4. Ta Huy Thinh
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
32(1): 17-25 T¹p chÝ Sinh häc 3-2010 DANH môc C¸C LOµI Bä NGùA (MANTODEA, INSECTA) ë VIÖT NAM T¹ Huy ThÞnh ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn sinh vËt Bä ngùa (Mantodea) lµ mét bé c«n trïng ¨n nghiªn cøu c¬ b¶n trong khoa häc tù nhiªn, m thÞt, ®Æc tr−ng bëi cÆp ch©n tr−íc kiÓu b¾t måi. sè 106.12.15.09 do NAFOSTED tµi trî. Theo hÖ thèng ph©n lo¹i cña David Oliveira, Giglio - Tos vµ Beier (1996), bé Bä ngùa ®−îc I. PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU chia thµnh 8 hä lµ Chaeteessidae, Mantoididae, Metallyticidae, Amorphoscelidae, Eremiaphilidae, MÉu vËt ®−îc thu thËp b»ng vît hoÆc bÉy Empusidae, Hymenopodidae vµ Mantidae [3, 12, ®Ìn ë c¸c tØnh kh¸c nhau ë miÒn B¾c, miÒn 13]. Ehrmann (2002), Svenson vµ Whiting (2004) Trung vµ miÒn Nam ViÖt Nam trong kho¶ng ® n©ng mét sè ph©n hä cña hä Mantidae lªn thêi gian tõ 2000 - 2010. MÉu vËt ®−îc l−u gi÷ thµnh hä, khi Êy bé Bä ngùa bao gåm 15 hä. Bé t¹i ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn sinh vËt. HÖ Bä ngùa cã trªn 2300 loµi ® c«ng bè trªn thÕ thèng ph©n lo¹i ®−îc sö dông theo Giglio - Tos giíi, thuéc 434 gièng [4, 5]. Bä ngùa sèng ë c¸c vµ Beier (2003). Tªn tiÕng ViÖt cña c¸c taxon lµ sinh c¶nh rÊt kh¸c nhau, tõ trong rõng rËm tíi do t¸c gi¶ ®Æt lÇn ®Çu. Mét sè tªn gièng cã tªn trªn sa m¹c; chóng còng cã h×nh th¸i rÊt ®a d¹ng: tiÕng Anh th−êng sö dông còng ®−îc ghi chó mµu s¾c gi¶ vá c©y, gi¶ hoa, h×nh d¹ng c¬ thÓ cã trong ngoÆc ®¬n ®Ó ng−êi ®äc dÔ tham kh¶o. thÓ gi¶ kiÕn hoÆc gi¶ que cñi, gi¶ l¸ t−¬i, l¸ kh«, C¸c loµi ghi nhËn míi cho khu hÖ ViÖt Nam c¸nh cã thÓ tiªu gi¶m.... Lµ c«n trïng b¾t måi, ¨n ®−îc ghi chó b»ng dÊu sao (*). thÞt nhiÒu nhãm c«n trïng kh¸c nªn bä ngùa ®ãng vai trß quan träng trong ®iÒu hßa sè l−îng II. KÕT QU¶ NGHI£N CøU quÇn thÓ vËt måi. Trong §«ng y, kÐn trøng bä ngùa lµ mét vÞ thuèc gäi lµ tang phiªu tiªu, cã Danh môc c¸c loµi c«ng dông bæ thËn, gi÷ tinh khÝ, gi÷ må h«i. Hä Bä ngùa hoa - Hymenopodidae Nh÷ng nghiªn cøu vÒ bä ngùa ë n−íc ta ch−a (Flower mantis) nhiÒu. ViÖn B¶o vÖ thùc vËt (1976) cho biÕt 4 loµi bä ngùa b¾t gÆp ë miÒn B¾c ViÖt Nam [15], trong Ph©n hä Hymenopodinae ®ã cã mét loµi chØ cã ë vïng Cæ B¾c; trong danh Hymenopus Serville, 1831 - Bä ngùa hoa s¸ch c«n trïng ë v−ên quèc gia C¸t Tiªn ® ghi Phong lan (Orchid mantis) nhËn 5 loµi, mÆc dï cã sai chót Ýt vÒ danh ph¸p [17]; trong danh s¸ch c«n trïng ë v−ên quèc gia 1. Hymenopus coronatus (Olivier, 1792) - Bä B¹ch M ghi nhËn 4 loµi [8], trong ®ã cã 2 loµi ngùa hoa Phong lan kh«ng cã kh¶ n¨ng b¾t gÆp ë vïng §«ng Ph−¬ng; Basionym: Mantis coronata Olivier, 1792; trong S¸ch §á ViÖt Nam (2000) cã dÉn mét loµi Synonym: Hymenopus coronatoides Wang et lµ Mantis religiosa [1]. Cã 30 loµi ® ®−îc c¸c al., 1994. t¸c gi¶ n−íc ngoµi ®Ò cËp ®Õn khi nghiªn cøu mÉu vËt ViÖt Nam l−u gi÷ t¹i c¸c b¶o tµng trªn VËt mÉu nghiªn cøu: Phong Nha (Bè Tr¹ch, thÕ giíi [2, 9, 12 - 14, 16, 18]. Tæng céng cã 32 Qu¶ng B×nh) - 1 mÉu; Sa S¬n (Sa Thµy, Kon loµi bä ngùa ® ®−îc ghi nhËn ë ViÖt Nam cho Tum) - 1 mÉu; HiÕu Liªm (VÜnh Cöu, §ång tíi thêi ®iÓm nµy. Nai) - 1 mÉu; Phó Lý (VÜnh Cöu, §ång Nai) - 2 Bµi nµy c«ng bè kÕt qu¶ nghiªn cøu cña t¸c mÉu. gi¶ tõ c¸c cuéc ®iÒu tra trong c¸c n¨m gÇn ®©y. Ph©n bè: Ên §é, Trung Quèc, Th¸i Lan, C«ng tr×nh ®−îc hç trî kinh phÝ cña ®Ò tµi Malaixia, In®«nªxia. 17 Creobroter Westwood, 1889 - Bä ngùa c¸nh Saussure, 1898; Theopropus flavicans Giglio - ®èm (Asian Flower mantis) Tos, 1927; Theopropus rubrobrunneus Beier, 1931. 2. Creobroter apicalis (Saussure, 1869) VËt mÉu nghiªn cøu: Sa S¬n (Sa Thµy, Kon Basionym: Mantis apicalis Saussure, 1869. Tum) - 2 mÉu; Phó Lý (VÜnh Cöu, §ång Nai) - VËt mÉu nghiªn cøu: Khe Sanh (H−íng 2 mÉu. Hãa, Qu¶ng TrÞ) - 1 mÉu; A Ngo (§a Kr«ng, Ph©n bè: Mianma, Malaixia, In®«nªxia. Qu¶ng TrÞ) - 2 mÉu. Ph©n bè: Ên §é, Nªpal, Bangladesh, Trung Ph©n hä Epaphroditinae Quèc, In®«nªxia. Parablepharis Saussure 1870 - Bä ngùa khiªn r¨ng 3. Creobroter gemmatus (Saussure, 1869) 6. Parablepharis kuhlii (de Haan, 1842) Basionym: Mantis gemmatus Saussure, 1869; Synonym: Mantis geminata Stoll, 1813; Basionym: Mantis kuhlii de Hann, 1842. Creobroter geminata (Stoll, 1813); Creobroter VËt mÉu nghiªn cøu: H−íng Phïng (H−íng gemata (Stoll, 1813); Creobroter gematus (Stoll, Ho¸, Qu¶ng TrÞ) - 1 mÉu. 1813) Ph©n bè: Ên §é, Mianma, Malaixia, VËt mÉu nghiªn cøu: S¬n Thä (Thä Xu©n, In®«nªxia. Thanh Ho¸) - 1 mÉu; T©n Thµnh (Th−êng Xu©n, Thanh Ho¸) - 1 mÉu; Xu©n Hoµ (Nh− Xu©n, Ph©n hä Acromantinae Thanh Ho¸) - 4 mÉu; Thanh Mü (Thanh Ch−¬ng, Acromantis Saussure, 1870 - Bä ngùa c¸nh NghÖ An) - 3 mÉu; H−íng Linh (H−íng Ho¸, b»ng (Flower mantis) Qu¶ng TrÞ) - 1 mÉu; A Roµng (A L−íi, Thõa thiªn - HuÕ) - 3 mÉu; Ph−íc Mü (Ph−íc S¬n, 7. Acromantis formosana (Shiraki, 1911)* Qu¶ng Nam) - 2 mÉu; Cha Val (Nam Giang, Basionym: Micromantis formosana Shiraki, Qu¶ng Nam) - 3 mÉu; Rê C¬i (Sa Thµy, Kon 1911. Tum) - 1 mÉu; Sa Nh¬n (Sa Thµy, Kon Tum) - 2 mÉu; Sa S¬n (Sa Thµy, Kon Tum) - 2 mÉu; Phó VËt mÉu nghiªn cøu: S¬n Thä (Thä Xu©n, Lý (VÜnh Cöu, §ång Nai) - 25 mÉu; HiÕu Liªm Thanh Ho¸) - 1 mÉu; Xu©n Hoµ (Nh− Xu©n, (VÜnh Cöu, §ång Nai) - 2 mÉu. Thanh Ho¸) - 2 mÉu; Thanh Mü (Thanh Ch−¬ng, NghÖ An) - 3 mÉu; Vò Quang (vò Ph©n bè: Ên §é, Mianma, Trung Quèc, Quang, Hµ TÜnh) - 1 mÉu; Tr−êng S¬n (Qu¶ng In®«nªxia. Ninh, Qu¶ng B×nh) - 4 mÉu; A Ngo (§a Kr«ng, 4. Creobroter urbanus (Fabricius, 1775) Qu¶ng TrÞ) - 1 mÉu; A Roµng (A L−íi, Thõa thiªn - HuÕ) - 5 mÉu; Ta Bhinh (Nam Giang, Basionym: Mantis urbana Fabricius, 1775. Qu¶ng Nam) - 1 mÉu; Cha Val (Nam Giang, VËt mÉu nghiªn cøu: Xu©n Hßa (Nh− Xu©n, Qu¶ng Nam) - 4 mÉu; Kh©m §øc (Ph−íc S¬n, Thanh Hãa) - 7 mÉu; Ho¸ Quú (Nh− Xu©n, Qu¶ng Nam) - 1 mÉu; Ph−íc Mü (Ph−íc S¬n, Thanh Hãa) - 3 mÉu; Thanh Mü (Thanh Qu¶ng Nam) - 3 mÉu. Ch−¬ng, NghÖ An) - 1 mÉu; Vò Quang (Vò Ph©n bè: Trung Quèc Quang, Hµ TÜnh) - 2 mÉu. 8. Acromantis grandis Beier, 1930 Ph©n bè: Ên §é, Mianma, Trung Quèc, Malaixia, In®«nªxia. VËt mÉu nghiªn cøu: Tr−êng S¬n (Qu¶ng Ninh, Qu¶ng B×nh) - 2 mÉu; Khe Sanh (H−íng Theopropus Saussure, 1898 - Bä ngùa c¸nh vÖt Ho¸, Qu¶ng TrÞ) - 1 mÉu; A Roµng (A L−íi, (Banded Flower Mantis) Thõa thiªn - HuÕ) - 4 mÉu; Ph−íc HiÖp (Ph−íc 5. Theopropus elegans (Westwood, 1832)* S¬n, Qu¶ng Nam) - 1 mÉu; Cha Val (Nam Giang, Qu¶ng Nam) - 4 mÉu; Sa Nh¬n (Sa Thµy, Basionym: Blepharis elegans Westwood, Kon Tum) - 1 mÉu; Sa S¬n (Sa Thµy, Kon Tum) 1832; Synonym: Theopropus praecontatrix - 4 mÉu; Phó Lý (VÜnh Cöu, §ång Nai) - 2 mÉu; 18 M §µ (VÜnh Cöu, §ång Nai) - 1 mÉu. Synonym: Mantis grisea Lichtenstein, 1802; Mantis oratoria Theopompa Ph©n bè: Ên §é, Nªpal. Stoll, 1813; blanchardi Wood - Mason, 1891. 9. Acromantis indica Giglio - Tos, 1915* VËt mÉu nghiªn cøu: Tam §¶o (Tam §¶o, VËt mÉu nghiªn cøu: A Roµng (A L−íi, VÜnh Phóc) - 1 mÉu; Cóc Ph−¬ng (Nho Quan, Thõa thiªn - HuÕ) - 2 mÉu; Cha Val (Nam Ninh B×nh) - 2 mÉu. Giang, Qu¶ng Nam) - 1 mÉu; Sa Thµy (Sa Thµy, Ph©n bè: Ên §é, Trung Quèc, In®«nªxia. Kon Tum) - 1 mÉu; Sa Nh¬n (Sa Thµy, Kon Tum) - 1 mÉu; Sa S¬n (Sa Thµy, Kon Tum) - 5 14. Theopompa servillei (de Hann, 1842)* mÉu; Phó Lý (VÜnh Cöu, §ång Nai) - 13 mÉu; Basionym: Mantis servillei de Hann, 1842. HiÕu Liªm (VÜnh Cöu, §ång Nai) - 2 mÉu. VËt mÉu nghiªn cøu: Phó Lý (VÜnh Cöu, Ph©n bè: Ên §é, Mianma, Malaixia. §ång Nai) - 2 mÉu; M §µ (VÜnh Cöu, §ång Odontomantis Saussure, 1871 - Bä ngùa kiÕn Nai) - 1 mÉu; HiÕu Liªm (VÜnh Cöu, §ång Nai) (Ant mantis) - 1 mÉu. 10. Odontomantis monticola Beier, 1933* Ph©n bè: Ên §é, Mianma, Th¸i Lan, Malaixia, In®«nªxia.