PERANAN KUMPULAN DIKIR GAMUTRA DALAM PROSES KOMUNIKASI DI KAMPUNG RAJA, BESUT, TERENGGANU
Nazirah Bt Muhamad
Sarjana Muda Seni Gunaan dengan Kepujian (Pengurusan Seni) 2012 UNIVERSITI MALAYSIA SARAWAK
BORANG PENGESAHAN STATUS TESIS/ LAPORAN
JUDUL: PERANAN KUMPULAN DIKIR GAMUTRA DALAM PROSES KOMUNIKASI DI KAMPUNG RAJA, BESUT, TERENGGANU
SESI PENGAJIAN: 2011/2012
Saya NAZIRAH BINTI MUHAMAD
Mengaku membenarkan tesis/ laporan * ini disimpan di Pusat Khidmat Maklumat Akademik, Universiti Malaysia Sarawak dengan syarat-syarat kegunaan seperti berikut:
I. Tesis/ laporan adalah hakmilik Universiti Malaysia Sarawak 2. Pusat Khidmat Maklumat Akadernik, Universiti Malaysia Sarawak dibenarkan membuat salinan untuk tujuan pengajian sahaja 3. Pusat Khidmat Maklumat Akademik, Universiti Malaysia Sarawak dibenarkan membuat pendigitan untuk membangunkan Pangkalan Data Kandungan Tempatan 4. Pusat Khidmat Maklumat Akadernik, Universiti Malaysia Sarawak dibenarkan membuat salinan tesis/ laporan ini sebagai bahan pertukaran antara institusi pengajian tinggi 5. *sila tandakan ( ý )
SULZT (Mengandungi maklumat yang berdarjah keselamatan kepentingan seperti termaktub di dalarn AKTA RAHSIA RASMI 1972)
TERHAD (Mengandungi maklumat terhad yang telah ditentukan oleh organisasi/ badan di mana penyelidikan dijalankan) TIDAK TERHAD
andatangan Penulis n Penyelia hdiGhazali Abdullah Alamat Tetap: yaFah Kauan Krcatif P/S 4, Kampung Sungai Kelong, Gunaaz+cý. an h1,U. A1 S1ASARAWAK 16800 Pasir Puteh Kelantan
Tarikh: 516 1 r101 Tarikh ý Yj
Catalan * Tesis/ Laporan dimaksudkan sebagai tesis bagi Ijazah Doktor Falsafah, Sarjana dan Sarjana Muda * lika Tesis/ . Laporan ini SULIT atau TERHAD, sila lampirkan surat daripada pihak berkuasa/ organisasi berkenaan dengan menyatakan sekali sebab dan tempoh tesis/ laporan ini perlu dikelaskan sebagai SULIT atau TERHAD Pus9t Khidmat N[akiugsyi Aicittemik v}VTYC.RSIT1 MALAYSIA SARAWAK
PERANAN KUMPULAN DIKIR GAMUTRA DALAM PROSES KOMUNIKASI DI KAMPUNG RAJA, BESUT, TERENGGANU
Nazirah bt Muhamad
21674
Projek ini merupakan salah satu keperluan untuk
Ijazah Sarjana Seni Gunaan dengan Kepujian
(Pengurusan Seni)
Fakulti Seni Gunaan dan Kreatif
UNIVERSITI MALAYSIA SARAWAK
2012 Projek bertajuk `Peranan Kumpulan Dikir GAMUTRA dalam Proses Komunikasi di
Kampung Raja, Besut Terengganu' telah disediakan oleh Nazirah bt Muhamad dan telah diserahkan kepada Fakulti Seni Gunaan dan Kreatif sebagai memenuhi syarat untuk Ijazah
Saijana Muda Seni Gunaan dengan kepujian (Pengurusan Seni).
Diterima untuk diperiksa oleh:
4 i bulabýullah Tuan Haji "en ýý ý; dan Kreatit r..ranuu, t... ia c,;,,..... ('.-- ilnaan UNIVERSrr1Mk1.. AYS1A sP. xAwAx Tarikh: 05. Jun. 2012
i PENGHARGAAN
Yang inerah im saga, Yang kurik itit kendi, Yang indah itit bahasa, Yang balk ittt budi.
Syukur kepada Allah kerana dengan limpah kurniaNya telah memberi kekuatan mental dan fizikal sehingga saya beijaya menyempurnakan tesis bagi memenuhi keperluan Ijazah
Sarjana Muda Seni Gunaan Pengurusan Seni ini. Penghargaan dan terima kasih kepada penyelia utama, En. Mohd Ghazali Abdullah kerana keikhlasan dan kesediaan memberi nasihat, bimbingan dan tunjuk ajar sehingga tesis ini dapat diselesaikan. Seterusnya, tidak ketinggalan
institusi Negeri Sarawak, ucapan penghargaan dan terima kasih kepada seperti Perpustakaan
Dewan Bahasa dan Pustaka Negeri Sarawak, Pusat Perkhidmatan Maklumat Akademik (CAIS)
UNIMAS, Pustaka Negeri Terengganu, Balai Kebudayaan Daerah Besut, Astaka Gong
Kemuntong, Jertih, Yang Dipertua Majlis Kebudayaan Daerah Besut (MKDB) iaitu Tuan Haji
Yusoff Kasim, Setiausaha Majlis Kebudayaan Daerah Besut (MKDB), En. Rozali Embong dan
Ketua Kumpulan Dikir GAMUTRA, En. Mohd Ariff Taib kerana memberi sumbangan yang bermakna terhadap kajian yang dijalankan.
Buat ibuku, Kamariah binti Abdullah dan keluarga yang tersayang, terima kasih di atas doa, pengorbanan wang ringgit dalam menyempurnakan tesis ini.
Terima kasih.
11 Pusat Kyidmat Mzlducrit Akademik U!ý'"vE! RS'! '''1 ",!AL+YS1 A c A R AWAK
ISI KANDUNGAN
Muka Surat
PENGHARGAAN ii
ISI KANDUNGAN iii
SENARAI RAJAH viii
SENARAI GAMBAR FOTO viii
SENARAI SINGKATAN ix
ABSTRAK x
ABSTRACT xi
BAB I PENDAHULUAN
1.1 Pengenalan I
1.2 Latar Belakang Kajian I
1.2.1 Sejarah Daerah Besut, Terengganu 2 1.2.2 Kampung Raja, Besut, Terengganu 5
1.3 Pennasalahan Kajian 6
1.4 Objektif Kajian 7
1.5 Persoalan Kajian 7
1.6 Kaedah Kajian 8
1.7 Kerangka Kajian 9
1.8 Kepentingan Kajian 12
111 1.9 Skop Kajian 13
1.10 Pembahagian Tesis 14
BAB2 SOROTAN KESUSASTERAAN
2.1 Pengenalan 15
2.2 Sejarah Muzik 15
2.3 Definisi 22
2.4 Tinjauan ringkas alat-alat muzik dunia tamadun purba dan islam 23
2.5 Penggunaan alat muzik tradisional melayu dalam proses komunikasi
tradisi 25
BAB 3 METODOLOGI KAJIAN
3.1 Pengenalan 29
3.2 Pengumpulan Data 30
3.3 Lokasi Kajian 31
3.4 Sumber Data 32
3.4.1 Data Primer 32
3.4.2 Data Sekunder 33
3.5 Infonnan 35
3.6 Instrumen Kajian 35
3.7 Dokumentasi 36
3.8 Batasan Kajian 37
iv 3.9 Rumusan 38
BAB 4 ANALISIS DAN DAPATAN KAJIAN
4.1 Pengenalan 39
4.2 Sejarah penubuhan Kumpulan Dikir GAMUTRA 39
4.3 Struktur organisasi dan bidang kuasa GAMUTRA 2009-2011 41
4.4 Peralatan muzik GAMUTRA dan fungsi 42
4.4.1 Serunai 42
4.4.2 Rebab 43
4.4.3 Gendang Ibu dan Anak 45
4.4.4 Gendang Panjang 46
4.4.5 Gong 47
4.4.6 Canang 48
4.4.7 Gedombak 49
4.4.8 Rebana Ubi 50
4.4.9 Kompang 51
4.4.10 Kertuk 52
4.5 Temuramah 53
4.6 Mengenalpasti perkembangan Kumpulan Dikir GAMUTRA 60
V 4.7 Mengkaji peranan yang dimainkan oleh Kumpulan Dikir GAMUTRA
dalam proses komunikasinya dengan masyarakat Kampung Raja, Besut 64
4.7.1 Rumusan 69
4.8 Mengenengahkan bentuk-bentuk persembahan Kumpulan Dikir
GAMUTRA kepada masyarakat urnurn 70
4.9 Mak Yong 71
4.10 Wayang Kulit 73
4.11 Seni Silat Melayu 75
4.12 Dikir Barat 76
4.13 Gasing 78
4.14 Rumusan 81
BAB 5 RUMUSAN DAN CADANGAN
5.1 Pengenalan 82
5.2 Rumusan 83
5.3 Cadangan 87
5.3.1 Mengadakan liputan secara meluas melalui media massa iaitu
elektronik dan cetak 87
5.3.2 Memperkenalkan pelbagai kaedah promosi kepada masyarakat 88
5.4 Cadangan untuk pengkaji pada masa hadapan 88
vi 5.5 Kesimpulan 89
RUJUKAN 91
LAMPIRAN 93
Lampiran A Perarakan kumpulan Majlis Kebudayaan Daerah Besut Terengganu
sempena sambutan ambang kernerdekaan pada tahun 2011 94
Lampiran B Antara barisan-barisan kontijen yang terlibat semasa perarakan 95
Lampiran C Sekumpulan pemain Gendang GAMUTRA 96
Lampiran D Persembahan gendang oleh Kumpulan Dikir GAMUTRA 97
Lampiran E Persediaan sebelum persembahan bermula oleh Kumpulan Dikir
GAMUTRA 98
Lampiran F Awok-awok dari kumpulan Dikir Barat Besut membuat
persembahan 99
Lampiran G Kerancakan oleh sekumpulan awok-awok Dikir Barat Besut
membuat persembahan 100
Lampiran H Persembahan semua gabungan alat-alat muzik oleh Kumpulan
Dikir GAMUTRA 101
Larnpiran I Persembahan wayang kulit oleh En. Saufi 102
Lampiran J Nyanyian lagu-lagu asli dan tradisional oleh ahli Kumpulan Dikir
GAMUTRA 103
Lampiran K Pementasan teater mak yong diiringi dengan muzik GAMUTRA 104
Lampiran L Ucapan Yang Amat Berhormat sebelum persembahan Kumpulan
Dikir GAMUTRA dipersembahkan sempena pesta Pekan Budaya
di Hulu Terengganu 105
vii Lampiran M Persembahan alat-alat muzik oleh Kumpulan Dikir GAMUTRA 106
Lampiran N Persembahan oleh ahli Kumpulan Dikir GAMUTRA 107
Lampiran 0 Paluan rebana ubi oleh pemain Kumpulan Dikir GAMUTRA 108
Lampiran P Paluan rebana ubi oleh pernain Kumpulan Dikir GAMUTRA 109
Lampiran Q Nyanyian lagu-lagu asli dan tradisional Pantai Timur oleh seorang
penyanyi tersohor di Besut, Terengganu 110
Lampiran R Poster Kumpulan Dikir GAMUTRA 111
SENARAI RAJAH
Bil. Rajah Tajuk Rajah Muka Surat
1.1 Peta Daerah Besut Terengganu 4 1.2 Peta lokasi Kampung Raja, Besut, Terengganu 5
1.3 Model proses komunikasi oleh Davis Foulger, 2004 9 1.4 Model proses komunikasi menggunakan muzik wayang kulit oleh Kumpulan Dikir GAMUTRA 11 1.5 Model akustik muzik GAMUTRA oleh Donald E. Hall, 2003 66
SENARAI GAMBAR FOTO
Bil. Gambar Tajuk Gambar Muka Surat
4.1 Kumpulan Dikir GAMUTRA 40
4.2 Struktur organisasi dan bidang kuasa GAMUTRA 2009-2011 41
4.3 Serunai dimainkan oleh Che Will 42
4.4 Rebab dimainkan oleh Usop Ismail 44
viii 4.5 Gendang ibu dan anak yang dimainkan oleh Pok Loh Daud Bersarna beberapa Kumpulan Dikir GAMUTRA 45
4.6 Gendang panjang yang dirnainkan oleh beberapa anak muda Kumpulan Dikir GAMUTRA 46
4.7 Gong 47
4.8 Canang 48
4.9 Gedombak 49
4.10 Rebana Ubi 50
4.11 Kompang 51
4.12 Kertuk 52
4.13 En. Rozali Embong, Pengurus Kumpulan Dikir GAMUTRA 54
4.14 En. Mohd Ariff Taib, Ketua Kumpulan Dikir GAMUTRA 56
4.15 Tuan Haji Yusoff Kasim, Yang Dipertua MKDB 58
SENARAI SINGKATAN
Undangan Negeri ADUN - Ahli Dewan
Akademi Seni Terengganu ASENI -
DBP - Dewan Bahasa dan Pustaka
DUN - Dewan Undangan Negeri
GAMUTRA - Gabungan Muzik Tradisional
Jabatan Kebudayaan Kesenian Negeri JKKN -
Majlis Kebudayaan Daerah Besut MKDB -
PKMA Pusat Khidmat Maklumat Akademik -
UDM Universiti Darul Iman -
ix ABSTRAK
Kajian ini bertujuan untuk melihat sejauhmana peranan yang dimainkan oleh Kumpulan Dikir
GAMUTRA dalam proses komunikasi dengan masyarakat di Kampung Raja, Besut,
Terengganu. Objektif yang ingin dicapai dalam kajian ini ialah (a) mengenalpasti perkembangan
Kumpulan Dikir GAMUTRA, (b) mengkaji peranan yang dimainkan oleh Kumpulan Dikir
GAMUTRA dalarn proses kornunikasi dengan masyarakat Kampung Raja, Besut, Terengganu, dan (c) mengenengahkan bentuk-bentuk persembahan Kumpulan Dikir GAMUTRA kepada masyarakat umurn. Kaedah kualitatif seperti temuramah dan pemerhatian digunakan sebagai sumber maklumat. Penemuan kajian didapati bahawa proses komunikasi menjambatani antara penyampai clan penerima. Proses komunikasi ini bertindakbalas dan menyampaikan mesej melalui simbol verbal dan bukan verbal. Simbol ini dihantar melalui teknologi komunikasi iaitu melalui persembahan Dikir GAMUTRA sebagai lambang budaya penyatuan masyarakat. Hasil dapatan kajian didapati bahawa masyarakat Melayu di Kampung Raja, Besut, Terengganu kaya dengan pelbagai kesenian muzik tradisional yang unik dan istimewa. Kesenian ini merupakan lambang kebudayaan masyarakat di kampung tersebut.
X ABSTRACT
This study aims to look at how the role played by the Kumpulan Dikir GAMUTRA in the
The communication process with the community in Kampung Raja, Besut, Terengganu.
objective of this study are (a) identify development Kumpulan Dikir GAMUTRA, (b) examine
the role played by the Kumpulan Dikir GAMUTRA in the communication process with the
community Kampung Raja, Besut, Terengganu, and (c) to highlight the forms of presentation of
Kumpulan Dikir GAMUTRA to the public. Qualitative methods such as interviews and
observations are used as sources of information. Findings showed that the process of bridging
communication between the presenter and recipient. This communication process to respond and deliver the message through verbal and non-verbal symbols. This symbol is sent through communication technology through the presentation of Dikir GAMUTRA as a symbol of cultural
in Kampung Raja, Besut, consolidation of society. The findings showed that the Malays in Terengganu a rich artistic traditional music unique and special. Art is a cultural symbol the village.
X1 BAB 1: PENDAHULUAN
1.1 Pengenalan
Bab satu merupakan bahagian yang menjelaskan tentang perkara yang terkandung
dalam penyelidikan. Dalam kajian ini, penyelidik akan mengupas mengenai tajuk yang
ingin dikaji oleh penyelidik iaitu peranan Kumpulan Dikir GAMUTRA dalam proses
kornunikasi dengan masyarakat di Kampung Raja, Besut, Terengganu.
1.2 Latar Belakang Kajian
Gabungan Alat Muzik Tradisional atau lebih dikenali sebagai GAMUTRA terkenal
sebagai satu kumpulan kesenian yang popular di Kampung Raja, Besut, Terengganu.
GAMUTRA adalah bersifat elastik dan fleksibel kerana gabungan yang penuh dengan nilai
estetika dan keasliannya. Ianya berfungsi sebagai hiburan yang berperanan untuk menyalurkan kornunikasi tradisional dalam masyarakat Melayu. Penggunaan alat muzik tradisional Melayu sebagai media warisan arnat penting dalam proses komunikasi kerana dapat menghubungkan silaturahim antara penggiat kumpulan tersebut. Disamping itu,
GAMUTRA dapat menyampaikan mesej kepada masyarakat tempatan untuk memberi ruang hiburan kepada mereka.
1 1.2.1 Sejarah Daerah Besut Terengganu
Merujuk kepada Fail Pejabat Daerah Besut, 1980 menyatakan bahawa Daerah
Besut merupakan salah satu daerah daripada tujuh daerah di dalam negeri Terengganu.
Ianya merupakan pintu masuk ke negeri Terengganu bersempadan dengan negeri Kelantan
Darul Nairn. Terdapat beberapa bandar kecil di Daerah Besut seperti Jabi, Apal, dan
Kampung Raja. Besut, Terengganu dibahagikan kepada 15 mukim iaitu Keluang, Kuala
Besut, Bukit Puteri, Pengkalan Nangka, Hulu Besut, Jabi, Kerandang, Pelagat, Lubuk
Kawah, Pasir Akar, Tembila, Tenang, Kubang Bemban dan Bukit Kenak. Orang Besut
bertutur dalam bahasa dialek Kelantan.
Daerah im mempunyai keluasan 123,367.8 hektar persegi, terdiri daripada lima
buah pekan. Kawasan Dewan Undangan Negeri (DUN) pula dibahagikan kepada lima
kawasan mengikut sempadan pilihanraya. Jumlah penduduknya ialah seramai 118,058
orang (bancian 1991) yang terdiri daripada pelbagai bangsa dengan majoritinya bangsa
Melayu, diikuti bangsa Cina dan lain-lain bangsa. Kegiatan ekonomi utama ialah pertanian dan nelayan (Fail Pejabat Daerah Besut tahun 1980).
Sejarah awal yang mengaitkan asal usul nama daerah ini memang tidak dapat
dibuktikan kerana tidak ada bukti yang bertulis. Bukti yang paling awal menyentuh
mengenai daerah ini curna sedikit, sebagaimana catatan Munsyi Abdullah dalam
'Pelayaran Abdullah Ke Kelantan' dari buku Tuhfatul Nafis (1858): karangan Raja Ali
Haji. Beliau menulis seperti berikut:
Balk sungguh, untung tiada berperang dengan perahu perahu perompak- perompak itu, kerana ia orang-orang Dayak datang dari Besut (http: //seiarahbesut. com/my)
2 Seterusnya Abdullah menulis:
Maka adalah kira-kira pukul empat petang ke Kuala Besut, di tempat perompak itu (http: //sejarahbesut. com/my)
Oleh kerana tidak terdapat bukti-bukti bertulis mengenai sejarah awal Daerah
Besut, maka terdapat pelbagai cerita yang menerangkan asal usul Besut. Salah satu
ceritanya mengatakan kewujudan Besut adalah berpunca daripada zaman dahulu yang
dikatakan sebuah kawasan yang berada di bawah kekuasaan Kerajaan Siam. Mengikut
salah satu cerita nama Besut timbul daripada perkataan BE yang bermaksud DAERAH
manakala SUT menggambarkan satu tempat atau kawasan yang paling jauh atau
penghujung. Faktor ini berdasarkan jarak jauhnya Bangkok yang merupakan Pusat
Pentadbiran Siam dengan daerah Besut ini.
(http: //ptbesut. terengganu. ý o v. my)
Menurut cerita lain pula mengatakan bahawa asal usul nama Besut ialah berdasarkan cerita kononnya kawasan ini dahulu diperintah oleh seorang raja yang digelar Raja Sang Nyanya. Beliau adalah seorang ketua lanun yang sangat zalim dan menyebabkan tidak ramai orang yang tinggal di situ. Selepas kematiannya barulah kawasan Besut didiami orang dan salah satu kumpulan penduduk terdiri dari orang
`Pangan'. Orang `Pangan' adalah orang yang masih tinggal di hutan ketika itu dan merupakan orang sakai. Kumpulan mereka diketuai oleh seorang yang bernama `Besut' dan dipercayai nama 'Besut' adalah berasal dari nama ketua orang `Pangan' tersebut.
(http: //ptbesut. terengganu. gov. my)
3 Ph@4
ý R L Z I R R! I FA51 RP UI E Ja q{ "`'m,,. º" " Chyinne 04 ýýýýR r``
lh Amh 0
hýý LHAN G s *-Row qýAo d ` Ko kh' a lilry1 ýýY" 60ruý w4m *y . I%r - a -; &"I - ý1 ý iý BE SU T ý d h Fid ''Y A wo a aipý&l 94 hmubui rUPWKX . 1 '*0 wmet E7IU
ýýýý I?.
Gambarajah 1.1: Peta Daerah Besut, Terengganu (2008)
( http: //ptbesut. terenQQanu. Qov.mý )
4 t'u: at Mbtdmat Maklumat Akadmik `NTVr'LS T'l1'ti' ALAYSiASA RAWAK
1.2.2 Kampung Raja, Besut, Terengganu
Kajian mengenai Kumpulan Dikir GAMUTRA akan dijalankan di Kampung
Raja, Besut, Terengganu. Hal ini adalah kerana daerah ini mempunyai keistimewaan
yang tersendiri kerana selain daripada mempunyai sejarah tinggalan istana lama dan tempat ukiran kayu yang terkenal, daerah ini juga telah berjaya mewujudkan satu
Kumpulan Dikir GAMUTRA yang mana telah menggabungkan beberapa elemen dalam muzik dan permainan tradisional dan seterusnya dijadikan sebuah kumpulan Muzik
Etnik Kreatif Tradisional.
(http: //ptbesut. terengganu. g o v. my)
84 T-187
ý ýý ý ý ' t ýý ,
57 T 150 T3 Kampong Karnpung Raja mg Rli 19 týx KsJ Iýýmr,ijnný "'' *ý:ý, IoI BýýIýlh KampLing Raýova RIýt17amp'ýntfg! RLýYMIL I 'ý ýtý Google Mapdata 6ý201 hýýap,T ý2011- Gambarajah 1.2: Peta Lokasi Kampung Raja, Besut, Terengganu (2011)
(http"//ptbesut terengganu. g_my_)o v
5 1.3 Permasalahan Kajian
Muzik sebagai satu unsur komunikasi yang mempunyai empat unsur asas utama
iaitu penyampai, penerima, mesej dan saluran. Mesej yang disampaikan merupakan idea
dan perasaan yang ingin dikongsikan bersama dengan penerima. Setiap mesej itu
mempunyai simbol yang berbeza iaitu simbol verbal dan bukan verbal. Perkataan bahasa
lebih kepada simbol verbal, manakala air muka, nada, suara, pergerakan badan dan
penampilan diri serta apa sahaja yang wujud dalam bunyi yang dituturkan atau peralatan
yang digunakan adalah simbol bukan verbal. Menurut Syarif (1966: 50) menyatakan
bahawa muzik berfungsi sebagai medium yang tersendiri kerana ianya boleh diwujudkan
dalam pelbagai bentuk saluran komunikasi yang mampu menghantar isyarat bunyi.
Sebagai contohºrya peralatan teknologi komunikasi seperti televisyen, radio dan internet.
Walaupun muzik boleh berfungsi sendiri sebagai medium yang berkesan dalam
penyampaian maklumat, tidak dinafikan muzik juga tidak dapat untuk melaksanakan
fungsi tersebut sepenuhnya. Ini kerana ianya boleh menyebabkan berlaku unsur yang boleh
merosakkan masyarakat sekiranya sesebuah komuniti itu tidak mempunyai sistem yang
jelas dan efektif. Menurut model matematik Shahnon & Weaver (1949: 1-2), menyatakan
keberkesanan proses komunikasi bergantung pada tahap gangguan yang dilalui oleh mesej
yang ingin disampaikan. Dengan menggunakan rujukan ini, persoalan yang timbul adalah
sejauhmanakah peranan yang dimainkan oleh Kumpulan Dikir GAMUTRA dalam proses
komunikasi dengan masyarakat di Kampung Raja, Besut, Terengganu sehingga mampu
menarik minat mereka untuk mendengar dan melihat keunikan muzik tradisonal yang dipersembahkan.
6 1.4 Objektif Kajian
Objektif urnum kajian ini adalah untuk mengkaji mengenai peranan Kumpulan Dikir
GAMUTRA dalam proses komunikasi di Kampung Raja, Besut, Terengganu. Objektif
kajian deskritif adalah seperti berikut:
a) Mengenalpasti perkembangan Kumpulan Dikir GAMUTRA
b) Mengkaji peranan yang dimainkan oleh Kumpulan Dikir GAMUTRA dalam proses
komunikasinya dengan masyarakat Kampung Raja, Besut, Terengganu.
c) Mengenengahkan bentuk-bentuk persembahan Kumpulan Dikir GAMUTRA
kepada masyarakat umum.
1.5 Persoalan Kajian
Kajian ini memberi fokus kepada peranan Kumpulan Dikir GAMUTRA dalam proses komunikasi di Kampung Raja, Besut, Terengganu. Terdapat beberapa aspek yang menimbulkan persoalan. Antaranya ialah:
GAMUTRA a) Bagaimanakah perkembangan Kumpulan Dikir sejak awal
penubuhannya 1992 hingga sekarang?
GAMUTRA dalam b) Sejauhmanakah peranan yang dimainkan oleh Kumpulan Dikir
proses komunikasinya dengan masyarakat kampung Raja, Besut, Terengganu?
Dikir GAMUTRA kepada c) Apakah bentuk-bentuk persembahan Kumpulan
masyarakat umum?
7 1.6 Kaedah Kajian
Kajian ini akan menggunakan kaedah kualitatif sebagai pendekatan kajian. Kaedah
kualitatif deskritif ini dipilih berdasarkan kepada ciri-ciri yang terdapat dalam penyelidikan yang sedang dibuat:
a. Penyelidikan kualitatif dijalankan dalam situasi yang sebenar. Pengkaji
menjalankan 'fieldwork-'. Penyelidikan ini memerlukan pengkaji turut serta dan
mernerlukan pemerhatian yang jelas.
b. Penyelidikan kualitatif adalah deskriptif. Data yang dikumpul adalah dalam bentuk
perkataan, jurnal jurnal, artifak, karya-karya muzik Melayu tradisional yang dikaji,
nota lapangan dan lain-lain rekod rasmi.
c. Pengumpulan data bagi penyelidikan kualitatif ini akan dibuat melalui proses
lebih participant observation, kerana ia merupakan satu proses penyelidikan yang fenomena. fleksibel dan berubah mengikut konteks serta realiti sesuatu
kepada Pengumpulan data akan ditetapkan oleh batas kajian dengan menumpukan
dibuat fokus kajian. Pengumpulan data bagi penyelidikan ini akan melalui
pemerhatian dan temubual sahaja.
8 1.7 Kerangka Kajian
Model baru proses komunikasi oleh Davis Foulger, 2004
become creators when they reply or provide feedback
observe; ---- - I'' imagine and attribute and create interpret I Creators Messages consum_ ers
Languages ý' Media ý
C opyright, 2004, have perspectives of and relationships with Davis Foulger
Gambarajah 1.3: A Ecological Model of the Communication Process
Model proses komunikasi oleh Davis Foulger, 2004 menerangkan penyata asas
mengenai hubungan umum antara manusia, mesej, bahasa, media dan komunikasi.
Hubungan diringkaskan secara terperinci dalam gambarajah 1.3 iaitu proses komunikasi antara pencipta dan pengguna diselesaikan oleh tiga konstruksi dengan menggunakan bahasa untuk membina mesej dalam media bagi menggambarkan semua usul pengantaraan mesej.
Komunikasi mempunyai empat unsur asas utama iaitu penyampai, penerima, mesej dan saluran. Konsep komunikasi di atas sangat jelas dinyatakan sebagai suatu sistem dalam proses penyampaian maklwnat iaitu pencipta kepada penerima yang akan menghasilkan maklumbalas dan tindabalas seperti yang diharapkan. Mesej yang disampaikan merupakan idea dan perasaan yang ingin dikongsikan bersama penerima. Setiap mesej itu mempunyai
9 simbol yang berbeza iaitu simbol verbal dan bukan verbal. Perkataan bahasa lebih kepada
simbol verbal, manakala air muka, nada, suara, pergerakan badan dan penampilan diri serta
apa sahaja yang wujud dalam bunyi yang dituturkan atau peralatan yang digunakan adalah
simbol bukan verbal. Biasanya mesej yang disalurkan itu, menggunakan ruang laluan
media seperti peralatan teknologi komunikasi.
Proses komunikasi rnenggunakan muzik lagu wayang kulit boleh difahami dengan
rnenggunakan Model Proses Komunikasi (Davis Foulger, 2004). Gambarajah 1.4 menunjukkan contoh analisis Lagu Bertabuh berdasarkan model tersebut. Lagu Bertabuh dimainkan bagi menandakan persembahan wayang kulit hendak bennula. Proses kornunikasi inverbal berbentuk satu hala menggunakan muzik wayang kulit sebagai media dan disampai melalui tiga konstruksi yang berkaitan iaitu mesej, bahasa muzik seperti melodi, ritma, warna ton dan link dan gabungan melodi, ritma serta bunyi untuk rnenghasilkan bentuk muzik Lagu Bertabuh. Dalam proses ini wujud sebuah komuniti muzik yang terbahagi kepada dua kelompok iaitu pemuzik sebagai penyampai mesej dan pendengar sebagai penerima mesej. Para pemuzik terdiri daripada individu-individu yang mahir dan menguasai muzik wayang kulit. Kelompok penonton pula terdiri daripada kumpulan yang mendengar dan memahami rnesej.
Setiap alat media yang digunakan memiliki fungsi khusus yang tertentu. Alat muzik serunai dari jenis aerofon dua lelidah digunakan bagi menghasilkan melodi Lagu
Bertahuh menggunakan skala heptatonik (7 nada). Alat-alat muzik membranofon seperti gendang (ibu dan anak) dan gedombak (ibu dan anak) memberikan elemen ritma kepada muzik dan dimainkan secara tingkah-meningkah. Geduk (Ibu dan anak) memberikan gabungan melodi dan rentak yang bertujuan memberi kesan kepada lagu. Gabungan melodi,
10