NA TABAK DO PIOTRA Jana Andrzeja Morsztyna
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Antoni Sarkady Jana Andrzeja Morsztyna. Satysfakcję autorom wystawy przynosi fakt, iż w publikacji poświęconej fajkom ze zbio rów lwowskich - dzięki uprzejmości Biblioteki Narodowej Ze staropolskich poezji o tabace i tytoniu ... w Warszawie2 - wiersz Morsztyna pokazany jest też w po staci reprodukcji rzadko udostępnianego rękopisu z epoki. NA TABAK DO PIOTRA Chociaż nie jest to autograf Morsztyna, staranna kaligrafia Jana Andrzeja Morsztyna nieznanego kopisty oddaje klimat i aurę baroku. Tekst wiersza przytacza się za publikacją Jan Od kilku lat Muzeum Dzwonów i Fajek, Oddział Andrzej Morsztyn. Utwory zebrane3. Autor tego opraco Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej w Przemyślu wania, L. Kukuiski, podaje, iż przy redakcji wydawnictwa realizuje cykl wystaw poświęconych najcenniejszym w odniesieniu do utworu Na tabak do Piotra oparł się na kolekcjom fajek. W publikacjach towarzyszącym tym istniejących, dostępnych rękopisach: ze zbiorów Biblioteki wystawom, oprócz fotografii pokazywanych na wystawie Narodowej4, prof. J. Diirr-Durskieg05 i Baworowskich obiektów (fajek, tabakierek, akcesoriów palacza itp.) w Państwowej Lwowskiej Biblioteki Naukowej 6 . prezentowane są utwory dawnej literatury polskiej o ty Pokazane w niniejszym wydawnictwie faksy toniu, tabace i obyczaju palenia tytoniu oraz zażywania mile wiersza odnoszą się do egzemplarza ze zbiorów tabaki l . W roku bieżącym - w informatorze wystawy Biblioteki Narodowej w Warszawie. Egzemplarz ten za zatytułowanej Fajki z Muzeum Etnografii i Przemysłu warty jest w anonimowym, oznaczonym w opracowaniu Artystycznego we Lwowie w Muzeum Dzwonów i Fajek L. Kukuiskiego literą R kodeksie in quarto, liczącym 290 w Przemyślu przypominamy krótki utwór Jana Andrzeja kart, napisanym w 2. połowie XVII w., czyli z wielkim Morsztyna - Na tabak do Piotra. prawdopodobieństwem jeszcze za życia poety. Blok O ile poezja zaprezentowana w poprzednich wierszy Morsztyna mieści się na kartach 65-117 i pisany wydawnictwach była autorstwa mało znanego twórcy jest inną ręką niż pozostała część rękopisu7 . (J. Schlichting) lub zgoła anonimowa (Poswarek tabaki Wyczerpująca biografia Jana Andrzeja Morsztyna, z gorzałką), to wiersz Na tabak do Piotra wyszedł spod pióra jednego z najważniejszych uczestników polskiej sceny poli jednego z największych polskich poetów, klasyka baroku, tycznej drugiej połowy XVII wieku, a także znanego poety, 30 paradoksalnie, nie została dotychczas napisana. Dlatego Głową rodu pod koniec XVI wieku był dziad tak ważne jest syntetycme curriculum vitae Morsztyna, poety, Krzysztof Morsztyn (zm. 1600), który przekształ sporządzone przez L. Kukuiskiego i zamieszczone przezeń cił Raciborsko w prężny ośrodek ariański. Z jego dwóch we wspomnianym opracowaniu8 . Drugim szczegółowym synów starszy Andrzej przeniósł się do Chorzelowa materiałem do biografii poety jest opracowane przez w Sandomierskiem, gdzie, dzięki prowadzonym z ta A. Przybosia we współpracy z L. Kuku Iski m hasło Mor lentem transakcjom zdobył pozycję człowieka bardziej sztyn Jan Andrzej w Polskim Słowniku Biograficznym9. niż średniozamożnego; pod koniec życia dysponował Dla potrzeb niniejszego infonnatora w celu przybliżenia znacmym majątkiem, a do jego dłużników należeli nawet sylwetki wierszopisa posłużyły te właśnie teksty. Lubomirscy. Małżeństwo zawarł w wieku dojrzałym, po Nazwisko Morsztyn, chociaż spolszczone (pier ślubił Jadwigę Pobiedzińską, córkę Gabriela, pochodzącą wotne Momstein), wskazuje na obce - niemieckie pocho z rodu osiadłego w ziemiach przemyskiej i sanockiej. dzenie poety. Tak było w istocie. Morsteinowie, niemieccy W 1620 roku urodził się pierworodny syn Krzysztofa koloniści, przybyli na Śląsk, w okolice Bytomia jeszcze i Jadwigi Morsztynów, Andrzej, przyszły poeta. W ciągu w średniowieczu. W epoce Kazimierza Wielkiego prze kilku następnych lat przyszło na świat jeszcze dwóch nieśli się do Krakowa, gdzie przez handel i uczestnictwo braci: Stanisław i Tobiasz oraz siostra Teofila. w eksploatacji salin wielickich wzbogacili się i zajęli Gdy chłopcy podrośli, ich nauką zajął wuj Jadwigi poczesne miejsce w stołecznym, krakowskim patrycjacie. Morsztynowej, zamieszkały niedaleko Walerian Otwi Jak mówią przekazy, przez długie dziesięciolecia kulty nowski, członek zasłużonego dla kultury polskiej rodu: wowali swą niemiecką tożsamość, językiem przodków Walerian zdobył sławę i uznanie jako tłumacz Georgik posługiwali sięjeszcze za panowania Zygmunta Augusta. i Metamorfoz Owidiusza, a jego czterej bracia zasłynęli W XVI wieku zdołali przejść do warstwy szlacheckiej, jako orientaliści i dyplomaci. Zapewne za radą Waleriana adoptowani przez Leliwitów do rodu i herbu, nabyli Otwinowskiego w roku 1638 młody Andrzej Morsztyn wioskę Raciborsko pod Wieliczką, posiadłość ta miała został wysłany na studia do Lejdy, gdzie zapisał się na odtąd stać się ich gniazdem rodowym. Wkrótce na fali fakultet filozofii i nauk wyzwolonych, co, można sądzić, refonnacji porzucili katolicyzm, stając się gorliwymi było zgodne z humanistycznymi skłonnościami przy propagatorami arianizmu. szłego pisarza. W roku 1639 do Lejdy przybyli bracia 31 Andrzeja - Stanisław i Tobiasz. Około roku 1642 cała królewskim udał się do Lwowa, gdzie wyznaczono go trójka powróciła do Polski. posłem królewskim na sejmik województwa sandomier Dla zapewnienia synom odpowiedniej kariery skiego. Z synem wojewody, Aleksandrem wyruszył na Andrzej Morsztyn senior wysłał potomków na magnacki stępnie do Warszawy, gdzie w tym samym roku otrzymał dwór koniuszego koronnego Aleksandra Lubomirskiego kolejny dowód królewskiej łaski - został wyprawiony w Osieku niedaleko Sandomierza. Gdy magnat, zapalony z listem do cesarza Ferdynanda III, do Presburga (Braty miłośnik Włoch, w jedną ze swych podróży zabrał mło sławy). Kolejnym objawem protekcji Lubomirskiego był dych Morsztynów, przyszły poeta znalazł okazję poznania urząd podstolego sandomierskiego. W roku 1649 zmarł malowniczej Italii - przede wszystkim Wenecji, Bolonii, Stanisław Lubomirski, gdy zabrakło więc Morsztynowi Parmy, Rzymu, Neapolu, ponadto Malty, dokąd z braćmi protektora, który zapewniłby mu dalsze awanse u dworu dotarł drogą morską oraz - nauczenia się melodyjnego królewskiego, rozpoczął działania nad karierą politycz i jakże przydatnego na ówczesnych dworach języka ną na terenie sejmowym. Wielokrotnie był wybierany włoskiego. Związawszy swą karierę z Lubomirskimi z Opatowa na kolejne sejmy, a pełniąc rozmaite poselskie w roku 1647 towarzyszył Aleksandrowi Lubomirskie funkcje odwiedził też położony niedaleko Lublina Ba mu - w związku z jego udziałem w pracach komisji bin, gdzie wpisał się do akt Rzeczypospolitej Babińskiej mającej ustalić ksztah granicy polsko-moskiewskiej - (1650). Na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych w podróży do południowej części Zadnieprza kijowskie wśród posług publicznych Andrzej Morsztyn prowadził go. Równocześnie podjął kontakty z dworem wojewody ożywione kontakty z rodzeństwem, spowodowane między krakowskiego Stanisława Lubomirskiego, ojca Aleksan innymi niezbędnym uregulowaniem spraw spadkowych dra, swego poprzedniego mecenasa. Jak pisze L. KukuI po śmierci ojca (1648). Na czoło wysuwają się kontak ski, Andrzej Morsztyn należał do jego "najulubieńszych ty z siostrą Teofilą, która wokoło roku 1645 poślubiła dworzan" l O. Wojewodzie krakowskiemu zawdzięczał Andrzeja Reja, prawnuka poety Mikołaja - poświęcił jej Morsztyn nawiązanie stosunków z dworem królewskim w tym okresie kilka utworów. i pierwszy piastowany przez siebie urząd: w czasie jednej Kolejnym opiekunem Morsztyna stał się Jerzy z wizyt króla Władysława IV w dobrach Lubomirskich Lubomirski - marszałek wielki koronny, brat poprzed w roku 1646 został polecony królowi, po czym z dworem niego dobrodzieja, Aleksandra. W latach pięćdziesiątych 32 Morsztyn osiągnął pozycję jednego najbardziej zaufanych wojnie z Bohdanem Chmielnickim. Z misji tej przywiózł , ludzi marszałka , a usytuowany blisko tronu urząd marszał jak podają źródła, przesadne informacje o sile zbrojnej kowski, wydawało się, iż będzie rokował poecie znacznie Rakoczego, co, gdy Jan Kazimierz zawarł z Rakoczym lepsze widoki na przyszłość niż służba u trzymającego się sojusz i zorganizował wyprawę przeciw wojskom koza z dala od polityki Aleksandra czy też nie dbającego o dwór ckim (1653), zaowocowało nadaremnym wyczekiwaniem królewski wojewody Stanisława,jego ojca. Jako protego siedmiogrodzkich posiłków. Pomimo braku sukcesów wany towarzyszył Jerzemu Lubomirskiemu w bitwie pod w poselskich poczynaniach, w kolejnym roku Morsztyn Beresteczkiem (1651), jednak kariera u boku marszałka ponownie wyprawiony został z misją dyplomatyczną, tym niełatwo przybierała realne kształty, gdyż stosunki magna razem do króla Szwecji Karola Gustawa, by nakłonić go ta z królem były raczej chłodne. Gdy relacje te poprawiły do wystąpienia przeciwko Moskwie, a przynajmniej do się, cierpliwość Morsztyna została nagrodzona - wreszcie rezygnacji z ataku na Rzeczpospolitą . W stolicy Szwecji, mógł błyszczeć na dworze. Nawiązał przyjaźnie z dworza nie mając pełnomocnictw do zawarcia porozumienia, nami, zresztą czuł się w ich towarzystwie zadomowiony zlekceważony przez króla, mimo długiego oczekiwania o wiele wcześniej, zanim do tego kręgu został oficjalnie nie otrzymawszy posłuchania powrócił do ojczyzny. zaliczony. Pod koniec 1652 roku wyprawiono go z listem Lata potopu szwedzkiego przyniosły Morsztynowi królewskim do hetmana litewskiego Janusza Radziwiłła, wzrost znaczenia i wpływów u dworu, przede wszystkim przebywającego wówczas aż za Dnieprem,