Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Rakoniewice Na Lata 2017-2023

Załącznik do Uchwały Nr XXX/223/2017 Rady Miejskie w Rakoniewicach z dnia 30 października 2017 r.

LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI GMINY RAKONIEWICE NA LATA 2017-2023

Poznań - Rakoniewice, 2017

Spis treści

Rozdział 1. Wprowadzenie ...... 3 Rozdział 2. Opis powiązań programu z dokumentami strategicznymi i planistycznymi ...... 4 2.1 Dokumenty na poziomie krajowym ...... 4 2.2 Dokumenty na poziomie regionalnym ...... 9 2.3 Dokumenty na poziomie lokalnym ...... 13 Rozdział 3. Diagnoza ...... 16 3.1 Gmina Rakoniewice na tle województwa i powiatu ...... 16 3.2 Wskazanie obszarów o najwyższym stopniu degradacji ...... 39 3.3 Analiza przyczyn degradacji i charakterystyka sytuacji na obszarze objętym programem ... 62 Rozdział 4. Wizja stanu obszaru po przeprowadzeniu rewitalizacji ...... 66 Rozdział 5. Cele rewitalizacji oraz kierunki działań ...... 67 Rozdział 6. Przedsięwzięcia rewitalizacyjne ...... 68 Rozdział 7. Ramy finansowe ...... 101 Rozdział 8. Podsumowanie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko ...... 105 Rozdział 9. Uspołecznienie ...... 106 Rozdział 10. Wskaźniki realizacji ...... 111 Rozdział 11. System realizacji (wdrażania), w tym monitoring i ocena skuteczności działań oraz sposób modyfikacji Programu Rewitalizacji ...... 113

Rozdział 1. WPROWADZENIE

Rewitalizację należy rozumieć jako proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony w sposób kompleksowy, poprzez zintegrowane działania na rzecz lokalnej społeczności, przestrzeni i gospodarki, skoncentrowane terytorialnie, prowadzone przez interesariuszy rewitalizacji na podstawie programu rewitalizacji. Program rewitalizacji jest inicjowany, opracowany i uchwalony przez radę gminy. Stanowi on wieloletni plan działań w sferze społecznej, ekonomicznej, przestrzennej, infrastrukturalnej, środowiskowej, kulturowej, zmierzający do wyprowadzenia obszarów zdegradowanych ze stanu kryzysu oraz stworzenia warunków do ich zrównoważonego rozwoju. Pełni on rolę narzędzia planowania, koordynowania i integrowania różnorodnych aktywności w ramach rewitalizacji. Niniejszy dokument został opracowany z dofinansowaniem środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2014-2020, udzielonym na realizację projektu pt. „Opracowanie Lokalnego Programu Rewitalizacji dla gminy Rakoniewice na lata 2017-2023” na podstawie umowy nr DPR.U.49/2017 zawartej w dniu 31 marca 2017 r. (aneksowanej w dniu 18 lipca 2017 roku.) Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Rakoniewice na lata 2017-2023 powstał na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 6 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym.

Rewitalizacja zdegradowanych i zmarginalizowanych obszarów wskazanych jako problemowe, ma na celu pobudzenie aktywności środowisk lokalnych i stymulowanie współpracy na rzecz rozwoju społeczno-gospodarczego oraz przeciwdziałanie zjawisku wykluczenia społecznego w zagrożonych patologiami społecznymi obszarach. Działania naprawcze prowadzić będą do polepszenia jakości życia mieszkańców, w tym zwiększenia ich szans na zatrudnienie. Ponadto pozwolą one na trwałą odnowę obszaru, poprawę ładu przestrzennego, stanu środowiska i zabudowy poprzez zastosowanie wysokiej jakości rozwiązań architektonicznych i urbanistycznych. Efektem działań powinno być wyposażenie obszarów zidentyfikowanych w programie rewitalizacji w nowe funkcje, lub przywrócenie poprzednich, w wyniku zaplanowanych i skoordynowanych działań interwencyjnych i naprawczych.

Rozdział 2. OPIS POWIĄZAŃ PROGRAMU Z DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI I PLANISTYCZNYMI

2.1 DOKUMENTY NA POZIOMIE KRAJOWYM STRATEGIA NA RZECZ ODPOWIEDZIALNEGO ROZWOJU

Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju jest dokumentem dającym wsparcie dla gmin w prowadzeniu działań rewitalizacyjnych realizowanych przez Ministerstwo Rozwoju wspólnie z Ministerstwem Infrastruktury i Budownictwa. Strategia stanowi instrument elastycznego zarządzania głównymi procesami rozwojowymi w kraju. Łączy w sobie wymiar strategiczny z wymiarem operacyjnym, bowiem wskazuje niezbędne działania oraz instrumenty realizacyjne - projekty flagowe i strategiczne, zapewniające jej wdrożenie. Ustala również system koordynacji i realizacji, wyznaczając role poszczególnym podmiotom publicznym oraz sposoby współpracy ze światem biznesu, nauki oraz społeczeństwem.

Strategia jest ukierunkowana na inkluzywny rozwój społeczno-gospodarczy w oparciu o spójność społeczną. Strategia pozwala na podporządkowanie działań w sferze gospodarczej w osiąganiu celów związanych z poziomem i jakością życia obywateli Polski. Kładzie nacisk, aby beneficjentem rozwoju gospodarczego, w większym niż dotychczas stopniu, byli zwykli obywatele oraz obszary do tej pory pomijane w polityce rozwoju. Przyjęcie takiego wzorca sprzyja uwolnieniu kapitału ludzkiego, wzmocnieniu kapitału społecznego i tym samym optymalnemu wykorzystywaniu potencjału rozwojowego całego kraju. W Strategii wyróżniono trzy cele szczegółowe: → Trwały wzrost gospodarczy oparty coraz silniej o wiedzę, dane i doskonałość organizacyjną → Rozwój społecznie wrażliwy i terytorialnie zrównoważony → Skuteczne państwo i instytucje służące wzrostowi oraz włączeniu społecznemu i gospodarczemu Działania rewitalizacyjne wpisują się z cel drugi, uspołecznienie jest bowiem ważnym elementem procesu zmian, a współdecydowanie o rozwoju gospodarczym i przestrzennym danego obszaru wpływa na wzrost jego zasobów. Prowadzenie skutecznej polityki regionalnej i lokalnej, dostosowanej do specyfiki danego terytorium i obejmującej działania służące aktywizacji gospodarczej, wpłynie na rozwój lokalnych rynków pracy i mobilizację zawodową mieszkańców, wpłynie na poprawę dostępności do usług publicznych oraz na potencjał lokalnych i subregionalnych gospodarek.

KRAJOWA STRATEGIA ROZWOJU REGIONALNEGO

Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020 jest podstawowym dokumentem wyznaczającym ramy polityki regionalnej Polski do roku 2020. Zgodnie z wizją zapisaną w strategii w 2020 roku polskie regiony stanowić będą lepsze miejsce do życia dzięki podniesieniu poziomu i jakości życia oraz przez stworzenie takich ram gospodarczo-społecznych i instytucjonalnych, które zwiększają szanse realizacji aspiracji i możliwości jednostek i wspólnot lokalnych. Polskie regiony będą silniejsze gospodarczo, lepiej zintegrowane gospodarczo, społecznie i przestrzennie oraz bardziej samorządne w wyniku procesu decentralizacji i szerszego urzeczywistniania zasady partnerstwa i subsydiarności. Realizacja tak nakreślonej wizji będzie możliwa poprzez osiągnięcie głównego celu strategii, którym jest efektywne wykorzystanie specyficznych regionalnych i innych terytorialnych potencjałów rozwojowych dla osiągania celów rozwoju kraju – wzrostu, zatrudnienia i spójności w horyzoncie długookresowym. Realizacji celu strategicznego służyć będą trzy cele: 1. Wspomaganie wzrostu konkurencyjności regionów, 2. Budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie marginalizacji obszarów problemowych, 3. Tworzenie warunków dla skutecznej, efektywnej i partnerskiej realizacji działań rozwojowych ukierunkowanych terytorialnie. W ramach celu 2. ujęto cel operacyjny 2.3. Restrukturyzacja i rewitalizacja miast i innych obszarów tracących dotychczasowe funkcje społeczno-gospodarcze. W Polsce znajduje się wiele obszarów które, pomimo znacznej na tle innych jednostek terytorialnych zamożności, utraciły w ostatnich latach, na skutek zmian społeczno-gospodarczych, możliwości wzrostu i kreowania zatrudnienia z powodu upadku tradycyjnego przemysłu, gwałtownej zmiany koniunktury na wytwarzane produkty i usługi, degradacji środowiska przyrodniczego czy też powiązanej z tymi procesami degradacji infrastruktury, w tym mieszkaniowej, a także dużego odpływu ludności. Do najważniejszych zagadnień, które powinny być brane pod uwagę przy projektowaniu i realizacji działań restrukturyzacyjnych i rewitalizacyjnych będą należały działania polegające na: - wsparciu jakości kapitału ludzkiego, - modernizacji struktury gospodarczej, - wsparciu nadrabiania zaległości w zakresie infrastruktury technicznej, - wsparciu modernizacji i rozwoju obiektów użyteczności publicznej o znaczeniu subregionalnym, - wsparciu kompleksowych programów rewitalizacyjnych obejmujących zagadnienia infrastrukturalne, gospodarcze i społeczne oraz przestrzenne i środowiskowe. Działania w ramach tego obszaru problemowego polityki regionalnej będą prowadzone na podstawie lokalnych programów rewitalizacji.

KONCEPCJA PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA KRAJU 2030

Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 jest najważniejszym dokumentem dotyczącym ładu przestrzennego w Polsce. Jej celem strategicznym jest efektywne wykorzystanie przestrzeni kraju i jej zróżnicowanych potencjałów rozwojowych do osiągnięcia: konkurencyjności, zwiększenia zatrudnienia i większej sprawności państwa oraz spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej w długim okresie. W dokumencie wskazano, na nadrzędną ustrojową zasadę zrównoważonego rozwoju, z której wyprowadzono wprost zasady planowania publicznego. Wśród nich należy wymienić: - zasadę racjonalności ekonomicznej, - zasadę preferencji regeneracji (odnowy) nad zajmowaniem nowych obszarów pod zabudowę, - zasadę przezorności ekologicznej i zasadę kompensacji ekologicznej. Funkcjonowanie zintegrowanego systemu rozwoju zapewnią natomiast: - zasada hierarchiczności celów zapewniająca koordynację działalności wszystkich podmiotów podejmujących decyzje z poszanowaniem subsydiarności organizacji władz samorządowych, - zasada dynamicznego strefowania i wyznaczania obszarów planistycznych, - zasada partycypacji społecznej (szerokiej i aktywnej). Zasada preferencji regeneracji (odnowy) nad zajmowaniem nowych obszarów pod zabudowę oznacza w szczególności intensyfikację procesów urbanizacyjnych na obszarach już zagospodarowanych, tak aby minimalizować ekspansję zabudowy na nowe tereny. W praktyce zasada ta przeciwdziała rozpraszaniu zadań inwestycyjnych, przyczynia się do efektywnego wykorzystania przestrzeni zurbanizowanej, chroniąc jednocześnie przestrzeń wewnątrz miast przed dewastowaniem (zasada odnosi się do recyklingu przestrzeni). W ramach Celu 2 Koncepcji pn. Poprawa spójności wewnętrznej i terytorialne równoważenie rozwoju kraju poprzez promowanie integracji funkcjonalnej, tworzenie warunków dla rozprzestrzeniania się czynników rozwoju, wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich oraz wykorzystanie potencjału wewnętrznego wszystkich terytoriów zaplanowano działanie 2.3.2. Restrukturyzacja i rewitalizacja obszarów zdegradowanych i miast. W punkcie tym ustalono, że działania polityki przestrzennej w odniesieniu do zdegradowanych obszarów zurbanizowanych mają na celu przywrócenie ich funkcji administracyjnych, społecznych i gospodarczych oraz stworzenie warunków sprzyjających ich powtórnemu zagospodarowaniu, dzięki skorelowanym interwencjom w sferze planowania przestrzennego, inwestycjom infrastrukturalnym oraz wsparciu zasobów ludzkich i przedsiębiorczości. Działania restrukturyzacyjne i rewitalizacyjne doprowadzą do odzyskania atrakcyjności danego obszaru lub miasta, do przywrócenia korzystnych warunków życia i podejmowania działalności gospodarczej oraz inwestycyjnej z wykorzystaniem istniejącego potencjału kulturowego i zachowaniem funkcji symbolicznych oraz przyrodniczych obszaru w procesie jego adaptacji do nowych funkcji.

KRAJOWA POLITYKA MIEJSKA

Krajowa Polityka Miejska określa podstawowe definicje, zasady i cele polityki rozwoju regionalnego w Polsce na lata 2014-2020. Strategicznym celem Krajowej Polityki Miejskiej jest wzmocnienie zdolności miast i obszarów zurbanizowanych do kreowania wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy oraz poprawa jakości życia mieszkańców. Cel strategiczny można opisać pięcioma celami szczegółowymi, których realizacja ma sprawić, że polskie miasta będą: - Konkurencyjne. Poprawa konkurencyjności i zdolności głównych ośrodków miejskich do kreowania rozwoju, wzrostu i zatrudnienia. - Silne. Wspomaganie rozwoju subregionalnych i lokalnych ośrodków miejskich, przede wszystkim na obszarach problemowych polityki regionalnej (w tym na niektórych obszarach wiejskich) poprzez wzmacnianie ich funkcji oraz przeciwdziałanie ich upadkowi ekonomicznemu. - Spójne. Odbudowa zdolności do rozwoju poprzez rewitalizację zdegradowanych społecznie, ekonomicznie i fizycznie obszarów miejskich. - Zwarte i zrównoważone. Wspieranie zrównoważonego rozwoju ośrodków miejskich, w tym przeciwdziałanie negatywnym zjawiskom niekontrolowanej suburbanizacji. - Sprawne. Stworzenie warunków dla skutecznego, efektywnego i partnerskiego zarządzania rozwojem na obszarach miejskich, w tym w szczególności na obszarach metropolitalnych.

Wskazano, że cel polityki miejskiej dotyczący rewitalizacji obszarów zdegradowanych wynika z pilnej potrzeby skoordynowanej odpowiedzi na wyzwanie, którym jest degradacja fizyczna, społeczna i gospodarcza wielu fragmentów polskich miast, zarówno małych, jak i największych. Celem działań w zakresie rewitalizacji jest zmiana strukturalna danego obszaru – nie tylko poprawa jakości życia i walorów estetycznych, ale przede wszystkim przywrócenie na nim aktywności gospodarczej i społecznej.

NARODOWY PLAN REWITALIZACJI

Narodowy Plan Rewitalizacji (NPR) ma być dokumentem rządowym, który stworzy przyjazne warunki dla prowadzenia rewitalizacji w Polsce, np. poprzez: - projekty zmian w prawie, - stworzenie spójnego systemu i określenie źródeł finansowania rewitalizacji, - promowanie dobrych praktyk, - dzielenie się wiedzą oraz wypracowanie wzorcowych dokumentów. Skierowany on będzie przede wszystkim do samorządów, ale też do społeczności lokalnych, osób prywatnych, przedsiębiorców, organizacji samorządowych. NPR ma promować ideę „powrotu do miast” – zwartych w zabudowie, ograniczających emisyjność, charakteryzujących się dbałością o zieloną infrastrukturę i jednocześnie przyjaznych mieszkańcom. Horyzont czasowy dokumentu to 2022 rok. Wyznaczenie go związane jest z jednej strony z dużymi środkami dostępnymi dla Polski z budżetu UE na lata 2014-2020 (przewiduje się, że na szeroko rozumianą rewitalizację będzie to nie mniej niż 25 mld zł), a z drugiej umożliwi zbudowanie mocnych podstaw dla krajowych instrumentów, po jego zakończeniu.

Zgodnie z NPR dobrze prowadzona rewitalizacja powinna być: - kompleksowa poprzez zmiany w różnych sferach życia mieszkańców miasta – społecznej (np. edukacja, aktywizacja społeczna), kulturowej, gospodarczej (np. promowanie samozatrudnienia, ułatwienia w zakładaniu działalności gospodarczej), przestrzennej (np. remonty, działania infrastrukturalne dla tworzenia przyjaznego, bezpiecznego otoczenia) czy środowiskowej, - zintegrowana poprzez współpracę i uporządkowanie działań różnych podmiotów (aby np. techniczna poprawa warunków zamieszkania na obszarach kryzysowych zawsze szła w parze z działaniami społecznymi adresowanymi do mieszkańców), - prowadzona w ścisłej współpracy ze społecznością lokalną (a także przez nią samą), - skoncentrowana terytorialnie, co oznacza, że powinna odnosić się do konkretnego zdegradowanego obszaru, a nie punktowych działań.

2.2 DOKUMENTY NA POZIOMIE REGIONALNYM

STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO

Strategia rozwoju województwa wielkopolskiego do 2020 roku „Wielkopolska 2020” została uchwalona przez Sejmik Województwa Wielkopolskiego w grudniu 2012 roku. Dokument ten stanowi podstawę programów, działań i projektów na rzecz rozwoju województwa. W opracowaniu wskazuje się, iż poszczególne części Wielkopolski różnią się znacznie. Zróżnicowanie to powinno być podstawą projektowania celów strategii i dostosowania ich do potrzeb poszczególnych terytoriów. Jednym z czynników kształtujących te różnice jest występowanie funkcji schyłkowych, co wymaga restrukturyzacji, rewitalizacji, bądź odnowy. W analizie SWOT w ramach potencjału wewnętrznego wymieniono wśród słabych stron zagospodarowania przestrzennego województwa m.in. duży obszar województwa zagrożony marginalizacją przestrzenną, szczególnie północny i południowy kraniec regionu, nieuporządkowane zarządzanie przestrzenią, pogłębiające się dysproporcje między metropolią poznańską a resztą województwa, obszary i miasta wymagające rewitalizacji, postępującą, nieuporządkowaną suburbanizację oraz dużą powierzchnię terenów zdegradowanych. Celem generalnym rozwoju Wielkopolski, wynikającym ze strategii jest efektywne wykorzystanie potencjałów rozwojowych na rzecz wzrostu konkurencyjności województwa służące poprawie jakości życia mieszkańców w warunkach zrównoważonego rozwoju. Z celu generalnego wyprowadzonych zostało 9 celów strategicznych. W ramach celu strategicznego 5 Zwiększenie spójności województwa określono Cel operacyjny 5.1. Wsparcie ośrodków lokalnych. Wskazuje się w tym względzie, że źródłami czynników wzrostu są nie tylko miasta o znaczeniu regionalnym. Należą do nich także ośrodki lokalne, czyli miasta małe i średnie. Stanowią one centra dyfuzji rozwoju gospodarczego dostarczające usług dla obszarów wiejskich. W warunkach wielkopolskich zaliczyć do nich można wszystkie miasta o liczbie ludności poniżej 50 tys. mieszkańców. Ośrodki te wymagają rewitalizacji, wzmocnienia powiązań z ich zapleczami wiejskimi, a przede wszystkim rozwoju takich funkcji, by mogły one być centrami rozwoju dla wszelkiego rodzaju obszarów problemowych. Kluczem do rozwoju tych ośrodków powinna być lokalna infrastruktura transportowa oraz otoczenia biznesu, usługi, a także wszystkie inne inwestycje, które znacząco wpływają na długofalowy wzrost gospodarczy i zatrudnienie oraz podnoszą zdolność do generowania dochodów. Określono także Cel operacyjny 5.4. Wsparcie terenów wymagających restrukturyzacji, odnowy i rewitalizacji. Wskazano, że wybrane obszary, tereny województwa wymagają szczególnego wsparcia ze względu na ich niewłaściwe funkcje. Dotyczy to szczególnie terenów poprzemysłowych, powojskowych, poeksploatacyjnych, pokomunikacyjnych i powydobywczych oraz dzielnic miast będących w zastoju. Wymaga to budowy kompleksowych programów odnowy obejmujących inwestycje w infrastrukturę techniczną i społeczną, projekty aktywizacji gospodarczej, czy edukacyjne. Wsparciu powinny podlegać przede wszystkim programy opracowywane przez samorządy lokalne. Cel ten realizowany powinien być przede wszystkim przez kompleksowe, zintegrowane programy rewitalizacji obejmujące instrumenty stosowane w ramach innych celów, ukierunkowane na specyficzną sytuację na tych obszarach.

Ponadto w ramach celu strategicznego 8. Zwiększanie zasobów oraz wyrównywanie potencjałów społecznych województwa określono cel operacyjny 8.11. Poprawa warunków mieszkaniowych. Wskazano w tym względzie, że ograniczony dostęp do mieszkań jest jednym z głównych problemów społecznych Wielkopolski. Jest także przyczyną niskiej mobilności mieszkańców uniemożliwiającą zmianę miejsca zamieszkania w celu podjęcia pracy. W związku z tym potrzebna jest rewitalizacja dzielnic mieszkaniowych wraz z poprawą ogólnodostępnej infrastruktury usług i wypoczynku. Cele rewitalizacji określone w programie rewitalizacji gminy Rakoniewice wpisują się w cel operacyjny 5.3 strategii rozwoju województwa. Planowane projekty rewitalizacyjne dotyczą centrum miasta Rakoniewice, a także terenów poprzemysłowych i pokolejowych w Rakoniewicach i Rostarzewie.

PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO

Plan zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego został przyjęty przez Sejmik Województwa w kwietniu 2010 roku. Jest to opracowanie wyrażające podstawowe priorytety planistyczne dla kształtowania rozwoju przestrzennego Wielkopolski w najważniejszych jego aspektach – ochrony przyrody, transportu i infrastruktury oraz rozwoju osadnictwa. Ich realizacja nastąpi na szczeblu samorządu gminnego, w tym również poprzez lokalizację inwestycji celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym. Celem określonym w dokumencie jest zrównoważony rozwój przestrzenny regionu jako jedna z podstaw wzrostu poziomu życia mieszkańców. Realizacja tego celu opiera się na dwóch celach szczegółowych: 1. Dostosowanie przestrzeni do wyzwań XXI wieku, m.in. poprzez restrukturyzację obszarów o ograniczonym potencjale rozwojowym 2. Zwiększenie efektywności wykorzystania potencjałów rozwojowych województwa. W kierunkach rozwoju województwa rewitalizacja została przewidziana dla strefy intensywnych procesów urbanizacyjnych. W strefie tej znalazł się Poznań wraz z gminami przyległymi do miasta, a także obszar łączący miasta Kalisz i Ostrów Wielkopolski oraz Konin, Leszno, Piła i Gniezno. Zgodnie z tym dokumentem celem rozwoju jest kształtowanie zrównoważonej struktury przestrzennej, uwzględniającej duży popyt na tereny budowlane, przy ograniczonym zasobie wolnych terenów. Istotne jest wykorzystanie przestrzeni zurbanizowanych, które wymagają rewitalizacji lub zmiany funkcji (tereny poprzemysłowe i pomilitarne), jak również koncentracja zabudowy i ochrona walorów środowiska przyrodniczego. Ponadto o rewitalizacji i rekultywacji wspomina się w kontekście zachowania równowagi w środowisku przyrodniczym na terenach pokopalnianych. Gmina Rakoniewice w Planie zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego położona jest w strefie minimalizacji zagrożeń zrównoważonego rozwoju. Główne kierunki działań naprawczych na tym terenie powinny koncentrować się na: - monitoringu i kontroli stopnia ryzyka dla środowiska funkcjonowania terenów zagrożeń zrównoważonego rozwoju, - usprawnianiu procesów produkcji w zakładach, które stanowią zagrożenie, a w skrajnych sytuacjach ich likwidacji, - zachowaniu równowagi pomiędzy prowadzoną gospodarką wodno – ściekową a chłonnością środowiska rolniczego. Lokalizacja ferm hodowlanych powinna być zgodna z Kodeksem Dobrej Praktyki Rolniczej. Ze względu na ochronę środowiska ważne jest monitorowanie wielkości obsady zwierząt oraz powierzchni użytków rolnych w gminach. Pozwoli to na określenie, czy nie została przekroczona maksymalna obsada zwierząt na 1 ha użytków rolnych, wynosząca 2 DJP/ha. Stosowanie ograniczeń w lokalizacji ferm wynikać powinno z ograniczeń chłonności terenu oraz z uwarunkowań innych funkcji gminy. Monitoringiem należy objąć również te fermy, które nie wymagają zintegrowanych pozwoleń środowiskowych, - likwidacji nieczynnych składowisk odpadów, przenosząc odpady niebezpieczne do obiektów zapewniających kontrolę i bezpieczeństwo środowiska; - redukcji emisji substancji wprowadzanych do powietrza, m.in. poprzez zastosowanie nowoczesnych technik przyjaznych środowisku (BAT). Ponadto znaczna część gminy znajduje się w strefie intensywnej gospodarki rolnej. Zasadniczym celem gospodarki przestrzennej jest ochrona rolniczej przestrzeni produkcyjnej

11 najwyższej jakości, poprzez ograniczanie wyłączania ich spod użytkowania rolniczego i poprawę jakości gleb. Zmiany przeznaczenia gruntów rolnych najwyższej jakości powinny być prowadzone z uwzględnieniem wymogów ochrony rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Istotne są działania ograniczające zanieczyszczenie gleb i naruszanie ich stosunków wodnych oraz przeciwdziałanie erozji, przede wszystkim na obszarach położonych przy krawędziach dolin rzecznych. Tereny te stanowią zaplecze żywnościowe oraz bazę surowcową dla przemysłu rolno – spożywczego, którego rozwój winien być preferowany głównie w ramach tej strefy. Na terenach intensywnie użytkowanych rolniczo konieczne jest zwiększenie powierzchni zadrzewień śródpolnych i zakrzewień z użyciem gatunków rodzimych. Należy również zachować dziedzictwo kulturowe, chronić walory krajobrazu obszarów wiejskich, a także dążyć do podniesienia atrakcyjności terenów wsi. Niewielka cześć gminy Rakoniewice położona jest także w strefie rolno-leśnej. Kierunki rozwoju na tym terenie powinny być zorientowane na utrzymanie dotychczasowych ograniczeń dla urbanizacji oraz na funkcję rekreacyjną, która wprawdzie nie będzie wiodącą, ale w istotny sposób może wspomóc finansowo mieszkańców. Przyczynić się do tego może przekształcenie obecnie funkcjonującego rolnictwa w ekologiczne, dostosowane z jednej strony do oczekiwań rekreantów, z drugiej – do wymogów ochrony cennych walorów środowiska przyrodniczego. Cele rewitalizacji określone w programie rewitalizacji gminy Rakoniewice spełniają wytyczne dla strefy minimalizacji zagrożeń zrównoważonego rozwoju. Dotyczy to szczególnie przedsięwzięć zaplanowanych w Rakoniewicach i Rostarzewie. Z kolei projekt w Głodnie spełnia wytyczne określone dla strefy rolno-leśnej.

2.3 DOKUMENTY NA POZIOMIE LOKALNYM

STRATEGIA ROZWOJU MIASTA I GMINY RAKONIEWICE NA LATA 2016-2021

Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Rakoniewice na lata 2016-2021 została przyjęta w czerwcu 2016 roku. W myśl określonej w dokumencie wizji rozwoju Rakoniewice w przyszłości staną się atrakcyjną gospodarczo-przyrodniczo i kulturowo gminą, będą miejscem zamieszkania, pracy i wypoczynku. Aby to osiągnąć wyznaczono 9 celów strategicznych i powiązane z nimi cele operacyjne. Celem VIII jest Rewitalizacja. Wskazano, że w niektórych częściach gminy Rakoniewice występuje degradacja społeczna, majątku trwałego, obiektów o wartości kulturowej oraz przestrzeni publicznej. Sytuacja ta wpływa negatywnie na markę gminy, zainteresowanie inwestorów, turystów oraz potencjalnych nowych mieszkańców. Włączenie rewitalizacji w politykę strategiczną gminy ma na celu zatrzymywanie procesów marginalizacji na obszarach tracących dotychczasowe funkcje, z jednoczesnym pobudzeniem zdolności do rozwoju. Wskazuje się, że sformułowane w programie rewitalizacji cele rewitalizacji powinny obejmować znalezienie bodźców dla inwestycji prorozwojowych, pobudzenie i ożywienie środowisk społeczno-gospodarczych, przełamanie niekorzystnych tendencji (społecznych, demograficznych, gospodarczych), eliminację problemów, zrównoważony wzrost w różnych aspektach życia a nadto zwiększanie konkurencyjności w regionie. Z celem VII powiązany jest cel operacyjny: Tworzenie przestrzennych warunków do jakościowego i zrównoważonego rozwoju gminy oraz poprawy jakości życia mieszkańców, oraz kierunki rozwoju: 1. Diagnoza i skupienie zasobów na zdegradowanych społecznie, przestrzennie i gospodarczo obszarach gminy. 2. Dokonanie wyboru miejsc rewitalizacji. 3. Wygenerowanie projektów rewitalizacyjnych. 4. Nabywanie nieruchomości. 5. Monitorowanie ogłaszanych programów na realizację zadań z zakresu rewitalizacji i bieżące informowanie o możliwości aplikowania o środki finansowe. 6. Pełna i świadoma współpraca władz lokalnych z mieszkańcami i podmiotami zainteresowanymi. Wyżej wymienione zapisy zostały uwzględnione przy tworzeniu programu rewitalizacji gminy Rakoniewice. Dokonano szczegółowej diagnozy gminy Rakoniewice, dokonano wyboru obszarów rewitalizacji. Następnie wspólnie z mieszkańcami wybrano projekty rewitalizacyjne, których realizacji będzie częściowo towarzyszyć nabywanie przez gminę nieruchomości. W dokumencie zaplanowano także system monitorowania działań rewitalizacji. Proces tworzenia dokumentu został silnie uspołeczniony.

STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Rakoniewice, ze zmianami zostało przyjęte w listopadzie 2012 roku. W dokumencie wskazano na główne problemy rozwoju gminy. W zakresie środowiska kulturowego, w podkreślono potrzebę rewaloryzacji (rehabilitacji, rewitalizacji) wybranych obszarów i obiektów o wysokich walorach zabytkowych. W zakresie środowiska społeczno-gospodarczego wskazano na potrzebę: - eliminacji zjawiska depopulacji wsi (Adolfowo, Blinek, Faustynowo, Głodno, Gola, Kuźnica Zbąska, Rakoniewice Wieś, Rataje) - rozwoju infrastruktury społecznej, - rozwoju budownictwa mieszkaniowego i poprawy warunków mieszkaniowych, - łagodzenia przejawów ubóstwa społecznego, - przeciwdziałania przestępczości i patologii społecznej, - edukacji ekologicznej mieszkańców, oraz - zwiększania przepływu informacji między władzami samorządowymi a społecznością lokalną. W studium wskazano także cele rozwoju, wśród nich wzrost jakości życia mieszkańców, kształtowanie ładu przestrzennego, zdynamizowanie rozwoju gospodarczego, ochrona oraz wykorzystanie zasobów i walorów środowiska przyrodniczego i kulturowego zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Ponadto określono 4 strefy polityki przestrzennej. Wśród nich dla Strefy IV. OSADNICZO – PRODUKCYJNO – PRZYRODNICZEJ: wskazano konieczność rozwijania funkcji mieszkaniowej, gospodarczych i obsługi ludności zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju i ochrony wartości kulturowych. Główne działania kierunkowe dla tej Stefy to: 1. Rozwijanie funkcji mieszkaniowej 2. Odnowa istniejących zasobów urbanistycznych i ruralistycznych 3. Aktywizacja gospodarcza terenów 4. Rozwój obsługi ludności i podmiotów gospodarczych 5. Rozwój układów komunikacyjnych i infrastruktury technicznej 6. Ochrona środowiska przyrodniczego i kulturowego w jednostkach osadniczych Cele rewitalizacji określone w programie rewitalizacji przyczyniają się również do odnowy zasobów urbanistycznych. Zaplanowane przedsięwzięcia rewitalizacyjne dotyczą m.in. obiektów poprzemysłowych i pokolejowych, które po modernizacji będą pełniły funkcje społeczno- kulturalne.

STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta i Gminy Rakoniewice na lata 2017- 2022 została przyjęta w lutym 2017 roku. Misja samorządu, sformułowana w Strategii jest następująca: Gmina Rakoniewice, wykorzystując własne zasoby i środki zewnętrzne, dąży do zaspokojenia potrzeb społeczności lokalnej oraz przeciwdziała zjawiskom marginalizacji i wykluczeniu społecznemu. Wypełnienie przyjętej misji jest uwarunkowane realizacją przedstawionych poniżej celów strategicznych i operacyjnych: CEL STRATEGICZNY 1.: Przeciwdziałanie problemom ubóstwa, bezrobocia i bezdomności. Cele operacyjne: 1. Zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego osobom i rodzinom ubogim. 2. Wspieranie i aktywizowanie zawodowe osób bezrobotnych i poszukujących pracy. 3. Pomoc osobom zagrożonym bezdomnością i bezdomnym. CEL STRATEGICZNY 2.: Wzmacnianie potencjału rodzin, wspomaganie rozwoju dzieci i młodzieży. Cele operacyjne: 1. Podnoszenie poziomu i jakości funkcjonowania rodzin, udzielanie pomocy rodzinom w kryzysie. 2. Pomoc osobom i rodzinom dotkniętym problemami uzależnień i przemocy domowej. 3. Wspieranie procesu kształcenia i dbałość o wszechstronny rozwój dzieci i młodzieży. 4. Zaspakajanie potrzeb mieszkańców w zakresie ochrony zdrowia. CEL STRATEGICZNY 3.: Wspieranie osób starszych oraz niepełnosprawnych fizycznie i psychicznie. Cele operacyjne: 1. Podejmowanie działań zmierzających do utrzymania osób starszych oraz niepełnosprawnych w środowisku zamieszkania, zapewnienie im właściwej opieki. 2. Realizacja modelu „zdrowego starzenia się”, zapewnienie osobom starszym udziału w życiu społecznym. 3. Ograniczenie skutków niepełnosprawności oraz aktywizacja społeczna i zawodowa osób niepełnosprawnych fizycznie i psychicznie. CEL STRATEGICZNY 4.: Zapewnienie bezpieczeństwa mieszkańcom gminy. Cele operacyjne: 1. Przeciwdziałanie przestępczości, w tym wśród nieletnich. 2. Zapewnienie uczniom bezpieczeństwa na terenie placówek oświatowych i w otoczeniu domowym. 3. Zwiększenie poczucia bezpieczeństwa mieszkańców gminy. CEL STRATEGICZNY 5.: Rozwój kapitału społecznego i ludzkiego. Cele operacyjne: 1. Doskonalenie kadr i służb pomocowych, podnoszenie jakości świadczonych usług, rozwijanie infrastruktury socjalnej. 2. Wspieranie instytucji społeczeństwa obywatelskiego. 3. Wspieranie dialogu społeczności lokalnej z władzami samorządowymi. Cele rewitalizacji określone w programie rewitalizacji wpisują się w wyżej wymienione cele strategiczne i cele operacyjne. Przedsięwzięcia rewitalizacyjne przyczyniają się do ich realizacji. Szczególne znaczenie w tym kontekście ma projekt nr 1 Społeczna aktywizacja zdegradowanych obiektów i przestrzeni publicznych w gminie Rakoniewice, który jest ściśle powiązany z innymi projektami rewitalizacyjnymi.

Rozdział 3. DIAGNOZA

3.1 GMINA RAKONIEWICE NA TLE WOJEWÓDZTWA I POWIATU

SFERA SPOŁECZNA

DEMOGRAFIA Rakoniewice są gminą miejsko-wiejską położoną w zachodniej części województwa wielkopolskiego. Gmina zajmuję powierzchnię 201,01 km2. Przez południową jej część przebiega droga krajowa nr 32, łącząca zachodnią granicę Polski ze Stęszewem, a także linia kolejowa nr 357 łącząca Sulechów z Luboniem k. Poznania. Administracyjnie, do 1975 roku gmina Rakoniewice stanowiła część powiatu wolsztyńskiego. W latach 1975-1998 obszar należał do województwa poznańskiego. Pomimo historycznych, geograficznych i gospodarczych przesłanek do scalenia gminy z odtworzonym w 1999 roku powiatem wolsztyńskim, gmina Rakoniewice weszła w skład powiatu grodziskiego. Liczba ludności gminy Rakoniewice w 2015 r. wynosiła 13 191 osób, co stanowiło 25,6% mieszkańców powiatu grodziskiego i 0,38 mieszkańców województwa wielkopolskiego. Z tej liczby 6587 osób zamieszkiwało miasto Rakoniewice, a 6604 tereny wiejskie. Na przestrzeni ostatnich lat notuje się systematyczny wzrost liczby mieszkańców zarówno miasta, jak i całej gminy. Od 2005 roku przybyło 698 osób, w rezultacie liczba mieszkańców zwiększyła się o 6%.

Rycina 1. Liczba mieszkańców gminy Rakoniewice w latach 2005-2015 w podziale na miasto i tereny wiejskie 14 000

12 000

10 000

8 000

6 000

4 000

2 000

1997 1995 1996 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

miasto Rakoniewice tereny wiejskie

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

W ostatnim latach w gminie Rakoniewice, podobnie jak w całym powiecie i województwie notuje się dodatni przyrost naturalny. W 2015 roku wyniósł on 3,1%. Jednocześnie należy podkreślić, że w latach 2005-2015 tylko dwukrotnie: w 2011 roku i w 2015 roku przyrost w gminie był niższy niż średnia dla powiatu grodziskiego. W pozostałych latach osiągał on wartości znacznie

16 większe, stale utrzymując się powyżej średniej dla całego województwa wielkopolskiego. Z tego względu należy wskazać, że wysoki przyrost naturalny jest ważnym czynnikiem wpływającym na wzrost liczby mieszkańców zarówno gminy Rakoniewice, jak i powiatu grodziskiego i województwa wielkopolskiego.

Rycina 2. Przyrost naturalny w gminie Rakoniewice w latach 2005-2015 na tle powiatu grodziskiego i województwa wielkopolskiego 7,00

6,00

5,00

4,00

3,00

2,00

1,00

0,00 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

województwo wielkopolskie powiat grodziski gmina Rakoniewice

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

Czynnikiem mającym istotny wpływ na liczbę mieszkańców gminy Rakoniewice są migracje. W latach 2005-2015 czterokrotnie zanotowano ujemne saldo migracji, najniższe w 2007 roku: -4,8. W tym czasie liczba mieszkańców powiatu grodziskiego w efekcie migracji spadała jedynie dwukrotnie, a w województwie wielkopolskim nie odnotowano ani razu takiej sytuacji. W rezultacie należy stwierdzić, że czynnikiem determinującym okresowe spowolnienie wzrostu liczby mieszkańców gminy Rakoniewice są migracje ludności.

Rycina 3. Saldo migracji w gminie Rakoniewice w latach 2005-2015 na tle powiatu grodziskiego i województwa wielkopolskiego

3,0

2,0

1,0

0,0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 - 1,0

- 2,0

- 3,0

- 4,0

- 5,0

- 6,0

województwo wielkopolskie powiat grodziski gmina Rakoniewice

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

UBÓSTWO – POMOC SPOŁECZNA

Udział osób w gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej od 2011 roku utrzymuje się na niższym poziomie, niż średnia dla powiatu grodziskiego i całego województwa wielkopolskiego. Wcześniej lepsze sytuacja występowała w powiecie. Jednocześnie należy podkreślić, że udział osób korzystających z pomocy społecznej w badanym okresie systematycznie spadał. Tym samym należy stwierdzić, problem ubóstwa na przestrzeni ostatnich lat w gminie Rakoniewice uległ zmniejszeniu.

Rycina 4. Udział osób w gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności ogółem w gminie Rakoniewice na tle powiatu grodziskiego i województwa wielkopolskiego 9,0%

8,5%

8,0%

7,5%

7,0% 7,0% 6,8% 6,5% 6,2% 6,0%

5,5%

5,0% 2009 2010 2011 2012 2013 2014

województwo wielkopolskie powiat grodziski gmina Rakoniewice

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

W Tabeli 1 przedstawiono podstawowe dane o korzystających z pomocy społecznej w gminie Rakoniewice.

Tabela 1. Podstawowe dane o korzystających z pomocy społecznej w gminie Rakoniewice w 2014 roku

Gospodarstwa domowe korzystające ze środowiskowej pomocy społecznej wg 247 kryterium dochodowego ogółem

Gospodarstwa domowe korzystające ze środowiskowej pomocy społecznej wg 158 kryterium dochodowego poniżej kryterium dochodowego

Gospodarstwa domowe korzystające ze środowiskowej pomocy społecznej wg 89 kryterium dochodowego powyżej kryterium dochodowego

Osoby korzystające ze środowiskowej pomocy społecznej wg kryterium 815 dochodowego ogółem

Osoby korzystające ze środowiskowej pomocy społecznej wg kryterium 548 dochodowego poniżej kryterium dochodowego

Osoby korzystające ze środowiskowej pomocy społecznej wg kryterium 267 dochodowego powyżej kryterium dochodowego Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

UBÓSTWO – ZASIŁEK RODZINNY

Ostatnie lata to okres dynamicznego spadku liczby dzieci otrzymujących zasiłek rodzinny. Dotyczy to zarówno gminy Rakoniewice, jak i całego powiatu i województwa. W badanym okresie wskaźnik spadł o ponad 20 punktów procentowych osiągając wartość 45% w 2014 roku. Mimo to należy podkreślić, że wskaźnik ten utrzymywał się stale na wyższym poziomie niż na obszarach referencyjnych. Ubóstwo jest zatem ważnym problemem, który należy brać pod uwagę przy prowadzeniu polityki rewitalizacyjnej w gminie Rakoniewice.

Rycina 5. Udział dzieci w wieku do lat 17, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny w ogólnej liczbie dzieci w tym wieku w gminie Rakoniewice na tle powiatu grodziskiego i województwa wielkopolskiego 75% 65% 55% 45% 46% 35% 38% 29% 25% 15% 5% 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

województwo wielkopolskie powiat grodziski gmina Rakoniewice

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

W Tabeli 2. przedstawione podstawowe dane o korzystających z zasiłków rodzinnych w gminie Rakoniewice w 2014 roku.

Tabela 2. Podstawowe dane o korzystających z zasiłków rodzinnych w gminie Rakoniewice w 2014 roku rodziny otrzymujące zasiłki rodzinne na dzieci 748 dzieci, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny - ogółem 1 484 dzieci w wieku do lat 17, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny 1 371 kwota świadczeń rodzinnych 4 347 tys. zł kwota zasiłków rodzinnych (wraz z dodatkami) 2 727 tys. zł kwota zasiłków pielęgnacyjnych 756 tys. zł Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

BEZROBOCIE

Stopa bezrobocia w gminie Rakoniewice na przestrzeni lat utrzymuje się na podobnym poziomie, co średnia dla powiatu i województwa. Jednocześnie należy wskazać, że od 2012 roku poziom bezrobocia sukcesywnie spada i w 2015 roku osiągnął wartość 4,6%, co jest wartością wyższą o 0,2% od średniej dla powiatu i wyższą o 0,3% od średniej dla województwa. Nie są to więc znaczące dysproporcje.

Rycina 6. Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym w gminie Rakoniewice na tle powiatu grodziskiego i województwa wielkopolskiego

8,0%

7,0%

6,0%

5,0% 4,6% 4,4% 4,0% 4,3% 3,0%

2,0%

1,0% 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

województwo wielkopolskie powiat grodziski gmina Rakoniewice

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

W Tabeli 3. przedstawiono podstawowe dane o bezrobotnych w gminie Rakoniewice na koniec 2015 roku.

Tabela 3. Podstawowe dane o bezrobotnych w gminie Rakoniewice w 2015 roku Bezrobotni ogółem 385 mężczyźni 163 kobiety 222 osoby do 25 roku życia 98 długotrwale bezrobotni 179 wolne miejsca pracy i miejsca aktywizacji zawodowej 21 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS, WUP Poznań

PRZESTĘPCZOŚĆ

Gmina Rakoniewice charakteryzuje się zdecydowanie niższą przestępczością niż średnia dla powiatu grodziskiego i województwa wielkopolskiego. W 2015 roku stwierdzono 6,7 przestępstw na 1000 mieszkańców, co było wartością dwa razy niższą od średniej dla powiatu i trzy razy niższą niż średnia dla województwa. Jednocześnie należy wskazać, że liczba przestępstw na przestrzeni lat utrzymywała się na podobnym poziomie. Stabilna liczba stwierdzonych przestępstw obserwowana była także w powiecie. W badanym okresie nastąpił jednak duży spadek średniej liczby przestępstw dla całego województwa.

Rycina 7. Liczba stwierdzonych przestępstw na 1000 mieszkańców w gminie Rakoniewice na tle powiatu grodziskiego i województwa wielkopolskiego

40,0

35,0

30,0

25,0

20,0 19,8

15,0 14,5 10,0 6,7 5,0

0,0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

województwo wielkopolskie powiat grodziski gmina Rakoniewice

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych dostępnych Wojewódzkiej Komendy Policji w Poznaniu, Powiatowej Komendy Policji w Grodzisku Wlkp. oraz Komisariatu Policji w Rakoniewicach.

W Tabeli 4. przedstawiono podstawowe dane o typach przestępstw występujących w gminie Rakoniewice w 2014 roku.

Tabela 4. Podstawowe dane o typach przestępstw w gminie Rakoniewice w 2014 roku kradzież 26 kradzież z włamaniem 6 kradzież pojazdów 3 uszkodzenie mienia 4 przestępstwa narkotyczne 4 nietrzeźwi kierujący samochodami 18 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych dostępnych Wojewódzkiej Komendy Policji w Poznaniu, Powiatowej Komendy Policji w Grodzisku Wlkp. oraz Komisariatu Policji w Rakoniewicach.

WYKSZTAŁCENIE

Dane w zakresie poziomu wykształcenia zostały zebrane w czasie Narodowego Spisu Powszechnego w 2011 roku. Zostały one zagregowane do poziomu powiatu. Na tej podstawie można stwierdzić, że mieszkańcy powiatu grodziskiego, w tym także gminy Rakoniewice charakteryzują się niższym poziomem wykształcenia, niż średnia dla województwa wielkopolskiego i całej Polski. Szczególnie duże dysproporcje widoczne są w zakresie wykształcenia wyższego. Mniej osób w powiecie ma także wykształcenie średnie. Z kolei największy udział stanowią osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym, o ponad 10 % większy niż na obszarach referencyjnych. Więcej osób w powiecie grodziskim posiada także jedynie wykształcenie podstawowe.

Tabela 4. Wykształcenie mieszkańców w powiecie grodziskim na tle województwa wielkopolskiego i kraju.

- - -

wyższe i średnie policealne ogółem i średnie policealne zawodowe średnie i średnie policealne średnie ogólnokształcące zasadnicze zawodowe gimnazjalne podstawowe ukończone podstawowe nieukończone i bez wykształcenia szkolnego Polska 17.0% 31.6% 17.2% 11.8% 21.7% 4.9% 18.3% 1.4% województwo 16.4% 30.7% 17.6% 10.9% 26.0% 5.1% 17.7% 1.0% wielkopolskie powiat grodziski 8.5% 25.0% 15.1% 7.7% 36.5% 6.1% 21.9% 0.9% Źródło: opracowanie własne na podstawie NSP 2011

W Tabeli 5. przedstawiono podstawowe dane o szkolnictwie w gminie Rakoniewice w 2015 roku. Należy w tym względzie podkreślić, że w gminie nie funkcjonują szkoły średnie i wyższe. W związku z tym dzieci i młodzież korzystają najczęściej z placówek zlokalizowanych w Wolsztynie, Grodzisku i Lesznie (szkoły średnie) lub w Poznaniu, Wrocławiu i Lesznie (szkoły wyższe).

Tabela 5. Podstawowe dane o szkolnictwie w gminie Rakoniewice w 2015 roku Gimnazja ogółem 4 Oddziały w gimnazjach 24 Uczniowie gimnazjów 464 Uczniowie przypadający na 1 oddział w gimnazjach 19 Współczynnik skolaryzacji w gimnazjach 96,87 % Szkoły podstawowe ogółem 5 Oddziały w szkołach podstawowych 57 Uczniowie szkół podstawowych 1 090 Uczniowie przypadający na 1 oddział w szkołach podstawowych 19 Współczynnik skolaryzacji w szkołach podstawowych 90,76 % Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

ŻYCIE KULUTRALNE

W latach 2005 -2014 w gminie Rakoniewice nastąpił duży spadek liczby czytelników bibliotek publicznych. W 2015 roku ta liczba ta ponownie jednak wzrosła i osiągnęła wartość 147 czytelników na 1000 mieszkańców.. Mimo to od 2008 roku utrzymuje się na niższym poziomie, niż średnia dla powiatu grodziskiego i województwa wielkopolskiego. Nie są to jednak obecnie duże różnice. Jednocześnie należy podkreślić, że w Polsce powszechnie obserwowany jest spadek liczby czytelników bibliotek.

Rycina 8. Czytelnicy bibliotek publicznych na 1000 ludności w Rakoniewicach na tle powiatu grodziskiego i województwa wielkopolskiego 190 180 170 160 157 150 153 147 140 130 120 110 100 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

województwo wielkopolskie powiat grodziski gmina Rakoniewice

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

W Tabeli 6. przedstawiono podstawowe dane o życiu kulturalnym w gminie Rakoniewice w 2015 roku.

Tabela 6. Podstawowe dane o życiu kulturalnym w gminie Rakoniewice w 2015 roku. biblioteki i filie 5 księgozbiór (liczba woluminów) 49 379 czytelnicy w ciągu roku 1 926 ludność na 1 placówkę biblioteczną 2 638 księgozbiór bibliotek na 1000 ludności 3 743.4 czytelnicy bibliotek publicznych na 1000 ludności 147 wypożyczenia księgozbioru na 1 czytelnika w woluminach 18.8 muzea łącznie z oddziałami 1 zwiedzający muzea i oddziały na 10 tys. mieszkańców 17 196 wystawy stałe 8 wystawy czasowe 5 imprezy na terenie otwartym 1 uczestnicy imprez 1 000 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

SFERA GOSPODARCZA

PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ

Gmina Rakoniewice charakteryzuje się umiarkowanie niskim stopniem przedsiębiorczości. W 2014 roku działały 983 podmioty gospodarcze na 10 tys. mieszkańców. Średnio w całym województwie wielkopolskim funkcjonowało ich o ponad 100 więcej. Jednocześnie należy podkreślić, że średnia dla gminy Rakoniewice jest wyższa o ok. 30 podmiotów gospodarczych od średniej dla powiatu grodziskiego. W latach 2008-2014 obserwowany był powolny wzrost liczby przedsiębiorstw na 10 tys. mieszkańców. Tempo wzrost w gminie było podobne do tempa wzrostu w powiecie i województwie. Jedynym rokiem w badanym okresie bez wzrost poziomu przedsiębiorczości w gminie był rok 2009.

Rycina 9. Liczba podmiotów gospodarczych na 10 tys. mieszkańców w gminie Rakoniewice na tle powiatu grodziskiego i województwa wielkopolskiego 1200 1165 1150

1100

1050

1000 983 950 945 900

850

800 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

województwo wielkopolskie powiat grodziski gmina Rakoniewice

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

W Tabeli 7. przedstawiono podstawowe dane o podmiotach gospodarki narodowej działających w gminie Rakoniewice w 2014 roku.

Tabela 7. Podstawowe dane o podmiotach gospodarki narodowej w gminie Rakoniewice w 2014 roku wartość udział ogółem 1 289 100 % Podział według rodzaju działalności rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 81 6.3% przemysł i budownictwo 370 28.7% pozostała działalność 838 65.1%

Podział według wielkości 0 - 9 1 219 94.6% 10 - 49 57 4.4% 50 - 249 12 0.9% 250 - 999 1 0.1% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

RYNEK PRACY

Gmina Rakoniewice charakteryzuje się niską liczbą pracujących na 1000 mieszkańców. W latach 2008-2014 wskaźnik osiągał wartości znacznie niższe od średniej dla powiatu, jak i województwa. Dodatkowo należy podkreślić że wskaźnik pracujących dla obszarów referencyjnych w badanym okresie rósł, tymczasem w gminie Rakoniewice utrzymywał się na podobnym poziomie. W rezultacie różnica w liczbie pracujących między gminą, a powiatem i województwem jeszcze się powiększa.

Rycina 10. Pracujący na 1000 mieszkańców w gminie Rakoniewice na tle powiatu grodziskiego i województwa wielkopolskiego 270 257 250

235 230

210

190 184 170

150 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

województwo wielkopolskie powiat grodziski gmina Rakoniewice

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

W Tabeli 7. przedstawiono podstawowe dane o pracujących w gminie Rakoniewice w 2014 roku.

Tabela 7. Pracujący w gminie Rakoniewice w 2014 roku wartość udział ogółem 2 408 100 % mężczyźni 1 223 50.8 % kobiety 1 185 49.2 % Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

ZAMOŻNOŚĆ

Na tle powiatu grodziskiego i województwa wielkopolskiego gmina Rakoniewice charakteryzuje się niską zamożnością mieszkańców. Świadczy o tym niewielki udział w podatkach stanowiących dochody od osób fizycznych w przeliczeniu na 1 mieszkańca. Pomimo obserwowanego w ostatnich latach wzrostu tego wskaźnika z 285 zł w 2009 roku do 457,5 zł w 2015 roku, wciąż jest on niższy o ponad 80 zł od wartości dla powiatu i o ponad 353 zł od wartości dla województwa.

Rycina 11. Udział w podatkach stanowiących dochody budżetu państwa podatek dochodowy od osób fizycznych w przeliczeniu na 1 mieszkańca w gminie Rakoniewice na tle powiatu grodziskiego i województwa wielkopolskiego 900

800 810,94 zł

700

600 538,35 zł 500 457,50 zł 400

300

200 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

województwo wielkopolskie powiat grodziski gmina Rakoniewice

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

W Tabeli 8. przedstawiono podstawowe dane o dochodach gminy Rakoniewice w 2015 roku.

Tabela 8. Podstawowe dane o dochodach gminy Rakoniewice w 2015 roku Dochody ogółem 41 199 260.72 zł Dochody własne 17 277 400.67 zł Dochody majątkowe 1 282 228.85 zł Dochody na 1 mieszkańca 3 138.51 zł Dotacje 7 643 040.05 zł Finansowanie i współfinansowanie programów i projektów unijnych 986 897.52 zł Subwencja ogólna 16 278 820.00 zł Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

SFERA PRZESTRZENNO-FUNKCJONALNA

PLANOWANIE PRZESTRZENNE

W zakresie planowania przestrzennego analizą objęto procent pokrycia gmin miejscowymi zagospodarowania przestrzennego. Gmina Rakoniewice charakteryzuje się bardzo niskim wskaźnikiem w tym względzie. W 2014 roku zaledwie 0,5% objęto miejscowymi planami. Jest to wartość zdecydowanie niższa od średniej dla województwa, wynoszącej 18,3%, a także od średniej dla powiatu, która jednak jest również bardzo niska i wynosi zaledwie 3,5%. Jednocześnie należy podkreślić, że w ostatnich latach obserwuje się sukcesywny wzrost pokrycia planami w całym województwie, a także stopniowy wzrost w powiecie grodziskim, podczas gdy w gminie Rakoniewice wzrost był bardzo niski. Niewątpliwe jest to jedna ze sfer rozwoju, która w najbliższych latach wymaga naprawy.

Rycina 12. Procent pokrycia miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego gminy Rakoniewice na tle powiatu grodziskiego i województwa wielkopolskiego 20% 18% 18,3% 16% 14% 12% 10% 8% 6%

4% 3,5% 2% 0% 0,5% 2009 2010 2011 2012 2013 2014

województwo wielkopolskie powiat grodziski gmina Rakoniewice

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

W Tabeli 9 przedstawiono podstawowe dane związane z planowaniem przestrzennym w gminie Rakoniewice w 2014 roku.

Tabela 9. Podstawowe dane związane z planowaniem przestrzennym w gminie Rakoniewice z 2014 roku projekty planów ogółem 3 powierzchnia ogółem 12 ha plany zagospodarowania przestrzennego ogółem 30 powierzchnia gminy objęta obowiązującymi planami ogółem 93 ha decyzje o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego 9 decyzje o warunkach zabudowy ogółem 146 decyzje dotyczące zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej 42 decyzje dotyczące zabudowy usługowej 10 decyzje dotyczące innej zabudowy 94

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

ZASOBY MIESZKANIOWE

Lata 2005-2015 to okres stopniowej poprawy warunków mieszkaniowych w gminie Rakoniewice. Przeciętna powierzchnia użytkowana mieszkania na 1 mieszkańca poprawiła się z 23,8m2 w 2005 roku, do 25,8m2 w 2015 roku. Należy jednocześnie podkreślić, że obserwowana poprawa następowała wolniej od średniej powiatu, a szczególnie od średniej dla województwa. Jeszcze w 2005 w gminie Rakoniewice przeciętna powierzchnia mieszkania była minimalnie większa od średniej dla powiatu i województwa, natomiast w 2015 roku już mniejsza odpowiednio o 0,2m2 i 1,6m2. Wydaje się zatem, że sfera mieszkaniowa wymaga w najbliższym czasie doinwestowania w gminie Rakoniewice.

Rycina 13. Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę w m2 w gminie Rakoniewice na tle powiatu grodziskiego i województwa wielkopolskiego 28,0 27,4 27,0

26,0 26,0 25,8 25,0

24,0

23,0

22,0

21,0

20,0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

województwo wielkopolskie powiat grodziski gmina Rakoniewice

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

W Tabeli 10. przedstawiono podstawowe dane o zasobach mieszkaniowych w gminie Rakoniewice w 2015 roku.

Tabela 10. Podstawowe dane o zasobach mieszkaniowych w gminie Rakoniewice w 2015 roku Budynki mieszkalne 2 742 Mieszkania 3 445 Mieszkania niezamieszkałe 3 Izby w mieszkaniach 15 615 Powierzchnia użytkowa mieszkań 340934 m2 Przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania 99 m2 Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę 25.8 m2 Przeciętna liczba izb w 1 mieszkaniu 4.53 Przeciętna liczba osób na 1 mieszkanie 3.83 Przeciętna liczba osób na 1 izbę 0.84 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

SFERA TECHNICZNA

INFRASTRUKTURA TECHNICZNA - KANALIZACJA

W gminie Rakoniewice obserwowany jest powolny wzrost liczby osób korzystających z sieci kanalizacyjnej. Jeszcze w 2005 roku było to ok 31%, natomiast w 2015 roku już prawie 44% ogółu mieszkańców. Mimo to wciąż średnia dla gminy jest niższa zarówno od średniej dla powiatu grodziskiego, jak i województwa wielkopolskiego. Pocieszające w tym względzie jest jednak, że tempo wzrostu korzystających z sieci kanalizacyjnej w gminie jest podobne do tempa obserwowanego w obszarach referencyjnych. Niewątpliwe sieć kanalizacyjna wymaga w kolejnych latach dalszych inwestycji.

Rycina 14. Korzystający z sieci kanalizacyjnej w gminie Rakoniewice na tle powiatu grodziskiego i województwa wielkopolskiego 80,0%

70,0% 70,6%

60,0% 55,4% 50,0% 43,9% 40,0%

30,0%

20,0%

10,0%

0,0% 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

województwo wielkopolskie powiat grodziski gmina Rakoniewice

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

W Tabeli 11. przedstawiono podstawowe dane dotyczące sieci kanalizacyjnej w gminie Rakoniewice w 2015 roku.

Tabela 11. Podstawowe dane w zakresie oczyszczania ścieków w gminie Rakoniewice w 2015 roku Długość sieci kanalizacyjnej 17.6 km Oczyszczalnie ścieków 4 Przepustowość oczyszczalni ścieków 1649 m3/dobę Ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków 5 180 Ścieki przemysłowe i komunalne 344 dam3 Ścieki przemysłowe i komunalne na 1 mieszkańca 26.2 m3 Ścieki przemysłowe i komunalne na 1 km2 powierzchni 1.7 dam3 Ścieki przemysłowe i komunalne oczyszczane razem 344 dam3 w tym oczyszczane mechanicznie 17 dam3 w tym oczyszczane chemicznie (tylko ścieki przemysłowe) 27 dam3 w tym oczyszczane biologicznie 119 dam3 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

INFRASTRUKTURA TECHNICZNA – WODOCIĄG

Ostatnie lata to bardzo szybki przyrost udziału osób korzystających z sieci wodociągowej. Jeszcze w 2005 roku było to ok. 88%, od 2014 roku wszyscy mieszkańcy gminy mają już dostęp do sieci wodociągowej. W innych częściach powiatu grodziskiego, a także w całym województwie sytuacja w tym względzie wygląda nieco gorzej. Pomimo stopniowego przyrostu opisywanego wskaźnika, w 2015 roku w powiecie stały dostęp do wody miało 95% mieszkańców, a w województwie średnio 96,5% mieszkańców.

Rycina 15. Korzystający z sieci wodociągowej w gminie Rakoniewice na tle powiatu grodziskiego i województwa wielkopolskiego 100% 100%

97% 95% 95%

90%

85%

80%

75% 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

województwo wielkopolskie powiat grodziski gmina Rakoniewice

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

W Tabeli 12. przedstawiono podstawowe dane dotyczące sieci wodociągowej w gminie Rakoniewice w 2015 roku.

Tabela 12. Podstawowe dane w zakresie w gminie Rakoniewice w 2015 roku Długość sieci wodociągowej 72.6 km Zużycie wody ogółem 3348.7 dam3 Zużycie wody przez przemysł 221 dam3 Zużycie wody przez rolnictwo i leśnictwo 2359 dam3 Eksploatacja sieci wodociągowej 768.7 dam3 Eksploatacja sieci wodociągowej - gospodarstwa domowe 636.6 dam3 Udział przemysłu w zużyciu wody ogółem 6.6% zużycie wody na 1 mieszkańca 255.1 m3 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

INFRASTRUKTURA TECHNICZNA – GAZOWNICTWO

Lata 2005-2015 to okres dynamicznego wzrostu liczby osób korzystających z sieci gazowej w gminie Rakoniewice. W tym czasie odnotowano wzrost wskaźnika o ponad 13%, do 58,8% w 2015 roku. W analizowanym okresie rosła także liczba osób korzystających z sieci gazowej w całym powiecie grodziskim, w rezultacie stale utrzymywała się ona na wyższym poziomie, od średniej dla gminy. Z kolei wartość wskaźnika dla województwa w badanym okresie utrzymywała się na podobnym poziomie. Należy zatem stwierdzić, że mieszkańcy gminy Rakoniewice mają dobry dostęp do sieci gazowej, a sytuacja w tym względzie dalej się poprawia.

Rycina 16. Korzystający z sieci gazowej w gminie Rakoniewice na tle powiatu grodziskiego i województwa wielkopolskiego. 70%

60% 60,6% 58,8% 50% 47,4% 40%

30%

20%

10%

0% 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

województwo wielkopolskie powiat grodziski gmina Rakoniewice

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

W Tabeli 13. przedstawiono podstawowe dane dotyczące sieci gazowej w gminie Rakoniewice w 2015 roku.

Tabela 13. Podstawowe dane w zakresie gazownictwa w gminie Rakoniewice w 2015 roku długość czynnej sieci ogółem w m 155247 m długość czynnej sieci przesyłowej w m 17060 m długość czynnej sieci rozdzielczej w m 138187 m czynne przyłącza do budynków mieszkalnych 1 727 zużycie gazu w tys. m3 2195.7 m3 ludność korzystająca z sieci gazowej 7 756 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

SFERA ŚRODOWISKOWA

STAN ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO

Ocena poziomów substancji w powietrzu przeprowadzona przez WIOŚ w 2015 roku wykazała przekroczenie norm ze względu na ochronę zdrowia ludzi dla strefy wielkopolskiej obejmującej Rakoniewice w zakresie stężenia pyłu zawieszonego PM10, pyłu zawieszonego PM2,5 i benzo(a)pirenu. Główną przyczyną występowania przekroczeń w okresie zimowym jest emisja z systemów indywidualnego ogrzewania budynków i utrudnione warunki rozprzestrzeniania zanieczyszczeń. Inne przyczyny występowania przekroczeń to m.in. emisja zanieczyszczeń z transportu drogowego oraz niezorganizowana emisja pyłu z dróg i terenów przemysłowych.

Tabela 14. Klasy strefy wielkopolskiej dla poszczególnych zanieczyszczeń ze względu na ochronę zdrowia ludzi w 2015 roku SO2 NO2 CO C6H6 O3 PM10 PM2,5 Pb As Cd Ni BaP

Strefa A A A A A C C A A A A C wielkopolska

Źródło: Dane Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska we Warszawie.

W ostatnich latach Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu nie prowadził pomiarów poziomów hałasu komunikacyjnego w powiecie grodziskim. Ostatnie badanie z 2010 roku wykonane w Rostarzewie w otoczeniu drogi krajowej nr 32 w porze dziennej wykazało wartość 70,5 LAeq (dB), natomiast w porze nocnej wartość 64,9 LAeq (dB). Oznacza to przekroczenie dopuszczalnych norm hałasu. W 2015 roku w ramach badań WIOŚ w Poznaniu oceną jakości wody objęta została rzeka Dojca przepływająca przez północny kraniec gminy Rakoniewice. W ramach parametrów biologicznych woda rzeki została zakwalifikowana do klasy II czystości wód. Również w ramach wskaźników fizyko-chemicznych i hydro-chemicznych zaliczona została do II klasy czystości. Biorąc pod uwagę klasę elementów chemicznych stan rzeki został uznany jako poniżej dobrego. Badanie wód podziemnych wykonane w 2014 roku przez Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie w punkcie pomiarowym zlokalizowanym w Grodzisku wykazało III klasę jakości. Klasa III oznacza, że wartości wskaźników jakości wody są podwyższone w wyniku naturalnych procesów lub słabego oddziaływania antropogenicznego. Badania natężenia pola elektromagnetycznego przeprowadzone w 2014 roku w Wolsztynie na ul. Poniatowskiego 19 wykazały promieniowania 0,03 V/m, co jest wartością zdecydowanie niższą od dopuszczalnej wartości (7,0 V/m). W ostatnich latach w gminie Rakoniewice nie wykonywano pomiarów natężenia pola elektromagnetycznego. Tym samym należy stwierdzić, że w gminie Rakoniewice, podobnie jak w całym województwie wielkopolskim nie stwierdzono przekroczeń poziomów dopuszczalnych pól elektromagnetycznych.

TERENY ZIELENI

Gmina Rakoniewice charakteryzuje się niską powierzchnią terenów zieleni przypadającą na 1000 mieszkańców. Wartość w tym względzie wynosi zaledwie 2,4 ha i jest niższa o 1,2 ha od średniej dla powiatu i aż o 2,7 ha od średniej dla województwa. Na przestrzeni lat wskaźnik terenów zieleni nie ulegał większym zmianom. Jednocześnie należy jednak wskazać na wysoką lesistość gminy Rakoniewice, która wynosi 40%. Jest to wartość zdecydowanie wyższa od średnich dla obszarów referencyjnych.

Rycina 17. Powierzchnia terenów zieleni (w ha) przypadająca na 1000 mieszkańców gminy Rakoniewice w na tle powiatu i województwa 7

6 6,09

4 3,56 3 2,41 2

0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

województwo wielkopolskie powiat grodziski gmina Rakoniewice

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

W Tabeli 15. przedstawiono podstawowe dane dotyczące terenów zieleni w gminie Rakoniewice w 2014 roku.

Tabela 15. Tereny zieleni w gminie Rakoniewice w 2014 roku. parki spacerowo - wypoczynkowe 2.00 ha zieleńce 7.10 ha zieleń uliczna 0.40 ha tereny zieleni osiedlowej 0.20 ha parki, zieleńce i tereny zieleni osiedlowej 9.30 ha cmentarze 8.00 ha lasy gminne 4.60 ha Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS

PODSUMOWANIE

Mocne strony gminy Słabe strony gminy  Na przestrzeni ostatnich lat notuje się  Czynnikiem determinującym okresowe systematyczny wzrost liczby mieszkańców spowolnienie wzrostu liczby mieszkańców zarówno miasta, jak i całej gminy. Od 2005 gminy Rakoniewice są migracje ludności roku przybyło 698 osób, w rezultacie liczba poza teren gminy. mieszkańców zwiększyła się o 6%  Wskaźnik liczby dzieci otrzymujących  Ważnym czynnikiem wpływającym na zasiłek rodzinny w ostatnich latach wzrost liczby mieszkańców jest wysoki utrzymywał się stale na wyższym poziomie przyrost naturalny niż średnia dla powiatu grodziskiego i  Problem ubóstwa na przestrzeni ostatnich województwa wielkopolskiego. lat w gminie Rakoniewice uległ  W latach 2005 -2014 w gminie zmniejszeniu. Sytuacja w tym względzie jest Rakoniewice nastąpił duży spadek liczby lepsza zarówno od średniej dla powiatu czytelników bibliotek publicznych. grodziskiego, jak i województwa Podobne tendencje obserwowane są wielkopolskiego. jednak również w innych częściach kraju.  Stopa bezrobocia w gminie Rakoniewice na  Gmina Rakoniewice charakteryzuje się przestrzeni lat utrzymuje się na podobnym umiarkowanie niskim stopniem poziomie, co średnia dla powiatu i przedsiębiorczości. Sytuacja w tym województwa. względzie jest lepsza niż średnia dla  Gmina Rakoniewice charakteryzuje się powiatu grodziskiego, ale dużo gorsza od zdecydowanie niższą przestępczością niż średniej dla województwa wielkopolskiego średnia dla powiatu grodziskiego i  Gmina Rakoniewice charakteryzuje się województwa wielkopolskiego. niską liczbą pracujących na 1000  Od 2014 roku wszyscy mieszkańcy gminy mieszkańców. mają już dostęp do sieci wodociągowej.  Planowanie przestrzenne to jedna ze sfer  Mieszkańcy gminy Rakoniewice mają dobry rozwoju, która w najbliższych latach dostęp do sieci gazowej, a sytuacja w tym wymaga naprawy. Zaledwie 0,5% względzie dalej się poprawia. powierzchni gminy objętych jest obowiązującym mpzp.  Wydaje się zatem, że sfera mieszkaniowa wymaga w najbliższym czasie doinwestowania w gminie Rakoniewice. Średnia powierzchnia mieszkania na 1 osobę rośnie, jednak dużo wolniej niż w innych częściach województwa.  Niewątpliwe sieć kanalizacyjna wymaga w kolejnych latach dalszych inwestycji. Udział osób korzystających z sieci kanalizacyjnej w gminie Rakoniewice jest niższy niż w innych częściach województwa wielkopolskiego.

3.2 WSKAZANIE OBSZARÓW O NAJWYŻSZYM STOPNIU DEGRADACJI

METODA WYZNACZANIA GRANIC

Wybór obszarów kryzysowych - dysfunkcyjnych jest kluczowym elementem lokalnych programów rewitalizacji. Zastosowana metoda delimitacji zapewniła, że wybór jest adekwatny i obiektywny. Wybór obszarów przeznaczonych do rewitalizacji został przeprowadzony w podziale na sołectwa i miasto Rakoniewice. Jest to naturalny podział gminy, obecny w świadomości mieszkańców, o czym decyduje m.in. funkcja sołtysów, czy też konkursy sportowe odbywające się między wsiami. Dla tego sposobu agregacji możliwe było także pozyskanie danych statystycznych.

Rycina 18. Obszary wykorzystane do analizy stanów kryzysowych w Rakoniewicach – sołectwa i miasto Rakoniewice

Źródło: opracowanie własne

Tabela. 16. Podstawowe dane o jednostkach ewidencyjnych wykorzystanych do delimitacji obszarów zdegradowanych w gminie Rakoniewice l.p. Nazwa jednostki Liczba Udział Powierzchnia Udział mieszkańców w ha* 1. Adolfowo 144 1.1% 134.7 0.7% 2. Blinek 94 0.7% 454.9 2.3% 3. Błońsko 339 2.6% 786.6 3.9% 4. Cegielsko 168 1.3% 125.7 0.6% 5. Drzymałowo 197 1.5% 431.1 2.1% 6. Elżbieciny 145 1.1% 215.6 1.1% 7. Głodno 315 2.4% 1023.9 5.1% 8. Gnin 250 1.9% 1606.9 8.0% 9. Gola 152 1.1% 353.7 1.8% 10. Goździn 317 2.4% 582.1 2.9% 11. Jabłonna 1018 7.7% 1564.5 7.8% 12. Komorówko 281 2.1% 585.2 2.9% 13. Kuźnica Zbąska 224 1.7% 3236.3 16.1% 14. Łąkie 682 5.2% 701.0 3.5% 15. Narożniki 110 0.8% 313.7 1.6% 16. Rakoniewice wieś 691 5.2% 1426.9 7.1% 17. Rataje 222 1.7% 550.6 2.7% 18. Rostarzewo 1620 12.2% 511.6 2.5% 19. Ruchocice 796 6.0% 782.9 3.9% 20. Stodolsko 331 2.5% 400.2 2.0% 21. Tarnowa 515 3.9% 830.6 4.1% 22. Terespol 128 1.0% 751.5 3.7% 23. Wioska 669 5.1% 1771.3 8.8% 24. Wola Jabłońska 266 2.0% 608.9 3.0% 25. Rakoniewice miasto 3567 26.9% 337.0 1.7% suma 13241 100% 20120.0 100% * Powierzchnie jednostek wyliczone w oparciu o dane pozyskane w Krajowym Rejestrze Informacji Geograficznej. Źródło: opracowanie własne w oparciu o dane Urzędu Miejskiego Gminy Rakoniewice i Krajowego Rejestru Informacji Geograficznej

W celu ustalenia granic obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji wykorzystano pomocniczo publikację pod redakcją W. Jarczewskiego „DELIMITACJA KROK PO KROKU Metoda wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji na potrzeby Gminnych Programów Rewitalizacji” (Ministerstwo Infrastruktury i Budownictwa, 2017). W pierwszej kolejności dokonano analizy negatywnych zjawisk występujących w sferze społecznej (5 wskaźników). Wykorzystano w tym względzie wskaźniki określone w tabeli 17. Dokonano standaryzacji danych pierwotnych, uwzględniając przy tym charakter wskaźnika dla danego zjawiska (stymulanta lub destymulanta rewitalizacji – określone w tabeli 17), a także istotność danego zjawiska dla gminy (waga – określona w tabeli 17).

Standaryzacja danych polega na normalizacji wartości wskaźników, w wyniku której zmienna uzyskuje średnią wartość oczekiwaną zero i odchylenie standardowe jeden. Wzór wykorzystany do standaryzacji wskaźników:

푥푖푗 − 푥ś푟. 푡푖푗 = 푆푗 gdzie: tij - wartość znormalizowanego wskaźnika j dla jednostki urbanistycznej i, xij - wartość wskaźnika j dla jednostki urbanistycznej i, xśr. - średnia arytmetyczna wskaźnika j, Sj - odchylenie standardowe wskaźnika j.

Przeliczenie wskaźnika z destymulanty (im niższa wartość wskaźnika tym większa potrzeba rewitalizacji) w stymulantę (im wyższa wartość wskaźnika tym większa potrzeba rewitalizacji polegało na przemnożeniu wskaźnika przez -1. Wykorzystano w tym względzie następujący wzór:

푧푖푗 = 푥푖푗 ∗ (−1)

gdzie: zij - wartość wskaźnika (stymulanty) po przekształceniu z destymulanty, xij - wartość wskaźnika j dla jednostki urbanistycznej i.

Nadanie wagi wskaźnika polegało na przemnożeniu wartości wskaźnika prze jego wagę. Wykorzystano w tym względzie następujący wzór:

푦푖푗 = 푥푖푗 ∗ 푊 gdzie, yij - wartość wskaźnika z nadaną wagą, xij - wartość wskaźnika j dla jednostki urbanistycznej i, W – waga wskaźnika j.

Następnie dokonano zsumowania wartości wystandaryzowanych wskaźników (uwzględniając charakter i wagę wskaźnika) obrazujących problemy społeczne i stworzony został indeks zbiorczy (wskaźnik syntetyczny). Wykorzystano w tym względzie następujący wzór:

푛

푃푖 = ∑ 푡푖푗 푖=1 gdzie,

Pi - syntetyczny wskaźnik negatywnych zjawisk, tij - wartość wskaźnika j dla jednostki urbanistycznej i.

Jako miejsce koncentracji problemów społecznych uznane zostały obszary, dla których indeks zbiorczy osiągnął wartość wyższą od 0, co jest równoznaczne z najwyższym stopniem jego degradacji społecznej w skali gminy. W drugim etapie dokonano analizy negatywnych zjawisk współwystępujących. Analizą objęto po jednym wskaźniku w każdej ze sfer: gospodarczej, przestrzenno-funkcjonalnej, technicznej i środowiskowej. Wybrano przy tym zjawiska, które z punktu widzenia rozwoju gminy traktowane są priorytetowo. Wszystkie wykorzystane wskaźniki zostały przedstawione w Tabeli 17. Również w tym przypadku dokonano standaryzacji danych pierwotnych, uwzględniając przy tym charakter wskaźników dla danego zjawiska (stymulanta lub destymulanta rewitalizacji – określone w tabeli 17), a także istotność danego zjawiska dla gminy (waga – określona w tabeli 17). Obszar został uznany jako miejsce koncentracji problemów w danej sferze (system 0-1), jeśli wskaźnik reprezentujący daną sferę osiągał wartość wyższą od 0, co jest równoznaczne z występowaniem degradacji w skali gminy w danej sferze. W rezultacie określone zostały obszary zdegradowane w gminie Rakoniewice. Stanowią je obszary, dla których wskaźnik syntetyczny natężenia zjawisk kryzysowych w sferze społecznej jest wyższy niż 0 oraz dla których zidentyfikowano (na zasadzie 0-1) przynajmniej jedno negatywne zjawisko w przynajmniej jednej z 4 pozostałych sfer procesu rewitalizacji. W trzecim etapie spośród obszarów zdegradowanych wskazano obszar rewitalizacji. Stanowią go tereny zdegradowane (charakteryzujące się największym nasileniem zjawisk kryzysowych), na których gmina Rakoniewice planuje podjąć działania rewitalizacyjne. Ich wybór jest efektem spotkań konsultacyjnych w latach 2016-2017 w gminie Rakoniewice. Szerzej etap ten został opisany w sekcji „Wyznaczenie obszaru rewitalizacji”. Dane do wyliczenia wskaźników zostały pozyskane z Ośrodka Pomocy Społecznej w Rakoniewicach, Powiatowego Urzędu Pracy w Grodzisku Wielkopolskim, Komisariatu Policji w Rakoniewicach, Rejestru REGON i Narodowego Spisu Powszechnego (2011). Część informacji pochodziła z zasobów Urzędu Miejskiego Gminy Rakoniewice.

Tabela 17. Wskaźniki użyte na potrzeby wyznaczenia granic obszarów kryzysowych w gminie Rakoniewice l.p. Sfera Zjawisko Opis wskaźnika Waga Typ wskaźnika wskaźnika* Negatywne zjawiska społeczne 1. Sfera Przestępczość liczba stwierdzonych przestępstw 2 S społeczna na 1000 mieszkańców 2. Ubóstwo liczba osób pobierających zasiłki z 1 S pomocy społecznej na 1000 mieszkańców 3. Bezrobocie liczba bezrobotnych na 1000 1 S mieszkańców 4. Zmiany liczby różnica między liczbą mieszkańców 1 S ludności w 2015 roku i 2008 roku na 1000 mieszkańców w 2015 roku. 5. Starzenie się liczba osób w wieku 1 S społeczeństwa poprodukcyjnym w stosunku do liczby mieszkańców w 2011 roku. Negatywne zjawiska współwystępujące 6. Sfera Słaba kondycja liczba podmiotów gospodarczych 2 D

gospodarcza lokalnych według rejestru REGON przedsiębiorstw zarejestrowanych w 2015 roku w stosunku do liczby podmiotów w 2009 roku 7. Sfera Słaba dostępność liczba budynków posiadających 2 D przestrzenno- do sieci przyłącze do kanalizacji na 1000 funkcjonalna kanalizacyjnej mieszkańców 8. Sfera Degradacja stanu liczba budynków wybudowanych 2 S techniczna technicznego przed 1989 r. w stosunku do liczby obiektów mieszkańców budowlanych 9. Sfera Wyposażenie masa azbestu na 1 mieszkańca 2 S środowiskowa stwarzające zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi S- stymulanta – wyższa wartość wskaźnika oznacza większą potrzebę rewitalizacji, D – destymulanta – niższa wartość wskaźnika oznacza większą potrzebę rewitalizacji. Źródło: opracowanie własne

W Tabeli 18 przedstawiono dane pierwotne wykorzystane do delimitacji obszaru zdegradowanego. W Tabeli 19 ujęto wystandaryzowane dane, uwzględniające wagi wskaźników oraz ich rodzaj (destymulanty przeliczone na stymulanty). Na rycinach 19-28 przedstawiono wartości poszczególnych wskaźników w podziale na jednostki analityczne. W celu lepszego zobrazowania analizowanych zjawisk każdorazowo dokonano podziału wartości wskaźników na pięć grup w taki sposób, aby każdą grupę reprezentowała taka sama liczba jednostek. Jednostki oznaczone najciemniejszym kolorem oznaczają najwyższe niekorzystne odchylenie od średniej dla gminy. Są to obszary które biorąc pod uwagę dany wskaźnik potrzebują najpilniejszej interwencji w zakresie rewitalizacji. Jaśniejszym kolorem niebieskim oznaczono jednostki, w których wartość wskaźnika osiąga wartość zbliżoną do średniej. Najjaśniejszy kolor niebieski występuje w sytuacji największego, korzystnego odchylenia od średniej dla gminy. Są to jednostki, które biorąc uwagę dany wskaźnik w najmniejszym stopniu wymagają działań rewitalizacyjnych. Na rycinie 29 przedstawiony został rezultat procesu delimitacji, czyli granice obszarów zdegradowanych i obszarów rewitalizacji.

Tabela 18. Dane pierwotne wykorzystane do delimitacji w gminie Rakoniewice

Ubóstwo Bezrobocie Zmiana liczbyludności Starzeniesię społeczeństwa Słaba kondycjalokalnych przedsiębiorstw Słaba dostępność do sieci kanalizacyjnej Degradacja stanu technicznego obiektów budowlanych Wyposażeniestwarzające zagrożeniedla życia i zdrowia ludzi Nazwa jednostki Przestępczość Adolfowo 0.0 90.3 27.8 125 0.17 0.0 215.3 159.7 1042.9 Blinek 0.0 106.4 42.6 -32 0.09 0.0 244.7 212.8 159.9 Błońsko 0.0 141.6 29.5 100 0.10 53.3 209.4 153.4 128.1 Cegielsko 0.0 95.2 29.8 6 0.08 0.0 244.0 202.4 275.7 Drzymałowo 0.0 50.8 20.3 147 0.09 -8.7 319.8 152.3 122.0 Elżbieciny 13.8 96.6 20.7 55 0.10 37.5 317.2 248.3 136.9 Głodno 12.7 63.5 28.6 -44 0.14 -15.4 225.4 234.9 106.1 Gnin 8.0 72.0 44.0 -68 0.15 50.0 240.0 200.0 97.2 Gola 0.0 85.5 32.9 99 0.08 25.0 256.6 177.6 113.3 Goździn 6.3 47.3 41.0 69 0.12 14.3 233.4 167.2 271.2 Jabłonna 5.9 41.3 26.5 0 0.11 13.1 257.4 205.3 148.2 Komorówko 10.7 46.3 42.7 11 0.11 -5.6 188.6 177.9 68.5 Kuźnica Zbąska 8.9 8.9 17.9 -40 0.12 36.8 379.5 205.4 186.6 Łąkie 5.9 67.4 17.6 -36 0.15 -6.7 222.9 165.7 253.5 Narożniki 0.0 90.9 54.5 45 0.13 -33.3 300.0 181.8 145.1 Rakoniewice wieś 1.4 26.0 20.3 38 0.11 12.5 170.8 189.6 64.1 Rataje 4.5 63.1 18.0 14 0.16 30.0 229.7 225.2 176.9 Rostarzewo 6.2 42.6 27.2 -33 0.13 18.9 229.6 221.0 46.7 Ruchocice 6.3 27.6 44.0 -21 0.12 17.4 253.8 196.0 104.6 Stodolsko 0.0 84.6 36.3 88 0.10 34.8 229.6 166.2 377.7 Tarnowa 11.7 23.3 31.1 37 0.12 31.0 231.1 172.8 127.0 Terespol 7.8 132.8 15.6 -8 0.15 0.0 257.8 210.9 150.8 Wioska 7.5 86.7 28.4 42 0.12 18.6 293.0 176.4 486.5 Wola Jabłońska 11.3 48.9 52.6 135 0.13 17.6 233.1 172.9 62.7 Rakoniewice miasto 8.7 41.5 21.3 23 0.11 6.1 180.5 202.4 51.7 średnia 5.8 45.2 23.9 15 0.12 12.0 195.1 169.7 97.2 odchylenie stand. 4.6 33.6 11.2 61 0.02 20.8 46.4 25.8 204.6 * Opisy wskaźników zamieszczono w Tabeli 17. Źródło: opracowanie własne

Tabela 19. Dane wystandaryzowane, z uwzględnieniem wagi i typu wskaźnika (destymulanty przeliczone na

stymulanty) wykorzystane do delimitacji w gminie Rakoniewice

Ubóstwo*

Bezrobocie*

Starzeniesię

zdrowia ludzi*

budowlanych*

kanalizacyjnej*

Przestępczość*

społeczeństwa*

przedsiębiorstw*

Degradacja stanu

zagrożeniedla życia i

technicznego obiektów

Zmiana liczbyludności*

Słaba kondycjalokalnych Słaba dostępność do sieci Nazwa jednostki Wyposażeniestwarzające Adolfowo -2.00 1.34 0.34 -1.82 2.26 1.15 -0.87 -0.77 4.62 Blinek -2.00 1.82 1.66 0.77 -1.07 1.15 -2.13 3.34 0.31 Błońsko -2.00 2.87 0.50 -1.41 -0.70 -3.98 -0.62 -1.27 0.15 Cegielsko -2.00 1.49 0.52 0.14 -1.37 1.15 -2.11 2.54 0.87 Drzymałowo -2.00 0.17 -0.32 -2.19 -1.16 1.99 -5.37 -1.35 0.12 Elżbieciny 3.94 1.53 -0.29 -0.67 -0.83 -2.46 -5.26 6.10 0.19 Głodno 3.47 0.54 0.41 0.98 0.77 2.63 -1.30 5.06 0.04 Gnin 1.45 0.80 1.79 1.37 1.21 -3.66 -1.93 2.35 0.00 Gola -2.00 1.20 0.80 -1.39 -1.62 -1.25 -2.65 0.62 0.08 Goździn 0.72 0.06 1.53 -0.90 -0.02 -0.22 -1.65 -0.19 0.85 Jabłonna 0.54 -0.12 0.23 0.24 -0.46 -0.11 -2.68 2.76 0.25 Komorówko 2.60 0.03 1.68 0.07 -0.27 1.69 0.28 0.64 -0.14 Kuźnica Zbąska 1.85 -1.08 -0.54 0.91 0.01 -2.39 -7.94 2.77 0.44 Łąkie 0.53 0.66 -0.57 0.83 1.36 1.79 -1.19 -0.31 0.76 Narożniki -2.00 1.36 2.73 -0.51 0.43 4.36 -4.52 0.94 0.23 Rakoniewice wieś -1.38 -0.57 -0.33 -0.38 -0.20 -0.05 1.05 1.54 -0.16 Rataje -0.06 0.53 -0.53 0.02 1.81 -1.73 -1.49 4.31 0.39 Rostarzewo 0.66 -0.08 0.29 0.79 0.43 -0.66 -1.49 3.98 -0.25 Ruchocice 0.71 -0.52 1.79 0.60 -0.10 -0.53 -2.53 2.04 0.04 Stodolsko -2.00 1.17 1.10 -1.20 -0.67 -2.19 -1.48 -0.27 1.37 Tarnowa 3.02 -0.65 0.64 -0.37 0.27 -1.83 -1.55 0.24 0.15 Terespol 1.37 2.61 -0.74 0.37 1.50 1.15 -2.70 3.20 0.26 Wioska 1.22 1.23 0.40 -0.45 -0.03 -0.64 -4.21 0.52 1.90 Wola Jabłońska 2.86 0.11 2.56 -1.99 0.31 -0.55 -1.63 0.25 -0.17 Rakoniewice miasto 1.74 -0.11 -0.23 -0.14 -0.33 1.74 -0.23 2.54 -0.22 * Opisy wskaźników zamieszczono w Tabeli 17. Źródło: opracowanie własne

NEGATYWNE ZJAWISKA SPOŁECZNE

PRZESTĘPCZOŚĆ Wskaźnik przestępczości wyraża się liczbą stwierdzonych przestępstw i wykroczeń w 2015 roku w stosunku do liczby mieszkańców danego obszaru. Przy pomocy tego wskaźnika określa się najbardziej niebezpieczne części gminy, które zwykle są skorelowane z występowaniem patologii społecznych. Najwięcej przestępstw w odniesieniu do liczby mieszkańców stwierdzono w Woli Jabłońskiej, Komorówku, Głodnie, Elżbiecinach i Tarnowej. Średnio na 1000 mieszkańców popełniono tam powyżej 10 przestępstw. Z drugiej strony żadnego przestępstwa w 2015 roku nie stwierdzono w Błońsku, Blinku, Goli, Narożnikach, Stodolsku, Cegielsku i Adolfowie. Średnio na 1000 mieszkańców w gminie Rakoniewice popełnianych jest 5,8 przestępstw.

Rycina 19. Rozkład przestrzenny wskaźnika liczba stwierdzonych przestępstw na 1000 mieszkańców

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Komendy Policji w Rakoniewicach

UBÓSTWO Wskaźnik ubóstwa obejmuje liczbę osób pobierających zasiłki z pomocy społecznej w 2015 roku w stosunku do liczby mieszkańców ogółem na danym obszarze. Pozwala on na dokonanie przybliżonej oceny stopnia zubożenia ludności oraz skali występowania problemów społecznych na danym obszarze. W gminie Rakoniewice najwyższym wskaźnikiem ubóstwa charakteryzują się sołectwa: Błońsko, Blinek, Elżbieciny, Cegielsko i Terespol. Na tym terenie ponad 95 osób na 1000 mieszkańców pobiera zasiłki z pomocy społecznej. Najlepsza sytuacja w gminie obserwowana jest w Jabłonnej, Ruchocicach, Tarnowej, a także w mieście i na terenie wiejskim Rakoniewice. Na tym terenie z zasiłku korzysta poniżej 42 osób na 1000 mieszkańców. Średnio w gminie ze wsparcia finansowego ośrodka pomocy społecznej korzysta 45,2 osoby na 1000 mieszkańców.

Rycina 20. Rozkład przestrzenny wskaźnika liczba osób pobierających zasiłki z pomocy społecznej na 1000 mieszkańców

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ośrodka Pomocy Społecznej w Rakoniewicach.

BEZROBOCIE Wskaźnik poziomu bezrobocia wyraża liczbę bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Grodzisku w 2015 roku na 1000 mieszkańców. Zjawisko bezrobocia stanowi kluczową barierę i zagrożenie dla rozwoju społeczno-gospodarczego lokalnych społeczności, będąc źródłem napięć i konfliktów społecznych. W gminie Rakoniewice najwyższym poziomem bezrobocia charakteryzują się sołectwa Wola Jabłońska, Komorówko, Gnin, Ruchocice i Narożniki. Średnio na 1000 mieszkańców przypada tam co najmniej 40 bezrobotnych. Najlepsza sytuacja panuje natomiast w sołectwach Rakoniewice wieś, Rataje, Łąkie, Terespol i Kużnica Zbąska. Na 1000 mieszkańców bez pracy jest tam poniżej 21 osób. Średnio w gminie Rakoniewice wskaźnik bezrobocia osiąga wartość 23,9 osób na 1000 mieszkańców.

Rycina 21. Rozkład przestrzenny wskaźnika liczby bezrobotnych na 1000 mieszkańców

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Grodzisku

ZMIANY LICZBY MIESZKAŃCÓW W ramach wskaźnika przeanalizowano dynamikę zmian liczby mieszkańców w latach 2008- 2015. Są one wynikiem efektem migracji i przyrostu naturalnego. Wskaźnik ten świadczy o ubytku lub wzroście liczby mieszkańców danego obszaru i jest zwykle skorelowany z innymi wskaźnikami społeczno-gospodarczymi świadczącymi o degradacji. W gminie Rakoniewice najsilniej problemu spadku liczby ludności doświadczają sołectwa Kuźnica Zbąska, Blinek, Gnin, Głodno, Rostarzewo i Łąkie. W badanym okresie na 1000 mieszkańców ubyło tam minimum 20 osób. Z kolei sołectwami, które relatywnie najsilniej zaludniają się są: Drzymałowo, Wola Jabłońska i Adolfowo. W latach 2008-2015 liczba mieszkańców w przeliczeniu na 1000 osób zwiększyła się o minimum 125 osób. Średnio w gminie Rakoniewice liczba ludności zwiększyła się o 14,7 osób na 1000 mieszkańców.

Rycina 22. Rozkład przestrzenny wskaźnika różnicy między liczbą mieszkańców w 2015 roku i 2008 roku na 1000 mieszkańców w 2015 roku

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy w Rakoniewicach.

STARZENIE SIĘ SPOŁECZEŃSTWA Wskaźnik starzenia się społeczeństwa został wyrażony liczbą osób w wieku poprodukcyjnym (kobiety po 60. roku życia i mężczyźni po 65. roku życia) w stosunku do liczby mieszkańców w 2011 roku. Oparto się w tym względzie o dane Narodowego Spisu Powszechnego. Wskaźnik starzenia się pozwala ocenić sytuację demograficzną danego terenu i wskazać możliwości rozwojowe danego społeczeństwa. Mimo że cała gmina Rakoniewice jest w relatywnie dobrej kondycji biorąc pod uwagę wskaźnik starzenia się, wybrane jej fragmentu doświadczają z tego względu problemów. Najsilniej obciążonymi demograficznie sołectwami w gminie Rakoniewice są: Gnin, Rataje, Łąkie, Adolfowo i Terespol. Na tym obszarze średnio ponad 14% mieszkańców stanowią osoby w wieku poprodukcyjnym. Najmłodsze demograficznie są natomiast sołectwa: Błońsko, Blinek, Elżbieciny, Drzymałowo i Gola. Na tych obszarach średnio poniżej 10,5% mieszkańców stanowią osoby w wieku poprodukcyjnym. Średnio w gminie Rakoniewice wskaźnik ten osiąga wartość 11,8%.

Rycina 23. Rozkład przestrzenny wskaźnika liczby osób w wieku poprodukcyjnym w stosunku do liczby mieszkańców w 2011 roku.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Narodowego Spisu Powszechnego (2011)

PODSUMOWANIE ANALIZY PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH

Suma wszystkich wykorzystanych wskaźników cząstkowych opisanych powyżej pozwoliła na określenie sumarycznego wskaźnika problemów społecznych (Tabela 20). Jego wartość powyżej 0 oznacza występowanie problemów społecznych. W oparciu o przeprowadzoną analizę należy stwierdzić, że problemy społeczne w gminie Rakoniewice zostały zdiagnozowane na obszarach: Adolfowo, Blinek, Elżbieciny, Głodno, Gnin, Goździn, Jabłonna, Komorówko, Kuźnica Zbąska, Łąkie, Narożniki, Rataje Rostarzewo, Ruchocice, Tarnowa, Terespol, Wioska, Wola Jabłońska i Rakoniewice Miasto.

Tabela 20. Wartości wskaźnika sumarycznego dla sfery społecznej* Suma - Zmiana liczby Starzenie się Przestępczość Ubóstwo Bezrobocie Wskaźnik ludności społeczeństwa jednostka sumaryczny Adolfowo -2.00 1.34 0.34 -1.82 2.26 0.12 Blinek -2.00 1.82 1.66 0.77 -1.07 1.18 Błońsko -2.00 2.87 0.50 -1.41 -0.70 -0.75 Cegielsko -2.00 1.49 0.52 0.14 -1.37 -1.21 Drzymałowo -2.00 0.17 -0.32 -2.19 -1.16 -5.50 Elżbieciny 3.94 1.53 -0.29 -0.67 -0.83 3.69 Głodno 3.47 0.54 0.41 0.98 0.77 6.17 Gnin 1.45 0.80 1.79 1.37 1.21 6.61 Gola -2.00 1.20 0.80 -1.39 -1.62 -3.01 Goździn 0.72 0.06 1.53 -0.90 -0.02 1.38 Jabłonna 0.54 -0.12 0.23 0.24 -0.46 0.44 Komorówko 2.60 0.03 1.68 0.07 -0.27 4.11 Kuźnica Zbąska 1.85 -1.08 -0.54 0.91 0.01 1.14 Łąkie 0.53 0.66 -0.57 0.83 1.36 2.81 Narożniki -2.00 1.36 2.73 -0.51 0.43 2.02 Rakoniewice wieś -1.38 -0.57 -0.33 -0.38 -0.20 -2.85 Rataje -0.06 0.53 -0.53 0.02 1.81 1.77 Rostarzewo 0.66 -0.08 0.29 0.79 0.43 2.10 Ruchocice 0.71 -0.52 1.79 0.60 -0.10 2.47 Stodolsko -2.00 1.17 1.10 -1.20 -0.67 -1.60 Tarnowa 3.02 -0.65 0.64 -0.37 0.27 2.91 Terespol 1.37 2.61 -0.74 0.37 1.50 5.10 Wioska 1.22 1.23 0.40 -0.45 -0.03 2.38 Wola Jabłońska 2.86 0.11 2.56 -1.99 0.31 3.85 Rakoniewice miasto 1.74 -0.11 -0.23 -0.14 -0.33 0.92 * czerwona pogrubiona czcionka oznacza występowanie problemów społecznych. Źródło: opracowanie własne

NEGATYWNE ZJAWISKA WSPÓŁWYSTĘPUJĄCE

SŁABA KONDYCJA LOKALNYCH PRZEDSIĘBIORSTW Słaba kondycja lokalnych przedsiębiorstw została wyrażona stosunkiem liczby podmiotów gospodarczych ujętych w rejestrze REGON w 2015 roku, do liczby w 2009 roku. Wskaźnik ten świadczy o poprawie lub pogorszeniu się aktywności ekonomicznej mieszkańców, która jest ważnym aspektem analizy stanu degradacji. Biorąc pod uwagę wskaźnik kondycji lokalnych przedsiębiorstw najgorsza sytuacja panuje w sołectwach: Komorówko, Głodno, Narożniki, Drzymałowo i Łąkie. Na tym obszarze liczba przedsiębiorstw zmniejszyła się o minimum 5%. Z kolei w sołectwach Kuźnica Zbąska, Błońsko, Gnin, Elżbieciny, Stodolsko i Tarnowa liczba podmiotów gospodarczych zwiększyła się o minimum 34%. Średnio w latach 2009-2015 liczba podmiotów gospodarczych w gminie Rakoniewice zwiększyła się o 12%.

Rycina 25. Rozkład przestrzenny wskaźnika liczby podmiotów gospodarczych ujętych w rejestrze REGON w 2015 roku, do liczby w 2009 roku

Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych

SŁABA DOSTĘPNOŚĆ DO SIECI KANALIZACYJNEJ Analiza wyposażenia w infrastrukturę techniczną została przeprowadzona z wykorzystaniem danych o liczbie budynków posiadających przyłącze do kanalizacji w przeliczeniu na 1000 mieszkańców. Zła kondycja infrastruktury obniża warunki życia mieszkańców, Najgorzej wyposażone w infrastrukturę kanalizacyjną są sołectwa Błońsko, Komorówko, Adolfowo, Rakoniewice wieś, a także Rakoniewice miasto. Liczba przyłączy na 1000 mieszkańców na tych obszarach osiąga wartość poniżej 220. Z kolei w najlepszej sytuacji znajdują się sołectwa Kuźnica Zbąska, Wioska, Elżbieciny, Narożniki, Terespol i Drzymałowo. Liczba przyłączy na tym obszarze na 1000 mieszkańców wynosi minimum 257. Średnio w gminie Rakoniewice na 1000 mieszkańców dostępnych jest 195 przyłączy.

Rycina 26. Rozkład przestrzenny wskaźnika liczby budynków posiadających przyłącze do kanalizacji w przeliczeniu na 1000 mieszkańców

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy w Rakoniewicach

DEGRADACJA STANU TECHNICZNEGO OBIEKTÓW BUDOWLANYCH Wskaźnik liczby budynków wybudowanych przed 1989 rokiem w przeliczeniu na 1000 mieszkańców. Analiza warunków mieszkaniowych stanowi zwykle uzupełnienie dla wskaźników społeczno-gospodarczych i świadczy o poziomie degradacji przestrzennej. Najstarszymi budynkami w gminie charakteryzują się sołectwa: Głodno, Rostarzewo, Elżbieciny i Rataje. W sołectwach tych ponad 215 budynków na 1000 mieszkańców wybudowano przed 1989 rokiem. Z koeli najlepsza sytuacja panuje w sołectwach Błońsko, Stodolsko, Goździn, Adolfowo i Łąkie, w których naliczono poniżej 166 budynków na 1000 mieszkańców. Średnio w gminie Rakoniewice wskaźnik osiąga wartość 169.

Rycina 27. Rozkład przestrzenny wskaźnika liczby budynków wybudowanych przed 1989 rokiem w przeliczeniu na 1000 mieszkańców

Źródło: opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych

WYPOSAŻENIE STWARZAJĄCE ZAGROŻENIE DLA ŻYCIA I ZDROWIA LUDZI

Wskaźnik wyposażenia stwarzającego zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi został wyrażony zinwentaryzowaną ilością azbestu w tonach przeliczoną na 1 mieszkańca. Mieszaniny azbestu i cementu w przeszłości wykorzystywano w przemyśle budowlanych w postaci lekkich i wytrzymałych płyt, znanych jako eternit. Azbest może jednak powodować choroby opłucnej lub osierdzia wywołane pyłem azbestu, nowotwory złośliwe (rak płuc, rak oskrzela, międzybłoniak opłucnej lub otrzewnej), a także przewlekłe obturacyjne zapalenie oskrzeli. Z tego względu stanowi materiał stwarzający zagrożenie dla życia i zdrowia i ludzi, i stopniowo jest likwidowany. Najniższym poziomem ilości azbestu na 1 mieszkańca charakteryzują się obszary: Wola Jabłońska, Komorówko, Rostarzewo, Rakoniewice wieś i Rakoniewice miasto. Na 1 mieszkańca przypada tam maksymalnie 68,5 Mg zinwentaryzowanego azbestu, który wymaga usunięcia. Najwyższy poziom wskaźnika wyposażenia stwarzającego zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi występuje natomiast na obszarach: Wioska, Goździn, Stodolsko, Cegielsko i Adolfowo. Stwierdzono tam minimum 271,2 Mg azbestu na 1 mieszkańca.

Rycina 28. Rozkład wskaźnika wyposażenia stwarzającego zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miejskiego Gminy Rakoniewice

WYZNACZENIE OBSZARU ZDEGRADOWANEGO

Poniżej przedstawione zostało tabelaryczne podsumowywanie analizy zjawisk kryzysowych. Wskaźnik syntetyczny zjawisk społecznych został uzupełniony o negatywne zjawiska współwystępujące. Za obszar zdegradowany uznany został obszar, dla którego wskaźnik syntetyczny natężenia zjawisk kryzysowych w sferze społecznej jest wyższy niż 0 oraz dla których zidentyfikowano (na zasadzie 0-1) przynajmniej jedno negatywne zjawisko w przynajmniej jednej z 4 pozostałych sfer procesu rewitalizacji (gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej i technicznej). W tabeli (+) oznacza występowanie danego zjawiska negatywnego, a (-) oznacza brak jego występowania. W oparciu o przeprowadzoną analizę za obszary zdegradowane należy uznać następujące jednostki: Adolfowo, Blinek, Elżbieciny, Głodno, Gnin, Goździn, Jabłonna, Komorówko, Kuźnica Zbąska, Łąkie, Narożniki, Rataje Rostarzewo, Ruchocice, Tarnowa, Terespol, Wioska, Wola Jabłońska i Rakoniewice Miasto. Obszary zdegradowane zamieszkałe są łącznie przez 11363 osób, co stanowi 85,8% mieszkańców gminy. Stanowią one łącznie 16563 ha, co stanowi 82,5% powierzchni gminy.

Tabela 21. Podsumowanie analizy zjawiska kryzysowych w gminie Rakoniewice* Wskaźnik Negatywne Negatywne Negatywne Negatywne syntetyczny zjawiska zjawiska zjawiska zjawiska zjawisk przestrzenno- gospodarcze środowiskowe techniczne jednostka społecznych funkcjonalne Adolfowo 0.12 + + - - Blinek 1.18 + + + - Błońsko -0.75 - + - - Cegielsko -1.21 + + + - Drzymałowo -5.50 + + - - Elżbieciny 3.69 - + + - Głodno 6.17 + + + - Gnin 6.61 - - + - Gola -3.01 - + + - Goździn 1.38 - + - - Jabłonna 0.44 - + + - Komorówko 4.11 + - + + Kuźnica Zbąska 1.14 - + + - Łąkie 2.81 + + - - Narożniki 2.02 + + + - Rakoniewice wieś -2.85 - - + + Rataje 1.77 - + + - Rostarzewo 2.10 - - + - Ruchocice 2.47 - + + - Stodolsko -1.60 - + - - Tarnowa 2.91 - + + - Terespol 5.10 + + + - Wioska 2.38 - + + - Wola Jabłońska 3.85 - - + - Rakoniewice miasto 0.92 + - + +

*kolorem czerwonym zaznaczono obszary zdegradowane Źródło: opracowanie własne WYZNACZENIE OBSZARU REWITALIZACJI

W kolejnym etapie delimitacji wskazano obszar rewitalizacji. Stanowią go tereny zdegradowane (charakteryzujące się największym nasileniem zjawisk kryzysowych), na których gmina Rakoniewice planuje podjąć działania rewitalizacyjne (Tabela 22). Ich wybór jest efektem spotkań konsultacyjnych, które odbyły w czerwcu i wrześniu 2016 roku, a także wrześniu 2017 roku z mieszkańcami, urzędnikami, komendantem policji, pracownikami muzeum pożarnictwa, przedsiębiorcami i przedstawicielami lokalnych stowarzyszeń (Stowarzyszenie Złota Jesień, Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom SERCE, Grupa Motocyklowa Ziemi Rakoniewickiej). W czasie spotkań wskazywali oni, które z obszarów zdegradowanych są dla nich kluczowe, a także jakiego typu działania w ich opinii pozwolą na poprawę sytuacji ma tych terenach. Wśród zgłaszanych potrzeb należy wymienić: - brak miejsc spotkań lokalnych stowarzyszeń, w których można by organizować zajęcia, warsztaty dla członków i wszystkich mieszkańców, - brak miejsc dla rozwoju funkcji rekreacyjno-sportowych, które integrowałyby mieszkańców z różnych grup wiekowych, - konieczność zagospodarowania pod nowe funkcje społeczne niszczejących lub przyciągających patologie społeczne budynków poprzemysłowych i pokolejowych, - konieczność kontynowania działań na obszarach które w ostatnim czasie zostały częściowo już zmodernizowane, aby nie zmarnować dotychczasowych starań mieszkańców i samorządowców, - zadbanie w procesie rewitalizacji o dzieci i młodzież, a także osoby starsze, które zostały uznane za najbardziej wykluczone społecznie w gminie, - wyeksponowanie walorów turystycznych obszarów zdegradowanych, dzięki czemu mogłyby się zwiększyć dochody mieszkańców i przedsiębiorców z turystyki i rekreacji, - kultywowanie lokalnej tożsamości gminy Rakoniewice, poprzez działania miękkie, w tym szkolenia i warsztaty, a także projekty inwestycyjne związane z historią gminy. W efekcie spośród obszarów zdegradowanych wybrano 3 podobszary rewitalizacji: w Rakoniewicach mieście, Rostarzewie i Głodnie (Tabela 22, Rycina 29). Zawężono je do terenów zamieszkałych, dostępnych dla wielu osób, na których możliwe jest prowadzenie działań rewitalizacyjnych. Są to tereny pilotażowych działań, ponieważ gmina Rakoniewice dotychczas nie podejmowała działań rewitalizacyjnych wynikających z programu rewitalizacji. W miejscach tych w przeszłości podejmowano już działania modernizacyjne i rewaloryzacyjne. Nie zostały one jednak zakończone. Rakoniewice i Rostarzewo są najbardziej zaludnionymi miejscowościami gminy, a jednocześnie miejscami koncentracji życia społecznego gminy. W Głodnie natomiast wyliczony wskaźnik syntetyczny zjawisk społecznych osiągnął najwyższą wartość, w związku z tym zdecydowano o wyborze również tego terenu. Ma on dodatkowo dogodne warunki dla rozwoju funkcji turystyczno- rekreacyjnych. W kolejnych latach planuje się rozszerzyć zasięg działań na kolejne obszary zdegradowane.

Tabela 22. Kryteria włączenia podobszarów zdegradowanych do obszaru rewitalizacji Szczególna koncentracja negatywnych Istotność podobszaru dla rozwoju zjawisk (społecznych i minimum jednej Nazwa podobszaru lokalnego zdegradowanego z pozostałych sfer) Adolfowo + - Blinek + - Elżbieciny + - Głodno + + Gnin + - Goździn + - Jabłonna + - Komorówko + - Kuźnica Zbąska + - Łąkie + - Narożniki + - Rataje + - Rostarzewo + + Ruchocice + - Tarnowa + - Terespol + - Wioska + - Wola Jabłońska + - Rakoniewice miasto + + Źródło: opracowanie własne

Podobszar miasto Rakoniewice obejmuje centralną część miasta Rakoniewice. Od północy jego granicę stanowią tory kolejowe, aż do skrzyżowania z ulicą Nowotomyską. Dalej granica biegnie do skrzyżowania ul. Grodziskiej z ul. Krystyny. Następnie przechodzi w ul. Francuszkiewicza i ciągnie się do skrzyżowania z ul. Polną i dalej tą ulicą aż do ul. Wielichowskiej. W dalszej kolejności obszar rewitalizacji obejmuje budynki przy ul. Strzeleckiej, aż do Cmentarnej. Następnie wzdłuż ul. Cmentarnej do ul. Dębowej. Od ul. Dębowej przechodzi w ul. Zamkową, obejmuje cały Park w Rakoniewicach i dochodzi do ul. Pocztowej. Przekracza tę ulicę i ciągnie się dalej wzdłuż ul. Starowolsztyńskiej do ul. Dworcowej obejmując zabudowę tej ulicy po obu stronach drogi, aż do torów kolejowych. Podobszar wieś Rostarzewo obejmuje całą zwartą zabudowę wsi Rostarzewo poza południową częścią wzdłuż ulicy Gościeszyńskiej. Od północy granicę stanowią tory kolejowe, aż do końca zabudowań. Następnie obejmuje całość zabudowań wzdłuż ul. Rakoniewickiej, Rzemieślniczej, Osiedla Żegockiego, Słonecznej, Spokojnej, Polnej, Tysiąclecia, Wyzwolenia, Łąkowej, 3 maja, Wolsztyńskiej aż do drogi na Tłoki, Szkolnej (do torów kolejowych), Strzeleckiej i Topolowej (do torów kolejowych). Podobszar wieś Głodno obejmuje zwartą zabudowę wsi Głodno, a także teren rekreacyjno- sportowy w południowej części wsi, aż do granicy lasu. Obszar rewitalizacji zamieszkały jest w sumie przez ok. 3900 mieszkańców, co stanowi ok 29,5% wszystkich mieszkańców gminy i zajmuje powierzchnię ok. 1,39% powierzchni całej

58 gminy (ok. 279.1 ha, w tym podobszar Rakoniewice Miasto – 122,2 ha, podobszar Rostarzewo 116,5 ha, podobszar Głodno 40,4 ha).

Rycina 29. Obszary zdegradowane i obszary rewitalizacji w gminie Rakoniewice

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miejskiego Gminy Rakoniewice

Rycina 30. Zasięg przestrzenny obszaru rewitalizacji – podobszar rewitalizacji Rakoniewice Miasto

Źródło: opracowanie własne

Rycina 31. Zasięg przestrzenny obszaru rewitalizacji – podobszar rewitalizacji Rostarzewo

Źródło: opracowanie własne

Rycina 32. Zasięg przestrzenny obszaru rewitalizacji – podobszar rewitalizacji Głodno

Ź ródło: opracowanie własne

3.3 ANALIZA PRZYCZYN DEGRADACJI I CHARAKTERYSTYKA SYTUACJI NA OBSZARZE OBJĘTYM PROGRAMEM

PODOBSZAR REWITALIZACJI - RAKONIEWICE

W oparciu o analizę wskaźnikową należy stwierdzić, że podobszar rewitalizacji Rakoniewice doświadcza największych problemów społecznych w zakresie przestępczości. Stwierdzono tam dużą liczbę przestępstw w wartościach bezwzględnych, ale także dużą w przeliczeniu na 1 mieszkańca. W czasie konsultacji społecznych problem ten podkreślał komendant policji z Komisariatu w Rakoniewicach. Należy zatem dążyć do wzrostu bezpieczeństwa w przestrzeni publicznej miasta. Występuje tu także znaczna liczba mieszkań wybudowanych przed 1989 rokiem, która najczęściej charakteryzuje się gorszym stanem technicznym niż nowsza zabudowa. W rezultacie warunki zamieszkania są tutaj niewspółmierne do oczekiwań. Innym problemem Rakoniewic jest mniejsza niż w innych częściach gminy liczba przyłączy do sieci kanalizacyjnej w przeliczeniu na 1000 mieszkańców. Na koniec należy zaznaczyć, że w oparciu o analizę danych statystycznych z lat 2009-2015 w mieście Rakoniewice odnotowano wolniejszy przyrost podmiotów gospodarczych, niż w innych częściach gminy. Wymagane byłoby zatem stworzenie przestrzeni dla rozwoju przedsiębiorczości w mieście. Tego typu życzenia wyrażali przedsiębiorcy obecni na konsultacjach społecznych programu rewitalizacji. W gminie nie zdecydowano się dotychczas na sporządzenie programu rewitalizacji. Wpływ na to miał z jednej strony brak woli politycznej, a także niechęć mieszkańców. W mieście dotychczas panowało przekonanie, że tego typu dokument nie jest potrzebne tak małemu miastu, a działania rewitalizacyjne są i tak prowadzone. Ich podstawą była dotychczas strategia rozwoju miasta. Podejmowane w przeszłości działania nie zostały jednak zakończone. W rezultacie wciąż brakuje miejsc do spędzania wolnego czasu przez dzieci i młodzież, a także przez osoby starsze. Dotyczy to zarówno miejsc na wolnym powietrzu, jak i pomieszczeń do zgromadzeń, w których mogłyby odbywać się warsztaty dla dzieci i młodzieży, a także osób starszych. Takie oczekiwania wyrażali także uczestnicy konsultacji społecznych (przedstawiciele stowarzyszeń: Złota Jesień, SERCE i Grupy Motocyklowej Ziemi Rakoniewickiej). W latach 2009-2013 według projektu Jerzego Gurawskiego zmodernizowano rynek – Plac Powstańców Wielkopolskich wraz z drogą krajową nr 32. Podstawą działań było odtworzenie historycznego wyglądu placu. W ramach projektu uporządkowano miejsca parkingowe, odnowiono chodniki, stworzono zatokę przystanku autobusowego oraz wybudowano pawilon handlowy, a także fontannę wraz z rzeźną dwóch strażaków. Warto zaznaczyć, że projekt ten otrzymał nagrodę Ministerstwa Infrastruktury za najlepszą modernizację w 2009 roku w kategorii Rewitalizacja Obszarów Urbanistycznych. Jednocześnie spotkał się on także z protestami wielu mieszkańców, z uwagi na likwidację części terenów zieleni, które wcześniej zajmowały znaczną część terenu. Projekt ten nie został zakończony, wciąż przestrzeń w północnej części rynku wymaga rewaloryzacji. Zlokalizowane są tam również budynki Wielkopolskiego Muzeum Pożarnictwa, które wymagają rewaloryzacji. W czasie konsultacji mieszkańcy i przedsiębiorcy podkreślali, że rozwój turystyki w oparciu o lokalną specyfikę może zwiększyć poziom utożsamiania się mieszkańców z miejscem w którym żyją, a także przyczynić się do wzrostu dochodów z turystyki.

Inną przestrzenią istotną w strukturze przestrzennej, ale i społeczno-gospodarcze miasta jest zabytkowy park, w skład którego wchodzi także pałac w stylu neorenesansowym oraz lodownia, w której składowano tafle lodu – wycięte w zimie ze znajdującego się w parku stawu. Zajmuje on powierzchnię ok. 12,5 ha i stanowi największy teren zieleni w mieście. Został on w 2011 roku kupiony od spadkobierców. Od tego czasu zdemontowano ogrodzenie wokół parku, a także wybudowano plac zabaw i siłownię zewnętrzną. W 2016 roku pozyskano środki na remont pałacu, w którym w przyszłości ma zostać zlokalizowany urząd gminy. Dzięki przejęciu parku, w mieście powstała nowa przestrzeń publiczna, w ramach której organizowane są miejskie wydarzenia kulturalne m.in. dni Rakoniewic, pikniki, imprezy szkolne. W związku obecnością w granicach parku stawu, działalność zapoczątkowało w tym miejscu koło wędkarskie. Z placu zabaw i siłowni korzystają zarówno dzieci, jak i starsi mieszkańcy. Wciąż jednak w parku są przestrzenie i budynki (oficyna, dawna lodownia), które wymagają pilnej interwencji. Są to miejsca, które w opinii uczestników konsultacji społecznych mogą stanowić miejsca rozwoju funkcji społecznych, kulturalnych i turystycznych. W Rakoniewicach obserwowane są intensywne działania sektora prywatnego, zmierzające do zagospodarowania terenów poprzemysłowych. W ostatnich latach zmodernizowano i przeznaczono na funkcję mieszkaniowo-handlową budynki starego młyna i starej winiarni. Obecnie trwają prace zmierzające do ponownego zagospodarowania dawnej fabryki cygar. Wszystkie działania prowadzone są w uzgodnieniu z konserwatorem zabytków i spotykają się z akceptacją mieszkańców, a także władz lokalnych. W mieście istnieją jednak kolejne budynki wymagające przekształceń, których zagospodarowanie powinno stworzyć przestrzenie dla poprawy warunków zamieszkania, wzrostu życia kulturalnego i rozwoju gospodarczego, w tym: stara gorzelnia, stara gazownia i dworzec klejowy.

Fotografia 1. Plac Powstańców Wielkopolskich w Fotografia 2. Zabytkowy park w Rakoniewicach Rakoniewicach

Źródło: opracowanie własne Źródło: opracowanie własne

PODOBSZAR REWITALIZACJI - ROSTARZEWO

Rostarzewo doświadcza problemów społecznych, wśród których należy wymienić depopulację miejscowości i związany z tym wzrost wskaźnika obciążenia demograficznego. Niewątpliwie potrzebne są działania, które zatrzymają odpływ młodych ludzi z tego obszaru. W Rostarzewie stwierdzono także wyższe niż w innych częściach gminy: przestępczość i bezrobocie. Potrzebne są działania integrujące mieszkańców i motywujące ich do podejmowania działalności gospodarczych. Występuje tu także znaczna liczba mieszkań wybudowanych przed 1989 rokiem, która najczęściej charakteryzuje się gorszym stanem technicznym niż nowsza zabudowa. W rezultacie warunki zamieszkania są tutaj niewspółmierne do oczekiwań. W czasie konsultacji społecznych podkreślano, że obiektem mogącym rozwiązać szereg problemów tego terenu jest budynek dworca kolejowego. Mogłyby tam zostać zlokalizowane pomieszczenia, w których prowadzono by warsztaty i zajęcia dla mieszkańców. Jednocześnie zlikwidowano by w ten sposób miejsce, w którym generowane są różnego rodzaju patologie społeczne. W Rostarzewie w 2015 roku prowadzone były działania związane z remontem ratusza. Ratusz w Rostarzewie wzniesiony w XVIII w. jest unikalnym zabytkiem na skalę regionu i kraju. Realizacja projektu pozwoliła na zabezpieczenie zabytku przed dalszym niszczeniem i przywrócenie mu pierwotnego wyglądu. Projektowana w obiekcie Izba Pamięci będzie służyć promocji miejscowości Rostarzewo i gminy Rakoniewice. Zostanie w niej przedstawiona historia ratusza i jego rola związana z prawami miejskimi Rostarzewa, a także przybliżone zostaną postaci wywodzące się z tego regionu, których życie i działalność wpłynęły na historię Wielkopolski, Polski i Europy. Otoczenie ratusza wciąż wymaga działań modernizacyjnych. Dotyczy to także dworca kolejowego, który jest silnie zdegradowany, a jednocześnie jest miejscem integrowania się młodzieży.

Fotografia 3. Ratusz i centralny plac w Rostarzewie

Źródło: opracowanie własne Źródło: opracowanie własne

Fotografia 4. Dworzec kolejowy w Rostarzewie

PODOBSZAR REWITALIZACJI - GŁODNO

Głodno najsilniej ze wszystkich obszarów w gminie Rakoniewice doświadcza różnego rodzaju problemów. Dotyczy to zarówno problemów społecznych, wśród których należy wymienić dużą liczbę osób korzystających z pomocy społecznej, dużą liczbę bezrobotnych, a także znaczny ubytek ludności przy jednoczesnym wzroście wskaźnika obciążenia demograficznego. Potrzebne są zatem działania zmierzające do integracji mieszkańców, które pozwolą im zaktywizować się gospodarczo. Problemem gospodarczym jest także wolniejszy niż w innych częściach gminy wzrost liczby podmiotów prowadzących działalność. Ponadto warto zwrócić uwagę na wiek zabudowy, który sprawia że warunki zamieszkania są tu gorsze niż w innych częściach gminy. W ostatnich latach w sąsiedztwie zabudowań Głodna wybudowano teren rekreacyjno – sportowy. Wymaga on jednak dalszych inwestycji. Istniejący teren jest niebezpieczny, ponieważ lustro wody znajduje się w bliskim sąsiedztwie granic geodezyjnych. Konieczne jest dalsze zagospodarowanie przestrzeni małą architekturą i lepsze dopasowanie do oczekiwań mieszkańców. Niewątpliwe jest to przestrzeń, na której możliwe jest zagospodarowanie zmierzające do rozwiązania przynajmniej części zdiagnozowanych problemów. W miejscowości nie ma innych miejsc pozwalających na organizację spotkań integrujących mieszkańców. W czasie konsultacji społecznych podkreślano, że teren w Głodnie jest miejscem, z którego korzystają również mieszkańcy innych obszarów zdegradowanych.

Fotografia 5. Teren rekreacyjno-sportowy w Fotografia 6. Zabudowa mieszkaniowa w Głodnie Głodnie

Źródło: opracowanie własne Źródło: opracowanie własne

Rozdział 4. WIZJA STANU OBSZARU PO PRZEPROWADZENIU REWITALIZACJI

Wizja to zobrazowanie stanu docelowego, opis przyszłego wizerunku społeczno-gospodarczego i przestrzennego obszaru rewitalizowanego stanowiący uzasadnienie doboru i tło oceny zasadności przyjętych celów strategicznych, które chce się osiągnąć realizując program rewitalizacji. Wyzwaniem dla gminy Rakoniewice w perspektywie procesu rewitalizacji jest zrównoważony rozwój, za sprawą którego gmina powinna stanowić dobre miejsce zamieszkania, pracy jak i wypoczynku oraz rekreacji. Aby to osiągnąć niezbędna jest interwencja w obszarach gminy, wykazujących znamiona kryzysu, które są szczególnie istotne dla rozwoju całej społeczności Rakoniewic. Przeprowadzona diagnoza uzupełniona konsultacjami społecznymi wskazuje, że gmina Rakoniewice posiada potencjał dzięki któremu można będzie poniższą wizję rewitalizacji i wynikające z niej cele zrealizować.

Obszar rewitalizacji stanowią miejsca tętniące życiem, wolne od patologii społecznych, z niskim poziomem bezrobocia i przestępczości, w

których przestrzeń integruje mieszkańców z różnych grup wiekowych od dzieci i młodzieży, aż po osoby starsze, stwarza odpowiednie miejsca do pracy i wypoczynku.

Rozdział 5. CELE REWITALIZACJI ORAZ KIERUNKI DZIAŁAŃ

Lokalny Program Rewitalizacji stanowi uszczegółowienie Strategii Rozwoju Miasta i Gminy Rakoniewice na lata 2016-2021. Cele rewitalizacji wprost wynikają ze sformułowanego w Strategii Celu VII Rewitalizacja i powiązanego z nim celu operacyjnego: Tworzenie przestrzennych warunków do jakościowego i zrównoważonego rozwoju gminy oraz poprawy jakości życia mieszkańców.

Cel główny rewitalizacji to zrównoważony, społecznie zaakceptowany rozwój gminy poprzez działania skupione na obszarach szczególnie istotnych dla poprawy warunków życia i gospodarowania (Rakoniewice,

Rostarzewo) i szczególnie zdegradowanych (Głodno).

Cele szczegółowe i kierunki działań

Cel 1. Ludzie

1.1 Integracja 1.2 Aktywizacja 1.3 Aktywizacja

mieszkańców dzieci i młodzieży osób starszych

Cel 2. Przestrzeń Cel 3. Budynki

2.1 Rewitalizacja 3.1 Modernizacja

przestrzeni publicznych budynków i obiektów

użyteczności publicznej

2.2 Rewaloryzacja 3.2 Modernizacja terenów zieleni

budynków zabytkowych

2.3 Zagospodarowanie 3.3 Modernizacja terenów rekreacyjno- budynków sportowych poprzemysłowych i

pokolejowych

Rozdział 6. PRZEDSIĘWZIĘCIA REWITALIZACYJNE

PROJEKTY PODSTAWOWE

Listę Projektów Podstawowych tworzą działania, bez których realizacja celów programu rewitalizacji nie będzie możliwa, a obszary rewitalizacji nie będą w stanie wyjść z kryzysowej sytuacji.

PROJEKT NR 1 – PROJEKT ZINTEGROWANY Z POZOSTAŁYMI PRZEDSIĘWZIĘCIAMI REWITALIZACYJNYMI

SPOŁECZNA AKTYWIZACJA ZDEGRADOWANYCH OBIEKTÓW I PRZESTRZENI PUBLICZNYCH Nazwa projektu: W GMINIE RAKONIEWICE

1.1 Integracja mieszkańców gminy Powiązanie z 1.2 Aktywizacja dzieci i młodzieży celami rewitalizacji 1.3 Aktywizacja osób starszych Projekt nr 2 Modernizacja północnej części rynku w Rakoniewicach Projekt nr 3 Modernizacja budynków Muzeum Pożarnictwa w Rakoniewicach Projekt nr 4 Rewaloryzacja zieleni w Parku w Rakoniewicach Projekt nr 5 Modernizacja budynku oficyny przypałacowej w Rakoniewicach na cele kulturalno-oświatowe Projekt nr 6 Adaptacja obiektu dawnej lodowni w Parku w Rakoniewicach na cele muzealne Projekty Projekt nr 7 Rozbudowa systemu monitoringu miejskiego o teren Parku w komplementarne: Rakoniewicach Projekt nr 8 Rozbudowa kompleksu edukacyjno-sportowego w Rakoniewicach o basen przyszkolny Projekt 9 Modernizacja budynku i adaptacja pomieszczeń dworca w Rakoniewicach na cele kulturalno-oświatowe Projekt 10 Modernizacja budynku i adaptacja pomieszczeń dworca w Rostarzewie na cele kulturalno-oświatowe Projekt 11 Modernizacja terenu rekreacyjno-sportowego w Głodnie Projekt 12 Rozbudowa biska wielofunkcyjnego w Rostarzewie o bieżnię Gmina Rakoniewice we współpracy z Ośrodkiem Pomocy Nazwa Społecznej i Szacowana Czas wnioskodawcy i 2017 - lokalnymi wartość 70 000 zł realizacji podmiotu 2023 stowarzyszeniami projektu: projektu: realizującego: działającymi na obszarze rewitalizacji

Miejsce realizacji Wszystkie obszary rewitalizacji w gminie Rakoniewice projektu:

Grupę docelową projektu stanowią wszyscy mieszkańcy obszarów rewitalizacji, Grupa docelowa a w szczególności dzieci i młodzież zagrożone wykluczeniem społecznym i projektu: osoby starsze po 60 roku życia.

Na obszarach rewitalizacji planowane są działania polegające na modernizacji Opis problemu jaki budynków i adaptacji ich do nowych funkcji. Aby w ramach tych projektów ma rozwiązać możliwe było rozwiązanie problemów społecznych, konieczne jest stworzenie realizacja projektu: programu działań społecznych dla tych obiektów, w ramach których zaproponowana zostanie oferta szkoleniowo-warsztatowa.

Celem zintegrowanego projektu jest aktywizacja i integracja społeczności, ze szczególnym uwzględnieniem grup zagrożonych wykluczeniem społecznym (dzieci i młodzież, seniorzy, bezrobotni, niepełnosprawni). Zakres realizowanych zadań: Zintegrowany charakter projektu wynika z bezpośredniego powiązania go z innymi działaniami przewidzianymi w Lokalnym Programie Rewitalizacji Gminy Rakoniewice na lata 2017-2023. Działania szkoleniowo-warsztatowe integrujące i podnoszące poczucie własnej wartości mieszkańców obszarów rewitalizacji realizowane będą w obiektach i na terenach objętych działaniami modernizacyjnymi. Budynek oficyny w Rakoniewicach (Projekt nr 5), Budynek dworca kolejowego w Rakoniewicach (Projekt nr 9) i Rostarzewie (Projekt nr 10):  warsztaty aktywizujące,  warsztaty manualne,  warsztaty artystyczne, Cel projektu i  kurs samoobrony, zakres  tworzenie form artystycznych i kulturalnych, realizowanych  spotkania z ciekawymi ludźmi, zadań:  spotkania z trenerem w celu ustalenia wewnętrznych priorytetów, nabycia umiejętności radzenia sobie ze stresem, radzenia sobie z niskim budżetem domowym, organizacją wolnego czasu. Otwarte przestrzenie publiczne, w tym rynek w Rakoniewicach (Projekt nr 2), park w Rakoniewicach (Projekt nr 4 i 7):  organizacja cyklicznych imprez na otwartym powietrzu, w tym Dni Rakoniewic, Dożynek, Plenerów Malarskich, Dnia Dziecka, które wpływają na wzrost tożsamości mieszkańców z miejscem zamieszkania. Tereny i obiekty rekreacyjno-sportowe: w Głodnie (Projekt nr 11), basen przyszkolny w Rakoniewicach (Projekt nr 8), bieżnia w Rostarzewie (Projekt nr 12):  cykliczne zajęcia sportowo-rekreacyjne dla dzieci i młodzieży szkolnej,  zajęcia integracyjne dla rodzin z dziećmi (Festyny Rodzinne),  turnieje sportowe dla mieszkańców obszarów rewitalizacji. Tereny i obiekty związane z rozwojem turystyki, w tym Muzeum Pożarnictwa (Projekt nr 3) i dawna lodownia (Projekt nr 6):  cykliczne wycieczki organizowane dla mieszkańców obszaru

rewitalizacji,  prelekcje prezentujące historię gminy Rakoniewice, przyczyniające się do podnoszenia lokalnej tożsamości. Realizacja powyższych działań towarzyszących projektom inwestycyjnym pozwoli na realizację projektów zintegrowanych, w których osiągnięte zostaną korzyści w wielu sferach istotnych z punktu widzenia procesu rewitalizacji gminy. Liczba zorganizowanych wydarzeń Dane beneficjenta/Lista Sposób integracyjnych (szt./rok): 3. obecności. Prognozowane zmierzenia Liczba osób biorących udział w rezultaty: i oceny zorganizowanych wydarzeniach rezultatów: integracyjnych (osoby/rok): 200.

Efektami społecznymi zrealizowanego projektu będzie: - integracja mieszkańców obszarów rewitalizacji poprzez odbudowanie wartości lokalnej społeczności, - zbudowanie poczucia pozytywnej identyfikacji związanej z zamieszkiwanym Efekty społeczne terenem, projektu: - poprawa wizerunku własnej osoby, - wzrost poczucia kompetencji osobistych, - wzrost poczucia bezpieczeństwa, - wzrost poczucia własnej mocy sprawczej, - ograniczenie deprywacji kulturowej, - kształtowanie postawy odpowiedzialności społecznej.

PROJEKT NR 2

Nazwa projektu: MODERNIZACJA PÓŁNOCNEJ CZĘŚCI RYNKU W RAKONIEWICACH

Powiązanie z 1.1 Integracja mieszkańców gminy celami rewitalizacji 2.1 Rewitalizacja przestrzeni publicznych Projekty Projekt nr 3 Modernizacja budynków Muzeum Pożarnictwa w Rakoniewicach komplementarne:

Nazwa Gmina Szacowana Czas wnioskodawcy i Rakoniewice wartość 1 000 000 zł realizacji 2017-2023 podmiotu Gmina projektu: projektu: realizującego: Rakoniewice

Miejsce realizacji Północna część Rynku (Placu Powstańców Wielkopolskich). projektu:

Grupa docelowa Grupę docelową projektu stanowią wszyscy użytkownicy dróg i chodników projektu: podobszaru rewitalizacji w Rakoniewicach, a także mieszkańcy całej gminy.

W ostatnich latach zmodernizowano znaczną część Rynku: uporządkowano miejsca parkingowe, odnowiono chodniki, stworzono zatokę przystanku autobusowego oraz wybudowano pawilon handlowy, a także fontannę wraz z Opis problemu jaki rzeźbą dwóch strażaków. Wciąż konieczne są jednak działania w północnej ma rozwiązać części Rynku. Przestrzeń nie spełnia swoich zadań jako miejsca stanowiącego realizacja projektu: wizytówkę miasta. Jest ona nieco zaniedbana i nie stanowi miejsca atrakcyjnego do spędzania wolnego czasu dla dzieci i młodzieży, a także osób starszych.

Celem projektu jest poprawa funkcjonalności ruchu kołowego, ruchu pieszego i estetyki przestrzeni publicznej a w rezultacie stworzenie miejsca integrującego mieszkańców w centrum Rakoniewic. Cel projektu i Zakres realizowanych zadań: zakres - modernizacja nawierzchni jezdni i chodników, realizowanych - uporządkowanie miejsc parkingowych, zadań: - uporządkowanie zieleni, - wprowadzenie elementów małej architektury, - organizowanie cyklicznych wydarzeń społecznych i kulturalnych, opisanych w ramach Projektu nr 1. Otwarta przestrzeń Protokół odbioru/Dane rekultywowana na obszarach Beneficjenta. Sposób miejskich (m2): 3 000. Prognozowane zmierzenia i Liczba osób korzystających z rezultaty: oceny rekultywowanej przestrzeni rezultatów: w miastach (osoby/rok): 25 000. Efekty społeczne Efektami społecznymi zrealizowanego projektu będzie:

71 projektu: - wzmocnienie więzi społecznych, w związku z realizacją inwestycji, o którą w przyszłości dbać będą musieli wszyscy mieszkańcy kamienic przyległych do Rynku, - wzrost dbałości o bezpośrednie otoczenie, z uwagi na stworzenie przestrzeni o wysokich walorach użytkowych, - zaspokajanie potrzeb dotyczących poczucia bezpieczeństwa, w związku z planowanym uspokojeniem ruchu i budową oświetlenia, - podniesienie warunków życia, z uwagi na wprowadzenie zieleni i elementów małej architektury, - pobudzenie przedsiębiorczości, z uwagi na stworzenie otoczenia atrakcyjnego dla podejmowania działalności gospodarczej, - podniesienie warunków życia, w związku z uporządkowaniem miejsc parkowania pojazdów.

PROJEKT NR 3

Nazwa projektu: MODERNIZACJA BUDYNKÓW MUZEUM POŻARNICTWA W RAKONIEWICACH

1.1 Integracja mieszkańców gminy Powiązanie z 3.1 Modernizacja budynków i obiektów użyteczności publicznej celami rewitalizacji 3.2 Modernizacja budynków zabytkowych Projekty Projekt nr 1 Społeczna aktywizacja zdegradowanych obiektów i przestrzeni komplementarne: publicznych w gminie Rakoniewice Projekt nr 2 Modernizacja północnej części rynku w Rakoniewicach Nazwa Szacowana Czas wnioskodawcy i Gmina wartość 2 000 000 zł realizacji 2017-2023 podmiotu Rakoniewice projektu: projektu: realizującego:

Miejsce realizacji Teren Wielkopolskiego Muzeum Pożarnictwa przy ul. Kościelnej 1 w projektu: Rakoniewicach.

Grupa docelowa Grupę docelową stanowią wszyscy mieszkańcy podobszaru rewitalizacji w projektu: Rakoniewicach.

Budynki muzeum pożarnictwa są w nienajlepszej złej kondycji technicznej. Dotyczy to w szczególności dachu i elewacji budynku dawnego zboru. Realizacja Opis problemu jaki projektu uchroni zabytkowy budynek muzeum pożarnictwa przed postępującą ma rozwiązać dewastacją i umożliwi lepsze wykorzystanie tego obiektu i jego otoczenia na realizacja projektu: bieżące potrzeby świadczenia usług mieszkańcom miasta w zakresie szerzenia i utrwalania dziedzictwa kulturowego.

Celem projektu jest stworzenie wysokiej jakości przestrzeni publicznej z przeznaczeniem na cele kulturalne. Cel projektu i Zakres realizowanych działań: zakres - remont elewacji zewnętrznej i dachu budynku dawnego zboru, realizowanych - rozbudowa ekspozycji zewnętrznej muzeum, zadań: - zagospodarowanie przestrzeni wokół budynków muzeum, - organizowanie cyklicznych wydarzeń społecznych i kulturalnych, opisanych w ramach Projektu nr 1. Liczba obiektów zasobów Dane beneficjenta/Lista kultury objętych wsparciem Sposób obecności. Prognozowane (szt.): 1. zmierzenia i rezultaty: Liczba osób korzystających z oceny obiektów zasobów kultury rezultatów: objętych wsparciem (osoby/rok): 20 000 Efekty społeczne Efektami społecznymi zrealizowanego projektu będzie: projektu: - wzrost dbałości o bezpośrednie otoczenie, z uwagi na stworzenie przestrzeni o wysokich walorach użytkowych,

- wzrost poziomu identyfikacji mieszkańców z miastem i odrodzenie życia kulturalnego, z uwagi na rozszerzenie zakresu ekspozycji muzeum.

PROJEKT NR 4

Nazwa projektu: REWALORYZACJA ZIELENI W PARKU W RAKONIEWICACH

1.1 Integracja mieszkańców gminy Powiązanie z 2.2 Rewaloryzacja terenów zieleni celami rewitalizacji 3.1 Modernizacja budynków i obiektów użyteczności publicznej Projekt nr 5 Modernizacja budynku oficyny przypałacowej w Rakoniewicach na cele kulturalno-oświatowe Projekty Projekt nr 6 Adaptacja obiektu dawnej lodowni w Parku w Rakoniewicach na komplementarne: cele muzealne Projekt nr 7 Rozbudowa systemu monitoringu miejskiego o teren Parku w Rakoniewicach Nazwa Szacowana Czas wnioskodawcy i Gmina wartość 800 000 zł realizacji 2017-2023 podmiotu Rakoniewice projektu: projektu: realizującego:

Miejsce realizacji Park w Rakoniewicach projektu:

Grupę docelową stanowią wszyscy mieszkańcy podobszaru rewitalizacji w Grupa docelowa Rakoniewicach, a szczególnie dzieci i młodzież zagrożona wykluczeniem projektu: społecznym i osoby starsze po 60 roku życia.

Park krajobrazowy w Rakoniewicach został utworzony ok. 1840 r. przez Florentynę i Marcelego hr. Czarneckiego. Stanowi on największą enklawę zieleni w obrębie miasta. Powierzchnia parku wraz ze stawem wynosi 12,5 ha. W parku znajduje się ponad 30 gatunków rzadkich, egzotycznych drzew i krzewów. W drzewostanie wyróżniają się dęby o obwodzie 4,5-6 m, rosnące Opis problemu jaki przy stawie, z których największy dąb szypułkowy ma w obwodzie ponad 6 m ma rozwiązać i oznaczony jest jako pomnik przyrody. W parku znajduje się pałac w stylu realizacja projektu: neorenesansowym, oficyna oraz lodownia. Pomimo inwestycji prowadzonych w ostatnim czasie (plac zabaw, zewnętrzna siłownia), teren parku wciąż wymaga działań porządkujących, które zlikwidują również problemy społeczne tego miejsca (picie alkoholu w miejscach publicznych, rozboje). Szczególnie po zmroku park uchodzi za miejsce niebezpieczne. Konieczne są działania porządkujące zieleń, ułatwiające dostęp dla dzieci, młodzieży i osób starszych oraz prowadzące do wzrostu bezpieczeństwa użytkowników parku. Celem projektu jest rewaloryzacja terenu parku w celu wzrostu estetyki Cel projektu i przestrzeni, poprawy bezpieczeństwa i zwiększenia funkcjonalności. zakres Zakres realizowanych działań: realizowanych - uporządkowanie zieleni w parku, zadań: - organizacja ciągów spacerowych i rowerowych, - wprowadzenie elementów małej architektury, - oświetlenie parku,

- organizowanie cyklicznych wydarzeń społecznych, opisanych w ramach Projektu nr 1. Otwarta przestrzeń Protokół odbioru/Dane rekultywowana na obszarach Sposób Beneficjenta. Prognozowane miejskich (ha): 13 zmierzenia i rezultaty: Liczba osób korzystających z oceny rekultywowanej przestrzeni rezultatów: w miastach (osoby/rok): 30 000 Efektami społecznymi zrealizowanego projektu będzie: - budowanie więzi społecznych i tożsamości lokalnej oraz podniesienie poziomu integracji mieszkańców, w związku z planowaną organizacją cyklicznych imprez Efekty społeczne kulturalnych i sportowych, projektu: - wzrost dbałości wśród mieszkańców o otoczenie, za sprawą stworzenia przestrzeni publicznej o wysokich walorach użytkowych, - podniesienie warunków życia, z uwagi na lokalizację obiektów sportowych w sąsiedztwie miejsca zamieszkania.

PROJEKT NR 5

MODERNIZACJA BUDYNKU OFICYNY PRZYPAŁACOWEJ W RAKONIEWICACH NA CELE Nazwa projektu: KULTURALNO-OŚWIATOWE

1.2 Aktywizacja dzieci i młodzieży Powiązanie z 1.3 Aktywizacja osób starszych celami rewitalizacji 3.2 Modernizacja budynków zabytkowych

Projekt nr 1 Społeczna aktywizacja zdegradowanych obiektów i przestrzeni publicznych w gminie Rakoniewice Projekty Projekt nr 4 Rewaloryzacja zieleni w Parku w Rakoniewicach komplementarne: Projekt nr 6 Adaptacja obiektu dawnej lodowni w Parku w Rakoniewicach na cele muzealne Projekt nr 7 Rozbudowa systemu monitoringu miejskiego o teren Parku w Rakoniewicach Nazwa Szacowana Czas wnioskodawcy i Gmina wartość 800 000 zł realizacji 2017-2023 podmiotu Rakoniewice projektu: projektu: realizującego:

Miejsce realizacji Budynek oficyny przypałacowej w parku w Rakoniewicach. projektu:

Oficyna przypałacowa jest obiektem komunalnym wykorzystywanym obecnie na cele mieszkaniowe. Budynek jest jednak w bardzo złym stanie technicznym. Opis problemu jaki Jednocześnie w Rakoniewicach obserwowane jest duże zapotrzebowanie na ma rozwiązać przestrzenie dla prowadzenia działalności społecznej przez lokalne realizacja projektu: stowarzyszenia m.in. Stowarzyszenie Złota Jesień. Budynek oficyny, po przeniesieniu obecnych mieszkańców do innych obiektów, może pełnić nowe funkcje społeczne. Celem projektu jest adaptacja budynku oficyny przypałacowej na cele działalności lokalnych organizacji pozarządowych Cel projektu i Zakres realizowanych działań: zakres - remont elewacji zewnętrznej i dachu budynku oficyny, realizowanych - adaptacja wnętrza budynku do nowych funkcji, zadań: - zagospodarowanie otoczenia budynku, - organizowanie cyklicznych zajęć i warsztatów , opisanych w ramach Projektu nr 1. Liczba obiektów zasobów Protokół odbioru/Dane Sposób Prognozowane kultury objętych wsparciem Beneficjenta. zmierzenia i rezultaty: (szt.): 1. oceny Liczba osób korzystających z

obiektów zasobów kultury rezultatów: objętych wsparciem (osoby/rok): 3 000 Efektami społecznymi zrealizowanego projektu będzie: - budowanie więzi społecznych i tożsamości lokalnej oraz podniesienie poziomu integracji mieszkańców, w związku z planowanym stworzeniem przestrzeni dla Efekty społeczne lokalnych organizacji pozarządowych, projektu: - wzrost dbałości wśród mieszkańców o otoczenie, za sprawą stworzenia przestrzeni publicznej o wysokich walorach użytkowych, - podniesienie warunków życia, poprzez estetyczne zagospodarowanie przestrzeni publicznych.

PROJEKT NR 6

ADAPTACJA OBIEKTU DAWNEJ LODOWNI W PARKU W RAKONIEWICACH NA CELE Nazwa projektu: MUZEALNE

1.1 Integracja mieszkańców gminy Powiązanie z 2.2 Rewaloryzacja terenów zieleni celami rewitalizacji 3.1 Modernizacja budynków i obiektów użyteczności publicznej

Projekt nr 1 Społeczna aktywizacja zdegradowanych obiektów i przestrzeni publicznych w gminie Rakoniewice Projekty Projekt nr 4 Rewaloryzacja zieleni w Parku w Rakoniewicach komplementarne: Projekt nr 5 Modernizacja budynku oficyny przypałacowej w Rakoniewicach na cele kulturalno-oświatowe Projekt nr 7 Rozbudowa systemu monitoringu miejskiego o teren Parku w Rakoniewicach Nazwa Szacowana Czas wnioskodawcy i Gmina wartość 300 000 zł realizacji 2017-2023 podmiotu Rakoniewice projektu: projektu: realizującego:

Miejsce realizacji Obiekt dawnej lodowni w parku w Rakoniewicach. projektu:

W parku w Rakoniewicach zlokalizowana jest lodownia, w której składowano w Opis problemu jaki przeszłości tafle lodu – wycięte w zimie ze znajdującego się w parku stawu. Od ma rozwiązać dłuższego czasu obiekt nie pełni już swoich pierwotnych funkcji. Jest on realizacja projektu: miejscem koncentracji problemów społecznych, tj. alkoholizm i narkomania. Konieczne są działania które pozwolą na nowo zagospodarować obiekt, z korzyścią dla mieszkańców. Celem projektu jest rozwój życia obywatelskiego na obszarze rewitalizacji poprzez adaptację obiektu dawnej lodowni na cele muzealne. Cel projektu i Zakres realizowanych działań: zakres - remont zewnętrznej części obiektu, realizowanych - adaptacja wnętrza obiektu do nowych funkcji muzealnych, zadań: - zagospodarowanie otoczenia obiektu, - organizowanie cyklicznych wydarzeń społecznych i kulturalnych , opisanych w ramach Projektu nr 1. Otwarta przestrzeń Sposób Lista obecności/Dane Prognozowane rekultywowana na obszarach zmierzenia i Beneficjenta. 2 rezultaty: miejskich (m ): 25. oceny Liczba osób korzystających z rezultatów: rekultywowanej przestrzeni

w miastach (osoby/rok): 100. Efektami społecznymi zrealizowanego projektu będzie: - budowanie więzi społecznych i tożsamości lokalnej oraz podniesienie poziomu integracji mieszkańców, w związku z planowanym stworzeniem przestrzeni muzealnej, Efekty społeczne - wzrost dbałości wśród mieszkańców o otoczenie, za sprawą stworzenia projektu: przestrzeni publicznej o wysokich walorach użytkowych, - podniesienie warunków życia, poprzez estetyczne zagospodarowanie przestrzeni publicznych, - pokonanie problemów narkomanii i alkoholizmu poprzez organizację wydarzeń społecznych i kulturalnych w nowopowstałym obiekcie.

PROJEKT NR 7

ROZBUDOWA SYSTEMU MONITORINGU MIEJSKIEGO O TEREN PARKU W Nazwa projektu: RAKONIEWICACH

Powiązanie z 1.1 Integracja mieszkańców gminy celami rewitalizacji 2.1 Rewitalizacja przestrzeni publicznych Projekt nr 4 Rewaloryzacja zieleni w Parku w Rakoniewicach Projekty Projekt nr 5 Modernizacja budynku oficyny przypałacowej w Rakoniewicach na komplementarne: cele kulturalno-oświatowe Projekt nr 6 Adaptacja obiektu dawnej lodowni w Parku w Rakoniewicach na cele muzealne Nazwa Szacowana Czas wnioskodawcy i Gmina wartość 100 000 zł realizacji 2017-2023 podmiotu Rakoniewice projektu: projektu: realizującego:

Miejsce realizacji Park w Rakoniewicach. projektu:

Grupa docelowa Grupę docelową stanowią wszyscy mieszkańcy podobszaru rewitalizacji w projektu: Rakoniewicach.

Park w Rakoniewicach uchodzi za miejsce niebezpieczne, szczególnie w godzinach wieczornych. Jest miejscem koncentracji problemów społecznych, tj. alkoholizmu i narkomani. Miejski monitoring wizyjny ma być powszechnie Opis problemu jaki stosowanym przez miasto narzędziem dodatkowego zabezpieczenia przestrzeni ma rozwiązać publicznej. Dobrze zaprojektowany i sprawnie działający system może realizacja projektu: zwiększyć poczucie bezpieczeństwa obywateli, oddziaływać prewencyjnie, przeciwdziałać aktom wandalizmu, zapobiegać przestępstwom, wykroczeniom i wypadkom, umożliwić przypisanie winy i odpowiedzialności za popełnione czyny. Celem projektu jest poprawa bezpieczeństwa w parku w Rakoniewicach poprzez rozbudowę systemu monitoringu. Zakres realizowanych działań: Cel projektu i - utworzenie sieci monitoringu na bazie istniejącej sieci światłowodowej, zakres kamery powinny obejmować obiekty planowane do zagospodarowania w realizowanych ramach rewitalizacji Rakoniewic, tj. oficynę przypałacową i dawną lodownię, a zadań: także pałac, - organizowanie cyklicznych wydarzeń społecznych i kulturalnych , opisanych w ramach Projektu nr 1. Liczba kamer Sposób Protokół odbioru/Dane Prognozowane zainstalowanych na zmierzenia i Beneficjenta. rezultaty: zrewitalizowanym obszarze oceny (szt.): 3. rezultatów: Liczba osób korzystających z

rekultywowanej przestrzeni w miastach (osoby/rok): 30 000. Efektami społecznymi zrealizowanego projektu będzie: Efekty społeczne - zapobieganie patologiom społecznym, projektu: - wzrost poziomu bezpieczeństwa, - zwiększenie liczby osób aktywnie spędzających czas.

PROJEKT NR 8

ROZBUDOWA KOMPLEKSU EDUKACYJNO-SPORTOWEGO W RAKONIEWICACH O BASEN Nazwa projektu: PRZYSZKOLNY

Powiązanie z 1.2 Aktywizacja dzieci i młodzieży celami rewitalizacji 2.3 Zagospodarowanie terenów rekreacyjno-sportowych

Projekty Projekt nr 1 Społeczna aktywizacja zdegradowanych obiektów i przestrzeni komplementarne: publicznych w gminie Rakoniewice Projekt 11 Modernizacja terenu rekreacyjno-sportowego w Głodnie Nazwa Szacowana Czas wnioskodawcy i Gmina wartość 2 000 000 zł realizacji 2017-2023 podmiotu Rakoniewice projektu: projektu: realizującego:

Miejsce realizacji Teren Zespołu Szkolno – Gimnazjalnego przy ul. Nowotomyska 1 w projektu: Rakoniewicach

Grupa docelowa Grupę docelową stanowią wszyscy mieszkańcy podobszaru rewitalizacji w projektu: Rakoniewicach, a szczególnie dzieci i młodzież uczęszczająca do szkoły.

Dzieci i młodzież na obszarze rewitalizacji nie mają odpowiedniej liczby miejsc do spędzania wolnego czasu. Tymczasem uczestnictwo w zajęciach sportowych Opis problemu jaki jest dobrym sposobem walki z patologią. Z tego względu zaproponowano ma rozwiązać budowę niewielkiego basenu przyszkolnego, który będzie miejscem aktywnego realizacja projektu: spędzania wolnego czasu. Ma to zapobiegać popadaniu dzieci i młodzieży w patologie społeczne. Celem projektu Integracja mieszkańców, przeciwdziałanie patologiom społecznym i aktywizacja dzieci i młodzieży poprzez uczestnictwo w wydarzeniach sportowych na basenie. Cel projektu i Zakres realizowanych działań: zakres - budowa niskoinwestycyjnego basenu do podstawowej nauki pływania dzieci realizowanych w ramach zajęć szkolnych i pozaszkolnych, zadań: - zagospodarowanie otoczenia budynku, - organizowanie cyklicznych wydarzeń rekreacyjno-sportowych , opisanych w ramach Projektu nr 1. Liczba wspartych obiektów Protokół odbioru/Dane infrastruktury Beneficjenta. zlokalizowanych na rewitalizowanych obszarach Sposób Prognozowane (szt.): 1. zmierzenia i rezultaty: Liczba osób korzystających ze oceny wspartych obiektów rezultatów: infrastruktury zlokalizowanych na rewitalizowanych obszarach

(osoby/rok): 20 000. Efektami społecznymi zrealizowanego projektu będzie: - zapobieganie patologiom społecznym poprzez realizację sportowo- edukacyjnych form działania, Efekty społeczne - budowanie więzi społecznych i tożsamości lokalnej w związku z projektu: uczestniczeniem w cyklicznych wydarzeniach sportowych, - wyrównanie szans w dostępie do zajęć sportowych dla różnych grup mieszkańców, - podniesienie warunków życia, z uwagi na lokalizację obiektów sportowych w sąsiedztwie miejsca zamieszkania.

PROJEKT NR 9

MODERNIZACJA BUDYNKU I ADAPTACJA POMIESZCZEŃ DWORCA W RAKONIEWICACH Nazwa projektu: NA CELE KULTURALNO-OŚWIATOWE

Powiązanie z 1.2 Aktywizacja dzieci i młodzieży celami rewitalizacji 3.3 Modernizacja budynków poprzemysłowych i pokolejowych Projekt nr 1 Społeczna aktywizacja zdegradowanych obiektów i przestrzeni publicznych w gminie Rakoniewice Projekt 10 Modernizacja budynku i adaptacja pomieszczeń dworca w Projekty Rostarzewie na cele kulturalno-oświatowe komplementarne: Projekt 13 Adaptacja budynku Starej Gorzelni w Rakoniewicach do nowych funkcji Projekt 14 Adaptacja budynku Starej Gazowni w Rakoniewicach do nowych funkcji Nazwa Szacowana Czas wnioskodawcy i Gmina wartość 700 000 zł realizacji 2017-2023 podmiotu Rakoniewice projektu: projektu: realizującego:

Miejsce realizacji Budynek dworca kolejowego w Rakoniewicach projektu:

Grupa docelowa Grupę docelową stanowią wszyscy mieszkańcy podobszaru rewitalizacji w projektu: Rakoniewicach, a szczególnie dzieci i młodzież.

Dzieci i młodzież na obszarze rewitalizacji nie mają odpowiedniej liczby miejsc do spędzania wolnego czasu. Brakuje im miejsca do spotkań. Z tego względu Opis problemu jaki zaproponowano adaptację pomieszczeń w budynku dworca na cele kulturalno - ma rozwiązać oświatowe. Planuje się stworzenie młodzieżowego ośrodka kultury, w którym realizacja projektu: odbywałyby się zajęcia dla dzieci i młodzieży. Ma to zapobiegać popadaniu tych grup w patologie społeczne. Celem projektu Integracja mieszkańców, przeciwdziałanie patologiom społecznym i aktywizacja dzieci i młodzieży poprzez uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych organizowanych w zaadaptowanych Cel projektu i pomieszczeniach budynku dworca. zakres Zakres realizowanych działań: realizowanych - remont elewacji zewnętrznej i dachu budynku, zadań: - adaptacja wnętrza budynku do nowych funkcji, - zagospodarowanie otoczenia budynku, - organizowanie cyklicznych warsztatów i zajęć , opisanych w ramach Projektu nr 1. Budynki publiczne Protokół odbioru/Dane Sposób Prognozowane wyremontowane na Beneficjenta. zmierzenia i rezultaty: obszarach miejskich (m2): oceny 100.

Liczba osób korzystających ze rezultatów: zrewitalizowanych budynków publicznych na obszarach miejskich (osoby/rok): 50. Efektami społecznymi zrealizowanego projektu będzie: - zapobieganie patologiom społecznym poprzez realizację kulturalno- Efekty społeczne edukacyjnych form działania, projektu: - budowanie więzi społecznych i tożsamości lokalnej w związku z uczestniczeniem w cyklicznych wydarzeniach kulturalnych, - wzrost dbałości wśród mieszkańców o otoczenie, za sprawą stworzenia przestrzeni publicznej o wysokich walorach użytkowych.

PROJEKT NR 10

MODERNIZACJA BUDYNKU I ADAPTACJA POMIESZCZEŃ DWORCA W ROSTARZEWIE NA Nazwa projektu: CELE KULTURALNO-OŚWIATOWE

Powiązanie z 1.2 Aktywizacja dzieci i młodzieży celami rewitalizacji 3.3 Modernizacja budynków poprzemysłowych i pokolejowych Projekt nr 1 Społeczna aktywizacja zdegradowanych obiektów i przestrzeni publicznych w gminie Rakoniewice Projekt 9 Modernizacja budynku i adaptacja pomieszczeń dworca w Projekty Rakoniewicach na cele kulturalno-oświatowe komplementarne: Projekt 12 Rozbudowa biska wielofunkcyjnego w Rostarzewie o bieżnię Projekt 13 Adaptacja budynku Starej Gorzelni w Rakoniewicach do nowych funkcji Projekt 14 Adaptacja budynku Starej Gazowni w Rakoniewicach do nowych funkcji Nazwa Szacowana Czas wnioskodawcy i Gmina wartość 500 000 zł realizacji 2017-2023 podmiotu Rakoniewice projektu: projektu: realizującego:

Miejsce realizacji Budynek dworca kolejowego w Rostarzewie. projektu:

Grupa docelowa Grupę docelową stanowią wszyscy mieszkańcy podobszaru rewitalizacji w projektu: Rostarzewie, a szczególnie dzieci i młodzież.

Dzieci i młodzież na obszarze rewitalizacji nie mają odpowiedniej liczby miejsc do spędzania wolnego czasu. Brakuje im miejsca do spotkań. Z tego względu Opis problemu jaki zaproponowano adaptację pomieszczeń w budynku dworca na cele kulturalno - ma rozwiązać oświatowe. Planuje się stworzenie młodzieżowego ośrodka kultury, w którym realizacja projektu: odbywałyby się zajęcia dla dzieci i młodzieży. Ma to zapobiegać popadaniu tych grup w patologie społeczne. Celem projektu Integracja mieszkańców, przeciwdziałanie patologiom społecznym i aktywizacja dzieci i młodzieży poprzez uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych organizowanych w zaadaptowanych Cel projektu i pomieszczeniach budynku dworca. zakres Zakres realizowanych działań: realizowanych - remont elewacji zewnętrznej i dachu budynku, zadań: - adaptacja wnętrza budynku do nowych funkcji, - zagospodarowanie otoczenia budynku, - organizowanie cyklicznych warsztatów i zajęć , opisanych w ramach Projektu nr 1. Prognozowane Budynki publiczne Sposób Protokół odbioru/Dane rezultaty: wyremontowane na obszarze zmierzenia i Beneficjenta. rewitalizowanym (m2): 45 oceny

Liczba osób korzystających ze rezultatów: zrewitalizowanych budynków publicznych na obszarze rewitalizowanym (osoby/rok): 20

Efektami społecznymi zrealizowanego projektu będzie: - zapobieganie patologiom społecznym poprzez realizację kulturalno- Efekty społeczne edukacyjnych form działania, projektu: - budowanie więzi społecznych i tożsamości lokalnej w związku z uczestniczeniem w cyklicznych wydarzeniach kulturalnych, - wzrost dbałości wśród mieszkańców o otoczenie, za sprawą stworzenia przestrzeni publicznej o wysokich walorach użytkowych.

PROJEKT NR 11

Nazwa projektu: MODERNIZACJA TERENU REKREACYJNO-SPORTOWEGO W GŁODNIE

1.2 Aktywizacja dzieci i młodzieży Powiązanie z 1.3 Aktywizacja osób starszych celami rewitalizacji 2.3 Zagospodarowanie terenów rekreacyjno-sportowych

Projekty Projekt 8 Rozbudowa kompleksu edukacyjno-sportowego w Rakoniewicach o komplementarne: basen przyszkolny Nazwa Szacowana Czas wnioskodawcy i Gmina wartość 500 000 zł realizacji 2017-2023 podmiotu Rakoniewice projektu: projektu: realizującego:

Miejsce realizacji Teren rekreacyjno-sportowy w sąsiedztwie zabudowań Głodna. projektu:

Grupa docelowa Grupę docelową stanowią wszyscy mieszkańcy podobszaru rewitalizacji w projektu: Głodnie, a szczególnie dzieci i młodzież.

W ostatnich latach w sąsiedztwie zabudowań Głodna wybudowano teren Opis problemu jaki rekreacyjno – sportowy. Wymaga on jednak dalszych inwestycji. Istniejący ma rozwiązać teren jest niebezpieczny, ponieważ lustro wody znajduje się w bliskim realizacja projektu: sąsiedztwie granic geodezyjnych. Konieczne jest dalsze zagospodarowanie przestrzeni małą architekturą i lepsze dopasowanie do oczekiwań mieszkańców Celem projektu Integracja mieszkańców, przeciwdziałanie patologiom społecznym i aktywizacja dzieci i młodzieży poprzez uczestnictwo w wydarzeniach sportowych organizowanych na zmodernizowanym terenie rekreacjno-sportowym. Cel projektu i Zakres realizowanych działań: zakres - pogłębienie, poszerzenie, rekultywacja i zabezpieczenie brzegu stawu, realizowanych - utworzenie, aranżacja i wyposażenie miejsc wypoczynku (pole namiotowe), zadań: - zagospodarowanie otoczenia (oświetlenie, utwardzenie), - boisko sportowe, - organizowanie cyklicznych wydarzeń sportowo-rekreacyjnych, opisanych w ramach Projektu nr 1. Powierzchnia obszarów Protokół odbioru/Dane objętych rewitalizacją (ha): Sposób Beneficjenta. Prognozowane 1,5. zmierzenia i rezultaty: Liczba osób korzystających ze oceny zrewitalizowanych obszarów rezultatów: (osoby/rok): 1 000. Efekty społeczne Efektami społecznymi zrealizowanego projektu będzie: projektu: - zapobieganie patologiom społecznym poprzez realizację kulturalno- edukacyjnych form działania,

- budowanie więzi społecznych i tożsamości lokalnej w związku z uczestniczeniem w cyklicznych wydarzeniach kulturalnych, - wzrost dbałości wśród mieszkańców o otoczenie, za sprawą stworzenia przestrzeni publicznej o wysokich walorach użytkowych.

PROJEKT NR 12 ROZBUDOWA BOISKA WIELOFUNKCYJNEGO W ROSTARZEWIE O BIEŻNIĘ Nazwa projektu:

Powiązanie z 1.2 Aktywizacja dzieci i młodzieży celami rewitalizacji 2.3 Zagospodarowanie terenów przyszkolnych Projekt nr 1 Społeczna aktywizacja zdegradowanych obiektów i przestrzeni Projekty publicznych w gminie Rakoniewice komplementarne: Projekt 10 Modernizacja budynku i adaptacja pomieszczeń dworca w Rostarzewie na cele kulturalno-oświatowe Nazwa Szacowana Czas wnioskodawcy i Gmina wartość 500 000 zł realizacji 2017-2023 podmiotu Rakoniewice projektu: projektu: realizującego: Miejsce realizacji Teren Zespołu Przedszkolno - Szkolno - Gimnazjalnego przy ul. Rakoniewickiej projektu: 23 w Rostarzewie Grupa docelowa Grupę docelową stanowią wszyscy mieszkańcy podobszaru rewitalizacji w projektu: Rostarzewie, a szczególnie dzieci i młodzież uczęszczająca do szkoły. Znajdujący się w sąsiedztwie szkoły teren PKP od lat jest niezagospodarowany. Uczniowie szkoły i zainteresowani sportem mieszkańcy na obszarze rewitalizacji nie mają odpowiedniej liczby miejsc do spędzania wolnego czasu. Tymczasem Opis problemu jaki uczestnictwo w lekkoatletycznych zajęciach sportowych jest dobrym sposobem ma rozwiązać walki z patologią. realizacja projektu: Z tego względu zaproponowano zagospodarowanie terenu poprzez budowę bieżni przy wielofunkcyjnym boisku (z wykorzystaniem gruntów PKP), który będzie miejscem aktywnego spędzania czasu. Ma to zapobiegać popadaniu dzieci i młodzieży w patologie społeczne. Celem projektu jest integracja mieszkańców, przeciwdziałanie patologiom społecznym i aktywizacja dzieci i młodzieży poprzez uczestnictwo w wydarzeniach sportowych. Cel projektu i Zakres realizowanych działań: zakres - budowa lekkoatletycznej bieżni ze skocznią w ramach zajęć szkolnych i realizowanych pozaszkolnych, zadań: - zagospodarowanie otoczenia, - organizowanie cyklicznych wydarzeń sportowo-rekreacyjnych, opisanych w ramach Projektu nr 1. Liczba wspartych obiektów Protokół odbioru/Dane infrastruktury Beneficjenta. zlokalizowanych na Sposób rewitalizowanych obszarach Prognozowane zmierzenia i (szt.): 1. rezultaty: oceny Liczba osób korzystających ze rezultatów: wspartych obiektów infrastruktury zlokalizowanych na

rewitalizowanych obszarach (osoby/rok): 10 000. Efektami społecznymi zrealizowanego projektu będzie: - zapobieganie patologiom społecznym poprzez realizację sportowo- edukacyjnych form działania, - budowanie więzi społecznych i tożsamości lokalnej w związku z Efekty społeczne uczestniczeniem w cyklicznych wydarzeniach sportowych, projektu: - wyrównanie szans w dostępie do zajęć sportowych dla różnych grup mieszkańców, - podniesienie warunków życia, z uwagi na lokalizację obiektów sportowych w sąsiedztwie miejsca zamieszkania.

PROJEKTY UZUPEŁNIAJĄCE

Listę Projektów Uzupełniających tworzą działania, którym przypisano mniejszą skalę oddziaływania bądź brak jest szczegółów ich realizacji, a są oczekiwane ze względu na realizację celów programu rewitalizacji.

PROJEKT NR 13 Nazwa projektu: ADAPTACJA BUDYNKU STAREJ GORZELNI W RAKONIEWICACH DO NOWYCH FUNKCJI Powiązanie z 1.1 Integracja mieszkańców celami 3.3 Modernizacja budynków poprzemysłowych i pokolejowych rewitalizacji: Projekt nr 9 Modernizacja budynku i adaptacja pomieszczeń dworca w Rakoniewicach na cele kulturalno-oświatowe Projekty Projekt nr 10 Modernizacja budynku i adaptacja pomieszczeń dworca w komplementarne Rostarzewie na cele kulturalno-oświatowe Projekt 14 Adaptacja budynku Starej Gazowni w Rakoniewicach do nowych funkcji Nazwa wnioskodawcy i Prywatny inwestor podmiotu realizującego: Miejsce realizacji Budynek starej gorzelni położony przy ul. Pocztowej w Rakoniewicach. projektu: Grupa docelowa Grupę docelową stanowią wszyscy mieszkańcy podobszaru rewitalizacji w projektu: Rakoniewicach. Charakterystyka Obiekt ulega szybkiej degradacji technicznej. Jednocześnie ma on potencjał do przedsięwzięcia wykreowania nowych funkcji społeczno-gospodarczych. Możliwe jest w nim rewitalizacyjnego stworzenie ośrodka kultury integrującego wszystkich mieszkańców Rakoniewic. Możliwe oddziaływanie planowanych przedsięwzięć - zapobieganie patologiom społecznym poprzez realizację kulturalno- Oddziaływanie edukacyjnych form działania, planowanych - podniesienie warunków i jakości życia, w związku ze stworzeniem miejsca dla przedsięwzięć: wydarzeń kulturalnych, - poprawa estetyki i wyrównanie różnic w zagospodarowaniu przestrzennym miasta.

PROJEKT NR 14 Nazwa projektu: ADAPTACJA BUDYNKU STAREJ GAZOWNI W RAKONIEWICACH DO NOWYCH FUNKCJI Powiązanie z 1.1 Integracja mieszkańców celami 3.3 Modernizacja budynków poprzemysłowych i pokolejowych rewitalizacji: Projekt nr 9 Modernizacja budynku i adaptacja pomieszczeń dworca w Rakoniewicach na cele kulturalno-oświatowe Projekty Projekt nr 10 Modernizacja budynku i adaptacja pomieszczeń dworca w komplementarne Rostarzewie na cele kulturalno-oświatowe Projekt 13 Adaptacja budynku Starej Gorzelni w Rakoniewicach do nowych funkcji Nazwa wnioskodawcy i Prywatny inwestor podmiotu realizującego: Miejsce realizacji Budynek starej gazowni położony przy ul. Zamkowej w Rakoniewicach projektu: Grupa docelowa Grupę docelową stanowią wszyscy mieszkańcy podobszaru rewitalizacji w projektu: Rakoniewicach. Stara Gazownia zaprzestała swojej działalności w 2008 roku. Od tego czasu obiekt Charakterystyka ulega stopniowej degradacji. Jednocześnie ma on potencjał do wykreowania przedsięwzięcia nowych funkcji społeczno-gospodarczych. Sąsiaduje on terenem usługowym, z rewitalizacyjnego tego względu jednym z możliwych kierunków działań jest stworzenie przestrzeni komercyjnej nastawionej na sprzedaż detaliczną. - podniesienie warunków i jakości życia, w związku ze stworzeniem miejsca dla usług komercyjnych, Oddziaływanie - pobudzenie przedsiębiorczości, z uwagi na stworzenie otoczenia atrakcyjnego planowanych dla podejmowania działalności gospodarczej, przedsięwzięć: - poprawa estetyki i wyrównanie różnic w zagospodarowaniu przestrzennym miasta.

KOMPLEMENTARNOŚĆ PROJEKTÓW

Wymogiem koniecznym dla wspierania projektów rewitalizacyjnych jest zapewnienie ich komplementarności w wymiarze przestrzennym, problemowym, proceduralno-instytucjonalnym, międzyokresowym oraz w zakresie źródeł finansowania. Kryteria te były kluczowe przy wyborze projektów rewitalizacyjnych ujętych w Lokalnym Programie Rewitalizacji Gminy Rakoniewice Pojawiający się dzięki komplementarności interwencji efekt synergii przyczyni się do szybszego i bardziej efektywnego uzyskania oczekiwanych rezultatów na obszarze rewitalizacji w gminie Rakoniewice. Komplementarność przestrzenna (Ryc. 33) projektów rewitalizacyjnych ujętych w niniejszym programie oznacza, że przy ich formułowaniu wzięto pod uwagę miejsce planowanej realizacji w różnych częściach obszaru rewitalizacji. W rezultacie każdy z projektów jest związany przestrzennie (zlokalizowany w tym samym miejscu lub w bezpośrednim sąsiedztwie) z co najmniej dwoma innymi. Efektem takiego podejścia będzie oddziaływanie zrealizowanych przedsięwzięć na cały obszar rewitalizacji (a nie punktowo, w pojedynczych miejscach). W celu zapewnienia komplementarności przestrzennej projekty ze sobą powiązane będą w miarę możliwości realizowane w tym samym czasie. Prowadzona będzie ciągła analiza następstw podejmowanych decyzji przestrzennych na rozwój obszaru rewitalizacji. Komplementarność problemowa (Ryc. 34) projektów rewitalizacyjnych ujętych w niniejszym programie polega na osiągnięciu wspólnego lub takiego samego problemu w danym obszarze problemowym. W rezultacie zrealizowane projekty będą oddziaływać na obszary rewitalizacji zarówno w sferze społecznej, gospodarczej, przestrzenno-funkcjonalnej, jak i technicznej. Możliwe będzie to również za sprawą powiązania działań rewitalizacyjnych z decyzjami strategicznymi gminy podejmowanymi w sferze polityki społecznej, planowania przestrzennego, modernizacji infrastruktury technicznej, współpracy gospodarczej i ochrony środowiska przyrodniczego. Komplementarność proceduralno-instytucjonalna Lokalnego Programu Rewitalizacji zostanie osiągnięta dzięki połączeniu jego systemu zarządzania i systemu monitoringu z procedurami wynikającymi ze Strategii Rozwoju Miasta i Gminy Rakoniewice na lata 2016-2021. Pozwoli to na efektywne współdziałanie na jego rzecz różnych instytucji oraz wzajemne uzupełnianie się i spójność procedur. Organami wspólnymi dla Lokalnego Programu Rewitalizacji i Strategii są: - Burmistrz Gminy Rakoniewice, który nadzoruje prace i wdrażanie zadań wynikających z Lokalnego Programu Rewitalizacji i Strategii przez wydziały merytoryczne i jednostki organizacyjne, - Wydział Gospodarki Gminnej, Ochrony Środowiska, Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Gruntami Urzędu Miejskiego Gminy Rakoniewice, który na bieżąco zbiera niezbędne dane i informacje o poczynionych inwestycjach, opracowuje raporty i prezentacje z monitoringu programu rewitalizacji i Strategii, a także wspiera inne jednostki merytoryczne w realizacji poszczególnych projektów rewitalizacyjnych i projektów wynikających z Lokalnego Programu Rewitalizacji i Strategii. - Komitet Monitorujący, który może stanowić kontrolę obywatelską nad prawidłową realizacją programu rewitalizacji i Strategii, jego członkami powinni się stać lokalni liderzy opinii, będący przedstawicielami organizacji społecznych i pozarządowych, instytucji publicznych, przedsiębiorstw, jednostek naukowo-dydaktycznych, instytucji otoczenia biznesu, itp.

W procesie rewitalizacji istotna będzie także rola Instytucji Zarządzającej Wielkopolskim Regionalnym Programem Operacyjnym na lata 2014-2020, która prowadzi monitoring programów rewitalizacji i projektów rewitalizacyjnych w całym województwie, w tym także w gminie Rakoniewice. Komplementarność międzyokresowa (Ryc. 35) projektów rewitalizacyjnych ujętych w niniejszym Lokalnym Programie Rewitalizacji polegać będzie na kontynuacji działań zapoczątkowanych w ubiegłych latach. W tym czasie podjęto działania zarówno w sferze infrastrukturalnej, jak i społecznej. Działania realizowane na obszarze rewitalizacji Źródło finansowania w latach 2007-2017* A. Działania społeczne realizowane przez Program LEADER, centrum PISOP, budżet Ośrodek Pomocy Społecznej w Rakoniewicach i Gminy, budżet Samorządu województwa lokalne stowarzyszenia wielkopolskiego, Europejski Fundusz Społeczny, fundacja Banku Zachodniego WBK . B. Prace modernizacyjne prowadzone na rynku Budżet Gminy. w Rakoniewicach na przestrzeni ostatnich 10 lat, obejmujące południową część placu C. Działania porządkujące przestrzeń Parku w Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Rakoniewicach, w tym budowa placu zabaw, 2007-2013, Wielkopolski Regionalny Program zewnętrznej siłowni („Aktywny wypoczynek w Operacyjny 2014+, Budżet Gminy. Rakoniewicach”, „Sportowy wypoczynek mieszkańców Rakoniewic” ), trwająca obecnie modernizacja pałacu („Termomodernizacja z przebudową budynku administracyjnego – pałac w Rakoniewicach”) D. Działania związane z modernizacją Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny infrastruktury przedszkolnej i szkolnej i na lata 2017-2013, Budżet Gminy. sportowej w tym modernizacja Zespołu Szkolno- Gimnazjalnego w Rakoniewicach

E. Działania związane z modernizacją budynków Środki prywatne. poprzemysłowych w Rakoniewicach, w tym adaptacja do nowych funkcji budynków starego młyna i starej winiarni * odniesienia działań realizowanych w latach 2007-2013 do planowanych projektów rewitalizacyjnych zamieszczono na rycinie 35.

Komplementarność źródeł finansowania (Ryc. 36) projektów rewitalizacyjnych ujętych w niniejszym Lokalnym Programie Rewitalizacji polegać będzie na umiejętnym łączeniu wsparcia ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności oraz środków własnych z wykluczeniem ryzyka podwójnego dofinansowania. Polegać ona będzie także na zdolności łączenia prywatnych i publicznych źródeł finansowania.

96 Rycina 33. Komplementarność przestrzenna

Projekt 14 Adaptacja budynku Starej Projekt 13 Projekt 1 Gazowni w Rakoniewicach Adaptacja budynku Starej Społeczna aktywizacja do nowych funkcji Gorzelni w Rakoniewicach zdegradowanych obiektów i do nowych funkcji przestrzeni publicznych w gminie Rakoniewice Projekt 12 Rozbudowa biska wielofunkcyjnego w Projekt 2 Rostarzewie o bieżnię Modernizacja rynku i innych przestrzeni publicznych w Rakoniewicach Projekt 11 Modernizacja terenu Projekt 3 rekreacyjno-sportowego w Głodnie Modernizacja budynków Muzeum Pożarnictwa w Rakoniewicach Projekt 10 Modernizacja budynku i Projekt 4 adaptacja pomieszczeń Rewaloryzacja zieleni w dworca w Rostarzewie na Parku w Rakoniewicach cele kulturalno-oświatowe

Projekt 5 Projekt 9

Modernizacja budynku Modernizacja budynku i oficyny przypałacowej w adaptacja pomieszczeń Rakoniewicach na cele dworca w Rakoniewicach na kulturalno-oświatowe cele kulturalno-oświatowe

Projekt 6 Projekt 8 Adaptacja obiektu dawnej Projekt 7 Rozbudowa kompleksu lodowni w Parku w Rozbudowa systemu edukacyjno-sportowego w Rakoniewicach na cele monitoringu miejskiego o Rakoniewicach o basen muzealne teren Parku w przyszkolny Rakoniewicach

Rycina 34. Komplementarność problemowa

Projekt 14 Projekt 1 Adaptacja budynku Starej Gazowni w Społeczna aktywizacja zdegradowanych Rakoniewicach do nowych funkcji obiektów i przestrzeni publicznych w gminie Rakoniewice PROBLEMY GOSPODARCZE Projekt 13 Adaptacja budynku Starej Gorzelni w Projekt 2 Rakoniewicach do nowych funkcji Modernizacja rynku i innych przestrzeni publicznych w Rakoniewicach

Projekt 12 PROBLEMY Projekt 3 Rozbudowa biska wielofunkcyjnego w Modernizacja budynków Muzeum SRODOWISKOWE Rostarzewie o bieżnię Pożarnictwa w Rakoniewicach Projekt 11

Projekt 4 Modernizacja terenu rekreacyjno- sportowego w Głodnie Rewaloryzacja zieleni w Parku w PROBLEMY Rakoniewicach SPOŁECZNE Projekt 10 Projekt 5 Modernizacja budynku i adaptacja Modernizacja budynku oficyny pomieszczeń dworca w Rostarzewie na przypałacowej w Rakoniewicach na cele PROBLEMY cele kulturalno-oświatowe kulturalno-oświatowe PRZESTRZENNO- FUNKCJONALNE Projekt 6 Projekt 9 Adaptacja obiektu dawnej lodowni w Modernizacja budynku i adaptacja pomieszczeń dworca w Rakoniewicach Parku w Rakoniewicach na cele na cele kulturalno-oświatowe muzealne PROBLEMY TECHNICZNE

Projekt 8 Projekt 7 Rozbudowa kompleksu edukacyjno- Rozbudowa systemu monitoringu sportowego w Rakoniewicach o basen miejskiego o teren Parku w przyszkolny Rakoniewicach

Rycina 35. Komplementarność międzyokresowa

A. Działania społeczne realizowane Projekt 1 przez Ośrodek Pomocy Społecznej Społeczna aktywizacja zdegradowanych w Rakoniewicach i lokalne obiektów i przestrzeni publicznych w stowarzyszenia gminie Rakoniewice

B. Prace modernizacyjne Projekt 2 Projekt 3 prowadzone na rynku w Modernizacja rynku i innych przestrzeni Modernizacja budynków Muzeum Rakoniewicach na przestrzeni publicznych w Rakoniewicach Pożarnictwa w Rakoniewicach ostatnich 10 lat, obejmujące południową część placu Projekt 4 Projekt 5 Projekt 6 Rewaloryzacja zieleni w Parku w Modernizacja budynku oficyny Adaptacja obiektu dawnej lodowni w Rakoniewicach przypałacowej w Rakoniewicach na cele C. Działania porządkujące Parku w Rakoniewicach na cele kulturalno-oświatowe przestrzeń Parku w Rakoniewicach, muzealne w tym budowa placu zabaw, Projekt 7 zewnętrznej siłowni, trwająca Rozbudowa systemu monitoringu obecnie modernizacja pałacu miejskiego o teren Parku w Rakoniewicach

D. Działania związane z Projekt 8 Projekt 11 Projekt 12 modernizacją infrastruktury Rozbudowa kompleksu edukacyjno- przedszkolnej i szkolnej i sportowej Modernizacja terenu rekreacyjno- Rozbudowa biska wielofunkcyjnego w sportowego w Rakoniewicach o basen sportowego w Głodnie Rostarzewie o bieżnię w tym modernizacja Zespołu przyszkolny Szkolno-Gimnazjalnego w Rakoniewicach

Projekt 9 Projekt 10 Projekt 13 Modernizacja budynku i adaptacja Modernizacja budynku i adaptacja Adaptacja budynku Starej Gorzelni w E. Działania związane z pomieszczeń dworca w Rakoniewicach pomieszczeń dworca w Rostarzewie na Rakoniewicach do nowych funkcji modernizacją budynków na cele kulturalno-oświatowe cele kulturalno-oświatowe poprzemysłowych w Rakoniewicach, w tym adaptacja do nowych funkcji budynków Projekt 14 starego młyna i starej winiarni Adaptacja budynku Starej Gazowni w Rakoniewicach do nowych funkcji

Rycina 36. Komplementarność źródeł finansowania

Projekt 14 Projekt 1 Adaptacja budynku Starej Gazowni w Społeczna aktywizacja zdegradowanych Rakoniewicach do nowych funkcji obiektów i przestrzeni publicznych w gminie Rakoniewice Projekt 13 Adaptacja budynku Starej Gorzelni w Projekt 2 Rakoniewicach do nowych funkcji Modernizacja rynku i innych przestrzeni Europejski publicznych w Rakoniewicach Fundusz Społeczny Projekt 12

Projekt 3 Rozbudowa biska wielofunkcyjnego w Modernizacja budynków Muzeum Rostarzewie o bieżnię

Pożarnictwa w Rakoniewicach Europejski Fundusz Rozwoju Projekt 11 Projekt 4 Regionalnego Modernizacja terenu rekreacyjno- Rewaloryzacja zieleni w Parku w sportowego w Głodnie Rakoniewicach

Projekt 10 Projekt 5 Fundusz Spójności Modernizacja budynku i adaptacja Modernizacja budynku oficyny pomieszczeń dworca w Rostarzewie na przypałacowej w Rakoniewicach na cele cele kulturalno-oświatowe kulturalno-oświatowe

Projekt 6 Projekt 9 Środki prywatne Modernizacja budynku i adaptacja Adaptacja obiektu dawnej lodowni w pomieszczeń dworca w Rakoniewicach Parku w Rakoniewicach na cele muzealne na cele kulturalno-oświatowe

Projekt 7 Projekt 8 Rozbudowa systemu monitoringu Rozbudowa kompleksu edukacyjno- miejskiego o teren Parku w sportowego w Rakoniewicach o basen Rakoniewicach przyszkolny Środki publiczne 100

Rozdział 7. RAMY FINANSOWE Poniżej zostały przedstawione ramy finansowe projektów ujętych w niniejszym programie, poprzez prezentację ich szacunkowej wartości z podziałem na różne źródła finansowania. Ważnym źródłem finansowania projektów będą środki publiczne gminy Rakoniewice, które stanowić będą wkład własny przy realizacji projektów ze źródeł zewnętrznych (15-20%), a w niektórych przypadkach będą jedynym źródłem finansowania projektu. Przewiduje się, że środki gminy Rakoniewice stanowić będą ok. 1 265 500 zł, środki Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) ok. 5 865 000 zł, środki Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) ok. 59 500 zł, a środki Funduszu Spójności (FS) ok. 680 000 zł. Prowadzone będą także działania zachęcające inwestorów prywatnych do włączenia się proces finansowania projektów. Należy zaznaczyć, że w przypadku braku otrzymania zewnętrznego finansowania zaplanowane w Lokalnym Programie Rewitalizacji projekty będą realizowane z własnych ze środków publicznych Urzędu Gminy, będą one jednak zapewne bardziej rozciągnięte w czasie.

Tabela 19. Ramy finansowe Lokalnego Programu Rewitalizacji. l.p. nazwa zakres przedmiotowy podmiot realizujący zakres szacunkowy koszt planowane źródło przedsięwzięcia przedsięwzięcia (partnerstwo) czasowy finansowania 1. Społeczna Celem projektu jest aktywizacja i Gmina Rakoniewice we 2017-2023 70 000 zł EFS aktywizacja integracja społeczności, ze szczególnym współpracy z Ośrodkiem w tym wkład własny: WRPO 2014+ zdegradowanych uwzględnieniem grup zagrożonych Pomocy Społecznej i 10 500 (15%). Poddziałanie 7.1.2. obiektów i wykluczeniem społecznym (dzieci i lokalnymi stowarzyszeniami Aktywna integracja przestrzeni młodzież, seniorzy, bezrobotni, działającymi na obszarze publicznych w niepełnosprawni). rewitalizacji gminie Rakoniewice 2. Modernizacja Celem projektu jest poprawa Gmina Rakoniewice 2017-2023 1 000 000 zł EFRR rynku i innych funkcjonalności ruchu kołowego, ruchu w tym wkład własny: WRPO 2014+ przestrzeni pieszego i estetyki przestrzeni publicznej 150 000 zł Działanie 9.2. publicznych w a w rezultacie stworzenie miejsca (15%) Rewitalizacja miast i ich Rakoniewicach integrującego mieszkańców w centrum dzielnic, terenów Rakoniewic. wiejskich, poprzemysłowych i powojskowych 3. Modernizacja Celem projektu jest stworzenie wysokiej Gmina Rakoniewice 2017-2023 2 000 000 zł EFRR budynków jakości przestrzeni publicznej z w tym wkład własny: WRPO 2014+

101

Muzeum przeznaczeniem na cele kulturalne. 300 000 zł Działanie 4.4. Pożarnictwa w (15%)ł Zachowanie, ochrona, Rakoniewicach promowanie i rozwój dziedzictwa naturalnego i kulturowego 4. Rewaloryzacja Celem projektu jest rewaloryzacja Gmina Rakoniewice 2017-2023 800 000 zł FS zieleni w Parku w terenu parku w celu wzrostu estetyki w tym wkład własny: POiŚ 2014-2020 Rakoniewicach przestrzeni, poprawy bezpieczeństwa i 120 000 zł Działanie 2.5 Poprawa zwiększenia funkcjonalności. (15%) jakości środowiska miejskiego 5. Modernizacja Celem projektu jest adaptacja budynku Gmina Rakoniewice 2017-2023 800 000 zł EFRR budynku oficyny oficyny przypałacowej na cele w tym wkład własny: WRPO 2014+ przypałacowej w działalności lokalnych organizacji 120 000 zł Działanie 9.2. Rakoniewicach na pozarządowych (15%) Rewitalizacja miast i ich cele kulturalno- dzielnic, terenów oświatowe wiejskich, poprzemysłowych i powojskowych 6. Adaptacja obiektu Celem projektu jest rozwój życia Gmina Rakoniewice 2017-2023 300 000 zł EFRR dawnej lodowni w obywatelskiego na obszarze rewitalizacji w tym wkład własny: WRPO 2014+ Parku w poprzez adaptację obiektu dawnej 45 000 zł Działanie 4.4. Rakoniewicach na lodowni na cele muzealne. (15%) Zachowanie, ochrona, cele muzealne promowanie i rozwój dziedzictwa naturalnego i kulturowego 7. Rozbudowa Celem projektu jest poprawa Gmina Rakoniewice 2017-2023 100 000 zł Środki publiczne systemu bezpieczeństwa w parku w monitoringu Rakoniewicach poprzez rozbudowę miejskiego o teren systemu monitoringu. Parku w

102

Rakoniewicach 8. Rozbudowa Celem projektu Integracja mieszkańców, Gmina Rakoniewice 2017-2023 600 000 zł EFRR kompleksu przeciwdziałanie patologiom w tym wkład własny: WRPO 2014+ edukacyjno- społecznym i aktywizacja dzieci i 90 000 zł Działanie 9.3. sportowego w młodzieży poprzez uczestnictwo (15%) Inwestowanie w rozwój Rakoniewicach o w wydarzeniach sportowych na basenie. infrastruktury basen przyszkolny edukacyjnej i szkoleniowej 9. Modernizacja Celem projektu Integracja mieszkańców, Gmina Rakoniewice 2017-2023 700 000 zł EFRR budynku i przeciwdziałanie patologiom w tym wkład własny: WRPO 2014+ adaptacja społecznym i aktywizacja dzieci i 105 000 zł Działanie 9.2. pomieszczeń młodzieży poprzez uczestnictwo (15%) Rewitalizacja miast i ich dworca w w wydarzeniach kulturalnych dzielnic, terenów Rakoniewicach na organizowanych w zaadaptowanych wiejskich, cele kulturalno- pomieszczeniach budynku dworca. poprzemysłowych i oświatowe powojskowych 10. Modernizacja Celem projektu Integracja mieszkańców, Gmina Rakoniewice 2017-2023 500 000 zł EFRR budynku i przeciwdziałanie patologiom w tym wkład własny: WRPO 2014+ adaptacja społecznym i aktywizacja dzieci i 75 000 zł Działanie 9.2. pomieszczeń młodzieży poprzez uczestnictwo (15%) Rewitalizacja miast i ich dworca w w wydarzeniach kulturalnych dzielnic, terenów Rostarzewie na organizowanych w zaadaptowanych wiejskich, cele kulturalno- pomieszczeniach budynku dworca. poprzemysłowych i oświatowe powojskowych 11. Modernizacja Celem projektu Integracja mieszkańców, Gmina Rakoniewice 2017-2023 500 000 zł EFRR terenu przeciwdziałanie patologiom w tym wkład własny: WRPO 2014+ rekreacyjno- społecznym i aktywizacja dzieci i 75 000 zł Działanie 9.2. sportowego w młodzieży poprzez uczestnictwo (15%) Rewitalizacja miast i ich Głodnie w wydarzeniach sportowych dzielnic, terenów organizowanych na zmodernizowanym wiejskich, terenie rekreacjno-sportowym. poprzemysłowych i powojskowych

103

12. Rozbudowa biska Celem projektu jest integracja Gmina Rakoniewice 2017-2023 500 000 zł EFRR wielofunkcyjnego mieszkańców, przeciwdziałanie w tym wkład własny: WRPO 2014+ w Rostarzewie o patologiom społecznym i aktywizacja 75 000 zł Działanie 9.3. bieżnię dzieci i młodzieży poprzez uczestnictwo (15%) Inwestowanie w rozwój w wydarzeniach sportowych. infrastruktury edukacyjnej i szkoleniowej 13. Adaptacja Obiekt ulega szybkiej degradacji Prywatny inwestor 2017-2023 n.d. Środki prywatne/ EFRR budynku Starej technicznej. Jednocześnie ma on WRPO 2014+ Gorzelni w potencjał do wykreowania nowych Działanie 9.2. Rakoniewicach do funkcji społeczno-gospodarczych. Rewitalizacja miast i ich nowych funkcji Możliwe jest w nim stworzenie ośrodka dzielnic, terenów kultury integrującego wszystkich wiejskich, mieszkańców Rakoniewic poprzemysłowych i powojskowych 14. Adaptacja jednym z możliwych kierunków działań Prywatny inwestor 2017-2023 n.d. Środki prywatne/ budynku Starej jest stworzenie przestrzeni komercyjnej EFRR Gazowni w nastawionej na sprzedaż detaliczną. WRPO 2014+ Rakoniewicach do Działanie 9.2. nowych funkcji Rewitalizacja miast i ich dzielnic, terenów wiejskich, poprzemysłowych i powojskowych suma 7 870 000 zł

104 Rozdział 8. PODSUMOWANIE STRATEGICZNEJ OCENY ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO

Na postawie art. 57 ust. 1 pkt. 2 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (tekst jednolity Dz.U. 2016 poz. 353), pismami z dnia 23 listopada 2016 r. Burmistrz Gminy Rakoniewice zwrócił się o zajęcie stanowiska przez Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Poznaniu i Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Poznaniu co do konieczności przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko dla projektu dokumentu pt.: Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Rakoniewice na lata 2017-2023. W opinii organu opracowującego projekt Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Rakoniewice nie stanowi on dokumentu wymagającego przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko, wymienionych w art. 46 pkt. 3 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, jak również nie wyznacza ram dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, a realizacja jego postanowień nie spowoduje znaczącego oddziaływania na środowisko (art. 47 ww. ustawy). Biorąc pod uwagę powyższe na podstawie art. 57 ust. 1 pkt 2 zwracano się z prośbą o uzgodnienie braku konieczności przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko dla projektu Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Rakoniewice. Zgodnie z art. 49 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie (…) przedstawiono stosowne uzasadnienie w tym zakresie. Pismem z dnia 28 grudnia 2016 roku nr WOO-III.410.879.2016.AM.1 otrzymano decyzję Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Poznaniu o braku konieczności przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko.

Rozdział 9. USPOŁECZNIENIE

Partycypacja społeczna została wpisana w proces rewitalizacji w gminie Rakoniewice jako fundament działań na każdym etapie tego procesu. W celu zapewnienia wysokiego poziomu partycypacji społecznej wykorzystanie zostały następujące techniki i narzędzia: Włączenie mieszkańców i innych grup interesariuszy w przygotowanie LPR:  Etap diagnozowania: zbieranie uwag w postaci papierowej z wykorzystaniem formularzy dostępnych w Urzędzie Gminy. Zebrane uwagi stanowiły podstawę do określenia problemów obszarów zdegradowanych oraz lokalnych potencjałów, możliwych do wykorzystania w procesie rewitalizacji.  Etap programowania: 3 spotkania konsultacyjne w formie debaty z mieszkańcami, przedsiębiorcami i organizacjami pozarządowymi działającymi na obszarach rewitalizacji w związku z analizą obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji (1 spotkanie), omówieniem projektów rewitalizacyjnych (2 spotkanie) i omówieniem zaktualizowanego programu rewitalizacji (3 spotkanie). Interesariusze rewitalizacji o każdym ze spotkań byli informowani z co najmniej kilkudniowym wyprzedzeniem za pośrednictwem strony internetowej, a także informacji wywieszonej na tablicy informacyjnej w Urzędzie Gminy. Jednocześnie zbierano propozycje projektów w formie elektronicznej i papierowej w wykorzystaniem formularza dostępnego w na stronie internetowej i w Urzędzie Gminy. Ponadto odbyły się warsztaty dla członków zespołu projektowego ds. rewitalizacji, których celem było lepsze przygotowanie pracowników Urzędu do wdrażania programu rewitalizacji. W dniu 8 września 2016 roku odbyło się pierwsze spotkanie konsultacyjne. W spotkaniu uczestniczyli łącznie 12, w tym przedstawiciele władzy lokalnej tj. Zastępca Burmistrza, Sekretarz Gminy oraz Radni Rady Miejskiej w Rakoniewicach, a także przedstawiciele funkcjonujących na terenie gminy organizacji pozarządowych, komendant policji oraz mieszkańcy. Na wstępie wprowadzono zebranych w problematykę opracowania lokalnego programu rewitalizacji oraz specyfikę działań rewitalizacyjnych. Dalej zaprezentowano będące wynikiem przeprowadzonych badań, diagnozę czynników i zjawisk kryzysowych obserwowanych w gminie, a także zasięg przestrzenny obszarów rewitalizacji. Druga część spotkania miała charakter roboczej dyskusji, w której uczestnicy wskazywali obszary zagrożone, pomysły na projekty, zadawali pytania, dzielili się wątpliwościami jak również wymieniali informacje i komentarze. Ekspert kierunkował dyskusję w stronę, umożliwiającą wykrystalizowanie zamysłów, które integrowałyby różnorodne cele rewitalizacji. W rezultacie dyskusji, uczestnicy spotkania zasugerowali jako obszary kryzysowe: od ponad 40 lat nieremontowany, pochodzący z 1763 r. zlokalizowany w centrum miasta dawny zbór ewangelicki, w którym mieści się obecnie Wielkopolskie Muzeum Pożarnictwa w Rakoniewicach oraz niezagospodarowany teren zlokalizowanego w sąsiedztwie obecnego ogrodu działkowego w Rakoniewicach - cmentarza ewangelickiego. Zasugerowano potrzebę rozbudowy (w szczególności w wylotowych częściach miasta), a także możliwości przeglądu monitoringu jak i budowę sygnalizacji świetlnej na drogach, co zwiększy bezpieczeństwo mieszkańców. Poruszono problem ożywienia społecznego młodzieży poprzez wspieranie sportu. Omawiano również możliwość wykorzystania obiektów zabytkowych do aktywizacji mieszkańców (oficyna przypałacowa), a także znaczenie aktywizacji osób starszych.

106

Rycina 37. Informacja zamieszczona na stronie internetowej informująca o pierwszym spotkaniu konsultacyjnym

Źródło: www.rakoniewice.pl

W okresie od 9 września do 23 września trwał nabór projektów rewitalizacji do Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Rakoniewice na lata 2016-2023. W wyniku naboru wpłynęło 12 projektów rewitalizacyjnych, które następnie zostały zaprezentowane na drugim spotkaniu konsultacyjnym.

Rycina 38. Informacja zamieszczona na stronie internetowej informująca o naborze projektów do Lokalnego Programu Rewitalizacji

Źródło: www.rakoniewice.pl

W dniu 29 września 2016 roku odbyło się drugie spotkanie konsultacyjne. Wzięło w nim udział 11 osób. Podobnie jak poprzednio, władzę lokalną reprezentowali Zastępca Burmistrza, Sekretarz Gminy oraz Radni Rady Miejskiej w Rakoniewicach. W spotkaniu uczestniczyli także przedstawiciele funkcjonujących na terenie gminy jednostek organizacyjnych, organizacji pozarządowych, komendant policji oraz mieszkańcy. W pierwszej części spotkania zaprezentowano projekty rewitalizacyjne zaplanowane do realizacji w latach 2016-2023. Dalej odbyła się dyskusja, w czasie której możliwe było zgłaszanie kolejnych pomysłów. Jako propozycję złożono budowę bieżni przy boisku przy szkole

107 w Rostarzewie. Od dłuższego czasu trwają rozmowy z PKP w zakresie przejęcia terenu na ten cel, a także terenu gdzie zatrzymuje się autobus szkolny. Dłuższą chwilę poświęcono na dyskusję w kwestii ewentualnego zagospodarowania Oficyny Przypałacowej i Lodowni w parku. Ostatecznie ustalono, że obiektom winna być nadana funkcja kulturalna. Podkreślono zasadność budowy basenu w Rakoniewicach głównie na potrzeby dzieci i młodzieży szkolnej, o także zagospodarowania obiektu Byłej Gazowni oraz Starej Gorzelni w Rakoniewicach. Spotkanie zakończyła dość ożywiona dyskusja na temat organizowania zajęć w ramach aktywizacji społecznej dla młodzieży, osób starszych, a w szczególności osób niepełnosprawnych (tzw. projekty miękkie).

Rycina 39. Informacja zamieszczona na stronie internetowej informująca o drugim spotkaniu konsultacyjnym

Źródło: www.rakoniewice.pl

W dniu 5 września 2017 roku odbyło się kolejne spotkanie konsultacyjne. Uczestniczyło w nim 15 osób. Władzę lokalną reprezentowali na spotkaniu Zastępca Burmistrza, Sekretarz Gminy oraz Radni Rady Miejskiej w Rakoniewicach. Ponadto w spotkaniu wzięli udział: komendant policji, przedstawiciele muzeum pożarnictwa, przedstawiciele lokalnych stowarzyszeń, a także mieszkańcy i przedsiębiorcy. W czasie spotkania zaprezentowana została uaktualniona wersja Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Rakoniewice na lata 2017-2023. Zaprezentowana została także lista przedsięwzięć rewitalizacyjnych. Dalej przeprowadzono krótką debatę na temat znaczenia projektów dla wyprowadzenia określonych obszarów z sytuacji kryzysowych.

Rycina 40. Informacja zamieszczona na stronie internetowej informująca o trzecim spotkaniu konsultacyjnym

Źródło: www.rakoniewice.pl

108

Efekty spotkań w postaci problemów i potencjałów obszarów rewitalizacji, a także oczekiwań w zakresie procesu odnowy obszarów zdegradowanych zostały opisane w rozdziałach 3.2 i 3.3 niniejszego programu rewitalizacji. W dniach 12-13 września 2017 r. przeprowadzone zostały warsztaty oraz szkolenie dla członków stworzonego w Urzędzie Zespołu ds. rewitalizacji w zakresie zarządzania rewitalizacją. Szkolenie poprowadził Grzegorz Kamiński prowadzący działalność gospodarczą pod firmą Doradztwo Gospodarcze i Inwestycyjne Grzegorz Kamiński, ul. Kcyńska 19, 62-100 Wągrowiec. Zakres tematyczny szkolenia obejmował w szczególności następujące kwestie oraz zagadnienia niezbędne w procesie zarządzania rewitalizacją, tj.: a. obowiązujące akty prawne regulujące proces prowadzenia rewitalizacji, b. definicję rewitalizacji, c. definicję obszaru zdegradowanego oraz obszaru rewitalizacji, d. definicję oraz istotę programów rewitalizacji, e. tryby uchwalania programów rewitalizacji, f. cechy i elementy programów rewitalizacji, g. uspołecznienie i rolę konsultacji społecznych w procesie rewitalizacji, h. wdrażanie, monitorowanie oraz aktualizację programów rewitalizacji, i. zarządzanie Lokalnym Programem Rewitalizacji Gminy Rakoniewice. Szkolenie odbyło ę w siedzibie Urzędu Miejskiego Gminy Rakoniewice – gabinet Burmistrza i miało na celu podnoszenie kompetencji w zakresie rewitalizacji.

Zdjęcia ze spotkań

109

Planowane włączenie mieszkańców i innych grup interesariuszy na etapie wdrażania i okresowej oceny postępów realizacji LPR:  Etap wdrażania: współdecydowanie z mieszkańcami o kolejności realizacji projektów rewitalizacyjnych i ich realizacja zakładająca aktywne włączenie różnych grup interesariuszy, w zależności od typu projektu (mieszkańcy, przedsiębiorcy, organizacje pozarządowe).  Etap monitorowania: kontrola obywatelska prowadzonych działań w ramach której powołany zostanie Komitet Rewitalizacyjny (na wzór Komitetu Rewitalizacji wynikającego z ustawy o rewitalizacji, ale mający mnie sformalizowaną formę), w skład którego wejdą mieszkańcy, lokalni przedsiębiorcy i przedstawiciele organizacji pozarządowych. Będą oni dokonywać cyklicznej ewaluacji prowadzonych działań rewitalizacyjnych (od etapie diagnozowania do wdrażania) pod kątem ich skuteczności w zakresie rozwiązywania zdiagnozowanych problemów, z naciskiem na rozwiązywanie problemów społecznych. Wybór narzędzi partycypacji został podyktowany ich wysoką skutecznością, określoną w oparciu o dotychczasowe doświadczenia gminy w realizacji projektów, a także doświadczenia innych miast i gmin prowadzących z sukcesami proces rewitalizacji.

110

Rozdział 10. WSKAŹNIKI REALIZACJI Monitoring powinien opierać się na bieżącej, wieloaspektowej analizie stopnia zmian zachodzących na obszarze rewitalizacji, w tym sytuacji społeczno-gospodarczej oraz zbieżności efektów działań rewitalizacyjnych z założoną wizją i celami rewitalizacji: a) bieżące monitorowanie poziomu wdrażania programu rewitalizacji poprzez analizę realizacji projektów rewitalizacyjnych zapisanych w programie. Będzie ono odbywać się z wykorzystaniem wskaźników produktu i rezultatu zapisanych w rozdziale 6. b) monitorowanie stopnia realizacji celów określonych w programie rewitalizacji w powiązaniu ze wskaźnikami wykorzystanymi na etapie delimitacji obszaru rewitalizacji z częstotliwością raz na 2 lata. Mierząc stopień zmian zachodzących na terenie objętym Lokalnym Programem Rewitalizacji należy oprzeć się na wskaźnikach, które posłużyły do wskazania jego granic (Tab. 20). Za wartość bazową w tym względzie uznano najgorszą wartość wskaźnika dla obszarów rewitalizacji. Spodziewania tendencja określa prognozowany wzrost wartości wskaźnika (↑), lub jego spadek (↓), będący następstwem prowadzonych działań rewitalizacyjnych. Wartość docelowa oznacza spodziewaną wartość wskaźnika w 2023 roku. Stanowi ją wartość zbliżona do średniej danego wskaźnika dla gminy w 2014 roku.

Tabela 20. Oczekiwane rezultaty Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Rakoniewice l.p. Zjawisko Opis wskaźnika Wartość Spodziewana Wartość bazowa tendencja docelowa (2014) (2023) 1. Przestępczość liczba stwierdzonych przestępstw 8,7 ↓ 5,8 na 1000 mieszkańców 2. Ubóstwo liczba osób pobierających zasiłki z 63 ↓ 45 pomocy społecznej na 1000 mieszkańców 3. Bezrobocie liczba bezrobotnych na 1000 29 ↓ 24 mieszkańców 4. Zmiany liczby liczba mieszkańców w stosunku do -44 ↑ +2 ludności liczby w 2008 roku 5. Starzenie się liczba osób w wieku 13,7 ↓ 13,0 społeczeństwa poprodukcyjnym w stosunku do liczby mieszkańców w 2011 roku. 6. Słaba kondycja liczba podmiotów gospodarczych -15 ↑ +5 lokalnych według rejestru REGON w stosunku przedsiębiorstw do liczby podmiotów w 2009 roku 7. Słaba dostępność liczba budynków posiadających 180 ↑ 195 do sieci przyłącze do kanalizacji na 1000 kanalizacyjnej mieszkańców 8. Wyposażenie masa azbestu na 1 mieszkańca 106 ↓ 97 stwarzające zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi Źródło: opracowanie własne

111

112

Rozdział 11. SYSTEM REALIZACJI (WDRAŻANIA), W TYM MONITORING I OCENA SKUTECZNOŚCI DZIAŁAŃ ORAZ SPOSÓB MODYFIKACJI PROGRAMU REWITALIZACJI

W związku z tym, że niniejszy program rewitalizacji traktowany jest jako uszczegółowienie Strategii Rozwoju, systemy zarządzania obu dokumentów powinny zostać ze sobą powiązane. Ułatwi to koordynację podejmowanych działań strategicznych w najbliższych latach. Organem odpowiedzialnym za proces wdrażania zapisów niniejszego programu rewitalizacji będzie Burmistrz Gminy Rakoniewice który nadzoruje prace i wdrażanie zadań przez merytoryczne i jednostki organizacyjne Urzędu. Koordynatorem realizacji programu rewitalizacji jest Wydział Gospodarki Gminnej, Ochrony Środowiska, Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Gruntami Urzędu Miejskiego Gminy Rakoniewice. Sformowany Zespół ds. rewitalizacji regularnie zbiera niezbędne dane i informacje o poczynionych inwestycjach, prowadzi monitoring programu rewitalizacji, a także wspiera inne wydziały merytoryczne w realizacji poszczególnych projektów rewitalizacyjnych. Do zadań Referatu należy w szczególności: - monitorowanie podstawowych parametrów Lokalnego Programu Rewitalizacji na etapie przyjęcia programu oraz późniejszych jego aktualizacji tj. ludność, powierzchnia oraz przestrzenny obraz obszaru rewitalizacji, lista projektów i przedsięwzięć rewitalizacyjnych zapisanych w programie wraz z podaniem szacowanych kosztów oraz przewidywanych rezultatów, ramy finansowe Lokalnego Programu Rewitalizacji wraz z prognozowanym montażem finansowym, (z częstotliwością: na etapie przyjęcia programu oraz ewentualnych aktualizacji), - monitorowanie stopnia realizacji celów określonych w Lokalnym Programie Rewitalizacji (z częstotliwością raz na dwa lata), - monitorowanie skutków realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji, poprzez analizę poziomu wskaźników wykorzystywanych na etapie delimitacji obszarów zdegradowanych, opisanych w Rozdziale 10 (z częstotliwością raz na dwa lata), - bieżące monitorowanie poziomu wdrażania Lokalnego Programu Rewitalizacji poprzez stałe aktualizowanie lista przyjętych w programie przedsięwzięć podstawowych i uzupełniających ze statusem: „zakładane do realizacji”, „w trakcie realizacji” lub „zrealizowane”, w zależności od aktualnego postępu rzeczowego, wraz z podaniem poniesionych kosztów, stworzonego montażu finansowego, a także ewentualnych rezultatów ich wdrożenia – efekty rzeczowe (z częstotliwością półroczną). Sprawozdania zawierające ww. informacje będą przygotowywane raz na dwa lata w formie Raportów z postępów realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Rakoniewice na lata 2017-2023 przez Wydział Gospodarki Gminnej, Ochrony Środowiska, Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Gruntami. Dokument będzie udostępniany/ przekazywany w formie elektronicznej do Departamentu Polityki Regionalnej UMWW co dwa lata, począwszy od początku 2018 roku (kolejne na początek 2020, 2022 i 2024 roku). Uzupełnieniem dla powyższego sprawozdania będzie „Formularz efektów monitorowania programów rewitalizacji”, którego wzór zawarto w załączniku do Zasad programowania i wsparcia rewitalizacji w ramach WRPO 2014+. Formularz będzie wypełniany raz na pół roku w różnym zakresie i dostarczany

113 do Departamentu Polityki Regionalnej UMWW, zgodnie z wytycznymi określonymi w powyższych Zasadach. Wśród innych jednostek organizacyjnych zaangażowanych w proces rewitalizacji należy wymienić: Ośrodek Pomocy Społecznej w Rakoniewicach, Gminna Biblioteka Publiczna w Rakoniewicach, Stowarzyszenie "ZŁOTA JESIEŃ" i Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom „SERCE” w Rakoniewicach. Przedstawiciele wyżej wymienionych jednostek będą zapraszani na spotkania zespołu ds. rewitalizacji. Zespół będzie koordynował pracę i współpracował z wyżej wymienionymi jednostkami. Wprowadzona zostanie także kontrola obywatelska nad prawidłową realizacją programu rewitalizacji w postaci Komitetu Monitorującego którego członkami zostaną lokalni liderzy opinii, będący przedstawicielami organizacji społecznych i pozarządowych, instytucji publicznych, przedsiębiorstw, jednostek naukowo-dydaktycznych, instytucji otoczenia biznesu, itp. Minimum raz na rok zostanie zorganizowane spotkanie Komitetu, na którym pracownicy Referatu Gospodarczego przedstawią sprawozdanie z realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji, tj. dotychczasowy przebieg wdrażania zapisów programu rewitalizacji, stopień zaawansowania realizowanych projektów rewitalizacyjnych oraz dalsze planowane działania służące osiągnięciu zamierzonych celów rewitalizacji. Wnioski i uwagi zgłaszane podczas spotkań ze strony członków Komitetu będą rozpatrywane przez Burmistrza Gminy. Komitet stanowić będzie także merytoryczny organ doradczy, szczególnie istotny w procesie aktualizacji programu rewitalizacji. Opierając się na wiedzy i doświadczeniu członków, Komitet ma wspierać Urząd Miasta i Gminy w ocenie obecnej sytuacji na obszarach rewitalizacji, wskazywaniu kierunków dalszych działań rewitalizacyjnych, a także określaniu najbardziej istotnych wyzwań i problemów w sferze społecznej, gospodarczej i środowiskowej.

114