιηγητής ξεκουράζεται στο αισθητικό ∆ρυόδασος Κουρί,721 το οποίο µπορεί και να διασχίσει µέσω ειδικών διαµορφωµένων µονοπατιών, θαυµάζοντας το φυσικό περιβάλλον και τις δύο τεχνητές του λίµνες. Από εκεί ο επισκέπτης κατευθύνεται στο παραθαλάσσιο χωριό Αχίλλειο για κολύµπι, αλλά και ξενάγηση στο Μουσείο Θαλάσσης, πλούσιο σε εκθέµατα θαλάσσιου περιβάλλοντος και σπογγαλιείας. Από εδώ και στο εξής η φύση της Π∆ διαφοροποιείται και πρωτοπορεί για τα ελληνικά δεδοµένα, εφόσον επιχειρεί να «αγγίξει» ενάλιους κρυµµένους θησαυρούς. Αφήνοντας λοιπόν το Αχίλλειο και σε απόσταση 26 χλµ. φθάνει στην Αµαλιάπολη722 και στο Κέντρο Ενηµέρωσης & Ευαισθητοποίησης Κοινού για τα Υποβρύχια Μουσεία. Ο Περιφερειάρχης Θεσσαλίας723 τονίζει «πως η Μαγνησία καινοτοµεί µ’ ένα έργο που δηµιουργεί προστιθέµενη αξία στην περιοχή, συνδέοντας τον έξυπνο τουρισµό µε τον πολιτισµό».724 Ο ταξιδιώτης λοιπόν που δεν επιθυµεί την κατάδυση, µπορεί µέσω ειδικής εγκατάστασης τρισδιάστατης ψηφιακής απεικόνισης να καταδυθεί εικονικά στο βυθό των
Ε.Ε. Σήµερα φιλοξενεί 180 είδη πουλιών και 13 είδη ψαριών και έχει διακριθεί ως το καλύτερο Περιβαλλοντικό Κέντρο των Βαλκανίων. 718 Η λίµνη Κάρλα κατά τη µυθολογία συνδέεται µε τη σύγκρουση Κενταύρων – Λαπιθών, το θεό Απόλλωνα που ερωτεύτηκε την Κυρήνη και γέννησε τον Ασκληπιό και µε την Αργοναυτική Εκστρατεία. 719 Η δηµιουργία τους οφείλεται στη πτώση µετεωρίτη στην περιοχή. Πρόκειται για µοναδικό φαινόµενο στην Ελλάδα, ενώ στην Ευρώπη υπολογίζεται ότι υπάρχουν γύρω στις 40 τέτοιες λίµνες. 720 Και 500 µέτρα από την Ευξεινούπολη. 721 Θεωρείται το 2ο µεγαλύτερο δάσος στην Ευρώπη. Παλιότερα είχε έκταση 20.000 στρέµµατα, ενώ σήµερα φθάνει τα 1.150 στρέµµατα. 722 Ή Μιτζέλα. 723 Κώστας Αγοραστός. 724 https://bit.ly/2Av1vm4 & https://bit.ly/2YXy5GK (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 15/06/2020)
∆ιπλωµατική Εργασία 192 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
ενάλιων αρχαιολογικών χώρων, που περιλαµβάνουν τρία σηµαντικά ναυάγια των κλασικών και βυζαντινών χρόνων στη θαλάσσια περιοχή του ∆υτικού Παγασητικού. Συγκεκριµένα, οι ενάλιες αρχαιότητες που έχουν κηρυχθεί επισκέψιµες είναι725: το βυζαντινό ναυάγιο στην Κίκυνθο Αµαλιάπολης, το βυζαντινό ναυάγιο στο Ακρωτήριο Γλάρου , Νηές Σούρπης και το ναυάγιο υστερορωµαϊκών χρόνων στο Ακρωτήριο Τηλέγραφος Νηών Σούρπης. Αυτό όµως, που καθιστά τη συγκεκριµένη Π∆ ξεχωριστή είναι ότι, οι ενάλιοι αυτοί «θησαυροί» είναι επισκέψιµοι726 στους εν δυνάµει καταδυόµενους τουρίστες,727δίνοντάς τους έτσι την ευκαιρία να ανακαλύψουν τις «βυθισµένες πολιτείες» που εφηύραν οι αρχαιολογικές σκαπάνες. Η υποβρύχια καταδυτική διαδροµή συνεχίζεται στην Αλόννησο και στον Ενάλιο Αρχαιολογικό Χώρο της Περιστέρας.728 Πρόκειται για το αρχαιότερο ναυάγιο του κόσµου και θεωρείται εφάµιλλο του Παρθενώνα από άποψη σπουδαιότητας. Στο µέλλον, οι καταδυόµενοι επισκέπτες της ενάλιας αυτής διαδροµής θα έχουν τη δυνατότητα να περιηγηθούν και σε ακόµη πέντε ενάλιους αρχαιολογικούς θησαυρούς, που ήδη δροµολογείται η αξιοποίησή τους.729 Τελευταίος σταθµός της Π∆, το Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου.730 Ο επισκέπτης εδώ ανακαλύπτει ένα σηµαντικό βιότοπο, που αποτελεί µοναδικό καταφύγιο για πολλά απειλούµενα είδη της θαλάσσιας και χερσαίας χλωρίδας και πανίδας,731ενώ ταυτοχρόνως είναι και σταυροδρόµι σπουδαίων πολιτισµών.732 Στους κόλπους του το Θαλάσσιο Πάρκο εσωκλείει και έξι επι µέρους νησάκια.733 Στο Πατητήρι τέλος, ο περιηγητής δύναται να επισκεφθεί το Κέντρο Ενηµέρωσης της Mom, όπου µέσα από
725 Το όλο εγχείρηµα της µελέτης – προστασίας και ανάδειξης της ενάλιας πολιτιστικής κληρονοµιάς στο ∆υτικό Παγασητικό & τις Β. Σποράδες χρηµατοδοτήθηκε από το ΕΣΠΑ Θεσσαλίας µε την υποστήριξη της αντίστοιχης Περιφέρειας και τη συµµετοχή 14 εταίρων του έργου και εντάχθηκε στο Ευρωπαϊκό Πρόγραµµα BLUEMED, που ξεκίνησε το 2016. 726 Από το καλοκαίρι του 2020. 727 Οι οποίοι θα συνοδεύονται από δύτες αρχαιοφύλακες. 728 Ναυαγίο κλασικών χρόνων. Να σηµειωθεί ότι λειτουργεί και στην Αλόννησο Κέντρο Ευαισθητοποίησης και Ενηµέρωσης Κοινού (ΚΕΕΚ) για όσους δεν επιθυµούν ή δεν µπορούν να καταδυθούν στον αρχαιολογικό βυθό και προτιµούν την εικονική περιήγηση για να θαυµάσουν το εµπόρευµα του πλοίου που ναυάγησε (µετέφερε πάνω από 4.000 αµφορείς), αλλά και το ιδιαίτερο φυσικό κάλλος των υποθαλάσσιων αυτών περιοχών. 729 Έχουν ήδη ξεκινήσει οι υποβρύχιες ανασκαφές σε συνεργασία µε το Ευρωπαϊκό Πρόγραµµα MED. Πρόκειται για το ναυάγιο Ακρωτηρίου «Τσέλιος», το κλασικό ναυάγιο νήσου Φαγκρούς, το βυζαντινό ναυάγιο στο νησάκι Άγιος Πέτρος, το ναυάγιο Σκάντζουρας στην Αλόννησο και το ναυάγιο «Χριστόφορος» στον Πάνορµο Σκοπέλου. 730 Θεωρείται το µεγαλύτερο Ευρωπαϊκό Θαλάσσιο Πάρκο και το πρώτο στην Ελλάδα. Ιδρύθηκε το 1992 ως Εθνικό Πάρκο Αλοννήσου Β. Σποράδων (ΕΘΠΑΒΣ) βάσει Προεδρικού ∆ιατάγµατος. 731 Όπως, η µεσογειακή φώκια Monachus – monachus, ο µακροπετρίτης, ο αιγαιόγλαρος κ.α. 732 Βλέπε ναυάγιο Περιστέρας, ναυάγιο νήσου Φαγκρούς, ναυάγιο Σκάντζουρας, ναυάγιο Χριστόφορος. 733 Περιστέρα – Κυρά Παναγιά – Γιούρα – Ψαθούρα – Πιπέρι – Σκάντζουρα.
∆ιπλωµατική Εργασία 193 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
φωτογραφικό υλικό και βίντεο ενηµερώνεται για τη θαλάσσια περιοχή του Πάρκου και τις δράσεις της µεσογειακής φώκιας. Η Π∆ τερµατίζει επιστρέφοντας στο Βόλο. Η τελευταία Π∆ της ερευνητικής εργασίας κρίνεται µικτή εφόσον συνδυάζει χερσαίες και υδάτινες περιηγήσεις. Πρόκειται για ένα διαφοροποιηµένο πολιτιστικό και τουριστικό προϊόν κυρίως ως προς τις ενάλιες αρχαιολογικές διαδροµές της, που συνδυάζει την εκπαίδευση µε τη γνώση και την άθληση µε τη διασκέδαση. Εξαιτίας του περιεχοµένου της απευθύνεται σε νεαρά κυρίως άτοµα και προτείνονται καθ΄ όλη την πορεία της µια σειρά δράσεων. Μουσειοπαιδαγωγικά προγράµµατα για τα θαλάσσια πάρκα – οικοσυστήµατα, ψηφιακά εκπαιδευτικά παιχνίδια στις λίµνες Ζερέλια & Κάρλα, περιβαλλοντικές δραστηριότητες, οικολογική ποδηλατοδροµία κάνοντας το γύρο της Κάρλας, µαθήµατα κατάδυσης, σεµινάρια οικοτουριστικού προσανατολισµού, παιχνίδια ενάλιου κρυµµένου θησαυρού µέσω ψηφιακών εφαρµογών.
8.3 Επικοινωνιακή Στρατηγική Προώθησης των Προτεινόµενων Πολιτιστικών ∆ιαδροµών
Η διαµόρφωση ενός σχεδίου δράσης αναφορικά µε την επικοινωνιακή στρατηγική προώθησης των προτεινόµενων Π∆ κρίνεται επιβεβληµένη. Οι προαναφερθείσες Π∆ για να εξελιχθούν σε µοχλό αειφόρου ανάπτυξης και έξυπνης εξειδίκευσης για τη Μαγνησία και τις Β. Σποράδες προϋποθέτουν αλλαγή νοοτροπιών, ενεργοποίηση τοπικών κοινωνιών, αναβάθµιση της εµπειρίας των επισκεπτών και εφαρµογή καινοτόµων τάσεων. Έτσι, θα µπορέσουν να αναδειχθούν σε ένα επώνυµο, τουριστικό/πολιτιστικό προϊόν µε στόχο τη δηµιουργία ταυτότητας προορισµού. Προς αυτή την κατεύθυνση και µε βάση τη διεθνή εµπειρία, πρόταση της ερευνήτριας είναι η συγκρότηση ενός Περιφερειακού Οργανισµού ∆ιαχείρισης και Προβολής Προορισµού,734 που στο πρόγραµµά του θα εσωκλείει και την ανάδειξη των εν λόγω Π∆. Θα λειτουργεί υπό την αιγίδα της ΠΘ και των ∆ήµων που ανήκουν στην Π.Ε. Μαγνησίας & Β. Σποράδων µε την αγαστή σύµπραξη όλων των stakeholders.735 Θα διαθέτει εξειδικευµένο προσωπικό, όπου χάρη στην τεχνογνωσία και την επιστηµονική του κατάρτιση θα µπορεί να διαχειρίζεται ζητήµατα πολιτιστικού marketing και marketing τουριστικών προορισµών.
734 ΠΟ∆ΠΠ ή Destination Management and Marketing Organization (DMMO) 735 Όλων δηλ. των ενδιαφερόµενων µερών, όπως τοπικοί πολιτιστικοί σύλλογοι – φορείς τουρισµού – επιχειρήσεις τριτογενούς & δευτερογενούς τοµέα, επιµελητήρια, υπουργεία κ.α.
∆ιπλωµατική Εργασία 194 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Βασική αρµοδιότητά του, η θέσπιση ενός σχεδίου δράσης management και µέσω της επικοινωνιακής στρατηγικής που θα ακολουθήσει, να οριοθετήσει και τους επιµέρους στόχους, ανάγκες και προσδοκίες. Οι κύριοι πυλώνες της στρατηγικής προώθησης του ΠΟ∆ΠΠ736 θα είναι: V η ανάδειξη προορισµών µέσω των προτεινόµενων Π∆, ώστε να αποτελέσουν αυτόνοµα destination brand µε ταυτόχρονη αύξηση της διαµονής των επισκεπτών V η άµβλυνση της εποχικότητας µε ταυτόχρονη ενδυνάµωση της τουριστικής ζήτησης καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους V η υιοθέτηση ενός µοντέλου εξειδίκευσης πολιτιστικών/τουριστικών προϊόντων συνδέοντάς τα µε τη δηµιουργία αυθεντικών εµπειριών V η αξιοποίηση των τοπικών παραγόµενων αγαθών και τοπικών παραδόσεων ως στοιχεία διαφοροποίησης για τους δυνητικούς επισκέπτες των Π∆ Η επικοινωνιακή πολιτική του οφείλει να διακρίνεται για την προσαρµοστικότητά της στα δεδοµένα της νέας εποχής, την αποτελεσµατικότητά της στη µετάδοση του µηνύµατος και την απλότητα της αναφορικά µε τον τρόπο χρήσης των εργαλείων της. Βασικός µηχανισµός ενεργοποίησης του επικοινωνιακού σχεδιασµού, η σύσταση ενός γραφείου τύπου, που θα είναι σε άµεση επαφή µε τα έντυπα και ηλεκτρονικά µέσα ενηµέρωσης για τη συστηµατική και ποιοτική προβολή των Π∆. Ο ΠΟ∆ΠΠ µέσω στοχευµένων δράσεων όπως737: ‹ διοργάνωση events ‹ family & media trips ‹ δηµιουργία έντυπου θεµατικού τουριστικού/πολιτιστικού οδηγού ‹ δηµοσίευση άρθρων σε περιοδικά τουριστικού/πολιτιστικού περιεχοµένου ‹ συνδιοργάνωση αθλητικών εκδηλώσεων για τη στήριξη του εναλλακτικού τουρισµού ‹ συµµετοχή σε εκθέσεις εντός & εκτός συνόρων ‹ παραγωγή διαφηµιστικών spot & video ‹ υποδοχή τουριστών σε σταθµούς ΜΜΜ738 µε δωρεάν διανοµή διαφηµιστικού υλικού των Π∆ Μαγνησίας & Β. Σποράδων, παραδοσιακά δρώµενα και κεράσµατα
736 Περιφερειακός Οργανισµός ∆ιαχείρισης και Προβολής Προορισµού. 737 h ps://bit.ly/2D9TdRM ακολουθώντας τη διαδρομή “Στρατηγική Προβολής & Επικοινωνίας” (Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 22/06/2020). 738 Αεροδρόµια – λιµάνια- σιδηροδροµικούς σταθµούς – κτελ.
∆ιπλωµατική Εργασία 195 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
‹ φιλοξενία ξένων δηµοσιογράφων και ταξιδιωτικών πρακτόρων ‹ διοργάνωση παρουσίασης των Π∆ µε παράλληλη προβολή τοπικών προϊόντων ‹ τοποθέτηση αφισών & προβολή video στα ΜΜΜ & στις πύλες εισόδου / εξόδου ‹ ενηµέρωση συλλόγων Οµογένειας αλλά και µέσω της υιοθέτησης πιο σύγχρονων µεθόδων, όπως: ‹ αποστολή ενηµερωτικών newsletters σε ΜΜΕ, ταξιδιωτικά γραφεία & ενώσεις ξενοδόχων ‹ δηµιουργία καινοτόµας διαδραστικής πλατφόρµας που θα ξεναγεί τον επισκέπτη µέσα από φωτογραφίες – video – storytelling στις προτεινόµενες Π∆ ‹ σχεδιασµός κεντρικής ψηφιακής καµπάνιας & δηµιουργία ψηφιακού λογότυπου ‹ παραγωγή video εικονικής πραγµατικότητας που θα προβάλει τις Π∆, τα µνηµεία – αξιοθέατα µε τρισδιάστατη απεικόνιση ‹ χρήση κοινής οπτικής και λεκτικής ταυτότητας για τα ψηφιακά µέσα επικοινωνίας προωθώντας Π∆ – δράσεις – εκδηλώσεις – τοπικά προϊόντα ‹ διενέργεια on-line διαγωνισµών, προσανατολισµένοι σε ειδικό κοινό µε δώρο τα έξοδα συµµετοχής τους σε µια Π∆739 ‹ ενεργοποίηση site µε food bloggers - folk traditional costume bloggers & folk traditional art bloggers προωθώντας την τοπική γαστρονοµία, την λαϊκή παραδοσιακή ενδυµασία & τη λαϊκή παραδοσιακή τέχνη µέσω των Π∆ ‹ ψηφιακές ταξιδιωτικές εκποµπές ‹ εγκατάσταση pop – up store740 σε κεντρικά σηµεία της πόλης, των νησιών, σε πάρκα, πεζόδροµους, όπου µέσω οθονών θα αναπαράγεται οπτικοακουστικό υλικό µε τις προτεινόµενες Π∆ και προσφορά συµβολικών, αναµνηστικών δώρων ‹ δηµιουργία dedicated page741 Π∆ στα social media742 µε ταυτόχρονη παρουσίαση εµπειριών και αφήγησης ‹ application digital games µέσω των social media, όπως παιχνίδι κρυµµένου θησαυρού στο instagram – παιχνίδι µνήµης στο facebook743
739 Έξοδα µετακίνησης – εισιτήρια αρχαιολογικών χώρων/µουσείων -συµµετοχή σε δραστηριότητες. 740 Μικρά εκθεσιακά περίπτερα, τα οποία µπορεί να έχουν και την µορφή κινούµενου οχήµατος. 741 Ειδικά αφιερωµένη σελίδα. 742 Facebook – youtube – instagram – snapchat. 743 Παιχνίδι µνήµης µε παραδοσιακές στολές – ιστορικά µνηµεία – βιοµηχανικά κτίρια – παραδοσιακούς οικισµούς.
∆ιπλωµατική Εργασία 196 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
‹ δηµιουργία snapchat account για προβολή video - εικόνων - προορισµών - event που λαµβάνουν χώρα σε κάθε Π∆ ‹ mobile application augment reality744 µε παλιές πχ. φωτογραφίες του Βόλου, του Πηλίου ή των νησιών αντιπαραβάλλοντας το χθες στο σήµερα την στιγµή που θα διασχίζουν τις Π∆ συµβάλλει καθοριστικά στην αναγνωρισιµότητα των προτεινόµενων Π∆, ενώ ενισχύεται και η προσέλκυση νέων επισκεπτών. Αναδεικνύονται τα στοιχεία εκείνα που διαφοροποιούν το προϊόν στην εθνική και διεθνή αγορά διαµορφώνοντας ένα προφίλ πιο ανταγωνιστικό. Καθιερώνονται έτσι τα destination brands που στηρίζονται στα µοναδικά χαρακτηριστικά της Μαγνησίας & των Β. Σποράδων, µετατρέποντας την περιήγηση σε µια ξεχωριστή βιωµατική εµπειρία.
744 Εφαρµογή επαυξηµένης πραγµατικότητας για κινητά
∆ιπλωµατική Εργασία 197 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Συµπεράσµατα: ∆ιαπιστώσεις – Προτάσεις
Συνοψίζοντας και βάσει της έρευνας που προηγήθηκε, η χερσαία - ηπειρωτική Μαγνησία αλλά και οι Β. Σποράδες είναι τόποι ευνοηµένοι που έχουν στη φαρέτρα τους δύο ισχυρά αναπτυξιακά εργαλεία: πλούσιους πολιτιστικούς πόρους, µοναδικά φυσικά τοπία, ενώ παράλληλα προσφέρουν και υψηλό επίπεδο τουριστικών παροχών, χωρίς βέβαια αυτό να σηµαίνει ότι δεν επιδέχονται περαιτέρω βελτιώσεων. Τόσο ο Βόλος µε το Πήλιο, όσο και το νησιωτικό σύµπλεγµα φαίνεται να έχουν διακριτή θέση στον αντιληπτικό χάρτη του εγχώριου και µη επισκέπτη. Είναι τόποι των προσκλήσεων, των εξερευνήσεων, των εµπειριών και των αισθήσεων που αυτοµάτως τους καθιστούν ελκυστικούς, τουριστικούς προορισµούς µε υψηλή αναγνωρισιµότητα. Ο πολιτιστικός τουρισµός δύναται να ευδοκιµήσει στις συγκεκριµένες περιοχές, αφού στη συνείδηση των πολλών δεν αποτελούν µόνο προορισµό διακοπών, καταρρίπτοντας έτσι το κατεστηµένο του γνωστού σλόγκαν «ήλιος - άµµος - θάλασσα». Απεναντίας του αποδίδουν το χαρακτηρισµό ενός τόπου ιδιαίτερης οικολογικής και αισθητικής αξίας που «µοιράζει» µύθους – θρύλους και παραδόσεις, ενός τόπου ιδιανικού για εναλλακτικές µορφές τουρισµού. Εδώ ακριβώς είναι που λαµβάνει «σάρκα και οστά» το εγχείρηµα µας για την υλοποίηση θεµατικών Π∆, ένα εγχείρηµα το οποίο βρίσκει σύµφωνους το σύνολο των ερωτηθέντων, όπως εµφανώς κατέδειξε και η έρευνά µας. Άλλωστε «ο πολιτισµός µπορεί να δώσει έργα µε κοινωνικό εκτόπισµα, έργα που θέλει ο κόσµος»σηµειώνει η Μενδώνη745, ενώ ο Αγοραστός746 τονίζει πως «τα µνηµεία της φύσης και του πολιτισµού οφείλουµε να τα αποδώσουµε στις τοπικές κοινωνίες, πρέπει να εντάσσονται στην καθηµερινότητα του πολίτη και να γίνουν λειτουργικά και επισκέψιµα». Η ανάδειξη και η προστασία του πολιτιστικού/φυσικού πλούτου καθώς και η τουριστική και οικονοµική ανάκαµψη των περιοχών χάρη στη συµβολή των Π∆, δεν αποτελεί απλά ζητούµενο, αλλά αναγκαιότητα που θα επιφέρει µετρήσιµα αποτελέσµατα και θα βελτιώσει την ποιότητα ζωής του πολίτη. Ευχής έργον είναι το παρόν πόνηµα µε τα πορίσµατα της ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας, αλλά και οι προτεινόµενες Π∆ να αποτελέσουν το σηµείο
745 Υπουργός Πολιτισµού, https://bit.ly/2Zjz1W9 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 01/07/2020). 746 Κώστας Αγοραστός, Περιφερειάρχης Θεσσαλίας https://bit.ly/2CUFC0L (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 01/07/2020).
∆ιπλωµατική Εργασία 198 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
εκκίνησης για ένα νέο, εποικοδοµητικό διάλογο µε σταθερές βάσεις συνεργασίας και οµοψυχίας. Η κεντρική πολιτική σκηνή και κυρίως η Τοπική Αυτοδιοίκηση747 σε συνεργασία µε συναρµόδιους φορείς καλούνται να διαχειριστούν το πολιτιστικό και τουριστικό κεφάλαιο των εν λόγω περιοχών και να εντάξουν στο στρατηγικό σχεδιασµό τους την περιφερειακή πολιτική για τον τουρισµό και τον πολιτισµό. Να επιδείξουν εξωστρέφεια και πέρα από αγκυλώσεις και χρονοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες να προχωρήσουν σε συντονισµένες ενέργειες προώθησης του πολιτιστικού τουρισµού, αναλαµβάνοντας την ευθύνη θεσµοθετηµένων και καλά οργανωµένων Π∆. Ενδεχοµένως, ένας ΠΟ∆ΠΠ µε καταρτισµένο και έµπειρο, επιστηµονικό προσωπικό θα ήταν σε θέση να εφαρµόσει νέες µεθόδους επικοινωνιακής πολιτικής. Με σύµµαχο τη στρατηγική της έξυπνης εξειδίκευσης στον πολιτιστικό τουρισµό θα συµπορευόταν προς υλοποίηση καινοτόµων προγραµµάτων, πιστοποίηση νέων τουριστικών επιχειρήσεων, εκσυγχρονισµό τουριστικών καταλυµάτων και πολιτιστικών δοµών, δηµιουργία νέων µεταποιητικών µονάδων, ενίσχυση επαγγελµατικών κλάδων εναλλακτικών µορφών τουρισµού, ενίσχυση της διασυνδεσιµότητας των νησιών µε την ενδοχώρα της Μαγνησίας, χρήση νέας ψηφιακής τεχνολογίας. Η νέα τάξη πραγµάτων επιβάλλει rebranding748 της ήδη υπάρχουσας εικόνας προορισµού αναφορικά µε τον πολιτιστικό τουρισµό. Απαιτεί καινοτόµες λύσεις, νέες στρατηγικές µάρκετινγκ, στόχευση αγορών και µόνο τότε η Μαγνησία και οι Σποράδες θα’ ναι σε θέση να παρουσιάσουν ένα προϊόν, τουριστικά και πολιτιστικά διαφοροποιηµένο. Οι προτεινόµενες Π∆ σ’ αυτό το πλαίσιο κινούνται. Να ενδυναµώσουν την εικόνα των προαναφερθέντων περιοχών σε ένα ενδεικνυόµενο destination brand µε διαµόρφωση πρόσθετων θεµατικών εµπειριών, επιµήκυνση της τουριστικής περιόδου,749 ενίσχυση της απασχόλησης, άρση της γεωγραφικής αποµόνωσης των νησιών, στήριξη της επιχειρηµατικότητας µε έµφαση στα τοπικά χαρακτηριστικά, την ποιότητα, την αειφορία. Αντιλαµβανόµαστε λοιπόν, ότι όλοι οι κλάδοι της δηµιουργικής οικονοµίας συνηγορούν στο ότι πολιτισµός και τουρισµός αποτελούν οικονοµικά µεγέθη υψηλής προστιθέµενης αξίας για τον κάθε τόπο. Στο σηµείο αυτό, ως επισφράγισµα της όλης ερευνητικής πορείας, αξίζει να καταθέσουµε κάποιες προτάσεις για µελλοντικό σχεδιασµό επέκτασης των ήδη προτεινόµενων Π∆750 ή
747 Περιφέρεια Θεσσαλίας και οι ∆ήµοι του. 748 Επανασχεδιασµό. 749 Καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. 750 Σε περιφερειακό – εθνικό – ευρωπαϊκό επίπεδο.
∆ιπλωµατική Εργασία 199 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
υλοποίησης νέων, οι οποίες ενδεχοµένως να αποτελέσουν πεδίο µελέτης µιας νέας ερευνητικής διαδικασίας. Ενδεικτικά αναφέρουµε: α) «Οι Πηλιορείτες στην Αίγυπτο» β) «Περί τέχνης & µνήµης: Υπαίθριες γλυπτοθήκες κοιµητηρίων Σκιάθου & Α΄ Αθηνών» γ) Οι δρόµοι του κρασιού: Εκεί που η Βόρεια Ελλάδα συναντά τη Θεσσαλία» δ) «Ταξιδεύοντας στα αρχαία θέατρα της Θεσσαλίας & της Ηπείρου» ε) «Υποβρύχιες διαδροµές στους αρχαίους θησαυρούς του ∆. Παγασητικού – Β. Σποράδων & Λακωνίας» στ) «Εκεί που περπάτησε ο Ρήγας Φεραίος: Βόλος – Πήλιο – Κων/πολη – Βουκουρέστι – Βιέννη – Τεργέστη».
∆ιπλωµατική Εργασία 200 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία
Ελληνόγλωσση
Αδαµάκης, Κώστας (2009), Τα Βιοµηχανικά Κτίρια του Βόλου, Πολιτιστικό Ίδρυµα Οµίλου Πειραιώς, Αθήνα. Αθανασοπούλου, Α., ∆άλλας, Κ., Μακρή, Α. & Χαµπούρη – Ιωαννίδου, Αικ. (2003), Πολιτιστική Επικοινωνία. Μέσα Επικοινωνίας, (τόµος Β΄), ΕΑΠ, Πάτρα. Αναστασιάδου, Αρχ. & Ντίνα, Α. (2014), Το Κάστρο στα Παλαιά του Βόλου, Υπ. Πολιτισµού & Αθλητισµού, Λάρισα. Ανδριώτης, Κωνσταντίνος (2005), Τουριστική Ανάπτυξη και Τουρισµός, Σταµούλη, Αθήνα. Ανδριώτης, Κωνσταντίνος (2008), Αειφορία και Εναλλακτικός Τουρισµός. Αγροτουρισµός, Ορεινός Τουρισµός, Οικοτουρισµός, Πολιτιστικός Τουρισµός, Σταµούλη, Αθήνα. Αυγερινού – Κολώνια, Σοφία (1995), «Πολιτιστικές Τουριστικές ∆ιαδροµές. ∆ρόµοι ∆ιαλόγου και Ανάπτυξης», Σύγχρονα Θέµατα, (55), 104-111. Αυγερινού – Κολώνια, Σοφία, Ζαχαράτος, Γεράσιµος, Ιακωβίδου, Όλγα, Κοκκώσης, Χάρης, Κούση, Μαρία, Μπριασούλη, Ελένη, Σπιλάνης, Γιάννης, Τσάρτας, Πάρις (2000), Τουριστική Ανάπτυξη. Πολυεπιστηµονικές Προσεγγίσεις, (επιµ.) Τσάρτας Πάρις, Εξάντας, Αθήνα. Αυγερινού – Κολώνια, Σοφία (2011), Ευνοϊκοί και Περιοριστικοί Παράγοντες του Σχεδιασµού µε όρους Αειφορίας. Τουρισµός - Πολιτισµός, Ε.Μ.Π. , Αθήνα. Αυγερινού – Κολώνια, Σοφία & Τουφεγγοπούλου, Αναστασία, « Ο Σχεδιασµός της Πολιτιστικής Κληρονοµιάς µε Όρους Βιωσιµότητας: Οι Επιπτώσεις του στην Τουριστική Εικόνα του Αστικού Χώρου, µέσα από την Εµπειρία της Κέρκυρας», στον ∆έφνερ, Αλεξιος & Καραχάλης, Νικόλας (επιµ.) (2012), Marketing και Branding Τόπου, Πανεπιστηµιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας, Βόλος. Babbie, Earl (2011), Εισαγωγή στην Κοινωνική Έρευνα, (1η έκδοση), µ.τ.φ.ρ. Βογιατζής Γιάννης, Κριτική, Αθήνα. Βαϊτσου, Κ. (1980), Οικονοµική Ανάπτυξη, Αθήνα Βενετσανοπούλου, Μάρω (2006), Η Κρατική Συµβολή στον Τουρισµό – Εναλλακτικές Μορφές Τουρισµού. Ιστορική Εξέλιξη – Θεσµικό Πλαίσιο, Interbooks, Αθήνα.
∆ιπλωµατική Εργασία 201 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Βιντάλ, Σβεν & Σίγνιτζερ, Μπένο (1999), Εφαρµοσµένη Επικοινωνία. Μια Εισαγωγή στον Επικοινωνιακό Σχεδιασµό, µ.τ.φ.ρ. Μεταξά Κάτια, Καστανιώτη, Αθήνα. Γκαντζιάς, Γεώργιος (2010), Πολιτιστική Πολιτική, Χορηγία και Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη, Παπασωτηρίου, Αθήνα. Γκαντζιάς, Γεώργιος, «Πολιτισµική Πολιτική και Ρύθµιση στην Ψηφιακή Βιοµηχανία των Επικοινωνιών» στο Βερνίκος, Ν. , ∆ασκαλοπούλου, Σ., Μπαντιµαρούδης, Φ., Μπουµπάρης, Ν., Παπαγεωργίου, ∆. (επιµ.), (2005), Πολιτιστικές Βιοµηχανίες. ∆ιαδικασίες, Υπηρεσίες, Αγαθά, Κριτική, Αθήνα. Γκέφου - Μαδιανού, ∆ήµητρα (2011), Πολιτισµός και Εθνογραφία. Από τον Εθνογραφικό ρεαλισµό στην πολιτισµική κριτική, (1η έκδοση), Πατάκης, Αθήνα. Έλιας, Νόρµπερτ (1997), Η εξέλιξη τον Πολιτισµού. Ήθη και Κοινωνική Συµπεριφορά στην Νεώτερη Ευρώπη, (Α΄ τόµος), µτφρ. Κονδύλης Παναγιώτης, Νεφέλη, Αθήνα. Fiske, John (2010), Εισαγωγή στην Επικοινωνία, Αιγόκερως, Αθήνα. Foray, D., David, P. & Hall, B. «Έξυπνη Εξειδίκευση: Από Ακαδηµαϊκή Ιδέα σε Στρατηγικό Εργαλείο, η Απρόσµενη Καριέρα µιας Έννοιας και οι ∆υσκολίες που αφορούν στην Εφαρµογή της» στο Θεοχάρους Αντώνη (επιµ.), (2012), Η Έξυπνη Εξειδίκευση ως Εργαλείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, Τεχνολογικό Πανεπιστήµιο Κύπρου, Κύπρος. Ζορµπά, Μυρσίνη (2014), Πολιτική του Πολιτισµού. Ευρώπη και Ελλάδα στο ∆εύτερο Μισό του 20ου Αιώνα, Πατάκη, Αθήνα. Ζούνης, Πέτρος (2008), Στρατηγικές στο Τοπίο των Πολιτιστικών Οργανισµών στην Κοινωνία των Πληροφοριών και της Γνώσης, ΕΑΠ, Πάτρα. Graham, Black (2009), Το Ελκυστικό Μουσείο. Μουσεία και Επισκέπτες, µ.τ.φ.ρ. Κωτίδου Σόνια, Πολιτιστικό Ίδρυµα Οµίλου Πειραιώς, Αθήνα. Hahn, Johannes «Πρόλογος» στο Θεοχάρους Αντώνη (επιµ.), (2012), Η Έξυπνη Εξειδίκευση ως Εργαλείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, Τεχνολογικό Πανεπιστήµιο Κύπρου, Κύπρος. Holloway, Christopher & Robinson, Chris (2003), Τουριστικό Μάρκετινγκ, Κλειδάριθµος, Αθήνα. Θεοχάρους, Αντώνης (επιµ.), (2012), Η Έξυπνη Εξειδίκευση ως Εργαλείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, Τεχνολογικό Πανεπιστήµιο Κύπρου, Κύπρος. Καπανιάρης, Αλέξανδρος (2017), Γεύσεις Μαγνησίας. Όψεις και Μνήµες της ∆ιατροφής στη Μαγνησία, Ιδιόµελον, Βόλος.
∆ιπλωµατική Εργασία 202 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Καραβασίλη, Μαρίνα & Μιχελάκης, Εµµανουυήλ (1999), «Πολιτιστικές ∆ιαδροµές. Προς µια Ερµηνευτική του Πολιτισµικού Τοπίου µε Αναπτυξιακή Προοπτική», Αρχαιολογία και Τέχνες, (τευχ. 71), 82-86. Κλαµπατσέα, Ελένη, «∆ιερευνώντας τη Σχέση Τουρισµού και Ταυτότητας ενός Τόπου Μέσω των Επιλογών του Σύγχρονου Σχεδιασµού» στο ∆έφνερ, Αλέξιος & Καραχάλης, Νικόλας (επιµ.), (2012), Marketing και Branding Τόπου. Η ∆ιεθνής Εµπειρία και η Ελληνική Πραγµατικότητα, Πανεπιστηµιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας, Βόλος. Καστόρας, Σ. (2002), Πολιτιστική Επικοινωνία. Αρχές και Μέθοδοι Επικοινωνίας, (τόµος Α΄), ΕΑΠ, Πάτρα. Kerin, Roger & Peterson, Robert (2012), Στρατηγικές Μάρκετινγκ. Μελέτες περιπτώσεων και Σχόλια (12η εκδ.), επιµ. µ.τ.φ.ρ. Τσαλίκη Περσεφόνη, µ.τ.φ.ρ. Κωφίδης Νικόλαος, Τζιόλα, Αθήνα. Κοβάνη, Ελένη (2002), Λιµνών Αποξηράνσεις: Μελέτη Αειφορίας και Πολιτιστικής Ιστορίας, Εθνικό Κέντρο Ερευνών, Αθήνα. Κοκκώσης, Χάρης, Τσάρτας, Πάρις, Γκρίµπα, Ελευθερία (2011), Ειδικές και Εναλλακτικές Μορφές Τουρισµού. Ζήτηση και Προσφορά Νέων Προϊόντων Τουρισµού, Κριτική, Αθήνα. Κοντοχρήστου, Μαρία (2008), «∆ιαχείριση Προβολής Πολιτιστικών Οργανισµών στην Κοινωνία των Πληροφοριών και της Γνώσης» στο Γκαντζιάς Γ. , Πολιτιστική ∆ιαχείριση και Πολιτική στην Εποχή της Κοινωνίας των Πληροφοριών και της Γνώσης, ΕΑΠ, Πάτρα. Koontz, Harold & Donnell, O’ Cyril (1983), Οργάνωση και ∆ιοίκηση. Μια Συστηµική και Ενδεχοµενική Ανάλυση των ∆ιοικητικών Λειτουργιών, (2η εκδ.), Γ’ τόµος, µ.τ.φ.ρ. Βαρδάκος Χρήστος, Παπαζήση, Αθήνα. Κουβέλη, Αναστασία (1984), «Το Στοιχείο της Παραµόρφωσης στην Εµπειρική Κοινωνική Έρευνα: Τυποποιηµένο Ερωτηµατολόγιο και Ελεύθερη Συνέντευξη», Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 54, σελ. 21-47. Κωστάκης, Μ. (2003), «Τουρισµός - Πολιτισµός .Η ∆ιεθνής Εµπειρία» εισήγηση για το Συνέδριο «Πολιτιστικός Τουρισµός και Ανάπτυξη», Εθνικό Κέντρο ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης, Ινστιτούτο Επιµόρφωσης, Μάιος 2003. Μακ Κουέϊλ, Ντένις & Βιντάλ, Σβεν (2001), Σύγχρονα Μοντέλα Επικοινωνίας. Για τη Μελέτη της Μαζικής Επικοινωνίας, µ.τ.φ.ρ. Μεταξά Κάτια, Καστανιώτης, Αθήνα. Μακρής, κ. (1976), Η Λαϊκή Τέχνη του Πηλίου, Μέλισσα, Αθήνα.
∆ιπλωµατική Εργασία 203 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Μαυραγάνη, Ελένη, « Πολιτιστικός Τουρισµός και η Συµβολή του Μάρκετινγκ Μουσείων», στο Αντωνιάδου, Σ.,Μαυραγάνη, Ε. , Πούλιος, Ι., (επιµ.), (2015), Πολιτισµός και Προοπτική. Η Σηµασία της Στρατηγικής σε Τέσσερις Τοµείς του Πολιτισµού, Καστανιώτη, Αθήνα. Μεταξάς, Θεόδωρος (2010), «Ο Πολιτισµός ως Εργαλείο Αστικής Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας: Η ∆ιαδικασία του Μάρκετινγκ των Πόλεων», Το Βήµα των Κοινωνικών Επιστηµών, Τόµος ΙΕ, (58), 159-190. Mishler, E.G. (1996), Συνέντευξη Έρευνας, Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα. Μπαµπινιώτης, Γεώργιος (1998), Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Κέντρο Λεξικολογίας Ε.Π.Ε. , Αθήνα. Μπαντιµαρούσης, Φιλήµων (2011), Πολιτιστική Επικοινωνία. Οργανισµοί, Θεωρίες, Μέσα, Κριτική, Αθήνα. Μπενετάτος, Θεόδωρος, Παπαγεωργίου, Γεώργιο & Στεργίου, ∆ηµήτριος (2004), Marketing Management για Υπηρεσίες & Τουρισµό, ΕΛΛΗΝ, Αθήνα. Μπιτσάνη, Ευγενία (2004), Πολιτιστική ∆ιαχείριση και Περιφερειακή Ανάπτυξη Σχεδιασµός Πολιτιστικής Πολιτικής και Πολιτιστικού Προϊόντος, ∆ιόνικος, Αθήνα. Μπούνια, Αλεξάνδρα, «Έρευνα Επισκεπτών και Αξιολόγηση: Η Φωνή του Κοινού» στο Νικονάνου, Ν., Μπούνια, Α., Φιλιππουπολίτη, Α., Χουρµουζιάδη, Α., Γιαννούτσου, Ν. (2015), Μουσειακή Μάθηση και Εµπειρία στον 21ο Αιώνα, Ελληνικά Ακαδηµαϊκά Ηλεκτρονικά Συγγράµµατα & Βοηθήµατα, Αθήνα. Μπούνια, Αλεξάνδρα, «Συνεργασίες Ιδιωτικού και ∆ηµόσιου Φορέα για τη Χρηµατοδότηση του Πολιτισµού: Μια εισαγωγική Προσέγγιση» στο Αντωνιάδου, Σοφία, Μαυραγάνη, Ελένη, Πούλιος, Ιωάννης (επιµ.), (2015), Πολιτισµός και Προοπτική. Η Σηµασία της Στρατηγικής σε Τέσσερις Τοµείς του Πολιτισµού, Καστανιώτη, Αθήνα. Middleton, Victor & Hawkins, Rebecca (2004), Τουριστικό Μάρκετινγκ για Βιώσιµη Ανάπτυξη, µ.τ.φ.ρ. Αντώνογλου Ελεάννα, (επιµ.) Τσάρτας Πάρις, Κριτική, Αθήνα. Παπαδόπουλος, Σπύρος, Λουκάκης, Γιώργος & Ζαβιτσάνου, Αβροκώµη, «Τα Ηλεκτρονικά Παιχνίδια ως Ερµηνευτικά Εργαλεία Κατασκευής Ψηφιακών Πολιτιστικών Περιβαλλόντων», Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας, Τµήµα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Conference Paper, Βόλος, Σεπτέµβριος 2015. Πασχαλίδης, Γρ. , « Η Συµβολή του Πολιτισµού στην Κοινωνική και Οικονοµική Ανάπτυξη» στο Πασχαλίδης, Γρ. & Χαµπούρη – Ιωαννίδου, Αικ. (2002), Οι ∆ιαστάσεις των Πολιτιστικών Φαινοµένων, (τόµος Α΄), ΕΑΠ, Πάτρα.
∆ιπλωµατική Εργασία 204 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Παυλογεωργάτος, Γεράσιµος, Κωνστάντογλου, Μαρία, «Πολιτισµικός Τουρισµός: Η Περίπτωση της Ελλάδας» στο Βερνίκος, Νικόλας, ∆ασκαλοπούλου, Σοφία,, Μπαντιµαρούδης, Φιλήµων, Μπουµπάρης, Νίκος, Παπαγεωργίου, ∆ηµήτρης (επιµ.), (2005), Πολιτιστικές Βιοµηχανίες. ∆ιαδικασίες, Υπηρεσίες, Αγαθά, Κριτική, Αθήνα. Πλειός, Γιώργος (2011), Η Κοινωνία της Ενηµέρωσης. Ειδήσεις και Νεωτερικότητα, Καστανιώτης, Αθήνα. Πούλιος, Ιωάννης, Αλιβιζάτου, Μαριλένα, Αραµπατζής, Γιώργος, Γιαννακίδης, Αλέξανδρος, Καραχάλης, Νικόλαος – Γεώργιος, Μάσχα, Εύχαρις, Μούλιου, Μάρλεν, Παπαδάκη, Μαρία, Προσύλης, Χρήστος, Τουλούπα, Σµαράγδα (2015), Πολιτισµική ∆ιαχείριση, Τοπική Κοινωνία και Βιώσιµη Ανάπτυξη, Ελληνικά Ακαδηµαϊκά Ηλεκτρονικά Συγγράµµατα και Βοηθήµατα, Αθήνα. Σεραφετινίδου, Μελίνα (1987), Κοινωνιολογία των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας. Ο Ρόλος των Μέσων στην Αναπαραγωγή του Σύγχρονου Καπιταλισµού, Gutenberg, Αθήνα. Stuart, Bonnye, Sarow, Marilyn & Suart, Laurence (2008), Αποτελεσµατική Επικοινωνία στις Σύγχρονες Επιχειρήσεις, µ.τ.φ.ρ. Αντωνόγλου Ελεάννα, (επιµ.) Κεφής Βασίλης, Κριτική, Αθήνα. Τζανάκης, ∆ηµήτρης, «Εξωτερική Πολιτική: Η Πολιτιστική ∆ιάσταση και η Περίπτωση της Ελλάδας» στο Αντωνιάδου, Σ., Μαυραγάνη, Ε. , Πούλιος, Ι. (επιµ.), (2015), Πολιτισµός και Προοπτική. Η Σηµασία της Στρατηγικής σε Τέσσερις Τοµείς του Πολιτισµού, Καστανιώτη, Αθήνα. Τουλούπα, Σµαράγδα, «Πολιτισµός σηµαίνει Τουρισµός: Προβληµατισµοί και Τεχνητά ∆ιλήµµατα» στο Αντωνιάδου, Σ., Μαυραγάνη, Ε., Πούλιος, Ι. (επιµ.), (2015), Πολιτισµός και Προοπτική. Η Σηµασία της Στρατηγικής σε Τέσσερις Τοµείς του Πολιτισµού, Καστανιώτη, Αθήνα. Τσάρτας, Πάρις (1996), Τουρίστες, Ταξίδια, Τόποι: Κοινωνιολογικές Προσεγγίσεις στον Τουρισµό, Εξάντας, Αθήνα. Τσιώλης, Γ. «Η Θεµατική Ανάλυση Ποιοτικών ∆εδοµένων» στο Ζαϊµάκης, Γ. (επιµ.), Ερευνητικές ∆ιαδροµές στις Κοινωνικές Επιστήµες: Θεωρητικές – Μεθοδολογικές Συµβολές και Μελέτες Περίπτωσης, Πανεπιστήµιο Κρήτης, Κρήτη. Τσούκας, Ν. (επιµ.), (2020), Πέτρινα Τοξωτά Γεφύρια του Πηλίου και της Όθρυος. Λαϊκή Αρχιτεκτονική & Φυσικό Περιβάλλον, Ιδιόµελον, Βόλος.
∆ιπλωµατική Εργασία 205 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Τσουρβάκας, Γιώργος (2012), Μάνατζµεντ Επικοινωνιακών και Πολιτιστικών Οργανισµών. Πλαίσιο, Εργαλεία, Στρατηγικές, University Studio Press, Θεσσαλονίκη. Χαµπούρη – Ιωαννίδου, Αικ. (2003), Στρατηγική ∆ιαχείριση των Πολιτιστικών Ιδρυµάτων, ΕΑΠ, Πάτρα. Wolton, Dominique (2005), Σκέψεις για την Επικοινωνία, µ.τ.φ.ρ. Νασούλη Βασιλική, Σαββάλας, Αθήνα. Φραγκοµίχαλος, Κώστας (1993), Στρατηγική Επικοινωνίας. Η Τέχνη και η Τεχνική του Γραπτού και Προφορικού Λόγου, Γρηγόρη, Αθήνα. Χαρίτος, Χ. (επιµ.), (2004), Βόλος 1881-1955. Ο Χώρος και οι Άνθρωποι, ∆Η.Κ.Ι. Βόλου, Βόλος. Χτούρης, Σωτήρης (1995), «Πολιτισµός και Τουρισµός. Ο Τουρισµός ως ∆ίκτυο Παραγωγής Βιωµάτων», Σύγχρονα Θέµατα, (55),48-56. Ψύλλα, Μαριάννα (1991), Η Επικοινωνία σαν Κοινωνική ∆ιεργασία στο Επιστηµονική Επετηρίδα Χαροκόπειου Ανωτάτης Σχολής Οικιακής Οικονοµίας, σελ. 106-111, Αθήνα: Χαροκόπειος Ανώτατη Σχολή Οικιακής Οικονοµίας.
Ξενόγλωσση
Abankina, Tatiana (2013), «Regional Development Models Using Cultural Heritage Resources», International Journal of Culture, Tourism and Hospitality Research, Vol.7, No.1, pp. 3-10. AlSayyad, Nezar (ed.) (2001), Consuming Tradition, Manufacturing Heritage. Global Norms and Urban Forms in the Age of Tourism, Routledge, London. Argyle, Michael (1988), Bodily Communication, (2nd ed.), International Universities Press, United States of America. Argyle, Michael, Alkema, F. & Gilmour, R. (1993), « The Communication of Friendly and Hostile Attitudes by Verbal and Non- Signals», European Journal of Social Psychology, Vol. 1, (3), pp. 385-402. Bachorz, Agata & Horolets, Anna (2017), «Historical Blueprints of Tourists’ Paths from Poland to the Former USSR», Journal of Tourism and Cultural Change, Vol. 15, No. 2, pp. 152-166.
∆ιπλωµατική Εργασία 206 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Bakhshi Hasan & Throsby David (2012), «New Technologies in Cultural Institutions: Theory, Evidence and Policy Implications», International Journal of Culture Policy, Vol. 18, Issue 2, pp. 205-222. Billington, Rosamund, Strawbridge, Sheelagh, Greensides, Lenore & Fitzsimons, Annette (1991), Culture and Society, Macmillan Education LTD, England. Boucher, Sasha, Cullen, Margaret & Calitz, Andre (2018), « Factors Influencing Cultural Event Tourism in Nelson Mandela Bay, South Africa», Journal of Tourism and Cultural Change, Vol. 16, No. 5, pp. 539-551. Bozic, A. & Tomic, N. (2016), « Developing the Cultural Route Evaluation Model (CREM) and its Application on the Trail of Roman Emperors, Serbia», Tourism Management Perspectives, Vol.17,pp. 26-35. Braun, V. & Clarke, V. (2012), «Thematic Analysis» in Cooper, H. (επιµ.), APA Handbook of Research Methods in Psychology, American Psychological Association, Ουάσιγκτον. Brooks (2008) « City Spaces Tourist Places» In: Exploiting the Benefits of World Heritage Listing: Evora, Portugal & Hoi An Vietnam. Bruner, Edward (2005), The Role of Narrative in Tourism: Berkeley Conference, On Voyage: New Directions in Tourism Theory, October 7-8, 2005. Byrnes, W (2003), Management and the Arts, (3rd ed.), Burlington, Focal Press. Buckley, P. J. & Papadopoulos, S. I. (1986), « Marketing Greek Tourism – The Planning Process», Tourism Management, 7, pp. 86-100. Buhalis, D. (2000), « Marketing the Competitive Destination of the Future» στο Tourism Management 21/1, pp. 97-116. Buhalis, D. (2001), «Tourism in Greece: Strategic Analysis and Challenges», Current Issues in Tourism, 4, (5), pp. 440-480. Butler, W. (1980), « The Concept of Tourism Area Cycle of Evolution: Implications for Management of Resources», The Canadian Geographer, 24 (1), pp. 5-12. Chang, Lan – Lan, Backman, Kenneth & Huang, Yu Chih (2014), «Creative Tourism: A Preliminary Examination of Creative Tourists’ Motivation, Experience, Perceived Value and Revisit Intention», International Journal of Culture, Tourism and Hospitality Research, Vol. 8, No. 4, pp. 401-419.
∆ιπλωµατική Εργασία 207 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Cojocariu, Steliana (2015), «The Development of Cultural Routes: A Valuable Asset for Romania», Procedia Economics and Finance, 32, pp. 959-967. Constantin, Daniela & Mitrut, Constantin, «Cultural Toursim, Sustainability and Regional Development: Experiences from Romania» In Girard, luigi Fusco & Nijkamp, Peter (eds) (2009), Cultural Tourism and Sustainable Local Development, ASHGATE, England. Cunn, C. & Var, T. (2002), Tourism Planning, (4th ed.), Routledge, London. David, Fred (1997), Strategic Management, (6th ed.), Prentice Hall International, Inc., USA. Denzin, N.K. & Lincoln, Y.S. (2000), «The Discipline and Practice of Qualitative Research» in N.K. Denzin & Y.S. Lincoln (eds), Handbook of Qualitative Research, 2nd edition, London: Sage. Denu, Penelope (2014), Council of Europe Cultural Route Certification (Interview, September, 2014, Graf, M.). Di Pietro, L. , Mugion, R. & Renzi, M. (2014), «Cultural Technology District: A Model for Local and Regional Development», Current Issues in Tourism, Vol. 17, No. 2, pp. 640-656. Diamond, J. (1999), Practical Evaluation Guide: Tools for Museums and other Informal Educational Settings, Lanham, Alta Mira Press. Douglas, Norman, Douglas, Ngaire & Derrett, Ros (2001), Special Interest Tourism, John Wiley & Sons Australia. Dragonas, T., Androussou, A., Petroyiannis, K. & Inglessi, C. (1999), «Evaluation d’ une formation sur le terrain dans le domaine de l’ education interculturelle», Carrefours de l’ education, 8, 56-83. Duxbury, Nancy, Kangaw, Anita & Beukelaer, De Christiaan (2017), «Cultural Policies for Sustainable Development: Four Strategic Paths», International Journal of Cultural Policy, Vol. 23, No. 2, pp. 214-230. Evans, G. (2001), Cultural Planning: An Urban Rennaissance?, Routledge, London & New York. Flick, U. (1998), An Introduction to Qualitative Research: Theory, Method and Applications, London: Sage. Foxell, Emilio & Trafford, de Aloisia (2010), « Repositioning Malta as a Cultural Heritage Destination», International Journal of Culture, Tourism and Hospitality Research, Vol. 4, No. 2, pp. 156-168.
∆ιπλωµατική Εργασία 208 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Frey, O., «Creativity of Places as a Resource for Cultural Tourism» In Maciocco, G. & Serreli, S. (2009), Enhancing the City, Urban and Landscape Perspectives,6, pp. 135-154, Springer, Berlin. Fullerton, Leanne, McGettigan, Kathlee & Stephens, Simon (2010), « Integrating Management and Marketing Strategies at Heritage Sites», International Journal of Culture, Tourism and Hospitality Research, Vol.4, No 2, pp. 108-117. Zeppel, H. & Hall, C. , « Arts and Heritage Tourism» στο Weiler, B. & Hall, C. (eds), (1992), Special Interest Tourism, Belhaven, London. Galvez, Jesus Claudio Perez, Granda, Marlene Jaramillo, Guzman, Tomas – Lopez, Coronel, Jose Reinoso (2017), «Local Gastronomy, Culture and Tourism Sustainable Cities: The Behavior of the American Tourist», Sustainable Cities and Society, 32, pp. 604-612. Garey, J. W. (2009), Communication as Culture: Essays on Media and Society, Revised Edition, Routledge, New York, London. Graf, Manuela & Popesku, Jovan (2016), « Cultural Routes as Innovative Tourism Products and Possibilities of their Development», International Journal of Cultural and Digital Tourism, Vol. 3, No. 1, pp. 24-44. Grodach, Carl & Louka:itou – Sideris, Anastasia (2007), « Cultural Development Strategies and Urban Revitalization. A Survey of US Cities», International Journal of Cultural Policy, Vol.13, No 4, pp. 349-370. Guccio, Calogero, Lisi, Domenico, Martorana, Marco, Mignosa, Anna (2017), « On the Role of Cultural Participation in Tourism Destination Performance: An Assessment Using Robust Conditional Efficiency Approach», Journal of Cultural Economics, 41, pp. 129-154 Hall, C.M. & Page, S. (2010), «The Contibution of Neil Leiper to Tourism Studies», Current Issues in Tourism, 13, (4), 200-209. Hayden, D. (1995), The Power of Place:Urban Landscapes as Public History, MIT Press, Cambridge. Hayllar, Bruce, Griffin, Tony & Deborah, Edwards (2008), City Spaces- Tourist Places: Urban Tourism Precincts, Elsevier Butterworth – Heinemann, USA. Heath, E. & Wall, G. (1992), Marketing Tourism Destinations, John Wiley & Sons, USA. Hill, Liz, O’ Sullivan, Catherine & O’ Sullivan, Terry (2003), Creative Arts Marketing, (2nd edition), Routledge, London & New York.
∆ιπλωµατική Εργασία 209 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Himmetoglu, B. (1992), What is Soft Tourism? Proceedings of the International Conference on Architecture of Soft Tourism, Yildiz University Faculty of Architecture Press, Trabzon. Hjalager, Anne – Mette & Nordin, Sara (2011), «User – Driven Innovation in Tourism – A Review of Methodologies», Journal of Quality Assurance in Hospitality & Tourism, Vol. 12, No. 4,pp. 289-315. Hugo, M.L. (1999), «A Comprehensive Approach Towards the Planning, Grading and Auditing of Hiking Trails as Ecotourism Products», Current Issues in Tourism, 2, (2-3), pp. 138-173. Ireland, Duane, Hoskisson, Robert & Hitt, Michael (2009), The Management of Strategy. Concepts and Case, (8th ed.), South – Western, USA. Jamal, Tazim & Jamrozy, Ute, «Collaborative Networks and Partnerships for Integrated Destination Management» In Buhalis, Dimitrios & Costa, Carlos (eds) (2006), Tourism Management Dynamics. Trends, Management and Tools, Elsevier, New York. Jamrozy, Ute (2007), « Marketing of Tourism: A Paradigm Shift Toward Sustainability», International Journal of Culture, Tourism and Hospitality Research, Vol.1, No. 2, pp. 117- 130. Janowitz, M. (1968), «The Study of Mass Communication» In Sills, D. (ed.), International Encyclopedia of the Social Sciences, Vol. 3, pp. 41. Kaplan, David & Manners, Robert (1972), Culture Theory, Prentice – Hall. Keefe, L.M. (2004), «What is the Meaning of Marketing? », Marketing News, Vol.38, No 15 Kirshenblatt – Gimblett, Barbara (1998), Destination Culture. Tourism, Museums and Heritage, University of California Press, London, England. Kitwood, T.M. (1977), Values in Adolescent Life: Towards a Critical Description, Ph.D. Dissertation. School of Research in Education: University of Bradford. Klaric, Vlasta, Androic, Miren, Nevidal, Renata & Horjan, Goranka (2013), Managing Visitors on Thematic Cultural Routes. Handbook, Ministry of Tourism of the Republic of Croatia, Zagreb. Kotler, Neil, Kotler, Philip & Kotler, Wendy (2008), Museum Marketing & Strategy. Designing Missions, Building Audiences, Generating Revenue & Resources,(2nd ed), Jossey – Bass, USA. Kotler, P. & Armstrong, G. (2007), Principles of Marketing, (12th ed.), Prentice Hall. Upper Saddle River, NJ.
∆ιπλωµατική Εργασία 210 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Kroeber, Alfred Louis & Kluckhohn, Clyde Kay Maben (1963), Culture: A Critical Review of Concepts and Definitions, Vintage Books, New York. Lane, B., « Will Rural Tourism Succeed? » In Hardy, S., Hardy, T. & Shaw, T. (eds), (1989), The Role of Tourism in the Urban and Regional Economy, (pp. 34-39), Regional Studies Association, London. Laarman, G. & Durst, B. (1987), Nature Travel and Tropical Forests, FPEI Working Paper 23. Research Triangle Park, NC: Southeastern Center of Forest Economics Research. Leiper, N. (1990), «Tourist Attraction Systems», Annals of Tourism Research, 17, (3), pp. 367-384. Liasidou, Sotiroula (2018), « Representation of Cultural Tourism on the Web: Critical Discourse Analysis of Tourism Websites», International Journal of Culture, Tourism and Hospitality Research, Vol. 12, No. 3, pp. 327-347. Lourens, M. (2007), «Route Tourism: A Roadmap for Successful Destinations and Local Economic Development», Development Southern Africa, Vol. 24, Issue 3, pp. 475–490. Lysgard, Hans Kjetil (2013), « The Definition of Culture in Culture – Based Urban Development Strategies: Antagonisms in the Construction of a Culture- Based Development Discourse», International Journal of Cultural Policy, Vol. 19, No. 2. pp. 182-200. Lury, Celia (2012), Consumer Culture, (2nd ed.), Polity Press, UK. Majdoub, Wided «Cultural Routes: An Innovating Tool for Creative Tourism», Management International Conference - MIC 2009- Sousse Tunisia, 25-28 November, 2009. Majdoub, W. (2010), « Analyzing Cultural Routes from a Multidimensional Perspective», Journal of Tourism, Culture and Territorial Development, Vol.1, No. 2, pp. 29-37. Markwick, Marion (2018), « Valletta ECoc 2018 and Cultural Tourism Development», Journal of Tourism and Cultural Change, Vol 16, No. 3, pp. 286-308. McKercher, B. & Du Cros, H. (2002), Cultural Tourism: The Partnership between Tourism and Cultural Heritage Management, Haworth Press, London & New York. McManamon, Francis & Hatton, Alf (ed.) (2000), Cultural Resource Management in Contemporary Society. Perspectives on Managing and Presenting the Past, Routledge, New York. Mikulic, Josip, Milicevic, Katarina , Kresic, Damir (2016), «The Relationship Between Brand Strength and Tourism Intensity: Empirical Evidence from the EU Capital Cities», International Journal of Culture, Tourism and Hospitality Research, Vol.10, No.1, pp.14-23.
∆ιπλωµατική Εργασία 211 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Miles, R. (1993), «Grasping the Greased Pig: Evaluation of Educational Exhibits» in Bicknell, S. & Farmelo, G. Museum Visitor Studies in 90’s, Science Museum, London. Milne, Simon & Ateljevic, Irena (2001), «Tourism, Economic Development and the Global – Local Nexus: Theory Embracing Complexity», Tourism Geographies, Vol. 3,No. 4, pp. 369- 393. Moira, Polyxeni, Mylonopoulos, Dimitrios & Vasilopoulou, Panagiota, « Kosher Tourism: A Case Study from Greece» In Raj, Razaq & Griffin, Kevin (ed.), (2017), Conflicts, Religion and Culture in Tourism, CAB International, Oxford, UK. Moussios, G. (1999), « Greece Country Report», Travel and Tourism Intelligence, 2, pp. 25- 49 Murray, M. & Graham, B. (1997), « Exploring the Dialectics of Route – Based Tourism: The Camino de Santiago», Tourism Management, 18(8), pp. 513-524. Nardon, L. , Steers, R. & Sanchez – Runde, C. (2011), «Seeking Common Ground: Strategies for Enhancing Multicultural Communication», Organizational Dynamics, 40, pp. 85-95. Nevarez, L. (2003), New Money, Nice Town: How Capital Works in the New Economy, Routledge, New York. Noonan, Douglas, Rizzo, Ilde (2017), « Economics of Cultural Tourism: Issues and Perspectives», Journal of Cultural Economics, 41, pp. 95-107. Orbasli, Aylin (2000), Tourists in Historic Towns. Urban Conservation and Heritage Management, E & FN SPON, Taylor & Francis Group, London & New York. Pattanaro, Giulio & Pistocchi, Filippo (2016), « Linking Destinations Through Sustainable Cultural Routes», Symphonya Emerging Issues in Management,No. 1, pp. 83-96. Pearce, D. G., «Alternative Tourism: Concepts, Classifications and Questions» In Smith, V. L. & Eadington, W.R. (eds), (1992), Tourism Alternatives: Potentials and Problems in the Development of Tourism, University of Philadelphia Press & International Academy for the Study of Tourism, Philadelphia. Pearce, D. G. & Butler, R. W. (1993), Tourism Research: Critiques and Challenges, Routledge, London. Phillips, D.C. (1993), «Subjectivity and Objectivity: An Objective Inquiry» in Hammersley M. (ed), Educational Research: Current Issues, London: The Open University & Paul Chapman Publishing.
∆ιπλωµατική Εργασία 212 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Pickard, Robert & Thyse de Mikhael, « The Management of Historic Centres: Towards a Common Goal» In Pickard, Robert (ed) (2001), Management of Historic Centres, Spon Press, London & New York. Pike, S. (2005), «Tourism Destination Branding Complexity», Journal of Product & Brand Management, Vol.14, No 4, pp. 258-259. Plog, S. (1973), « Why Destination Areas Rise and Fall in Popularity? », The Cornell Hotel and Restaurant Administration Quarterly, 14 (3), pp. 13-16. Prentice, R.C. (2006), «Evocation and Experiential Seduction», Tourism Management, 27, pp. 1153-1170. Pulido – Fernandez, Juan Ignacio & Sanchez – Rivero, Marcelino (2010), «Attitudes of the Cultural Tourist: A Latent Segmentation Approach», Journal of Cultural Economics, 34, pp. 111-129. Raj Isar, Yudhishthir (2017), «Culture, Sustainable Development and Cultural Policy: A Contrarian View», International Journal of Cultural Policy, Vol. 23, No. 2, pp. 148-158. Richards, G. & Raymond, C. (2000), «Creative Tourism», ATLAS News, Vol. 23, pp. 16-20. Richards, Gr. (2005), Cultural Tourism in Europe, ATLAS, U.K.: Ιδιωτική Έκδοση ανακτήθηκε από https://bit.ly/3do12Ql (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 01/02/2019) Richards, Greg (2011), « Tourism Trends: Tourism, Culture and Cultural Routes» ανακτήθηκε από https://go.aws/3ciAlwj (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 07/02/2019). Rogerson, M. C. (2007), « Tourism Routes as a Vehicle of Local Economic Development in South Africa: The Example of Magaliesberg Meander», Urban Forum, Vol. 18, Issue 2, pp.47–68. Salman, D. (2010), « Rethinking of Cities, Culture and Tourism within a Creative Perspective», Journal of Tourism and Cultural Heritage, Vol. 8, No. 3, pp. 1-5. Scott, A. (2000), The Cultural Economy of Cities, Sage Publications, London. Sigala, Marianna & Leslie, David (2005), International Cultural Tourism. Management, Implications and Cases, Elsevier, U.S.A. Tasci, A., Gartner, C., Cavusgil, T. (2007), « Measurement of Destination Brand Bias Using a Quasi – Experimental Design», Tourism Management, Vol.12, No. 4, pp. 1529-1540. Terzic, Aleksandra & Bjeljac, Zeljko (2016), « Cultural Routes – Cross – Border Tourist Destinations within Southeastern Europe», Forum Geografic, Vol. XV, Issue 2, pp. 180-188.
∆ιπλωµατική Εργασία 213 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Theodorson, S.A. & Theodorson, A.G. (1969), A Modern Distinionary of Sociology, Cassell, New York. Throsby, David (2001), Economics and Culture, Cambridge University Press, United Kingdom. Throsby, David (2017), « Culturally Sustainable Development: Theoretical Concept or Practical Policy Instrument?», International Journal of Cultural Policy, Vol.23, No.2, pp. 133-147. Timothy, Dallen (2011), Cultural Heritage and Tourism. An Introduction. Aspects of Tourism Texts, Channel View Publications, Bristol - Buffalo – Toronto. Timothy, Dallen & Boyd, Stephen (2015), Tourism and Trails. Cultural, Ecological and Management Issues, Channel View Publications, Bristol – Buffalo – Toronto. Tsartas, P., « Environmental and Cultural Tourism Resources: Problems and Implications for Their Management» στο Briassoulis, Helen & Straaten, J. (ed.), (2000), Tourism and the Environment. Regional, Economic, Cultural and Policy Issues, Kluwer Academic Publishers, Dordrecht, Boston, London. Vanhove, N., « Mass Tourism: Benefits and Costs» In Wahab, S. & Pigram, J. (eds), (1997), Tourism Development and Growth – The Challenge of Sustainability, (pp. 50-77), Routledge, London. Vecco, M. (2010), « A Definition of Cultural Heritage: From the Tangible to the Intangible», Journal of Cultural Heritage,11, 321-324. Walker, C. & Carr, N. , «Tourism and Archaeology. An Introduction» In Walker, C. & Carr, N. (επιµ.), (2013), Tourism and Archaeology: Sustainable Meeting Grounds, Walnut Creek: Left Coast Press Inc. Wall, Geoffrey, « Tourism and Development: Towards Sustainable Outcomes» In Girard, Luigi Fusco & Nijkamp, Peter (eds) (2009), Cultural Tourism and Sustainable Local Development, ASHGATE, England. Weaver, D.B. (1991), « Alternative to Mass Tourism in Dominica», Annals of Tourism Research, 18, (2), pp. 414-432. Wiener, Louise (1980), « Cultural Resources: An Old Asset – A New for Tourism», Journal of Cultural Economics, Springer. Williams, Raymond (1998), Keywords. A Vocabulary of Culture and Society, Routledge Revivals, New York.
∆ιπλωµατική Εργασία 214 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Wolton, Dominique (2005), Σκέψεις για την Επικοινωνία, µ.τ.φ.ρ. Νασούλη Βασιλική, Σαββάλας, Αθήνα. Woods, P. (1991), Inside Schools. Ethnography in Education Research, Routledge, London. Woolf, F. (2004), Partnerships for Learning: A Guide to Evaluation Art Education Projects, Arts Council of England, U.K.
Νοµοθεσία
Αριθµ. 82193/ΕΥΣΣΑ 1810 Απόφαση, « Έγκριση Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης 2014- 2020» (ΦΕΚ 1862/Τεύχος Β’/27-08-2015), Εθνική Στρατηγική Έρευνας και Καινοτοµίας για την Έξυπνη Εξειδίκευση 2014-2020, διαθέσιµο στο https://bit.ly/3jFSU1O. Ν. 3852/2010 (ΦΕΚ Α΄87/07-06-2010), «Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης & της Αποκεντρωµένης ∆ιοίκησης – Πρόγραµµα Καλλικράτης», διαθέσιµο στο https://bit.ly/3eZjpf6. ΦΕΚ Β΄/4788/26-10-2018, «Οργανισµός της Περιφέρειας Θεσσαλίας», διαθέσιµο στο https://bit.ly/2WZHxI6. ΦΕΚ 374/∆’/04-07-1980, “Περί Χαρακτηρισµού ως Παραδοσιακών των Οικισµών της Περιοχής Πηλίου και Καθορισµού Ειδικών Όρων και Περιορισµών ∆οµήσεως εις αυτούς και εις την Περιοχήν των ∆ιοικητικών Ορίων των ∆ήµων ή κοινοτήτων εντός των οποίων ανήκουν ούτοι”.
Μελέτες
«Μελέτη Αποτίµησης των Κοινωνικοοικονοµικών Επιπτώσεων των Έργων Πολιτισµού», (14/04/2014) ανακτήθηκε από https://bit.ly/3cjnhak (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 10/03/2019). «ΓΓΕΤ: Εθνική Στρατηγική Έρευνας & Καινοτοµίας για την Έξυπνη Εξειδίκευση 2014-2020 / RIS-3» ανακτήθηκε από https://bit.ly/3fUREWd (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 15/04/2019).
∆ιπλωµατική Εργασία 215 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
«Μελέτη του Σωµατείου ∆ΙΑΖΩΜΑ για τη Ψηφιακή Στρατηγική για τον Πολιτισµό 2016- 2022» ανακτήθηκε από https://bit.ly/32XC1JV (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 15/04/2019) «Εκπόνηση Επιχειρησιακού Σχεδίου ΟΧΕ ∆ιαδροµής Πολιτισµού – Τουρισµού στη Θεσσαλία: Στάδιο Β΄ - 2η Ενότητα: Στρατηγική της ∆ιαδροµής», (02/2019) ανακτήθηκε από https://bit.ly/3g3wepO και πρόσβαση στο επισυναπτόµενο αρχείο “2ο Παραδοτέο” (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 24/03/2020). «ΘΕΣΣΑΛΙΑ 2020: Περιφερειακή Στρατηγική Καινοτοµίας Έξυπνης Εξειδίκευσης της Περιφέρειας Θεσσαλίας για την Προγραµµατική Περίοδο 2014-2020. Σχέδιο ∆ράσης», 1η έκδοση, 23/12/2015 ανακτήθηκε από https://bit.ly/3g3zSQw (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 26/03/2020). «Μελέτη: ΘΕΣΣΑΛΙΑ 2020, Περιφερειακή Στρατηγική Καινοτοµίας Έξυπνης Εξειδίκευσης της ΠΘ για την Προγραµµατική Περίοδο 2014-2020», 4η έκδοση, 02/2015, Ειδική Υπηρεσία ∆ιαχείρισης Ε.Π. Θεσσαλίας ανακτήθηκε από https://bit.ly/30MUBSj (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 26/03/2020). «Εξειδίκευση Σχεδίου ∆ράσης: Παραδοτέο ∆’ Φάσης του Υποέργου 2 “Υποστήριξη ΠΘ στην Εξειδίκευση Σχεδίου ∆ράσης RIS3” της Πράξης “Μελέτες – Εµπειρογνωµοσύνες Προετοιµασίας 5ης Προγραµµατικής Περιόδου”», 30/12/2015, Ειδική Υπηρεσία ∆ιαχείρισης Ε.Π. Θεσσαλίας ανακτήθηκε από https://bit.ly/2P8Mkmx (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 26/03/2020). Μελέτη του ∆ήµου Βόλου, «Επιχειρησιακό Σχέδιο ∆ράσης, Α’ Φάση. Στρατηγικός Σχεδιασµός 2015-2019», ανακτήθηκε από https://bit.ly/3g22N7J (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 01/03/2020). Μελέτη «Ενότητα 1: Εισαγωγή – Εφαρµογή των Αρχών & της Φιλοσοφίας ΟΧΕ στον Σχεδιασµό της ολοκληρωµένης Χωρικής Επένδυσης των Νήσων Β. Σποράδων στη Θεσσαλία», 30/11/2018, Λάρισα, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2WXtjYx (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 02/03/2020). Μελέτη του Υπουργείου Τουρισµού «Σχέδιο Κατευθύνσεων Εθνικής Αναπτυξιακής Στρατηγικής 2014-2020 στον Τοµέα του Τουρισµού», Νοέµβριος 2013, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2CH9RZb (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 05/03/2020).
∆ιπλωµατική Εργασία 216 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Μελέτη του Ελληνικού Οργανισµού Τουρισµού «Μελέτη Τουριστικής Ανάπτυξης Περιφέρειας Θεσσαλίας», Φάση Α΄, 2003, ανακτήθηκε από https://bit.ly/39uKBRz (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 10/03/2020). Μελέτη ∆/νσης Αναπτυξιακού Προγραµµατισµού Π.Θ. «Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Περιφέρειας Θεσσαλίας – Στρατηγικός Σχεδιασµός 2014-2019», Φάση Α΄, ανακτήθηκε από https://bit.ly/330hDI7 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 10/03/2020). Μελέτη του INSETE «Περιφέρεια Θεσσαλίας: Ετήσια Έκθεση Ανταγωνιστικότητας & ∆ιαρθρωτικής Προσαρµογής στον Τοµέα του Τουρισµού για το Έτος 2018», ∆εκέµβριος 2019, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2BCjvM4 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 10/03/2020).
Πηγές ∆ιαδικτύου
Κεντρική Ιστοσελίδα του Ελληνικού Οργανισµού Τουρισµού, ανακτήθηκε από https://bit.ly/ 3dsjQxQ (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 22/01/2019) Κεντρική Ιστοσελίδα του Παγκόσµιου Οργανισµού Τουρισµού, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2yzkrz2 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 22/01/2019). Ιστοσελίδα του Υπουργείου Τουρισµού για το πρόγραµµα EDEN, ανακτήθηκε από https://bit.ly/3b7zrS4 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 07/02/2019) Κεντρική Ιστοσελίδα ∆ιαζώµατος, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2SHZrgk (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 07/02/2019). Ιστοσελίδα ∆ιαζώµατος για τη Πρόοδο Πολιτιστικών ∆ιαδροµών και Αρχαιολογικών Πάρκων, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2LaD7bi (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 07/02/2019) Ιστοσελίδα του Υπουργείου Πολιτισµού & Αθλητισµού για τις Πολιτιστικές ∆ιαδροµές του Συµβουλίου της Ευρώπης, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2SMcUnt (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 07/02/2019) Πολιτισµός και Τουρισµός: Μια Νέα Προσέγγιση, (10/06/2010) ανακτήθηκε από https://bit.ly/3bjbozS (Ηµεροµηνίας τελευταίας πρόσβασης: 25/01/2019) Συκκά, Γιώτα (29/08/2014), «Ο Πολιτισµός ως Κινητήρια ∆ύναµη Ανάπτυξης» ανακτήθηκε από https://bit.ly/2xMjfbo (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 23/01/2019)
∆ιπλωµατική Εργασία 217 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Χατζηνικολάου, Μπέττυ, Ζηρίνης, Γιάννης & Σοφικίτου, Μαρία (χ.η.), «Ηια µια Πολιτιστική ∆ιαδροµή», ανακτήθηκε από https://bit.ly/3dvXw6R (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 10/02/2019). «Τη Νέα Τουριστική Καµπάνια για την Ελλάδα Παρουσίασε η Marketing Greece», (20/02/2019) ανακτήθηκε από https://bit.ly/3dBLNUn (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 20/03/2019). Πλούσσας, Σωκράτης (19/07/2016), «Τι είναι τα Startups και η Σηµασία τους για την Ελληνική Οικονοµία», ανακτήθηκε από https://bit.ly/2YERPzb (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 10/03/2019). Κόκουβας, Γιώργος (19/04/2013), «Τι είναι επιτέλους τα Startups;», ανακτήθηκε από https:// bit.ly/3cjutTS (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 10/03/2019). Κουστένη, Ματούλα (24/07/2011), «Πολιτισµός και Τουρισµός: Βίοι Αντίθετοι», ανακτήθηκε από https://bit.ly/2WCJeKC (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 17/01/2019). Πουτέτση, Χριστίνα (01/10/2009), «Πολιτισµός – Τουρισµός. Η Φιλοσοφία της Συγχώνευσης», ανακτήθηκε από https://bit.ly/3dn84VC (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 17/01/2019). Παπαθανασόπουλος, Στέλιος (07/2016), « Πολιτισµός – Επικοινωνία – Τουρισµός», ανακτήθηκε από https://bit.ly/2Lb7Eps (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 17/01/2019). Συκκά, Γιώτα (29/08/2014), «Ο Πολιτισµός ως Κινητήρια ∆ύναµη Ανάπτυξης», ανακτήθηκε από https://bit.ly/2WzawBH (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 18/01/2019). Κουσουνής, Στάθης (17/08/2004), « Σύνδεση του Τουρισµού µε την Πολιτιστική Κληρονοµιά», ανακτήθηκε από https://bit.ly/2WbTFpD (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 18/01/2019). Ανθούλιας, Τάσος (05/08/2005), «Πολιτιστικός Τουρισµός και πως θα αναπτυχθεί», ανακτήθηκε από https://bit.ly/3bdolLo (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 18/01/2019). Καλύβας, Στάθης (21/10/2018), «Το µέλλον του Τουρισµού, ο Τουρισµός του Μέλλοντος», ανακτήθηκε από https://bit.ly/2Wygpz7 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 19/01/2019). Ζηρίνης, Γιάννης (17/07/2016), «Άποψη: Η ∆υναµική του Τουρισµού και οι Επενδύσεις στον Πολιτισµό», ανακτήθηκε από https://bit.ly/3cjgUDJ (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 20/01/2019). Μπέλλος, Ηλίας (23/04/2018), «Πολιτισµός, η Χαµένη Ευκαιρία του Τουρισµού» ανακτήθηκε από https://bit.ly/3b9UHqo (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 20/01/2019).
∆ιπλωµατική Εργασία 218 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Κεφαλογιάννη, Όλγα (24/05/2014), « Άποψη: Ο Τουρισµός Παράγοντας Ανάπτυξης της Οικονοµίας µας», ανακτήθηκε από https://bit.ly/2WFs27b (Ηµεορµηνία τελευταίας πρόσβασης: 22/01/2019). Ρέτσος, Γιάννης (03/05/2018), «Άποψη: Η ∆ιασύνδεση Τουρισµού και Πολιτισµού είναι Προτεραιότητα», ανακτήθηκε από https://bit.ly/2P3qcd6 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 22/01/2019). Καπράνος, ∆ηµήτρης (11/08/2004), «Ο Τουρισµός είναι Πολιτισµός», ανακτήθηκε από https://bit.ly/2xPX446 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 23/01/2019). Βερνίκος, Γ. (χ.η.), «Πολιτισµός και Τουρισµός», ανακτήθηκε από https://bit.ly/3dwVwv5 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 23/01/2019). Καραµήτσου, Ελένη (29/06/2013), «Πολιτιστικός Τουρισµός» ανακτήθηκε από https://bit.ly/ 2WCA8h3(Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 23/01/2019). Βασιλάκη, Μαρία (επιµ.) (29/01/2019), «Το Τέλος του Τουρισµού όπως το ξέρουµε! Η Κοπεγχάγη Απαντά στα ∆ιλήµµατα του Τουρισµού», ανακτήθηκε από https://bit.ly/3bk8vP4 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 04/02/2019). Κεντρική Ιστοσελίδα ΕΣΠΑ 2014-2020 για την Πολιτική της Συνοχής, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2zpGFnu (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 22/02/2019). Κεντρική Ιστοσελίδα ΕΣΠΑ 2014-2020 για την Στρατηγική Έρευνας και Τεχνολογίας για την Έξυπνη Εξειδίκευση (RIS3), ανακτήθηκε από https://bit.ly/2SN7Oat (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 22/02/2019). Ιστοσελίδα American Marketing Association: “Definition of Marketing”, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2CUNnUr (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 01/03/2019). Ιστοσελίδα Γενικής Γραµµατείας Έρευνας & Τεχνολογίας για την Στρατηγική Ευφυούς Εξειδίκευσης, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2zpH6y8 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 10/03/2019). Κυριάκου, ∆ηµήτρης & Παγουλάτος, Γιώργος (07/12/2014), «Έξυπνη Εξειδίκευση, ο ∆ρόµος για το Μέλλον», ανακτήθηκε από https://bit.ly/35HTvcI (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 11/03/2019). «Πως η Έξυπνη Εξειδίκευση Συµβάλλει στην Οικονοµική Ανάπτυξη» (29/11/2016), ανακτήθηκε από https://bit.ly/2SKYjsE (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 11/03/2019).
∆ιπλωµατική Εργασία 219 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
«Στρατηγική Έξυπνης Εξειδίκευσης για τους Τοµείς Πολιτισµού ,Τουρισµού, Περιβάλλοντος» (01/11/2016), ανακτήθηκε από https://bit.ly/3dGGPWr (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 11/03/2019). ∆οξαστάκης, Ζαχαρίας (31/08/2015), «Εθνική Στρατηγική Έξυπνης Εξειδίκευσης: Μοχλός Ανάπτυξης και Παραγωγικότητας», ανακτήθηκε από https://bit.ly/3bb9Rvu (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 11/03/2019). Ιωάννου, Σπύρος (15/01/2018), «Μια ∆ιαδροµή Φύσης και Πολιτισµού, µια Έξυπνη Εξειδίκευση», ανακτήθηκε από https://bit.ly/3dlb1Gi (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 11/03/2019). Dominique Foray, Kevin Morgan & Slavo Radosevic, «The Role of Smart Specialization in the EU Research and Innovation Policy Landscape», ανακτήθηκε από https://bit.ly/2CPdnk7 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 15/03/2019) Dominique Foray, John Goddard, Xabier Goenaga Beldarrain, Mikel Landabasco, Philip McCann, Kevin Morgan, Claire Nauwelaers & Raquel Ortega – Argiles (May 2012), «Guide to Research and Innovation Startegies for Smart Specialisations (RIS3), ανακτήθηκε από https://bit.ly/2ZZiVkU (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 15/03/2019). «Έξυπνη Εξειδίκευση – Η Κινητήριος ∆ύναµη της Μελλοντικής οικονοµικής Ανάπτυξης στην Ευρώπη», περιοδικό Panorama Inforegio, 2012, αρ. 44, σελ. 8-13 ανακτήθηκε από https://bit.ly/2ZZHgXS (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 20/03/2019). Ιστοσελίδα του ΕΣΠΑ 2014-2020: Στρατηγική Έρευνας & Τεχνολογίας για την Έξυπνη Εξειδίκευση (RIS3), ανακτήθηκε από https://bit.ly/30Ezm4Y (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 22/03/2019). Ιστοσελίδα ΓΓΕΤ: Πλατφόρµα Πολιτισµού – Τουρισµού – ∆ηµιουργικής Βιοµηχανίας, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2XbInlt (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 01/04/2019). Ιστοσελίδα ΓΓΕΤ:Τοµέας Πολιτισµού -Τουρισµού - ∆ηµιουργικών Βιοµηχανιών, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2ZY9uBX & https://bit.ly/32TAEvW (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 10/03/2019). Ιστοσελίδα Επιτελικής ∆οµής ΕΣΠΑ ΥΠΠΟΑ: Μελέτη Αποτίµησης των Κοινωνικοοικονοµικών Επιπτώσεων των Έργων Πολιτισµού, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2WUL8XT (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 10/03/2019).
∆ιπλωµατική Εργασία 220 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Παπαδόπουλος Σπύρος, Λουκάκης Γιώργος & Ζαβιτσάνου Αβροκώµη (09/2015), « Τα ηλεκτρονικά παιχνίδια ως ερµηνευτικά εργαλεία ψηφιακών πολιτιστικών περιβαλλόντων» ανακτήθηκε από https://bit.ly/39qGG8k (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 15/04/2019). “The ICOMOS Charter on Cultural Routes” (04/10/2008), ανακτήθηκε από https://bit.ly/308Tmhn (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 15/04/2019). Ιστοσελίδα Αυτοδιοίκησης για τους ∆ήµους του Ν. Μαγνησίας, ανακτήθηκε από https://bit.ly/302vImx (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης:20/02/2020). Ελληνική Στατιστική Αρχή. ΕΛΛΑΣ ΜΕ ΑΡΙΘΜΟΥΣ. Οκτώβριος – ∆εκέµβριος 2019, ανακτήθηκε από https://bit.ly/39wrRkB (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 20/02/2020). Ιστοσελίδα Skopelosweb: «Σκόπελος: Εκκλησίες & Μοναστήρια», ανακτήθηκε από https://bit.ly/2LdaJoR (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 25/02/2020). Ιστοσελίδα ΙΜ∆: Ιεροί Ναοί & Ιερές Μονές, ανακτήθηκε από https://bit.ly/30UoOyO & https://bit.ly/2EfusUy & https://bit.ly/301YNhL (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 01/03/2020). Ιστοσελίδα ∆ήµου Σκιάθου για τις εκκλησίες & τα µοναστήρια, ανακτήθηκε από https://bit.ly/32ZblbW ακολουθώντας τη διαδροµή: Σκιάθος - Εκκλησίες (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 01/03/2020). Ιστοσελίδα ∆ήµου Σκοπέλου για εκκλησίες - µοναστήρια, ανακτήθηκε από https://bit.ly/3f03cX3 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 01/03/2020). Ιστοσελίδα ∆ήµου Αλοννήσου για εκκλησίες & µοναστήρια, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2WW2SCb (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 01/03/2020). Ιστοσελίδες ∆ήµων για τα µουσεία, ανακτήθηκαν από: https://bit.ly/32XciBn, https://bit.ly/2OVCXpY, https://bit.ly/3jCQfG9, https://bit.ly/32Y4mzZ, https://bit.ly/3f09DcF, https://bit.ly/3g2iwUc, https://bit.ly/3hBwWLx & άλλων ιστοσελίδων όπως: https://bit.ly/302A1yh, https://bit.ly/3f18KR6, https://bit.ly/3hFyggg - https://bit.ly/3ggV5H7, https://bit.ly/30OqwSt , https://bit.ly/39wk5Hv , https://bit.ly/2By0F8G ,https://bit.ly/2OVI9Ku , (Ηµεροµηνίες τελευταίας πρόσβασης: 10/03/2020). Ιστοσελίδα Ελληνικής Στατιστικής Αρχής: ∆ηµογραφικά Χαρακτηριστική 2011, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2BxJggv (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 01/03/2020). Ιστοσελίδα ∆ήµου Αλµυρού: Ταυτότητα ∆ήµου, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2ZYEySj (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 01/03/2020).
∆ιπλωµατική Εργασία 221 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Ιστοσελίδα ∆ήµου Ρήγα Φεραίου: Ο ∆ήµος, ανακτήθηκε από https://bit.ly/3eYr6lL (Ηµεροµηνία τελευταίας Πρόσβασης: 02/03/2020). Ιστοσελίδα ∆ήµου Ρήγα Φεραίου: Τοπικές Κοινότητες, ανακτήθηκε από https://bit.ly/3jGtNM6 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 02/03/2020). Ιστοσελίδα ∆ήµου Νοτίου Πηλίου: Ο ∆ήµος, ανακτήθηκε από https://bit.ly/301INN2 (Ηµεροµηνία Τελευταίας Πρόσβασης: 02/03/2020). Ιστοσελίδα ∆ήµου Ζαγοράς – Μουρεσίου, ανακτήθηκε από https://bit.ly/3eYtc57 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 02/03/2020). Ιστοσελίδα Τσαγκαράδας, ανακτήθηκε από http://www.tsagarada.gr (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 02/03/2020). Ιστοσελίδα ∆ήµου Σκιάθου, ανακτήθηκε από https://bit.ly/3g3zfq6 & https://bit.ly/2EmO1dN (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 03/03/2020). Ιστοσελίδα ∆ήµου Σκοπέλου: Τοποθεσία, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2CQq7H1 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 03/03/2020). Ιστοσελίδα ∆ήµου Αλοννήσου: Τοποθεσία & Γεωγραφία, ανακτήθηκε από https://bit.ly/3jGB8v8 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 03/03/2020). «Σύµπραξη Τουρισµού για τη Θεσσαλία. Σχέδιο Μάρκετινγκ Τουριστικού Προϊόντος Θεσσαλίας: Ανάλυση Στοιχείων & Αποτύπωση Τουριστικού Προϊόντος: Μαγνησία», ανακτήθηκε από https://bit.ly/2OXOB3I (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 10/03/2020). Ιστοσελίδα Π.Θ. - Ειδική Υπηρεσία ∆ιαχείρισης Ε.Π. Περιφέρειας Θεσσαλίας: ∆ιαβούλευση για την Ολοκληρωµένη Χωρική Επένδυση (Ο.Χ.Ε.) “∆ιαδροµή Πολιτισµού -Τουρισµού” στην Π.Θ., Ιούνιος 2019 ανακτήθηκε από https://bit.ly/32VeE3S (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 20/03/2020). Ιστοσελίδα ΟΧΕ ∆ιαδροµής Πολιτισµού Τουρισµού, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2ZZ9i5B (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 20/03/2020). «Απόσπασµα Πρακτικού 16/18-12-2019 µε θέµα: Έγκριση Προγράµµατος Τουριστικής Προβολής της ΠΘ για το έτος 2020» µε Α∆Α:60ΣΨ7ΛΡ-Σ01 ανακτήθηκε από https://bit.ly/ 2WWUPoN (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 24/03/2020). Ιστοσελίδα SETE: Η Γαστρονοµία στο Μάρκετινγκ του Ελληνικού Τουρισµού, 2009, Σύνδεσµος Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων, ανακτήθηκε από https://bit.ly/3hBkAmo (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 29/03/2020).
∆ιπλωµατική Εργασία 222 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Ιστοσελίδα INSETE: Βασικά Τουριστικά Μεγέθη της Περιφέρειας Θεσσαλίας, Μάρτιος 2020, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2BB7KWa ακολουθώντας τη διαδροµή: Θεσσαλία – Στατιστικά Στοιχεία. (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 30/03/2020) Σεραφίδου, Μελποµένη (08/07/2017), «Η Στρατηγική Έρευνας και Καινοτοµίας για την Έξυπνη Εξειδίκευση της Περιφέρειας Θεσσαλίας» ανακτήθηκε από https://bit.ly/2D33waf (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 01/04/2020). «Στρατηγική Έρευνας και Καινοτοµίας για την Έξυπνη Εξειδίκευση Περιφέρειας Θεσσαλίας» ανακτήθηκε από https://bit.ly/2CDyDt9 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης:01/04/2020). Ιστοσελίδα Συµβουλίου της Ευρώπης: “Cultural Routes of the Council of Europe Programme”, ανακτήθηκε από https://bit.ly/3hId7SF (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 05/05/2020). «Επιχειρησιακό Σχέδιο για την Κατασκευή Υποβρύχιων Μουσείων & Καταδυτικών Πάρκων στις Νήσους Σποράδες & στο ∆υτικό Παγασητικό», ΠΕΠ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ 2007-2013 ανακτήθηκε από https://bit.ly/302IbGH ακολουθώντας τη διαδροµή “Μελέτη”. (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 20/06/2020). Ιστοσελίδα Ο∆ΥΣΣΕΥΣ Υπ. Πολιτισµού ανακτήθηκε από https://bit.ly/39AlD3o (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης 05/06/2020). Ιστοσελίδα Εφορείας Αρχαιοτήτων Μαγνησίας ανακτήθηκε από https://bit.ly/3jLtnUK (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 05/06/2020). Ιστοσελίδα Καστρολόγος: Κάστρα της Ελλάδας ανακτήθηκε από https://bit.ly/3gbqZoc (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 05/06/2020). Ιστοσελίδα Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Θεσσαλικών Σπουδών ανακτήθηκε από https://bit.ly/2OYVQbJ (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 05/06/2020). Ιστοσελίδα Μουσείου της Πόλης του Βόλου ανακτήθηκε από https://bit.ly/2DcLu5r (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 05/06/2020). Ιστοσελίδα ΠΙΟΠ: Μουσείο Πλινθοκεραµοποιίας Τσαλαπάτα ανακτήθηκε από https://bit.ly/ 39FB0HN (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 05/06/2020). Ιστοσελίδα ∆ιάζωµα ανακτήθηκε από https://bit.ly/305W2fF (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης:05/06/2020). Ιστοσελίδα Greek Travel Pages ανακτήθηκε από https://bit.ly/2Dai5bV (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 05/06/2020).
∆ιπλωµατική Εργασία 223 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Ιστοσελίδα ∆ήµου Αλµυρού ανακτήθηκε από https://bit.ly/3hMr5CX (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 05/06/2020). Ιστοσελίδα ∆ήµου Ρήγα Φεραίου ανακτήθηκε από https://bit.ly/3f7Nn0e (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 05/06/2020). Ιστοσελίδα ∆ήµου Βόλου ανακτήθηκε από https://bit.ly/3hJdZXf (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 05/06/2020). Ιστοσελίδα Museum Finder ανακτήθηκε από https://bit.ly/3hLL98P (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 07/06/2020). Ιστοσελίδα ∆ηµόσιας Ιστορικής Βιβλιοθήκης Ζαγοράς ανακτήθηκε από https://bit.ly/3gbxhEk (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 07/06/2020). “Τα Μνηµεία για τον Ρήγα στο Βελεστίνο”, 20/06/2020 ανακτήθηκε από https://bit.ly/330gf8o (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 07/06/2020). Ιστοσελίδα ∆ηµόσιας Βιβλιοθήκης Μηλεών ανακτήθηκε από https://bit.ly/304UMsW (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 07/06/2020). Ιστοσελίδα Ο∆ΥΣΣΕΥΣ Υπ. Πολιτισµού: Το καφενείο “Ο Θεόφιλος” ανακτήθηκε από https://bit.ly/303saR2 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης:07/06/2020). Παπαγιάννη, Άννα (11/08/2019), “Εικαστικό Μουσείο Γλύπτη Νικόλα”, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2Bzb8AG (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 07/06/2020). Ιστοσελίδα ∆ήµου Βόλου: Το Τρενάκι του Πηλίου, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2D7f2Bj (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 07/06/2020). Ιστοσελίδα ∆ήµου Βόλου: Κέντρο Τέχνης Τζιόρτζιο Ντε Κίρικο, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2ErRfg7 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης:07/06/2020). Ιστοσελίδα ∆ήµου Σκιάθου: Κάστρο, ανακτήθηκε από https://bit.ly/3g5cS3G (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 07/06/2020). Ιστοσελίδα ∆ήµου Σκιάθου: Το Σπίτι του Παπαδιαµάντη, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2OYutym (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 07/06/2020). Μπόµπορη, Αντιγόνη (30/07/2018), “Το Μονοπάτι Κενταύρων, ένας κρυµµένος θησαυρός”, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2Dhkz8j (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 09/06/2020). “Τα Σπήλαια του Κένταυρου Χείρωνα” (01/05/2010), ανακτήθηκε από https://bit.ly/330EDXn (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 09/06/2020). “Σπηλιά του Κένταυρου Χείρωνα”, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2X2TEnW (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 09/06/2020).
∆ιπλωµατική Εργασία 224 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
“Το Σπήλαιο του Κένταυρου Χείρωνα, Μηλιές Πηλίου - Ελλάδα (09/04/2019), ανακτήθηκε από https://bit.ly/2PeXuGp (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 09/06/2020). “Βόλος – Μονοπάτι Κενταύρων” (21/11/2010), ανακτήθηκε από https://bit.ly/3f455Sj (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 09/06/2020). “Πήλιο: Το Φαράγγι των Κενταύρων” (26/07/2016), ανακτήθηκε από https://bit.ly/39weJfA (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 09/06/2020). Ιστοσελίδα ∆ήµου Αλµυρού: Όθρυς – Φαράγγια – Σπήλαια – Ιερά Μονή Παναγίας Ξενιάς, ανακτήθηκαν από https://bit.ly/2OYcvMy - https://bit.ly/2P1jK6l - https://bit.ly/3jNR2UM - https://bit.ly/30SnBbs (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 09/06/2020). Ιστοσελίδα Ε.Ο.Σ. Αλµυρού: Σπήλαια, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2X54UQy (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 09/06/2020). Ιστοσελίδα Greek Guide Gastronomy: Γαστρονοµική Κοινότητα Πηλίου – Βόλου, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2OYe2Ci 9Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 11/06/2020). Ιστοσελίδα Greek Guide Gastronomy: Χαλβαδοποιία Παπαγιαννόπουλος, ανακτήθηκε από https://bit.ly/30QKsEl (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 11/06/2020). Ιστοσελίδα Στράκας: Πηλιορείτικα Λουκάνικα, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2P2bu66 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 11/06/2020). “Σταγιάτες: Το χωριό µε τα γάργαρα νερά” (23/03/2012), ανακτήθηκε από https://bit.ly/2XjFgrJ (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 11/06/2020). Ιστοσελίδα Γυναικείου Αγροτουριστικού Συνεταιρισµού Πορταριάς, ανακτήθηκε από https://bit.ly/39z9LOW (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 11/06/2020). Ιστοσελίδα Greek Orthodox Religious Tourism: Παναγία Πορταρέα, Πορταριά Πήλιο, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2Dawq8f (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 11/06/2020). Ιστοσελίδα Μοναστήρια της Ελλάδας: Ιερά Μονή Παναγίας Οδηγήτριας Πορταριάς Πηλίου, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2D9mhsD (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 11/06/2020). Ιστοσελίδα Pelion Culture: Πορταριά, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2X2apQ9 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 11/06/2020). Ιστοσελίδα ∆.Ε. Πορταριάς: Αξιοθέατα, ανακτήθηκε από https://bit.ly/3jLKlT8 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 11/06/2020). Ιστοσελίδα Karaiskosfarm, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2X0wRt2 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 11/06/2020).
∆ιπλωµατική Εργασία 225 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Ιστοσελίδα Pelion Gastronomy Festival, ανακτήθηκε από https://bit.ly/3gjTccJ (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 11/06/2020). Ιστοσελίδα Αγροτικού Συνεταιρισµού ZAGORIN, ανακτήθηκε από https://bit.ly/3hJSo0Y (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 11/06/2020). Ιστοσελίδα ΙΜ∆: Ι.Ν. Μεταµορφώσεως Σωτήρος Ζαγοράς, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2DbR4Fa (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 11/06/2020). Ιστοσελίδα Οινοποιείου Patistis, ανακτήθηκε από https://bit.ly/3f7ZASS (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 11/06/2020). Ιστοσελίδα Οινοποιείου Milea Winery, ανακτήθηκε από https://bit.ly/3jKWBmM (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 11/06/2020). Ιστοσελίδα Rakis Family Winery, ανακτήθηκε από https://bit.ly/3g97KLX (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 11/06/2020).
Μυλωθρίδου, Θένια (11/09/2019, “Αργαλαστή: Το Γραφικό Χωριό µε το Ιστορικό Καµπαναριό, το Παρθεναγωγείο που δίδαξε ο Βάρναλης και το Ησυχαστήριο του Μπόρις Τζόνσον”, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2BCpvEz (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 11/06/2020). Ιστοσελίδα Olive & Oil Museum of Pelion, ανακτήθηκε από https://bit.ly/3g6D5z5 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 11/06/2020). Ιστοσελίδα Ελαιοτριβείου Οικογένειας Βολιώτη, ανακτήθηκε από https://bit.ly/3f3FIjD(Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 11/06/2020). Ιστοσελίδα Pelion Culture: ∆ράκεια, ανακτήθηκε από https://bit.ly/3f5ZcnT (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 11/06/2020). Ιστοσελίδα ΕΨΑ, ανακτήθηκε από https://bit.ly/39wOyW7 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 11/06/2020). Ψηµµένος Φιλάρετος (20/01/2014), “Ο ευτυχής παππούς του Βόλου”, ανακτήθηκε από https://bit.ly/3jMOYMD (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 11/06/2020). Ιστοσελίδα Parallaxi: Τα περίφηµα Τσιπουράδικα του Βόλου, (12/08/2018), ανακτήθηκε από https://bit.ly/2P47JNm (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 11/06/2020). Ιστοσελίδα Τυροκοµείου Καράκανας, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2Dg9qoA (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 11/06/2020). Ιστοσελίδα Terra Ferea, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2P8nlzn (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 11/06/2020).
∆ιπλωµατική Εργασία 226 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Ιστοσελίδα Αγροτικού Συνεταιρισµού Ν. Αγχιάλου “Η ∆ΗΜΗΤΡΑ”, ανακτήθηκε από https://bit.ly/30WCxoL (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 11/06/2020). Ιστοσελίδα Κτήµατος Τιµπλαλέξη, ανακτήθηκε από https://bit.ly/3f8a1pg (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 11/06/2020). Ιστοσελίδα Οινοποιείου Τοκαλή, ανακτήθηκε από https://bit.ly/331Id3K (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 11/06/2020). Ιστοσελίδα Οινοποιείου Αποστολάκη, ανακτήθηκε από https://bit.ly/306cEUD (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 11/06/2020). Ιστοσελίδα Greek Family Farm, ανακτήθηκε από https://bit.ly/32XVwlL (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 11/06/2020). Ιστοσελίδα Euphoria Secrets, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2CKT7Ad (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 11/06/2020). Ιστοσελίδα Women Associations: Γυναικείος Αγροτουριστικός Συνεταιρισµός “Η Φτελιά”, ανακτήθηκε από https://bit.ly/32Y2E1r (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 11/06/2020). Ιστοσελίδα Pelion Culture: Μακρινίτσα – ∆ράκεια – Άγιος Λαυρέντιος – Βυζίτσα - Λαύκος, ανακτήθηκαν από https://bit.ly/3332pCo - https://bit.ly/2X34Wst - https://bit.ly/30UXHnf - https://bit.ly/3faSOM2 - https://bit.ly/2P3oPLC (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 14/06/2020). Ιστοσελίδα Βυζαντινού Μουσείου Μακρινίτσας, ανακτήθηκε από https://bit.ly/333qyIS (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 14/06/2020). Ιστοσελίδα I love Pelion: ∆ράκεια Πήλιο, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2OZuTVn (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 14/06/2020). Ιστοσελίδα Open Village – Άγιος Λαυρέντιος, ανακτήθηκε από https://bit.ly/3g9g12t (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 14/06/2020). Ιστοσελίδα Μουσικού Χωριού, ανακτήθηκε από https://bit.ly/333sP74 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 14/06/2020). Ιστοσελίδα ΙΜ∆: Ιερά Μονή Αγίου Λαυρεντίου, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2X2Nx2W (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 14/06/2020). Βασσάλου, Κυριακή (03/12/2014), “Οι Πινακάτες αποκαλύπτονται”, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2X1gts2 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 14/06/2020). Ιστοσελίδα Τσαγκαράδας, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2P4fwe4 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 14/06/2020).
∆ιπλωµατική Εργασία 227 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
“Νέα Εποχή για το Ψηφιακό Μουσείο & το Μουσείο Μινιατούρας στην Τσαγκαράδα”, ανακτήθηκε από https://bit.ly/3hHg2Lj (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 14/06/2020). Ιστοσελίδα Λαύκου – Νότιο Πήλιο, ανακτήθηκε από https://bit.ly/332zHRO (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 14/06/2020). “Λαογραφικό Μουσείο στη Σκιάθο” (12/07/2012), ανακτήθηκε από https://bit.ly/3332SnN (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 17/06/2020). Ιστοσελίδα για το Σκιαθίτικο Σπίτι, ανακτήθηκε από https://bit.ly/306r2Mz (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 17/06/2020). Ιστοσελίδα ∆ήµου Σκιάθου: Εκκλησίες, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2EicHE7 ακολουθώντας τη διαδροµή “Εκκλησίες” (Ηµεροµηνία τελευταίας επίσκεψης: 17/06/2020). Ιστοσελίδα Ιεράς Μονής Ευαγγελισµού της Θεοτόκου Σκιάθου, ανακτήθηκε από https://bit.ly/3074MSQ (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 17/06/2020). Ιστοσελίδα Εφορείας Αρχαιοτήτων Μαγνησίας: Αρχαιότητες στη Σκιάθο, ανακτήθηκε από https://bit.ly/3hJh4ql (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 17/06/2020). Ιστοσελίδα Skopelosweb, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2CLlxKs (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 17/06/2020). Ιστοσελίδα ∆ήµου Αλοννήσου, ανακτήθηκε από https://bit.ly/3f4rzTu (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 17/06/2020). Ιστοσελίδα ert: “Εγκαινιάστηκε το Κέντρο Ενηµέρωσης Κοινού για τα Υποβρύχια Μουσεία στην Αµαλιάπολη”, ανακτήθηκε από https://bit.ly/3hHIZH5 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 20/06/2020). Ιστοσελίδα e- thessalia: “Ανάδειξη της Κάρλας από τα Κέντρα Φυσικής Ιστορίας και Πληροφόρησης” (15/12/2018), ανακτήθηκε από https://bit.ly/3hJYL4s (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 20/06/2020). Ιστοσελίδα ΚΕ.ΜΕ.ΒΟ. ανακτήθηκε από https://bit.ly/30T0cqr (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 20/06/2020). Ιστοσελίδα Ταχυδρόµος: “Κόσµηµα το Εκθεσιακό Κέντρο της Κάρλας” (09/10/2018), ανακτήθηκε από https://bit.ly/3hJBz66 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 20/06/2020). Ιστοσελίδα Ταχυδρόµος: “∆ράση 14 χρόνων του Μουσείου Λιµναίου Πολιτισµού Κάρλας” (18/03/2019), ανακτήθηκε από https://bit.ly/2X5kHin (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 20/06/2020).
∆ιπλωµατική Εργασία 228 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Ιστοσελίδα Φορέα ∆ιαχείρισης Κάρλας – Μαυροβουνίου, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2P0k3y7 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 20/06/2020). Ιστοσελίδα ∆ήµου Ρήγα Φεραίου: “Εκθεσιακό Κέντρο Φυσικής Ιστορίας & Πολιτισµού Κάρλας – Κέντρο Πληροφόρησης”, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2P3YY68 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 20/06/2020). Ιστοσελίδα Κέντρου Έρευνας & Προστασίας Αυτοφυούς Ορχιδέας στο Β. Πήλιο, ανακτήθηκε από https://bit.ly/39xQf5H (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 20/06/2020). Ιστοσελίδα ∆ήµου Αλµυρού: “ Λίµνες Ζερέλια”, “Κουρί”,”Αχίλλειο”. ανακτήθηκε από https://bit.ly/2CXTHdV - https://bit.ly/3jXbhiW - https://bit.ly/3f56urV (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 20/06/2020). Λιάλιος, Γιώργος (06/10/2018), “Εγκαίνια για τη νέα λίµνη Κάρλα”, ανακτήθηκε από https://bit.ly/338Lf62 (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 20/06/2020). Ιστοσελίδα ert: “Τα πρώτα Υποβρύχια Μουσεία στην Ελλάδα από την περιφέρεια Θεσσαλίας”, ανακτήθηκε από https://bit.ly/3g2Cmia (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 20/06/2020). Ιστοσελίδα e- thessalia: “Επισκέψιµες Ενάλιες Τουριστικές ∆ιαδροµές θα δηµιουργηήσει ο ∆ήµος Αλµυρού” (21/02/2016), ανακτήθηκε από https://bit.ly/332MdRi (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 20/06/2020). Ιστοσελίδα magnesianews: ‘Υποβρύχιες Αυτοψίες και Προετοιµασία Χώρων στα Ναυάγια Αλοννήσου & Παγασητικού” (24/10/2018), ανακτήθηκε από https://bit.ly/305u4Aq (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 20/06/2020). Κολυνδρίνη, ∆ωροθέα (09/09/2019), “∆ηµιουργούµε Κέντρο Υποβρύχιων Μουσείων µε ένα εκατοµµύριο ευρώ από το ΕΣΠΑ”, ανακτήθηκε από https://bit.ly/3jMdTzZ (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 20/06/2020). Ιστοσελίδα Ταχυδρόµος: “ Νέες Προοπτικές για τον Καταδυτικό Τουρισµό στη Μαγνησία” (27/05/2020), ανακτήθηκε από https://bit.ly/39Ggjvl (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 20/06/2020). Ιστοσελίδα iefimerida: “Αλόννησος: Υποθαλάσσιο Μουσείο στο ∆ιάσηµο ναυάγιο της Περιστέρας” (07/04/2019), ανακτήθηκε από https://bit.ly/30Yap4I (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 20/06/2020). Ιστοσελίδα ∆ήµου Αλοννήσου: “Θαλάσσιο Πάρκο”, ανακτήθηκε από https://bit.ly/3f7r4rB (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 20/06/2020).
∆ιπλωµατική Εργασία 229 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Ιστοσελίδα Κέντρου Ενηµέρωσης Mom, ανακτήθηκε από https://bit.ly/305vKdc (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 20/06/2020). “Σχέδιο Μάρκετινγκ Τουριστικού Προϊόντος Θεσσαλίας, ανακτήθηκε από https://bit.ly/2D9TdRM ακολουθώντας τη διαδροµή “Στρατηγική Προβολής & Επικοινωνίας” (Ηµεροµηνία τελευταίας πρόσβασης: 22/06/2020). Ιστοσελίδα thessalia:”∆ύο Βραβεία για την Περιφέρεια Θεσσαλίας στα Tourism Awards 2020” (01/06/2020), ανακτήθηκε από https://bit.ly/2CUFC0L (Ηµεροµηνία τελευταίας επίσκεψης: 01/07/2020). Ιστοσελίδα Ταχυδρόµος: “14 Νέα Έργα Πολιτισµού σε Μαγνησία & Σποράδες” (15/11/2019), ανακτήθηκε από https://bit.ly/3jPOWn6 (Ηµεροµηνία τελευταίας επίσκεψης: 01/07/2020).
∆ιπλωµατική Εργασία 230 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Παράρτηµα Α΄: Ερωτηµατολόγιο
Α. Πολιτιστικός Τουρισµός
1. Πόσο συχνά ταξιδεύετε για πολιτιστικούς λόγους;
cΜία φορά το χρόνο c∆ύο φορές το χρόνο cΚάθε δύο χρόνια cΣπάνια cΣυχνά cΚαθόλου
2. Ποια τα κίνητρα επιλογής σας για ένα ταξίδι πολιτιστικού τουρισμού; (Μπορείτε να επιλέξετε περισσότερες από μια απαντήσεις)
cΓνωριµία µε την ιστορία & την παράδοση του τόπου cΕπίσκεψη σε πολιτιστικούς χώρους & αρχαιολογικά µνηµεία cΓνωριµία µε το φυσικό / οικιστικό περιβάλλον cΣυµµετοχή σε δραστηριότητες & εµπειρίες (π.χ. πολιτιστικές εκδηλώσεις - φεστιβάλ/event – πολιτιστικές διαδροµές) cΣυµµετοχή και σε άλλες µορφές εναλλακτικού τουρισµού (π.χ. θρησκευτικός – εκπαιδευτικός – αθλητικός – οικοτουρισµός – τουρισµός υγείας & ευεξίας) cΓνωριµία µε νέους ανθρώπους / κοινωνικότητα cΆλλο: …………………………………………..
3. Σε ποιες από τις παρακάτω δραστηριότητες πολιτιστικού τουρισµού έχετε συµµετάσχει; (Μπορείτε να επιλέξετε περισσότερες από µια απαντήσεις)
cΣυµµετοχή σε πολιτιστικές εκδηλώσεις cΣυµµετοχή σε δράσεις εκπαιδευτικού/ ιστορικού / περιβαλλοντικού / γαστρονοµικού περιεχοµένου cΣυµµετοχή σε πολιτιστική διαδροµή (τοπική – περιφερειακή – εθνική) cΕπίσκεψη σε ιστορικά κέντρα πόλεων cΕπίσκεψη σε παραδοσιακούς οικισµούς cΕπίσκεψη σε αρχαιολογικούς χώρους / µνηµεία /µουσεία cΆλλο: …………………………………………..
∆ιπλωµατική Εργασία 231 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
4. Ο πολιτιστικός τουρισµός θεωρείτε ότι συµβάλει στην: (Μπορείτε να επιλέξετε περισσότερες από µια απαντήσεις)
c∆ηµιουργία ενός ισχυρού branding προορισµού cΠροσέλκυση επισκεπτών cΜείωση της ανεργίας cΟικονοµική ανασυγκρότηση της περιοχής cΕνίσχυση της επιχειρηµατικότητας & καινοτοµίας cΒιώσιµη περιφερειακή ανάπτυξη cΚοινωνική αναζωογόνηση της περιοχής cΠροστασία & ανάδειξη πολιτιστικών/ φυσικών πόρων cΠροώθηση ανταγωνιστικών πλεονεκτηµάτων της περιοχής c∆ηµιουργία συνεργατικών δικτύων cΚαλλιέργεια νέων, βιωµατικών εµπειριών
5. Σε ποιο βαθµό συµφωνείτε ή διαφωνείτε µε τις κάτωθι ταυτότητες που χαρακτηρίζουν την ηπειρωτική - νησιωτική Μαγνησία & τις Β. Σποράδες (Μια επιλογή ανά σειρά)
Συµφωνώ Συµφωνώ Ούτε ∆ιαφωνώ ∆ιαφωνώ πολύ συµφωνώ πολύ / ούτε διαφωνώ Τόπος ιδιαίτερης οικολογικής & αισθητικής αξίας Τόπος ιστορικής µνήµης & εκπαιδευτικής συνεισφοράς Τόπος ιδιαίτερου αρχιτεκτονικού & οικιστικού ενδιαφέροντος Τόπος µύθων – θρύλων & παραδόσεων Τόπος πολιτιστικού & καλλιτεχνικού ενδιαφέροντος Τόπος µε έντονη βιοµηχανική ιστορία Ιδανικός προορισµός για
∆ιπλωµατική Εργασία 232 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
εναλλακτικές µορφές τουρισµού Ιδανικός προορισµός διακοπών (χειµερινές/ θερινές)
6. Θεωρείτε ότι οι υποδοµές πρόσβασης & οι τουριστικές εγκαταστάσεις της ηπειρωτικής / νησιωτικής Μαγνησίας & των Β. Σποράδων ευνοούν τον πολιτιστικό τουρισµό;
cΚαθόλου cΛίγο cΑρκετά cΠολύ c Πάρα πολύ
Β. Πολιτιστικές ∆ιαδροµές
7. Γνωρίζετε τι είναι οι πολιτιστικές διαδροµές;
cΝαι c Όχι
8. Έχετε περιηγηθεί σε πολιτιστική διαδροµή στην Ελλάδα ή το εξωτερικό;
cΝαι c Όχι
Αν ναι, σε ποια;
9. Θα σας ενδιέφερε να περιηγηθείτε µιας πολιτιστικής διαδροµής στην Μαγνησία ή τις Σποράδες;
cΝαι c Όχι
Αν ναι, η εδαφική της εµβέλεια επιθυµείτε να εκτείνεται:
cαυστηρά στην πόλη του Βόλου cεκτός πόλης Βόλου cστα χωριά του Πηλίου cστα νησιά των Β. Σποράδων
∆ιπλωµατική Εργασία 233 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
cσυνδυαστικά σε όλα τα παραπάνω
10.Ποια κατά την γνώµη σας είναι τα target group (οµάδες στόχου) που θα πρέπει να απευθύνονται οι πολιτιστικές µας διαδροµές; (Μπορείτε να επιλέξετε περισσότερες από µια απαντήσεις)
cΤουρίστες εσωτερικού cΤουρίστες εξωτερικού cΦοιτητές / µαθητές cΟικογένειες cΤρίτη ηλικία Άλλο:……………………………….
11. Πόσο σηµαντική θεωρείτε τη δηµιουργία µιας πολιτιστικής διαδροµής για την προβολή & ανάδειξη του πολιτιστικού πλούτου των υπό εξέταση περιοχών;
cΚαθόλου cΛίγο cΑρκετά cΠολύ cΠάρα Πολύ
12. Θεωρείτε ότι οι πολιτιστικές διαδροµές συµβάλλουν στην τουριστική & οικονοµική ανάπτυξη των εν λόγω περιοχών;
cΚαθόλου cΛίγο cΑρκετά cΠολύ cΠάρα Πολύ
13. Ποιοι λόγοι θα λειτουργούσαν αποτρεπτικά στο να ακολουθήσετε µια πολιτιστική διαδροµή; (Μπορείτε να επιλέξετε περισσότερες από µία απαντήσεις)
cΈλλειψη χρόνου cΟικονοµική κατάσταση cΑνεπάρκεια τουριστικών υποδοµών/παροχών cΛόγοι προσβασιµότητας cΠολιτιστικό πλαίσιο που ορίζει c∆ιαθεσιµότητα ή µη ξεναγού cΑνεπάρκεια σε πληροφορικά κιόσκια / σήµανση / πινακίδες cΆλλο:……………………………………….
∆ιπλωµατική Εργασία 234 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
14. Ποια θεµατικά πεδία θα σας ενδιέφερε να περιλαµβάνει µια πολιτιστική διαδροµή στη Μαγνησία & τις Σποράδες; (Μπορείτε να επιλέξετε περισσότερες από µια απαντήσεις)
cΒυζαντινά µνηµεία (µοναστήρια – εκκλησίες) cΑρχαία θέατρα cΑρχαιολογικούς χώρους cΜνηµεία νεότερης περιόδου µε έντονη ιστορικότητα cΠαραδοσιακούς οικισµούς cΘεµατικά µουσεία cΒιοµηχανικά κτίρια της πόλης του Βόλου cΛαϊκή αρχιτεκτονική & παράδοση cΜυθολογία cΤοπική γαστρονοµία cΦυσικό περιβάλλον ιδιαίτερης αισθητικής cΆλλο: …………………………………….
15. Η περιήγηση σας σε µια πολιτιστική διαδροµή ισοδυναµεί για εσάς µε: (Μπορείτε να επιλέξετε περισσότερες από µια απαντήσεις)
cΨυχαγωγία / ευχαρίστηση cΑναψυχή / ξεκούραση cΓνώση / εκπαίδευση c∆ηµιουργικότητα / οµαδική δράση cΕπικοινωνία µε άλλους ανθρώπους cΒιωµατική εµπειρία cΚαινοτοµία cΓνωριµία µε τη φύση cΑπλή / αστική περιήγηση cΆλλο: ………………………………
16. Μια πολιτιστική διαδροµή θα σας ενδιέφερε να περιλαµβάνει: (Μπορείτε να επιλέξετε περισσότερες από µια απαντήσεις)
cΠαράλληλες εκδηλώσεις (π.χ. εκθέσεις, διαλέξεις, µουσικές παραστάσεις) cΞεχωριστές δραστηριότητες για παιδιά (π.χ. εκπαιδευτικά εργαστήρια, θεατρικό παιχνίδι, ψηφιακά παιχνίδια) cΑθλητικές δραστηριότητες (π.χ. hiking, riding, ιππασία, πεζοπορία) c∆ιαγωνισµούς τοπικών λιχουδιών για ανάδειξη γευστικής ταυτότητας cΕύχρηστες ψηφιακές εφαρµογές cΆλλο: …………………………………….
17. Μια πολιτιστική διαδροµή θεωρείτε ελκυστική & ανταγωνιστική αν διαθέτει: (Μπορείτε να επιλέξετε περισσότερες από µια απαντήσεις)
cΠλούσιο πολιτιστικό & φυσικό πλούτο cΤουριστικές εγκαταστάσεις (καταλύµατα - camping - χώροι εστίασης)
∆ιπλωµατική Εργασία 235 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
cΚαλές συγκοινωνιακές συνδέσεις cΠάρκινγκ cΧώροι ειδικά διαµορφωµένοι για παιδιά cΥποδοµές για άτοµα µε ειδικές ανάγκες (ΑΜΕΑ) cΑναψυκτήρια / χώροι ξεκούρασης cΦυσική ή ψηφιακή ξενάγηση
18. Μια πολιτιστική διαδροµή θεωρείτε πιο δελεαστική & ενδιαφέρουσα αν συνδυάζει και εναλλακτικές µορφές τουρισµού;
cΝαι cΌχι c∆εν γνωρίζω / δεν απαντώ
19. Θεωρείτε σηµαντικό µια πολιτιστική διαδροµή να υποστηρίζετε από σύγχρονα τεχνολογικά µέσα; (π.χ. µέσα κοινωνικής δικτύωσης / διαδραστικούς χάρτες / ψηφιακές αναπαραστάσεις / υπηρεσίες storytelling / ψηφιακές ξεναγήσεις / οπτικο – ακουστική περιήγηση / gamification tourism / τεχνολογία εικονικής πραγµατικότητας)
cΚαθόλου cΛίγο cΑρκετά cΠολύ c Πάρα πολύ
20. Θεωρείτε ότι η ψηφιακή µόνο υποστήριξη µιας πολιτιστικής διαδροµής είναι ιδανικότερη από την παραδοσιακή περιήγηση σε χώρους πολιτισµού;
cΝαι cΌχι cΣυνδυαστικά λειτουργεί καλύτερα
21. Με ποιο τρόπο θα προτιµούσατε να περιηγηθείτε σε µια πολιτιστική διαδροµή;
cΠεζός cΠοδήλατο cΑυτοκίνητο cΤουριστικό λεωφορείο cΣυνδυασµός των παραπάνω (προσδιορίστε:………………………)
22. Ποια θα ήταν η ικανοποιητική διάρκεια µιας πολιτιστική διαδροµή στις υπό έρευνα περιοχές; (Επιλέξτε µια επιλογή)
cΚάποιες ώρες της ηµέρας c1 ηµέρα
∆ιπλωµατική Εργασία 236 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
c2 ηµέρες c3 ηµέρες c˃ των 3 ηµερών
23. Ποια η ιδανική τιµή συµµετοχής σας σε µια πολιτιστική διαδροµή για την περιοχή της Μαγνησίας & των Β. Σποράδων; (συµπεριλαµβανοµένων εισιτήρια αρχαιολογικών χώρων / µουσείων / εκδηλώσεων / έξοδα µετακίνησης)
c5 € c10 € c20 € c˃ 21 €
24. Θεωρείτε ότι η Τοπική Αυτοδιοίκηση µπορεί να συµβάλλει στην υλοποίηση µιας πολιτιστικής διαδροµής για την ενίσχυση της εικόνας προορισµού;
cΚαθόλου cΛίγο cΑρκετά cΠολύ cΠάρα Πολύ
25. Ποιοι κατά την γνώµη σας µπορούν να συµµετάσχουν σε ένα µελλοντικό φορέα διαχείρισης & ανάδειξης πολιτιστικών διαδροµών για την Μαγνησία & τις Β. Σποράδες; (Μπορείτε να επιλέξετε περισσότερες από µια απαντήσεις)
c∆ήµοι cΠεριφέρεια Θεσσαλίας cΑρµόδια Υπουργεία (Πολιτισµού, Τουρισµού, Ανάπτυξης, Ψηφιακής Πολιτικής) c∆ηµόσιοι & Ιδιωτικοί Πολιτιστικοί Φορείς cΕπιχειρήσεις Τριτογενούς & ∆ευτερογενούς Τοµέα cΤοπικοί Πολιτιστικοί Σύλλογοι cΙδιωτική πρωτοβουλία
26. Πόσο σηµαντική θεωρείτε τη συνεργασία αρµόδιων φορέων τουρισµού & πολιτισµού (τουριστικές επιχειρήσεις / πολιτιστικά ιδρύµατα / επαγγελµατίες του χώρου) για την επιτυχία µιας πολιτιστικής διαδροµής;
cΚαθόλου cΛίγο cΑρκετά cΠολύ cΠάρα Πολύ
∆ιπλωµατική Εργασία 237 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
27. Καταθέστε την πρόταση σας για µια πολιτιστική διαδροµή στην Μαγνησία ή στις Β. Σποράδες. …………………………………………………………………………………………….
Γ. ∆ηµογραφικά Στοιχεία
28. Φύλο
cΆνδρας cΓυναίκα
29. Ηλικία
c18-30 c31-40 c41-50 c51-60 c˃ 61 ετών
30. Μορφωτικό Επίπεδο
c∆ευτεροβάθµια Εκπαίδευση cΦοιτητής / Σπουδαστής cΑπόφοιτος ΑΕΙ / ΤΕΙ cΚάτοχος Μεταπτυχιακού ∆ιπλώµατος cΚάτοχος ∆ιδακτορικού ∆ιπλώµατος
31. Επαγγελµατική Ιδιότητα
c∆ηµόσιος Υπάλληλος cΙδιωτικός Υπάλληλος cΕλεύθερος Επαγγελµατίας cΣυνταξιούχος cΟικιακά cΆνεργος
32. Οικογενειακή Κατάσταση
cΈγγαµος / η cΆγαµος / η c∆ιαζευγµένος / η cΧήρος / α cΕλεύθερη συµβίωση
∆ιπλωµατική Εργασία 238 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
33. Ετήσιο Εισόδηµα
c< 10.000 € c10.001 € - 20.000 € c21.000 € - 30.000€ c˃ 31.000 €
∆ιπλωµατική Εργασία 239 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Παράρτηµα Β΄: Συνεντεύξεις
Συνέντευξη 1 η µε τον κ. Χαλέβα Κων/νο Περιφερειακό Σύµβουλο ΠΕ Μαγνησίας & Β. Σποράδων
1) Ο πολιτιστικός τουρισµός αποτελεί προτεραιότητα της Περιφέρειας Θεσσαλίας για την χερσαία - νησιωτική Μαγνησία & τις Β. Σποράδες; Για τη Μαγνησία όλες οι εναλλακτικές µορφές τουρισµού είναι στις προτεραιότητες της Περιφέρειας Θεσσαλίας και µεταξύ αυτών και ο πολιτιστικός τουρισµός.
2) Οι πολιτιστικές διαδροµές (διαδροµές τουρισµού – πολιτισµού) ως επώνυµο & εξειδικευµένο τουριστικό προϊόν εντάσσονται στα σχέδια της Περιφέρειας Θεσσαλίας για την ευρύτερη περιοχή της Μαγνησίας & των Β. Σποράδων; Εντάσσονται, δεδοµένου ότι µέσω της ΕΚΠΟΛ έχουν υλοποιηθεί Ευρωπαϊκά Προγράµµατα που έχουν σχέση µε τις πολιτιστικές διαδροµές, π.χ. «Η επιστροφή της Αργούς». Προς την κατεύθυνση αυτή, ήρθαµε σε επαφή µε το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο Καθορισµού Πολιτιστικών ∆ιαδροµών που εδρεύει στο Λουξεµβούργο (ERA). Επικοινωνήσαµε προκειµένου να καθοριστούν οι προϋποθέσεις και οι όροι ένταξης µιας διαδροµής στις Ευρωπαϊκές Πολιτιστικές ∆ιαδροµές. Αν τελικά ενταχθούµε για να διατηρήσουµε τη µακροβιότητά µας, θα πρέπει να αναλάβουµε συγκεκριµένη δράση ετησίως. Ήρθαµε επίσης σε επαφή µε την πολιτιστική διαδροµή «Οι δρόµοι της Ελιάς» και διαπιστώσαµε ότι η αναγνωρισιµότητα των πολιτιστικών διαδροµών µπορεί να επιτευχθεί και µέσω της UNESCO.
3) Μέσω ποιών πρωτοβουλιών / ενεργειών εκ µέρους της Περιφέρειας Θεσσαλίας µπορεί να αναδειχθεί & διαφοροποιηθεί τουριστικά το «πολιτιστικό προϊόν» της χερσαίας – νησιωτικής Μαγνησίας καθώς & των Β. Σποράδων;
∆ιπλωµατική Εργασία 240 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Μέσω της αναγνώρισης της Αργοναυτικής Εκστρατείας ως Ευρωπαϊκής και παγκόσµιας πολιτιστικής διαδροµής µπορεί να αναδειχθεί και προβληθεί το πολιτιστικό προϊόν της Μαγνησίας.
4) Η συν – δηµιουργία είναι µια προσέγγιση που εµπλέκει τους πολίτες – τις επιχειρήσεις – τους δηµόσιους & ιδιωτικούς φορείς. Ποια λοιπόν τα πλαίσια της δικής σας συνεργατικής δράσης - µεταξύ Περιφερειακής Ενότητας Μαγνησίας & Β. Σποράδων και Επιµελητηρίου Μαγνησίας αναφορικά τον πολιτιστικό τουρισµό; Η συνεργασία µε όλους τους φορείς είναι το ζητούµενο µας. Ο κάθε ένας στο πλαίσιο των αρµοδιοτήτων του και στο βαθµό που µπορεί να βοηθήσει είναι χρήσιµος. Συγκεκριµένα, στα πλαίσια της συνεργασίας µας µε το ∆ήµο Βόλου για την προβολή της Αργοναυτικής Εκστρατείας, έχει προκηρυχθεί διαγωνισµός µελέτης για την κατασκευή Μουσείου Αργοναυτικής Εκστρατείας και είναι στη φάση που θα αρχίσει η υλοποίησή του.
5) Καθώς η Στρατηγική της Έξυπνης Εξειδίκευσης (RIS – 3) µετασχηµατίζει τις οικονοµίες των Περιφερειών σε δραστηριότητες υψηλής προστιθέµενης αξίας, θεωρείτε ότι ο πολιτιστικός τουρισµός (πολιτιστικές διαδροµές) δύναται να λειτουργήσει ανταγωνιστικά για τις υπό έρευνα περιοχές; Πολιτισµός και τουρισµός συµπεριλαµβάνονται στους βασικούς άξονες της έξυπνης εξειδίκευσης, η οποία προωθεί τη βιώσιµη περιφερειακή ανάπτυξη µέσα από ποικίλα επιχειρησιακά προγράµµατα. Συνεπώς πιστεύουµε, ότι ναι, µπορεί να λειτουργήσει ανταγωνιστικά αρκεί να µην υπάρξει εφησυχασµός, αλλά όρεξη για δράση και δουλειά εκ µέρους όλων των εµπλεκόµενων φορέων.
6) Με γνώµονα τις στρατηγικές ευφυούς εξειδίκευσης, πως η Περιφέρεια Θεσσαλίας µπορεί να συµβάλει στη διαδικασία ανακάλυψης της επιχειρηµατικότητας, νέων επενδύσεων & καινοτόµων προγραµµάτων για τις εν λόγω περιοχές, µε επίκεντρο πάντα τον πολιτιστικό τουρισµό; Καινοτοµία αποτέλεσε η συνεργασία µας µε την Marketing Greece του οµίλου ΣΕΤΕ, όπου µέσα από την διαδικτυακή πλατφόρµα mythessaly καταγράφηκαν τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήµατα της Μαγνησίας, του Πηλίου και των Β. Σποράδων, ενώ µέσω του website της
∆ιπλωµατική Εργασία 241 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
καµπάνιας προωθείται το σύνθηµα «Thessaly Handcrafted by time» προβάλλοντας τη µοναδικότητα του κάθε προορισµού. Καινοτόµο πρόγραµµα για την Περιφέρεια Θεσσαλίας είναι και τα Υποβρύχια Μουσεία – Καταδυτικά Πάρκα στον ∆. Παγασητικό και τις Β. Σποράδες που σίγουρα θα προσελκύσουν και νέες επιχειρηµατικές επενδύσεις.
Συνέντευξη 2 η µε τον κ. Μαουσίδη Σεραφείφ Πρόεδρο Τµήµατος Υπηρεσιών του Επιµελητηρίου Μαγνησίας
1) Ο πολιτιστικός τουρισµός αποτελεί προτεραιότητα του Επιµελητηρίου Μαγνησίας για την χερσαία - νησιωτική Μαγνησία & τις Β. Σποράδες; Ασφαλώς. Ο πολιτιστικός τουρισµός συνιστά προτεραιότητα του Επιµελητηρίου για την περιοχή της Μαγνησίας, καθώς ο Νοµός παρουσιάζει πολιτιστικό πλούτο συνδυαστικά µε πλούσιο φυσικό κάλλος (αρχαιολογικά µνηµεία - παραδοσιακή αρχιτεκτονική - θρησκευτικά µνηµεία - καλντερίµια).
2) Οι πολιτιστικές διαδροµές (διαδροµές τουρισµού – πολιτισµού) ως επώνυµο & εξειδικευµένο τουριστικό προϊόν εντάσσονται στα σχέδια του Επιµελητηρίου Μαγνησίας για την ευρύτερη περιοχή της Μαγνησίας & των Β. Σποράδων; Τα Επιµελητήριο Μαγνησίας θα επιθυµούσε να βοηθήσει στην υλοποίηση πολιτιστικών διαδροµών και µέσα από εκεί να αναδειχθεί και ο πολιτιστικός τουρισµός µε ταυτόχρονη ενίσχυση των επιχειρήσεων του κλάδου µας. Προς το παρόν όµως, δεν έχει προβεί στην κατάθεση συγκεκριµένης πρότασης ούτε στην ανάληψη συγκεκριµένης πρωτοβουλίας.
3) Μέσω ποιών πρωτοβουλιών / ενεργειών εκ µέρους του Επιµελητηρίου Μαγνησίας µπορεί να αναδειχθεί & διαφοροποιηθεί τουριστικά το «πολιτιστικό προϊόν» της χερσαίας – νησιωτικής Μαγνησίας καθώς & των Β. Σποράδων; Το Επιµελητήριο Μαγνησίας θεωρεί βασικούς πυλώνες ανάπτυξης της χερσαίας & νησιωτικής Μαγνησίας το τρίπτυχο: πολιτισµός – τουρισµός – µεταποίηση. Αναλαµβάνει δράση µέσω πρωτοβουλιών όπως: συµµετοχή σε διεθνείς εκθέσεις & φεστιβάλ (λ.χ. ∆ιεθνή
∆ιπλωµατική Εργασία 242 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Έκθεση Θεµατικού Τουρισµού Γαστρονοµίας & Οίνου, φεστιβάλ µουσικής δωµατίου, φεστιβάλ παραδοσιακών χορών) – διοργάνωση εκδηλώσεων & ηµερίδων (λ.χ. ∆ιήµερο προώθησης παραδοσιακών τοπικών προϊόντων) – συνέργειες για διαπολιτισµική εκπαίδευση στελεχών. Επίσης φροντίζει για την επιχορήγηση πολιτιστικών εκδηλώσεων, την επιµόρφωση στελεχών τουριστικών επιχειρήσεων, την ενηµέρωση ενδιαφερόµενων επενδυτών, την προώθηση τοπικών, παραδοσιακών προϊόντων µέσω ξενοδοχείων και υπηρεσιών τουρισµού.
4) Η συν – δηµιουργία είναι µια προσέγγιση που εµπλέκει τους πολίτες – τις επιχειρήσεις – τους δηµόσιους & ιδιωτικούς φορείς. Ποια λοιπόν τα πλαίσια της δικής σας συνεργατικής δράσης - µεταξύ Περιφερειακής Ενότητας Μαγνησίας & Β. Σποράδων και Επιµελητηρίου Μαγνησίας αναφορικά µε τον πολιτιστικό τουρισµό; Το Επιµελητήριο Μαγνησίας είναι ανοιχτό σε κάθε µορφή συνεργασίας µε τους φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης Α’ & Β’ βαθµού. Ειδικά δε, όσον αφορά την ενίσχυση των επιχειρηµατικών του δραστηριοτήτων και την εκπαίδευση των µελών του, που σχετίζονται µε υπηρεσίες και αγαθά τουριστικού και πολιτιστικού προσανατολισµού.
5) Καθώς η Στρατηγική της Έξυπνης Εξειδίκευσης (RIS - 3) µετασχηµατίζει τις οικονοµίες των Περιφερειών σε δραστηριότητες υψηλής προστιθέµενης αξίας, θεωρείτε ότι ο πολιτιστικός τουρισµός (πολιτιστικές διαδροµές) δύναται να λειτουργήσει ανταγωνιστικά για τις υπό έρευνα περιοχές; Σαφέστατα! Η στρατηγική της έξυπνης εξειδίκευσης στηρίζει την έρευνα, την καινοτοµία, την παραγωγικότητα και όλα αυτά συντελούν στην ανάπτυξη της δηµιουργικής οικονοµίας. Είναι σε θέση να ενισχύει τον πολιτιστικό τουρισµό και µέσω των πολιτιστικών διαδροµών µπορεί ξεκάθαρα να λειτουργήσει ανταγωνιστικά για τη Μαγνησία και τις Β. Σποράδες.
6) Με γνώµονα τις στρατηγικές ευφυούς εξειδίκευσης, πως το Επιµελητήριο Μαγνησίας µπορεί να συµβάλει στη διαδικασία ανακάλυψης της επιχειρηµατικότητας, νέων επενδύσεων & καινοτόµων προγραµµάτων για τις εν λόγω περιοχές, µε επίκεντρο πάντα τον πολιτιστικό τουρισµό; Θα πρέπει να υπάρξει ένα σχέδιο δράσης µε συγκεκριµένες προτεραιότητες. Μέσα από στοχευµένες κινήσεις και αφού εντοπιστούν τα συγκριτικά ανταγωνιστικά πλεονεκτήµατα
∆ιπλωµατική Εργασία 243 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
της Μαγνησίας και των Σποράδων, το Επιµελητήριο θα µπορούσε να λειτουργήσει υποστηρικτικά στους τοµείς της επιχειρηµατικότητας - καινοτοµίας - επενδύσεων. ∆ηλαδή µέσα από επενδυτικά προγράµµατα και χρηµατοδοτικές ευκαιρίες να ενθαρρύνει νέες, καινοτόµες επιχειρήσεις (λ.χ. start up επιχειρήσεις). Επίσης, να φροντίζει για τη συνεχή κατάρτιση των επαγγελµατιών του µέσα από επιµορφωτικά προγράµµατα και να ενισχύει τη σύµπραξη µεταξύ ακαδηµαϊκών ιδρυµάτων, ερευνητικών φορέων και επαγγελµατικών ενώσεων.
∆ιπλωµατική Εργασία 244 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Παράρτηµα Γ΄: Χάρτες Προτεινόµενων Πολιτιστικών ∆ιαδροµών
1η Π∆
2η Π∆
∆ιπλωµατική Εργασία 245 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
3η Π∆ – 1ο Οδοιπορικό
3η Π∆ – 2ο Οδοιπορικό
∆ιπλωµατική Εργασία 246 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
4η Π∆ – 1ο Οδοιπορικό
4η Π∆ – 2ο Οδοιπορικό
∆ιπλωµατική Εργασία 247 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
5η Π∆
6η Π∆
∆ιπλωµατική Εργασία 248 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
7η Π∆
∆ιπλωµατική Εργασία 249 «Αικατερίνη Καρµίρη», «Επικοινωνιακή Στρατηγική & Πολιτιστικός Τουρισµός: Οι Πολιτιστικές ∆ιαδροµές ως Μοχλός Αειφόρου Ανάπτυξης & Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Μαγνησίας & Β. Σποράδων»
Υπεύθυνη ∆ήλωση Συγγραφέα: ∆ηλώνω ρητά ότι, σύµφωνα µε το άρθρο 8 του Ν.1599/1986, η παρούσα εργασία αποτελεί αποκλειστικά προϊόν προσωπικής µου εργασίας, δεν προσβάλλει κάθε µορφής δικαιώµατα διανοητικής ιδιοκτησίας, προσωπικότητας και προσωπικών δεδοµένων τρίτων, δεν περιέχει έργα/εισφορές τρίτων για τα οποία απαιτείται άδεια των δηµιουργών/δικαιούχων και δεν είναι προϊόν µερικής ή ολικής αντιγραφής, οι πηγές δε που χρησιµοποιήθηκαν περιορίζονται στις βιβλιογραφικές αναφορές και µόνον και πληρούν τους κανόνες της επιστηµονικής παράθεσης.
∆ιπλωµατική Εργασία 250