Eindversie Masterscriptie OU Jan Verheugt
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
MASTER'S THESIS Een kleurrijk gezelschap van verzamelaars: van gesprekspartner tot schenker De wisselwerking tussen de directeuren van het Van Abbemuseum en particuliere verzamelaars voor de collectie van het museum van 1936 tot 2018 Verheugt, J.A.P. Award date: 2019 Link to publication General rights Copyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright owners and it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights. • Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research. • You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain • You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal ? Take down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us at: [email protected] providing details and we will investigate your claim. Downloaded from https://research.ou.nl/ on date: 05. Oct. 2021 Open Universiteit www.ou.nl Cursus: Masterscriptie CM0202 (Kunstgeschiedenis) Masteropleiding - Open Universiteit Faculteit Cultuur- en rechtswetenschappen Begeleider: Dr. Mieke Rijnders (OU) Drs. Diana Franssen (Van Abbemuseum) Examinator: Prof. dr. Paul van den Akker (OU) Naam: J.A.P. (Jan) Verheugt Adres: Matterhorn 47 Woonplaats: 5624 NR Eindhoven Studentennummer: 831541025 Telefoonnummer: 06 22 51 76 15 E-mailadres: [email protected] 4 augustus 2019 Een kleurrijk gezelschap van verzamelaars: van gesprekspartner tot schenker De wisselwerking tussen de directeuren van het Van Abbemuseum en particuliere verzamelaars voor de collectie van het museum van 1936 tot 2018 * A colourful society of collectors: from discussion partner to donor The interaction between the directors of the Van Abbemuseum and private collectors for the museum collection during the period 1936-2018. Masterscriptie Open Universiteit Faculteit Cultuur- en rechtswetenschappen J.A.P. Verheugt Inhoudsopgave Voorwoord Abstract Inleiding 1 Wouter Visser: verzamelaars als ‘zalenvullers’ 1 1.1 De museumcommissies 2 1.2 Het collectiebeleid 3 1.3 Bruiklenen 6 1.4 Schenkingen 7 1.5 Samenvatting 8 2 Edy de Wilde: geen allemansvriend 10 2.1 De museumcommissies 10 2.2 Het collectiebeleid 11 2.3 Hulp en ondersteuning van verzamelaars 15 2.4 Bruiklenen 17 2.5 Schenkingen 19 2.6 Samenvatting 23 3 Jean Leering: verzamelaars als mede- en tegenstanders 24 3.1 De museumcommissies 24 3.2 Het collectiebeleid 25 3.3 Hulp en ondersteuning van verzamelaars 33 3.4 Bruiklenen 34 3.5 Samenvatting 35 4 Rudi Fuchs: een verzameling verzamelende adviseurs 37 4.1 De museumcommissies 37 4.2 Het collectiebeleid 39 4.3 Bruiklenen 43 4.4 In het oog springende tentoonstellingen 47 4.5 Schenkingen 51 4.6 Samenvatting 52 5 Jan Debbaut: een vriend-verzamelaar als adviseur 53 5.1 De museumcommissie 53 5.2 Het collectiebeleid 56 5.3 Hulp en ondersteuning van verzamelaars 61 5.4 Bruiklenen 64 5.5 ‘Indirecte’ schenkingen 66 5.6 Samenvatting 68 6 Charles Esche: verzamelaars als schenkers 70 6.1 De museumcommissie 70 6.2 Het collectiebeleid 72 6.3 Tentoonstelling van verzamelaars 74 6.4 Schenkingen 76 6.5 Bruiklenen 80 6.6 Afstoten van kunst 84 6.7 Samenvatting 85 7 De rollen van verzamelaars in historisch perspectief 86 7.1 Formele contacten binnen de museumcommissies 86 7.2 Informele contacten 88 7.3 Verkoper en koper 90 7.4 Bruikleengever en bruikleennemer 90 7.5. Schenker en begunstigde 92 Conclusie 94 Achtergrondinformatie kunstverzamelaars (bijlage) 98 Geraadpleegde bronnen 108 1 Literatuur 108 2 Archivalia 113 3 Geraadpleegde websites 115 4 Interviews 117 5 Overig 117 Voorwoord Het schrijven van dit afstudeerwerkstuk was een zware opgave maar leverde tevens interessante ervaringen op. Verscheidene lijnen die in mijn leven belangrijk zijn geweest, komen hierin samen: mijn passie voor moderne kunst, mijn betrokkenheid bij het Van Abbemuseum, mijn verwondering over kunstverzamelaars, mijn interesse in kunstbeleid en gemeentepolitiek en mijn verbazing over de financiële (kunst)markt. Dit werkstuk was niet tot stand gekomen zonder de steun die ik van veel mensen heb mogen ontvangen en waarvoor ik hen hartelijk dank. Allereerst mijn begeleiders Mieke Rijnders, Diana Franssen en Paul van den Akker, en de behulpzame mensen van de bibliotheek van het Van Abbemuseum: Relinde Ter Borg, Willem Smit en Margo van de Wiel. En alle mensen die met mij in gesprek wilden om hun ervaringen te delen, in het bijzonder Rudi Fuchs, Jan Debbaut en Charles Esche, en Wilfried en Yannicke Cooreman, Philip van den Hurk, Martijn Sanders en Maurice van Valen. En tot slot mijn familie. Natuurlijk in de eerste plaats mijn thuisfront: Jeanne die altijd een luisterend oor had en steeds met koffie en thee klaar stond. Vele, vele uren heeft ze me moeten missen, als ik me weer had teruggetrokken in mijn studeerkamertje (je zult maar een hobby hebben…). En mijn kinderen Irene en Pim, en mijn broer Wim en zus Els. Ik wil dit werkstuk graag opdragen aan Tante Diny, mijn tante die zeer geïnteresseerd was in geschiedenis, vooral die van de vorstenhuizen uit de vorige eeuw. En daarvan ook nog eens allerlei mappen aanlegde. Met bewondering denk ik aan haar terug. Ze had zelf ook wel willen studeren, maar ja studeren in die tijd…. Abstract In dit onderzoek staat de vraag ‘In welk opzicht is de wisselwerking tussen de directeuren van het Van Abbemuseum en particuliere verzamelaars van betekenis voor de museumcollectie in de periode 1936-2018?’ centraal. Om die onderlinge verhouding te kunnen analyseren is ze uitgesplitst in immateriële en materiële functies, die vervolgens ieder afzonderlijk in diverse rollen zijn verbijzonderd. Zo werd uiteindelijk onderscheid gemaakt in vijf rollen, die van toezichthouder/adviseur, gesprekspartner (mentale ondersteuner, informant etc.), koper/verkoper, bruikleengever/-nemer en schenker/begunstigde. De vraagstelling is in de volgende onderzoeksvragen verder behandeld: Hoe gaven de directeuren invulling aan het collectiebeleid? In welk opzicht oefenden verzamelaars binnen de museumcommissies invloed uit op dat beleid? Met welke verzamelaars en in welke rollen hadden de directeuren te maken? Welke verzamelaars waren bereid bruiklenen af te staan en waarom? En hoe werd daarmee omgegaan? Welke verzamelaars waren bereid tot het doen van schenkingen en waarom? En hoe werd met schenkingen omgegaan die directeuren niet goed vonden passen in de collectie? Voor het verzamelen van gegevens is archiefonderzoek verricht en literatuur bestudeerd. Om de schriftelijke bronnen aan te vullen werd gesproken met de directeuren Rudi Fuchs, Jan Debbaut en Charles Esche. Verder hebben er gesprekken plaats gevonden met de verzamelaars Wilfried en Yannicke Cooreman, Philip van den Hurk, Martijn Sanders en Maurice van Valen. Aan beide partijen is gevraagd hoe zij die samenwerking achteraf beoordelen. Zoals het Van Abbemuseum gekenmerkt werd door een opeenvolging van krachtige directeuren die ieder persoonlijke keuzes maakten op het gebied van collectievorming en tentoonstellingen, zo vulden zij ook de relatie met verzamelaars elk op een eigen manier in. Contacten werden aangegaan of beëindigd op basis van persoonlijke voorkeuren. Dat uitte zich bijvoorbeeld op materieel vlak in langdurige bruiklenen die de ene directeur vol trots wist binnen te halen en die vervolgens door zijn opvolger werden geretourneerd of in schenkingen die werden verworven, maar door de volgende directeur als incourant werden beschouwd en voorgoed in het depot verdwenen – of erger nog – voor verkoop in aanmerking werden gebracht. Ook zal een directeur zijn gesprekspartners juist uitkiezen op basis van een gezamenlijke affiniteit voor stromingen in de moderne kunst. Abstract This thesis examines in what way extent the interaction between the directors of the Van Abbemuseum and private collectors during the period 1936-2018 has been of any significance for the museum collection. To enable the analysis of this mutual relationship, both immaterial and material functions were looked into, each of which were further specified in five distinct relationships: (i) board member of executive / advisor; (ii) discussion partner (mental supporter, informant, etc); (iii) buyer / seller; (iv) loans providers / borrowers; and (v) donor / beneficiary. The overriding research objective has been further detailed in five research topics: • How did directors give substance to their collection policy? • In what way do collectors within the museum committees exert influence on that policy? • Which collectors and in what roles the directors have had to deal with? • Which collectors were willing to provide art work on loan and why? How did directors deal with art work on loan? • Which collectors were willing to make donations and why? How did directors deal with art work which had been donated which they did not consider fitting their collection? Archive files and literature were reviewed for the research. To supplement these sources, discussions were held with directors Rudi Fuchs, Jan Debbaut and Charles Esche. Discussions also took place with collectors Wilfried and Yannicke Cooreman, Philip van den Hurk, Martijn Sanders and Maurice van Valen. Both parties were asked how they assessed their collaboration. The Van Abbemuseum is characterised by a succession of powerful directors who each made their personal choices in their art collection and exhibitions. Each