Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

Zał ącznik Nr 1 do Uchwały Nr XLIII/447/13 Rady Gminy Solina z dnia 6 czerwca 2013 roku w sprawie zatwierdzenia Planu Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

Gmina Solina

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013 – 2019

1

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

SPIS TRE ŚCI

SPIS TRE ŚCI 1 1. PRZESŁANKI OPRACOWANIA PLANU ROZWOJU MIEJSCOWO ŚCI 3 2. CHARAKTERYSTYKA MIEJSCOWO ŚCI, W KTÓREJ B ĘDZIE REALIZOWANA OPERACJA 5 2.1. Poło Ŝenie miejscowo ści przynale Ŝno ść administracyjna ...... 5 2.2. Gleby...... 10 2.3. Klimat ...... 10 2.4. Sytuacja demograficzna, powierzchnia...... 10 2.5. Historia...... 16 2.6. Okre ślenie przestrzennej struktury miejscowo ści...... 19 3. INWENTARYZACJA ZASOBÓW SŁU śĄ CYCH ODNOWIE MIEJSCOWO ŚCI 21 3.1. Zasoby przyrodnicze ...... 21 3.2. Dziedzictwo kulturowe ...... 22 3.3. Obiekty i tereny...... 24 Baza noclegowa, gastronomiczna na terenie miejscowości ...... 24 3.4. Infrastruktura społeczna ...... 24 3.5. Infrastruktura techniczna...... 29 3.6. Gospodarka i rolnictwo...... 35 3.7. Kapitał społeczny i ludzki ...... 39 4. OCENA MOCNYCH I SŁABYCH STRON MIEJSCOWO ŚCI - ANALIZA SWOT 40 5. WIZJA ROZWOJU MIEJSCOWO ŚCI 42 6. PLAN DŁUGOTERMINOWY 42 6.1. Priorytety ...... 42 6.2. Miejsca o szczególnym znaczeniu do zaspokajania potrzeb mieszka ńców ...... 42 6.3. Cele ...... 44 6.4. Opis planowanych zada ń inwestycyjnych i przedsi ęwzi ęć aktywizuj ących społeczno ść lokaln ą na lata 2013 - 2019...... 46 7. ZARZ ĄDZANIE 47 7.1. Wdra Ŝanie...... 47 7.2. Instrumenty realizacji ...... 48 7.3. Sposoby monitorowania, oceny i komunikacji społecznej ...... 48 7.3.1. System monitorowania planu rozwoju ...... 48 7.3.2. Monitoring rzeczowy ...... 48 7.3.3. Monitoring finansowy...... 49 7.3.4. Sposoby oceny planu rozwoju...... 49 7.3.5. Sposoby inicjowania współpracy pomi ędzy sektorem publicznym, prywatnym i organizacjami pozarz ądowymi...... 49 7.3.6. Uspołecznienie procesu planowania i realizacji...... 50 8. SPIS ILUSTRACJI 51 9. UCHWAŁY 52 9.1. Uchwała zebrania wiejskiego w sprawie przyj ęcia planu odnowy miejscowo ści...... 52 9.2. Rady Gminy Solina w sprawie zatwierdzenia planu odnowy miejscowo ści ...... 53

2

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

1. Przesłanki opracowania planu rozwoju miejscowo ści

Opracowanie Planu Odnowy Miejscowo ści to wyzwanie, przed którym stan ęły wła ściwie wszystkie aktywne społeczno ści lokalne zaanga Ŝowane w działania rozwojowe podejmowane na terenie ich małych ojczyzn. Opracowanie, a nast ępnie wdro Ŝenie planu rozwoju wi ąŜ e si ę z okre ślonymi korzy ściami dla społeczno ści lokalnej:
aktywizacja społeczno ści lokalnej – wzrost to Ŝsamo ści z miejscem zamieszkania i stopnia integracji mieszka ńców wokół działania na rzecz własnego środowiska - miejscowo ści;
mo Ŝliwo ść korzystania z funduszy strukturalnych i innych zewn ętrznych źródeł finansowania działa ń rozwojowych;
zdynamizowanie rozwoju społeczno-gospodarczego miejscowo ści, dzi ęki pojawiaj ącym si ę nowym mo Ŝliwo ściom podejmowania działa ń rozwojowych;
wzrost atrakcyjno ści Ŝycia społeczno-kulturalnego;
wy Ŝszy stopie ń przygotowania miejscowo ści do pełnienia nowych funkcji;
wdra Ŝanie pozytywnych zmian akceptowanych przez mieszka ńców;
wzrost warto ści maj ątku komunalnego;
stworzenie lokalnego forum wymiany informacji i doświadcze ń.

Struktura Planu Odnowy Miejscowo ści

Źródło: http://www.modla.pl

3

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

Dokument Planu Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019 został opracowany na podstawie wyników warsztatów diagnostyczno-projektowych w dniu 20.05.2013r. oraz spotka ń konsultacyjnych zespołu roboczego w składzie:

L.p. Nazwisko i imi ę 1. Bogacka Anna 2. Bogacka Monika 3. Czarnecka Iwona 4. Czarnecki Grzegorz 5. Czarnecki Stanisław 6. Gankiewicz Edyta 7. Gankiewicz Mieczysław 8. Jarz ąbek Beata 9. Kuczek Marek 10. Stanisławczyk Joanna 11. Tymcio Antoni 12. Tymcio Mirosław 13. Tymcio Renata 14. Wronowski Edward 15. Wronowski Józef 16. Wasylewicz Lucyna

Przedstawiciele Urz ędu Gminy Solina z siedzib ą w Pola ńczyku: Mirosław Oliwko – koordynator prac nad planem

Wykonawca: Res Management s.c. Paweł Mentelski, Tomasz Bartnicki, Maciej Jednakiewicz 36-200 Brzozów, ul. Armii Krajowej 2

Konsultanci Tomasz Bartnicki – główny moderator i konsultant Paweł Mentelski – konsultant Maciej Jednakiewicz – konsultant Justyna Kostecka – prace analityczne i redakcyjne Barbara Kurczab – prace analityczne i redakcyjne

4

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

2. Charakterystyka miejscowo ści, w której b ędzie realizowana operacja

2.1. Poło Ŝenie miejscowo ści przynale Ŝno ść administracyjna Poni Ŝej przedstawiono poło Ŝenie geograficzne, administracyjne, krajobrazowe i przyrodnicze miejscowo ści Terka. Poło Ŝenie geograficzne Poło Ŝenie geograficzne miejscowo ści Terka wyznaczaj ą współrz ędne 49°17 ′37 ″N szeroko ści geograficznej północnej i 22°25 ′34 ″E długo ści geograficznej wschodniej. Miejscowo ść poło Ŝona jest na wysoko ści 464 m n.p.m. Poło Ŝenie administracyjne Administracyjnie wie ś Terka le Ŝy w województwie podkarpackim, w powiecie leskim, w Gminie Solina. Wie ś Terka graniczy z nast ępuj ącymi miejscowo ściami: Bukowiec, Sakowczyk, Rajskie, Polanki. Lokalizacj ę miejscowo ści na tle kraju przedstawia poni Ŝej zamieszczona mapa.

Mapa 1 Poło Ŝenie na mapie Polski

Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Terka

5

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

Lokalizacj ę miejscowo ści na tle Gminy Solina przedstawia poni Ŝej zamieszczona mapa.

Źródło: http://bip.solina.regiony.pl/images/20050825075301.pdf

Poło Ŝenie krajobrazowe Terka to wie ś malowniczo poło Ŝona na prawym brzegu Solinki, w obszernej kotlinie otoczonej lesistymi masywami Tołstej (749 m n.p.m.), Połomy (776 m n.p.m.) oraz działem wód Sanu i Solinki.

6

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

Mapa 2 Zdj ęcie satelitarne Terki i okolic

Źródło: http://mapy.eholiday.pl/mapa-terka-solina-lesko.html

7

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

Poło Ŝenie przyrodnicze

Terka zlokalizowana jest na terenie Ci śnia ńsko-Wetli ńskiego Parku Krajobrazowego. Terka

Źródło: natura 2000 mapa geoserwis

Ci śnia ńsko-Wetli ński Park Krajobrazowy o powierzchni 51 013, 75 ha, chroni walory przyrodnicze i krajobrazowe Bieszczadów Zachodnich. Stanowi otulin ę Bieszczadzkiego Parku Narodowego od strony zachodniej i jest cz ęś ci ą Mi ędzynarodowego Rezerwatu Biosfery „Karpaty Wschodnie". Krajobraz parku tworz ą malownicze grzbiety górskie, z których 9 przekracza 1000 m. n.p.m. - s ą one w wi ększo ści doskonałymi punktami widokowymi. Teren parku to warto ści przyrodnicze charakteryzuj ące si ę wysok ą - si ęgaj ącą 83% lesisto ści ą. Du Ŝe kompleksy le śne stanowi ą doskonałe siedlisko bytowania zwierz ąt. Osobliwo ści ą parku s ą progi skalne i przełomy a tak Ŝe osta ńcowe skałki. Najbardziej cenne przyrodniczo miejsca do których w wi ększo ści dotrze ć mo Ŝna szlakami turystycznymi obj ęto ochroną rezerwatow ą. Rezerwat ścisły „Zwi ęzło" i rezerwaty: „Cisy na Górze Jawor", „Woronikówka", „Gołoborze", "Sine Wiry", „Olszyna ł ęgowa w Kalnicy”, „Przełom Osławy pod Duszatynem”. Odległo ść miejscowo ści od wa Ŝnych o środków regionu Terka le Ŝy stosunkowo niedaleko od przej ścia granicznego z Ukrain ą w Kro ścienku (ok. 32,4km). Miejscowo ść usytuowana jest w niedu Ŝej odległo ści od nast ępuj ących miast – siedzib powiatów ziemskich: Sanok (43km), Lesko (30km) oraz Ustrzyki Dolne (44km). Przybli Ŝona odległo ść drogowa od innych wa Ŝnych o środków regionu wynosi: 100km od Przemy śla, 86km od Krosna oraz 119km od stolicy województwa Rzeszowa. Odległo ść miejscowo ści od wa Ŝniejszych o środków gospodarczych – wi ększych miast w regionie przedstawia zamieszczona na kolejnej stronie mapa.

8

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

Mapa 3 Usytuowanie Terki w stosunku do ponadlokalnych o środków miejskich regionu

119 km

100 km

86 km

30 km 44 km

43 k m

Źródło: http://pl.wikipedia.org

Odległo ść Terki od okolicznych miejscowo ści przedstawia poni Ŝej zamieszczone zestawienie:

• Bukowiec [~ 2 km] • Wydrne [~ 9 km] • Polanki [~ 2 km] • Myczków [~ 9 km] • Sakowczyk [~ 3 km] • Wola Matiaszowa [~ 9 km] • Wola Górza ńska [~ 4 km] • Hulskie [~ 10 km] • Wołkowyja [~ 5 km] • Doł Ŝyca [~ 10 km] • Rajskie [~ 5 km] • Jabłonki [~ 10 km] • Zawóz [~ 5 km] • Podzamcze [~ 11 km] • Górzanka [~ 5 km] • Bystre [~ 11 km] • Rybne [~ 5 km] • Łubne [~ 11 km] • Tyskowa [~ 5 km] • Kalnica [~ 11 km] • Buk [~ 6 km] • Baligród [~ 11 km] 9

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

• Radziejowa [~ 6 km] • Krzywe [~ 11 km] • Olchowiec [~ 6 km] • Berezka [~ 11 km] • Werlas [~ 7 km] • Habkowce [~ 11 km] • Bere Ŝnica Wy Ŝna [~ 8 km] • Rabe [~ 11 km] • St ęŜ nica [~ 8 km] • Polana [~ 12 km] • Pola ńczyk [~ 8 km] • Sękowiec [~ 12 km] • Chrewt [~ 8 km] • Cisna [~ 12 km]

2.2. Gleby Gleba obok wody i powietrza jest jednym z wa Ŝniejszych elementów środowiska przyrodniczego. Stanowi utwór najbardziej powierzchniowej cz ęś ci skorupy ziemskiej, powstały w wyniku wielu nakładaj ących si ę czynników wietrzeniowych, w tym równie Ŝ biologicznych. Akumulowana jest w niej znaczna cz ęść migruj ących pierwiastków, powstaj ących zarówno w wyniku naturalnych procesów geologicznych, jak te Ŝ wprowadzanych do środowiska na skutek działalno ści człowieka. Nagromadzenie w glebie pierwiastków lub zwi ązków chemicznych w st ęŜ eniach wy Ŝszych, w stosunku do jej naturalnego tła geochemicznego, stanowi zagro Ŝenie dla środowiska glebowego. Ze wzgl ędu na brak uprzemysłowienia, teren miejscowo ści nie nale Ŝy do zagro Ŝonych degradacj ą gleb. Jako ść gleb w miejscowo ści oceniono jako nisk ą, przewa Ŝaj ą bowiem tu gleby klasy bonitacyjnej IV, V i VI.

2.3. Klimat Obszar miejscowo ści Terka charakteryzuje si ę specyficznym mikroklimatem. Tutejszy klimat cechuje si ę wyst ępowaniem bod źców klimatycznych o ró Ŝnym nat ęŜ eniu, od umiarkowanych do silnych, cz ęstym wyst ępowaniem mgieł i silnych wiatrów ( średnia roczna pr ędko ść 2,2 m/s). Dni gor ących jest około 20% w roku, dni bardzo mro źnych około 20-30%.

2.4. Sytuacja demograficzna, powierzchnia

Ludno ść wiejska koncentruje si ę przede wszystkim na terenach, gdzie wyst ępuj ą korzystne warunki przyrodnicze do produkcji rolniczej. Jest to pas południowych wy Ŝyn oraz cz ęść Ni Ŝu Polskiego. Wysoka koncentracja ludno ści wiejskiej wyst ępuje tak Ŝe w pobli Ŝu wi ększych o środków miejskich, które zapewniaj ą miejsce pracy. Najwi ększy odsetek ludno ści wiejskiej wyst ępuje w województwach: podkarpackim (58,6%), świ ętokrzyskim (55,09%) i lubelskim (53,5%) 1.

Poni Ŝej prezentowane dane, obejmuj ące lata 2008-2012, zostały przedstawione na podstawie informacji zamieszczonych na stronach internetowych Głównego Urz ędu Statystycznego i Urz ędu Statystycznego w Rzeszowie, w oparciu o Bank Danych Lokalnych, dane Urz ędu Gminy Solina oraz dane Wojewódzkiego Urz ędu Pracy w Rzeszowie i Powiatowego Urz ędu Pracy w Lesku. O pozycji i potencjale obszaru obj ętego analiz ą w znacznym stopniu decyduje ludno ść i jej kondycja. To wła śnie mieszka ńcy wraz z dost ępnymi zasobami naturalnymi tworz ą podstawy do rozwoju obszaru, który zamieszkuj ą. Z tego te Ŝ wzgl ędu konieczne jest prze śledzenie platformy rozwojowej miejscowo ści Terka na tle Gminy Solina wła śnie pod k ątem zasobów ludzkich i szerzej społeczno-ekonomicznych. Liczba ludno ści

1 Przemiany funkcjonalno-przestrzenne terenów wiejskich 10

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

W poni Ŝszej tabeli zaprezentowana została liczba ludno ści analizowanej miejscowo ści na tle gminy w ci ągu lat 2008-2012. Jednostka Wyszczególnienie 2008 2009 2010 2011 2012 miary Gmina Solina Ogółem osoba 5 183 5 225 5 301 5 327 5 344 MęŜ czy źni osoba 2 627 2 642 2 667 2 690 2 693 Kobiety osoba 2 556 2 583 2 634 2 637 2 651 Terka Ogółem osoba 210 214 216 217 215 MęŜ czy źni osoba 104 103 105 106 106 Kobiety osoba 106 111 111 111 109 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych, dane UG Solina Mieszka ńcy miejscowo ści Terka w 2012 roku stanowili 4% populacji gminy. W latach 2008- 2011 liczb ę mieszka ńców Terki charakteryzowała nieznaczna tendencja wzrostowa, w 2012 roku nast ąpił spadek liczby ludno ści o 1% w stosunku do roku 2011. Gęsto ść zaludnienia na analizowanym obszarze w 2012 roku wyniosła 6 osób na km 2, podczas gdy w gminie przedmiotowy wska źnik wyniósł 29 osób na km 2, a w powiecie leskim 32 osoby na km 2. Z powy Ŝszych danych wynika, Ŝe miejscowo ść Terka nale Ŝy do słabo zaludnionych obszarów Gminy Solina. Poni Ŝej zamieszczony wykres przedstawia zmiany liczby ludno ści miejscowo ści Terka w latach 2008-2012 na tle Gminy Solina. Wykres 1. Zmiany liczby ludno ści miejscowo ści Terka w latach 2008-2012 na tle Gminy Solina

Źródło: opracowanie własne Ruch naturalny ludno ści

Statystyka ruchu ludno ści słu Ŝy rejestracji zmian zachodz ących w ludno ści i dotyczy w zasadzie jednostek statystycznych, zdarze ń takich jak.: urodzenia, zgony, mał Ŝeństwa, zmiany miejsca zamieszkania itd., zaszłych w pewnych okresach. Słu Ŝy ona za podstaw ę dla badania rozwoju ludno ści. Przyrost naturalny wykazuje w Polsce znaczne róŜnice regionalne. Jest on ni Ŝszy w miastach ni Ŝ na wsi, co zwi ązane jest z powszechnie akceptowanym modelem rodziny wielodzietnej na wsiach oraz mniejszej rodziny i wi ększej aktywno ści zawodowej kobiet w miastach.

11

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

Poni Ŝej zamieszczone dane prezentuj ą zmiany w ruchu naturalnym w Gminie Solina, do której administracyjnie nale Ŝy miejscowo ść Terka w latach 2008-2011. Tabela 1. Ruch naturalny ludno ści w Gminie Solina w latach 2008-2011 Wyszczególnienie 2008 2009 2010 2011 Gmina Solina Urodzenia Ŝywe 59 55 51 56 Zgony 36 29 49 38 Przyrost naturalny 23 26 2 18 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, Bank Danych Lokalnych Na przestrzeni analizowanego czterolecia nast ąpił spadek przyrostu naturalnego w Gminie Solina, aczkolwiek przez cały ten czas charakteryzowały go warto ści dodatnie dzi ęki przewadze urodze ń nad zgonami. Wy Ŝej przedstawione dane wskazuj ą na malej ącą tendencj ę rozwoju populacji na analizowanym obszarze. Utrzymanie si ę lub pogł ębienie takiej tendencji w przyszło ści mo Ŝe sta ć si ę przyczyn ą zestarzenia si ę społecze ństwa Gminy Solina, które stanie przed zagro Ŝeniem ekspansj ą demograficzn ą emigrantów. Zmiany w ruchu naturalnym ludno ści zamieszkałej w Gminie Solina, na przestrzeni lat 2008- 2011 obrazuje poni Ŝszy wykres. Wykres 2. Ruch naturalny ludno ści Gminy Solina w latach 2008-2011

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, Bank Danych Lokalnych Migracja jest zjawiskiem bardzo rozpowszechnionym dla obszarów peryferyjnych. Bardzo znanym faktem s ą te Ŝ emigracje młodych ludzi do wi ększych miast. Poszukuj ą oni moŜliwo ści rozwoju, kształcenia oraz lepiej płatnej pracy. Ponadto du Ŝo osób wyje ŜdŜa za granic ę w celach zarobkowych. Jest to zjawisko dostrzegalne niemal w całym kraju. Bior ąc pod uwag ę migracje ludno ści na przestrzeni badanych lat 2008-2011, sytuacja w Gminie Solina, do której administracyjnie nale Ŝy miejscowo ść Terka przedstawia si ę korzystnie. Z wyj ątkiem roku 2010, kiedy liczba ludno ści wyje ŜdŜaj ącej z analizowanego obszaru nieznacznie przekroczyła liczb ę ludno ści do niej przybywaj ącej, w pozostałym okresie saldo migracji w gminie charakteryzowały warto ści dodatnie. Tabela 2. Saldo migracji ludno ści na analizowanym obszarze Saldo migracji Wyszczególnienie 2008 2009 2010 2011 Gmina Solina 7 30 -1 8 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, Bank Danych Lokalnych Wykres 3. Dynamika salda migracji ludno ści

12

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, Bank Danych Lokalnych

W analizowanym okresie nakre śliła si ę malej ąca tendencja salda migracji w Gminie Solina. Utrzymanie si ę lub pogł ębienie takiej sytuacji w przyszło ści mo Ŝe negatywnie wpłyn ąć na stany liczebne tutejszej ludno ści. Struktura ludno ści

Wa Ŝnym punktem w analizie potencjału ludzkiego danego obszaru jest analiza struktury ludno ści ze wzgl ędu na takie podstawowe zmienne jak płe ć i wiek. Obecnie na świecie zaznacza si ę przewaga kobiet nad m ęŜ czyznami (na 100M przypada 106K) - jednak w grupach młodszych przewa Ŝaj ą m ęŜ czy źni, gdy Ŝ rodzi si ę wi ęcej chłopców, ni Ŝ dziewczynek, ale kobiety średnio Ŝyj ą dłu Ŝej. Poni Ŝej zamieszczony wykres obrazuje zmiany w liczbie m ęŜ czyzn i kobiet tworz ących populacj ę miejscowo ści Terka. Wykres 4. Zmiany w liczbie m ęŜ czyzn i kobiet tworz ących populacj ę miejscowo ści Terka

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UG Solina Kobiety stanowi ą w Polsce blisko 52% ogółu ludno ści. Generalnie na 100 m ęŜ czyzn w kraju przypada 107 kobiet, przy czym proporcje płci s ą bardziej wyrównane na obszarach wiejskich. Współczynnik ten bardzo mocno zmienia si ę w zale Ŝno ści od wieku – w śród osób w wieku 0-40 lat wyst ępuje liczebna przewaga m ęŜ czyzn, natomiast w grupie osób powy Ŝej 40 roku Ŝycia liczebnie przewa Ŝaj ą kobiety. 13

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

W 2012 roku liczba kobiet stanowiła blisko 51% ogółu mieszka ńców zamieszkuj ących Terk ę. Odwrotn ą sytuacj ę w analizowanym okresie mo Ŝna zaobserwowa ć w Gminie Solina, gdzie w populacji przewa Ŝaj ą m ęŜ czy źni, którzy stanowi ą przeszło 50% mieszka ńców gminy. Na 100 m ęŜ czyzn przypada tutaj 98 kobiet. Odsetek kobiet w strukturze ludno ści analizowanej gminy wynosi 49,6%. Nast ępnym wa Ŝnym wska źnikiem sytuacji demograficznej, a szerzej społecznej, jest relacja ilo ści osób w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym. Relacje te dla miejscowo ści Terka i Gminy Solina w roku 2012 przedstawiały si ę nast ępuj ąco. Tabela 3. Struktura ludno ści ze wzgl ędu na ekonomiczne grupy wieku Wiek przedprodukcyjny Wiek produkcyjny Wiek poprodukcyjny Ogółem Wyszczególnienie męŜ czy źni kobiety męŜ czy źni kobiety męŜ czy źni kobiety Gmina Solina 5344 505 461 1859 1632 329 558 Terka 215 20 19 75 66 13 22 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, Bank Danych Lokalnych Ludno ść w wieku produkcyjnym w miejscowo ści Terka stanowi 66%. Ludno ść w wieku przedprodukcyjnym 18% przewy Ŝsza o 2% ludno ść w wieku poprodukcyjnym 16%. Wska źnik obci ąŜ enia ludno ści ą przedprodukcyjn ą na analizowanym terenie wynosi 28%. Obci ąŜ enie ludno ści produkcyjnej ludno ści ą przedprodukcyjn ą ma swoje odzwierciedlenie nie tylko w strumieniach finansowania szkolnictwa, ale jest równie Ŝ zagregowan ą informacj ą o napływie nowych pokole ń. Przyjmuj ąc, i Ŝ norm ą tego obci ąŜ enia jest wska źnik dla Polski, który w 2012 roku wyniósł 22% warto ść przedmiotowego współczynnika obci ąŜ enia demograficznego jest wy Ŝsza na analizowanym obszarze. Wska źnik obci ąŜ enia ludno ści ą poprodukcyjn ą na analizowanym terenie wynosi blisko 25%. Wska źnik ten informuje o skuteczno ści systemu finansowania ludno ści w wieku nieprodukcyjnym przez ludno ść w wieku produkcyjnym. Przyjmuj ąc, i Ŝ norm ą tego obci ąŜ enia jest wska źnik dla Polski, który w 2012 roku wyniósł 27% wartość przedmiotowego współczynnika obci ąŜ enia demograficznego jest ni Ŝsza na analizowanym obszarze. Ogólny wniosek wynikaj ący z analizy powy Ŝszych współczynników obci ąŜ enia demograficznego to nieco wolniejszy proces starzenia si ę społeczno ści Terki przy jednoczesnym słabszej intensywno ści napływu nowych pokole ń. Poni Ŝej zamieszczona tabela przedstawia dane według stanu na 31.12.2012 roku, dotycz ące liczby mieszka ńców w poszczególnych miejscowo ściach tworz ących Gmin ę Solina. Z tabeli tej i zamieszczonego ni Ŝej wykresu wynika, Ŝe ludno ść zamieszkuj ąca Terk ę stanowi 4 % ogółu mieszka ńców gminy. Tabela 4. Liczba ludno ści zamieszkuj ąca poszczególne miejscowo ści tworz ące Gmin ę Solina Lp. Miejscowo ść Liczba mieszka ńców 1. Berezka 454 2. Bere Ŝnica Wy Ŝna 211 3. Bóbrka 403 4. Bukowiec 363 5. Górzanka 270 6. Myczkowce 506 7. Myczków 543 8 Polanki 16 9 Pola ńczyk 847 10 Rajskie 48 11. Rybne 153 12 Sakowczyk 27 13. Solina 427 14. Terka 214 15. Werlas 102 16 Wola Górza ńska 39

14

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

16. Wola Matiaszowa 183 17. Wołkowyja 417 18. Zawóz 225 Razem Gmina 5448 Źródło: dane UG Solina Wykres 5. Udział ludno ści w miejscowo ściach tworz ących Gmin ę Solina

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UG Solina

Rynek pracy Zgodnie z opracowaniem Informacja o sytuacji na lokalnym rynku pracy w 2012 roku podobnie jak i w latach ubiegłych w powiecie leskim, któremu administracyjnie podlega miejscowo ść Terka, nast ąpił wzrost liczby zarejestrowanych bezrobotnych. Nie był to wzrost znaczny, ale ka Ŝdy wzrost liczby pozostaj ących bez zatrudnienia jest zjawiskiem niekorzystnym i nie po Ŝą danym. Według stanu na 31 grudnia 2012 r. liczba zarejestrowanych bezrobotnych zamieszkuj ących na terenie poszczególnych jednostek samorz ądowych wynosiła: 1. Miasta i Gminy Lesko 1085 osób; 2. Gmina Solina 612 osób; 3. Gmina Olszanica 565 osób; 4. Gmina Baligród 290 osób; 5. Gmina Cisna 215 osób. Udział procentowy liczby zarejestrowanych bezrobotnych z poszczególnych jednostek samorz ądowych w ogólnej liczbie zarejestrowanych bezrobotnych wynosił: - Miasta i Gminy Lesko 39,2%; - Gmina Solina 22,1%; 15

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

- Gmina Olszanica 20,4%; - Gmina Baligród 10,5%; - Gmina Cisna 7,8%. Liczba zarejestrowanych kobiet według stanu na 31 grudnia 2012 roku wynosiła 1380 osób i stanowiły one blisko 50% ogólnej liczby zarejestrowanych bezrobotnych. Najliczniejsz ą grup ą w śród zarejestrowanych bezrobotnych s ą osoby posiadaj ące wykształcenie zawodowe i poni Ŝej – 1478 osób, stanowi ą one 53,4% ogólnej liczby zarejestrowanych. Fakt ten mo Ŝe by ć przyczyn ą bezrobocia gdy Ŝ post ęp technologiczny stawia nowe wyzwania przed pracownikami w zakresie wykształcenia i kwalifikacji zawodowych. Strukturę zarejestrowanych bezrobotnych w analizowanej miejscowo ści i gminie przedstawia poni Ŝej zamieszczona tabela . Tabela 5. Struktura zarejestrowanych bezrobotnych w Gminie Solina (stan na 31.04.2013 roku) Struktura zarejestrowanych bezrobotnych Liczba Z prawem Bez prawa Wyszczególnienie Kobiety MęŜ czy źni bezrobotnych do zasiłku do zasiłku Gmina Solina 560 278 282 137 423 Charakterystyczne cechy bezrobocia i rynku pracy to: - wzrastaj ąca liczba zarejestrowanych bezrobotnych kobiet, - wzrastaj ąca liczba bezrobotnych bez prawa do zasiłku – problem biedy społecznej, - wzrastaj ąca liczba bezrobotnych absolwentów szkół, a wi ęc ludzi młodych oraz liczba osób długotrwale pozostaj ących bez pracy .

2.5. Historia Terka jest jedn ą z najstarszych wsi załoŜonych przez ród Balów z Hoczwi. Lokowana była na prawie wołoskim przed 1463 r. jako „Tharnka”, czyli tarnina. Rok 1489 przynosi wzmiank ę, i Ŝ na poło Ŝonym w okolicy wzgórzu nosz ącym do dzi ś nazw ę Monaster (565 m n.p.m. ) w XV – XVIII w. we wsi istniał prawosławny klasztor Bazylianów. W 1780 r. ju Ŝ go nie było. Terka miała wówczas drewnian ą, wybudowan ą kosztem miejscowych parochów trójkopułow ą cerkiew p.w. św. Ilii, jedn ą z najpi ękniejszych w Bieszczadach. Cerkiew tercza ńska pod wezwaniem Proroka Eliasza (ukr. Іллінська церква ) była najpierw cerkwi ą tutejszego prawosławnego monasteru. Monaster znajdował si ę na górze, która pó źniej nosiła jego nazw ę. Terczanie w tym okresie modlili si ę w monasterskiej świ ątyni, a po jego upadku przedsi ęwzi ęli budow ę wielkiej cerkwi drewnianej na terenie wsi. Wzniesiono j ą w 1771 lub 1781 r. W 1911 r. zast ąpiła j ą murowana świ ątynia, któr ą w 1914 r. strawił po Ŝar. Po pierwszej wojnie światowej wie ś podj ęła si ę odbudowy cerkwi, któr ą zako ńczyła w 1922 r. Budowla stała si ę własno ści ą pa ństwow ą, a praktycznie pozostała bez opieki, co skazywało j ą na zniszczenie. Inicjatorem tego dzieła okazało si ę Nadle śnictwo Pa ństwowe w Wołkowyi. Uzyskawszy pozwolenie rzeszowskiego Wydziału do Spraw Wyzna ń PWRN w 1957 r. przyst ąpiło do rozbiórki murów (blacha z dachu została zdjęta wcze śniej przez potrzebuj ących jej mieszka ńców wsi). Zdj ęcie 1. Ryciny i zdj ęcia cerkwi

16

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

Źródło: http://www.apokryfruski.org/kultura/bojkowszczyzna/terka-2/

Zdj ęcie 2. Cerkwisko

Źródło: http://www.apokryfruski.org/kultura/bojkowszczyzna/terka-2/ W 1848 r. w Terce odbył si ę uroczysty „pogrzeb” pa ńszczyzny, polegaj ący na zakopaniu ksi ęgi powinno ści wobec dworu przed zagrod ą gospodarza, na którego przypadła kolej odrabiania pa ńszczyzny w dniu jej zniesienia. Miejsce to upami ętniono krzy Ŝem, który zachował si ę do dzisiaj. W 1880 r. wie ś liczyła 55 domów i 365 mieszka ńców, a posiadło ść dworska była własno ści ą Walerii Polman-Daniłowicz. W 1900 r. był tu czynny urz ąd pocztowy, a liczba mieszka ńców wzrosła do 425 osób. Po 10 latach w 1910 r. było ju Ŝ 495 mieszka ńców, a jako współwła ściciel wsi wyst ępował wówczas Z. Wesołowski. Po I wojnie światowej, walkach polsko-ukrai ńskich 1919 r. i wojnie bolszewickiej w 1921 r. wie ś posiadała 77 domów i 460 mieszka ńców. Ta liczba zabudowa ń utrzymała si ę a Ŝ do 1937r. W latach 1930 – 1932 wybudowano tutaj ko ściół filialny p.w. Matki Boskiej Ró Ŝańcowej z uwagi na konflikt wyznaniowy podsycany przez miejscowego parocha. Z przeszło ści ą Terki wi ąŜ e si ę tragiczny i długo ukrywany epizod. 9 lipca 1946 r. sotnia UPA uprowadziła i zamordowała trzech polskich mieszka ńców wsi. W odwecie jednostka WOP stacjonuj ąca w Wołkowyi spaliła Ŝywcem 33 mieszka ńców wsi obrzucaj ąc granatami dom (pod Berdyciem), w którym zgromadzono zakładników. Symboliczna mogiła pomordowanych znajduj ąca si ę na cmentarzu w pobli Ŝu podmurówki po zburzonej na pocz ątku lat pi ęć dziesiątych cerkwi upami ętnia to wydarzenie. W 1947 r. wysiedlono kilka rodzin w okolice Stargardu Szczeci ńskiego.

17

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

Poni Ŝej zamieszono zdj ęcie odr ęcznego planu wsi według stanu na I połow ę 1947 roku wykonanego, przez jej ówczesnego mieszkańca Wasyla Romancio. Plan zaczyna si ę w górnej cz ęś ci wsi, od strony Sakowczyka. Plan cz ęść 1.

Plan cz ęść 2.

Źródło: http://www.apokryfruski.org/kultura/bojkowszczyzna/terka-2/

W 1970 r. Terka liczyła 152 mieszka ńców, w r. 1978 – 172, w r. 1988 – 189, w 2001 r. – 188. Jest to o połow ę mniej ni Ŝ w 1900 r. W Terce do dzisiaj przetrwało kilkana ście drewnianych chałup. Jest to jedna z tych nielicznych miejscowo ści w wy Ŝszej cz ęś ci Bieszczadów, które w jakim ś stopniu zachowały dawny rolniczy charakter. Po cerkwi pozostała jedynie podmurówka i parawanowa dzwonnica z XIX w.

18 Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

Przy mo ście na Solince Ŝeliwny słupek z godłem Rzeczpospolitej Polskiej i dat ą 1927 rok, słu Ŝą cy kiedy ś jako geodezyjny punkt wysoko ści do pomiaru poziomu wody 2. Obecnie wie ś ma charakter rolniczo-wypoczynkowy. Powstaje tu coraz wi ęcej pensjonatów i domków wypoczynkowych oferuj ących noclegi.

2.6. Okre ślenie przestrzennej struktury miejscowo ści Zachodz ące przemiany w strukturze ludno ści utrzymuj ącej si ę z pracy poza rolnictwem znajduj ą swoje odbicie mi ędzy innymi w strukturze własno ści działek. Proces reorientacji zawodowej mieszka ńców wsi oraz samozatrudnienia - celem poprawy warunków bytowych – skutkuje najcz ęś ciej ewolucj ą układu przestrzennego wsi polegaj ącą na powi ększeniu terenów zabudowanych. Zjawisko to dotyczy praktycznie wszystkich wsi, w tym równie Ŝ Terki.

Obecna struktura funkcjonalno-przestrzenna miejscowo ści Terka zdeterminowana została przez tras ę rzeki Solinka i cieki wodne, ukształtowanie terenu, lokalne poł ączenia drogowe i przydatno ść gruntu pod zabudow ę. Zamieszczone poni Ŝej zdj ęcia przedstawiają przestrzenn ą struktur ę miejscowo ści.

Terka

2 http://www.bieszczady.net.pl/terka.php 19

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

Terka

Źródło: http://maps.geoportal.gov.pl/webclient/default.aspx Zabudowa miejscowo ści Terka reprezentuje typ ulicówki , cho ć miejscami wyst ępuj ą te Ŝ przysiółki licz ące po kilkana ście domostw. Zabudowania rozmieszczone s ą w sposób zwarty wzdłu Ŝ osi, które stanowi ą droga powiatowa nr 2283 Bukowiec - Doł Ŝyca oraz rzeka Solinka, za ś zabudowa, zwana lu źną, zlokalizowana jest w oddaleniu od tych Ŝe osi. W zabudowie mieszkaniowej wyst ępuj ą budynki jednorodzinne i budownictwo zagrodowe. Pola uprawne rozci ągaj ą si ę bezpo średnio za zagrodami lub te Ŝ le Ŝą dalej, poza zwart ą zabudową wsi. Budownictwo jednorodzinne to przede wszystkim budynki wolnostoj ące.

W Terce przetrwało do dzi ś kilka tradycyjnych drewnianych chałup. Jest to jedna z tych nielicznych miejscowo ści w wy Ŝszej cz ęś ci Bieszczadów, które w pewnym stopniu zachowały dawny rolniczy charakter.

Stanowiska archeologiczne

Na terenie miejscowo ści Terka nie wyst ępuj ą stanowiska archeologiczne.

20

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

3. Inwentaryzacja zasobów słu Ŝą cych odnowie miejscowo ści

Oceniaj ąc wpływ ró Ŝnorodnych zjawisk i procesów na rozwój obszarów wiejskich wyró Ŝniono: zjawiska stymuluj ące rozwój obszarów wiejskich, hamuj ące rozwój obszarów wiejskich oraz zjawiska o niejednoznacznym wpływie na rozwój obszarów wiejskich.

Źródło: Przemiany funkcjonalno-przestrzenne terenów wiejskich

3.1. Zasoby przyrodnicze Jak ju Ŝ wcze śniej wspomniano Terka to wie ś malowniczo poło Ŝona na prawym brzegu Solinki, w obszernej kotlinie otoczonej lesistymi masywami Tołstej (749 m n.p.m.), Połomy (776 m n.p.m.) oraz działem wód Sanu i Solinki. Solinka stanowi najwi ększy po Osławie bieszczadzki dopływ Sanu. Ma 45 km długo ści i jest pod tym wzgl ędem trzecia w Bieszczadach. Jej źródła znajduj ą si ę na południowych stokach Rosochy w masywie Hyrlatej, na wysoko ści ok. 1000 m n.p.m. Uchodzi do Jeziora Soli ńskiego we wsi Bukowiec (poziom wody ok. 410 m n.p.m.). Na pocz ątku opływa od zachodu masyw Hyrlatej, przepływaj ąc przez miejscowo ść Solinka. Nast ępnie płynie w kierunku wschodnim, przez śubracze oraz Majdan, oddzielaj ąc Wysoki Dział od pasma granicznego. Dalej, za Cisn ą, czyli najwi ększ ą miejscowo ści ą le Ŝą cą nad t ą rzek ą, jej dolina jest granic ą pomi ędzy Pasmem Łopiennika i Durnej, a nale Ŝą cym do pasma granicznego grzbietem Jasła. W rejonie Doł Ŝycy skr ęca na północ i wpływa pomi ędzy masywy Łopiennika oraz Falowej. Za wsi ą Buk wpada z prawej strony najwi ększy dopływ – Wetlina. Nast ępnie, przez Polanki, Terk ę oraz Bukowiec, osi ąga Jezioro Soli ńskie. Jej wody tworz ą zachodni ą cz ęść zbiornika, która w okolicach Pola ńczyka ł ączy si ę z Sanem płyn ącym we wschodnim odgał ęzieniu. Do najbardziej urzekaj ących przełomów rzeki Solinki nale Ŝą przełomy zlokalizowane pod Terk ą.

W 1980r. w okolicach Terki w wyniku osuni ęcia si ę cz ęś ci zbocza Połomy do koryta rzeki Wetlinki powstało Jezioro Szmaragdowe . Cho ć samo jeziorko obecnie cz ęś ciowo zanikło, stanowi ono nadal ciekawy fragment bieszczadzkiego krajobrazu.

21

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

Cech ą charakterystyczn ą miejscowo ści jest jej rze źba terenu charakterystyczna dla Bieszczadów tzw. rusztowo-kratowa i du Ŝa lesisto ść . W miejscowo ści wyst ępuj ą liczne polany jak i pasma górskie, takie jak masyw Tołstej (749 m n.p.m.) i Połomy (776 m n.p.m.), które stwarzaj ą wspaniałe warunki do uprawiania turystyki pieszej, konnej, rowerowej, a zim ą - narciarskiej.

Pomniki przyrody urozmaicaj ą krajobraz Bieszczadów swoim niepowtarzalnym urokiem. Najbardziej zdumiewaj ą pomniki przyrody o Ŝywionej. W Terce ocalało par ę starych drzew, które stanowi ą swoiste pomniki przyrody, aczkolwiek nie zostały one zinwentaryzowane i obj ęte prawn ą form ą ochrony.

3.2. Dziedzictwo kulturowe Zasób rzeczy nieruchomych i ruchomych wraz ze zwi ązanymi z nimi warto ściami duchowymi, zjawiskami historycznymi i obyczajowymi, uznawanymi za godne ochrony prawnej dla dobra społecze ństwa i jego rozwoju w Terce tworz ą:

Ko ściół Matki Bo Ŝej Szkaplerznej

Ko ściół filialny, rzymskokatolicki, p.w. Matki Bo Ŝej Szkaplerznej. Zbudowany w stylu neogotyckim w latach 1930-1932. Świ ątynia przetrwała II wojn ę światow ą i do dzi ś słu Ŝy mieszka ńcom Terki. W ko ściele znajduje si ę ludowy krzy Ŝ procesyjny z pierwszej połowy XIX w. Obok ko ścioła MB Szkaplerznej został wzniesiony nowy ko ściół z czerwonego klinkieru w którym znajduje si ę odrestaurowany, zabytkowy ołtarz z XVIII w. przeniesiony z ko ścioła w Wołkowyi.

Źródło: http://www.polskaniezwykla.pl/web/place/14796,terka-kosciol-neogotycki-(1930-1932).html

Parawanowa dzwonnica przycerkiewna

22

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

Parawanowa dzwonnica pochodzi z XIX w i wraz z podmurówk ą cerkwi stanowi jej pozostało ść .

Źródło: http://www.agrobieszczady.republika.pl/terka.html Jak ju Ŝ wcze śniej wspomniano cerkiew tercza ńska pod wezwaniem Proroka Eliasza (ukr. Іллінська церква ) była najpierw cerkwi ą tutejszego prawosławnego monasteru. Monaster znajdował si ę na górze, która pó źniej nosiła jego nazw ę. Terczanie w tym okresie modlili si ę w monasterskiej świ ątyni, a po jego upadku przedsi ęwzi ęli budow ę wielkiej cerkwi drewnianej na terenie wsi. Wzniesiono j ą w 1771 lub 1781 r. W 1911 r. zast ąpiła j ą murowana świ ątynia, któr ą w 1914 r. strawił po Ŝar. Po pierwszej wojnie światowej wie ś podj ęła si ę odbudowy cerkwi, któr ą zako ńczyła w 1922 r. Budowla stała si ę własno ści ą pa ństwow ą, a praktycznie pozostała bez opieki, co skazywało j ą na zniszczenie. Inicjatorem tego dzieła okazało się Nadle śnictwo Pa ństwowe w Wołkowyi. Uzyskawszy pozwolenie rzeszowskiego Wydziału do Spraw Wyzna ń PWRN w 1957 r. przyst ąpiło do rozbiórki murów (blacha z dachu została zdj ęta wcze śniej przez potrzebuj ących jej mieszka ńców wsi).

Łemkowskie chałupy drewniane

W Terce przetrwało kilkana ście drewnianych chałup. Jest to jedna z tych nielicznych miejscowo ści w wy Ŝszej cz ęś ci Bieszczadów, które w jakim ś stopniu zachowały dawny rolniczy charakter.

Źródło: http://www.agrobieszczady.republika.pl/terka.html

23

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

3.3. Obiekty i tereny Posiadaj ąc wspaniałe walory turystyczno-wypoczynkowe Gmina Solina jest jednym z najatrakcyjniejszych miejsc nie tylko w Bieszczadach, ale równie Ŝ w województwie podkarpackim. Budowa zapór na rzece San pozwoliła na utworzenie zbiorników wodnych, które daj ą obecnie wspaniałe mo Ŝliwo ści wypoczynku, sportów wodnych, Ŝeglarstwa, wędkarstwa. Same zapory s ą magnesem przyci ągaj ącym turystów krajowych i zagranicznych. Terka jest miejscowo ści ą o du Ŝych walorach przyrodniczo-krajobrazowych, atrakcyjnych pod wzgl ędem turystycznym i rekreacyjnym, sprzyjaj ącym rozwojowi turystyki zarówno letniej jak i zimowej. Wła śnie turystyka jest impulsem szybszego rozwoju gospodarczego miejscowo ści i pozostałej cz ęś ci gminy. Terka le Ŝy wzdłu Ŝ rzeki Solinki oraz drogi powiatowej relacji Bukowiec-Doł Ŝyca łącz ącej okolice Zalewu Soli ńskiego z Bieszczadami Wysokimi. Takie poło Ŝenie sprzyja rozwojowi turystyki pieszej, konnej, rowerowej w tej miejscowo ści. Terka jest te Ŝ punktem wyj ścia zielonego szlaku znakowanego na Połonin ę Wetli ńsk ą oraz bardzo atrakcyjnej trasy nieznakowanej do Zatwarnicy. W przeciwnym kierunku znaki wiod ą przez Bukowiec do Wołkowyi. Baza noclegowa, gastronomiczna na terenie miejscowości

Baza noclegowa jest do ść dobrze rozwini ęta. Mo Ŝna znale źć kilka gospodarstw agroturystycznych, kwater prywatnych jak równie Ŝ domki letniskowe. Baza noclegowa liczy ok. 250 miejsc noclegowych.

W gospodarstwach oferowane s ą posiłki dla go ści. Wzdłu Ŝ drogi powiatowej w m-ci Terka znajduj ą się 4 bary.

3.4. Infrastruktura społeczna W kilku ostatnich latach odnotowano pozytywne przemiany w otoczeniu wsi i rolnictwa, zmienione zostały mechanizmy, instrumenty oraz struktury organizacyjne. Rozwój infrastruktury społecznej wspomagany jest środkami pochodz ącymi z bud Ŝetu pa ństwa, bud Ŝetu gmin oraz środków pomocowych (krajowych i zagranicznych). Poni Ŝej zamieszczony opis przedstawia charakterystyk ę elementów infrastruktury społecznej zlokalizowanych w miejscowo ści Terka. Oświata

Poni Ŝsze tabele i rysunki prezentuj ą dane statystyczne w zakresie edukacji charakteryzuj ące Gmin ę Solina w latach 2009-2012.

24

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

Źródło: http://www.stat.gov.pl/vademecum/vademecum_podkarpackie/portrety_gmin/leski/solina.pdf

Źródło: http://www.stat.gov.pl/vademecum/vademecum_podkarpackie/portrety_gmin/leski/solina.pdf

Źródło: http://www.stat.gov.pl/vademecum/vademecum_podkarpackie/portrety_gmin/leski/solina.pdf

25

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

W miejscowo ści Terka nie ma czynnej szkoły. Uczniowie dowo Ŝeni s ą do Zespołu Szkół w Wołkowyi transportem zorganizowanym przez Urz ąd Gminy. Młodzie Ŝ najcz ęś ciej ucz ęszcza do szkół średnich w Lesku i Sanoku. Wyszczególnienie 2012/2013 Szkoły podstawowe Liczba uczniów 8 Liczba absolwentów 9 Gimnazjum Liczba uczniów 9 Liczba absolwentów 16 W Zespole Szkół w Wołkowyi swoje zainteresowania uczniowie mog ą poszerza ć na zaj ęciach pozalekcyjnych. Oferta zaj ęć jest bardzo szeroka, w zale Ŝno ści od zainteresowa ń uczniów i obejmuje: − prowadzenie zaj ęć pozalekcyjnych rozwijaj ących osobowo ść ucznia i jego zainteresowania; − organizowanie zaj ęć rekreacyjno-sportowych; − udział młodzie Ŝy w rajdach, biwakach i wycieczkach turystyczno-krajoznawczych; − prowadzenie zaj ęć z uczniami wybitnie uzdolnionymi; − prowadzenie zaj ęć wyrównawczych dla uczniów maj ących trudno ści z poszczególnych przedmiotów. W placówce pracuje wysoko wykwalifikowana kadra pedagogiczna, która na bie Ŝą co udoskonala poziom swego wykształcenia. Szkoła chce wspiera ć rodzin ę w jej pracy wychowawczej, m ądrze towarzyszy ć uczniowi w jego rozwoju oraz stwarza ć mu warto ściowe środowisko wychowawcze. Nauczyciele i rodzice maj ą poczucie wspólnoty celu, którym jest wszechstronny rozwój dziecka.

Placówka kształci na wysokim poziomie, który gwarantuje bardzo dobre przygotowanie uczniów do nast ępnego etapu edukacji oraz Ŝycia we współczesnym świecie. Uczniowie od lat odnosz ą sukcesy w nauce i sporcie, uczestnicz ą z powodzeniem w wielu konkursach. 3 Sport

W latach 2006-2006 w miejscowo ści Terka zostało wybudowane boisko sportowe do piłki no Ŝnej oraz piłki siatkowej. Przedmiotowe boisko sportowe ma wymiary 25x40m i posiada nawierzchni ę trawiast ą. Obiekt nie jest ogrodzony, ani o świetlony i nie posiada zaplecza. Na terenie miejscowo ści nie działa Ŝaden klub sportowy. Kultura

Środowiska wiejskie od niepami ętnych czasów w zakresie kultury s ą skazane wła ściwie na siebie oraz na swoj ą aktywno ść . Wynika to głównie z bardzo małego wsparcia ze strony pa ństwa oraz ogranicze ń gminy. Istotne zaniedbania w rozwoju infrastruktury na wsiach, niestety wpływaj ą na to, Ŝe zdecydowana ilo ść dost ępnych w gminie środków jest kierowana na jej budow ę i utrzymanie ze szkod ą dla podtrzymywania warto ści i tradycji kulturowych. Nie bez znaczenia jest te Ŝ „inwazja” tzw. kultury masowej powoduj ąca wypieranie ukształtowanych przez lata wzorców i tradycji. Okresem szczególnie niekorzystnym były lata dziewi ęć dziesi ąte ubiegłego wieku gdzie obserwowane były dynamiczne zmiany wynikaj ące w du Ŝym stopniu z rozwoju i dost ępu do taniego sprz ętu audio-video oraz technik przekazu. Jednak od kilku lat obserwuje si ę w śród mieszka ńców zm ęczenie tego typu „produktami” i autentyczn ą ch ęć powrotu do źródeł.

3 http://www.szkolnictwo.pl/index.php?id=H06322 26

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

śycie kulturalne na terenie miejscowo ści Terka tutejszym mieszka ńcom i turystom organizuje przede wszystkim Gminny O środek Kultury Sportu i Turystyki oraz miejscowe Koło Gospodyń Wiejskich. Gminny O środek Kultury, Sportu i Turystyki wykonuje w szczególno ści zadania zwi ązane z upowszechnieniem kultury w śród społecze ństwa gminy oraz wczasowiczów i turystów. W ramach działalno ści kulturalnej corocznie organizowane s ą ró Ŝnego rodzaju imprezy kulturalne maj ące na celu upowszechnienie kultury poprzez czynne i aktywne uczestnictwo mieszka ńców gminy w Ŝyciu kulturalnym. W okresie wakacji letnich cyklicznie organizowane są nast ępuj ące imprezy plenerowe: − „Soli ńskie Lato”; − „Dni Gminy Solina”; − „Do Ŝynki Gminne”; − „Dzie ń Wilka”; − Karpacki Jarmark Piwny w Solinie; − Bieszczadzkie Konfrontacje Kulinarne w Myczkowcach; − Szanty; − Puchar Soliny. Ponadto na terenie Gminy Solina odbywa si ę wiele innych imprez dla dzieci, młodzie Ŝy i dorosłych przy współpracy ró Ŝnego rodzaju instytucji i organizacji tj. szkoły, parafie, sołectwa, kluby sportowe, koła PZW oraz koła gospody ń wiejskich. W zakresie Kultury i Ochrony Dziedzictwa Narodowego organizowane s ą m.in.: − „Złote Gody”; − „Dzie ń Seniora”; − Spotkania Noworoczne; − Bieszczadzki Przegl ąd Kol ęd i Pastorałek. Na terenie miejscowo ści Terka w budynku starej, zniszczonej szkoły mie ści si ę świetlica. W Terce nie ma czytelni, ani biblioteki. Mieszka ńcy korzystaj ą z bibliotek zlokalizowanych w okolicy. W Gminie Solina funkcjonuje ł ącznie 5 placówek bibliotecznych.

Źródło: http://www.stat.gov.pl/vademecum/vademecum_podkarpackie/portrety_gmin/leski/solina.pdf

27

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

Charakterystyka opieki zdrowotnej

Na terenie miejscowo ści nie ma zlokalizowanego o środka zdrowia. Mieszka ńcy korzystaj ą z usług zlokalizowanych w Gminie Solina w pi ęciu zakładach opieki zdrowotnej oraz usług Powiatowego Szpitala w Lesku.

Źródło: http://www.stat.gov.pl/vademecum/vademecum_podkarpackie/portrety_gmin/leski/solina.pdf

Szpital w Lesku posiada 6 oddziałów szpitalnych: Izba Przyj ęć , Dzieci ęcy, Wewn ętrzny, Rehabilitacyjny, Chirurgii Ogólnej, Ginekologiczno-Poło Ŝniczy oraz Blok operacyjny. Jest to jeden z dwóch szpitali na terenie Bieszczadów. Druga bieszczadzka placówka szpitalna mie ści si ę w Ustrzykach Dolnych. Leski szpital poło Ŝony jest niedaleko popularnych bieszczadzkich kurortów turystycznych takich jak Solina, Pola ńczyk, Cisna czy Wetlina dlatego te Ŝ najwi ększy napływ pacjentów, głównie spoza powiatu leskiego, szpital ma w sezonie letnim i w czasie ferii zimowych. Pacjenci dowo Ŝeni s ą do szpitala zarówno karetkami jak i śmigłowcem Lotniczego Pogotowia Ratunkowego w Sanoku. W trzech zakładach opieki zdrowotnej zlokalizowanych w Gminie Solina świadczona jest pomoc w zakresie opieki ogólnej przez lekarzy rodzinnych. Charakterystyka opieki społecznej

Gmina Solina zadania w zakresie pomocy społecznej realizuje za po średnictwem Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej. Powy Ŝsza jednostka organizacyjna powołana została zgodnie z ustaw ą o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 roku. Podstawowym celem Gminnego O środka Pomocy Społecznej jest udzielanie wsparcia osobom i rodzinom zamieszkałym na terenie Gminy znajduj ących si ę w trudnych sytuacjach Ŝyciowych, których nie s ą w stanie pokona ć poprzez wykorzystanie własnych środków, mo Ŝliwo ści i uprawnie ń. Do podstawowych zada ń w/w instytucji nale Ŝy analiza i ocena zjawisk rodz ących zapotrzebowanie na świadczenie pomocy społecznej, ustalanie i realizacja form pomocy środowiskowej i instytucjonalnej, przyznawanie i wypłacanie przewidzianych ustaw ą świadcze ń oraz pobudzanie społecznej aktywno ści w zaspokajaniu niezb ędnych potrzeb Ŝyciowych osób i rodzin.

28

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

Źródło: http://www.stat.gov.pl/vademecum/vademecum_podkarpackie/portrety_gmin/leski/solina.pdf

Źródło: http://www.stat.gov.pl/vademecum/vademecum_podkarpackie/portrety_gmin/leski/solina.pdf

W 2012 roku mieszka ńcom Terki Gminny O środek Pomocy Społecznej przyznał 4 świadczenia, tj.: 1 zasiłek celowy, 1 zasiłek okresowy i skierowano 2 dzieci na do Ŝywianie. Rodzaj przyznanych świadcze ń i ich wysoko ść przedstawia poni Ŝej zamieszczona tabela.

Rodzaj przyznanych świadcze ń 2012 Kwota Liczba rodzin Zasiłek celowy – posiłek 0 0 Zasiłek celowy – własne 200 1 Zasiłek okresowy 825,82 1 Razem 1025,82 2 Liczba dzieci Do Ŝywianie dzieci w szkole 2180,50 2 Razem 2180,50 2

3.5. Infrastruktura techniczna Lata dziewi ęć dziesi ąte XX w. przyniosły dynamiczne zmiany pod wzgl ędem wyposa Ŝenia wsi w infrastruktur ę techniczn ą. Rozbudowa i poprawa jako ści sieci infrastrukturalnych była priorytetowym zadaniem lokalnych władz samorz ądowych. Tempo rozwoju infrastruktury technicznej na wsi było du Ŝo wy Ŝsze ni Ŝ przeci ętne w Polsce, ale był to efekt niedoinwestowania terenów wiejskich w latach wcze śniejszych. Poni Ŝej przedstawiono opis aktualnego stanu wyposa Ŝenia w infrastruktur ę techniczn ą miejscowo ści Terka.

29

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

Stan systemu komunikacji

Wa Ŝniejsze miejscowo ści i szlaki komunikacyjne w Bieszczadach przedstawia poni Ŝej zamieszczony rysunek.

Źródło: http://www.bieszczady.net.pl/terka.php Przez miejscowo ść Terka przebiega droga powiatowa relacji Bukowiec-Doł Ŝyca o długo ści 14 km oraz drogi gminne o ł ącznej długo ści ok. 6km. Wszystkie drogi maj ą nawierzchni ę asfaltow ą. Gospodarka komunalna

Gospodarka komunalna w Gminie Solina obejmuje w szczególno ści zadania o charakterze uŜyteczno ści publicznej, których celem jest bie Ŝą ce i nieprzerwane zaspokajanie zbiorowych potrzeb ludno ści poprzez świadczenie usług powszechnie dost ępnych. Głównym podmiotem otoczenia w jakim funkcjonuje organizacja usług komunalnych s ą mieszka ńcy. Ich potrzeby wyra Ŝaj ą popyt na usługi komunalne, które powinny zosta ć zaspokojone. Kanalizacja

Z czynnej sieci kanalizacyjnej korzysta 51,5% mieszka ńców Gminy Solina, natomiast pozostałe 48,5% ludno ści posiada bezodpływowe szamba lub oczyszczalnie przydomowe. Według danych GUS na koniec 2011 r. ł ączna długo ść sieci kanalizacji w analizowanej gminie wynosiła 32,3km i podł ączone do niej było 689 budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania. Tabela 6. Liczba odbiorców i długo ść sieci kanalizacyjnej w Gminie Solina w roku 2011 Długo ść czynnej sieci Ludno ść korzystaj ąca z Gęsto ść sieci Wyszczególnienie 2 kanalizacyjnej [km] sieci kanalizacyjnej kanalizacyjnej km/1 km Gmina Solina 32,3 2741 17% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, Bank Danych Lokalnych

30

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

Mieszka ńcy miejscowo ści Terka nie posiadaj ą dost ępu do kanalizacji sanitarnej. Miejscowe zabudowania posiadaj ą bezodpływowe szamba lub oczyszczalnie przydomowe, sk ąd ścieki s ą okresowo wywo Ŝone wozami asenizacyjnymi do gminnych oczyszczalni ścieków. Na terenie Gminy Solina funkcjonuj ą cztery wi ększe oczyszczalnie ścieków. W uzdrowisku Pola ńczyk mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia o przepustowo ści 1000m 3/d oddana do uŜytku po modernizacji w 2000r. Do oczyszczalni tej doprowadza si ę ścieki z obiektów sanatoryjno-wczasowych i od 85% mieszka ńców Pola ńczyka. W miejscowo ści Solina i Solina-Zabrodzie pracuj ą 2 oczyszczalnie: mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia o przepustowo ści około 600 m 3/d na terenie WZW Jawor i mechaniczno- biologiczna oczyszczalnia dla obiektów wczasowych w centrum Zabrodzia o przepustowo ści około 200 m 3/d. Odprowadzane s ą tam ścieki od 90% mieszka ńców miejscowo ści Solina. W miejscowo ści Myczkowce biologiczno-mechaniczna oczyszczalnia ścieków o przepustowo ści 200 m 3/d. Ponadto na terenie gminy funkcjonuj ą małe oczyszczalnie ścieków, tj.: − ośrodek Energetyk na du Ŝej wyspie w Pola ńczyku posiada oczyszczalni ę ścieków o przepustowo ści 51m 3/d, − ośrodek wczasowy w miejscowo ści Rajskie posiada oczyszczalni ę o przepustowo ści 2,4m 3/d, − ośrodek w miejscowo ści Myczkowce posiada oczyszczalni ę mechaniczno-biologiczn ą o przepustowo ści 5,8m 3/d. Małe, lokalne oczyszczalnie funkcjonuj ą te Ŝ w o środkach wypoczynkowych w miejscowo ściach: Bóbrka, Zawóz i Myczkowce.

31

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

Wodoci ągi

W poni Ŝej zamieszczonej tabeli przedstawiono dane Urz ędu Gminy Solina na koniec 2011 roku dotycz ące infrastruktury wodoci ągowej administrowanej przez Gmin ę na terenie miejscowo ści Terka. Sie ć Stacje Zbiorniki Rodzaj Przył ącza Odbiorcy Miejscowo ść magistralna uzdatniania Technologia uzdatniania retencyjno- instalacji km liczba km wody wyrównawcze Dla uzdatnienia wody i uzyskania odpowiednich parametrów stosowana jest nast ępuj ąca technologia: − napowietrzanie celem utlenienia zwi ązków zawartych w wodzie; − odpowietrzenie nadmiaru dostarczonego powietrza; − filtrowanie celem usuni ęcia utlenionych zwi ązków. Usuni ęcie zanieczyszcze ń w filtrze poprzez proces płukania wstecznego wod ą uzdatnion ą, 1 zbiornik sie ć gromadzon ą w zbiorniku retencyjno- retencyjno- wykonana Terka 7,62 1 22 1 wyrównawczym; wyrównawczy jest z rur − o pojemno ści PEHD PE dezynfekcja poprzez dozowanie podchlorynu sodu na podstawie 50m 3; wskaza ń wodomierza kontaktowego. Kontakt chloru z wod ą w zbiorniku wyrównawczym; − magazynowanie wody w zbiorniku retencyjno-wyrównawczym o pojemno ści całkowitej 100m 3; − grawitacyjne rozprowadzenie do sieci wodoci ągowej z zabezpieczeniem przed ska Ŝeniem na sieci i na przył ączach domowych. Źródło: na podstawie danych UG Solina z/s w Pola ńczyku

32

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

Istniej ąca sie ć wodoci ągowa w miejscowo ści Terka jest zasilana z 2 uj ęć (studni gł ębinowych): Parametry studni gł ębinowych: Terka S-1 Rz ędna terenu przy studni 502,50m n.p.m. Gł ęboko ść studni 40,0mb Gł ęboko ść umieszczenia pompy 37,00m Depresja eksploatacyjna 22,2m Długo ść przewodu tłocznego 25,0m Średnica przewodu tłocznego Ø63mm Rz ędna terenu SUW 506,12m n.p.m. Wymagane ci śnienie w SUW 2,5bar Wydajno ść eksploatacyjna 1,5m 3/h Terka S-2 Rz ędna terenu przy studni 496,40m n.p.m. Gł ęboko ść studni 47,0mb Gł ęboko ść umieszczenia pompy 40,00m Depresja eksploatacyjna 17,00m Gł ęboko ść zwierciadła wody 40,00m Długo ść przewodu tłocznego 158,00m Średnica przewodu tłocznego Ø63mm Rz ędna terenu SUW 506,12m n.p.m. Wymagane ci śnienie w SUW 2,5bar Wydajno ść eksploatacyjna 1,0m 3/h Woda pod wzgl ędem chemicznym jak i bakteriologicznym jest zmienna w czasie jak i w powy Ŝszych studniach. Wody pochodz ą z okresu czwartorz ędowego poziomu wodono śnego i epoki oligocenu zwi ązanego ze stref ą sp ęka ń i szczelin piaskowców z wkładami łupków. Warstwy powierzchni ziemi do gł ęboko ści 4,0m zbudowane s ą z glin lub Ŝwirów zaginionych o strukturze nieprzepuszczalnej. Warstwy kro śnie ńskie dolne wieku oligoce ńskiego wykształcone s ą jako piaskowce ławicowe i łupki. Woda okresowo zawiera zwi ększone ilo ści manganu i Ŝelaza oraz posiada zwi ększone parametry warunków organoleptycznych jak m ętno ść i zapach. Studnie okresowo zawierają zwi ększone wielko ści amoniaku – charakterystyczne dla wód podziemnych rejonu Podkarpacia. W zwi ązku z powy Ŝszym woda jest poddana procesowi uzdatniania w Stacji Uzdatniania Wody zlokalizowanej w miejscowo ści Terka na działce nr 647/2. Dane techniczne budynku SUW: − budynek typu kontenerowego, parterowy, nie podpiwniczony; − klasa zagro Ŝenia po Ŝarowego - ZL – I; − rozprzestrzenianie ognia zew/wew - NRO; − długo ść - 6,00m; − szeroko ść - 3,00m; − wysoko ść - 2,80 (2,50)m; − kubatura - 48,0m 3; − powierzchnia zabudowy - 18,0m 2; − powierzchnia u Ŝytkowa - 15,6m 2, w tym:

33

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

Sie ć wodoci ągowa w miejscowo ści Terka wykonana jest z rur PEHD o średnicach Ø63 i 90mm. Gospodarka odpadami

W celu poprawy gospodarki odpadami stałymi, Gmina Solina corocznie zakupuje kosze uliczne oraz kontenery na odpady oraz pojemniki do selektywnej zbiórki odpadów, które nast ępnie zostaj ą ustawiane w poszczególnych miejscowo ściach.

Źródło: http://www.google.pl/imgres?imgurl Na terenie m-ci Terka nie wyst ępuj ą odpady przemysłowe trudne do utylizacji. Odbiór odpadów komunalnych zorganizowany jest przez Gmin ę Solina. Odpady odbierane s ą w okresie pa ździernik- kwiecie ń 2 razy w miesi ącu, a w okresie maj-wrzesie ń 4 razy w miesi ącu. W miejscowo ści ustawione s ą równie Ŝ kosze na odpady selektywne typu „DZWON” które opró Ŝniane są wg potrzeb. Budynki i budowle

Mieszkanie jest podstawowym dobrem człowieka spełniaj ącym funkcj ę: ekonomiczn ą, socjalizacyjn ą i społeczn ą.

34

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

Mieszkanie decyduje o materialnych i społecznych warunkach w których Ŝyje człowiek. Cechy fizyczne mieszkania takie jak: powierzchnia i lokalizacja tworz ą ramy egzystencji jednostki, rodziny i społecze ństwa. Maj ąc na uwadze zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych wspólnoty samorz ądowej, Gmina Solina podejmuje działania, które maj ą na celu zapewnienie terenów pod budownictwo zarówno indywidualne jak równie Ŝ zbiorowe. Istniej ące tereny budowlane uzbraja si ę w niezb ędne media takie jak: kanalizacja, wodoci ągi, reelektryfikacja oraz gazyfikacja.

Zasoby mieszkaniowe Gminy Solina przedstawia poni Ŝej zamieszczona tabela. Tabela 7. Budownictwo mieszkaniowe – zasoby mieszkaniowe gminy indywidualne i zbiorowe Pow. Pow. Liczba Liczba Liczba Ilo ść uŜytkowa Wyszczególnienie Ilo ść uŜytkowa osób na osób na osób mieszka ń mieszka ń 2 izb na osob ę mieszkanie izb ę w m Gmina Solina 5 221 1 388 131 705 6 484 25,2 3,76 1,24 Źródło: dane UG Solina

Nale Ŝy podkre śli ć, Ŝe w Gminie Solina dominuj ą mieszkania powierzchniowo niedu Ŝe. Ma to bezpo średnie przeło Ŝenie na średni ą liczb ę pokoi w mieszkaniu. W powy Ŝej wskazanej liczbie mieszka ń mieszkania komunalne b ędące własno ści ą gminy stanowiły 15 lokali o powierzchni uŜytkowej 758m 2.

W 2011 roku w Gminie Solina oddano do u Ŝytkowania 35 mieszka ń o ł ącznej powierzchni 4 427m 2.

W procesie rozwoju społecznego nast ąpiła ewolucja potrzeb mieszkaniowych od prostego schronienia do lepiej wyposa Ŝonych mieszka ń.

Struktura jako ściowa zasobów mieszkaniowych zwi ązana jest z ich wyposa Ŝeniem w instalacje techniczno-sanitarne. W powiecie leskim, do którego administracyjnie nale Ŝy Gmina Solina i miejscowo ść Terka stan wyposa Ŝenia mieszka ń w instalacje w 2011 roku przedstawiał si ę nast ępuj ąco: Wyposa Ŝenie mieszka ń w % ciepła Wyszczególnienie centralne wodoci ąg ust ęp łazienka woda gaz z sieci ogrzewanie bie Ŝą ca Powiat leski 96,00 95,20 93,90 88,10 72,60 14,80 Źródło: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/rzesz/ASSETS_12p06.pdf Gazyfikacja

Miejscowo ść Terka jest niezgazyfikowana. Mieszka ńcy miejscowo ści zakupuj ą gaz w butlach lub pozyskuj ą energi ę ciepln ą z drewna i w ęgla. Elektryfikacja i o świetlenie dróg

Miejscowo ść jest w 100% zelektryfikowana. Przy drodze powiatowej i drogach gminnych znajduje si ę 30 lamp o świetleniowych. Sie ć telekomunikacyjna

Miejscowo ść ma dobre pokrycie przez wszystkich działaj ących na rynku operatorów sieci komórkowej.

3.6. Gospodarka i rolnictwo Rolnictwo

35

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

Gmina Solina, do której administracyjnie nale Ŝy miejscowo ść Terka zalicza si ę do gmin turystyczno-rolniczych. Z uwagi na górzyste ukształtowanie terenu oraz niekorzystne warunki przyrodnicze, gmina nie posiada zbyt du Ŝych mo Ŝliwo ści rozwoju rolnictwa. Uzyskanie zadowalaj ących plonów ograniczane jest poprzez nisk ą jako ść gleb (przewa Ŝaj ą bowiem klasy bonitacyjne IV, V i VI), a tak Ŝe poprzez wysokie opady, mro źne i długie zimy oraz krótki okres wegetacji. Gmina zajmuje obszar 18452ha natomiast uŜytki rolne obejmuj ą 3991 ha, co stanowi ponad 21% powierzchni całkowitej gminy. Uprawa w przewa Ŝaj ącej cz ęś ci gospodarstw indywidualnych prowadzona jest w sposób ekstensywny. Uzyskane zbiory zu Ŝywane s ą przede wszystkim na potrzeby wytwórców. W Gminie Solina funkcjonuje 841 gospodarstw rolnych, w tym ponad 120 ekologicznych. W 2012 roku na terenie miejscowo ści Terka funkcjonowało 69 gospodarstw rolnych, w tym 50 o powierzchni powy Ŝej 1 ha, które korzystaj ą z dopłat obszarowych. Grunty rolne w strukturze uŜytkowania gruntów stanowi ą 81% powierzchni miejscowo ści, są to głównie grunty orne oraz łąki i pastwiska, du Ŝy odsetek w strukturze powierzchni Terki stanowi ą tak Ŝe lasy (18%). W strukturze upraw w miejscowo ści Terka przewa Ŝaj ą zbo Ŝa i ziemniaki. Z kolei w produkcji zwierz ęcej dominuje hodowla bydła. Wi ększo ść gospodarstw jednak nie posiada zwierz ąt gospodarskich. Tabela 8. Struktura u Ŝytkowania gruntów i waloryzacja przyrodniczo – ekonomiczna przestrzeni rolniczej miejscowo ści Terka Powierzchnia w ha Miejscowo ść Ogólna UŜytki rolne Lasy Ziele ń, nieu Ŝytki Terka 606 494,6 106,8 5,4 Źródło: dane UG Solina Wykres 6. Struktura u Ŝytkowania gruntów

śródło: opracowanie własne na podstawie danych UG Solina Pozostałe bran Ŝe sfery gospodarczej

Aktywno ść gospodarcza w Gminie Solina rozwija si ę głównie w bran Ŝach: handel, usługi oraz przemysł i budownictwo. Istotnym czynnikiem gospodarczym Gminy Solina jest pozyskiwanie drewna.

36

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

Źródło: http://www.stat.gov.pl/vademecum/vademecum_podkarpackie/portrety_gmin/leski/solina.pdf

Liczba podmiotów gospodarczych na koniec 2011 roku na analizowanym obszarze wyniosła 609, z czego 96% to osoby fizyczne prowadz ące działalno ść gospodarcz ą. Najwi ększym zakładem na terenie Gminy Solina jest Spółka Akcyjna - Zespół Elektrowni Wodnych Solina - Myczkowce w Solinie.

Źródło: http://www.stat.gov.pl/vademecum/vademecum_podkarpackie/portrety_gmin/leski/solina.pdf

Na terenie miejscowo ści Terka działa 16 podmiotów gospodarczych, według stanu na koniec 2012 roku w nast ępuj ącym zakresie: − turystyka; − budownictwo; − usługi wytwórcze; − gastronomia; − inne. Wszystkie podmioty działaj ą w sektorze prywatnym. Stan ilo ściowy podmiotów gospodarczych z podziałem na bran Ŝe w 2012 roku w miejscowo ści Terka i Gminie Solina przedstawia poni Ŝej zamieszczona tabela. Tabela 9. Stan ilo ściowy podmiotów gospodarczych z podziałem na bran Ŝe w 2012 roku Gmina Solina Terka Wyszczególnienie Liczba % Liczba % Liczba podmiotów ogółem 687 100% 16 2% Spółdzielczych - - - - Gminnych - - - - Bran Ŝe (sekcje): 687 100% 16 2% - wytwórcze (rzemie ślniczo-przemysłowe) 57 8,3% 1 2% - budowlane 21 3,1% 2 10% - motoryzacyjne (usługowe) 3 0,4% 0 0% - handlowo-gastronomiczne 43 6,3% 1 2% 37

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

- usługi bytowe 3 0,4% 0 0% - gastronomiczne 90 13,1% 1 1% - turystyczne 150 21,8% 9 6% - inne bran Ŝe 320 46,6% 2 1% Źródło: dane UG Solina

Tabela 10. Liczba podmiotów gospodarczych w miejscowo ści Terka w latach 2008-2012 Miejscowo ść 2008 2009 2010 2011 2012 Terka 14 18 20 17 16 Źródło: dane UG Solina Wykres 7. Liczba podmiotów gospodarczych w miejscowo ści Terka w latach 2008 – 2012

śródło: opracowanie własne na podstawie danych UG Solina

W latach 2008-2010 w śród podmiotów działaj ących na terenie miejscowo ści Terka rysowała si ę wyra źna tendencja rosn ąca, po 2010 roku nast ąpił spadek liczby podmiotów. W 2012 roku na analizowanym obszarze działało o 20% mniej podmiotów ni Ŝ w 2010 roku. Na 100 mieszka ńców w miejscowo ści Terka w 2012 roku przypadało 0,13 podmiotu gospodarczego, co świadczy o małej aktywno ści gospodarczej tutejszych mieszka ńców. Inwentaryzacja zasobów

Inwentaryzacja zasobów zawiera wykaz elementów materialnych oraz niematerialnych sołectwa, które mog ą by ć wykorzystane dla rozwoju miejscowo ści, w działaniach na rzecz jego odnowy. Tabela 11. Inwentaryzacja zasobów Jest Jest Jest o o o Rodzaj zasobu Brak znaczeni znaczeniu znaczeniu u małym średnim du Ŝym Środowisko przyrodnicze • walory przyrodniczo-krajobrazowe x • naturalne zasoby (góry, jeziora, lasy) x • walory uzdrowiskowe x • nieska Ŝone środowisko x • poło Ŝenie geograficzne x • Park Krajobrazowy x • walory klimatu x • walory szaty ro ślinnej x • cenne przyrodniczo obszary lub obiekty x • świat zwierz ęcy x • wody powierzchniowe (cieki, rzeki, stawy) x 38

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

• podło Ŝe, warunki hydrogeologiczne x • zasoby geologiczne x Środowisko kulturowe • walory architektury wiejskiej x • walory zagospodarowania przestrzennego x • zespoły artystyczne x • galerie x Dziedzictwo religijne i historyczne • miejsca, osoby i przedmioty kultu x • świ ęta, odpusty, festyny, pielgrzymki x • tradycje, obrz ędy, gwara x • legendy, postacie historyczne x • specyficzne nazwy x Obiekty i tereny • działki pod zabudow ę mieszkaniow ą x • działki rekreacyjne x • działki pod zakłady usługowe i przemysł x • pustostany mieszkaniowe, magazynowe x i popegeerowskie • tradycyjne obiekty gospodarskie wsi (ku źnie, x młyny) • place i miejsca publicznych spotka ń ( świetlice x wiejskie) • - miejsca sportu i rekreacji (szlaki turystyczne itp.) x Gospodarka, rolnictwo • produkt lokalny x • znane firmy produkcyjne i zakłady usługowe x Sąsiedzi i przyjezdni • korzystne, atrakcyjne s ąsiedztwo x • ruch komunikacyjny x • przyjezdni stali i sezonowi x Instytucje • placówki opieki społecznej x • szkoły x • Wiejski Dom Kultury x Ludzie, organizacje społeczne • OSP x • KGW x • stowarzyszenia, grupy nieformalne x • gospodarstwa agroturystyczne x • go ścinno ść x śródło: opracowanie własne na podstawie danych UG Solina

3.7. Kapitał społeczny i ludzki

Na terenie miejscowo ści działaj ą nast ępuj ące organizacje pozarz ądowe: • OSP Terka; • Koło Gospody ń Wiejskich. Są to organizacje skupiaj ące najbardziej aktywne osoby, które chc ą co ś robi ć dla swojego środowiska. Organizacje te maj ą duŜe trudno ści w realizacji celów statutowych. Wynika to głównie z ogranicze ń zwi ązanych z pozyskiwaniem środków pomocowych tj. trudnymi procedurami aplikowania o te środki, konieczno ści ą posiadania środków na udział własny czy mał ą liczb ą osób znaj ących si ę na przygotowywaniu i realizowaniu projektów.

39

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

4. Ocena mocnych i słabych stron miejscowo ści - analiza SWOT

W trakcie warsztatu diagnostyczno-projektowego uczestnicy – mieszka ńcy Terki identyfikowali czynniki sprzyjaj ące (mocne strony i szanse) oraz niesprzyjaj ące (słabo ści i zagro Ŝenia) w trzech sferach Ŝycia miejscowo ści. Identyfikacja dokonana została odr ębnie dla czynników rozwojowych wewn ętrznych (mocne strony i słabo ści), odnosz ących si ę do miejscowo ści, (na które mieszka ńcy w du Ŝym stopniu mog ą wpływa ć) oraz czynników rozwojowych zewn ętrznych (szanse i zagro Ŝenia) odnosz ących si ę do otoczenia miejscowo ści, (na które nie mo Ŝna wpływa ć lub mo Ŝna wpływa ć tylko w bardzo ograniczonym stopniu).

Czynniki sprzyjaj ące rozwojowi Czynniki niesprzyjaj ące rozwojowi

MOCNE STRONY SŁABE STRONY

• walory i zasoby przyrodnicze korzystne dla • peryferyjne poło Ŝenie w stosunku do rozwoju turystyki i agroturystyki; głównych o środków rozwoju gospodarczego regionu; • wysoka lesisto ść ; • • braki w infrastrukturze społecznej wysoka estetyka krajobrazu; i kulturalnej; • rozwini ęta infrastruktura techniczna; • niekorzystne warunki przyrodnicze • rozwijaj ące si ę usługi turystyczne; (niska jako ść gleb), dla rozwoju rolnictwa; • lokalizacja nad najbardziej urokliwym fragmentem Solinki; • brak perspektyw dla ludzi młodych; • czyste powietrze; • niekorzystna warto ść wska źnika feminizacji w grupie wieku • wysoka świadomo ść ekologiczna matrymonialnego; mieszka ńców; • trzne niskie zaludnienie miejscowo ści (6 ę • du Ŝe zainteresowanie wypoczynkiem na osób na km 2) – wysokie koszty terenach czystych ekologicznie; realizacji inwestycji liniowych; • promocja terenów rekreacyjnych; • niska dost ępno ść do Internetu, • przygraniczne poło Ŝenie sprzyjaj ące uniemo Ŝliwiaj ąca nauk ę na odległo ść turystyce mi ędzynarodowej; oraz podj ęcie ró Ŝnych form e-prac; Czynnikiwewn • • relatywnie (w stosunku do miast) wy Ŝsza bezrobocie osób młodych, poni Ŝej 24 dzietno ść kobiet; roku Ŝycia, powoduj ące m.in. brak mo Ŝliwo ści zdobycia do świadczenia • dodatni dla wsi bilans migracji miasto-wie ś; zawodowego; • trend wzrostu poziomu wykształcenia • malej ąca tendencja rozwoju populacji ludno ści wiejskiej; na analizowanym obszarze; • przedsi ębiorczo ść i kreatywno ść cz ęś ci • wzrost liczby osób w wieku ludno ści wiejskiej; emerytalnym. • silne poczucie to Ŝsamo ści lokalnej, du Ŝe tradycje kulturowe; • niski stopie ń przest ępczo ści.

SZANSE ZAGRO śENIA

• mo Ŝliwo ść wsparcia inwestycji ze środków • brak inwestorów zewn ętrznych; trzne Unii Europejskiej zwłaszcza ze środków • ę programów zwalczaj ących dysproporcje niestabilno ść prawa; Czynniki (otoczenie) rozwojowe na obszarach wiejskich; • kl ęski Ŝywiołowe; zewn • rozwój rolnictwa ekologicznego i 40

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

przetwórstwa rolno – spo Ŝywczego • ubo Ŝenie społecze ństwa; (przyci ąganie inwestorów); • du Ŝa konkurencyjno ść gmin • poprawa jako ści kształcenia na poziomie ościennych; podstawowym i średnim, determinuj ącego • dost ęp młodzie Ŝy wiejskiej do wykształcenia wzrost stopy bezrobocia wy Ŝszego; rejestrowanego i ukrytego, szczególnie długotrwałego, na obszarach wiejskich; • wzrost ruchu turystycznego na rynku • krajowym i zagranicznym; utrzymanie lub wzrost trendów migracyjnych osób w wieku • dobra dost ępno ść komunikacyjna regionu dla produkcyjnym z obszarów wiejskich ruchu turystycznego. peryferyjnych, dalsza depopulacja peryferyjnych obszarów wiejskich; • starzenie si ę zasobów siły roboczej oraz ogółu ludno ści wiejskiej; • spadek i/lub utrzymanie niskiego wska źnika dzietno ści; • wzmacnianie si ę roli du Ŝych miast w regionie i peryferyzacja pozostałych obszarów; • du Ŝa konkurencja innych obszarów atrakcyjnych turystycznie.

41

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

5. Wizja rozwoju miejscowo ści

Wizja to opis głównych pól aktywno ści w przyszło ści, stanowi ący najogólniejszy cel społeczno ści lokalnej. Wizj ę Terki okre ślono w perspektywie do roku 2019.

Wizja jest zapisem woli mieszka ńców i ich deklaracj ą wspólnego urzeczywistniania nakre ślonych celów. Wizja w swej istocie ł ączy wszystkie środowiska, siły i osoby na rzecz jej realizacji, jednak bez wskazywania sposobów i środków. Te zapewne b ędą wypadkow ą aspiracji, do świadcze ń i pomysłowo ści mieszka ńców i o środków decyzyjnych wcielaj ących j ą w Ŝycie.

Wizja rozwoju Terki

Terka, to miejscowo ść gminy Solina, poło Ŝona w dolinie pi ęknej i czystej rzeki Solinka, w której, w poszanowaniu dla środowiska przyrodniczego, otwarci na go ści mieszka ńcy, pracowicie tworz ą dobre warunki Ŝycia, rozwoju i wypoczynku.

6. Plan długoterminowy

6.1. Priorytety  rozwój infrastruktury komunalnej - kanalizacji;  dobry dost ęp do infrastruktury społecznej: sportowej, rekreacyjnej, kulturalnej, w tym świetlicy wiejskiej;  lepsze gospodarcze wykorzystanie posiadanych potencjałów, w tym zwłaszcza turystycznego,  wysoki poziom zaspokojenia potrzeb społecznych i kulturalnych mieszka ńców Terki;  zachowany i kultywowany dorobek kulturowy;  zachowane środowisko przyrodnicze w jak najlepszym stanie;  wzrost przedsi ębiorczo ści mieszka ńców;  wysoka aktywno ść społeczna mieszka ńców. 6.2. Miejsca o szczególnym znaczeniu do zaspokajania potrzeb mieszka ńców

− Świetlica Wiejska, − Ko ściół, − Ście Ŝki i szlaki turystyczne, − Brak zaplecza do organizacji imprez masowych. Uzasadnienie

Rozwój infrastruktury technicznej ma decyduj ące znaczenie dla powodzenia programów rozwoju obszarów wiejskich. Od poziomu rozwoju infrastruktury technicznej, w tym sportowej, turystycznej, rekreacyjnej, kulturalnej zale Ŝy to, jak b ędzie rozwijała si ę lokalna gospodarka i jak b ędą zaspokajane potrzeby społeczne mieszka ńców. Znajduje to swoje odzwierciedlenie w Planie Odnowy Miejscowo ści Terka. B ędzie to wymaga ć koncentracji środków na rozbudow ę i modernizacj ę infrastruktury technicznej i społecznej. W celu zapewnienia stałego wzrostu jako ści Ŝycia oraz dostosowania do standardów UE niezb ędne jest zwi ększenie poziomu wydatków, szczególnie na inwestycje infrastrukturalne z zakresu ochrony środowiska 42

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

(zwłaszcza kanalizacji) i rozwoju infrastruktury społecznej (zwłaszcza Świetlicy Wiejskiej). Realizacja tych inwestycji wpłynie na uruchomienie procesu zrównowa Ŝonego rozwoju miejscowo ści Terka, który z zało Ŝenia ma przyczyni ć si ę do tego, aby miejscowo ść nie była jedynie miejscem gdzie produkuje si ę Ŝywno ść czy nocuje, lecz równie Ŝ spełniała inne wa Ŝne funkcje:  miejsce godnego Ŝycia,  obszar atrakcyjny turystycznie i dla rekreacji,  miejsce, w którym środowisko naturalne jest zachowane w dobrym stanie,  miejsce, w którym piel ęgnowane jest dziedzictwo kulturowe,  miejsce o dobrych warunkach inwestowania i prowadzenia działalno ści gospodarczej. śycie kulturalne, mo Ŝliwo ść wspólnych działa ń zintegrowanych mieszka ńców jest wa Ŝnym elementem funkcjonowania miejscowo ści, aczkolwiek w miejscowo ści s ą ograniczone mo Ŝliwo ści podtrzymywania tradycji kulturowych, wynika to równie Ŝ z faktu, Ŝe jedyne miejsce spotka ń mieszka ńców, jakim jest Świetlica Wiejska, mie ści si ę w budynku starej szkoły, który ze wzgl ędu na swój stan techniczny nie nadaje si ę do remontu, a jedynie do rozbiórki. Wi ąŜ e si ę to z charakterystycznym dla obszarów wiejskich zjawiskiem polegaj ącym na tym, Ŝe w pierwszej kolejno ści stara si ę odrabia ć wieloletnie zaniedbania w podstawowej infrastrukturze, zapominaj ąc o innych, przecie Ŝ nie mniej wa Ŝnych potrzebach mieszka ńców w zakresie kultury, sportu czy rekreacji. A przecie Ŝ bogate dziedzictwo kulturowe – tradycje i zwyczaje, zabytki, mo Ŝliwo ść ciekawego sp ędzania czasu, rozwoju fizycznego – s ą elementem warunkuj ącym to Ŝsamo ść miejscowo ści i jej atrakcyjno ść turystyczn ą. Stan niektórych z zabytków jest aktualnie niezadowalaj ący ich renowacja i konserwacja jest działaniem wa Ŝnym z uwagi na ich warto ści historyczne, patriotyczne, religijne, naukowe i artystyczne, maj ące znaczenie dla to Ŝsamo ści mieszka ńców Terki i wzbogacenia Ŝycia kulturalnego. W miejscowo ści brakuje równie Ŝ miejsc parkingowych przy obiektach u Ŝyteczno ści publicznej. Brak bezpiecznych parkingów powoduje, Ŝe samochody s ą parkowane wzdłu Ŝ ci ągów komunikacyjnych, co utrudnia ruch zwłaszcza pieszym, którzy ze wzgl ędu na brak chodników i wąskie pobocza musza porusza ć si ę po skraju pasów ruchu – dotyczy to zwłaszcza okresu letniego, kiedy jest wzmo Ŝony ruch turystyczny. Ponadto ze wzgl ędu na walory turystyczne obserwuje si ę niedostatki zwi ązane z infrastruktur ą wypoczynku, rekreacji i turystyki. Nie ma praktycznie oznaczonych i przygotowanych szlaków i ście Ŝek turystycznych, brakuje zorganizowanych k ąpielisk w Solince oraz miejsc parkowania samochodów nad ni ą. W miejscowo ści brakuje równie Ŝ zorganizowanego placu wyposa Ŝonego w mał ą architektur ę i przygotowanego do organizacji imprez masowych. Bardzo wa Ŝnym elementem kształtuj ącym warunki Ŝycia mieszka ńców obszarów wiejskich i wiejsko – miejskich, odpowiadaj ące standardom cywilizacyjnym i pozwalaj ące mieszka ńcom realizowa ć ich cele ekonomiczne, jest stworzenie im mo Ŝliwo ści do aktywnego uczestnictwa w gospodarczym i społecznym Ŝyciu miejscowo ści i gminy. Trudna sytuacja na rynku pracy, wysokie bezrobocie nale Ŝy do wa Ŝnych problemów społecznych i gospodarczych miejscowo ści. Realizacja priorytetów wymaga ć b ędzie koncentracji na rozszerzeniu zakresu stosowanych metod przeciwdziałania bezrobociu oraz na zapewnieniu warunków wdra Ŝania nowych metod i technik pracy, a tak Ŝe na dostosowaniu społeczno ści do ery społecze ństwa informacyjnego. Aktywizacja mieszka ńców pozwoli wywoła ć zaanga Ŝowanie w środowisku wiejskim w budowaniu pozytywnych zmian dla własnego otoczenia. Realizacja Planu stworzy szanse dla wielu aktywnych ludzi, którzy dotychczas nie mieli okazji podj ęcia podobnych działa ń. Ponadto pozwoli na odbudowanie wi ęzi mi ędzyludzkich, które w coraz wi ększym stopniu ulegaj ą zerwaniu. Realizacja wszystkich powy Ŝszych priorytetów wymaga ć b ędzie mobilizacji mieszka ńców do podejmowania działa ń na rzecz poprawy warunków i jako ści Ŝycia. Aktywno ść mieszka ńców w

43

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019 kierunku podejmowania działa ń wspieraj ących rozwój gospodarczy, społeczny i kulturalny miejscowo ści b ędzie warunkiem krytycznym dla realizacji priorytetów niniejszego planu. Wymienione we wst ępie tego podrozdziału obiekty, tj. Świetlica Wiejska, Ko ściół, miejsce spotka ń w trakcie imprez masowych wyznaczaj ą swoist ą przestrze ń gdzie aktywno ść społeczna mieszka ńców Terki jest najwi ększa. Są to miejsca, gdzie w najwi ększym stopniu realizowane s ą podstawowe potrzeby ludzi, takie jak: − bezpiecze ństwo, − zdrowie i Ŝycie, − opieka, − rozwój ludzki, − rekreacja, wypoczynek, przyjemno ści, − kultura, − kontakty społeczne, wi ęź grupowa, to Ŝsamo ść z gmin ą, − swoboda i łatwo ść kontaktów przestrzennych, − kreacja otoczenia, poczucie u Ŝyteczno ści, uznanie, gratyfikacja, − to Ŝsamo ść z gmin ą, ład przestrzenny, − warto ści moralne i potrzeby religijne.

To tutaj, mieszka ńcy mog ą i wykazuj ą aktywno ść społeczn ą, młode osoby ucz ą si ę od starszych samorz ądno ści. Obszar ten, wyznaczony ww. obiektami, maj ący szczególne znaczenie dla jako ści Ŝycia w miejscowo ści Terka, wymaga podj ęcia ró Ŝnorodnych działa ń, które przyczyni ą si ę do poprawy jego funkcjonalno ści, a tym samym przydatno ści i u Ŝyteczno ści dla obecnego i przyszłych pokole ń mieszka ńców tej miejscowo ści.

6.3. Cele

Realizacja priorytetów rozwojowych wymaga osi ągni ęcia celów długofalowych, które zgodne są z oczekiwaniami mieszka ńców, jednocze śnie b ędąc zgodnymi z najwa Ŝniejszymi dokumentami planistycznymi gminy tj. Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Solina.

Przy okre ślaniu celów strategicznych uwzgl ędnione zostały wyst ępuj ące uwarunkowania. Cele strategiczne dotycz ą spraw, co do których mieszka ńcy Terki, Gmina Solina i partnerzy społeczni, ka Ŝdy w zakresie swoich kompetencji, mog ą podejmować autonomiczne działania. Autonomiczno ść działa ń oznacza, Ŝe wymienieni powy Ŝej (ka Ŝdy w zakresie swoich kompetencji) maj ą do tego prawo i nie s ą uwarunkowani decyzjami zewn ętrznymi podejmowanymi poza Gmin ą.

Proponowane w Planie Odnowy Miejscowo ści cele i zadania słu Ŝą ce ich realizacji, obejmuj ą podstawowe sfery Ŝycia i funkcjonowania miejscowo ści. W pracach nad Planem wyodr ębnione zostały trzy obszary, prezentowane poni Ŝej: 1. Sfera społeczna – jako ść Ŝycia, to Ŝsamo ść i warto ści Ŝycia wiejskiego , warto ści obejmuj ące m.in. potrzeby: – kultura, poznanie i kreacja otoczenia, – rekreacja, wypoczynek, przyjemno ści, – kontakty społeczne, wi ęź grupowa, – bezpiecze ństwo, – przynale Ŝno ść do miejsca, ład przestrzenny, – rozwój ludzi, – warto ści moralne i potrzeby religijne.

2. Sfera potencjałów – standard Ŝycia , obejmuj ąca m.in.:

44

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

– infrastruktur ę techniczn ą, – infrastruktur ę społeczn ą, – środowisko przyrodnicze, – potencjał ludzki. 3. Sfera gospodarcza – byt.

Takie uj ęcie stanowi swoist ą map ę wszystkich spraw wa Ŝnych dla rozwoju miejscowo ści Terka, a zwi ązanych z odnow ą wsi. Poni Ŝej zaprezentowano cele sformułowane w trzech sferach Ŝycia lokalnej społeczno ści, jak ą stanowi ą mieszka ńcy Terki. Kolejno ść poni Ŝszych celów nie stanowi ich hierarchii, s ą one równorz ędne.

Sfera społeczna - jako ść Ŝycia, to Ŝsamo ść i warto ści Ŝycia wiejskiego  funkcjonuj ąca nowa Świetlica Wiejska - miejsce spotka ń mieszka ńców Terki;  zapewnione warunki rekreacji i wypoczynku dla mieszka ńców i go ści;  realizowane cyklicznie imprezy plenerowe promuj ące Terk ę jako atrakcyjne miejsce wypoczynku i turystyki;  zorganizowane miejsce na organizacj ę imprez kulturalnych, turystycznych;  poprawa dost ępu do Internetu;  poprawa bezpiecze ństwa w ruchu drogowym; - zmodernizowany most na Solince;  poprawa stanu środowiska naturalnego;  poprawa dost ępno ści komunikacyjnej – optymalizacja poł ącze ń komunikacji publicznej;  wzrost poziomu integracji mieszka ńców – funkcjonuj ąca lokalna organizacja pozarz ądowa reprezentuj ąca interesy mieszka ńców Terki.  poprawa dost ępu do specjalistycznej opieki zdrowotnej.

Sfera potencjałów – standard Ŝycia  wybudowana i wyposa Ŝona nowa Świetlica Wiejska;  zorganizowane miejsce na organizacj ę imprez kulturalnych, turystycznych;  funkcjonuj ący, dobrze wyposa Ŝony plac zabaw dla dzieci;  rozwini ęta infrastruktura turystyczna, w tym: oznakowane szlaki turystyczne, ście Ŝki spacerowe;  rozwini ęta infrastruktura sportowo-rekreacyjna;  zmodernizowany most na Solince;  funkcjonuj ąca kanalizacja sanitarna;  poprawa stanu technicznego zabytkowego ko ścioła wykorzystywanego jako kaplica cmentarna;  poprawa stanu technicznego zabytków;  wzrost poziomu wykorzystania turystycznego Solinki.

Sfera gospodarcza – byt  wzrost przedsi ębiorczo ści mieszka ńców;  dost ępne doradztwo w zakresie uruchamiania i rozwijania działalno ści gospodarczej;  wzrost poziomu absorpcji środków pomocowych przez podmioty gospodarcze;  poprawa promocji oferty turystycznej Terki;  poprawa aktywno ści i mobilno ści zawodowej mieszka ńców;  rozwini ęty sektor małej i średniej przedsi ębiorczo ści (M ŚP);  ułatwiony dost ęp do zmiany i podnoszenia kwalifikacji zawodowych.

45

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

6.4. Opis planowanych zada ń inwestycyjnych i przedsi ęwzi ęć aktywizuj ących społeczno ść lokaln ą na lata 2013 - 2019 Źródła finansowania Lata Kwota Nazwa przedsi ęwzi ęcia Cel realizacji ko ńcowa Bud Ŝet gminy Środki UE Budowa Świetlicy Wiejskiej  funkcjonuj ąca nowa Świetlica Wiejska - miejsce spotka ń mieszka ńców Terki;  wybudowana i wyposa Ŝona nowa Świetlica Wiejska; 2013-2014 700000,00 2000000 500000,00  zorganizowane miejsce na organizacj ę imprez kulturalnych, turystycznych; Renowacja starego ko ścioła –  poprawa stanu technicznego kaplicy cmentarnej zabytkowego ko ścioła 2015 100000,00 25000,00 75000,00 wykorzystywanego jako kaplica cmentarna; Kanalizacja miejscowo ści  poprawa stanu środowiska naturalnego; 2016-2017 3200000,00 800000,00 2400000,00  funkcjonuj ąca kanalizacja sanitarna; Oznakowanie ście Ŝek turystycznych  zapewnione warunki rekreacji i wypoczynku dla mieszka ńców i go ści;  rozwini ęta infrastruktura turystyczna, 2018-2019 100000,00 250000,00 750000,00 w tym: oznakowane szlaki turystyczne, ście Ŝki spacerowe;

46

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

7. ZARZ ĄDZANIE 7.1. Wdra Ŝanie Stworzenie systemu zarz ądzania realizacj ą Planu ma decyduj ący wpływ na utrzymanie wysokiej dynamiki w całym procesie wdra Ŝania. Stopniowe wygasanie entuzjazmu towarzysz ącego procesowi tworzenia Planu w śród samorz ądu i mieszka ńców bez odpowiedniego systemu mogłoby „doprowadzi ć Plan na półk ę” z innymi, nieprzydatnymi dokumentami w do ść krótkim czasie. System, o którym mowa to przede wszystkim:
doskonalenie istniej ących i tworzenie nowych instrumentów realizacji,
monitorowanie realizacji celów i projektów,
zmiany i aktualizacja Planu. Schemat systemu wdra Ŝania:

Wdra Ŝanie Planu Rozwoju Miejscowo ści Terka

Decyzja / Rada Sołecka, Rada Gminy / Wójt Gminy Bud Ŝet Gminy

Priorytety/Cele Środki pomocowe

Projekt /zadanie Termin / odpowiedzialno ść

Projekt / zadanie Termin / odpowiedzialno ść

Termin / Projekt / zadanie odpowiedzialno ść

Termin / Projekt / zadanie odpowiedzialno ść

47

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

7.2. Instrumenty realizacji Instrumenty prawno - administracyjne: Najwa Ŝniejszym narz ędziem realizacji Planu jest bud Ŝet gminy. Stopniowe tworzenie bud Ŝetu zadaniowego powinno usprawni ć zarz ądzanie środkami publicznymi oraz stworzy ć czytelny obraz operacji finansowych przeprowadzanych przez Rad ę Gminy. Dynamika wdra Ŝania Planu ma swoje odzwierciedlenie w kolejnych bud Ŝetach. Zadania wynikaj ące z Planu realizowane ze środków bud Ŝetowych mo Ŝna stosunkowo łatwo zidentyfikowa ć. Kolejnym instrumentem jest opracowane „Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Solina" - dokument szczególnie istotny podczas monitorowania stanu lokalnych zasobów oraz wynikaj ące z niego plany miejscowe, za pomoc ą, których mo Ŝna kreowa ć oczekiwany wizerunek miejscowo ści, lokowa ć przedsi ęwzi ęcia według ustalonego porz ądku. Zgodnie z Planem Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Podkarpackiego na obszarze gminy docelowo przewiduje si ę rozwój takich funkcji jak: mieszkaniowo usługowej, rolniczej, turystycznej.

Instrumenty ekonomiczne i rynkowe: Uczestnictwo gminy/miejscowo ści w zwi ązkach celowych Tworzenie dobrego klimatu dla rozwoju przedsi ębiorczo ści, wyzwalanie lokalnych inicjatyw gospodarczych jest instrumentem, który usatysfakcjonuje mieszka ńców pod wzgl ędem rynkowym jak i ekonomicznym oraz przysporzy bud Ŝetowi kolejnych podatników. Instrumenty finansowe: Stosowanie tak zwanego „monta Ŝu finansowego” przy du Ŝych inwestycjach, to znaczy kumulacji środków pochodz ących z ró Ŝnych źródeł na realizacj ę kolejnych zada ń wynikaj ących z planu. Stopniowe przechodzenie od konstruowania bud Ŝetu według dotychczasowych reguł do tworzenia bud Ŝetu zadaniowego. Instrumenty marketingowe: Stworzenie odpowiedniego systemu marketingu miejscowo ści i gminy jako cało ści, (osi ągni ęcia samorz ądu, lokalnych przedsi ębiorców, organizacji społecznych, mieszka ńców i zasobów) ułatwi prowadzenie promocji wewn ętrznej - skierowanej do mieszka ńców gminy oraz promocji zewn ętrznej. Stworzony system marketingowy przede wszystkim odpowie na pytania: • kto? • jakimi kanałami? • z czym? • do kogo? • i za jakie pieni ądze trafia z promocj ą?

7.3. Sposoby monitorowania, oceny i komunikacji społecznej

7.3.1. System monitorowania planu rozwoju Monitoring wspomaga proces zarz ądzania i dostarcza informacji o post ępie realizacji i efektywno ści wdra Ŝania zada ń wynikaj ących z Planu - pocz ąwszy od pojedynczego projektu, poprzez cel i priorytet, a sko ńczywszy na osi ąganych efektach. W zale Ŝno ści od charakteru dostarczanych danych, monitoring dzielimy na rzeczowy i finansowy.

7.3.2. Monitoring rzeczowy Monitoring rzeczowy dostarcza danych obrazuj ących post ęp we wdra Ŝaniu Planu oraz umo Ŝliwiaj ących ocen ę jego wykonania w odniesieniu do celów w Planie.

48

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

Dane skwantyfikowane, obrazuj ące post ęp we wdra Ŝaniu oraz rezultaty tych działa ń zostały podzielone na trzy kategorie: Wska źniki produktu Odnosz ą si ę one do rzeczowych efektów działalno ści. Liczone s ą w jednostkach materialnych, np. długo ść nowo budowanych dróg; liczba budynków poddanych renowacji; ilo ść firm, które otrzymały pomoc, itp. Wska źniki rezultatu Odpowiadaj ą one bezpo średnim i natychmiastowym efektom wynikaj ącym z wdro Ŝenia Planu. Takie mierniki mog ą przybiera ć form ę wska źników materialnych (skrócenie czasu podró Ŝy, liczba mieszka ńców obj ętych selektywn ą zbiórk ą odpadów, liczba wypadków drogowych, itp.) lub finansowych (zwi ększenie sprzeda Ŝy eksportowej firm obj ętych danym działaniem, zmniejszenie nakładów na bie Ŝą ce remonty obiektów zabytkowych itp.). Wska źniki oddziaływania Obrazuj ą one konsekwencje Planu wykraczaj ące poza natychmiastowe efekty dla bezpo średnich beneficjentów. Oddziaływanie mo Ŝe odnosi ć si ę do efektów zwi ązanych bezpo średnio z podj ętym działaniem, chocia Ŝ pojawiaj ących si ę po pewnym czasie (oddziaływanie bezpo średnie), jak i do efektów długookresowych, oddziałuj ących na szersz ą populacj ę i po średnio tylko wynikaj ących ze zrealizowanego działania (oddziaływanie po średnie). Przykładowe wska źniki oddziaływania to liczba innowacji wprowadzonych przez wsparte firmy czy instytucje w czasie 18 miesi ęcy po zako ńczeniu projektu (oddziaływanie bezpo średnie), czy wska źnik zatrudnienia 24 miesi ące od zako ńczenia realizacji projektu (oddziaływanie po średnie).

7.3.3. Monitoring finansowy

Monitoring finansowy dostarcza danych dotycz ących finansowych aspektów realizacji Planu, będących podstaw ą do oceny sprawno ści wydatkowania przeznaczonych na niego środków. Wójt Gminy prowadzi ci ągły monitoring finansowy podj ętych zada ń, sporz ądza raporty, które prezentuje Radzie Gminy podczas kolejnych planowych Sesji Rady (wydatki poniesione w okresie obj ętym raportem, wydatki poniesione od pocz ątku realizacji zadania, stopie ń realizacji zadania w %).

7.3.4. Sposoby oceny planu rozwoju

Ocena Planu prowadzona b ędzie na podstawie składanych raportów z prowadzonego, monitoringu rzeczowego i finansowego, opisu rozbie Ŝno ści, je śli takie powstan ą pomi ędzy Planem a wdro Ŝeniem zadania oraz analiz ą przyczyn i skutków rozbie Ŝno ści. Dodatkowo raporty zawiera ć b ędą informacje nt. post ępu realizacji planu finansowego w okresie sprawozdawczym oraz prognoz ę w tym zakresie na rok nast ępny. Miernikami w prowadzonej ocenie b ędą wska źniki np. nakład finansowy na 1 km drogi, ilo ść przył ączy wodoci ągowych w stosunku do ilo ści posesji w gminie. Ocena dokonana b ędzie w sprawozdaniu rocznym, które Wójt Gminy składa Radzie Gminy podczas sesji, na której udzielane jest absolutorium za działania w roku poprzednim. Ocena szczegółowa zada ń Wynikaj ących z Planu nast ąpi po zako ńczeniu i rozliczeniu inwestycji.

7.3.5. Sposoby inicjowania współpracy pomi ędzy sektorem publicznym, prywatnym i organizacjami pozarz ądowymi

Podstaw ą prawn ą do współpracy samorz ądu Gminy Solina z organizacjami pozarz ądowymi jest art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalno ści po Ŝytku publicznego i wolontariacie (Dz. U. Nr 96, poz. 873). Zasadnicz ą rol ę, jak ą b ędą pełni ć we wdra Ŝaniu Planu organizacje i podmioty to inicjowanie działa ń projektowych, realizacja projektów oraz wyra Ŝanie opinii na temat podejmowanych i prowadzonych zada ń inwestycyjnych. Istnieje

49

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019 tak Ŝe mo Ŝliwo ść bezpo średniej realizacji zada ń po spełnieniu warunków okre ślonych w ustawie o zamówieniach publicznych. Współpraca z podmiotami i organizacjami we wdra Ŝaniu Planu obejmowa ć b ędzie zadania o zasi ęgu lokalnym i opiera ć si ę b ędzie na zasadach pomocniczo ści, suwerenno ści stron, partnerstwa, efektywno ści, uczciwej konkurencji oraz jako ści. W gminie podj ęte zostan ą prace nad mo Ŝliwo ści ą tworzenia spółek partnerskich publiczno – prywatnych do realizacji zada ń własnych gminy. Obszar mo Ŝliwy do współpracy to przede wszystkim tworzenie warunków i obsługa ruchu rekreacyjno – turystycznego na terenie miejscowo ści i gminy.

7.3.6. Uspołecznienie procesu planowania i realizacji

Społeczno ść lokalna miejscowo ści Terka na zaproszenie władz samorz ądowych uczestniczyła w pracach nad niniejszym planem. Jak wynika z do świadcze ń innych jednostek samorz ądu zazwyczaj uczestnicy prac nad planami rozwoju staj ą si ę w swoich środowiskach rzecznikami proponowanych w tych planach rozwi ąza ń. O Planie Odnowy Miejscowo ści Terka 2013-2019 przyj ętym do realizacji przez Rad ę Sołeck ą i Rad ę Gminy, jak równie Ŝ o rozpoczynanych zadaniach, ich przebiegu i zako ńczeniu wszyscy mieszka ńcy b ędą szczegółowo informowani. Informacje b ędą upowszechniane za po średnictwem prasy regionalnej i lokalnej oraz zwyczajowo na tablicy ogłosze ń i stronie internetowej Urz ędu Gminy oraz bezpo średnio przez władze gminy na ró Ŝnego typu zebraniach. Uwagi od mieszka ńców na temat prowadzonych prac zbierane b ędą w Urz ędzie Gminy Solina.

50

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

8. SPIS ILUSTRACJI

Mapa 1 Poło Ŝenie na mapie Polski...... 5 Mapa 2 Zdj ęcie satelitarne Terki i okolic...... 7 Mapa 3 Usytuowanie Terki w stosunku do ponadlokalnych o środków miejskich regionu...... 9

Tabela 1. Ruch naturalny ludno ści w Gminie Solina w latach 2008-2011 ...... 12 Tabela 2. Saldo migracji ludno ści na analizowanym obszarze...... 12 Tabela 3. Struktura ludno ści ze wzgl ędu na ekonomiczne grupy wieku...... 14 Tabela 4. Liczba ludno ści zamieszkuj ąca poszczególne miejscowo ści tworz ące Gmin ę Solina ...... 14 Tabela 5. Struktura zarejestrowanych bezrobotnych w Gminie Solina (stan na 31.04.2013 roku)...... 16 Tabela 6. Liczba odbiorców i długo ść sieci kanalizacyjnej w Gminie Solina w roku 2011 .....30 Tabela 7. Budownictwo mieszkaniowe – zasoby mieszkaniowe gminy indywidualne i zbiorowe...... 35 Tabela 8. Struktura u Ŝytkowania gruntów i waloryzacja przyrodniczo – ekonomiczna przestrzeni rolniczej miejscowo ści Terka...... 36 Tabela 9. Stan ilo ściowy podmiotów gospodarczych z podziałem na bran Ŝe w 2012 roku ...37 Tabela 10. Liczba podmiotów gospodarczych w miejscowo ści Terka w latach 2008-2012 ..38 Tabela 11. Inwentaryzacja zasobów...... 38

Wykres 1. Zmiany liczby ludno ści miejscowo ści Terka w latach 2008-2012 na tle Gminy Solina ...... 11 Wykres 2. Ruch naturalny ludno ści Gminy Solina w latach 2008-2011...... 12 Wykres 3. Dynamika salda migracji ludno ści...... 12 Wykres 4. Zmiany w liczbie m ęŜ czyzn i kobiet tworz ących populacj ę miejscowo ści Terka ...13 Wykres 5. Udział ludno ści w miejscowo ściach tworz ących Gmin ę Solina...... 15 Wykres 6. Struktura u Ŝytkowania gruntów...... 36 Wykres 7. Liczba podmiotów gospodarczych w miejscowo ści Terka w latach 2008 – 2012 .38

Zdj ęcie 1. Ryciny i zdj ęcia cerkwi ...... 16 Zdj ęcie 2. Cerkwisko ...... 17

51

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

9. UCHWAŁY

9.1. Uchwała zebrania wiejskiego w sprawie przyj ęcia planu odnowy miejscowo ści

52

Plan Odnowy Miejscowo ści Terka na lata 2013-2019

9.2. Uchwała Rady Gminy Solina w sprawie zatwierdzenia planu odnowy miejscowo ści

53