DOCSLIB.ORG

Uniwersytet Śląski W Katowicach Wydział Filologiczny

Total Page：16

File Type：pdf, Size：1020Kb

Download full-text PDF Read full-text
Uniwersytet Śląski W Katowicach Wydział Filologiczny UNIWERSYTET ŚLĄSKI W KATOWICACH WYDZIAŁ FILOLOGICZNY Janusz Ziembiński TWÓRCZOŚĆ LITERACKA OLBRYCHTA KARMANOWSKIEGO Praca doktorska napisana pod kierunkiem prof. UŚ dr hab. Marioli Jarczykowej Katowice 2010 Janusz Ziembiński Twórczość literacka Olbrychta Karmanowskiego Uwagi wstępne………………………………………………………………………………2 Rozdział 1: Poeta, którego nie ma………………………………………………………...8 Rozdział 2: Żarty dworskie………………………………………………………………25 Rozdział 3: Arytmetyka piękności: fraszki „numeryczne”……………………………....47 Rozdział 4: „Pisma stateczne”: liryki…………………………………………………….65 Rozdział 5: Manu propria…………………………………………………………………86 Rozdział 6: Wiersze okolicznościowe…………………………………………………….92 Kawalerowie z różnego kruszcu……………………………………...92 „Złe plemię”…………………………………………………………109 Rozdział 7: „Pisma stateczne”: wiersze parenetyczne…………………………………...126 Rozdział 8: Gody podsłuchane. O Weselu towarzyskim…………………………………157 Rozdział 9: Pieśni pokutne……………………………………………………………….175 Początek i trzy zakończenia………………………………………….175 Łódź wiary prawdziwej……………………………………………...185 Wszystkich złości wyznanie…………………………………………205 Płaszcz Dawida………………………………………………………217 Zakończenie: „Niepodległe złej śmierci rymy”…………………………………………….235 2 Uwagi wstępne Kilka lat po śmierci Waleriana Otwinowskiego jego siostrzeniec, Jan Andrzej Morsztyn uczcił pamięć „drogiego dziada”, „piastuna lat młodych”, pisząc obszerny, pochwalny nagrobek, silnie nasycony treściami mitologicznymi, jak przystało na pamiątkę tłumaczowi Metamorfoz. Do grobowca chwały wnoszą tam ciało zmarłego poprzedzeni przez łacińskich klasyków „poetowie” polscy: Dwaj Kochanowscy, Morsztyn Jarosz, Naborowski, Simon Simonides, Rej, Smolik, Karmanowski, Orzelski, Żurawiński, Grotkowski i co ich Obfita w syny Polska może znaleźć swoich. (Nagrobek Otwinowskiego, w. 399-402) 1 Ta wzmianka to jedyny pochodzący z epoki ślad sławy czy uznania poezji Olbrychta Karmanowskiego. O sławie tej i późniejszym zapomnieniu pisał Aleksander Brűckner, wydając Wirydarz poetycki, na którego kartach zachował się najobszerniejszy zbiór utworów poety: „[…] Olbrycht Karmanowski, również poważny myślą, a nadobny formą poeta, również zapomniany (prócz gołej wzmianki u Andrzeja Morsztyna)”2. Kiedy ukazała się Brűcknerowska edycja Wirydarza, nazwisko Karmanowskiego było już na powrót częścią historii literatury siedemnastego wieku za sprawą Józefa Kazimierza Plebańskiego, który wydał wiersze poety. Plebański zebrał też pierwsze ustalenia biograficzne, bardzo jeszcze nieprecyzyjne. Stopniowo zostały one uzupełnione o istotne elementy: określono wyznaniowe środowisko poety i charakter jego służby u Krzysztofa Radziwiłła3. To ostatnie stało się możliwe dzięki wyzyskaniu zawartości bloku listów Karmanowskiego, jaki zachował się w Archiwum Głównym Akt Dawnych (Archiwum Radziwiłłów). Korespondencja poety staranniej została odczytana przez badaczy niż jego twórczość: Adam Jarosz scharakteryzował prozę epistolarną poety, na podstawie listów naszkicował też jego bardziej „prywatny” wizerunek4. Lata sześćdziesiąte XX wieku przyniosły podsumowanie i ustabilizowanie się dorobku wiedzy o autorze Pieśni pokutnych: Karmanowski otrzymał biogram w Polskim Słowniku 1 Utwory J.A. Morsztyna (oprócz Pokuty w kwartanie) cytowane wg wydania: J.A. Morsztyn, Utwory zebrane, oprac. L. Kukulski, Warszawa 1971. 2 A. Brűckner, Wstęp, [w:] J.T. Trembecki, Wirydarz poetycki, wyd. A. Brűckner, t. 2, Lwów 1911, s. XXIX. 3 K. Borzęcki, O Olbrychcie Karmanowskim, poecie-arianinie (Zebranie znanych i kilka nowych szczegółów o życiu i twórczości), „Reformacja w Polsce” 1928, s. 98-102. 4 A. Jarosz, Uwagi o listach Olbrychta Karmanowskiego, [w:] Studia bibliologiczne, t. 5, red. A. Jarosz, Katowice 1992. 3 Biograficznym podsumowujący dotychczasowe ustalenia5, a jego utwory stały się bardziej dostępne dzięki antologiom poezji barokowej, zawierającym spore wybory wierszy, przy czym wydawcy niejednokrotnie wprowadzali do tekstów własne poprawki6. Utrwaliło się też wiązanie poety ze środowiskiem braci polskich – tak historycy literatury jak reformacji wymieniali go wśród znaczących poetów ariańskich7. Wyznanie stało się niejako „obowiązującym” kierunkiem odczytywania: stwierdzono istnienie pogłosów etyki zborowej w twórczości (List do lisowczyków), a nawet „silny wpływ arianizmu” w Pieśniach pokutnych8. Słowo „stwierdzono” bardziej jest tu na miejscu niż „doszukiwano się” – utwory Karmanowskiego bowiem, jako poety minorum gentium nie były przedmiotem bardziej szczegółowej literackiej obserwacji i analizy: to, co o nich powiedziano to ledwie garść uogólnionych stwierdzeń. Sporadycznie pojawiające się wzmianki o poszczególnych utworach były różnej wartości9. Za wyjątek można uznać dwa wiersze – Olbrycht Karmanowski Piotrowi Kochanowskiemu... i List do lisowczyków – nie ze względu jednak na ich twórcę, lecz na tematykę tych liryków. Dalszy wzrost wiedzy na temat autora Pieśni pokutnych i jego twórczości wiąże się z przynależnością poety do kulturalnego środowiska, jakim był dwór hetmana litewskiego Krzysztofa Radziwiłła i skupiona tam grupa ludzi pióra. Jej oryginalność budziła coraz większe zainteresowanie historyków literatury, choć na zjawisko to zwrócił już uwagę Brűckner. Badania nad kalwińską gałęzią Radziwiłłów mają własną historię i rozwijają się ciągle dzięki bogatym zasobom archiwalnym, które przetrwały do naszych czasów. Dla osadzenia sylwetki poety w środowisku bardziej niż badania dziejów politycznych istotna jest charakterystyka problemów wyznaniowych, mechanizmów przepływu i zarządzania informacją, działania dworu i gospodarki dobrami, organizacji wojskowej. 5 A. Jarosz, Karmanowski Olbrycht, h. Prus, [w:] Polski Słownik Biograficzny, Wrocław 1966, t. 13/1, zesz. 52, s. 61-63. 6 J. Dűrr-Durski, Arianie polscy w świetle własnej poezji. Zarys ideologii i wybór wierszy, Warszawa 1948 (7 wierszy); Poeci polskiego baroku, oprac. J. Sokołowska, K. Żukowska, t. 1, Warszawa 1965 (16 wierszy – najobszerniejszy istniejący wybór). W obu przypadkach wydawcy dali tekst poprawiony w stosunku do wydania Plebańskiego. O obecności utworów Karmanowskiego we wcześniejszych antologiach – por. M. Jarczykowa, Spuścizna literacka Olbrychta Karmanowskiego – zarys problematyki edytorskiej, [w:] Studia bibliologiczne, t. 3, red. A. Jarosz, Katowice 1990, s. 87-89. 7 J. Pelc, Zbigniew Morsztyn na tle poezji polskiej XVII w., Warszawa 1973, s. 80-81; C. Hernas, Barok, Wrocław 1974, s. 191 (autor umieszcza Karmanowskiego w rozdziale Twórczość a wyznanie wiary – mniejsi poeci); J. Tazbir, Bracia Polscy na wygnaniu. Studia z dziejów emigracji ariańskiej, Warszawa 1977, s. 21. 8 C. Miłosz, Historia literatury polskiej do roku 1939, Kraków 1993, s. 162. 9 Por. np. trafnie charakteryzująca Pieśni pokutne uwaga J. Pelca (tegoż, Jan Kochanowski w tradycjach literatury polskiej, Warszawa 1965, s. 152-153) oraz – z drugiej strony – krótkie ich omówienie w Poetach polskiego baroku J. Sokołowskiej (tejże, Przedmowa, [w:] Poeci polskiego baroku., t. 1, s. 48-49). 4 Przełomowym krokiem wydaje się ujęcie „państwa radziwiłłowskiego” jako systemu klientarnego – można było teraz właściwie określić rolę i znaczenia spraw kultury oraz miejsce działalności literackiej wśród rozmaitych zatrudnień dworzan i urzędników, czego nie wyjaśniało przywoływane dotąd pojęcie mecenatu. W końcu przyszedł czas na systematyczny monograficzny opis funkcjonowania radziwiłłowskiego systemu klientalnego, którego częściami („trybami”) byli wszyscy literaci związani z dworem Krzysztofa Radziwiłła. Taki kompletny obraz zarysowała z pewnością książka Urszuli Augustyniak i dopełniająca ją monografia klienteli wojskowej hetmana litewskiego10. Obie miały ogromne znaczenie dla wiedzy o środowisku. Podobnie – praca Marioli Jarczykowej, oświetlająca część owego systemu szczególnie istotną, bo działalność pisarską Piotra Kochlewskiego „kanclerza” państwa birżańskiego, który trzymał w rękach nici korespondencji „wprawiającej w ruch” cały mechanizm11. Wszystkie te opracowania przyniosły też szereg ustaleń szczegółowych dotyczących Karmanowskiego, wydobytych z zasobów Archiwum Radziwiłłów. Wiedzę o tym środowisku literackim budowano już wcześniej – patronem prac poświęconych kulturze radziwiłłowskiej można nazwać Alojzego Sajkowskiego, autora Od Sierotki do Rybeńki i wielu szczegółowych rozpraw o litterariach i teatraliach radziwiłłowskich12. Na duże zainteresowanie tym kręgiem wskazuje rozmaitość pojawiających się w ostatnich latach studiów poświęconych różnorodnym zjawiskom, jak szkolnictwo, podróże edukacyjne, retoryka i oratorstwo, kazania pogrzebowe13. Sprawy książki i literatury kręgu birżańskiego doczekały się nawet próby przekrojowego ujęcia14. Każde z tych studiów – nawet jeśli (jak bywa najczęściej) nie wspomina Karmanowskiego – w pewien sposób powiększa naszą wiedzę o jego świecie. 10 U. Augustyniak, Dwór i klientela Krzysztofa Radziwiłła (1585-1640). Mechanizmy patronatu,Warszawa 2001; tejże, W służbie hetmana i Rzeczypospolitej. Klientela wojskowa Krzysztofa Radziwiłła, Warszawa 2004. 11 M. Jarczykowa, „Papirowe materie” Piotra Kochlewskiego. O działalności pisarskiej sekretarza Radziwiłłów birżańskich w pierwszej połowie XVII wieku, Katowice 2006. 12 A. Sajkowski, Od Sierotki do Rybeńki. W kręgu radziwiłłowskiego mecenatu, Poznań 1965. W swoich licznych i znakomicie napisanych pracach – mających duże znaczenie popularyzatorskie – badacz obejmował sprawy kultury całego kręgu radziwiłłowskiego , od XVI do XVIII wieku. 13 Kilka znaczących tytułów: H. Wisner, Lata szkolne Janusza Radziwiłła. Przyczynek do dziejów szkolnictwa kalwińskiego na Litwie w pierwszej
Load more

Recommended publications
  • NA TABAK DO PIOTRA Jana Andrzeja Morsztyna
    Antoni Sarkady Jana Andrzeja Morsztyna. Satysfakcję autorom wystawy przynosi fakt, iż w publikacji poświęconej fajkom ze zbio­ rów lwowskich - dzięki uprzejmości Biblioteki Narodowej Ze staropolskich poezji o tabace i tytoniu ... w Warszawie2 - wiersz Morsztyna pokazany jest też w po­ staci reprodukcji rzadko udostępnianego rękopisu z epoki. NA TABAK DO PIOTRA Chociaż nie jest to autograf Morsztyna, staranna kaligrafia Jana Andrzeja Morsztyna nieznanego kopisty oddaje klimat i aurę baroku. Tekst wiersza przytacza się za publikacją Jan Od kilku lat Muzeum Dzwonów i Fajek, Oddział Andrzej Morsztyn. Utwory zebrane3. Autor tego opraco­ Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej w Przemyślu wania, L. Kukuiski, podaje, iż przy redakcji wydawnictwa realizuje cykl wystaw poświęconych najcenniejszym w odniesieniu do utworu Na tabak do Piotra oparł się na kolekcjom fajek. W publikacjach towarzyszącym tym istniejących, dostępnych rękopisach: ze zbiorów Biblioteki wystawom, oprócz fotografii pokazywanych na wystawie Narodowej4, prof. J. Diirr-Durskieg05 i Baworowskich obiektów (fajek, tabakierek, akcesoriów palacza itp.) w Państwowej Lwowskiej Biblioteki Naukowej 6 . prezentowane są utwory dawnej literatury polskiej o ty­ Pokazane w niniejszym wydawnictwie faksy­ toniu, tabace i obyczaju palenia tytoniu oraz zażywania mile wiersza odnoszą się do egzemplarza ze zbiorów tabaki l . W roku bieżącym - w informatorze wystawy Biblioteki Narodowej w Warszawie. Egzemplarz ten za­ zatytułowanej Fajki z Muzeum Etnografii i Przemysłu warty jest w anonimowym, oznaczonym w opracowaniu Artystycznego we Lwowie w Muzeum Dzwonów i Fajek L. Kukuiskiego literą R kodeksie in quarto, liczącym 290 w Przemyślu przypominamy krótki utwór Jana Andrzeja kart, napisanym w 2. połowie XVII w., czyli z wielkim Morsztyna - Na tabak do Piotra. prawdopodobieństwem jeszcze za życia poety. Blok O ile poezja zaprezentowana w poprzednich wierszy Morsztyna mieści się na kartach 65-117 i pisany wydawnictwach była autorstwa mało znanego twórcy jest inną ręką niż pozostała część rękopisu7 .
    [Show full text]
  • Jacek Kaniewski Z Badań Nad Zjawiskiem Korupcji W Nowożytnej Rzeczypospolitej XVII-XVIII Wieku
    Jacek Kaniewski Z badań nad zjawiskiem korupcji w nowożytnej Rzeczypospolitej XVII-XVIII wieku Wieki Stare i Nowe 1(6), 136-159 2009 JACEK KANIEWSKI Z badań nad zjawiskiem korupcji w nowożytnej Rzeczypospolitej XVII—XVIII wieku Termin „korupcja” wywodzi się od łacińskiego słowa corrumpo, które oznaczało przekupywanie, dawanie łapówek, ale też demoralizację i zepsucie1. Przedmiotem korupcji w życiu społecznym mógł być urząd, a ściślej jego uzy- skanie, następnie przywilej, łaska królewska, protekcja, ochrona czy zdjęcie niekorzystnego odium. W życiu politycznym zjawisko korupcji mogło mieć związek z osobą panującego i dworem, sejmami czy sejmikami. Przykładem działań zawierających element przetargu, w których wystę- powały dwie strony — monarcha, chcący realizować zaplanowane założe- nia swojej polityki, oraz szlachta, chcąca uzyskać wymierne korzyści ekono- miczne lub polityczne — był, zdaniem Wojciecha Kriegseisena, pierwszy ge- neralny przywilej dla polskiej szlachty nadany przez Ludwika Węgierskiego w 1374 roku w Koszycach. Ta „[…] udana próba korupcji wobec całego sta- nu szlacheckiego spowodowała, że wszyscy następcy Ludwika na tronie pol- skim starali się pozyskać zgodę szlachty wtedy, gdy sytuacja zmuszała ich do sięgania po dodatkowe źródła dochodu w podatkach płaconych przez szlach- tę”2. Monarchowie niejednokrotnie odwoływali się do szlachty jako stanu, nadając jej dalsze przywileje — co miało ułatwić realizację własnej polityki. Oczywiście, nie można patrzeć na ten proces wyłącznie przez pryzmat ko- rupcji. Korupcja w swym finansowym wymiarze, tj. w postaci brzęczącego pie- niądza, ówcześnie nosiła różne nazwy. Wręczane pieniądze nazywano „[…] 1 Słownik wyrazów obcych. Red. J. Tokarski. Warszawa 1980, s. 394; W. Kopaliński: Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych. Warszawa 1983, s. 233. 2 W. Kriegseisen: Sejm Rzeczypospolitej Szlacheckiej (do 1763 roku).
    [Show full text]
  • 4 Stefania Ochmann
    STEFANIA OCHMANN (Wrocław) DZIAŁALNOŚĆ POLITYCZNA JANA ANDRZEJA MORSZTYNA W LA TA C H 1660— 1661 „Referendarz koronny Morsztyn bardzo przychylny Francji; wiele może u królowej i jest jednym z najwięcej znaczących w Polsce. Jest sprytny i ma wielki wpływ na Lubomirskiego. Otrzymał od nas 3000 ta­ larów; a królowa pragnie, żeby mu dać więcej” 1 — tak w 1659 r. cha­ rakteryzował ambasador francuski w Polsce człowieka, który w latach sześćdziesiątych XVII w. miał odegrać jedną z głównych ról w planach politycznych dworu polskiego i francuskiego. W 1660 r. w Warszawie i Paryżu rozpoczęto bowiem przygotowania do decydującej batalii o prze­ forsowanie dwóch ważnych reform ustroju Rzeczypospolitej: zmiany sy­ stemu uchwalania konstytucji sejmowych oraz wprowadzenia elekcji vi- vente rege2. Jerzy Lubomirski, marszałek w. kor. i hetman polny, oraz; Krzysztof Pac, kanclerz w. lit., byli głównymi inicjatorami planu elekcji kandydata francuskiego ks. d’Enghien, syna Kondeusza3. Referendarz był przede wszystkim pośrednikiem między królową Ludwiką Marią a Lubomirskim, którego powszechnie uważano wówczas za najbardziej wpływową osobistość w Koronie. Morsztyna łączyły z Lubomirskim dłu­ goletnie stosunki: był prawie jego domownikiem i dzięki protekcji ojca marszałka, a potem jego samego, osiągnął wysokie stanowisko na dworze królewskim 4. Zarazem promowanie Morsztyna leżało w interesie samego marszałka, który miał w nim wiernego sprzymierzeńca u boku niezbyt przyjaznego sobie króla i jeszcze mniej przyjaznych ministrów. Silne więzy przywiązania i lojalności łączące Morsztyna z Lubomirskim okre­ śliły w poważnym stopniu jego rolę polityczną od początku kariery dworskiej po 1667 r. Jeżeli do 1660 r. nie zachodziły jednak poważniej­ sze okoliczności zakłócające harmonizację dwu wyznaczników postawy Morsztyna: przywiązania do Lubomirskiego i lojalności wobec króla i królowej — to właśnie sprawa realizacji reform ustrojowych wysunięta w tym roku oraz stosunek do niej Lubomirskiego spowodowały u Mor­ sztyna narastający szybko konflikt między obu kierunkami zobowiązań i lojalności.
    [Show full text]
  • "The Age of Manuscripts"
    Teksty Drugie 2016, 2, s. 68-83 Special Issue – English Edition The Consequences of “The Age of Manuscripts”. The Reconstruction of an Era Adam Karpiński http://rcin.org.pl Institutional Contexts of Polish Literary History Adam Karpiński The Consequences of “The Age of Manuscripts.” The Reconstruction of an Era DOI: 10.18318/td.2016.en.2.6 There will always be pedants and archives, and their Adam Karpiński services, suitably strained, will always be necessary. (1952-2011) – literary René Wellek historian, he focused on early Polish literature, he fundamental procedure of the history of literature textual criticism Tis always reconstruction: this is a feature of historical and editing of early studies, which take the chaos of information contained Polish literature. in sources and use them to extract facts, form them into He is the author of numerous books a whole, and insert them into the chain of causes and ef- (i.a. Tekst staropolski. fects. On the one hand, the concept of reconstruction is Studia i szkice linked in an extremely obvious manner with interpretive o literaturze dawnej processes: one interprets sources, facts and influences, w rękopisach, and and the subject of research is not only not specified once Staropolska poezja ideałów ziemiańskich. and for all, but by its very nature demands that ever new Próba przekroju hierarchies be evaluated and determined. In this sense, artykułów) as well as every synthesis of literary history that paints a picture of articles published an era or period from the history of literature is a recon- in renowned Polish struction. On the other hand, the concept of reconstruc- scholarly journals.
    [Show full text]
  • “Getrouwste Hofstijl Der Sarmaeten…”. Joost Van Den Vondel En Jan Andrzej Morsztyn Over Poëzie En Politiek
    Acta Universitatis Wratislaviensis No 4028 Neerlandica Wratislaviensia XXX Wrocław 2020 https://doi.org/10.19195/0860-0716.30.5 Stefan KIEDROŃ ORCID: 0000-0002-3564-7053 Uniwersytet Wrocławski “Getrouwste hofstijl der Sarmaeten…”. Joost van den Vondel en Jan Andrzej Morsztyn over poëzie en politiek Abstract This article presents two 17th-century poets, Joost van den Vondel and Jan Andrzej Morsztyn, against the backgrounds of the Dutch and the Polish Golden Age. They were ‘connected’ in their times: both through poetry and politics. Vondel’s Parnaes aen de Belt (1657) included a poem for Tobiasz, the brother of the Polish poet, in which he was praised as the “Getrouwste hofstijl der Sarmaeten” (Most fidel court pillar of the Sarmatians); and also Jan Andrzej received praise here. In his other poems, Vondel had written about the greatness of the Polish-Lithuanian Commonwealth, among other things about the city of Danzig (Polish: Gdańsk), which he, in his ode “Bestand tus- schen Polen en Zweden. Aen Dantzik”; (Truce between Poland and Sweden. For Danzig”; 1635), called the “Parrel aen de Kroon van Polen” (Pearl at the Crown of Poland). On the other hand, the Morsztyn brothers were interested in the developments of the Republic of the United Provinces. Like many other foreigners, they undertook a Peregrinatio Academica to Leiden where they could see the prosperity of the Republic at first hand, together with other Poles (including the poet-preacher Samuel Przypkowski, the poet-preacher Andrzej Węgierski or the later secretary of the Polish King Andrzej Rej). This Polish circle in the Republic is also shown here.
    [Show full text]
  • Baranczak Tribute
    Stanisław Barańczak (1946–2014) A Tribute TABLE OF CONTENTS Michael Flier, Donald Fanger, Helen Vendler, Wilhelm Dichter, Clare Cavanagh, Karol Berger, Barbara Toruńczyk, Irena Grudzińska-Gross, President of the Republic of Poland Bronisław Komorowski Funeral Service for Stanisław Barańczak Mount Auburn Cemetery, 3 I 2015 Małgorzata Omilanowska A Farewell to Stanisław Barańczak Adam Zagajewski A Winter Journey Adam Michnik Farewell, Staszek Beth Holmgren Remembering Stanisław Barańczak Jan Kochanowski, Jan Andrzej Morsz#n, Adam Mickiewicz, Cyprian Kamil Norwid, Konstan# I. Gałczyński, Wisława Szymborska Poems translated by Stanisław Barańczak Stanisław Barańczak Ustawianie głosu / Voice coaching translated by Stanisław Barańczak and Clare Cavanagh Speeches delivered during the funeral ceremony of Stanisław Barańczak, Mount Auburn Cemetery, Cambridge (MA), 3 I 2015 MICHAEL FLIER Opening words—funeral service for Stanisław Barańczak: Nine days ago Stanisław Barańczak passed from our midst. He le#t behind an extraordinary legacy of poetry, translation, and cultural criticism that will continue to inspire us and those who follow. We have gathered here today—family, friends, colleagues—to celebrate the life and art of one of the great poetic voices of our time, and to remember the ways in which he occupies such a special place in our minds and in our hearts. —Born in Poznań in 1946, Stanisław, by the mid-sixties had become one of the leading young poets of a protest movement that came to be known as the New Wave. The art produced had to be published under- ground to avoid o#ficial censorship. He notes in an early essay about how this poetry used what he called “contaminated language,” the stifling words of Newspeak, to expose the shallowness and lies of government ideolo$, undercutting the authori% of the regime with its own forms of expression.
    [Show full text]
  • Pokuty W Kwartanie"
    Leszek Kukulski Dookoła "Pokuty w kwartanie" Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej 59/2, 195-227 1968 II. MATERIAŁY I NOTATKI LESZEK KUKULSKI DOOKOŁA „POKUTY W KWARTANIE” 1 Każdy wydawca, który publikuje Pokutą w kwartanie z objaśnienia­ mi, uważa za konieczne dać przypis do drugiego z dwóch rzeczowników widniejących w tytule utworu, ale żaden nie uznaje za potrzebne wy­ jaśniać znaczenia rzeczownika pierwszego — zapewne w złudnym prze­ świadczeniu, iż słowo to ma powszechnie zrozumiały sens potoczny. Nie jest to słuszna praktyka. Do „kwartany” pasuje każda definicja z do­ wolnego leksykonu, ale żeby właściwie zrozumieć „pokutę”, trzeba się nieco potrudzić. Utwór zatytułowany Pokuta w kwartanie jest monologiem o przej­ rzystej strukturze treści. Uznanie wielkości bożej i przeciwstawienie jej lichoty podmiotu mówiącego (w. 1—8) tworzy wstęp do rachunku sumie­ nia, połączonego z wyznaniem grzechów w porządku odpowiadającym kolejności przykazań (w. 9—96). Akt ufności w Chrystusa jako pośred­ nika łask bożych (w. 97— 116) poprzedza błagalne prośby — o odpusz­ czenie grzechów do Boga (w. 117—158) i o wstawiennictwo do Chrys­ tusa (w. 159—204). W zakończeniu manifestuje się nadzieja, że Bóg uwolni proszącego od kary pośmiertnej i doczesnej (tj. choroby) i że odpuści mu grzechy (w. 205—220), ponieważ owo darowanie win stano­ wiłoby akt pożądany w równej mierze dla grzesznika, co dla jego Zbaw­ cy (w. 221—224). Treść wiersza, zestawiona z tytułem, wyłącza możliwość rozumienia tego tytułu w sensie potocznym. W utworze nie pada ani jedno słowo o wyznaniu grzechów przed kapłanem, nie można więc uważać, że dla autora pokuta oznaczała przystąpienie do sakramentu pokuty.
    [Show full text]
  • Biblioteca Di Studi Slavistici
    BIBLIOTECA DI STUDI SLAVISTICI – 25 – COMITATO SCIENTIFICO Giovanna Brogi Bercoff (Direttore), Stefano Bianchini, Marcello Garzaniti, Persida Lazarević, Giovanna Moracci, Monica Perotto COMITATO DI REDAZIONE Alberto Alberti, Giovanna Brogi Bercoff, Maria Chiara Ferro, Marcello Garzaniti, Nicoletta Marcialis, Giovanna Moracci, Donatella Possamai, Giovanna Siedina, Andrea Trovesi Latinitas in the Polish Crown and the Grand Duchy of Lithuania Its Impact on the Development of Identities edited by Giovanna Siedina Firenze University Press 2014 Latinitas in the polish crown and the grand duchy of Lithuania : its impact on the development of identities / edited by Giovanna Siedina - Firenze : Firenze University Press, 2014. (Biblioteca di Studi slavistici ; 25) http://digital.casalini.it/9788866556756 ISBN 978-88-6655-675-6 (online) ISBN 978-88-6655-674-9 (print) La collana Biblioteca di Studi Slavistici è curata dalla redazione di Studi Slavistici, rivista di pro- prietà dell’Associazione Italiana degli Slavisti (<http://fupress.com/riviste/studi-slavistici/17>). Editing e progetto grafico: Alberto Alberti. Questo volume è stato pubblicato con il contributo dell’Università degli Studi di Verona, Dipartimento di Lingue e Letterature Straniere. In copertina: Rappresentazione della Superbia, tratta dal corso di poetica Via poetarum ad fontes Castalidum, 1724 (Biblioteca Nazionale Ucraina, Kiev, Ucraina). Certificazione scientifica delle Opere Tutti i volumi pubblicati sono soggetti a un processo di referaggio esterno di cui sono responsabili il Consiglio editoriale della FUP e i Consigli scientifici delle singole collane. Le opere pubblicate nel catalogo della FUP sono valutate e approvate dal Consiglio editoriale della casa editrice. Per una descrizione più analitica del processo di referaggio si rimanda ai documenti ufficiali pubblicati sul catalogo on-line della casa editrice (www.fupress.com).
    [Show full text]
  • W Polsce Epoka Literacka
    INTERNETOWY PRZEWODNIK GIMNAZJALISTÓW EDUSEJA NOWA EDYCJA RA U Nr 12 TERAT I L A NI A PIS ka U T SZ GRAMATYKA A I TOR IS H Barok S WO w Polsce Epoka literacka Ważne w baroku polskim: • jego specyfika – ugruntowanie sarmatyzmu, demokracji szlacheckiej. BAROK • umacnia się mit domu – dworu polskiego jako symbolu polskości. w Polsce • Król Zygmunt III Waza przenosi stolicę z Krakowa do Warszawy. • ważny jest temat patriotyczny (Wacław Potocki). • podobnie jak w całej Europie poeci podejmują tematy metafizyczne (Daniel Prekursor baroku Naborowski). Za prekursora poezji barokowej uwa- • powstaje twórczość dworska (Jan Andrzej Morsztyn). żamy Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego, • wojny trapiące kraj doprowadzają do jego osłabienia. który tworzył jeszcze w wieku XVI, lecz jego poezja nosiła wiele zna- mion nadchodzącej epoki. Natomiast za spadkobiercę i kontynuatora baro- kowej poezji uważa się księdza Józe- Cechy 1632 Zygmunt III Waza fa Bakę – Uwagi o śmierci niechyb- • wojny ze Szwecją i Turcją • sarmatyzm nej ukazały się dopiero w 1766 roku. • Chocim 1621 • wojny • katolicyzm 1648 • przywileje szlacheckie Sarmatyzm Władysław IV Waza Specyfiką polskiego baroku jest sar- • wojna z Moskwą matyzm jako kultura szlachty pol- skiej i panujące wśród niej przekona- • powstanie Kozaków pod wodzą Typowo polskie nia o starożytnym pochodzeniu i wy- Chmielnickiego • sarmatyzm jątkowości narodu. Postawa ta wpły- • poezje Jana Andrzeja Morsztyna • portret trumienny wała na strój, obyczaj, poglądy i poli- • portret sarmacki tykę szlachty. 1668 Teoria postrzegania Polski jako na- 1669 Jan Kazimierz rodu wybranego, którą znamy z epo- • oblężenie Zbaraża Epicy ki romantyzmu, ugruntowała się wła- śnie w wieku XVII. Wymyślono ją • potop szwedzki • Jan Chryzostom Pasek • Wacław Potocki nawet wcześniej, ale szlachcice baro- • wypędzenie arian – 1658 ku z radością ten pomysł podchwyci- • rokosz Lubomirskiego li i rozpropagowali.
    [Show full text]
  • Journal of Irish and Scottish Studies the Patrick Gordon Diary and Its
    Journal of Irish and Scottish Studies Volume 3: Issue 2 The Patrick Gordon Diary And Its Context AHRC Centre for Irish and Scottish Studies, University of Aberdeen JOURNAL OF IRISH AND SCOTTISH STUDIES Volume 3, Issue 2 Spring 2010 The Patrick Gordon Diary And Its Context Published by the AHRC Centre for Irish and Scottish Studies at the University of Aberdeen in association with The universities of the The Irish-Scottish Academic Initiative ISSN 1753-2396 Printed and bound in Great Britain by CPI Antony Rowe, Chippenham and Eastbourne Journal of Irish and Scottish Studies General Editor: Cairns Craig Issue Editor: Paul Dukes Associate Editor: Michael Brown Editorial Advisory Board: Fran Brearton, Queen’s University, Belfast Eleanor Bell, University of Strathclyde Ewen Cameron, University of Edinburgh Sean Connolly, Queen’s University, Belfast Patrick Crotty, University of Aberdeen David Dickson, Trinity College, Dublin T. M. Devine, University of Edinburgh David Dumville, University of Aberdeen Aaron Kelly, University of Edinburgh Edna Longley, Queen’s University, Belfast Peter Mackay, Queen’s University, Belfast Shane Alcobia-Murphy, University of Aberdeen Ian Campbell Ross, Trinity College, Dublin Graham Walker, Queen’s University, Belfast International Advisory Board: Don Akenson, Queen’s University, Kingston Tom Brooking, University of Otago Keith Dixon, Université Lumière Lyon 2 Luke Gibbons, Notre Dame Marjorie Howes, Boston College H. Gustav Klaus, University of Rostock Peter Kuch, University of Otago Graeme Morton, University of Guelph Brad Patterson, Victoria University, Wellington Matthew Wickman, Brigham Young David Wilson, University of Toronto The Journal of Irish and Scottish Studies is a peer reviewed journal published twice yearly in autumn and spring by the AHRC Centre for Irish and Scottish Studies at the University of Aberdeen.
    [Show full text]
  • ^Univy Proquest Number: 10797882
    The SeeencL Northern War [1655-1660] and the Crisis of Government in the Polish-Lithuanian Commonwealth^ Robert Ian Frost School of Slavonic and East European Studies A thesis submitted in partial fulfilment of the requirements of the degree of Ph.D. in the University of London, 1989. / B1BL \ tONDIN ^uNivy ProQuest Number: 10797882 All rights reserved INFORMATION TO ALL USERS The quality of this reproduction is dependent upon the quality of the copy submitted. In the unlikely event that the author did not send a com plete manuscript and there are missing pages, these will be noted. Also, if material had to be removed, a note will indicate the deletion. uest ProQuest 10797882 Published by ProQuest LLC(2018). Copyright of the Dissertation is held by the Author. All rights reserved. This work is protected against unauthorized copying under Title 17, United States C ode Microform Edition © ProQuest LLC. ProQuest LLC. 789 East Eisenhower Parkway P.O. Box 1346 Ann Arbor, Ml 48106- 1346 Abstract 2 This thesis examines the crisis of government experienced by the Commonwealth of Poland-Lithuania in the aftermath of the Cossack Revolt, vfoich began in 1648, and the invasions of Muscovy [165-4] and Sweden [1655]. The Commonwealth’s collapse in the face of these invasions demonstrated serious weaknesses in its decentralised political system. The essential concern of this thesis is to explain why all attempts to introduce political reform should have failed V after 1655, despite a widespread conviction that reform was v" necessary. The thesis concentrates on royal policy under John Casimir [1648-1668], The decision of the royal Court to pursue the election of a successor to John Casimir vivente rege has frequently been blamed for the failure of reform, since concentration on the election, it is argued, meant that the Court missed a good opportunity to reform the Polish Diet by introducing majority voting and abolishing the principle of the liberum veto, by which the vote of one deputy was sufficient to break the proceedings of the Diet.
    [Show full text]
  • Diplomarbeit
    DIPLOMARBEIT Titel der Diplomarbeit „FUNKCJA ŚRODKÓW STYLISTYCZNYCH W DZIEŁACH LIRYCZNYCH JANA ANDRZEJA MORSZTYNA“ „FUNKTION STYLISTISCHER MITTEL IN DEN LIRYSCHEN WERKEN VON JAN ANDRZEJ MORSZTYN“ Verfasser Robert Drążyk angestrebter akademischer Grad Magister der Philosophie (Mag.phil.) Wien, 2013 Studienkennzahl lt. Studienblatt: A 243 375 Studienrichtung lt. Studienblatt: Diplomstudium Slawistik - Polnisch Betreuer: Univ.-Prof. Mag. Dr. Alois Woldan Für die hilfreiche Unterstützung bei allen während der Arbeit aufgetauchten Problemen und offenen Fragen möchte ich mich bei Univ.-Prof. Mag. Dr. Alois Woldan herzlich bedanken. Für das Erwecken der Interesse für die Borock Epoche möchte ich mich bei Doz. Dr. Bonifacy Miązek auch herzlich bedanken Robert Drążyk Spis treści Wstęp...............................................................................................................................................4 Ustalenia ramowe........................................................................................................................4 Tło Historyczno - społeczne........................................................................................................9 Człowiek polskiego Baroku ......................................................................................................12 Sen.........................................................................................................................................12 Śmierć....................................................................................................................................12
    [Show full text]