Erfgoednieuws 01|2020

2 | de Oude Wolden wordt het MOW I Museum 4 | Spitsbergen 79, de geschiedenis van een expeditie 7 | Tentoonstellingen

1 Lodewijk Bruckman Naast de wisseltentoonstellingen vind je in het MOW altijd werk van fijnschilder Lodewijk Bruckman (1903-1995), fascine- rend realistische schilderijen vol symbo- liek. Daarvoor is permanent een zaal beschikbaar en via een website, folder en boek verdiepende informatie te krijgen. Een student digital design gaat dit jaar voor het museum een interactief scherm ontwerpen, zodat bezoekers nog gerichter kunnen vinden wat ze weten willen. Wil je op een spannende manier het werk van Bruckman verkennen, dan kun je de Museum de Oude Wolden wordt het ‘Magische Museum Escape’ boeken. www.museumdeoudewolden.nl/lode- MOW I Museum Westerwolde wijk-bruckman

Eigentijds en fris. Dat wil het MOW – spreek uit als Moow - in zijn. MOW klinkt lekker kort, herkenbaar en leent zich voor wisselende invullingen. Maar de oplettende lezer, die het MOW al kende, ziet natuurlijk dat het een afkorting is van het vertrouwde ‘Museum de Oude Wolden.’ De W mag gelezen worden als een verwijzing naar Westerwolde, wat ook terugkomt in de nieuwe ondertitel. De nieuwe naam wordt voluit ‘het MOW | Museum Westerwolde’.

et museum programmeert als streekmuseum wil het actueel werkt’. Daardoor wordt ‘buiten’ een aantal keren per jaar zijn en zich onderscheiden. Wie nadrukkelijk ‘binnen’ gehaald. En Hwisselende, eigentijdse tegenwoordig het museum be- ‘buiten’ betekent in dit dorp tentoonstellingen. De oude naam zoekt, wordt allereerst verrast ondermeer de imposante heren- ‘Museum de Oude Wolden’, zoals door de moderne entree. Het boerderijen, die volop aan de het sinds de oprichting in 1973 museum heeft aan de oudbouw, Hoofdweg te vinden zijn. Verschillende doelgroepen heette, riep echter een beeld op die waarschijnlijk dateert uit het De omgeving wordt zo onderdeel Hoewel autonome kunst een van een streekmuseum met enkel einde van de achttiende eeuw, met van de museale beleving. Eenmaal belangrijk aandachtsgebied van een ‘zo was het vroeger’ benade- een ingrijpende verbouwing in binnen merkt de bezoeker dat dit het MOW is, waarbij wordt sa- ring. Streekmuseum is het muse- 2012, een uitbouw van glas aan museum oog heeft voor zowel mengewerkt met de vele professi- um wel, het is geworteld in Wes- laten bouwen. De website van het (cultuur-)historie als eigentijdse onele kunstenaars die in Gronin- terwolde, het zuidoostelijk deel museum omschrijft het als ‘een kunst, beide altijd met een link gen wonen of zich door van de provincie Groningen, vlak karakteristieke stalen pui die als naar de regio. laten inspireren is het museum bij de grens met Duitsland. Maar open venster op het museum geen galerie, zegt Hesther Bakker, 2 Studenten en vrijwilligers studenten, via de Wetenschaps- Het MOW is sinds 2017 geen winkel van de Rijksuniversiteit gemeente-museum meer maar een Groningen. zelfstandige stichting die nog wel Verder zijn vrijwilligers voor ons een financiële band met de ge- van levensbelang. We hebben een meente Westerwolde heeft. ‘Het trouwe groep baliemedewerkers, budget bestaat grotendeels uit de mensen die rondleidingen verzor- subsidie van de gemeente. Daar- gen, tentoonstellingen helpen van wordt het leeuwendeel direct bouwen en een klusjesman voor weer teruggestort als huur. Het wie geen opdracht te gek is.’ gebouw is van de gemeente, die Het museum ziet de naamsveran- medewerker communicatie & (en soms immateriële) getuigenis- ook voor het onderhoud zorgt. dering als een ijkpunt, een nieuwe educatie van het MOW. ‘Ook het sen van de eigen streek, overwe- Voor de toekomst gaan we op zoek jas, waarmee de profielverande- historische verhaal van de streek gend Westerwolde, maar ook wel naar nieuwe geldbronnen zoals ring wordt benadrukt. heeft een plek in exposities en de wat uit Oldambt (Bellingwolde projectsubsidies en sponsors. Een programmering. Zo organiseren bevindt zich op de grens tussen trainee, een bijna afgestudeerde Meer weten over het MOW? we samen met de Historische beide gebieden). ‘Recent voltooi- studente bedrijfskunde, gaat zich Raadpleeg dan de webpagina. Vereniging Westerwolde ieder den we de registratie van onze daar samen met directeur Obby Daar zijn ondermeer filmpjes te najaar een serie historische lezin- eigen collectie, een enorme klus Veenstra mee bezighouden. Ook vinden waarin het museum in gen rondom een centraal thema. die jaren in beslag nam en groten- voor ander onderzoek wordt beeld wordt gebracht. Een paar keer per jaar, bijvoor- deels door vrijwilligers werd uitge- trouwens samengewerkt met beeld rond de jaarwisseling en voerd. Daar zijn we best trots op.’ tijdens de Grunneger Weke bieden we laagdrempelige gezelligheid. Educatie Die middagen trekken vooral Het museum heeft ook aandacht mensen uit de directe omgeving voor educatie. Jonge bezoekers van het museum. Afgelopen wacht geen speelhoek maar een december mochten we tijdens ’t eigen route door de tentoonstel- Joar oet zo’n 320 bezoekers be- lingen. ‘Hoewel de routes er iedere groeten. Daarbij helpt het als de keer anders uitzien proberen we regionale en landelijke pers altijd om kinderen actief te ma- aandacht besteden aan de evene- ken, zich te laten verbazen, de menten en tentoonstellingen. Een fantasie en creativiteit te prikke- goede recensie in het Dagblad van len, zich een mening te vormen en het Noorden of een uit-tip op RTV ideeën met anderen te delen’ Noord leidt direct tot meer bezoe- vertelt Hesther. ‘En het moet kers.’ gewoon leuk zijn, je moet terug Het MOW bewaart de materiële willen komen naar het MOW.’ 3 In 1979 werd een expeditie naar Spitsbergen ondernomen door wetenschappers van de Rijksuniversiteit Groningen. Veertig jaar later is over deze expeditie in het Universiteits- museum Groningen tot 1 maart de tentoonstelling ‘Spitsbergen 79’ te zien.De tentoonstelling belicht de geschiedenis van de Spitsbergen 79 expeditie, maar kijkt ook naar de huidige situatie en de De geschiedenis van een expeditie klimaatveranderingen.

In 1979 vertrok onder leiding van tielid en wetenschappelijk foto- het eerste dorp op Spitsbergen. In trum van de Rijksuniversiteit Louwrens Hacquebord (1947) de graaf Ben Bekooy teruggekeken op 1974 constateerde een Zweedse Groningen, was in 1979 de leider eerste extern gefinancierde expe- dit bijzondere project. wetenschapper dat hier nog nooit van de expeditie. Op expeditie ditie van de RUG naar onderzoek naar was gedaan. gaan was hem niet vreemd. ‘Ik heb Amsterdameiland bij Spitsbergen. Aanleiding voor de expeditie ‘Wordt dat niet eens tijd?’ vroeg hij ervaring opgedaan bij expedities Vanuit het Arctisch Centrum Het doel van deze expeditie was zich af. Er werd door de Rijksuni- in Afrika, en die ervaring heb ik Groningen deden zij onderzoek onderzoek doen naar de walvis- versiteit Groningen een adverten- gebruikt bij de voorbereidingen naar het verblijf van zeventien- vangst door de Nederlanders in de tie over de expeditie geplaatst. voor deze reis.’ Hacquebord stu- de-eeuwse walvisvaarders en de zeventiende eeuw. In 1612 kwa- ‘Dat is net iets voor mij’, dacht deerde fysische geografie in invloed van de Nederlandse men de Nederlanders aan op Louwrens Hacquebord, en rea- Utrecht en archeologie in Gronin- walvisindustrie op de arctische Spitsbergen, een jaar later dan de geerde. Hacquebord, emeri- gen. ‘Daar kwam veel geschiedenis omgeving. Veertig jaar later wordt Engelsen. De grootste zeventien- tus-hoogleraar Arctische en bij kijken, dus ik voel mij ook aan de hand van nooit eerder de-eeuwse nederzetting was Antarctische studies en voormalig historicus. Je kunt dus spreken van gepubliceerde foto’s door expedi- Nederlands: Smerenburg. Het was directeur van het Arctisch Cen- een multidisciplinair onderzoek.’ 4 begeleid door een douanier, want toen een wetenschappelijk project gunning. Tegenwoordig wordt dat je weet maar nooit.’ op deze manier deels werd gefi- alles ter plaatse geregeld en zijn De reis naar Spitsbergen had nogal nancierd. De kleding en de tenten alleen de leiders van de expeditie wat voeten in de aarde. ‘We heb- bleken in 1979 niet geschikt voor bewapend.’ ben veel moeite moeten doen om een verblijf op Spitsbergen. Am- Hacquebord wilde graag dat een op Amsterdameiland terecht te sterdameiland was een vervelende fotograaf meeging om de reis in komen. Toen wij het laatste deel plek vanwege de buien die over je foto’s vast te leggen. ‘Fotograaf van de reis moesten afleggen, was heen komen. Spitsbergen ligt zo’n Ben Bekooy van het Volkenkundig er geen schip, dat wij wel hadden 1.000 kilometer van de Noordpool Museum in Leiden werd daarom besteld. Uiteindelijk bleek dat de en 1.000 kilometer ten noorden als lid aan de expeditie toege- kapitein geen papieren had om op van Noorwegen, op 79 graad voegd. Zijn foto’s vormen de kern de ijszee te varen. Toentertijd had noorderbreedte. De tenten en van de tentoonstelling die nu in je natuurlijk nog geen mobieltjes kleding van het buitensportbedrijf het Universiteitsmuseum te zien dus contact leggen was veel werden als reactie op de ervarin- is. Hij maakte prachtige beelden, ingewikkelder. Telefoneren ging gen van het eerste jaar verbeterd. uiteraard toen nog analoog. Door via de radio. Uiteindelijk hebben Ook overheidsdiensten werkten de foto’s krijg je als beschouwer wij via de assistent-gouverneur bijvoorbeeld mee ten aanzien van bijna letterlijk de kou mee. iets kunnen regelen.’ de rantsoenen. De politie verstrek- Ook de spullen die we mee had- Aangekomen in juli 1979 op te wapens ter bescherming tegen den zijn niet alleen op de foto’s te Amsterdameiland had de expedi- ijsberen. We kregen een schietcur- zien maar zijn deels ook fysiek tie te maken met veel (weer) sus en een tijdelijke wapenver- aanwezig. depressies. ‘Dat betekende sneeuw ruimen.’

Sponsoring Een hele onderneming Om de expeditie te kunnen finan- Voor de expeditie werd anderhal- cieren werd ook gebruik gemaakt ve maand uitgetrokken. Maar van sponsoring. ‘De kleding en voordat de expeditieleden in juli tenten werden ter beschikking 1979 konden afreizen, moesten ze gesteld door een buitensportbe- eerst leren schieten. ‘Om eventu- drijf.’ Elsevier Magazine deed een eel ijsberen te kunnen doden. Wij letterlijke duit in het zakje evenals kregen voor dit doel Mausergewe- de NOS, die betaalde voor het ren en een tijdelijke schietvergun- maken van vier documentaires. ning. Tegenwoordig wordt dat ‘In 1980, bij de volgende expeditie, allemaal ter plekke geregeld, maar sponsorde Beerenburg met als ik liep rustig met een geweer over motto Beerenburg op Smerenburg. mijn schouder op Schiphol, alleen Je kunt het bijzonder noemen dat 5 Resultaten Klimaatverandering muggen, de expeditieleden werden Tijdens hun vier weken durend Het landschap op Spitsbergen is niet gestoken, nu wel. Planten en verblijf werden veel verhalen de afgelopen veertig jaar duidelijk dieren schuiven op naar het ontzenuwd. Zo werd beweerd dat groener geworden, er is meer noorden. er wel 10.000 mensen op Smeren- vegetatie. De gletsjers smelten, Het poolgebied is de thermometer burg hadden gewoond. Dat was trekken zich terug, er is minder van de aarde; er is duidelijk sprake niet het geval. Er was sprake van sneeuw en minder land- en zee- van een snelle temperatuurstij- zestien huizen en zo’n 200 inwo- ijs. Vanaf 1979 neemt het sneeuw- ging: een groot probleem. Het is ners onder wie een smid, timmer- ijs af. De gevolgen van de klimaat- zaak hier aandacht voor te blijven man en bakker. En er was een verandering worden zichtbaar. Er vragen. soort kroeg. ‘We hebben veel verandert van alles in het poolge- Podcast met Louwrens Hacque- pijpenkoppen gevonden.’ Er bied. Zo waren er in 1979 geen bord over de eerste expeditie. zouden koeien hebben geleefd. Ook dat klopte niet: er waren geen weiden. Ook waren er geen hon- den, alleen kippen. De nederzettingen werden in de zeventiende-eeuw ingericht met als doel walvissen te vangen voor hun spek en traan. Daarvoor werden traankokerijen ingericht. Traan werd teruggebracht naar de Republiek en verwerkt als smeer- middel voor leerlooierijen, textiel, zeep, kazen en als brandstof voor lampen. Er was nog geen aardolie. Een ander gerucht was dat er vrouwen op Spitsbergen verble- ven. Ook dat bleek niet het geval. ‘In 1980, tijdens de tweede expedi- tie, zijn vijftig graven onderzocht en daaruit kan geconstateerd worden dat er alleen mannen zijn geweest. We hebben kralen gevon- den, maar ook jongens en mannen droegen in die tijd kralen. Dus geen aanwijzing voor de aanwe- zigheid van vrouwen.’ 6 Tentoonstellingen GRID Groningen Noordelijk Scheepvaartmuseum eerste in een reeks tentoonstellin- Behalve het inzenden van werk tot en met 23 februari tot en met 1 maart gen waarin het MOW de schoon- werd kunstenaars ook gevraagd de Mooi Marginaal Dood & de Zee - cultuur, rituelen heid van het Groninger platteland zin ‘Denkend aan Groningen, zie en gebruiken centraal stelt. Het museum nodig- ik…’ af te maken. Bezoekers De tentoonstelling verhaalt over de professionele kunstenaars uit krijgen die zelfde gelegenheid de gruwelijke gevaren op zee, de om aan de slag te gaan met de tijdens de expositie. mensen die het leven lieten en het vraag wat het Groninger platte- intense verdriet van de achterblij- land nou zo buitengewoon mooi Veldwerk vers. Wat is een ‘droge’ verdrin- maakt. Aansluitend op deze hoofdten- king? Waarom behandelde een In de tentoonstelling gaat het om toonstelling is in de ontvang- scheepsarts zijn patiënten vroeger het landschap maar ook om het struimte van het museum de met arsenicum? Welke desastreuze leven en de mensen in de provin- kleine expositie ‘Veldwerk’ te zien. impact had de voorjaarsstorm van cie. Elke kunstenaar geeft vanuit Daarin verkennen de fotografen 1883 in Paesens Moddergat? ‘Dood zijn of haar eigen, unieke invals- René Alberts, Annemarie van & de Zee’ geeft antwoord op deze hoek invulling aan het thema. Dat Buuren en Pieter Tonnis de Graaf en andere vragen. levert een expositie op met zeer op eigen wijze het Groninger Dood & de Zee uiteenlopend werk - schilderijen, landschap. grafiek en installaties - dat in de denkend aan groningen MOW|Museum Westerwolde meeste gevallen meer is dan een Bellingwolde rechtstreekse weergave van bij- Koetshuis Ennemaborg tot en met 29 maart voorbeeld het natuurschoon of Midwolda tot en met 19 april Denkend aan Groningen een cultuurhistorische gebeurte- Een licht op Westerwolde ‘Denkend aan Groningen’ is de nis. André Dümmer uit Ter Apel exposeert in het Koetshuis op De Stichting Laurens Janszoon Landgoed Ennemaborg in Mid- Coster organiseert eenmaal per wolda. Met ‘Een licht op Wester- twee jaar een bekroning van de wolde’ laat hij u verrassen door het mooiste margedrukwerken van de licht in het landschap van Wester- voorafgaande twee jaar. De boeken wolde. Fotografie en licht zijn zijn, doorgaans in bescheiden onlosmakelijk met elkaar verbon- oplage, gemaakt door gedreven den. Het warme avondlicht en het amateurs en professionals. Ieder- licht met herfstkleuren geven een kan zijn/haar uitgaven van adembenemende sfeerbeelden. marginaal drukwerk inzenden. Een licht op Westerwolde Een onafhankelijke jury kiest de 50 mooiste werken. Die zijn allemaal in GRID te bewonderen. mooi marginaal 7 De Buitenplaats Eelde zien met installaties van een tot en met 13 april doorgewinterde kunstenaar én Johan Dijkstra. Vergezichten een pas afgestudeerd talent. Museum De Buitenplaats presen- De buitenbeelden van de 75-jarige teert bekend en onbekend werk Gjalt Blaauw zijn een begrip, in van de Groningse kunstenaar Groningen staan zelfs meer dan Johan Dijkstra (1896-1978). De tien. Installaties biedt een unieke tentoonstelling ‘Johan Dijkstra. gelegenheid om zijn kleurrijke Vergezichten’ biedt een weidse beelden samen in een ruimte te blik op Dijkstra’s grafische werk. zien. In een documentair overzicht Centraal staat de wisselwerking zie je bovendien al het werk van tussen zijn prenten enerzijds, en Gjalt in de openbare ruimte. anderzijds zijn schilderijen en tekeningen. Dijkstra’s beroemdste Beeldend kunstenaar Frenske prenten hangen naast niet eerder Jansen staat daarentegen nog aan getoonde schilderijen. Snelle toont het Nationaal Bus Museum het begin van haar carrière, in tekeningen, een indrukwekkend de invloed van de Tweede Wereld- 2018 rondde ze haar opleiding aan Museum Klooster Ter Apel schetsboek en ander werkmateri- oorlog en de wederopbouw op het Academie Minerva af. Ze ont- tot en met 19 april aal dat vaak niet voor de buiten- busvervoer in Nederland. De neemt de alledaagse functie van Zie mij; de Bijbel in 609 foto’s wereld bestemd was, geven een expositie is geografisch onderver- objecten zoals theezakjes, bloem- Hoe breng je de eeuwenoude spannend beeld van het werkpro- deeld en in drie tijdvakken: 1943 potten en meubilair waardoor een verhalen van de Bijbel tot leven in ces van deze productieve en tot 1945, 1944 tot 1947 en 1947 tot fictionele werkelijkheid ontstaat. deze tijd? Kunstenaar Caroline veelzijdige kunstenaar. 1950. In het werk van het talent herken Waltman doet dat door middel van In de oorlog werden op creatieve je een fascinatie voor vormen en foto’s. In verschillende landen wijze alternatieve brandstoffen structuren uit de natuur en een legde zij beelden vast die een nieu- gebuikt zoals bijvoorbeeld de obsessie met huid. we en eigentijdse blik op de Bijbel gasgeneratoren. De Crossley’s, werpen. Waltman koppelt foto’s Scania’s, Saurers, Dodges en van een kind in bad, een vliegveld dergelijke, vormden de ruggen- vol vluchtelingen en een kuil vol graat van het vervoer in bevrijd en regenwater aan door haar gekozen herrijzend Nederland. verzen uit de Bijbel. Een selectie van de foto’s – deels afgedrukt op Nationaal Bus Museum CBK Groningen levensgroot formaat – wordt Hoogezand tot en met 14 maart 2020 getoond in combinatie met de tot en met 15 september Installaties van Gjalt Blaauw en gekozen Bijbelverzen. Busvervoer in en na de Tweede Frenske Jansen Wereldoorlog en met 14 maart is in het CBK In het kader van 75 jaar Vrijheid Groningen een tentoonstelling te 8 Colofon Jaargang 1, nummer 1, februari 2020 ISSN: 24-05-8270

Redactie: Thea Pol, Hester Hazenberg

Wilt u reageren of heeft u kopij: [email protected]

Vormgevingsconcept en lay-out: Gerard de Vries, Smartmobiletour.nl

Erfgoednieuws is de digitale nieuwsbrief van Erfgoedpartners, en verschijnt iedere maand.

Erfgoedpartners Lopende Diep 8 9712 NW Groningen (050) 313 00 52 www.erfgoedpartners.nl

9