Arkusz EŁK (183)
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz EŁK (183) Warszawa 2012 Autorzy: Irena Grzegorzewska *, Genowefa Sideł*, Jerzy Wójtowicz *, Jerzy Król**, Izabela Bojakowska***, Paweł Kwecko***, Izabela Tomassi-Morawiec*** Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska *** Redaktor regionalny planszy A: Albin Zdanowski*** Redaktor regionalny planszy B: Olimpia Kozłowska*** Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka*** * – HYDROGEOTECHNIKA, Sp. z o.o., ul. Ks. P. Ściegiennego 262A, 25-116 Kielce ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław *** – Pa ństwowy Instytut Geologiczny-Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2012 Spis tre ści I. Wst ęp (Irena Grzegorzewska) ............................................................................................ 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (Irena Grzegorzewska) .............................. 4 III. Budowa geologiczna (Irena Grzegorzewska) .................................................................. 6 IV. Zło Ŝa kopalin (Irena Grzegorzewska, Jerzy Wójtowicz) ............................................... 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (Irena Grzegorzewska, Jerzy Wójtowicz) ............... 14 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (Jerzy Wójtowicz) ............................. 15 1. Kopaliny okruchowe .............................................................................................. 15 2. Surowce ilaste ceramiki budowlanej...................................................................... 20 3. Kreda jeziorna (gytie)............................................................................................. 20 4. Torfy....................................................................................................................... 21 VII. Warunki wodne (Irena Grzegorzewska) ...................................................................... 21 1. Wody powierzchniowe........................................................................................... 21 2. Wody podziemne.................................................................................................... 22 VIII. Geochemia środowiska............................................................................................... 26 1. Gleby ( Paweł Kwecko )......................................................................................... 26 2. Osady ( Izabela Bojakowska )................................................................................ 28 3. Pierwiastki promieniotwórcze ( Hanna Tomassi-Morawiec ) ............................... 32 IX. Składowanie odpadów ( Jerzy Król ) .............................................................................. 35 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (Genowefa Sideł) ......................................................... 40 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (Irena Grzegorzewska) ............................................... 41 XII. Zabytki kultury ( Genowefa Sideł )................................................................................ 44 XIII. Podsumowanie (Irena Grzegorzewska, Jerzy Król)................................................... 46 XIV. Literatura .................................................................................................................... 48 I. Wst ęp Arkusz Ełk Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 opracowano w firmie Hy- drogeotechnika Sp. z o.o. w Kielcach (plansza A) oraz w Pa ństwowym Instytucie Geologicz- nym – Pa ństwowym Instytucie Badawczym w Warszawie i Przedsi ębiorstwie Geologicznym „Proxima” SA we Wrocławiu (plansza B) zgodnie z Instrukcj ą…, 2005. Przy opracowywaniu niniejszego arkusza wykorzystano materiały archiwalne arkusza Ełk Mapy geologiczno- gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (Gabry ś-Godlewska, Stec, 2006). Mapa geo środowiskowa składa si ę z dwóch plansz – plansza A zawiera zaktualizowaną tre ść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B warstw ę informacyjn ą „ZagroŜenia powierzchni ziemi”, opisuj ącą tematyk ę geochemii środowiska i warunki do składowania odpadów. Na planszy A dane zgrupowane s ą w nast ępuj ących warstwach informacyjnych: kopali- ny, górnictwo i przetwórstwo, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podło Ŝa budow- lanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Przedsta- wione na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bez- piecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogorszy ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb są u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegrado- wanych. Mapa geo środowiskowa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zaso- bami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe mog ą by ć pomocne przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Mapa powstała na podstawie interpretacji i reinterpretacji materiałów archiwalnych, opracowa ń publikowanych oraz zwiadu terenowego. Konsultacje i uzgodnienia dokonywane 3 były w Urz ędzie Marszałkowskim Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego w Olsztynie oraz w starostwach powiatowych i urz ędach gmin, w granicach, których poło Ŝony jest teren arku- sza. Korzystano równie Ŝ z materiałów znajduj ących si ę u konserwatorów zabytków archeolo- gicznych i architektonicznych, konserwatora przyrody oraz w nadle śnictwach. Zebrane in- formacje zostały zweryfikowane w czasie wizji terenowej przeprowadzonej na przełomie wrzesie ń – pa ździernik 2011 r. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar obj ęty arkuszem Ełk le Ŝy w północno-wschodniej cz ęś ci Polski i wyznaczony jest współrz ędnymi: 22 o15’–22 o30’ długo ści geograficznej wschodniej i 53 o40’–53 o50’ szero- ko ści geograficznej północnej. Administracyjnie wi ększa cz ęść obszaru arkusza le Ŝy w województwie warmi ńsko- mazurskim, w powiecie ełckim i obejmuje fragmenty gmin: Ełk, Kalinowo, Prostki oraz mia- sto Ełk. Południowo-wschodnia cz ęść arkusza poło Ŝona jest w województwie podlaskim, w powiecie grajewskim w gminach Grajewo i Rajgród. Pod wzgl ędem fizycznogeograficznym (Kondracki, 2000) teren nale Ŝy do podprowincji Pojezierza Wschodniobałtyckie, makroregionu Pojezierze Mazurskie, mezoregionu Pojezierze Ełckie (fig. 1). Pojezierze Ełckie w przewa Ŝaj ącej cz ęś ci stanowi silnie pagórkowatą wy Ŝyn ę, miejsca- mi poro śni ętą zwartymi kompleksami le śnymi z licznymi jeziorami. Morenowe wzgórza osi ągaj ą tu wysoko ści bezwzgl ędne ponad 180 m n.p.m. Teren odwadniany jest przez prze- pływaj ącą przez obszar arkusza z północy na południowy wschód rzek ę Ełk oraz jej dopływy. Pod wzgl ędem klimatycznym omawiany obszar nale Ŝy do regionu XII – Mazursko- Podlaskiego charakteryzuj ącego si ę mał ą zmienno ści ą wyst ępowania poszczególnych typów pogody. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 6 – 7°C, przy średniej temperaturze w lipcu 17 – 18°C i średniej temperaturze w styczniu do -5°C. Średnia roczna suma opadów atmosferycznych zawiera si ę w przedziale 550 – 600 mm. Wiatry wiej ą najcz ęś ciej z kierun- ków zachodnich (30%) i południowych (25%). Pokrywa śnie Ŝna utrzymuje si ę do 90 dni w roku (liczba dni z pokryw ą śnie Ŝną o prawdopodobie ństwie wyst ąpienia 50%). Średni czas trwania zimy termicznej ( średnia dobowa temperatura poni Ŝej 0°C) wynosi ponad 100 dni, a średni czas trwania lata termicznego ( średnia dobowa temperatura powy Ŝej 15°C) dochodzi do 90 dni (Atlas…, 1995). Okres wegetacyjny trwa około 180–190 dni. 4 Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Ełk na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2000) 1 – granica podprowincji, 2 – granica makroregionu, 3 – granica mezoregionu, 4 – obszar miasta, 5 – rzeki i jeziora prowincja: Ni Ŝ Wschodniobałtycko-Białoruski (84) podprowincja: Pojezierza Wschodniobałtyckie (842) makroregion: Pojezierze Litewskie (842.7) mezoregion: Równina Augustowska (842.74) makroregion: Pojezierze Mazurskie (842.8) mezoregiony: Kraina Wielkich Jezior Mazurskich (842.83), Pojezierze Ełckie (842.86), Równina Mazurska (842.87) podprowincja: Niziny Podlasko-Białoruskie (843) makroregion: Nizina Północnopolska (843.3) mezoregiony: Wysoczyzna Kolne ńska (843.31), Kotlina Biebrza ńska (843.32) Mimo nienajlepszych warunków klimatycznych opisywany obszar ma charakter rolni- czy. Dominuje tu uprawa podstawowych zbó Ŝ, znacznie mniejszy jest udział ziemniaków i ro ślin przemysłowych, du Ŝe tereny zajmuj ą pastwiska i łąki. Znaczna cz ęść ludno ści utrzy- muje