Het Vrije WoordMagazine voor vrijdenkers

MET ALLE

GEWELD© AN AVONDS

 KIMBERLY CALEMYN  PAUL CLITEUR  LIESBETH DE DONDER  LUKAS DE VOS  EDGARD EECKMAN  LODE LAUWAERT  KRIS SMET  KAISIA UZIEBLO  MICHEL VANDENBOSCH  RAYMONDA VERDYCK WIM WEYMANS

DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT  DECEMBER - JANUARI - FEBRUARI 2017-2018 JG 63 NR 1  UITGAVE VAN HUMANISTISCH-VRIJZINNIGE VERENIGING VZW  V.U. MARIO VAN ESSCHE P/A POTTENBRUG 4, 2000 ANTWERPEN  P3A8098 AFGIFTEKANTOOR 9099 GENT X INHOUD

die een veelheid aan administratieve regels oplegt en een DECEMBER inflatie aan sancties voorziet om al die regels af te dwingen (want u kan niet meer uitademen zonder ervoor een sanctie te krijgen in de vorm van een GAS-‘boete’, een andere boete, 12 een retributie, een minnelijke invordering, een schadebeding, enz. en als u niet kunt betalen, krijgt u als sanctie de plicht 4 34 opgelegd om nog meer te betalen), die zich uiteindelijk vooral GEWELD, NIKS VOOR MIJ FINANCIËLE OUDERENMIS(BE) manifesteert als last of nadeel, zonder nog voldoende toe­ Erik Strieleman HANDELING gang te geven tot de voordelen verbonden aan een moderne Liesbeth De Donder over een onder­ welvaartsstaat. 5 schat probleem Onze maatschappij is te veel een sanctionerend mecha­ DE HEILIGE IJZEREN MAAGD 38 nisme geworden. ‘L’état-prédateur’ zei iemand onlangs en, Column door Lukas De Vos neen, het was geen ondernemerskapitalist, maar een arts die HET UZ BRUSSEL 9 ALS MAATSCHAPPELIJK in Afrika ziektes ging bestrijden, meer uit overtuiging dan uit SEKSUEEL GEWELD, PROJECT winstbejag. Hij vond de onredelijkheid van het staatsmonster EEN EEUWENOUDE PLAAG Edgard Eeckman: “Macht is niet Beminde ongelovigen hier erger dan wat hij gedurende meer dan een decennium Lukas De Vos over onze oversekste inherent slecht.” in Afrika had ervaren. De man in kwestie was koleirig gewor­ maatschappij 16 42 De voorbije tijd werd Brussel opgeschrikt door enkele rel­ den over het Antwerpse mobiliteitsbeleid en parkeersanctie­ 12 GAIA 3.0 len. Nu ja, ‘rellen’. Oud-mei-’68-igers, die nog steeds sneller beleid, waardoor zijn werk als Antwerpse huisarts moeilijker LIEFDE MET ALLE GEWELD Interview met Michel Vandenbosch een kasseisteen uit de straten lospeuteren dan de huidige was dan zijn titanenwerk in Afrika ... Interview met Kris Smet relstokers hun colablikje naar de politie mikken, zullen zich Een staat heeft voor mij dat morele recht niet om zich zo te 46 16 waarschijnlijk een kriek lachen als men deze relletjes tot het gedragen. Een staat moet een verdedigingsmechanisme zijn HUISELIJK GEWELD EN niveau van ‘rellen’ promoveert en ik zag destijds tijdens de voor elk individu en als collectiviteit elke mens insluiten, be­ RELIGIEUS GEWELD DIERENMISHANDELING schermen, opvangen, er de vrijheden en mensenrechten van Paul Cliteur pleit voor een paradig­ Interview met Kimberly Calemyn boerenbetogingen in Brussel enkele West-Vlaamse patatten­ mawisseling stekers met hun blote handen de balustrades uit de betonnen garanderen en dat onbevangen, onbevooroordeeld en onpar­ 50 brugpijlers rukken om hun gelijk kracht bij te zetten, maar tijdig doen, eerder dan uitsluiten, sanctioneren, terechtwijzen, 20 KRITISCH LEZEN goed: ‘rellen’ dus … viseren en affronteren. GEWELD IS EEN Net zoals die mei ’68-igers (waarvan enkelen mij teleurstel­ Als dat toch gebeurt, dan moeten wij niet verrast opkijken VEELKOPPIG MONSTER 51 len door zich zodanig te gedragen dat als hun kasseisteen dat jonge mensen die staat alleen als vijand en een te duch­ Lode Lauwaert over ‘Filosofie van HVV BOEKENTIPS 20 geweld’ 40 jaar door de lucht zou zweven ze die vandaag tegen hun ten tegenstander ervaren en er zich niet meer mee kunnen 52 eigen kop zouden smijten) en die boeren, zullen de relschop­ identificeren, en er zich bijgevolg tegen keren, op eenma­ 24 TEKENEN TEGEN GEWELD pers ook wel andere motieven hebben dan louter geweld om nier die onwettelijk is en met methodes die onjuist zijn en VLUCHTELINGEN: GEWELD, ‘Cartooning Syria’ andere mensen zeer te doen. niet gerechtvaardigd kunnen worden. Maar wetten en mo­ GEVOEL EN RECHT 54 En neen! Het is niet mijn bedoeling om het geweld van die rele waarden worden ook bepaald door de maatschappij en Wim Weymans over het ideolo­ door de collectiviteit. Dus als we geen manier vinden om voor gische klimaat GOED BEKEKEN gasten sociologisch kapot te relativeren zodat er geen schuld ‘Elle’, Paul Verhoeven overblijft, net zoals ze in de jaren ’60 die kasseien ook beter die relstokers (excuses, West-Vlaamse patattenstekers en 28 hadden laten liggen en die balustrade zijn nut had, anders mei-’68-igers)‘relstokertjes’, de druk van de maatschappelijke OOK MANNEN KRIJGEN KLAP­ 55 dan de patattenstrijd kracht bij te zetten door het martelaar­ ketel te laten, dan zullen onze wetten en waarden ook geen PEN ACTIVITEITENKALENDER schap van hun solovlucht richting politiecombi. Geweld is fout morele kracht meer hebben om te inspireren, te enthousias­ Kasia Uzieblo onderzoekt partnerge­ COLOFON meren en hen duidelijk te maken dat hun rebellie en de door weld bij mannen en ik zal daar niet snel een verontschuldiging voor vinden die sterk genoeg is om het vrij van schuld te maken. Aan de an­ hen gekozen methodes de juiste niet zijn. Dan geven wij die 31 dere kant is, naast identiteit, het aanduiden van een schuldi­ mensen simpelweg op als lid van deze samenleving. PESTEN STOPT WAAR DIA­ 34 ge een nieuwe verslaving in onze samenleving. Iemand moet LOOG BEGINT altijd van iets de schuld krijgen alvorens het debat over is en Raymonda Verdyck over omgaan die drang om op te delen in goed versus kwaad begint bijbel­ Met geuzengroeten met pesten in het GO! 42 se proporties aan te nemen. En toch vind ik dat we kinderlijk naïef zijn als we van die MARIO VAN ESSCHE mensen respect en eerbied verwachten voor een maatschap­ VOORZITTER HUMANISTISCH-VRIJZINNIGE VERENIGING pij die er niet slaagt ze een plaats te geven op de arbeids­ markt of enig financieel comfort te bieden om hun bestaan te bekostigen, een maatschappij die al te vaak op hen spuwt,

2 HET VRIJE WOORD HET VRIJE WOORD 3 COLUMN

Geweld, niks De heilige ijzeren voor mij maagd

bestond erin om met de vrachtwagens tafeltje naast ons zaten een grootvader, figuur die de verwaande blaaskaak van genageld aan een kruis, nu geen decor rond het centrale plein te rijden, om het een grootmoeder en twee kleinzoontjes. een krijgsheer voorstelt. Geweldig ego, maar levensecht. Zijn lichaam werd een contingent brandstof op te gebruiken. Een van die laatste was aan het zeuren erwt verstand – overigens fantastisch bloedende hoop Anders kreeg de Civiele Bescherming dat ie ook naar de speeltuin wou. Zijn gepasticheerd in de film ‘A Funny Thing flarden; levend, ja, maar mens niet meer. de volgende maand minder. Tot zover grootvader verbood het hem. Het jonge­ Happened on the Way to the Forum’ van “Ik ben een heel zachtmoedig man”. dat ideaal. tje bleef maar dreinen tot plots grootva Richard Lester. Wreedheid hing altijd samen met godde­ Die woorden van Professor Higgins uithaalde en hem met volle hand een lijke beschikking. Zolang de koning de in­ I uit de musical 'My Fair Lady' zijn ten Zelf ben ik zo goed als nooit recht­ stevige klap op zijn hoofd gaf. Ik kookte. carnatie was van de Allerhoogste(n), be­ volle op mij van toepassing. Geboren streeks slachtoffer geweest van fysiek “Hela”, riep ik. En: “dat doe je niet met Macht maakt on­ schikte hij naar eigen goeddunken over in de jaren vijftig, toen de herinnering geweld. Onrechtstreeks wel: mijn vriend kinderen!” “ leven en dood. En foltering. De poena aan WOII nog bijzonder levendig was, Peter werd om een onbekende reden, of De man keek even of hij me ook zo’n gevoelig. Ongevoe­ cullei, het innaaien van een vadermoor­ werd ik vreedzaam opgevoed. Al mijn geen reden, laffelijk vermoord in Brus­ laffe dreun wou geven, maar schrok toch denaar in een leren zak samen met een vriendjes hadden speelgoedgeweertjes sel. Twee andere vrienden pleegden van de belangstelling die hij plots van Lukas De Vos (°1949) was senior ligheid veegt alle hond, een aap, een slang en een haan, om cowboy en indiaan te spelen. Ik niet. zelfmoord. Zelf kan ik me alleen een het complete terras genoot. Het gezel­ VRT-journalist. Hij is auteur en do­ en hem in het water gooien, beloofde een Ik had er ook niet de minste behoefte opgestoken vinger of een dreigende schap droop snel af, en ik hoop maar dat cent en is voorzitter van het Arkco­ normen weg. vreselijke dood. Misschien niet erger dan aan en vond het maar dwaze spelletjes. vuist in het verkeer herinneren. Maar het het kind niet achteraf nog de volle laag mité van het Vrije Woord en van de ” kruisiging of de obscene verbeeldings­ De pedagogische tik daarentegen, ken­ gebrek aan persoonlijke ervaring maakt heeft gekregen. Beroepsbond van de Filmpers VVF. Plautus was profetisch, hij kende de bru­ praktijken van de Perzische koningen de ik heel goed. Mijn moeder was een mijn afkeer voor geweld er niet minder Hij is bijzonder beslagen in Europe­ tale, gewelddadige maatschappij waarin (vloeibaar lood in de oren, gesmolten uitstekende pedagoge. Zij heeft mijn op. Beelden of verslagen gerelateerd Andere vormen van geweld, waarover se en internationale (geo)politiek, hij leefde, en voorzag dat de verruwing goud in de mond, scafisme of de trage spreekwoordelijke koppigheid er nooit aan geweld, roepen bij mij een diepe het in dit nummer gaat, daarvan ben ik semiotiek, ideologiekritiek en po­ alleen zou toenemen. Macht maakt onge­ dood van zelfontbinding door ongedierte uitgekregen, maar ze er stevig ingetikt. weerzin op. Zeker als zwakkeren er het nooit getuige geweest. Gelukkig maar, pulaire literatuur­gen­res. Recente voelig. Ongevoeligheid veegt alle normen als de veroordeelde wordt opgesloten Langs de andere kant was zij ook de­ slachtoffer van zijn. want geweld? Ik ben daar geweldig te­ boek­publicaties: 'Winst is Verlies: weg. Het keizerrijk gaf hem twee eeuwen in een houten omhulsel, maar met ar­ gene die boos naar de onderwijzer trok, gen. Jeroen Olyslaegers' (2014); 'Ivo Mi­ later overschot van gelijk. Medeleven men, voeten en hoofd vrij waarop melk die me een heel lesuur op mijn knieën Zo zat ik met mijn kinderen eens op chiels: Poortwachter Woordwachter' werd weggelachen, wreedheid werd de en honig worden gegoten en die hij ook voor het bord had laten zitten. een mooie zomerdag op het terras van (2013); 'Heen' (2012); 'Land! Land!' norm. De grootste excessen werden gedwongen wordt in te slikken tot diarree de cafetaria van een speeltuin. Aan het ERIK STRIELEMAN, HOOFDREDACTEUR (2011); 'Cruise Control' (2011); 'Bui­ begaan door de machtigsten: de keizer, erop volgt), maar de perverse bedenk­ ten het Bereik van Fari­sese Handen' de rijke senatoren, de top van het leger. sels van marteling zijn onbeperkt. (2010); 'Verbrande Schrijvers' (2009). Moordpartijen in de arena (en daarbuiten Andere vor­ Hij is ook vast mede­werker van Knack, op het slagveld of bij de verovering van Het gold voor alle culturen, van de Noord­ “ Volksbelang en Lezen op Zondag. nieuwe gebieden; de Romeinen, net als se tot de Chinese. De Vikingen braken de men van geweld, de Chinezen, maakten geen krijgsgevan­ ribben af aan de ruggengraat, sneden de genen, hooguit slaven) werden schering borstkas open, haalden er de longen le­ waarover het in en inslag, en namen steeds gruwelijker vend uit, en bogen alles om tot vleugels. dit nummer gaat, De komische koddebeier Plautus kende vormen aan, tot het toneel versmolt met De bloedadelaar, noemden ze dat. De zijn pappenheimers. “Homo homini lu­ de werkelijkheid. De puntdichter Martia­ Chinezen waren meesters in wreedheid. daarvan ben ik pus”, schreef hij in zijn toneelstuk ‘Asi­ lis (1e eeuw na Christus) beschrijft hoe Het meest berucht en weerzinwekkende naria’ (een boerenkomedie die het best veroordeelden gedwongen werden het was de ling tsji, de dood door duizend nooit getuige vertaald wordt als ‘De Ezeldrijfster’). De lot van de legendarische booswicht Lau­ sneden, die nogal in trek was bij missio­ geweest. mens is een wolf voor de medemens, reolus te ondergaan: narissen. In het Bataviaasch Nieuwsblad ” zeker als hij die andere niet kent. Plau­ van 29 maart 1897 staat een opgesmukt tus gaf altijd een kwinkslag mee aan die Zoals Prometheus vastgeketend aan zijn verslag van zo'n handelwijze. “Ik had ook Dat ik later gewetensbezwaarde zou sombere vaststelling over het gebrek rots ‘het geluk’, als men het zoo noemen wil, worden stond in de sterren geschreven. aan inlevingsvermogen en medelijden. de vogel met zijn vele borstvlees voedde, ter voltooiing mijner voorstelling der chi­ Dat leek me meer zinvol dan mijn tijd Een ander stuk voert Miles Gloriosus zo bood Laureolus een Schotse beer zijn neesche strafrechtspleging, een ling-tsji in het leger te verslijten. De zinvolheid (Pyrgopolynices) ten tonele, een stok­ buik bij te wonen. (…) De misdadiger wordt 

4 HET VRIJE WOORD HET VRIJE WOORD 5 COLUMN

geen plaatsvervangende schaamte ge­ van het Grotere Kwaad. Films “dedou­ Het is natuurlijk een moralistische film, het kamp op de vlucht voor zijn collega's, voeld als op elke steiger een schunnig aneren martelen voor de goede zaak”. maar hij tracht wel aan te tonen (met de die denken dat zijn mutatie ook de moge­ lied of gefluit opklonk, vernederingen Het is maar hoe je het beziet. Diezelfde wetenschap die wij vandaag hebben, lijkheid geeft om de buitenaardse wapens nooit op de hoogte geplaatst van fysiek avond lag ik onderuitgezakt in mijn zetel post quem, maar niet Jaguar Paw) dat te gebruiken. Bovendien belooft Johnson geweld. De Rohingya hebben recht van twee films na elkaar te bekijken op Q2: geweld een virus is, dat elke cultuur heeft hem te genezen, als hij maar eerst terug spreken, de Amazone-indianen. Anderen ‘Apocalypto’ (Mel Gibson, 2006) en ‘Dis­ aangetast. Afkeer van de wereld, isola­ kan naar zijn oord van herkomst. Een zijn best iets bescheidener. Ik zal dus trict 9’ (Neill Blomkamp, 2009). Het zijn tie, is de enige oplossing om het kwaad probleempje: de reis over en weer duurt wel een geluksvogel zijn. Maar mijn ont­ twee voorbeelden die van pas komen. buiten te houden. Een nogal reactionaire drie jaar. zetting over het eindeloze woordenboek houding, eigen aan het rechtse gedach­ van het rauwe kwaad dat een mens een De beul heeft tegoed van Gibson. Want uiteindelijk Politiek correct mens kan aandoen, is er niet minder om. “ is de vluchteling even gewelddadig als “ En minimaliseren hoort er al helemaal niet meer bloed zijn achtervolgers, en worden geweld en denken is even niet bij. dood (met boobytraps, giftige slangen, aan zijn handen een mes van obsidiaan, giftige pijlen) als nefast voor de dan de rechter. legitiem beschouwd om onrechtvaardig­ ontregeling van de De vluchteling ” heid te bestrijden. “Dedouanering”. “ menselijke is even geweld­ ‘Apocalypto’ speelt zich af op het hoog­ ‘District 9’ is geëngageerder en eigentijd­ tepunt van het Mayarijk, vlak voor de ser, en heeft het hart op de juiste plaats. verhoudingen als dadig als zijn landing van de Spaanse conquistadores Het is pijnlijke fantapolitica, daar bestaat de leugen of achtervolgers. (vergezeld van kruis en kruit). Droogte geen twijfel over, een embleem over een ” heerst in het Rijk, de maisoogst is mis­ ontvoogdingsstrijd. Of zoals Tom Hud­ propaganda. lukt, de velden liggen er geblakerd bij. dleston schreef in Time Out: “We’re wit­ ” Dat doet ook Karel De Gucht niet, in een De stam van Jaguar Paw in het regen­ nessing a new dawn for politically enga­ pakkende bijdrage over “tortuur” in Het woud heeft daar geen weet van, tot hij bij ged sci-fi and horror, with Blomkamp as Het komt tot een strijd tussen Wikus en Laatste Nieuws (17/11/17). De Gucht nacht en ontij overvallen wordt door een a latter-day George Romero. Either way, de huurling Koobus Venter, die uiteinde­ heeft een hekel aan de verlekkerde ma­ afdeling Mayajagers. Mensenjagers. Op this is a stunningly impressive debut”. lijk aan stukken wordt gereten door de nier waarop menigtes dat afschuwelijk gevangenen die maar één doel moeten Plaats van gebeuren is Johannesburg. garnalen – eindelijk iets anders te vreten © AN AVONDS aantrekkelijke schouwspel van terecht­ dienen: de goden gunstig stemmen en Daar hangt plots, zoals in de nationalis­ dan de Whiskas waarop ze verzot zijn. stellingen en onthoofdingen en gese­ het laten regenen. Offervlees. Boven op tische druiper ‘Independence Day’, een Venter is de clichématige verpersoonlij­ lingen gaan bekijken. De schandpaal is een piramide wordt ze een voor een het ruimtetuig onbeweeglijk boven de stad. king van al wat verwerpelijk is: hij is een gaat veel trager dan dat, kootje per koo eigenlijk de uitkristallisering van de nijd, hart uit het lijf gerukt (want bloed stilt de Maar hier gaat het niet om de dreiging uit gewelddadige militair, twistziek, sadis­ De schandpaal is tje, huidstuk per kerf, en om het bloeden afgunst en wraakgevoelens die wij vaak wrok der goden), onthoofd, en van de de kosmos, er vallen zelfs stukken van tisch en vol vreemdelingenhaat. De af­ “ te stelpen gebruikt de beul ongebluste anoniem koesteren. De massa vergoe­ trappen gegooid. Dan doet zich – heeft het tuig, en als de mensen het openbre­ loop en het laatste halfuur gebrul en ge­ de uitkristallise­ kalk. De “kunst” is het lijden zo lang mo­ lijkt, ze zweept ook op, ze legitimeert ui­ Gibson Kuifje gelezen, ‘De Zonnetem­ ken, vinden ze een miljoen ondervoede donder moet u zelf maar gaan kijken. “It ring van de nijd, gelijk te rekken. De ijzeren maagd, het tingen van barbarij die wij in het dagelijks pel’? – een zonsverduistering voor; de “prawns”, “garnalen” (met veel goeie wil has become almost impossible to make a radbraken, de brandstapel, de pijnbank, leven afkeuren. “Is het wel alleen nieuws­ anderen, onder wie Jaguar Paw, worden lijken ze er in de verte op). De regering sci-fi film these days that doesn't spend afgunst en wraak­ waterboarding, Mengeles medische gierigheid?”, vraagt De Gucht zich reto­ gespaard. Gespaard, nou ja, ze zullen brengt ze onder in een opvangkamp. De its last 30 minutes in a multiple-orgasm experimenten, of die van de Japanse risch af. Natuurlijk niet, het is ziekelijke als schietschijf dienen voor de oefenen­ internering in District 9 duurt een twin­ roar of screaming, shooting and shatte­ gevoelens die wij Eenheid 731, de anomalieën die Octave verleiding. We moeten niet doen alsof we de soldaten, tenzij ze de jungle kunnen tigtal jaar, dan besluit de overheid ze te ring explosions.” De sneer van Giovanni vaak anoniem Mirbeau beschrijft in ‘Le Jardin des Sup­ niet weten wat er in Guantanamo of Aboe bereiken. Wreedheid maakt blind, zoveel verhuizen. De mensonterende toestan­ Fazio in de Japan Times lijkt ontmoedi­ plices’ (bijna had ik ‘Délices’ geschreven, Ghraib gebeurd is en nog gebeurt. Het is is duidelijk, zeker als Paw erin slaagt de den waarin ze samenhokken raken de gend, maar is dat niet, juist omdat het koesteren. de vrouwelijke bezoeker in de rottende “een blijvende schande voor de Ameri­ zoon van de leidende officier te doden. bureaucratie niet, tekenen en buiten. karikaturale hier het geweld verzacht. ” omgeving indachtig) of het misbruik van kaanse democratie” – als we dat woord Wraak maakt nog blinder, een negental Toezicht gebeurt onder leiding van een Venter is het embleem van hoe Ameri­ op een ruw kruis vastgelegd en de beul, jonge meisjes in de Sades catalogen, de democratie nog in de mond durven te woeste Maya's zet de achtervolging in op eigenlijk grappige nitwit, de nerd Wikus kaanse heldsoldaten zonder vaar noch gewapend met een scherp mes, begint zieke geest van IS, ze verzinken bijna in nemen. De goedbedoelende (mogen we de gewonde vluchteling, maar die is thuis Van De Merwe (met een echt Afrikaans vrees en rechtlijnig in de leer – de enige met grepen te doen in de vleezige deelen het niet bij dergelijke onnatuurlijke, afsto­ aannemen) ondervrager komt uit de mar­ in zijn natuurlijke omgeving, en weet de accent in zijn Engels). goeie vijand is een dode vijand, zoals in van het lichaam en dezen af te snijden. telijke bestraffingen. telkamer als besmeurde beul. Uitwissing een na de ander in een dodelijke val te ‘Starship Troopers’ (een revisionistische Daarna ondergaan de ooren, de neus, van de identiteit, van de waardigheid, lokken. Tot hij strandt aan zee, bedreigd Die bouwt langzaam een band op met de revisie van het Vietnamdebacle, in kos­ de vingers en teenen deze operatie. Ver­ Als ik dit soort verslagen lees, dan stel ik van de menselijkheid vandaag, dat blijft door twee overlevenden. Schepen leg­ garnaal Christopher Johnson, die terug mische versie) – uitgroeien tot iconen van volgens worden de armen en beenen af­ mij vragen bij het “psychisch” geweld te­ “Nacht und Nebel in de 21ste eeuw”. gen aan, iedereen verbijsterd, Paw duikt naar huis wil. Een goedje dat hij daartoe het Grote Gelijk. The American Dream, gesneden bij de polsen en de enkels, de gen vrouwen. Of mannen. Ik heb evenwel in het groen, zoekt en vindt zijn vrouw en had gedistilleerd spuit jammer genoeg op de vrije wapenwet, vleesgeworden. ellebogen en de knieën, de schouders en nooit een priesterhand in mijn voorbroek De Gucht fronst ook de wenkbrauwen kinderen, en keert wijselijk op zijn stap­ Wikus, die langzaamaan de scharen van de heupen.” De “eenige vreemdeling-ge­ gehad, nooit gedacht dat pesterijen een omdat de filmindustrie voortdurend be­ pen terug, weg van de blanke “bescha­ de garnaal krijgt, en zich niet meer kan De sterkte van ‘District 9’ is zijn overholen tuige” is nog mild in zijn beschrijving. Het aanslag op mijn persoonlijkheid waren, klemtoont dat marteling ons kan redden vers”, het oerwoud is zijn thuis. vertonen aan zijn vrouw. Hij duikt onder in politiek platform. Hij bevat alle ingrediën­ 

6 HET VRIJE WOORD HET VRIJE WOORD 7 MET ALLE GEWELD

ten van een orwelliaans begrijpelijke tra­ its own system: its black actors general­ gedie, zeer leesbaar (op het randje van ly get minor roles, unless they're playing de B-film) en vooral niet belerend, al gaat the feral Nigerians, whose leader is after hij uit van reële feiten. “Blomkamp's take alien flesh to devour for its power-giving Seksueel geweld, een on the theme yields, at least initially, an properties.The genre slapdashery wins acerbic parable about apartheid”, schrijft out over satirical finesse, but still ‘District Jonathan Romney in The Independent 9’ is a provocative curio: the only film ever eeuwenoude plaag on Sunday. Het Zuid-Afrika van Vorster to put the ‘E.T.’ into ‘Soweto’”. en Botha. Het roept de beelden op van Dit lijkt te veel op politiek correct denken, De ontmaskering van de gevierde en machtige filmproducent Harvey Weinstein als een wat gebeurde in District Zes bij Kaapstad. dat even nefast is voor de ontregeling Een gemeentelijke wijk uit de negentien­ van de menselijke verhoudingen als de ordinaire mannetjesputter, die met zijn handen en andere onderdelen niet van actrices kon de eeuw, die in 1901 zo goed als volledig leugen of propaganda. Toegepast op uit­ platgebrand werd om er de builenpest uit zinnig geweld tracht die denkwijze te de­ blijven, heeft wereldwijd een kettingreactie uitgelokt. Het regent klachten, mede veroorzaakt te roeien. De levensomstandigheden wa­ reguleren, hoewel het net tomeloze mis­ door de Amerikaanse preutsheid en politieke correctheid die maar al te vaak misbruiken ren dan ook navenant. Maar de wijk was bruiken zijn die een hecht systeem van ook kosmopolitisch, met Maleiers, Xho­ racisme, onmenselijkheid, ontmenselij­ ten de menselijke natuur en eigenen zich wegmoffelen onder het mom van sociale schone schijn – met vaak uitgekochte slachtoffers sa, voormalige slaven, schaarse blanken king, vreemdelingenhaat en maatschap­ levens toe, waarover zij geen zeggen­ en boeren, moslims, een doorn in het oog pelijke discriminatie onderbouwen. De schap hebben of kunnen hebben. Zij ma­ zoals in de zaak Bill Cosby. van de Afrikanerbijbel van gescheiden uitwassen (overacting, schematisering, ken bovendien gruwelijkheden bevattelijk rassen. typetjes, onbehouwen geluid dat elke en aanvaardbaar. Waterboarding heet nu Maar het geeft de burgeres moed om eindelijk in het zog van publieke figuren (ik mijd het stem smoort, archetypische formules) “harde ondervragingstechnieken”. Een zijn uitvloeisels, geen bouwstenen van de ‘kritisch’ Amerikaans Senaatsverslag woord publieke dames) hun lang opgekropte frustraties, vernedering en schaamte de vrije Gewelddadigheid filmische aanval op het gebruikte geweld. over de inbreuken op de rechten van de “ loop te geven. Het is immers een ingekankerd oud zeer: mannen negeren al te vaak afwij- zit in de zevende mens in de geheime foltergevangenissen Misschien nog het meest schokkende is sprak luchtig over een aanpak “nog bru­ zende signalen of een open weigering als hun hormonen opspelen. kring; bedrog is het verhullend taalgebruik, waarop ook taler dan gedacht”. “Met als achterliggend De Gucht al wees (helemaal in de stijl idee dat de politieke elite het niet wist. nog erger, die zit van Orwells Nieuwspraak). Het uitgom­ Kom nou.” Van Damme hekelt ook de men van een mens met naam en een vervolging van klokkenluider Snowden. Daar is de traditie van “het sterke ge­ die mannen verrast in hun slaap en seks doet een man steigeren), dat zonde met in de achtste. leven gebeurde onder de Amerikaanse “Van de uitroeiing van de inheemse be­ slacht” mee voor verantwoordelijk. In de afdwingt, en hen tot duistere seksprak­ onreinheid, bedrog en overmacht ge­ ” president Bush “met ‘extraordinary ren­ volking over de slavenhandel en het ooit dagen van olim was het vanzelfsprekend tijken overhaalt. In de Koran loopt het al paard gaat, en “dus” vrouwelijk is. Dat dition’, waardoor vermeende terroristen zelfs geïnstitutionaliseerde racisme tot de dat een vrouw de klappen kreeg “die ze niet beter. Staat er niet in Soera 4:34: een man als Weinstein een geliberali­ En dus moest het district leeggehaald verdwenen in officieel niet bestaande folterinstelling ‘School for The Americas’ verdiende”. Geen haan die ernaar kraai­ “Vrouwen die zich hooghartig gedragen: seerde jood is, is niettemin niet van tel, worden en verdwijnen. Want er heersten, gevangenissen” – ook in Polen en Roe­ waar men Latijns-Amerikaanse officieren de als in, pakweg, ‘Karel ende Elegast’, raad ze dat af, als ze niet bijdraaien, de samenleving is amper veranderd en officieel, zedeloosheid en misdaad – de menië trouwens. De verbeten journalist leerde folteren, de Vietnamoorlog en de de schurk Eggeric van Eggermonde zijn weiger de bijslaap, en sla ze”. belijdt gelijkheid van seksen alleen met ware reden was natuurlijk dat het keurige Willy Van Damme wijdde aan die Ameri­ steun voor salafistische jihadisten in het vrouw afranselt: “Ende eggeric sloech lippendienst. Misschien vinden ze het centrum van Kaapstad dringend uitbrei­ kaanse verzieking en verhulling in 2014 Midden-Oosten en Azië, steeds stond de soe houde/die vrouwe voor nase ende nog aanvaardbaar, de vrouwen, dat er dingsgronden nodig had. Wie werd uitge­ een uitgebreid stuk, ‘Folterpraktijken CIA: CIA aan de kant van het meest brutale mont/dat haer tbloet ter stont/ter nase Tomeloze ambitie geen gelijk loon voor gelijk werk is, maar zet kwam veelal terecht in een swartstêe, Opwarming van Oude Koek’. Het gaat geweld.” Of hoe eerbiedwaardige (?) in­ ende te monde wt brac”. “ dat hun lichamelijke integriteit wordt townships waar armoede en geweld veel van slaafse navolging door de media van stellingen alleen een masker dragen voor Dat ius poenae heeft zijn gronden na­ is vaak even nefast aangetast is en blijft in alle opzichten erger waren. Net als in de film. “Humans Amerikaanse overheidsberichten tot be­ de meest onmenselijke vervolging van tuurlijk in grotere overleveringen. In het hoogst verwerpelijk. at first succoured the stranded visitors, wuste beeldvervalsing. Lafheid en onver­ tegenstanders. En wie zwijgt stemt toe. Bijbelse boek Prediker staat al de richt­ als machtsexploi­ In het geval van Weinstein is de kat de housing them in a hastily erected refu­ schilligheid horen bij Dante tot de diepste Ik vrees dat de diepste hellekringen van lijn: “Ik ontdekte iets bitterder dan de tatie, geldhonger bel aangebonden door de actrice Ashley gee camp. But the humanitarian impulse kringen van het ‘Inferno’, ze zijn varian­ Dante stilaan op barsten staan, vanwege dood: de vrouw, die een valstrik is en Judd. Zij onthulde dat de man de film, quickly soured, and now the newcomers ten op de malizia, de kwaadwilligheid. verlengd succes. Misschien is cultuur de wier hart een net is, wier handen boeien even erg als deca­ die toen in volle opnames was, ‘Kiss the are a loathed underclass”, zo snel gaat Gewelddadigheid zit in de zevende kring, enige zachte balsem tegen al dat onheil. zijn”. Het boek Jezus Sirach (Ecclesiasti­ Girls’, nogal letterlijk nam, en haar bleef dat. Ondanks zijn vermomming als gar­ bedrog is nog erger, die zit in de achtste. Of toch weer niet? Want was het niet cus) gaat nog verder: “Alle kwaad valt in dentie. lastigvallen. “De man is ziek”, liet ze zich naal ontpopt Johnson zich tot de meest En wat is Newspeak anders dan ultiem Hermann Göring die, toneelauteur Hanns het niet bij het kwaad van een vrouw. Bij ” nogal emotioneel (het blijft Amerika, het aansprekende ‘mens’ in het verhaal, de bedrog – het Ministerie van Vrede dat Johst citerend uit het nazistuk ‘Schlag­ een vrouw is de zonde begonnen, door ZONDE is maar goed en overtuigend als een anderen worden snel een parodie van zich uitsluitend met Oorlog bezighoudt bij eter’ (1933), zei: “Wenn ich Kultur höre, haar moeten wij allen sterven”. De oud­ Het mag dus geen verwondering wek­ stem breekt of een traan vloeit) ontval­ zichzelf, of verdrinken wat in de (soms in­ Orwell? War is Peace. entsichere ich meinen Browning''. Wel­ joodse Talmoed ontleent Lilith, de eerste ken als een getuigenis van vrouwen len op CNN. Ze is niet langer alleen. Al drukwekkende) rekwisieten. Het aankaar­ aan dan. Dat is de mantra. Zelfs kunst vrouw, nog voor Eva, aan de Babyloni­ maar de helft waard is van die van een ruim veertig actrices hebben Weinstein ten van het rassenprobleem weegt dan De meester is niet beter dan de knecht. verziekt de zeden. sche demonologie, en waarschuwt voor man, dat bijgelovigen hun vrouw ertoe inmiddels beschuldigd van handtaste­ ook het lichtst. “I'm not sure that ‘District De beul heeft niet meer bloed aan zijn haar verleidingskunsten die geen man dwingen zich in allesomhullende kledij lijkheden of erger. Gwyneth Paltrow, 9’ entirely gets the earthling racism out of handen dan de rechter. Beiden verkrach­ LUKAS DE VOS kan weerstaan. Ze wordt een succubus, te vertonen (want het haar van Lilith Rosanna Arquette, Cara Delevingne, 

8 HET VRIJE WOORD HET VRIJE WOORD 9 MET ALLE GEWELD

Rose McGowan, Lysette Anthony, Angie toestanden, in de kerk (om Vangheluwe ren en aanranding op de werkvloer door rechtkunnen. Tien zijn er ingediend. “Het gedaan heb. Ik beschuldig geen enkel vrouwen te bestrijden. “Maar de per­ Everhart, Angelina Jolie, … niet te vermelden), in de journalistiek, in parlementariërs of stafleden.” gaat er veel erger aan toe,” zegt Hilde land of streek. Ik stel alleen vast dat er soonlijke verhalen, die drijven boven op De man is uit zijn eigen firma, ex-Mira­ de sport, in de politiek. Niet dat het al­ Dat was even slikken, vooral toen een Vautmans, “maar zo'n kantoortje moet andere gebruiken en gedragingen zijn, #metoo. Wordt het geen tijd dat de lid­ max, gewerkt, verliest allerhande on­ tijd duidelijk is wie zich ervan bedient of hele stoet vrijwel uitsluitend vrouwen het wat discreet liggen, niet tussen andere. een andere culturele omgang van land staten de hand in eigen boezem steken derscheidingen (van de Academy, van wie bediend wil worden. Wie zich naar woord nam en fel van leer trok tegen Anders vergaat je onmiddellijk de zin om tot land. Italianen zijn ook fysieker dan en werk maken van een andere men­ de British Film Board, en dies meer), boven slijmt of slaapt of wie graag sui­ de wufte zeden in de eerbiedwaardige binnen te stappen.” “De drempel ligt nog Zweden.” taliteit? Grensoverschrijdend gedrag in en mag een kruis maken over zijn toe­ keroompje speelt. Tomeloze ambitie is vergadering. Arena erkende achteraf dat veel te hoog”, argumenteerde haar frac­ kaart brengen? Nultolerantie hanteren, komst. ‘Django Unchained’ begint profe­ vaak even nefast als machtsexploitatie, ze blij was om ouder te worden. “Toen tiegenote Sophie in 't Veld (VVD, ALDE). daders straffen?” tische vormen aan te nemen. Weinstein geldhonger even erg als decadentie. ik jong was bleven ze achter me aan En tot de mannen: “Vraag je af, hoe wil Onze maat­ Nochtans is ook de strijd tegen seksuele produceerde de film die een nu berouw­ Een mentaliteitswijziging kan alleen ge­ zitten, dat ‘betert’ met de jaren.” Namen ik dat mijn dochter wordt behandeld?” “ misbruiken een onderdeel van de strijd volle Quentin Tarantino (“ik wist het maar beuren als alle lagen van de samenle­ noemde ze niet, niemand eigenlijk. Maar Vautmans breidt het toepassingsgebied schappij is gewoon tegen geweld op vrouwen en huiselijk zweeg” – hij is niet de enige wegduiker, ving doordrongen zijn van respect en het was wel ontstellend te horen hoe de wel uit: “We moeten ook werken aan geweld. Daarvoor heeft de Raad van ook Ben Affleck en Matt Damon bleken onderlinge instemming. uiterst linkse Italiaanse Eleonora Foren­ de gepaste omgang met wie misbruikt oversekst. Europa in 2011 de Conventie van Istan­ de andere kant te hebben opgekeken) za (GUE) haar woede en oud verdriet werd. Dat geldt trouwens ook in bedrij­ ” boel in het leven geroepen, die vanaf draaide. De arme Kerry Washington Het is daarom goed dat de politiek, die uitbracht: “Aan de universiteit vergreep ven of bij de politie.” 2014 in werking trad. Dat is een trans­ krijgt wel meer dan één draai om de ten minste de macht heeft om rechtlijnen mijn intellectuele metgezel, mijn eigen OP DE MOND nationale overeenkomst met de uitdruk­ oren. Nog erger is Tarantino's ‘The Ha- een wettige basis te geven, zich bekom­ professor zich aan me. Hij was zeventig. STEREOTYPEN Marc Tarabella beaamt dat. “Herinner je kelijke bedoeling paal en perk te stellen teful Eight’ van de Weinstein Company. mert om de noodkreet van vrouwen. Het Ik schaamde me diep en was ontzettend De socialisten staan in één blok achter Sarkozy”, lacht hij. “De eerste keer dat aan elke vorm van discriminatie: ge­ Jennifer Jason Leigh krijgt het als ge­ Europees Parlement heeft er zich eind boos. Ik heb mijn examen afgelegd bij de resolutie. Maar Marc Tarabella (PS, hij op bezoek ging bij Merkel gaf hij haar, dwongen huwelijken, verkrachting, maar vangen bendeleidster hard te verduren, oktober over gebogen in Straatsburg. Ik een andere prof.” S&D) maakt toch twee kanttekeningen. naar Franse gewoonte, twee kussen. ook stalking, psychologisch misbruik, haar gezicht is tot moes geslagen en lijkt volgde het debat over seksuitbuiting en “Het gaat nu alleen over misbruik van Merkel was geheel ontdaan, wist niet gedwongen sterilisatie of abortus, aan­ steeds nadrukkelijker op dat van Sissy gewoon seksisme. vrouwen. Ook mannen ondergaan vaak waar te kruipen. Of misschien was hij randing, seksuele verminking, allemaal Spacek in ‘Carrie’. Intimidatie en dat lot. Om van kinderen nog te zwijgen. haar type niet. En kijk naar de Russen. ontoelaatbare misdrijven. Intimidatie en Weinstein was niet de enige. Roy Price “ En ik wil de zaak verder opentrekken. Die kussen elkaar op de mond.” “Maar wreedheid bevestigen de dominante rol van Amazon Studios kreeg al de vol­ wreedheid bevesti­ De intimidatie gaat veel verder dan de alleen tussen mannen?” Schaterlach, van de man, stelt de Conventie. Ook le laag van Philip K. Dicks dochter, Isa Geween seksuele afdreiging. Het gaat ook om “de beroemde foto van Brezjnev en Ho­ Europa ontsnapt er niet aan, zoals het Hackett, overigens een met een vrouw gen de dominante de arrogantie van parlementsleden die necker!” debat in het EP mee bewijst. getrouwde lesbienne met kinderen. om rol van de man. hun medewerkers kleineren, overma­ Er werd anders weinig gelachen tijdens “Net daarom is deze resolutie van groot Price bleef maar aandringen op ana­ ” tig veel uren laten doen, afblaffen of te het debat. De socialisten zijn ook bang belang”, besluit Marie Arena. “We ma­ le seks. Regisseur Victor Salva kwam weinig betalen, geen oog hebben voor dat de lawine van outings, aangestookt ken duidelijk dat zelfs als er structuren weer in beeld, die een twaalfjarige jon­ Weinstein SCHAAMTE het sociale leven als een kind ziek wordt door de Amerikaanse vloedgolf na het bestaan om misbruik aan te klagen, gen had verkracht bij de opnames van Drie vrouwen hebben in het debat open­ of schoolproblemen heeft. Een mentali­ openbarsten van de schandalen bij ze niet naar behoren functioneren. Wij ‘Clownhouse’. Ineens gaat de hele beer­ in het EP lijk hun nare ervaringen verteld. Daarbij teitswijziging moet ook oog hebben voor Weinstein Movie Productions, een hype moeten voortwerken op Istanboel om put open. Bill O'Reilly van Fox, Roger STRAATSBURG, 25 OKTOBER 2017, EP klaagde Terry Reintke (Groen) vooral soepeler arbeidsomstandigheden.” op zichzelf gaat worden. “Willen we de voor alles misbruik te voorkomen, maar Ailes, baas van Fox, L.A. Reid van Epic de seksuele intimidatie aan, waarvan De Franse Karima Delli (Groen), een achteruitstelling en vernedering van ook een plejade van maatregelen kun­ Records, ze staan in hun hemd (en ge­ “Het gebeurt jammer genoeg ook in dit zij het slachtoffer werd. Toch waren ze duim hoog, gaf de heren lik op stuk, vrouwen echt wegwerken, dan moeten nen toepassen, van het uiteenschroe­ degradeerd). De hele filière komt nu bo­ huis. Masturbatie op kantoor. Aan de jarenlang te beschaamd geweest om omdat ze zo graag in stereotypen ver­ we ons ook hoeden voor bashing – want ven van stereotypen tot gerechtelijke vendrijven, van de seksgeobsedeerde vrouwen zitten in de lift. Machtsmis­ ermee naar buiten te komen. Daarom vallen. “Ik heb twee mannelijke assis­ dat zal de goede naam van het parle­ vervolging. Onze maatschappij is ge­ stichter van MGM, Louis B. Mayer, tot bruik. Hoe kan je nee zeggen tegen een brak Elisabeth Morin-Chantier (EVP) tenten”, zei ze. “Heb ik die ooit tegen de ment evenveel in het gedrang brengen”, woon oversekst. Reclame, internet, misbruik van minderjarigen, van Charlie opdringerige baas als je anders je job een lans voor openheid. “We moeten kast gedrukt of aan hun billen gepulkt? waarschuwt Marie Arena. Elke parle­ ontspanningsbladen, ze worden over­ Chaplin tot Woody Allen en Roman Po­ kwijtraakt die je graag doet, als je kin­ de vrouwen uit hun schaamte en ver­ Nee toch, nooit! Maar hoeveel mannen mentariër die ontmaskerd wordt werpt spoeld met seksueel getinte foto's en lanski. Plots komen alle herinneringen deren moet grootbrengen. Me Too heeft nedering halen”, zei ze, “en wel op drie hier weten ervan en houden het stil? Ze al een smet op de vergadering, valse bijdragen, zelfs over heel jonge meisjes. boven. het taboe doorbroken.” Aan het woord manieren: we gaan alle getuigenissen moeten het aanklagen en het gevoel van beschuldigingen kunnen dat alleen ver­ Dat zet toch aan tot overschrijdend ge­ een gedreven Europees Parlementslid, openbaar maken; er moet een bemidde­ machteloosheid bij vrouwen breken.” ergeren. drag? Anderzijds: de media kunnen ons Stereotypering Hilde Vautmans van Open VLD-ALDE. laar komen tussen het Instituut EP en de Maar stereotypering gebeurt ook door Europees commissaris voor Binnen­ helpen. Hun rol valt niet te onderschat­ “ Het Europees Parlement voelde zich slachtoffers; alle parlementsleden moe­ de vrouwen zelf, aldus de Faragegroep, landse Zaken, de Zweedse Cecilia ten, de grijpgrage Trump zal er zijn tan­ gebeurt ook door de heel ongemakkelijk in het debat over ten de informatie krijgen en zich bewust Europa voor Vrijheid en Directe Demo­ Malmström, hield een heftige toespraak. den op stukbijten. In Europa moeten we seksueel misbruik en aanranding. “Ze zijn dat ongeoorloofd gedrag ethisch on­ cratie. David Coburn wierp Vautmans Ze viel het parlement helemaal bij. Zij dat buitenhouden, ook in het EP. Want vrouwen zelf. weten soms niet eens dat ze het doen”, aanvaardbaar is.” voor de voeten dat ze wel een eenzijdi­ haalde statistieken aan die aantonen meer dan één mannelijk parlementslid ” zucht Marie Arena (PS, S&D), die met Niet dat het Parlement intussen geen ge kijk had op het gedrag van mannen. dat liefst één op de drie vrouwen ooit het sleept zich met loden voeten naar de MACHTSVERHOUDINGEN elf andere vrouwelijke leden een pran­ maatregelen heeft genomen. Om me­ Had zij niet gezegd dat handtastelijkhe­ slachtoffer wordt van opdringerig gedrag stemming, alleen omdat hij bang is voor Misbruik heeft altijd te maken met gende brief stuurde aan parlements­ dewerkers te beschermen hebben ze den schering en inslag waren in Midden- en meer. Ze verwijt Europa dat er mil­ ontluistering. Juist daar begint de eman­ machtsverhoudingen. Het is natuurlijk voorzitter Tajani. “Ook wij zijn ofwel eindelijk een wettelijk statuut gekregen. en Oost-Europa? “Niet hier. En het citaat joenen worden uitgegeven aan bewust­ cipatie.” geen privilege van de filmwereld. Het slachtoffers ofwel getuigen geweest van En in 2014 is een vertrouwensloket ge­ is door de journalist aan wie ik dat zei makingscampagnes, en, met de VN, komt even vaak voor in gewone arbeids­ misbruik, seksueel getinte commenta­ opend, waar mensen met klachten te­ verdraaid en scherper verwoord dan ik miljarden besteedt om geweld tegen LUKAS DE VOS

10 HET VRIJE WOORD HET VRIJE WOORD 11 MET ALLE GEWELD

tegen twee heeft aangenomen, reduceert kind mag je niet slaan, want je slaat het overrompeld door gemengde gevoelens. het toebrengen van slagen en verwondin­ kwaad er niet uit maar ín. Wijze woorden. De geweldproblematiek komt bijna ner­ gen bij een familielid tot een burgerrech­ We moeten hier principieel tegen zijn om­ gens geïsoleerd voor, vaak gaat het over Liefde met alle geweld telijke inbreuk in plaats van een straf­ dat het anders kan escaleren. Wij leven ‘multiprobleemgezinnen’. rechtelijke, m.a.w. voor het afranselen niet meer in een maatschappij waar kin­ Multiprobleemgezinnen zijn er zeker. van je vrouw krijg je een papieren boe­ deren geslagen worden. Denk maar aan partnergeweld in com­ te. Volgens de Turkse Erdogan moeten binatie met werkloosheid, drugs- of alco­ vrouwen vooral moeder zijn en mevrouw TABOE holgebruik. Dat zijn ook de gezinnen die KRIS SMET: Partnergeweld komt voor Erdogan prijst de educatieve functie van Waarom zwijgen vrouwen en laten ze het meest in de aandacht komen. Vrou­ in alle leeftijdscategorieën, alle soci­ harems. Een land als Iran leidt voortaan het geweld jarenlang duren? wen van de hogere sociale klasse heb­ aaleconomische klassen, alle culturen en UN-Women inzake vrouwenrechten. In Ik druk dat uit in de formule SSS = T. ben vaak meer opvangmogelijkheden, zowel binnen heteroseksuele als homo­ de Aziatische cultuur heerst het idee dat Schuld, Schaamte en Schrik = Taboe. gaan makkelijker naar therapeuten – pas seksuele relaties. Meestal zijn vrouwen je als vrouw het bezit bent van je man Ze voelen zich schuldig voor het geweld op, ze zwijgen ook lang, hoor – en heb­ er het slachtoffer van, maar ook mannen en doet wat je man zegt. In de meeste waarvan ze zelf het slachtoffer zijn, ze ben daar het geld voor. Een vrouw die kunnen het slachtoffer zijn van partnerge­ Afrikaanse landen worden meisjes en schamen zich omdat ze vernederd zijn en het geld niet heeft om onmiddellijk naar weld. vrouwen nog altijd ontvoerd, besneden, omdat ze ‘het’ laten gebeuren en ze zijn een therapeut te gaan, moet zes tot acht Een op de drie tot een op de zeven vrou­ vernederd en verkracht. bang om nog meer geweld uit te lokken of maanden wachten voor ze gratis bij een wen in de EU krijgt te maken met part­ Ook in eigen land is een mentaliteitsver­ om de kinderen te verliezen. therapeut terechtkan. Ondertussen kan nergeweld, in totaal 62 miljoen Europese andering nodig. Dat zie je aan zo’n pro­ Die schrik is een panische angst voor de je doodgeslagen zijn! vrouwen; wereldwijd wordt 70 procent gramma als ‘De slimste mens’, waarin geweldenaar en de angst dat ‘ze’ hen Stel je voor dat zo’n vrouw onze taal niet geconfronteerd met fysiek, psychisch of gelachen wordt – én de vrouwen lachen toch niet gaan geloven. Want hun man spreekt. Het is al zo moeilijk voor een seksueel geweld. In 2013 kwamen in Bel­ mee! – met groepsverkrachtingen in In­ is dokter of meestergast in een fabriek, doorsneevrouw. Gemiddeld acht mensen gië 162 mensen om het leven door part­ dia. Dan hebben we het nog niet over vaak zijn het charmante mannen naar de consulteren ze, voor ze terechtkomen nergeweld (DM 27/1), zo maakte het In­ eergerelateerd geweld, want ook dat buitenwereld toe. Dus vrouwen denken waar ze moeten zijn. Er zijn te veel be­ stituut voor de Gelijkheid van Mannen en vraagt een cultuursensitieve benadering. dat het hun schuld is, want ze hebben leidsniveaus en organisaties verantwoor­ Vrouwen bekend op basis van de meest niet genoeg hun best gedaan. Vrouwen delijk en er is vrijwel geen coördinatie. recente politiestatistieken. Het betekent zijn bang dat ze geen inkomen meer zul­ Een slachtoffer op zoek naar hulp moet dat bijna om de twee dagen iemand sterft Voor het afranselen len hebben, dat alles hen ontnomen zal bij tien organisaties gaan aankloppen. Bij door een gewelddadige (ex-)geliefde. Dat “ worden. Vrouwen die fysiek mishandeld huiselijk geweld zijn gemiddeld zes ver­ is hallucinant! van je vrouw krijg je zijn, zijn het gewoonlijk ook mentaal. Als schillende organisaties bezig met één ge­ HET VRIJE WOORD: Zoals je aanhaalt je elke dag moet horen dat je niet deugt, zin en die instanties praten meestal niet in je boek ‘Liefde met alle geweld’ zou de een papieren boete. dat je niets waard bent, dat je een sloor met elkaar. wereld op zijn kop staan mocht de WHO ” bent, dat je niet mooi genoeg bent, dat soortgelijke cijfers bekendmaken over je geen concurrentie kan aangaan met een of andere infectie of de vogelgriep. PEDAGOGISCHE TIK andere vrouwen, … Als je vernederd Huiselijk geweld Waarom is die belangstelling er niet als Is partnergeweld een privékwestie? wordt van ’s morgens tot ’s avonds, ga “ het over geweld tegen vrouwen gaat? Huiselijk geweld is een kwestie van ons je dat op den duur geloven, dus denken is geen privézaak. Er is ook partnergeweld tegen mannen, allemaal. Partnergeweld is een maat­ de slachtoffers dat ze schuldig zijn. Ze ” maar het aantal vrouwen en kinderen schappelijke kwestie. Ik mag natuurlijk voelen zich schuldig, want ze zijn niet die gebukt gaan onder geweld is veel niet de deur van de buurvrouw instampen altijd dociel, ze hebben inderdaad zijn PREVENTIE groter. Het bewustzijn over huiselijk ge­ als ik hoor dat ze geslagen wordt, maar eten laten aanbranden, etc. Heel veel Gezinsgeweld is vaak onzichtbaar: als weld neemt toe, maar nog steeds is de ik mag wel de politie bellen. Huiselijk ge­ van die mannen isoleren hun vrouwen. een slachtoffer er zelf niet mee naar bui­ situatie voor vrouwen heel precair. Voor weld is dus een publieke zaak en geen Er is soms constante controle van de ten komt, is het moeilijk om er iets aan te De Europese Commissie verklaarde het schrijven van mijn boek ‘Liefde met privézaak. Er zal niets veranderen als we gsm, van het internetverkeer, van be­ doen. Heb jij de indruk dat vrouwen mon­ alle geweld’ heb ik onderzoek gedaan in dat niet inzien. Mensen reageren vaak zoek aan familie en vrienden. Vrouwen diger worden? Durven vrouwen meer dan 2017 als Europees Jaar van Actie om een vluchthuis waar veel Oost-Europese niet omdat ze denken dat ze er hun tijd zijn beschaamd dat ze een vrouw zijn die vroeger met hun probleem naar buiten te vrouwen verblijven. Vrouwen uit Bulga­ in moeten steken, dat ze miserie krijgen vernederd en gekrenkt wordt. De meeste komen? geweld tegen vrouwen en meisjes rije, Roemenië en Rusland, waar nog een of ze hebben zelf schrik van de agressor, moorden gebeuren nadat vrouwen heb­ Ik heb de indruk van wel en nu met al echte machocultuur heerst en de vrouw dus excuses zat om niet in te grijpen. ben aangekondigd dat ze gaan scheiden die Weinstein-verhalen en de hashtag een halt toe te roepen. Nu het jaar doet wat de man zegt. Er wordt meer Hoeveel mensen reageren als ze een of dat ze weggaan thuis. Dat is statistisch #metoo. Maar er is nog een lange weg te bijna op zijn einde is, interviewen we en meer aandacht aan partnergeweld kind afgerammeld zien worden in een su­ bewezen, het geweld gaat toenemen, het gaan. Ik heb zelf vrij recent ondervonden besteed, maar tegelijk is er wereldwijd permarkt? gaat zich ook op de kinderen richten, etc. dat je persona non grata bent als je cory­ Kris Smet, auteur van ‘Liefde met alle een backlash bezig. Rusland heeft zelfs Als je vraagt in een zaal: wie is er nog al­ Veel mishandelde vrouwen zeggen ook: feeën in België durft aan te pakken (Jos dit jaar de wet veranderd. De wet die het tijd voor de pedagogische tik? Dan steekt toch zag ik die graag, wat gaat hij doen Ghysen versus Ireen Houben). Actrices geweld’ (Uitgeverij Manteau, 2014). Russische ‘Lagerhuis’ met 385 stemmen 50% de hand op. Mijn vader zei altijd: een zonder mij? Ze worden dus ook nog eens komen nu naar buiten, journalistes heb­ 

© AN AVONDS

12 HET VRIJE WOORD HET VRIJE WOORD 13 MET ALLE GEWELD

ben het gedaan met Pol Van Den Dries­ punt voor mannen die zeggen: ik ben te in. Dus die agenten worden daar zelf personen van 55+ in een thuissituatie. sche en er volgen nog groepen zoals ver gegaan, ik heb hulp nodig? We moeten af van moedeloos van, want als de situatie niet Voor Wallonië en het Franstalige deel “ NUTTIGE INFO sportmensen. Dat zijn altijd werkrelaties: Dat zal misschien wel gebeuren hier en levensbedreigend is, het moment waarop van Brussel is CAPAM (Centre d’Aide vluchthuizen voor Bel gratis 1712. Ben je slachtoffer, machtige mannen met allure die het niet daar, maar waar moeten die mannen ze de man wel in hechtenis móéten ne­ aux Personnes Agées Maltraitées) opge­ getuige, of vermoed je ergens ge- kunnen hebben dat ze onderuitgehaald naartoe? In Antwerpen heb je Basta! met men, kunnen ze weinig doen. Weggaan richt als meldpunt. Ouderenmis(behan­ vrouwen, het zijn de weld of misbruik? Bel het meldpunt worden. Maar mannen sluiten de rangen, hun Time-Outteam. Basta! is een project is vaak het enige wat de vrouwen kan deling wordt door het Vlaams Meldpunt op nummer 1712. Het meldpunt is ze hebben mannennetwerken, ze be­ dat kadert binnen de forensische zorgaf­ gewelddadige man­ helpen, maar meestal zijn ze op, moede­ gedefinieerd als: “Onder mishandeling bereikbaar op werkdagen van 9 tot schermen elkaar. deling van CGG VAGGA en dat behan­ loos, hebben ze geen fut meer en hou­ van een ouder persoon (iemand vanaf nen die het huis uit 17 uur op het gratis nummer 1712. Australië is een modelland; zeker Victo­ deling van agressie aanbiedt, maar het is den ze de dramatische situatie in stand. 55 jaar) verstaan we al het handelen of Oproepen naar 1712 verschijnen ria, waar politieke campagnes gevoerd vrij uniek. Toch blijf ik zeggen: vertel het aan ie­ nalaten van handelen van al degenen die moeten. niet op de telefoonrekening. Voor worden met de belofte werk te maken Een model is Tel Aviv in Israël. Daar moe­ ” mand, voor mijn part eerst tegen de muur in een persoonlijke en/of professionele meer info: www.1712.be van huiselijk geweld. Victoria besteedt ten vrouwen en kinderen niet naar een en dan aan een andere mens: de buur­ relatie met de oudere staan, waardoor de 30 miljoen dollar aan de campagne te­ vluchthuis, maar moet de dader het huis naar 1712 te laten telefoneren door mijn vrouw, zus, moeder. En dan maar ho­ oudere persoon (herhaaldelijk) lichamelij­ Bij een levensbedreigende situatie: gen huiselijk geweld. Hoeveel geld heb­ verlaten en voor drie maanden naar een zus en door vriendinnen. Aan de ande­ pen dat het niet iemand is die zegt: och, ke en/of psychische en/of materiële scha­ bel de politie op 101. Heb je drin- ben de politieke partijen er bij ons voor opvanghuis, waar hij behandeld wordt. re kant van de lijn luisteren ze wel, maar ik heb dat ook voorgehad, dat gaat wel de lijdt dan wel vermoedelijk zal lijden en gend medische hulp nodig, bel het over? Hebben ze überhaupt plannen om De vrouw blijft in het huis en de kinderen dan zeggen ze: je moet naar het CAW over! Waarom is er niet meer bekendheid waarbij van de kant van de oudere spra­ alarmnummer 112. gezinsgeweld aan te pakken? Voorlopig in hun vertrouwde omgeving. Vluchthui­ gaan (Centrum Algemeen Welzijnswerk), over die CAW’s, over het nummer 1712, ke is van een vorm van gedeeltelijke of hebben we geen antwoord op deze vra­ zen komen uit de feministische hoek en maar het CAW heeft een breed werkveld of de website www.partnergeweld.be? volledige afhankelijkheid.” Het Vlaams Franstalige hulplijn: Ecoute violen gen. Misschien zou een grote campagne het is goed dat die er zijn, maar we moe­ van juridische, financiële, administratieve Waarom hangt dat niet op alle openbare Meldpunt Ouderenmis(be)handeling stelt ces conjugales, 0800 30 030 ‘Stop Huiselijk Geweld’, naar het voor­ ten af van die vluchthuizen voor vrouwen, vragen of problemen tot slachtoffer van plaatsen? Sensibilisering en informatie een stijging van het aantal meldingen Centra voor Algemeen Welzijns- beeld van ‘Kom op tegen Kanker’, voor het zijn de gewelddadige mannen die uit een misdrijf of ongeval, etc. Veel mensen naar de pers blijven belangrijk. Waarom vast. De meldingen gaan grotendeels werk (CAW): crisishulp op 078 15 de nodige ruchtbaarheid zorgen. het huis moeten. De vluchthuizen voor weten niet eens dat er een CAW is! is er geen gouvernementeel apart insti­ over financiële/materiële mishandeling 03 00, http://www.caw.be/crisishulp Doe aan preventie! De grootste preven­ vrouwen, met soms dertien verschillende Een goede methode is om naar een huis­ tuut enkel en alleen voor partnergeweld? (38%), maar in een op de vijf gevallen tieve maatregel is jongens leren dat een culturen, zijn net vluchtelingenkampen. arts te gaan, want een huisarts is vaak Nu verdwalen de mishandelde vrouwen is er een samenloop van problemen. Breek de stilte voor je zelf gebro- vrouw gerespecteerd moet worden en Op het meest kwetsbare moment, na te een vertrouwenspersoon. Bij haar/hem in het ministerie van Welzijn, van Justi­ Hoewel de meldingen divers zijn en niet ken bent meisjes leren signalen op te vangen dat zijn gebroken, vernederd en geslagen, kan je onmiddellijk elke blauwe plek la­ tie, van Binnenlandse Zaken, enz. Er zou steeds handelen over strafbare feiten, http://igvm-iefh.belgium.be/sites/ er soms iets grondig mis is. Jongens die moeten die vrouwen zich dan ook nog ten vastleggen en dan maar hopen dat meer coördinatie moeten komen. Als een wijzen de cijfers op een stijgend aandeel default/files/downloads/neder verbieden dat je met vrienden uitgaat en eens aanpassen aan een vreemde om­ de arts tijd heeft om naar je te luisteren gezin verhuist, komt het onder een ande­ van deze vorm van geweld. lands.pdf die je gsm controleren, geven een eer­ geving met tientallen verschillende cultu­ en je naar de juiste instanties stuurt. re jeugdrechter. Zo blijven mishandelaars Horen, zien en praten: partnerge- ste signaal van mogelijk gewelddadig ren. Dat is niet makkelijk. Maar in principe doen vrouwen dat niet, onder de radar van justitie. Politiek moet LAURA MICHIELS weld, hulpverlening gedrag, maar veel jonge meisjes inter­ Stel dat een vrouw eindelijk hulp zoekt. want ze komen met vage klachten aan bij voor de structuren zorgen en er zouden http://www.horenzienenpraten.be/ preteren dat controleren als liefde. Veel Vrouwen die minder toegang tot internet de huisarts. Ze hebben het over stress, ook meer zelfhulpgroepen kunnen op­ index.php/category/hulp-nodig wordt gevoed door de cinema en de hebben en minder op de hoogte zijn, of hoofdpijn en vermoeidheid. Het is pas als starten, maar dan wel begeleid door pro­ romantische, sentimentele brol van de die zich misschien niet in een situatie be­ de huisarts doorvraagt dat de échte pro­ fessionelen. Ook het onderwijs heeft hier Partnergeweld. Wat nu? Informatie boekskes. Pak vooral de onderliggende vinden waarin ze steun krijgen, hoe kun­ blematiek naar boven komt. een taak. Kinderen moet geleerd wor­ voor slachtoffers, daders, getuigen oorzaken aan: seksisme, discriminatie, nen zij eerstelijnsorganisaties bereiken? Voor vrouwen die wel internet hebben is den, en liefst van in de kleuterklas, dat en professionals vrouwenhaat, ongelijkheid tussen man­ Sinds maart 2012 is er het telefoonnum­ er sinds 25 november 2013 – 25 novem­ niemand aan hun lijfje mag komen als ze http://www.partnergeweld.be/nl nen en vrouwen. mer 1712, het nummer voor de burger ber is de internationale dag ter bestrijding dat niet zelf willen. met vragen en meldingen over geweld, van geweld tegen vrouwen, de wittelint­ Geweld en zwangerschap: info misbruik en kindermishandeling. Profes­ jesdag – een website www.partnerge­ GEÏSOLEERD voor slachtoffers, hulpverleners en sionele medewerkers luisteren naar je weld.be, waar je terechtkan met alle mo­ Huiselijk geweld treft ook ouderen. plegers van geweld tegen zwange- Als je vernederd vraag, geven je informatie en/of verwij­ gelijke vragen en ook aangifte kan doen. Dat is zeker zo, er bestaan oudere men­ “ re vrouwen zen je door naar de best passende hulp­ sen die volledig geïsoleerd leven van de wordt van ’s mor­ http://www.geweldenzwanger- verlening in je buurt. Minister Vandeurzen SENSIBILISERING buitenwereld, waar niemand komt behal­ schap.be gens tot ’s avonds, heeft een Europees verdrag getekend En de eersten die vaak ter plaatse ko­ ve de kinderen, kleinkinderen en schoon­ dat ze dat telefoonnummer gingen imple­ men, de politie, bieden zij hulp? kinderen door wie ze afgeperst worden, Persephone vzw: geweld tegen ga je dat op den menteren, 7 dagen op 7 en 24 uur op 24. Voor mijn onderzoek heb ik ook met en soms worden ze gepest, getreiterd en vrouwen met een handicap Maar vijf jaar later kan je er enkel terecht politiemensen gepraat. Ze gaan soms mishandeld door hun eigen partner. Om­ duur geloven. http://www.persephonevzw.org/ tijdens de kantooruren, van 9 tot 17 uur dertig keer langs na een eerste oproep dat ze niet mobiel zijn, noch lichamelijk ” dossiers/geweld/index.htm en niet tijdens de weekends. Probeer in hetzelfde gezin, dertig keer voordat noch virtueel, is het heel moeilijk voor hen VLUCHTELINGENKAMPEN dat maar als je op school zit, tussen de de vrouw, met haar kinderen, eindelijk om hulp te zoeken en te krijgen. In 2003 'Liefde met alle geweld', Kris Smet Icoba: expertisecentrum rond Hoe komt het dat er zo weinig gesproken lessen door, of vanop je werk tussen je stappen neemt om effectief weg te gaan. is op Vlaams niveau het initiatief geno­ Uitgeverij Manteau agressiebeheersing wordt over gewelddadige mannen? Zou collega’s. Het meeste geweld gebeurt Die politiemensen komen daar aan, ma­ men om een centraal Vlaams Meldpunt ISBN 978 90 223 2976 4 – € 19,99 – https://www.vspf.org/icoba het niet nuttig kunnen zijn om hier onder­ trouwens tussen 18 uur en 5 uur. Ik heb ken een proces-verbaal op. De dag erna Ouderenmis(be)handeling op te richten. 264 blz. – Paperback zoek naar te doen? Bestaat er een meld­ zelf de proef op de som genomen door trekt de vrouw dat proces-verbaal weer De focus ligt op de mis(be)handeling van

14 HET VRIJE WOORD HET VRIJE WOORD 15 MET ALLE GEWELD

Bij iedere terroristische aanslag gepleegd in naam van een godheid laait de discussie weer op of it nummer van Het Vrije Woord gaat het niet dagelijks. Deze aanslagen heb­ bij veel mensen erg is afgezwakt. Bij mij er gesproken kan worden over ‘religieus’ geweld. En telkens opnieuw werpen sommige commen- over het thema “geweld”: huiselijk ben volgens Obama kennelijk niets met persoonlijk niet. Ik heb daar steeds meer D geweld, partnergeweld, ouderen­ religie te maken. Hij wil alleen spreken plezier in, maar dat kan natuurlijk ook op tatoren op dat dergelijk geweld niet ‘religieus’ is maar wel ‘politiek’, of ‘maatschappelijk’ of zelfs mishandeling, dierenmishandeling, maat­ van “violent extremism”. mijn eigen geestelijke verzwakking wij­ schappelijk geweld, pesten op school, zen.” gewoon ‘crimineel’. In dit artikel onderzoekt de Nederlandse rechtsgeleerde en filosoof Paul Cliteur geweld als evolutionair gegeven, geweld Dat vind ik een echte Torfiaanse zin. Hij in cultuurproducten en entertainmentin­ Geloof is gewoon beweert dat, in tegenstelling tot wat bij de geldigheid van dergelijke beweringen en breekt hij een lans voor de erkenning van religieus ge- “ dustrie. Aan mij is toegedacht (en ik heb fantasie. anderen is gebeurd, zijn geloof niet is af­ weld (bijbels, koranisch, Abrahamitisch) gepleegd in naam van de grote monotheïstische religies. die uitnodiging graag geaccepteerd) het gezwakt. Maar dan gaat hij verder met: religieus geweld. ” hij heeft daar steeds meer plezier in ge­ Het grote probleem met religieus geweld kregen. is echter dat, in tegenstelling tot al die an­ IN DISCUSSIE MET OBAMA Intrigerende woordkeus. Suggereert hij dere vormen van geweld die hier worden Maar dat brengt ons nog niet heel veel nu dat hij gewoon gelooft wat hij leuk genoemd, grote onduidelijkheid is of het verder. Is niet het meeste geweld “ex­ vindt? Maar als dat zo is, dan kan je ook Religieus geweld wel bestaat. Laten we eerst eens kijken tremistisch”? Kennelijk wil Obama ver­ helemaal je eigen set aan geloofsvoor­ naar dat andere geweld, bijvoorbeeld mijden dat over islam of zelfs over isla­ stellingen creëren. Geloof is gewoon fan­ huiselijk geweld. Wanneer geweld plaats­ misme gesproken wordt als een bron van tasie. Torfs is Feuerbachiaan, een vrolijke Een pleidooi voor een paradigmawisseling vindt in de huiselijke sfeer, dan is het na­ inspiratie voor de terroristen. En om dat Feuerbachiaan. En dat dit dan wellicht genoeg uitgesloten te verklaren dat hui­ te vermijden hanteert hij de lege formule ook weer niet helemaal aanvaardbaar selijk geweld niet bestaat. Wat een “huis” “violent extremism”. is, zegt hij zelf, want hij werpt de veron­ en “huiselijk” betekent, is ondubbelzinnig Wat Obama hier doet, is veel minder derstelling op dat zijn geloof wellicht wijst vast te stellen. Het is moeilijk denkbaar uitzonderlijk dan het lijkt. De overgrote op zijn eigen “geestelijke verzwakking”. dat bij een manifestatie van huiselijk ge­ meerderheid van de terrorismedeskun­ Hmm, religieus geloof als geestelijke ver­ weld zich een serie commentatoren meldt digen vermijdt zorgvuldig elke verwijzing zwakking. die zal zeggen dat dit niet echt “huiselijk naar de ideologische achtergrond die geweld” is, omdat men van mening kan de terroristen zelf nu juist zo belangrijk verschillen over wat een “huis” is of men vinden. Men “duidt” die motivatie van de Vaak ziet men onder “huiselijk” verstaat. Maar dat is nu terroristen om tot iets niet-godsdienstigs, “ net wat aan de orde van de dag is met het zelfs tot iets wat niets met ideologie, met in de monotheïs­ “religieus geweld”. Bij elke discussie over het denken, te maken heeft. religieus geweld komen mensen naar Ik ben al het grootste deel van mijn werk­ tische traditie dat voren die tegenwerpen dat dit geweld zame leven in discussie met mensen als niet echt “religieus” is, maar “politiek” of Obama. De gemeenschappelijke noemer zich tussen God en “maatschappelijk” – alles, behalve dan is dat deze mensen het goede toeschrij­ mens middelaars “religieus”. Vooral ten aanzien van het ven aan religie en het kwade aan “iets terroristisch geweld wordt deze bewering anders”. Mijn meest recente ervaring was aandienen. vaak gedaan. die met Rik Torfs en Khalid Benhaddou, ” Een goed voorbeeld hiervan is de voor­ de “katholiek” en de “moslim”, met wie ik RATIONELE MOSLIM malige Amerikaanse president Barack als “vrijzinnige” in gesprek was, een ge­ Benhaddou lijkt op het eerste gezicht een Obama. Die hield een bekende redevoe­ sprek dat werd geleid door Lisbeth Imbo. geheel andere positie in te nemen, maar ring in Caïro in juni 2009, waarin hij het Het heeft geresulteerd in een prachtig is bij nader inzien toch meer verwant volgende aan de orde stelde. Als belang­ boek: ‘Mag God nog: een vrijzinnige, aan Torfs dan men zou denken. Hij be­ rijke doelstelling formuleerde hij: “The een christen en een moslim in gesprek’ schouwt zichzelf als “rationele moslim”. first issue that we have to confront is vio­ (2017). Wat houdt dat “rationele” dan in? Dat is lent extremism in all of its forms”. Obama Discussiëren met deze twee heren was dat hij grote delen van de islamitische tra­ constateert kennelijk het probleem van een groot genoegen en ik denk dat we ditie niet zal aannemen door te stellen dat het geweld. Maar wat voor soort geweld ook een serieuze poging tot wederzijds dit niet tot de islam behoort, maar tot de precies? Straatgeweld? Geweld van de begrip hebben gedaan. Maar hoe gezellig fundamentalistische variant van de islam. georganiseerde misdaad? Luistert men het ook was, discussiëren met Rik Torfs Dat is heel mooi natuurlijk, maar het lijkt verder naar Obama, dan blijkt dat hij het is eerlijk gezegd ook een fascinerende ook een beetje op het geloven wat je leuk heeft over het geweld dat wordt gepleegd ervaring, omdat hij over religie spreekt vindt van Torfs – al ontbreekt bij Benhad­ in naam van de islam: de terroristische met een ironie die doet denken aan de dou natuurlijk de Torfiaanse ironie. In ie­ aanslagen die met 9/11 zijn begonnen en schrijver Gerard Reve. Een voorbeeld. der geval geldt (en daarmee zijn we weer die tegenwoordig door Daech of ISIL wor­ In de slotbeschouwing van het boek zegt bij ons thema terug): religieus geweld zal den gepleegd, zo ongeveer wekelijks, zij Torfs over godsgeloof: “Je merkt dat dat bij Torfs en Benhaddou, net als bij Oba­ 

16 HET VRIJE WOORD HET VRIJE WOORD 17 MET ALLE GEWELD

ma, nooit “religieus” zijn. MONOTHEÏSTISCHE ETHIEK 18 kunnen we zien hoe dat vertrouwen de zin dat als zijn moordactie verkeerd bereid is geweld te gebruiken (Pinechas); Het is daarom wellicht beter niet van “re­ Dat prijzen heeft een belangrijke filosofi­ op die middelaars vaak dodelijke ge­ uitpakt en hij zou worden gestraft door (ii) een religieuze opdrachtgever voor dat Paul Cliteur schreef samen met ligieus geweld” te spreken maar van “bij­ sche betekenis. Het is de basis van de volgen kan hebben. In dat verhaal gaat Mozes (de officiële leider van het Israë­ geweld (Elia); (iii) een fanatieke bereid­ Dirk Verhofstadt ‘Het Atheïstisch bels geweld”, “koranisch geweld” of van monotheïstische ethiek en daarin zit een het wederom (namelijk net als in Nume­ litische volk op dat moment), hij naar alle heid tot het brengen van offers (Abra­ Woordenboek’, Houtekiet, Ant- “Abrahamitisch geweld”. Ik denk namelijk zeer gewelddadig element. Die bestaat ri 25) om afgodendienst. En opnieuw is waarschijnlijkheid wel bereid zou zijn te ham, Isaak, de moeder van de zoons werpen 2016 (2015) en leverde dat ik met die termen “bijbels”, “kora­ eruit dat moraal alleen verbindend is het de god Baäl die als concurrent van sterven voor de heilige zaak. en de zoons zelf). Die logica is: (a) Niet een bijdrage aan: nisch” en “Abrahamitisch” iets te pakken wanneer die een grondslag heeft in het Jahweh optreedt. Maar nu staat niet de Het bekendste voorbeeld van martelaar­ mijn wil, maar uw wil geschiede; (b) als Imbo, Lisbeth, ‘Mag God nog: een heb wat lijkt op “huiselijk” in de combina­ volgen van de wil van God. Moraal die individuele geweldpleger centraal (Pine­ schap (het voorbeeld van het martelaar­ de vorst iets doet wat tegen de geopen­ vrijzinnige, een christen en een tie “huiselijk geweld”. Ik bedoel: je kan niet gebaseerd is op de wil van God, is chas), maar de figuur die tot dat geweld schap van Jezus Christus zelf, waarop in baarde wil van God ingaat, is terrorisme moslim in gesprek’, Paul Cliteur, dan beweren dat geweld niet voorkomt willekeurig en mist verbindende kracht. oproept. Dat is de profeet Elia. Nadat die feite het christendom gebaseerd is, laat geoorloofd; (c) wie de wil van God het Rik Torfs, Khalid Benhaddou, in de religie van Rik Torfs en Khalid Ben­ Men spreekt van “morele heteronomie” profeet Elia heeft “bewezen” dat zijn god ik hier buiten beschouwing) is echter het beste kent, moet altijd in zijn bevelen Borgerhoff & Lamberigts, Gent haddou (religie, zoals zij dat verstaan), (religie bepaalt de moraal), ter onder­ (Jahweh) de ware god is, roept hij op verhaal, zoals dat beschreven wordt in 2 worden gevolgd; (d) wees niet bevreesd 2017 maar dat bijbels, koranisch en Abraha­ scheiding van “morele autonomie” (mo­ tot het vermoorden van de profeten van Makkabeeën 7, over een moeder die nog voor de consequenties, want na de dood mitisch geweld voorkomt; dat valt niet te raal bepaalt de religie). de concurrerende godsdienst. Elia zegt: liever haar zeven zoons laat doodmarte­ wacht ons een andere wereld waarin al­ ontkennen wanneer je kennisneemt van Anarchie. Een tweede aspect van het “Grijp de profeten van Baäl”. En nadat dit len door de dictator van die tijd, dan dat les wordt gecompenseerd (beloning voor de bronnen zelf. monotheïstisch dilemma kunnen we il­ was gebeurd, liet hij die allemaal ter dood zij hen en zichzelf varkensvlees laat op­ de martelaars). De bouwstenen (ik noem er vier) van het lustreren aan de hand van het verhaal brengen (1 Koningen 18:40). dringen. Dit is dus een ander “martelaar­ Natuurlijk kan Obama nog altijd zeggen bijbels, koranisch of Abrahamitisch ge­ uit Numeri 25, een van de boeken uit het schap” dan dat van Abraham en Isaak en dat wat in de Bijbel, in de Koran en in weld liggen, wel, inderdaad, bij Abraham Oude Testament. Daar laten de Israëliti­ ook dat van Pinechas. Immers, de moe­ het verhaal van Abraham ons wordt ge­ zelf in het beroemde verhaal over het of­ sche vrouwen zich in met vrouwen van der en haar zoons vermoorden zelf nie­ toond, niets met religie te maken heeft, fer van Isaak. een buurvolk, waarbij zij ook de God van Elke theocratie is mand, maar zij laten zich nog liever mar­ maar met “religious extremism”. En Kha­ Morele heteronomie. De eerste bouw­ het buurvolk aanbidden: Baäl, de concur­ “ telen en vermoorden dan dat zij toegeven lid Benhaddou zou kunnen tegenwerpen steen van het bijbels geweld is de hou­ rent van Jahweh. Nu is het niet Abraham de facto een rege­ aan de onredelijke eisen van de dictator dat deze interpretatie de “fundamenta­ ding van morele heteronomie. Dat laat die een ingeving uit de andere wereld ont­ ring door degenen (die met hun godsdienstige overtuiging listische” kant van de monotheïstische zich goed uitleggen aan de hand van vangt over wat dient te gebeuren, maar conflicteren). traditie laat zien, terwijl een “rationele” een situatie die zowel in de Hebreeuwse een zekere Pinechas. Pinechas pakt zijn die menen met het selectie uit de bijbelse en koranische Bijbel als in de Koran beschreven wordt. speer en doodt een Israëlitische man en gezag van god te verhalen iets heel anders laat zien. Dat Het dilemma voltrekt zich in Genesis 22 een vrouw van het buurvolk waarmee de Louter de erken­ kan en dat mag, maar ik geloof ook dat rond de figuur van Abraham, van wie ge­ Israëlitische mannen zich hadden ingela­ kunnen spreken. “ deze interpretatie iets laat zien wat wer­ vraagd wordt iets te doen wat geen zinnig ten. Opnieuw is er lof van de zijde van ” ning van religieus kelijk invloed heeft gehad in deze wereld mens zou doen: het vermoorden van zijn de Heer: “Dankzij Pinechas (…) heb ik en nog steeds heeft. Een groot deel van eigen zoon, om geen andere reden dan mijn woede tegen de Israëlieten laten va­ PSEUDO-GOD geweld zou ons op de wereld gaat niet ironisch met religie dat het bevolen wordt door een goddelij­ ren”, wordt door de Heer gezegd (Numeri Elia is dus een religieuze leider die op om, zoals Rik Torfs doet, niet rationeel, ke macht. In de christelijke traditie wordt 25:11) basis van een vermeende godskennis een nieuw spoor zoals Khalid Benhaddou doet, en ook het altijd voorgesteld als een “test”, een Ik noem dat “anarchie” omdat Pinechas opdracht geeft tot moord en doodslag. kunnen zetten. niet vrijzinnig, zoals Paul Cliteur doet. En test overigens waarvoor Abraham met niet de wetten van de staat als uitgangs­ Hij doet dat omdat hij vindt dat de pro­ ” Obama had daar rekening mee moeten vlag en wimpel slaagt, want hij is bereid punt neemt, maar zijn eigen interpretatie feten van de concurrerende godsdienst houden bij zijn bestrijding van het theo­ het offer te brengen (net als de zoon trou­ van goddelijke geboden. Het is een soort het volk verleiden tot aanbidding van de HEDENDAAGSE TERRORISTEN terrorisme. Het feit dat Obama dat niet wens, die, merkwaardig genoeg, geen religieus gemotiveerde eigenrichting. pseu­do-god. Zijn god, Jahweh, zou moe­ Wat is de relevantie van deze verhalen? doet, en de overgrote meerderheid van enkel protest laat horen). De goede af­ Theocratie. Dat brengt ons op een der­ ten regeren (theocratie) met Elia als een Ik denk dat zij ons een beeld geven van zijn collega’s dat ook niet heeft gedaan loop (na Abrahams bereidheid het offer de punt. Pinechas en Abraham handelen middelaar tussen god en mens. (Elke de mentaliteit zoals we die heden ten sinds 9/11, geeft curieus genoeg ook een te brengen, mag de zoon toch in leven op basis van ingevingen die zij menen te theocratie is natuurlijk de facto een re­ dage aantreffen in de meest markante beetje hoop. Immers, dat verklaart hun blijven) doet niets af aan de moraal van hebben ontvangen uit een andere werke­ gering door degenen die menen met het vorm van religieus gemotiveerd terroris­ uiterst geringe succes in de beteugeling het verhaal, die eruit bestaat dat Abra­ lijkheid. Zij denken niet na over moraal, gezag van god te kunnen spreken, een me uit onze tijd: het jihadistisch theoter­ van het theoterrorisme. Het verklaart hoe ham door niemand anders dan de Heer zij legitimeren moraal niet met redelijke regering door de “Elia’s”.) rorisme. De combinatie van (a) morele we ten aanzien van die aanslagen alleen zelf wordt geprezen voor zijn bereidheid: overwegingen, maar alleen door te ver­ Martelaarschap. Het vierde element van heteronomie, (b) anarchie, (c) theocratie maar meer en meer achterstand hebben “Omdat je dit hebt gedaan, omdat je mij je wijzen naar wat zij menen te hebben be­ het monotheïstisch dilemma is wat men en (d) martelaarschap is nu precies wat opgelopen bij de bestrijding. We hebben zoon, je enige niet hebt onthouden” (Ge­ grepen van “God”. Vaak ziet men echter zou kunnen noemen “martelaarschap”. het denken van Khomeini, Al-Baghdadi, gewoon de verkeerde diagnose gehad. nesis 22:16), wordt hij uitvoerig gecompli­ in de monotheïstische traditie dat zich Een martelaar is iemand die wil sterven Bin Laden, IS, Al-Nusra, Boko Haram, de Met een paradigmawisseling zullen we menteerd (ook in Koran 37:109). tussen God en mens middelaars aandie­ voor een heilige opdracht. Isaak, de broers Kouachi (de moordenaars van de wellicht meer succes boeken. Louter de nen: interpreten die menen nog net iets zoon van Abraham, was een martelaar. Charlie Hebdo-redactie) kenmerkt. Wie erkenning van religieus geweld (bijbels, beter te weten wat God van ons wil dan In zekere zin ook Abraham zelf, want hij wil begrijpen wat hedendaagse terroris­ koranisch, Abrahamitisch) zou ons op gewone stervelingen. Zo ontstaan de wil zijn zoon wel afstaan voor iets wat ten bezielt, kan dat leren door de logica een nieuw spoor kunnen zetten. priesters, imams, profeten, pausen en hij denkt dat een goddelijke opdracht is. die in deze verhalen besloten ligt goed te ayatollahs. In het verhaal uit 1 Koningen Maar ook Pinechas is een martelaar in bestuderen. Er is (i) een terrorist die zelf PAUL CLITEUR

18 HET VRIJE WOORD HET VRIJE WOORD 19 MET ALLE GEWELD

aanvalsgolf volgde. Het gevolg was een die teruggaat tot de Amerikaanse burger­ als moreel fout beschouwen, indien het zware vuurstorm, tot ver buiten de stad oorlog: ‘war is hell’. niet stellen van die moreel laakbare daad zichtbaar. In ‘Het stenen bruidsbed’ van zou leiden tot bijzonder desastreuze ge­ Geweld is een Harry Mulisch uit 1957 (De Bezige Bij, p. COLLATERAL DAMAGE volgen. Anders gesteld: in uitzonderlijke 93) omschrijft de Amerikaanse ex-vlieg­ Een dergelijke these is niet enkel flagrant situaties moeten politici en militairen hun tuigpiloot Norman Corinth dit effect van in tegenspraak met het internationaal hu­ handen vuilmaken, wil men groter onheil operatie Thunderclap als ‘een cataclys­ manitair recht, ze druist ook regelrecht in voorkomen. Dat was ook de redenering veelkoppig monster me van licht’. tegen allicht onze meest fundamentele van Churchill in februari 1942, toen werd Dit bombardement kun je, net zoals het morele intuïtie op het vlak van oorlog­ besloten om ook burgers te treffen. Het droppen van bommen op Hamburg, van­ voering, namelijk dat het altijd fout is om is beter om burgers op te offeren, aldus Lode Lauwaert over ‘Filosofie van geweld’ uit meerdere perspectieven belichten: burgers te doden. Of preciezer geformu­ de voormalige Britse eerste minister, dan militair-strategisch, psychologisch, … leerd: we vinden dat het altijd fout is om dat het oude continent in handen van de Duitsland, 15 mei 1940. De Royal Air Force, de luchtmacht van het Verenigd Koninkrijk, start Maar je kunt natuurlijk ook vanuit wijsge­ burgers doelbewust te doden, en dus te nazi’s valt. rige invalshoek over het Britse luchtoffen­ vermoorden. Die nuancering is hier wel met bombardementen op Duitse steden, vooral ten oosten van de Rijn. In de begindagen sief nadenken, waarbij zich in de eerste degelijk relevant, want ons morele oor­ plaats de ethische vraag opdringt of het deel over een oorlogsoffensief veran­ Als je zo goed als hadden die luchtaanvallen uitsluitend militaire targets: spoorwegstations, transportlijnen, “ gerechtvaardigd is om in deze context dert afhankelijk van de bedoelingen van álles wilt zeggen, communicatiecentra. Maar in het verdere verloop van de oorlog schoof de grens steeds doelbewust burgers te doden. Hierop de strijdende partij. Zo waren de Britse zinspeelde althans de toenmalige Britse bombardementen van Duitse transport­ loop je het risico verder op. Zo ging men na verloop van tijd industriecomplexen platleggen, en huizen van de premier Winston Churchill kort na die fa­ lijnen in het begin van de oorlog niet tale nacht in het oosten van Duitsland: “It noodzakelijk moreel laakbaar. Dat heeft dat de lezer niets arbeiders die er werkten. Op 14 februari 1942 volgde nog een uitbreiding, ditmaal een met seems to me that the moment has come alles te maken met het feit dat de burgers when the question of bombing of German zelf geen target waren. Hun dood, hoe overhoudt. bijzonder ingrijpende gevolgen, zowel op menselijk als op historisch vlak. Op die fameuze cities simply for the sake of increasing betreurenswaardig of voorzien die ook ” the terror, though under pretexts, should geweest mag zijn, was geen doel, maar Deze ethische overwegingen putten de dag werd namelijk aan de Britse luchtmacht het bevel gegeven om ook zo veel mogelijk be reviewed.” Sommige radicalen vinden wel ‘collateral damage’, een neveneffect filosofische reflectie op de Britse bom­ die vraag niets anders dan klinkklare van de aanval, die in de eerste plaats ge­ bardementen nog niet uit, want binnen Duitse burgers te treffen. onzin. Volgens hen moet je niet nagaan richt was op logistiek materiaal. Geheel diezelfde context kun je onder meer ook wat rechtvaardigheid tijdens de oorlog is anders was het bij de aanval op Dresden conceptuele vragen opwerpen. Zo kan (‘jus in bello’). Nee, het enige waarover op het einde van de oorlog, wat ook een worden nagegaan wat men precies on­ verschil uitmaakt voor het morele oordeel der ‘oorlog’ verstaat in het geval van de erover. Tweede Wereldoorlog. Is dat begrip gelijk Ons morele oor­ Je kunt echter nog een stap verder gaan, aan ons begrip van de Grote Oorlog of “ en de vraag opwerpen of het in sommi­ de napoleontische ‘totale’ oorlogen? En deel over een oor­ ge oorlogsomstandigheden niet gerecht­ wanneer we over de Trojaanse Oorlog logsoffensief ver­ vaardigd is om burgers op te offeren, ook spreken, verwijzen we dan enkel naar al beschouwen we het als moreel fout om een oorlog in een geheel ander tijdsge­ andert afhankelijk hen intentioneel te doden. Zijn er met an­ wricht of gaat daarmee ook een totaal dere woorden situaties denkbaar waarin verschillend oorlogsbegrip gepaard? Of van de bedoelin­ het geoorloofd zou zijn, anders dan het ook: is het voldoende erop te wijzen dat gen van de strij­ geval was in februari 1945, om Dresden de twee wereldoorlogen zich tussen na­ plat te bombarderen en, meer nog, daar­ tiestaten afspeelden, terwijl dat niet zo Lode Lauwaert, als filosoof verbon­ dende partij. bij ook non-combattanten op het oog te is bij de ‘War on Drugs’ of de befaamde den aan het Husserl-archief: Centrum ” hebben? Of om het een beetje te actua­ ‘War on Terror’, waarover George Bush voor Fenomenologie en Continentale je je zou moeten buigen is of de oorlog liseren: indien terrorisme het bewust tref­ voor het eerst sprak in zijn speech op 20 Wijsbegeerte (Hoger Instituut voor als zodanig gerechtvaardigd is (‘jus ad fen van burgers is met als direct doel het september 2001? Wellicht niet, net zoals Wijsbegeerte, KU Leuven), stelde on- © Koen Broos bellum’). Dat dacht onder meer auteur zaaien van angst onder de bevolking en het niet volstaat om te wijzen op tech­ langs in samenwerking met een aan- George Orwell, die zelf het Duitse bom­ als indirect ultiem doel bijvoorbeeld het nologische middelen als drones om het tal Vlaamse en Nederlandse filosofen eze oorlogvoering vanuit de lucht beruchte bommentapijt over de stad werd bardement op Londen had meegemaakt omverwerpen van een regime, kun je ter­ verschil aan te duiden, aangenomen dat een interessante uitgave samen over culmineerde in de vernietiging van gelegd. In totaal ontploften meer dan vijf­ en in een column in The Tribune in 1944 rorisme dan soms niet rechtvaardigen? er een verschil is, tussen een klassiek en het thema geweld, uitgegeven bij Po- D Dresden, tijdens de nacht van 13 op honderd mijnen net boven de grond en de argumenten tegen het bombarderen Volgens politiek filosoof Michael Walzer een modern begrip van oorlog. lis. Hier een licht aangepaste versie 14 februari 1945. Eerst dropten Avro Lan­ werd net geen duizend ton aan bommen van de Duitse steden wegwuifde. “Bom­ is dat wel degelijk mogelijk. Meer be­ van zijn boeiende inleiding, waarin hij casterbommenwerpers de zogenoemde geworpen. De vlammen waren nog niet barderen, verkrachten of vernederen? paald, zo argumenteert de auteur van MOTIEVEN de complexiteit inzake de benadering ‘kerstbomen’, waarna om precies kwart geblust toen een flink uur later, rond Maakt niet uit”, aldus de Britse schrijver. ‘Just and Unjust Wars’ (1977), is het toe­ Een andere mogelijkheid voor filoso­ van het thema belicht. over tien gedurende dertien minuten het middernacht, een tweede, nog hevigere Of om het met een uitdrukking te zeggen gestaan om iets te doen wat we normaal fische reflectie is dat je je focust opde 

20 HET VRIJE WOORD HET VRIJE WOORD 21 MET ALLE GEWELD

Structureel ge­ gaat over de verkrachtingsscène uit ‘Last men níét doelbewust burgers wil treffen. één specifieke casus, een welbepaalde want sommige vormen van maatschap­ Ook vinden op die oktoberavond al meer­ “ Tango in Paris’ uit 1972 of de zelfmoord­ Voorbeeld daarvan is de aanslag op de geweldvorm of slechts één aspect van pelijke ongelijkheid monden helemaal dere confrontaties plaats tussen de Pa­ weld kun je ver­ aanslagen in Brussel of New York. Wat is Italiaanse premier Aldo Moro in 1978. Die zo’n geweldvorm. Het resultaat is een ge­ niet uit in pakweg het verbranden van rijse ordediensten en ‘het uitschot’ – de met andere woorden supportersgeweld, moord, nochtans gepleegd door de terro­ heel van puntige essays die onder meer auto’s, evenmin heeft alle geweld dat op op zijn zachtst gezegd nogal politiek in­ gelijken met een seksueel geweld of terreurgeweld? Laat risten van de Rode Brigades, is zélf geen religieus terrorisme, de moorden van An­ een auto wordt uitgeoefend een structu­ correcte term waarmee Nicolas Sarkozy, ik kort enkele zaken aanstippen over die terreurdaad, omdat het slachtoffer lid was ders Breivik en WO I thematiseren. rele oorzaak. Niettemin is er soms wel toen minister van Binnenlandse Zaken, godheid: hoewel het laatste geweldvorm. van het regime waartegen de terreur­ Deze laatste drie geweldvormen worden een onmiddellijke band tussen beide, wat aan de Parijse jongeren refereert. Daar­ zelf nergens ver­ groep streed. Niettemin zijn er ook twijfel­ niet toevallig samen vermeld. Ze hebben niet zonder filosofische gevolgen is. Het na verspreidt het geweld zich snel over TERREURGEWELD gevallen. Is bijvoorbeeld een aanslag op namelijk iets gemeen. Het gaat in de drie brengt namelijk met zich mee dat het dui­ andere Franse steden, ook over steden schijnt, kun je het Om te beginnen is het duidelijk dat ter­ een ambassade een terreurdaad? En wat gevallen in de eerste plaats over geweld delijk waarneembare geweld in een ge­ in buurlanden als België en Duitsland: roristen wildebrassen noch sadisten zijn als IS de fabriek vernietigt die het voedsel waarbij je de gewelddaad zelf makkelijk heel ander licht komt te staan. duizenden auto’s worden in brand gesto­ wel lezen in kleine die louter uit verveling of voor hun plezier levert voor het Assadregime? Kun je ook kunt aanduiden, net zoals je de oorzaak In welke zin? Wanneer we over ‘zicht­ ken, een traangasgranaat komt in een tekens. geweld uitoefenen. Hun daden zijn wel dan spreken van terrorisme? en het gevolg ervan goed kunt onder­ baar’ geweld spreken, dan doen we islamitische bidplaats terecht, een molo­ ” degelijk een instrument dat een ‘hoger’ scheiden. Je kunt deze geweldvormen dat doorgaans louter in instrumentele tovcocktail wordt in een autobus gedropt. doel dient, een doel dat bovendien ver­ daarom gemakshalve ‘zichtbaar geweld’ termen. Geweld, zo zeggen we, is een Op 8 november datzelfde jaar kondigt de motieven. Zo menen sommigen dat de schillende vormen kan aannemen. Naast Het is precies de noemen. Maar het spreekt voor zich dat middel dat een doel dient. Preciezer ge­ Franse regering-de Villepin ten slotte de vernietiging van Dresden een vergel­ crimineel (maffia) en religieus terrorisme “ het niet mogelijk is om op een dergelijke formuleerd: geweld heeft zin omdat het is noodtoestand af en stelt de avondklok in, dingsactie was. Maar hoe moeten we dat (IS) heb je namelijk ook het politieke terro­ buitensporigheid manier alle geweld in kaart te brengen. gericht op een doel, maar buiten die doel­ waardoor het grofste geweld afneemt. Al­ eigenlijk begrijpen? Want als de wraak, risme van het Iers Republikeins Leger, en Het eerste en bekendste voorbeeld hier­ gerichtheid heeft het geen enkele zin. leen is het nog maar de vraag of daarmee zoals dat meestal het geval is, het verlies kun je ook conservatieve (staatsterroris­ die verraadt dat van is ‘structureel geweld’, een begrip dat Een dergelijke opvatting volstaat meestal tegelijk ook een einde is gekomen aan of de schade niet ongedaan maakt, wat me) of revolutionaire (Rote-Armee-Frakti­ zich achter de brute in de jaren zeventig werd gemunt door wel om het duidelijk waarneembare ge­ het fundamentelere geweld dat zich mee is dan het doel van de payback? Wat wil on) doelen onderscheiden. Hieruit kun je vredesonderzoeker Johan Galtung, en weld in kaart te brengen, maar níét wan­ uitdrukte in de ‘zinloze’ vernietiging van je precies bereiken wanneer je je revan­ opmaken dat de voormalige Palestijnse kracht een bood­ dat doelt op het feit dat bepaalde machts­ neer het gelinkt is aan structureel geweld. de minstens negenduizend voertuigen. cheert, bijvoorbeeld door de ander in het leider Yasser Arafat ongelijk had. In zijn schap roert. constellaties sommige rechten en moge­ In dat geval kun je het niet meer zien als gezicht te slaan, zoals matroos Billy Budd speech voor de VN in 1974 stelde hij im­ ” lijkheden schenden en beknotten. Der­ louter een instrument dat buiten die func­ LODE LAUWAERT doet in de gelijknamige roman van Her­ mers dat je ofwel vrijheidsstrijder ofwel gelijk geweld, anders dan het politionele tie volstrekt zinloos is. Het ‘zichtbare’ ge­ man Melville uit 1924? Heeft Aristoteles terrorist bent. Dat is natuurlijk onterecht, STRUIKELBLOK geweld dat wordt gebruikt om ‘safehou­ weld krijgt hier een nieuwe zin, omdat het overigens gelijk dat wraak tot de woede al moet het debat genuanceerd blijven: Stel nu dat je deze aanzet tot een on­ ses’ open te breken, heeft geen gezicht een fundamenteler structureel geweld ‘Filosofie van geweld’, Lode behoort? Dat is althans niet wat Martha wie strijdt tegen een bezetter kan ter­ tologie van terroristisch geweld verder en je kunt het niet precies lokaliseren. aan de oppervlakte brengt en signaleert. Lauwaert (red.), Polis, 2017, Nussbaum denkt. In haar recente studie rorist zijn, maar dat is niet noodzakelijk uitdiept, en dat je hetzelfde doet voor In dat opzicht zou je structureel geweld In dit opzicht zou je kunnen stellen dat 9789463102292, 277 p., € 24,99 ‘Woede en vergeving’ wil ze aantonen, en zo. Hoed je dus voor wie die nuance niet pakweg seksueel geweld of de moord kunnen vergelijken met een godheid: bepaalde geweldvormen vergelijkbaar daarvoor verwijst ze onder meer naar de maakt, want die doet mogelijk aan reto­ op Theo van Gogh in 2004. Die ontologie hoewel het zelf nergens verschijnt, kun zijn met religieuze teksten: je begrijpt ze bekende speech van Martin Luther King riek, met als doel om kritiek te smoren. zou je vervolgens telkens kunnen aanvul­ je het wel lezen in kleine tekens, zoals slechts ten volle wanneer je onder het uit 1963, dat woede niet noodzakelijk ge­ Bevrijding of het kalifaat mogen dan het len, net zoals dat hierboven werd gedaan de lege brooddoos van het jongetje dat oppervlak de “diepere boodschap” leest. volgd wordt door wraakneming. En laten doel zijn, hevige angst onder de bevol­ met de bombardementen op Dresden, ’s ochtends naast jou komt zitten op het Een dergelijke lectuur vraagt misschien we nu eens aannemen dat Nussbaum king is het middel waarop iedere terro­ met bijvoorbeeld enkele ethische over­ bankje van de tramhalte. Een ander voor­ enige oefening of gevoeligheid, al kun je gelijk heeft. Wat houdt woede dan wél in? rist inzet om zijn politieke of religieuze wegingen of een conceptueel luik. En stel beeld van een ‘onzichtbare’ geweldvorm bepaalde tekens niet negeren. Denk aan De vragen die hier en in de vorige para­ doelstellingen te bereiken. Maar volstaat dat je dit nog niet voldoende vindt, en dat is het geweld dat op het niveau van de buitensporig geweld, waarvan je wellicht grafen werden gesteld, zijn een beetje deze analyse? Nee, want er moet ook je ook zou willen laten zien wat invloed­ taal wordt uitgeoefend. Het gaat daarbij geneigd bent te zeggen dat het zinloos is. zoals een lijn die in een vijver wordt ge­ geweld zijn om van terrorisme te kunnen rijke filosofen als Hannah Arendt, Robert niet louter om hate speech of het beledi­ Niettemin is het precies de buitensporig­ worpen terwijl je weet dat er geen vissen spreken, of op zijn minst moet er met Audi en Walter Benjamin over geweld gen van anderen, maar ook om het syste­ heid die verraadt dat zich achter de brute in zitten. Het doel is namelijk niet om ze geweld gedreigd worden. Zonder ge­ hebben geschreven. Het gevaar zou dan matische gebruik van bepaalde woorden kracht een boodschap roert. Zo moet je in deze inleiding te beantwoorden, maar weld geen terrorisme. Preciezer nog: net niet alleen zijn dat je eindigt met een wei­ waarrond zich na verloop van tijd een allicht naar tal van geweldvormen kijken: wel om te laten zien dat je rond één the­ zoals dat geweld om het even waar en nig aantrekkelijke turf, maar ook, en voor­ negatief beeld van de ander kristalliseert. straatgeweld, woede-uitbarstingen, maar matiek, zoals de Britse bombardementen wanneer kan opduiken, zo kan de terro­ al, dat het panoramische zicht zo weids Je kunt deze praktijk, die meestal soci­ allicht ook wat zich in Frankrijk afspeelde op Duitsland, verschillende filosofische rist het tegen om het even wie gebruiken. is dat het alle dieptezicht bij voorbaat uit­ aal-cultureel diep verankerd is, omschrij­ aan het begin van deze eeuw. vertogen kan laten graviteren die elk toch Terreurgeweld discrimineert niet, in de sluit. Als je met andere woorden zo goed ven als ‘epistemisch geweld’. Clichy-sous-Bois, 27 oktober 2005. Zyed een geheel eigen richting uit waaieren. zin dat het geen onderscheid maakt tus­ als álles wilt zeggen, loop je het risico De indruk kan ontstaan dat deze twee Benna (17) en Bouna Traoré (15) zijn Maar ook het omgekeerde is uiteraard sen wie direct verbonden is met de zaak dat de lezer niets overhoudt, of slechts voorbeelden van ‘onzichtbaar’ geweld en samen op de vlucht voor de politie en mogelijk. Neem de ontologische vraag, waartegen de terrorist strijdt en de bur­ een overzicht zonder inzicht. Het is met het ‘zichtbare’ geweld zich tot elkaar ver­ verstoppen zich in een elektriciteitsca­ die peilt naar wat iets (wezenlijk) is. Je gers die daar geen banden mee hebben. dit mogelijke struikelblok in het achter­ houden zoals de Canadese bever en de bine. Hoewel ze in die cabine door om­ Bron citaat Churchill: Webster, Sir Charles kunt die stellen met betrekking tot wat Een belangrijke eigenschap, want het hoofd dat negen filosofen uit Nederland Japanse koi: ze behoren wel tot dezelfde standigheden geëlektrocuteerd worden, and Frankland, Noble, 1961. 'The Strate­ zich binnen en buiten de stadions af­ wordt als criterium gebruikt om terrorisme en Vlaanderen werden gevraagd niet om familie, maar hebben voor het overige wordt de politie beschuldigd van ‘moord gic Air Offensive against Germany 1939- speelde op het Europese voetbalkampi­ te onderscheiden van pakweg politieke het laatste woord over geweld te zeggen, weinig met elkaar te maken. Die indruk door schuld’. Diezelfde avond nog breken 1945, vol. III', London, HMSO, p. 112. oenschap in Frankrijk, maar ook als het moord, een vorm van geweld waarmee maar wel om de aandacht te richten op is vanzelfsprekend niet totaal onterecht, in de banlieues al de eerste onlusten uit.

22 HET VRIJE WOORD HET VRIJE WOORD 23 MET ALLE GEWELD

alternatief: mensenrechten en humanitair onze landsgrenzen. ting. Dit is de basis voor het zogenoemde handelen werden zo onze nieuwe idea­ Bij nader toezien blijkt dat humanitaire onderscheid tussen enerzijds politieke Vluchtelingen: geweld, len. Sindsdien zijn humanitaire en men­ medelijden echter selectief en dus niet vluchtelingen, die recht hebben op asiel, senrechtenbewegingen aan hun onstuit­ zo universeel als we zouden denken. Niet en anderzijds niet-politieke vluchtelingen bare opmars begonnen. Wat voordien elke vorm van lijden wekt immers even­ – ‘economische’ vluchtelingen of migran­ nog perifeer was – internationaal recht, veel medelijden op. Medelijden varieert ten – die dat recht niet hebben en die gevoel en recht mensenrechten, humanitarisme en mora­ immers niet alleen in de ruimte (we heb­ onverbiddelijk het land uit worden gezet, lisme – werd plots mainstream. ben niet met alle slachtoffers veraf even­ desnoods met geweld. Geweld en de vluchtelingencrisis zijn nauw met elkaar verbonden. Of we vluchtelingen veel medelijden), maar ook in de tijd (ram­ Bij dat onderscheid kunnen vele vragen Waarom zijn pen kunnen de publieke opinie een korte worden gesteld. Het verschil tussen po­ welkom heten of ze juist met geweld tegenhouden hangt immers af van het soort geweld “ tijd sterk beroeren, maar ze leiden zelden litieke en economische vluchtelingen is we gevoelig voor tot langdurige solidariteit of hulp). Kortom, vooreerst problematisch omdat het een waarvoor ze op de vlucht slaan. Zo erkennen en helpen we vluchtelingen indien ze het bepaalde vormen ook al krijgen we door medelijden het ge­ moreel onderscheid aanbrengt tussen slachtoffer werden van bijvoorbeeld oorlogsgeweld. Andere vluchtelingen erkennen we net voel dat we behoren tot dezelfde mens­ twee vormen van geweld en lijden: wie van geweld en heid, toch blijken slechts heel specifieke kan bewijzen dat hij of zij slachtoffer is van niet, juist omdat we het geweld of lijden waarvoor ze op de vlucht slaan niet als legitiem zien. slachtoffers deel uit te maken van die politiek geweld of vervolging, krijgt papie­ minder voor mensheid. Waar mensenrechten in prin­ ren. Maar wie onvoldoende bewijsstuk­ ge aan de armoede van het arme Zuiden, andere? cipe universeel zijn, ongeacht de omstan­ ken heeft of ‘slechts’ lijdt als gevolg van ze wilden ook structureel – politiek – iets ” digheden, is medelijden vaak selectief. hongersnood, werkloosheid, armoede of aan die situatie doen. Ze hadden daarom vormen van geweld zoals hoge criminali­ vaak sympathie voor linkse regimes in de SELECTIEF MEDELIJDEN GENÈVE teit, heeft geen rechten. De erkenning van derde wereld die armoede, onrecht en Ons ideologische klimaat, waarin humani­ Op het eerste gezicht bieden mensen­ oorlogsgeweld of vervolging als ‘goede’ lijden uit de wereld wilden helpen. Denk tair handelen en mensenrechten centraal rechten een dam tegen de selectiviteit legitieme reden voor recht en medelijden maar aan Castro, ‘Che’ Guevara, Allende staan, lijkt voor ons vanzelfsprekend. Het van humanitair medelijden en de ongelijk­ impliceert dus ook een morele diskwalifi­ en anderen die lange tijd bij velen in het is uiteraard duidelijk dat deze nieuwe heid die het daardoor creëert tegenover catie van andere vormen van lijden, die Westen als helden werden beschouwd. ideologie – morele apolitieke mensen­ bijvoorbeeld vluchtelingen. Mensenrech­ als minder legitiem en minder moreel re­ In de loop van de jaren zeventig veran­ rechten en humanitaire bewegingen – ten zijn immers rechten die vluchtelingen levant worden gezien. Maar waarom zou derde ons ideologische klimaat echter voordelen biedt tegenover haar revolutio­ hebben omdat ze mens zijn, los van het het lijden van iemand door economische snel. In nauwelijks enkele jaren tijd ver­ naire voorgangers. In tegenstelling tot de land waarin ze zijn geboren. Slachtoffers omstandigheden minder legitiem zijn dan vingen en verdrongen morele humanitai­ partijdige politieke ideologieën bieden ze van geweld zijn op die manier in princi­ het lijden van een slachtoffer van oorlogs­ re acties en mensenrechten hun politieke een apolitiek perspectief om fenomenen pe niet afhankelijk van medelijden van geweld? Blijkbaar zet niet elke vorm van geweld tot IDEOLOGISCHE KLIMAATVERAN- voorgangers, die nog gebaseerd waren zoals geweld en lijden te begrijpen. Door anderen, maar hebben recht op hulp. Dit hulp of tot handelen aan. Waarom zijn we DERING op gelijkheid, strijd en rechtvaardigheid. te focussen op het ergste kwaad slaagt in tegenstelling tot humanitair handelen, gevoelig voor bepaalde vormen van ge­ De manier waarop we in een samenle­ Door deze ideologische omwenteling het morele discours erin om over politieke dat net empathie en medelijden veronder­ Lijden heeft tot op weld en minder voor andere? Dat ligt ten ving naar de werkelijkheid kijken, wordt wordt de aandacht afgeleid van een po­ grenzen heen lijden te verlichten. Lijden stelt, en daardoor meestal een ongelijke, “ dele aan het ideologische klimaat waarin bepaald door de heersende idealen. Die litieke analyse van lijden en geweld – als heeft immers tot op zekere hoogte een vaak paternalistische relatie impliceert zekere hoogte een we leven. Dat klimaat wordt gekenmerkt idealen vormen een soort ‘ideologisch iets wat structureel politiek moet worden universeel appel, en verenigt daardoor. tussen een zwakke hulpbehoevende en universeel appel, en door respect voor mensenrechten en hu­ klimaat’, en ook de manier waarop we verholpen – naar een morele diagnose Artsen zonder Grenzen, Human Rights een sterke helper. manitair handelen. Op het eerste gezicht naar vluchtelingen kijken, wordt hierdoor en remedie, lijden als een zaak van pas­ Watch en Amnesty International konden Uit de vluchtelingencrisis blijkt echter dat verenigt daardoor. biedt zo’n humanitair klimaat een uitweg beïnvloed. Zo roepen vluchtelingen bij ge­ sieve, kwetsbare slachtoffers die op onze daardoor ook probleemloos uitgroeien het recht zelf ondergeschikt kan worden ” uit de vluchtelingencrisis, omdat het ons ëngageerde burgers vandaag vooral ge­ sympathie kunnen rekenen. Sindsdien tot globale bewegingen die overal op een aan emotionele en politieke overwegin­ Maar er is meer. In principe zou recht aanzet om vluchtelingen als slachtoffers voelens van medelijden en empathie op. trachten we vooral de ergste vormen van neutrale wijze lijden verlichten en politiek gen. Het vluchtelingenrecht, dat de basis moeten gelden los van politieke druk, ge­ van geweld zo goed mogelijk te helpen. Gevoelens van medelijden werden reeds lijden te bestrijden en we pogen daarbij geweld aan de kaak stellen. vormt voor de aanpak van de asielproble­ voelens en gebeurtenissen. In het geval Maar bij nader toezien, zijn humanitair in de negentiende eeuw gebruikt in een minder om structureel de politieke oorza­ Op het eerste gezicht lijken gevoelens als matiek, werkt de selectieve verontwaardi­ van rechten voor vluchtelingen blijkt dat handelen en mensenrechten vaak ook maatschappelijke en politieke context. ken van verschillende vormen van geweld medelijden die centraal staan in de huma­ ging vaak zelfs mee in de hand. Dat blijkt niet zo te zijn. Het onderscheid tussen een deel van het probleem, en niet slechts Toch waren ze tot voor kort niet het lei­ te verhelpen. nitaire hulp voor vluchtelingen en men­ indien we kort kijken naar de Conventie economische en politieke vluchtelingen is de oplossing. Indien we afstand nemen dende ideaal. Tot in de jaren zestig waren Het ideologische klimaat wijzigde sinds senrechten beide universeel wanneer het van Genève uit 1951, die sindsdien de ju­ immers flexibel en het wordt in de prak­ van dat klimaat – door terug te keren in humanitaire gevoelens immers onderge­ de jaren zeventig vooral omdat traditio­ gaat om het helpen van mensen in nood. ridische basis vormt voor de bescherming tijk gebruikt om de asielstroom politiek de tijd – dan zien we dat wat we vandaag schikt aan politieke idealen, die wél het nele politieke ideologieën in een crisis Of het nu gaat om tsunamislachtoffers in van vluchtelingen. Volgens die conventie te reguleren. Het antwoord op de vraag vanzelfsprekend vinden, van recente oor­ maatschappelijk debat domineerden. Ve­ terechtkwamen. De onderdrukking van Japan, een Afghaanse vrouw die door de kunnen vluchtelingen niet worden terug­ of vluchtelingen vervolging riskeren, kan sprong is en er ook anders had kunnen len in het Westen werden toen ideologisch de Praagse Lente (1968) en het einde taliban is mishandeld of een dode Syri­ gestuurd naar hun land van herkomst in­ immers flexibel worden aangepast al uitzien. Door dat toevallige karakter te immers vooral geïnspireerd door linkse van het linkse regime van Allende in Chi­ sche kleuter op het strand in Turkije, ze dien ze een gegronde angst hebben voor naargelang de politieke omstandigheden erkennen kunnen we ook anders kijken ideologieën zoals het anti-imperialisme. li (1973) verzwakten het linkse verhaal. wekken allen gevoelens van medeleven vervolging of geweld wegens hun ras, re­ (de mate waarin vluchtelingen al dan niet naar het heden en ons bewust worden Velen in het rijke Noorden hadden niet Door de ondergang van linkse revolutio­ bij ons op, gevoelens die ons toelaten te ligie, nationaliteit, lidmaatschap van een welkom zijn). In de praktijk blijkt dat recht van beperkingen en alternatieven. alleen een schuldgevoel over hun bijdra­ naire utopieën was er behoefte aan een handelen en empathie te tonen voorbij bepaalde sociale groep of politieke opvat­ op asiel dus deels af te hangen van de 

24 HET VRIJE WOORD HET VRIJE WOORD 25 MET ALLE GEWELD

goodwill van politici, die op hun beurt af­ ten gronde aanpakken, want dat zou poli­ impliciet het beeld van de vluchteling als hen te worden gerechtvaardigd. Ze heb­ gelijkheid. Humanitaire en juridische ca­ toen geldende recht, en die uiteindelijk hangen van hun kiezers, die slechts voor tieke keuzes impliceren. Indien dergelijke passief en ahistorisch slachtoffer. Daar­ ben hier immers zowel moreel als juri­ tegorieën die het politieke status quo be­ na een lange politieke strijd toch positief een beperkt aantal vluchtelingen sympa­ bewegingen in hun strijd voor humani­ door worden vluchtelingen die niet aan disch niet langer een legitieme plaats in vestigen, kunnen we dus beter vervangen recht zijn geworden. thie voelen. taire idealen of mensenrechten naast de dat beeld beantwoorden kritisch bekeken. de samenleving, en worden daardoor als door gelijkheid en échte rechten. Dat be­ Ook al kunnen ze vaak niet worden af­ spreekwoordelijke pleister op de wonde Denk bijvoorbeeld aan vluchtelingen die illegitiem gezien en dus gecriminaliseerd tekent onder meer dat de sympathie voor gedwongen, toch kunnen ook mensen­ ook iets structureels aan het lijden in de zich niet in hun passieve dankbare slacht­ en opgespoord. bepaalde meelijwekkende vluchtelingen rechten desondanks mensen inspireren Waar mensenrech­ wereld zouden willen doen, dan dreigen offerrol schikken en die durven te klagen Gewelddadig optreden tegenover ‘illegi­ als slachtoffers van bepaalde vormen van om te strijden voor een hervorming van “ ze hun morele onschuld te verliezen. Er over de kwaliteit van de opvang. Of aan tieme’ vluchtelingen lijkt haast de keerzij­ geweld, kritisch moet worden benaderd. het bestaande rechtssysteem en des­ ten in principe bestaat immers niet één weg om struc­ ‘rijke’ vluchtelingen, die over een smart­ de van medelijden met échte vluchtelin­ In de plaats daarvan kunnen vluchtelin­ noods dat rechtssysteem overtreden om universeel zijn, is tureel lijden, onrecht en geweld aan te phone beschikken. Of aan alleenstaande gen. Wie wordt erkend, kan in het beste gen worden voorgesteld zoals wijzelf, met het vervolgens te wijzigen in naam van pakken, wat politiek conflict onvermijdelijk mannen enzovoort. geval rekenen op positieve gevoelens van gelijkwaardige angsten en behoeften en de mensenrechten. Als idealen bestaan medelijden vaak maakt. sympathie en hulp en een morele status. een geschiedenis die met de onze is ver­ mensenrechten niet zoals positief recht KWETSBAAR De keerzijde van deze medaille is dat die­ bonden. bestaat, maar ze kunnen net daardoor selectief. SLACHTOFFERROL Een asielzoeker die in het huidige klimaat genen die niet worden erkend daardoor Een politieke interpretatie van mensen­ het bestaande positieve recht aan de ” Net omdat mensenrechten en humanitair asiel aanvraagt, heeft een grote kans dat worden verbonden met negatieve gevoe­ rechten betekent verder uiteraard ook dat kaak stellen of hervormen en ook op die MACHTELOOS handelen apolitiek zijn, en de oorzaken deze aanvraag wordt geweigerd. Wie lens en als moreel illegitiem worden ge­ het Westen zijn historische verantwoor­ manier een politieke rol spelen. Kortom, niet alleen het humanitaire ge­ van geweld en lijden dus buiten beschou­ niet het geluk heeft om aan papieren te zien. Sympathie die hulpvaardige burgers delijkheid moet erkennen in zowel de WIM WEYMANS voel, maar zelfs mensenrechten blijken in wing laten, wordt de klemtoon verlegd komen en uitgeprocedeerd is, kan ofwel nog voelen tegenover ‘echte’ vluchtelin­ historische wortels van de vluchtelingen­ de praktijk als instrument te kunnen wor­ van de politieke oorzaken van geweld repatriëren (al dan niet onder dwang), gen, kan veranderen in afkeer indien blijkt crisis als de hedendaagse oplossingen Wim Weymans studeerde filosofie den gebruikt om vooral minder vluchtelin­ naar de apolitieke slachtoffers van dat ge­ ofwel onderduiken. In het laatste geval dat de vluchteling ‘geen recht’ heeft op er­ ervoor. Bijvoorbeeld door meer steun te en hedendaagse geschiedenis in gen toe te laten. Dat uitgerekend nobele weld. Binnen de nieuwe apolitieke focus worden ze zogenoemde ‘mensen zonder kenning en ‘ons systeem’ wil ‘gebruiken’. geven aan arme landen die reeds vluch­ Antwerpen en Leuven en politiek humanitaire gevoelens en mensenrech­ op slachtoffers sinds de jaren zeventig papieren’ of ‘illegalen’, die hier wel wo­ telingen opvangen of door een conse­ denken in Cambridge. Hij is als ten in de praktijk politiek misbruikt wor­ wordt dan ook het beeld versterkt van de nen, maar vaak overgeleverd zijn aan de Gewelddadig optre­ quenter verbod op wapenexporten naar wetenschappelijk medewerker ver- den, wijst op een dieper probleem met het vluchteling als een onschuldig, lijdend en willekeur van anderen. “ het Midden-Oosten. bonden aan de onderzoekseenheid apolitieke karakter van humanitair hande­ apolitiek slachtoffer. Omdat een vluchte­ Om de precaire status van deze illegale den tegenover ‘illegi­ De geschiedenis biedt hoop voor een ‘Leuven International and Europe- len en mensenrechten. ling slechts rechten krijgt in de mate waar­ ‘mensen zonder papieren’ te begrijpen dergelijke politieke vorm van mensen­ an Studies’ (LINES, KU Leuven). Zowel aanhangers van humanitair hande­ in hij zich als slachtoffer van geweld kan is het zinvol om te verwijzen naar wat de tieme’ vluchtelingen rechten die het status quo in vraag stellen Als politiek filosoof verricht hij len als van de nieuwe mensenrechtenbe­ identificeren, heeft hij er ook belang bij joodse denker Hannah Arendt reeds in lijkt de keerzijde van in plaats van het te legitimeren. De acties onder meer onderzoek naar ver- wegingen willen immers politiek neutraal om zich in die slachtofferrol te schikken. 1951 over ‘statelozen’ schreef. Volgens die onderdrukte groepen in het verleden schillende visies op democratie en zijn. Ze houden zich niet bezig met de Zoals we zagen, ligt in het humanitaire Arendt wijst het lot van vluchtelingen op medelijden met éch­ ondernamen in naam van rechten, waren mensenrechten. oorzaken van lijden, folteren of armoede, discours de nadruk op de morele nood­ de grenzen van mensenrechten. Voor toen vaak onwettig, maar worden van­ Deze tekst is een sterk ingekorte maar willen vooral de ergste vormen van situatie, niet op de structurele en histori­ haar zijn de enige betekenisvolle rechten te vluchtelingen. daag algemeen aanvaard. Vandaag wor­ versie van de bijdrage in ‘Filoso- lijden en geweld verminderen: het folteren sche context. De vluchteling verschijnt zo burgerrechten, rechten die we hebben ” den illegale vluchtelingen vaak gezien als fie van geweld’ (zie de bijdrage van politieke gevangenen (Amnesty Inter­ als een slachtoffer dat vooral geholpen als lid van een bepaalde staat. Ze bie­ TEGENGIF niet-burgers of tweederangsmensen die van Lode Lauwaert elders in dit national) of de ergste medische nood bij moet worden, niet als een individu dat den burgers een ‘legale status’ of ‘legale Arendt lijkt mensenrechten als zodanig te minder rechten hebben dan burgers. Wij nummer). Vele thema’s worden fysiek lijden (Artsen zonder Grenzen). Ze ingebed is in een complexe geschiedenis persoonlijkheid’ die hun rechten geeft en verwerpen en ze heeft daarvoor goede beschouwen dat vaak als normaal, net uitvoeriger besproken in het boek doen dat ongeacht het regime dat foltert en cultuur. In de relatie tussen de hulp­ hen beschermt, net zoals ook kleding hen redenen. Maar indien het probleem niet zoals in de negentiende eeuw velen het 'Recht en samenleving anders of de aard van de ramp. verlener en diegene die geholpen moet beschermt. ligt bij mensenrechten als zodanig, maar normaal vonden dat arbeiders of vrouwen bekeken. Filosofische perspectie­ Door deze onpartijdigheid beperken deze worden (de vluchteling), staan vooral de Als hij eenmaal uitgeprocedeerd is, ver­ bij een bepaalde apolitieke humanitaire minder rechten hadden. ven’, Wim Weymans, Acco, 2017, bewegingen echter ook hun politieke gedeelde menselijkheid en de hulpver­ liest de vluchteling zijn legale status en interpretatie ervan, dan is het misschien Maar aangezien een ongelijke behande­ 9789463442176, € 24,95 macht en invloed. Aangezien ze zelf wei­ lening centraal. De verschillende histori­ wordt op die manier een ‘illegaal’ of ‘mens mogelijk om mensenrechten te ‘redden’? ling in de loop der tijden vaak door een nig of geen politieke macht nastreven, sche en politieke achtergrond en context zonder papieren’. Een uitgeprocedeerde Dit op voorwaarde dat ze politiek worden gelijke werd vervangen, is het niet uitge­ kunnen bewegingen die strijden voor van zowel de westerse hulpverlener als asielzoeker heeft volgens Arendt slechts geïnterpreteerd en dat deels wordt terug­ sloten dat hetzelfde ook in de toekomst mensenrechten en humanitaire hulp in de vluchteling worden daarentegen niet mensenrechten, die weinig betekenen gekeerd naar de erfenis van vóór de jaren zal gebeuren met groepen mensen die de praktijk haast geen invloed uitoefenen gethematiseerd. Misschien omdat daaruit aangezien er geen staat is om ze af te zeventig, die door de humanitaire versie vandaag ongelijk worden behandeld, zo­ om ten gronde iets te doen aan de struc­ zou blijken dat ons eigen westerse politie­ dwingen of te beschermen. Indien een van mensenrechten werd weggedrukt. Zo als ‘mensen zonder papieren’. Indien ook turele oorzaken van geweld en lijden die ke handelen vroeger en vandaag verbon­ uitgeprocedeerde asielzoeker zonder pa­ kan worden vermeden dat het kind (men­ arbeiders en vrouwen gaandeweg als ge­ bijvoorbeeld vluchtelingen op de vlucht den is met de geopolitieke situatie in bij­ pieren al hulp krijgt, is dat vaak te danken senrechten in politieke zin) wordt wegge­ lijkwaardige burgers werden beschouwd, doen slaan. Daardoor dreigen ze de be­ voorbeeld het Midden-Oosten? Door de aan naastenliefde en medelijden, en niet gooid met het badwater (mensenrechten waarom zou hetzelfde in de toekomst dan staande orde te legitimeren. Het voordeel vluchteling los te maken van tijd en ruimte aan recht. in de humanitaire zin en alle problemen niet opgaan voor bijvoorbeeld niet-erken­ van deze nieuwe apolitieke humanitaire wordt de helper zelf ook verlost van zijn Net omdat niet-erkende vluchtelingen die daarmee zijn verbonden). de vluchtelingen? Tegen Arendts kritiek ideologie – dat ze de politieke strijd over­ eigen historische verantwoordelijkheid. geen legitieme plaats meer innemen en Een alternatief migratiebeleid dat uitgaat op mensenrechten kan dan ook worden stijgt en moreel zuiver is – is dus tegelijk Vreemd genoeg delen zowel de critici geen rechtsbescherming meer durven of van politieke mensenrechten moet bij­ ingebracht dat in het verleden onderdruk­ ook haar grote nadeel. Ze kan door haar van vluchtelingen als de humanitaire or­ kunnen vragen, zoals de stateloze over voorbeeld structurele problemen oplos­ te groepen zich vaak op mensenrechten apolitieke houding niet echt problemen ganisaties die hun belangen verdedigen, wie Arendt schreef, dreigt geweld tegen sen op een politieke manier, uitgaand van hebben beroepen die ingingen tegen het

26 HET VRIJE WOORD HET VRIJE WOORD 27 MET ALLE GEWELD

veel stereotypen die samenhangen met SAM EN EMMA zien de ernst van de problematiek en de achterhaalde sekserolopvattingen of die Familie, vrienden of de omgeving kunnen kans op recidive en escalatie, is snel en uitdrukking geven aan eerder seksisti­ eventueel signalen opvangen en mensen gepast handelen juist aangewezen. Ook mannen krijgen sche denkbeelden. Terwijl partnergeweld aansporen om stappen te zetten. De huis­ Ook kinderen worden diep geraakt door juist een gegeven is waarbij een persoon arts kan daarna een eerste aanspreek­ partnergeweld binnen een gezin. 73% van een andere persoon aanvalt, wat ook zo punt zijn, een medisch verslag opmaken de kinderen is zich volgens onderzoek be­ klappen wordt aangegeven door respondenten in en een attest opstellen voor latere klacht­ wust van het geweld. Een aanzienlijk aan­ onderzoek. Het is niet gendergerelateerd. neerlegging. Binnen de CAW's, de Centra tal ontwikkelt later psychische problemen Een op de tien mannen werd het afgelopen jaar geconfronteerd met grensoverschrijdend Toch zijn mannen doorgaans minder te­ voor Algemeen Welzijnswerk, zijn er dien­ zoals depressie, angsten of een laag zelf­ vreden over de medische, psychosociale sten voor slachtofferhulp actief. Crisisop­ beeld of lijdt aan posttraumatische stress. gedrag door de (ex-)partner. Ter vergelijking: dit overkwam een op de zeven vrouwen. Het en juridische hulpverlening, net omdat zij vangcentra, 7/7 en 24 uur/dag bereikbaar, Daarom ook zijn preventie en vroeg ingrij­ daar botsen op beperkte culturele of eigen bieden residentiële oplossingen voor pen zo belangrijk. Een alerte omgeving en verschil zou in werkelijkheid kleiner zijn. Bij partnergeweld zijn zeker niet enkel vrouwen opvattingen. De onbekendheid en onerva­ korte duur, vluchthuizen met anonieme de kennis om vanuit elk aanspreekpunt slachtoffer. Er zijn echter wél duidelijke verschillen in het omgaan met dit geweld: 56% van renheid van professionals met mannelijke adressen voor iets langere duur, en zijn er goed door te verwijzen, zouden veel leed slachtoffers speelt eveneens mee. ook voor de kinderen van slachtoffers. Er kunnen vermijden. de mannelijke slachtoffers neemt niemand in vertrouwen, tegenover 34% van de vrouwen. Is is het unieke Sam Huis voor mannen en Ook daders hebben hulp nodig. In TRAUMA vrouwen en het Emma Huis voor vrouwen. het geval van wederkerig geweld, wat er sprake van een taboe? We bekijken partnergeweld van dichterbij, belichten de campagne De confrontatie met partnergeweld is een Bij politie, parket en justitie zijn er diensten frequent voorkomt, is het onderscheid traumatische ervaring met verstrekkende voor slachtofferonthaal in alle centrumste­ tussen dader en slachtoffer zelfs niet echt #OokMannenMakenHetMee, een initiatief van zij-kant, VIVA-SVV en vzw Zijn, en spraken gevolgen en specifieke problemen waar den, ook in vele gemeenten. Verder zijn er te maken. een aparte aanpak en bijzondere aan­ op provinciaal niveau twee netwerken van Grensoverschrijdend gedrag onder (ex-) met Kasia Uzieblo, hoofdlector en onderzoeksleider Toegepaste Psychologie aan Thomas dacht voor nodig is. Het komt ook voor coördinatoren van geweld actief, onder partners heeft een dramatische impact op in alle lagen van de bevolking en is zeker meer voor hulp aan vrouwelijke slachtof­ fysiek, psychisch en ruimer sociaal vlak. More, die onderzoek leidt naar het fenomeen. geen exclusief probleem van de lagere so­ fers van fysiek en seksueel geweld, tot wie Ook het gezin, de kinderen en de omge­ cio-economische klasse. men zich kan wenden. ving van betrokkenen worden erdoor ge­ Over partnergeweld bestaan nog een geweld (bijvoorbeeld toegang ontzeggen fysiek partnergeweld, 15 802 gevallen van Slachtoffers worden diep geraakt in hun Wettelijk kunnen mensen zich beroepen raakt, hoewel zij zich niet steeds bewust reeks misverstanden. Partnergeweld kan tot bankgegevens, beroepsactiviteit, mid­ psychisch partnergeweld, 1374 gevallen zelfvertrouwen. Vaak lijden betrokke­ op het Strafwetboek, waarin sinds 1997 zijn van het probleem. zeker niet worden verengd tot fysiek en/of delen inpalmen), fysiek geweld, seksueel van economisch partnergeweld en 139 nen aan angstgevoelens, slapeloosheid, geweld tussen (ex-)partners specifiek Daarom net is het belangrijk om de on­ seksueel geweld, waarbij dan nog vooral geweld en ook verwaarlozing, onderschei­ gevallen van seksueel partnergeweld. depressie of schuldgevoelens. Hoewel wordt vermeld (artikel 410). Deze wet wetendheid, de schaamte en het taboe te mannen de daders zijn. Psychisch geweld den. Vrouwen maakten respectievelijk 22% slachtoffers steun en hulp nodig hebben, geldt niet enkel voor gehuwden, maar doorbreken. Dat is een opdracht voor de is namelijk de meest voorkomende vorm (fysiek geweld), 31% (psychisch geweld), of bij levensbedreigende situaties onmid­ ook samenwonenden, al dan niet van het­ samenleving in haar geheel. Niet alleen van partnergeweld. Bovendien tonen in­ 19% (economisch geweld) en 6% (seksu­ dellijke bescherming, aarzelen ze frequent zelfde geslacht. Elk slachtoffer kan klacht zowel mannelijke als vrouwelijke slacht­ ternationale cijfers dat tot een op de vijf Naar genderver­ eel geweld) van de verdachten uit. om te praten of om de gepaste diensten indienen bij de politie, hierbij eventueel offers, maar ook plegers moeten vlotter slachtoffers een man is. “ Uit getuigenissen, waaronder een aan­ – politie, slachtofferhulpverlening of me­ vergezeld door een vertrouwenspersoon. toegang hebben tot hulpverlening, die bo­ Onderzoekers gebruiken liever de term schillen inzake tal recentelijk in de media kwamen, blijkt dische diensten – te contacteren. Deze Ook als men om wat voor reden dan ook vendien meer gericht rond de problema­ ‘grensoverschrijdend gedrag’ en hanteren geweld is nog niet duidelijk dat ook bij mannelijke slachtof­ diensten en mogelijkheden zijn ook niet niet meteen verdere juridische stappen wil tiek moet werken. het begrip ‘interpersoonlijk geweld’. Dit fers sprake kan zijn van extreem fysiek altijd bekend. ondernemen, kan het zinvol zijn om toch dekt meer soorten gewelddadig gedrag, veel onderzoek ge­ geweld met zelfs levensbedreigende situ­ Kasia Uzieblo: “Opvallend aan grens­ de feiten te laten optekenen. #OOKMANNENMAKENHETMEE waaronder psychisch – onder andere aties, seksuele dwang, leugens en chan­ overschrijdend gedrag is tevens dat be­ Het gerecht kan bij ernstige geweldda­ VIVA-SVV, vzw Zijn en zij-kant nemen kleineren, intimideren en controleren – en voerd. tage. Deze mannelijke slachtoffers lijden trokkenen zich niet steeds bewust zijn van den, of pogingen daartoe, besluiten dat alvast hun stuk verantwoordelijkheid op. emotioneel geweld. ” vaak extra, omdat ze er niet over praten de ernst van het gedrag. Ze zien het zelf, een slachtoffer zelf in de woning kan blij­ Eerdere publiekscampagnes rond hui­ Centraal element in zowat elke defini­ uit angst dat niemand hen gelooft. Dat ook het slachtoffer, niet noodzakelijk als ven en de dader eruit verwijderen (wet selijk geweld oftewel partnergeweld be­ tie van geweld is de ‘aantasting van de CLICHÉ niet serieus worden genomen, wijst op abnormaal. Bij sommige plegers is ook tot toewijzing van de gezinswoning uit steedden vooral aandacht aan vrouwelijke fysieke en geestelijke integriteit van de Dat ons beeld over partnergeweld aan dieperliggende overtuigingen zoals “dat sprake van een labiele of antisociale per­ 2003). De vrederechter kan beslissingen slachtoffers. Wetenschappelijke data en persoon’. Ook de dreiging met geweld een update toe is, komt onder meer naar dit mannen niet kan overkomen”, alsof zij soonlijkheid.” nemen over het hoederecht en ook goe­ klachten vanwege mannen dat bij cam­ maakt er onderdeel van uit. De Wereld­ voren uit testopnames op straat. Een kor­ onkwetsbaar zouden zijn. Wat nog mee­ Er is dus zeker nood aan betere informa­ deren en middelen toekennen ten voor­ pagnes nooit aandacht besteed wordt gezondheidsorganisatie en het Belgisch te bachelorproef wees uit dat bij een ru­ speelt, is het ingesleten machocliché dat tie en sensibilisering rond het gegeven. Er dele van slachtoffers, uiteraard enkel op aan de vrouwelijke daders en mannelijke Nationaal Actieplan tegen Partnergeweld zie met een vrouwelijke dader niemand zij “maar hun mannetje moeten kunnen hangt een stigma rond de problematiek, eigen vraag en op basis van voldoende slachtoffers, maken dat zij, zelfs als ‘fe­ gebruiken eigen definities. echt reageerde, in tegenstelling tot bij staan”. Slachtoffers zijn in realiteit echter dat ervoor zorgt dat mensen het probleem bewijsmateriaal. Ook voor daders zijn er ministische organisaties’, nu het roer om­ Volgens de studie van het Instituut voor een mannelijke. Ook de cijfers liegen er dikwijls zachte karakters die zelf niet tot geheimhouden. Slachtoffers staan of voe­ hulpverleningsinstanties. gooien. Geweld is op zich genderneutraal! de gelijkheid van vrouwen en mannen uit niet om: bij drie op de tien aangiftes van geweld zouden overgaan. Van de vrou­ len zich bovendien dikwijls zwak, scha­ De campagnepartners zijn formeel: “Part­ 2010 kan men verbaal geweld (bijvoor­ psychisch partnergeweld met minstens welijke daders is bij de buitenwereld vaak men zich of voelen zich zelfs schuldig, MAATSCHAPPELIJKE OPDRACHT nergeweld kan iedereen overkomen, en beeld schelden, kritiek geven), psycho­ één bekende verdachte, is die verdachte geen zweempje vermoeden, omdat ze lie­ en vertonen daarom minder hulpzoekend Vroegdetectie is hier belangrijk. Betrokke­ iedereen verliest erbij.” De strijd tegen logisch geweld (bijvoorbeeld dominantie, vandaag een vrouw. De federale politie gen of de rollen zelfs omdraaien. gedrag. nen blijven doorgaans lang in een proble­ (partner)geweld vraagt uiteindelijk om een insluiting van de persoon), economisch registreerde in 2016 20 537 gevallen van Rond partnergeweld bestaan dus nog matische relatie of situatie hangen. Ge­ breed maatschappelijk engagement. Dat

28 HET VRIJE WOORD HET VRIJE WOORD 29 MET ALLE GEWELD

willen zij bereiken door sensibilisering bij het grote publiek, onder meer via getuige­ In gesprek met onderzoeksleider Kasia Uzieblo nissen, een sensibiliserende spot en infor­ KASIA UZIEBLO: Ons onderzoek be­ verhoudingen? Mensen die er niet eerlijk over durven te matie online. kijkt zowel mannelijke als vrouwelijke res­ Het is een factor, maar zeker niet allesbe­ zijn, komen makkelijk terecht in een web Pesten stopt De campagne #OokMannenMakenHetMee pondenten, om ook te kunnen zien of er palend. Zelfs in culturen waarin de vrouw van leugens. Ze isoleren zichzelf, terwijl ze maakt ons bewust van hoe wijdverbreid het verschillen bestaan in ervaring en benade­ onderdrukt wordt, zien we dit. Bovendien door de pleger vaak al geïsoleerd werden. probleem van partnergeweld is, en hoezeer ring. Naar genderverschillen inzake geweld vinden we bij mannen en vrouwen, zowel Ook voor kinderen is meer preventie en stereotypen daarrond lang niet altijd kloppen. is nog niet veel onderzoek gebeurd. Het daders als slachtoffers, gelijkaardige patro­ opvolging noodzakelijk. Kinderen horen waar dialoog Ze vraagt aan alle burgers en aan het mid­ werd als aandachtspunt dus ook lang niet nen. De wederkerigheid blijkt belangrijker en weten vaak veel meer dan betrokkenen denveld om de problematiek bespreekbaar herkend. dan meestal gedacht. Naar categorie over­ denken. Zij dragen ook gevolgen, sommi­ te maken. Help jij het taboe doorbreken? De data bevestigen voorlopig dat mannen heerst bovendien het psychisch geweld, ge kinderen worden later zelf agressief. moeilijk bereikbaar zijn en moeilijker deel­ met typisch gedrag zoals minderwaardig­ Het gedrag van slachtoffers is hieromtrent begint BRONNEN EN MEER INFO nemen aan onderzoek. heid aanpraten en sociaal isoleren, maar dikwijls schizofreen: zij willen in eerste in­ Pesten op school. We herinneren het ons allemaal, Brochure 'Geweld. Wat nu?’: Een zeer belangrijke vaststelling is dat we­ de cijfers suggereren dat deze dynamieken stantie vaak het gezin bijeenhouden voor http://igvm-iefh.belgium.be/nl/publi- derkerig geweld veel frequenter voorkomt bij mannen en vrouwen gelijk zijn. de kinderen, maar naderhand is het net het is – helaas, wellicht – van alle tijden en neemt allerlei caties/Geweld_Wat_nu_ dan zogenoemd unidirectioneel geweld, De angst voor stigma speelt bij partnerge­ omwille van of door de kinderen dat ze uit­ Brochure ‘Ervaringen van mannen waarbij één persoon dan dader is, de con­ weld zeker een rol. Daarom wil ik het la­ eindelijk stappen ondernemen. vormen aan.Hoe gaan we in het GO! daarmee om? en vrouwen met psychologisch, trole heeft en de ander subassertief is: een bel ‘dader’ ook niet per se gebruiken. Bij Zou een specifieke telefonische hulplijn fysiek en seksueel geweld’: eyeopener. De rollen van dader en slacht­ unidirectioneel geweld spelen traditionele geen oplossing bieden, zoals bij de pedo­ n het GO! staat elke leerling centraal. vaak onbezonnen, duurt niet lang en heeft http://igvm-iefh.belgium.be/nl/pub- offer zijn daarbij niet duidelijk. Pas recen­ sekserolopvattingen wel vaak mee, bijvoor­ filielijn? Elk talent telt en elk kind moet alle geen kwade bijbedoelingen. Bovendien licaties/ervaringen_van_vrouwen_ telijk wordt dit gezien als een veel groter beeld het idee dat vrouwen onderdanig Ik zie ook wel het nut ervan in. Ik hoop I kansen krijgen om zich te ontplooien is er tussen beide personen een gelijke en_mannen_met_psychologisch_ probleem dat zich evengoed situeert in de moeten zijn. Maar dat speelt dan zowel bij dat met de campagne de kwestie politiek volgens zijn talenten en interesses. Wij machtsverhouding, er is geen winnaar of fysiek_en_seksueel_geweld middenklasse. Het bevestigt ook het cliché plegers als slachtoffers. wordt opgepikt, want het frustreert mij dat werken daarbij niet alleen aan de intellec­ verliezer. Pesten gebeurt systematisch, Verschillende definities rond de ‘geweld roept geweld op’. ZIjn er dan geen verschillen? er steeds een opleving van aandacht is tuele en cognitieve ontwikkeling van de met opzet en telkens opnieuw tegen de­ soorten geweld: Toch wel. We merken dat bij lichtere vor­ wanneer een zeer dramatisch geval in de leerlingen. Uiteraard zijn kennis en vaar­ zelfde persoon. De macht is hier ongelijk http://www.horenzienenpraten. OOGKLEPPEN men van geweld de mannen minder snel media komt. Ook de daderhulp bevindt zich digheden uitermate belangrijk. Maar onze verdeeld, de bedoeling van pesten is ie­ be/index.php/2012/08/wat-is-part- Welke mechanismen of factoren maken stappen zetten naar hulp. nog in de taboesfeer, terwijl ook hier juist aandacht gaat ook naar de brede vorming mand te kwetsen. Pesten kan veel vormen nergeweld/. dat mensen in een destructieve relatie blij­ Partnergeweld wordt minder vaak aange­ meer laagdrempelige diensten nodig zijn. van onze jonge mensen tot respectvolle aannemen. Checklist signalen partnergeweld: ven hangen? geven door mannen. Wijst dat op een ta­ Een dienst als 1712 is eigenlijk ontoerei­ en actieve burgers in onze samenleving. Verbaal pesten komt het meest voor; het http://www.horenzienenpraten.be/in- Loyaliteitsgevoelens, soms ook ten aan­ boe? kend omdat deze bestemd is voor slacht­ Actief burgerschap, vertaald in de baseli­ gaat over schelden, naroepen, belachelijk dex.php/hoe-herken-je-geweld/ zien van de familie – onder meer verwach­ Mannen geven eerder aan dat ze niet offers van geweld in het algemeen en ook ne “samen leren samenleven”, maakt inte­ maken. Website Instituut voor de gelijkheid tingen en ideeën omtrent het gezin –, de opgevoed zijn om geweld te gebruiken, nog gezien wordt als exclusief bestemd graal deel uit van ons schoolbeleid. Het kan ook fysiek zijn, zoals slaan, van vrouwen en mannen: hoop dat het toch nog goed komt, het ont­ hebben schrik voor escalatie bij aangif­ voor slachtoffers. Eigenlijk zou er een soort We zijn ervan overtuigd dat onze scholen schoppen, spugen of materieel door ie­ www.ivgm.fgov.be breken van kennis of tools om er iets aan te te of voor controleverlies. Zodra ze hulp ‘Stop it now’ (cfr. de anonieme pedofiliete­ daartoe dé ideale oefenplaatsen zijn. Om mands spullen weg te stoppen of stuk te doen of het overlaten aan anderen om hulp gaan zoeken, merken ze dikwijls snel dat lefoonlijn, n.v.d.r.) moeten komen voor part­ dit te kunnen waarmaken, moeten onze maken. HULPVERLENING te zoeken, de impact van het stockholm­ ze zichzelf moeten verdedigen. Er zijn nergeweld. scholen een veilige omgeving zijn waar Andere vormen zijn dan weer eerder rela­ Tele-Onthaal T. 106 syndroom, gebrek aan zelfvertrouwen of ook schrijnende gevallen van mannen die Kan u nog iets meegeven over internatio­ jonge mensen zich goed en welkom voe­ tioneel zoals het verspreiden van roddels Voor iedereen die met geweld te ideeën als ‘ik ben niet sterk genoeg’, goed­ zo hun kinderen dreigen te verliezen. Ze naal onderzoek naar partnergeweld? len. Welbevinden staat dan ook voorop. of iemand buitensluiten. maken krijgt, T. 1712 en www.1712. praterij en ‘verexcuseren’ van de partner. hebben de maatschappelijke perceptie niet Mannen zijn als onderzoeksdoelgroep nog Over het algemeen kunnen we stellen dat Een relatief nieuwe vorm van pesten is be We leven, ook als omgeving, soms met mee. Wat ook meespeelt, is het idee dat er eerder zeldzaam, maar je ziet nu dat er ook onze leerlingen het goed stellen. Maar het cyberpesten. Sam Huis (deel van CAW Boom-Mech- oogkleppen op. En bij partnergeweld speelt onvoldoende specifieke hulpinstanties zijn in het Verenigd Koninkrijk en de VS meer kan ook weleens misgaan. Soms gedra­ elen-Lier): vaak de schone schijn. exclusief voor mannen. onderzoek komt met focus op hen. Maar gen jongeren zich agressief, volgen ze de ZERO TOLERANCE http://www.cawboommechelenlier. Bij grensoverschrijdend gedrag is de per­ het vraagt tijd. Als je kijkt naar de geschie­ regels niet of pesten ze hun medeleerlin­ Binnen het GO! is er een zerotolerance­ be/zoek-je-hulp ceptie van betrokkenen dikwijls dat men LEUGENS denis van geweld op vrouwen, moet je ook gen. beleid ten aanzien van pesten. Het eerste Tips rond hulp bieden, slachtoffer- kleinere zaken niet als partnergeweld ziet. Werden de risicofactoren van partnerge­ vaststellen dat er lange tijd overheen ging. Hoewel dit – gelukkig maar – geen dage­ waar bij zo’n term aan gedacht wordt, is hulp, crisisopvang, chat- en tele- Bovendien is er een verschil tussen aan de weld zoals overtuigingen, familiale omstan­ lijkse praktijk is, kijken we zeker niet weg. repressie. Maar de manier waarop het foonlijnen en klacht indienen: gang zijnde en voorbij geweld. Bij lopende digheden, stress en zogenoemde onto­ Wil je nog deelnemen aan het onderzoek? We vinden het belangrijk dat alle collega’s GO! dat in de praktijk brengt, is genuan­ http://www.horenzienenpraten.be/in- problemen ziet 46% het gedrag als nor­ genetische factoren onderzocht? Dit kan via https://thomasmore.qualtrics. zich bewust zijn van het bestaan ervan. ceerd. We beseffen dat opgroeien zon­ dex.php/category/hulp-nodig/ maal. Pas nadien ziet tot 80% het wel als Ons onderzoek bevraagt de effecten van com/jfe/form/SV_eP20bhZisYjSRE1 Meer zelfs: we willen er samen werk van der conflicten niet bestaat, dat pesten De campagnesite #OokMannenMak- partnergeweld. partnergeweld. Deze zijn ook op lange ter­ maken opdat deze situaties voorkomen helemaal uitbannen niet kan, maar daar­ enHetMee vind je op www.horenzien- Heeft het feit dat vrouwen vaker dan ver­ mijn aanzienlijk. Enerzijds onderschatten SIEN SIMOENS kunnen worden. om hoeven we het nog niet te tolereren. praten.be. Zit of zat je zelf in een sit- moed wordt dader zijn en mannen vaker slachtoffers zelf vaak de impact, ander­ Een puur probleemgerichte aanpak werkt uatie van partnergeweld? Doorbreek slachtoffer, te maken met de veranderde zijds is er de omgeving die het onderschat PLAGEN? PESTEN? contraproductief. Meestal zijn antipestpro­ mee het taboe en deel je verhaal via maatschappelijke positie van de vrouw en – mede omdat letsels vaak niet zichtbaar Plagen en pesten zijn niet hetzelfde. gramma’s loutere symptoombestrijding. [email protected] verschuivingen in de onderlinge machts­ zijn. Plagen – ook al is het niet altijd leuk – is Ze vormen slechts een klein onderdeel

30 HET VRIJE WOORD HET VRIJE WOORD 31 MET ALLE GEWELD

van wat de school kan doen. krijgen ook via bijscholing en ondersteu­ liggen aan de basis van ons pedagogisch stimuleren we onze schoolteams om een bepalen. Ouders zijn voor ons de meest aantonen dat er thuis gepraat kan worden, Ons antipestbeleid legt de focus op pre­ ning de nodige handvatten aangereikt. project. Samen werken we eraan om deze eenduidige en consequente houding aan directe partner. Hun betrokkenheid is cru­ maar anderzijds niet te snel ingrijpen helpt ventie en richt zich tot de hele school. Dat gaat van ondersteuning rond een waar te maken. In de praktijk betekent dit te nemen bij ongewenst gedrag. ciaal, zeker bij pesten. Persoonlijk contact daarbij. Dat laatste kan best moeilijk zijn We willen dat onze scholen een veilige veilig ICT-beleid tot specifieke modules dat we onze leerlingen begrip leren op­ Klassieke straffen kunnen daarbij horen, is hierbij zeer belangrijk. We staan daarbij voor een ouder, maar zelf de situatie in sociale omgeving zijn, waar kinderen en rond cyberpesten, met veel oog voor de brengen voor de ander, dat ze respect to­ maar daarnaast reiken we heel wat maat­ voor openheid over wat is gebeurd en hoe handen nemen kan een gepest kind zelf­ jongeren zich thuis voelen en waar ze specifieke situatie van de school. Een ge­ nen in de dagelijkse omgang en luisteren regelen aan om nieuw gedrag aan te leren de school de situatie zal aanpakken. We vertrouwen geven dat het mist. graag zijn. personaliseerde aanpak is ook hier nodig naar de mening van de ander. en te trainen, waaronder positieve bena­ hopen samen met hen aan herstel te wer­ Pesten is aangeleerd gedrag. Het kan In onze scholen leren kinderen van kleins om pesten op een doeltreffende manier Vertaald in concrete handelingen ziet dat deringen. Het gewenste gedrag opsplitsen ken. Onze contacten beperken zich daar­ dus ook afgeleerd worden. Als je kind af aan hoe ze met elkaar moeten omgaan. aan te pakken. er als volgt uit: in stukjes en een stappenplan opzetten en toe evenwel niet. zelf pest, kan je daaraan iets doen door We werken voortdurend aan positief ge­ “Met de ander hou ik rekening: ik vraag de bereikte doelen in de verf zetten, werkt je eigen gedrag aan te passen, in het al­ drag. We richten ons op welbevinden me af wat de gevolgen van iets zijn voor vaak goed. gemeen en tegenover je kind. Maar ook en verbondenheid. In een harmonieuze Opgroeien zonder die persoon (…) Aan pesten doe ik niet Een aantal van onze scholen werkt daar­ Het komt erop als je zo’n gedrag bij iemand anders ziet, groep voelt iedereen zich immers pret­ “ mee.” bij met peer-mediation. Leerlingen leren “ kan je context geven van waarom iets kan tiger. De school wordt zo een plek waar conflicten bestaat Leerlingen spelen daarbij een belangrijke op die manier zelf hun conflicten aan te aan een school te of niet. Burgerschap en identiteitsvorming jongeren zich persoonlijk en sociaal kun­ niet, pesten rol, zij kunnen mee zorgen voor een fijne pakken. Zo worden ze sterk genoeg om in creëren waar stopt niet bij de school – it does take a vil­ nen ontwikkelen en ruimte krijgen om te leeromgeving waar niemand uitgesloten onze maatschappij als volwassene op een lage to raise a child … groeien in hun identiteit. helemaal uitban­ wordt. Door actief betrokken te worden adequate manier met meningsverschillen jongeren trots op Een open thuis is een fijne basis voor een nen kan niet. bij het hele schoolgebeuren zorgen ze er om te gaan. kunnen zijn. kind. Maar dialoog stopt niet thuis. Als een CYBERSPACE ” mee voor dat negatief gedrag wordt voor­ Wanneer de leerling zwaar over de ” kind gepest wordt, pest of weet heeft van De wereld van vandaag is er niet eenvou­ komen. schreef gaat, is het noodzakelijk dat de een pestsituatie, is het belangrijk om naar diger op geworden. Een deel van de com­ school altijd een duidelijk signaal geeft dat de school te stappen. plexe werkelijkheid wordt in de hand ge­ SAMEN LEREN SAMENLEVEN SPELREGELS dit gedrag onaanvaardbaar is. Evenwel, Ook voor ouders is het belangrijk dat de De oplossing op lange termijn is dialoog werkt door smartphones en sociale media. In onze scholen leren we kinderen al heel Uiteraard zijn afspraken en spelregels ook hier volstaat uitsluitend een straf ge­ school een veilige omgeving is waarin en alle betrokkenen meenemen in het Internet en smartphones zorgen ervoor vroeg sociale vaardigheden te ontwik­ nodig om zo’n veilige omgeving te berei­ ven meestal niet om de beschadigde re­ ze een vertrouwensrelatie kunnen op­ zoeken naar een oplossing. Pesten stopt dat jongeren ook buiten de schooluren kelen. Onze scholen brengen niet alleen ken. Dat betekent ook dat we regels af­ latie met het slachtoffer te herstellen. Het bouwen. Vanaf het eerste contact bij de immers pas wanneer iedereen samen aan met elkaar in contact blijven. Bovendien kennis en kunde over, maar ook waarden. spreken en maatregelen nemen wanneer is daarom belangrijk dat het slachtoffer inschrijving tot het einde van de school­ een oplossing werkt, waar een klimaat is bieden deze kanalen de mogelijkheid om Naast leren staat samenleven centraal. regels worden overtreden. Voor leerlingen betrokken wordt bij het proces waarin de loopbaan zetten we in op ouderbetrokken­ voor openheid en gesprek. dingen te doen en te zeggen die ze niet We stimuleren hen om positief te denken, is duidelijkheid over hoe afspraken wor­ dader met ondersteuning moet proberen heid om een goede relatie gezin-school Als we hier samen aan werken, dragen we rechtstreeks zouden durven. we ontwikkelen burgerzin. We willen onze den opgevolgd, belangrijk. Duidelijkheid om de relatie weer op een positief spoor te bewerkstelligen. Een veilig klimaat van samen bij aan een betere schoolomgeving Uit onderzoek blijkt dat een op de tien jongeren op deze manier vormen tot tole­ en consequent handelen staan voorop en te krijgen. openheid en vertrouwen maakt dat ouders en aan een betere samenleving. Vlaamse jongeren ooit het slachtoffer rante burgers die actief deelnemen aan gelden voor iedereen, niet alleen voor de Bij een pestsituatie stimuleren wij daarom de stap naar school zetten en niet zwijgen Dat is waar wij ons alvast toe engageren: is geweest van cyberpesten. De impact onze samenleving. leerlingen. een holistische aanpak. Leerlingen, leer­ of passief blijven vanwege negatieve er­ samen leren samenleven is immers niet ervan is zeer groot: jongeren die gepest Dergelijke aanpak maakt integraal deel uit Het is belangrijk dat iedereen mee ach­ krachten, CLB, ouders hebben allen een varingen met schoolomgevingen. zomaar een baseline; kansen bieden, jon­ worden, kampen met angst, hebben min­ van ons pedagogisch project: ter het beleid staat, dat iedereen mee het cruciale rol. Dat bekrachtigt ook GO!-ouders, de ou­ geren tot respectvolle burgers vormen, in der zelfvertrouwen of krijgen depressies. “Het is wezenlijk dat leerlingen bewust en antipestbeleid helpt realiseren en bewust Het CLB kan mee helpen de gefaseerde derorganisatie van het GO!. Zij hanteren een warme leeromgeving waar elke jon­ Tevens blijkt dat er een koppeling bestaat kritisch nadenken over hun handelen en meewerkt aan een veilig leef- en leerkli­ aanpak op te stellen. Ze zijn een belang­ de Cool School-aanpak voor welbevinden gere zich thuis voelt, is een engagement tussen cyberpesten en het klassieke pes­ op grond daarvan verantwoorde keuzes maat in onze scholen. Leerlingen weten rijke steun bij het voeren van gesprekken op school en brachten onlangs samen waar al onze teams zich elke dag voor ten. Eigenlijk wordt het dagelijkse school­ maken (…) Steunende op die totale vor­ zo dat ze bij elk lid van het team terecht­ met de leerlingen, ouders en andere leer­ met alle ouderorganisaties van Vlaamse inzetten. leven gewoon voortgezet via internet. ming zullen de jongeren het doel en de kunnen. krachten. onderwijsverstrekkers een brochure uit: Binnen het GO! voeren we hierrond een zin van hun handelen leren inzien en zich De leerlingen krijgen het gevoel dat de vol­ Werken aan ongewenst gedrag is ook be­ “Pesten aanpakken. Wat kunnen ouders RAYMONDA VERDYCK open beleid. We zijn ervan overtuigd dat ten opzichte van zichzelf en van het maat­ wassenen in hun school het goed met hen langrijk voor het hele team en dus niet al­ doen?”. AFGEVAARDIGD BESTUURDER GO! ONDER- smartphones verbieden op zich niet helpt. schappelijk gebeuren met kritisch inzicht menen. Leerlingen die zich verbonden leen voor de leerkracht die er rechtstreeks De brochure zit boordevol praktische wen­ WIJS VAN DE VLAAMSE GEMEENSCHAP Ze maken gewoon deel uit van het dage­ kunnen opstellen; ze zullen van jongs af voelen met hun school, zullen spontaan mee te maken kreeg. Open feedback en ken. Op een heel praktische manier biedt lijkse leven van onze jongeren. We zetten aan leren om in vrijheid verantwoordelijk­ minder geneigd zijn grensoverschrijdend overleg zorgen ervoor dat de school haar de brochure antwoord op vragen als: “Hoe daarom in op correct en doelgericht ge­ heid te dragen.” gedrag (waaronder pesten) te vertonen. beleid kan bijstellen en alle collega’s mee praat je met je kind?” “Hoe ga je met een MEER INFO KAN JE VINDEN IN: bruik ervan. Bewust gebruik ook: leerlin­ In ons schoolbeleid willen we jongeren la­ Het komt erop aan een school te creëren laat werken aan het voorkomen van pro­ pestsituatie om?” • Pedagogisch project van het gen worden bij het GO! bewust gemaakt ten beseffen dat hun handelen verreiken­ waar jongeren trots op kunnen zijn. blematische situaties. De brochure is gericht op ouders van ge­ GO! van de voordelen, maar ook van de risi­ de gevolgen kan hebben, zowel positief Als in sommige situaties gewenst gedrag peste kinderen, pesters én de omstaan­ • Waardenboek van het GO! co’s ervan. als negatief. Door met leerlingen geregeld geen spontane houding is, dan moet het EEN PARTNERSCHAP MET OUDERS ders. Want ook die laatsten spelen een • Visietekst “Gewenst gedrag En we voeren eenzelfde beleid als bij te reflecteren over de consequenties van gewenste gedrag aangeleerd worden. Onze scholen hebben een cruciale rol, cruciale rol in het pestgebeuren. Zo wordt en sanctiebeleid in het het offline pesten. Dezelfde principes en hun handelen, begeleiden we hen in het Soms volstaat een signaal wanneer de ze spelen een centrale en verbindende er benadrukt dat je niet in slachtoffers ver­ secundair onderwijs” waarden worden meegegeven. In de les­ maken van verantwoorde keuzes. leerling zich niet voldoende bewust is van rol als opvoedplaats waar leerlingen sa­ sus pesters moet denken. Dat versterkt de • GO!-brochure “Omgaan met sen rond mediawijsheid staat onder meer Onze gedeelde waarden, die we samen het feit dat hij ongewenst gedrag stelt. menkomen. Maar leerlingen leven niet negatieve situatie en plakt labels. Wel een pesten op school, ‘neen tegen pesten’ voorop. invulden, vormen ons DNA: waarden als Soms is een verdergaande aanpak nodig. alleen op school: er zijn ontzettend veel goed idee is om te werken aan zelfver­ een preventieleidraad” Leerkrachten en onderwijzend personeel respect, tolerantie, interesse in de ander Binnen onze visie over ‘gewenst’ gedrag invloeden van buiten die mee hun gedrag trouwen bij een gepest kind. Heel duidelijk 

32 HET VRIJE WOORD HET VRIJE WOORD 33 MET ALLE GEWELD

betalen, maar oma durft niet te zeggen elke handeling of het nalaten van een HOE VAAK KOMT HET VOOR? dat ze vindt dat het altijd wel veel is. Als handeling met financiële en/of materi­ Cijfers over financiële ouderenmis(be) de kleindochter aanbiedt daarover iets te ële nadelige gevolgen voor de oudere. handeling durven nogal eens verschil­ Financiële ouderen- zeggen, reageert Annie verschrikt: ‘Nee, Voorbeelden hiervan zijn het stelen van len. Tabel 1 geeft een overzicht van de kind, dat mag je niet doen, stel dat ze niet geld of eigendom, giften eisen, erfenis­ Belgische cijfers voorhanden. De eer­ meer komt!’ (bron: VLOCO) bejaging, misbruik van volmachten, het ste kolom toont de meldingen die bij het mis(be)handeling Hoewel ouderenmis(be)handeling in leeghalen van de kluis van de oudere na VLOCO binnenkwamen in 2012. We ne­ de literatuur oorspronkelijk enkel ge­ een ziekenhuisopname, het huis verko­ men de cijfers van 2012 omdat dat het Intrafamiliaal geweld is iets van alle tijden. Voorvallen van partnergeweld, vrouwen- en kindermis- definieerd werd in termen van fysieke pen tegen de zin van de oudere, kinde­ laatste jaar is dat zowel particulieren als mishandeling (cfr. granny battering), be­ ren vragen om leningen, die ze dan nooit professionals meldingen konden doorge­ handeling verschijnen regelmatig in de media. Maar niet alleen kinderen en vrouwen vormen een helst de problematiek veel meer dan dat. terugbetalen (terugvorderen is juridisch ven. Sinds de oprichting van het telefoon­ Algemeen wordt er aangenomen dat er zeer moeilijk). nummer 1712 mogen particulieren niet kwetsbare groep, ook ouderen worden met ouderenmis(be)handeling geconfronteerd. zes verschillende vormen van ouderen­ meer naar het VLOCO bellen. In 2012 mis(be)handeling zijn: fysieke, psycho­ Elke vorm van kreeg VLOCO 474 meldingen binnen. Op logische, seksuele en financiële mis(be) “ nummer 1 stonden meldingen over psy­ die in een persoonlijke en/of professione­ handeling, verwaarlozing en schending ouderenmis(be) chische mis(be)handeling. Op nummer 2 le relatie met de oudere staan, waardoor van de persoonlijke rechten. Deze zes stond financiële mis(be)handeling. de oudere persoon (herhaaldelijk) licha­ vormen sluiten elkaar niet uit, en vaak handeling is een Kolom 2, 3, 4 zijn cijfers van prevalen­ melijke en/of psychische en/of materiële komen sommige vormen van mis(be) tieonderzoeken. Dit zijn alle drie onder­ schade lijdt, dan wel vermoedelijk zal handeling ook samen voor. Dan wordt inbreuk op de rech­ zoeken waarbij men een representatieve lijden.” gesproken over een ‘multiple problem ten van de mens. steekproef getrokken heeft. Het onder­ Beide definities omschrijven dus dat er situation’. zoek van Vandenberk en collega’s uit niet noodzakelijk sprake moet zijn van Fysieke of lichamelijke mis(be)hande­ Een man van 76 gaf, uit voorzorg, ”een 1998 is het eerste, en tot nu toe enige, het opzettelijk mishandelen van een per­ ling gaat over elke vorm van lichamelijk volmacht voor de bankrekening en de prevalentieonderzoek naar ouderenmis(­ soon. Er wordt dan ook het onderscheid geweld: knijpen, duwen, slaan, schop­ code van de kluis aan zijn kinderen toen be)handeling in België. Vanaf 2010 wer­ gemaakt tussen intentioneel mishande­ pen, verbranden, laten vallen, (onverant­ hij opgenomen moest worden voor een den enkele vragen over ouderenmis(be)­ len, waarbij het gaat over een opzette­ woord) vastbinden/fixeren, onrechtmatig kleine ingreep in het ziekenhuis. Toen handeling toegevoegd aan de vragenlijst lijke actie waarbij de dader zich bewust toedienen van medicijnen. Psychologi­ hij terug thuiskwam, was een groot deel van het ouderenbehoefteonderzoek. Dit is van de mishandeling, en niet-intentio­ sche of emotionele mis(be)handeling ge­ van het meubilair verdwenen. De thuis- is een onderzoek, geleid door Verté en neel misbehandelen, waarbij de pleger beurt door woorden, handelingen of ge­ verpleegster die de nazorg deed, merkte De Witte, dat op vraag van lokale ge­ zich niet bewust is van de gevolgen die baren die intimiderend, onmenselijk of wel op dat er weinig meubilair was, maar meenten en steden wordt uitgevoerd om sommige acties tegenover de oudere in­ bedreigend zijn: vernederen, pesten, kende de toestand van het huis voor de de noden van ouderen te onderzoeken houden (Baker, 2007). Naar aanleiding schelden, negeren, schuldinductie, in­ ziekenhuisopname niet en zei dus niks. om daarna een evidencebased oude­ hiervan spreken we in Vlaanderen over fantilisering. Seksuele mis(be)handeling Toen ze echter voorstelde maaltijdbede- renbeleidsplan te kunnen ontwikkelen. In ‘ouderenmis(be)handeling’. Met de ‘be’ gaat over grensoverschrijdend gedrag ling aan huis te laten komen en poetshulp 2010 werd in het kader van het Europe­ wordt benadrukt dat er behalve van op­ zowel met lichamelijk contact als zonder in huis te halen om het leven van de oude- se programma Daphne III in Oostenrijk, zettelijke behandeling ook sprake kan lichamelijk contact: zich onnodig moeten re iets te vergemakkelijken, zei hij dat hij België, Finland, Litouwen en Portugal de zijn van onopzettelijke misbehandeling uitkleden, het ongewild moeten kijken daar geen geld voor had. Hij had echter “Prevalence study of abuse and violence die de oudere verdriet, pijn of kwaad naar erotische films, ongewenste intimi­ al terloops eens gezegd dat hij vroeger against older women” (AVOW) gehouden berokkent. Dit niet-correct handelen ge­ teiten, aanranding, verkrachting. Bij ver­ een hoge positie bij de post had gehad, (o.l.v. Verté & De Donder). Dit onderzoek beurt bijvoorbeeld wanneer men niet of waarlozing gaat het om het niet uitvoeren en de verpleegster dacht dus dat hij wel was dus specifiek bedoeld om de preva­ WAT IS HET? Torontoverklaring en door het Interna­ niet voldoende opgeleid is om een zieke van de verzorging of hulp die een oudere een goed pensioen moest hebben. Dat lentie van ouderenmis(be)handeling te Als afbakening voor ouderen gebruiken tional Network for Prevention of Elder oudere te verzorgen, als men niet goed persoon nodig heeft. Op zich kan men had hij ook, maar hij ging er heel kribbig meten, maar enkel bij oudere vrouwen. wij meestal de chronologische leeftijd Abuse (INPEA): ouderenmis(be)hande­ ingelicht is over de ziekte of wanneer de stellen dat elke vorm van ouderenmis(be) mee om. Na veel aandringen bekent de De cijfers van de drie verschillende stu­ van 60 jaar. Om aan een bepaalde pro­ ling is “a single or repeated act, or lack of draaglast de draagkracht van de verzor­ handeling een inbreuk is op de rechten man dat zijn kinderen eigenlijk zijn kluis dies tonen andere resultaten. Vanden­ blematiek te kunnen werken, is het be­ appropriate action, occurring within any ger overstijgt. Dit kan uiteraard variëren van de mens. Met deze vijfde vorm van hebben leeggehaald en zijn rekening nu berk vond dat 10,3% ouderen slachtoffer langrijk dat iedereen over (ongeveer) relationship where there is an expectati­ van minder ernstig tot ernstig. ouderenmis(be)handeling wordt echter beheren. Als de kinderen ter verantwoor- is geworden van ouderenmis(be)hande­ hetzelfde spreekt. Een eenduidige defini­ on of trust which causes harm or distress Annie kan haar eigen boodschappen niet specifiek verwezen naar de inbreuk op ding worden geroepen, zeggen ze dat de ling, in de ouderenbehoefteonderzoeken tie van ouderenmis(be)handeling is dan to an older person”. Een gelijkaardige, meer doen, de poetshulp ‘doet dat wel’ rechten die niet onder de andere vor­ oudere toch niets meer nodig heeft, dat is dat cijfer 5,2% en bij het AVOW-onder­ ook belangrijk, maar daarom niet altijd Nederlandstalige formulering die gebruikt en doet meteen ook boodschappen voor men vallen: zoals wanneer het recht op de kinderen wel verder voor hem zullen zoek is dat 5,9%. Deze verschillen dui­ even makkelijk. Internationaal gezien wordt door het Vlaams Ondersteunings­ eigen gebruik. De kleindochter die regel- vrijheid, privacy en zelfbeschikking wordt zorgen of verondersteld hadden dat hij na den niet altijd op effectieve verschillen in wordt meestal de definitie van de UK’s centrum Ouderenmis(be)handeling is: matig op bezoek komt, merkt dat het kas- ingeperkt. Voorbeelden zijn: ongevraagd het ziekenhuis wel in het bejaardentehuis prevalentie, maar wijzen vooral op het Action on Elder Abuse uit 1995 gebruikt. “Onder mis(be)handeling van een ouder ticket merkwaardig genoeg steeds zoek post lezen of achterhouden, geen be­ zou gaan. (bron: VLOCO) verschillende gebruik van verschillende Die wordt later ook opgenomen door de persoon verstaan we al het handelen of is als oma moet afrekenen. Oma en de zoek toelaten. Financiële of materiële meetinstrumenten, verschillende vragen Wereldgezondheidsorganisatie in haar nalaten van handelen van al diegenen poetshulp schatten dan hoeveel ze moet ouderenmis(be)handeling ten slotte is die gesteld werden. 

34 HET VRIJE WOORD HET VRIJE WOORD 35 MET ALLE GEWELD

Tabel 1. Overzicht cijfers ouderenmis(be)handeling We kunnen ver­ bij meent de pleger dat hij recht heeft zoals hierboven besproken nochtans be­ (be)handeling, waarbij ze hun notarissen “ op datgene wat hij wegneemt, vanwege langrijk en hulp- en zorgverleners zouden gingen informeren en alert maken voor Meldingen Vandenberk BAS AVOW schillen in de mate bijvoorbeeld ‘de vele hulp die de pleger daar zeker een rol kunnen spelen. Zij ko­ situaties waarbij bijvoorbeeld druk wordt VLOCO 2012* et al. 1998 2010-2015 2010 toch wel gegeven heeft’, of ‘ik had toch men veel bij ouderen over de vloer en be­ uitgeoefend op een oudere om in het tes­ Psychologisch 30% 9.4% 7.1% 28.9% van de ernst van altijd de beste band met vader’. vinden zich daardoor in een uitstekende tament te worden opgenomen. Fysiek 20% 1.7% 6.5% 2.2% positie om financieel misbruik te signale­ LIESBETH DE DONDER het misbruik on­ PROF. DR. AGOGISCHE WETENSCHAPPEN, Seksueel 0% 1% 4.5% 2.4% ren. Er is immers een vertrouwensband Het ontwikkelen aanwezig en ze hebben het vermogen VRIJE UNIVERSITEIT BRUSSEL Financieel 21% 10.3% 5.2% 5.9% derscheiden. “ Verwaarlozing 18% / 6.5% 5.5% ” van bijbehorende om goede inschattingen te maken. Dat Schending begint doorgaans met een niet-pluisge­ VLOCO is het Vlaams Ondersteu- Persoonlijke rechten 11% / 4.9% 4.5% woon-zorgcentrum verhuisde. (bron: Mo- richtlijnen, draai­ voel, dat aanleiding kan geven om de ningscentrum Ouderenmis(be)han- visie) omstandigheden beter te verkennen en deling en beantwoordt vragen en TOTAAL 100% 19.7% 12.0% 33.0% boeken en vormin­ hierover met collega’s en leidinggeven­ meldingen van professionals: T. 078 WIE ZIJN DE PLEGERS? gen is essentieel den te spreken. 15 15 Gender M+V M+V M+V V Bij de definitie werd gesteld dat de relatie Bij professionelen zijn er echter ook ver­ 1712 is het gratis telefoonnummer Aantal respondenten 474 523 7162 436 tussen slachtoffer en pleger een belang­ om gezamenlijk schillende drempels om ouderenmis(be) bij vragen over geweld. Particulieren Locatie Vlaanderen België Vlaamse gemeenten België rijk kenmerk is van ouderenmis(be)han­ handeling te melden. In eerste instantie kunnen hier terecht voor meldingen, deling. Die relatie kan zowel persoonlijk acties te kunnen blijkt het niet evident om symptomen van info en advies. * percentages zijn de relatieve properties van de meldingen / not measured in the study (familie, vrienden) als professioneel ondernemen. ouderenmis(be)handeling te herkennen, derenmis(be)handeling vaak is, te detec­ (betaalde thuishulp, medisch personeel) ” door een gebrek aan kennis en training De tekst is gebaseerd op volgende De cijfers uit Tabel 1 geven een wit-zwart teren. Vroegtijdig ingrijpen en preventief zijn. De vertrouwensband tussen pleger De heer Jacobs heeft de ziekte van Al- over het herkennen van waarschuwings­ publicaties: beeld van ouderenmis(be)handeling: het actie ondernemen zou er dan ook voor en slachtoffer is daarbij essentieel. Er is zheimer. Zijn buurman let op hem. Me- signalen. Daarnaast kan men symp­ 1. De Roeck, I., & De Donder, L. is er of het is er niet. Uit het materiaal kunnen zorgen dat het niet zover hoeft te vaak sprake van afhankelijkheid van de neer Jacobs had vroeger een goede tomen van ouderenmis(be)handeling (2011). Ouderenmis(be)handeling van het internationale AVOW-onderzoek, komen. kant van de oudere, en dit kan zowel op baan en heeft veel antieke bezittingen. verwarren met dementie of kan gewichts­ in de thuissituatie. In, Blow, H. waar ook België aan deelnam, blijkt ech­ materieel, financieel, fysiek, psychisch Hij heeft één dochter, met wie de relatie verlies te wijten zijn aan een chronische (Eds.), 'Handboek Familiaal Geweld', ter dat we verschillende gradaties kunnen Hoge densiteit als op sociaal vlak zijn. Een handtas­ niet geweldig is. De dochter is geschei- ziekte, maar ook aan het opzettelijk ach­ (pp. 6.1-6.19), Brussel: Politea. (Verschillende soorten financiële) onderscheiden, verschillen in de mate diefstal van een oudere vrouw door een den en ze heeft twee zonen. Een van de terhouden van voeding. Er kan eveneens 2. De Donder, L., Delcourt, S., & Ver- van de ernst van het misbruik. Naarge­ Level 2 a Level 3 onbekende wordt zo niet gezien als fi­ kleinzonen, Frits, komt af en toe bij zijn een gebrek aan kennis zijn over hoe te té, D. (2013). Mis(be)handeling van lang we frequentie en het aantal ver­ 1,7% 1,7% nanciële ouderenmis(be)handeling. Geld grootvader op bezoek. Frits merkt dat het rapporteren. Zo kan het niet duidelijk oudere vrouwen in de thuissituatie. schillende situaties combineren, kunnen afpersen van je grootouders is dat dan interieur van opa aan het veranderen is zijn bij welke instantie hulpverleners ou­ In, G. Coene & S. Withaeckx (Eds.) we vier types financiële ouderenmis(be) Lage intensiteit Hoge intensiteit weer wel. en vertelt dat aan zijn vader. Het zilveren derenmis(be)handeling kunnen melden, (zelden) (vaak) 'Van de liefde geslagen. Nieuwe vor- handeling onderscheiden (zie Figuur 1). Alhoewel ouderenmis(be)handeling vaak bestek is vervangen door een goedkoop maar er kan ook onduidelijkheid zijn in men van familiaal geweld, feminis- 4,6% maakte 1 situatie van financiële als een onderdeel wordt gezien van in­ soort. De Perzische tapijten zijn vervan- hoeverre de rapportage wettelijk ver­ tisch bekeken' (pp. 109-128). Brus- mis(be)handeling mee het voorbije jaar, trafamiliaal geweld, zijn er toch cruciale gen door synthetisch karpet. Voor enkele plicht is of eigenlijk wel mag. Ten derde 4,6% 1,2% sel: ASP editions. maar slechts zelden. Dit is de ‘minst’ ern­ verschillen. Ouderenmis(be)handeling is negentiende-eeuwse schilderijen hangen zijn hulpverleners soms bang om in te 3. De Donder, L., Van Hauwaert, E., stige vorm van mis(be)handeling. Ver­ Level 1 Level 2 b ruimer, aangezien het zich niet beperkt nu amateurschetsen in de plaats. Het grijpen wanneer ze een vermoeden van De Witte, N., De Muyter, F. (2015). volgens toont Figuur 1 dat 1,7% van de tot intrafamiliaal geweld alleen. Bij oude­ vermoeden rijst dat de buurman steeds ouderenmis(be)handeling hebben, om Vroegdetectie van ouderenmis(be) respondenten verschillende soorten van renmis(be)handeling zijn de plegers ver­ spullen verwisselt en de kostbaarheden de dader of het slachtoffer te confronte­ handeling: de ontwikkeling van een financiële mis(be)handeling ervaarde, Lage densiteit trouwenspersonen. Alhoewel dit dikwijls verpatst. Het is evenwel moeilijk om dit ren, om zich te vergissen, maar er is ook risicotaxatie-instrument in Vlaande- (Verschillende soorten financiële) maar elk van die situaties zelden. 1,2% de familie betreft (vooral de partner en vermoeden hard te maken. (bron: Movisie) de schrik om nadien niet meer binnen te ren. In 'Ook in de beste families: ge- kreeg te kampen met 1 situatie van finan­ Figuur 1. Vier vormen van ernst van eigen kinderen), blijkt uit het AVOW-on­ mogen bij de ouderen en daardoor zeker weld op oudere personen' (pp. 115- ciële mis(be)handeling, maar ervaarde mis(be)handeling (bron: naar Bennett & derzoek dat drie op de tien plegers geen WAT KUNNEN HULPVERLENERS DOEN? niet meer te kunnen helpen. 134). Brussel: Politea. die ene vorm vaak. Ten slotte was 1,7% Kingston (1993, p. 13f) familieleden zijn. Het gaat dan om vrien­ Ouderenmis(be)handeling detecteren is Het ontwikkelen van bijbehorende richt­ 4. De Donder, L., Lang, G., Ferrei- oudere vrouwen het voorbije jaar regel­ den, buren, maar ook om professionele niet altijd even gemakkelijk. Sommige lijnen, draaiboeken en vormingen is es­ ra-Alves, J., Penhale, B., Tamutiene, matig slachtoffer van verschillende soor­ De laatste tijd kreeg mevrouw De Smet verzorgers. ouderen zijn geïsoleerd. Naast de pleger sentieel om gezamenlijk acties te kunnen I., & Luoma, M.L. (2016). 'Risk factors ten van financiële mis(be)handeling. Dit veel bezoek van haar nichtje Charlotte. Movisie heeft een factsheet ouderenmis­ komt er bijna niemand meer aan huis. Dit ondernemen. In Nederland bijvoorbeeld of severity of abuse against older wordt gezien als de meest ernstige vorm Tegen iedereen die het maar horen wilde, handeling ontwikkeld waarin ze aange­ maakt dat het vaak heel lang duurt voor­ loopt er een samenwerking tussen de women in the home setting: a mul- van financiële ouderenmis(be)handeling. vertelde mevrouw De Smet dat Charlotte ven dat de plegers globaal gezien drie aleer het probleem wordt ontdekt. On­ overheid en de Nederlandse Vereniging ti-national European study. Journal Vaak komen enkel de zwaarste vormen zo lief voor haar is. Na overlijden merkt soorten motieven hebben om een oudere dertussen raken mensen steeds dieper van Banken om financieel misbruik van of Women & Aging'. 28(6), 540-554. (cfr. 1,7%), waar de situatie zodanig is de testamentair executeur dat Charlotte financieel te misbruiken. Ofwel verkeert in dat patroon verzeild. Onderzoek naar ouderen samen aan te pakken. Banken 5. Movisie (2009). Factsheet financi- geëscaleerd, terecht bij hulp- en dienst­ haar tante voor een kleine € 90 000 heeft de pleger in financiële nood en ziet dan mis(be)handeling van oudere vrouwen gaan onderzoeken hoe zij financieel mis­ eel misbruik en uitbuiting ouderen: verlening. Het is vaak enkel het zwaarste benadeeld en ervoor gezorgd heeft dat een uitweg door geld van de ouderen te toont aan dat bijna de helft van de slacht­ bruik kunnen helpen voorkomen. Ook de http://aanpak-ouderenmishandeling. niveau dat zichtbaar wordt, terwijl het ook ze in tantes testament voor € 50 000 is nemen. Bij het tweede motief is er sprake offers nooit over het misbruik praat met Koninklijke Notariële Beroepsorganisa­ nl/doc/Factsheet-financieel-mis- interessant zou zijn om ouderen reeds opgenomen vlak voordat tante naar een van hebzucht. Het derde motief noemen vrienden, familie noch het meldt aan een tie (KNB) is in 2015 begonnen met een bruik-en-uitbuiting-ouderen.pdf vroeger in het escalatieproces, dat ou­ we vermeend recht op aanspraak. Daar­ officiële instantie. Vroegtijdige detectie is campagne rond financiële ouderenmis­

36 HET VRIJE WOORD HET VRIJE WOORD 37 MET ALLE GEWELD

te danken. Deze geboren Antwerpenaar het Academisch Personeel hadden ook De successen die is emeritus hoogleraar Gynaecologie en een vrijwillige bijdrage tot het steunfonds “ Het UZ Brussel Verloskunde (G & V) aan de Faculteit gestort.” In 1990 kende de International worden geboekt, Geneeskunde en Farmacie van de VUB. Humanist and Ethical Union hem de ‘Dis­ In de jaren zeventig en tachtig bood hij tinguished Humanist Award’ toe voor zijn worden door latere – destijds hoofd van de dienst gynae­ inzet in de strijd voor de depenalisering generaties als van­ als maatschappelijk cologie van het UZ Brussel (toen nog van abortus. AZ-VUB) – koppig weerstand aan verre­ “Machtsuitoefening roept altijd weerstand zelfsprekendheden gaande intimidatie. In zijn afscheidsrede op”, schrijft de Franse filosoof Michel van de universiteit in 2005 beschreef hij Foucault. Het wordt echter gevaarlijk als ervaren. project het ondergaan van macht wordt geïnter­ ” Geclickt hebben naliseerd, als we eraan gewend geraken. Brussel vooruit. Macht heeft een slecht imago. Niet fysieke macht – dat is stoer – maar sociale macht, de “ Als we eraan gewoon worden bijvoor­ Een andere voortrekker is oncoloog en creëert het gevoel beeld dat bepaalde waarden ons worden expert in de palliatieve geneeskunde macht die mensen uitoefenen over andere mensen. Sociale macht wordt immers doorgaans opgedrongen in die mate zelfs dat we de prof. Wim Distelmans. Met betrekking tot geassocieerd met machtsmisbruik, met dominantie, met dwang. Maar macht is niet inhe- actiegevoerd te opgelegde waarden als de onze gaan be­ een waardig levenseinde voert ook hij hebben en sust het schouwen. Vrijheid is dan tot een illusie al jaren een strijd voor het respect voor rent slecht. De vraag is wat wie macht heeft, ermee doet. Zo kan macht worden ingezet om verworden. Het gevecht voor vrij kunnen waarden. Niet voor zijn waarden, maar geweten. onderschrijven van eigen waarden is ook voor de waarden van elke individuele mensenrechten te verwerven. een uiting van weerstand. mens, voor het zelfbeschikkingsrecht ” dus. In 2003 werd hij ervoor bekroond dit krachtig: “De dienst wierp zich in de DE NOODLIJDENDE MENS met de Arkprijs van het Vrije Woord en strijd; ik kreeg met de regelmaat van een “Baas zijn over je eigen lichaam en in 2015 de Prijs Vrijzinnig Humanisme. klok het bezoek van onderzoeksrechters, geest”, zou het adagium kunnen zijn van Maar goed dat hij ook formeel erkenning vergezeld van hun griffier, een substituut prof. Amy. Maar er zijn nog voorbeelden. krijgt, want hij roeit doorlopend tegen de gemonie is hier niet ver weg. Een ruim van de Procureur des Konings, een of­ Vandaag wordt een fertiliteitsbehandeling stroom in. In tegenstelling tot wat som­ en zelfs overdadig aanbod van te koop ficier van de gerechtelijke politie en de op meerdere plaatsen in ons land aange­ migen hem trachten toe te schrijven, aangeboden producten en diensten zegt vertegenwoordiger van de Orde van Ge­ boden, maar dat is niet altijd zo geweest. propageert hij geen euthanasie, wel het niets over het humanistische niveau van neesheren. Omdat ik nooit bereid was tot Dezelfde vechtlust als prof. Amy vertoon­ récht op euthanasie. In interviews laat hij een samenleving, het leert alleen iets enige medewerking, kwamen eenmaal den de professoren Paul Devroey en vallen dat hij zelf ook niet zeker is eutha­ over een goed draaiende marktecono­ vier rijkswachters het gezelschap ver­ André Van Steirteghem van het UZ Brus­ nasie te willen als het zover komt. Maar mie. voegen. Zij zaten op mijn bureel, op mijn sel toen ze in de jaren tachtig begeesterd hij vindt dat elke individuele patiënt, mits BARRICADEN ijskastje, op de vensterbank; die negen geraakten door de fertiliteitsproblema­ respect voor de nodige zorgvuldigheids­ Ik heb een diepe bewondering voor hen mannen waren vreselijk intimiderend, tiek. En getroffen waren door hoe on­ regels, zelf over zijn of haar levensein­ die voor anderen op de barricaden staan maar ik verroerde geen vin. Nooit werd gelukkig een mens kan zijn die een kind de moet kunnen beslissen. Ook artsen en daarbij zelfs persoonlijke risico’s ne­ een dossier van een abortuspatiënte wil, maar onvruchtbaar blijkt. Ze focusten moeten hun wil en visie niet opleggen. men. Er zijn duizend redenen te beden­ overhandigd. Nadat de vertegenwoordi­ zich op zowel de man als de vrouw en Hun expertise ligt op het terrein van het ken om dat niet te doen: je werk, je part­ ger van de Orde aan de officier van de schuwden alle vooroordelen. Maar me­ biomedische, terwijl de waarden tot het r zijn natuurlijk de beroemde namen maar overal op de aardbol worden door­ ner, je kinderen, je familie, schrik voor gerechtelijke politie had uitgelegd hoe het disch geassisteerde voortplanting werd terrein van de patiënt behoren. Daarom van personen die macht hebben uit­ lopend “kleinere”, maar daarom voor sociale afwijzing of represailles, … Het nummer van een medisch dossier aan de door sommige instanties als moreel on­ verzet hij zich ook tegen medische hard­ E geoefend om mensenrechten af te mensenrechten niet minder belangrijke is gemakkelijker om een protestbericht hand van de geboortedatum van de pati­ geoorloofd beschouwd en wetenschap­ nekkigheid, die er onder meer voor zorgt dwingen. Denk maar aan Martin Luther gevechten gevoerd. De successen die te liken op Facebook. “Clickism” wordt ënt kon worden afgeleid, werden van dan pelijk onderzoek op een embryo was dat mensen hun laatste momenten door­ King en Gandhi. Opmerkelijk was het ge­ worden geboekt, worden door latere dat genoemd: geclickt hebben creëert af alle gegevens met betrekking tot vrou­ toen een religieus taboe. Met bovenal de brengen in een ziekenhuis terwijl onder­ bruik van geweldloos verzet bij hun strijd generaties als vanzelfsprekendheden het gevoel actiegevoerd te hebben en wen die een abortus hadden ondergaan, eigenheid van iedere individuele nood­ zoek aantoont dat de meesten dat veel tegen onrecht en voor mensenrechten. ervaren. Maar het is belangrijk geregeld sust het geweten. De voortrekkers gaan op een geheime plaats op de Faculteit lijdende mens en het respect voor de liever thuis zouden doen. En net zoals de Macht wordt vaak geassocieerd met de stil te staan bij het feit dat aan sommige echter veel verder in hun betrokkenheid Geneeskunde en Farmacie bewaard, in mens in het algemeen voor ogen, gingen andere voortrekkers in dit artikel is Wim inzet van wapens, maar het kan ook an­ evidenties een echte machtsstrijd voor de en engagement. De titularis van de edi­ plaats van op het Medisch Archief van ze door: samen zorgden ze voor ettelijke Distelmans geen loutere denker: hij komt ders. Beiden zetten mensen in beweging erkenning van menselijke waarden voor­ tie 2017-2018 van de VUB-leerstoel het ziekenhuis. Hun deontologie indach­ primeurs en doorbraken binnen de repro­ tot actie. Daar getuigt bijvoorbeeld het door hun charisma en overtuigingskracht, afging. Al was het maar omdat er ook al­ Calewaert (jaarlijks georganiseerd door tig, droegen meerdere personeelsleden ductieve geneeskunde, zowel op Euro­ dagcentrum TOPAZ in Wemmel van. Het ze gaven woorden aan onrecht en stimu­ tijd “machten” zijn die op de loer liggen deMens.nu i.s.m. de Vrije Universiteit van deze Campus bij tot de geheimhou­ pees als op wereldvlak, en ze ontvingen bestaat in 2017 twintig jaar en ondertus­ leerden mensen tot gemeenschappelijke om verkregen rechten opnieuw terug te Brussel en Uitstraling Permanente Vor­ ding van deze gegevens. Ik bracht heel talrijke onderscheidingen. Vandaag plukt sen zijn er al verschillende gelijkaardige actie. Ze streden voor de realisatie van schroeven. Burgers moeten ervoor wa­ ming) is prof. Jean-Jacques Amy. Hij is veel tijd door op het Justitiepaleis. De iedereen met een fertiliteitsprobleem dagcentra in ons land. Maar toen in 1997 een droom. Ze bereikten veel, maar be­ ken niet in slaap gesust te worden door zo’n voortrekker. Als vrouwen vandaag kosten voortvloeiend uit de rechtszaken daar de vruchten van. Nog steeds lopen was hij de eerste om patiënten met een kochten het met hun leven. het comfort van een markteconomie. in een ziekenhuis een abortus kunnen werden voor het grootste deel gedragen de onderzoekers van het Centrum voor levensbedreigende ziekte een huiselijke King en Gandhi zijn wereldlijke leiders, Gramsci’s concept van de culturele he­ krijgen, is dat onder meer aan zijn strijd door het A.Z., doch een aantal Leden van Reproductieve Geneeskunde van het UZ omgeving aan te bieden waar ze zich 

38 HET VRIJE WOORD HET VRIJE WOORD 39 HET UZ BRUSSEL ZET OOK IN ZIJN TOONAANGEVENDE DIGITALE JAARVERSLAG DE MENS CENTRAAL: WWW.ECHTEMENSEN.BE Wij zijn er voor jou!

Bij deMens.nu staat de mens centraal. Mensen hebben mensen nodig. kijkt het UZ Brussel samen met de VUB en haar Faculteit Geneeskunde en Far­ En mensen willen verbonden zijn met elkaar. Daarom vind je overal in macie vooral vooruit en betrekt daar ie­ Vlaanderen en Brussel een huisvandeMens in je buurt. dereen bij. Het lanceerde ZORG2030, een denkoefening over alle expertises, In een huisvandeMens kan je terecht voor: zorgorganisaties en beroepen heen over hoe de zorg er in 2030 idealiter zou moe­ Informatie ten uitzien. Iedereen is uitgenodigd om Bij ons vind je informatie over levensbeschouwelijke onderwerpen, op www.zorg2030.be zijn of haar visie over het vrijzinnig humanisme en zijn waarden, en over ethische en vooral geen patiënt zouden voelen. Zo Het belang van menselijk respect loopt te delen. Het UZ Brussel is geen eiland maatschappelijke thema’s zoals euthanasie, abortus, mensenrechten … hardnekkig als geneeskunde kan zijn, zo als een rode draad door de veertigjarige en wil niet op een eiland bouwen. Samen hardnekkig is Distelmans gelukkig in zijn geschiedenis van het Universitair Zie­ bouwen is dé fundamentele oplossing om Vrijzinnig humanistische plechtigheden doorzettingsvermogen om zijn doel te be­ kenhuis Brussel. Het werd zelfs als een de gezondheidszorg van de toekomst te Wil je graag stilstaan bij een belangrijke gebeurtenis in je leven? reiken. Het is eigenlijk hemeltergend dat schreeuw om respect opgericht, in 1977 ontwikkelen. Wij helpen je bij de organisatie van een vrijzinnig humanistische onderzoek aantoont dat het voor de ge­ toen het nog AZ-VUB heette. Als de roep plechtigheid bij een geboorte of adoptie, een huwelijk of relatieviering, zondheidszorg veel goedkoper is om een van vrijzinnigen die zich vreemdeling Samen bouwen een overlijden of afscheid … patiënt zijn kwetsbare zelf te laten zijn in voelden in de katholieke gezondheids­ “ de vertrouwde omgeving van een dag­ zorg en de waarden die het voorschreef is dé fundamente­ Gesprekken centrum dan hem te laten flaneren in een en opdrong. Als een daadwerkelijk state­ Bij ons kan je terecht voor gesprekken omtrent levensvragen en duur ziekenhuis, terwijl Wim Distelmans ment van Vlamingen die niet in hun moe­ le oplossing om de zelfbeschikking, levensbeschouwing en zingeving. BBQ’s moet organiseren om voor TOPAZ dertaal ziekenzorg kregen. Met dokters de nodige fondsen te vinden. Maar hij en patiënten dus die niet verstonden wat gezondheidszorg Waardig levenseinde doet het en blijft het doen, uit overtuiging. hun werd gezegd. Als een reactie ook van de toekomst te Wij bieden informatie over euthanasie, patiëntenrechten, palliatieve zorg … Met man en macht. tegen het dure Brusselse zorgaanbod. en helpen je met het opstellen van een wilsverklaring. Het was het post-Vietnamklimaat waarop ontwikkelen. John Lennon ‘Imagine’ had gedicht. Het ” Gemeenschapsvorming Het wordt gevaar­ waren de jaren met veel uiting van weer­ Op 17 mei 2018 is er op de VUB in Een huisvandeMens werkt als vrijzinnig humanistische draaischijf en “ stand tegen macht en autoriteit. Etterbeek een slotevenement rond geeft ondersteuning aan onze lidverenigingen. In een huisvandeMens lijk als het onder­ ZORG2030. Eén ding staat daarvoor al vind je informatie over initiatieven en activiteiten van de lokale vrijzinnig gaan van macht LUISTEREN vast: de allereerste spreker zal een pati­ humanistische verenigingen en ontmoetingscentra. Leunend tegen de bruisende multicul­ ënt zijn. Dat is bedoeld als een statement: wordt geïnternali­ turele hoofdstad Brussel is ook het UZ de mens centraal. Dat is de gedachte Vrijwilligerswerk seerd, als we eraan Brussel een smeltkroes van culturen en achter de voortrekkers van het UZ Brus­ Heb je zin om het vrijzinnig humanistische netwerk te versterken? identiteiten waar verschil in geslacht, leef­ sel en het blijft de kerngedachte. Zelfs als Vrijwilligers zijn bij ons meer dan welkom. Wij zorgen voor begeleiding en gewend geraken. tijd, cultuur of seksuele geaardheid geen de bestaande machtsstructuren daarvoor geven je alle kansen. Zo kan je onder meer plechtigheden verzorgen of ” rol speelt. In de loop der jaren werd aan uitgedaagd moeten worden. Daarom is meewerken aan gemeenschapsvormende activiteiten. de humanistische waarden een uitge­ het UZ Brussel meer dan een zorgorgani­ DE MENS GAAT VOOR breid zorgaanbod toegevoegd waardoor satie: een maatschappelijk project. Zoals De huizenvandeMens zijn een initiatief van deMens.nu En zo komen we weer bij het woordje het universitaire ziekenhuis vandaag ook niets of niemand is het perfect, maar het macht en de vaststelling dat macht dus op de kaart staat inzake innovatie en ex­ is des te menselijker. deMens.nu vertegenwoordigt Nederlandstalige vrijzinnig humanistische verenigingen niet per se negatief hoeft te zijn. Je kan pertise. Getuige daarvan de talrijke ac­ in Vlaanderen en Brussel er ook positieve dingen mee doen en de creditaties en de vele onderscheidingen EDGARD EECKMAN wapens kunnen de mensen zijn. Want van zowel medische als ondersteunende WWW.EDGARDEECKMAN.BE dat is wat de voorvechters kenmerkt die diensten. N.a.v. zijn veertigjarige bestaan #EECKMAN deMens.nu Magazine in deze tekst beschreven werden: als het Zoomt in op mensen en maatschappelijke tendensen vanuit een vrijzinnig humanistisch perspectief. Verschijnt viermaal per jaar. over waarden gaat, luisteren ze naar wat LUISTEREN de mens beroert en niet naar wat syste­ Gratis proefnummer of gratis abonnement? men of organisaties hen opleggen. De Mail naar [email protected] mens gaat voor. Of schrijf naar deMens.nu-UVV vzw Misschien hoeft het daarom niet te ver­ vzw Verenigingen Unie Vrijzinnige Brand Whitlocklaan 87 bus 9 wonderen dat ze allemaal actief waren 1200 Sint-Lambrechts-Woluwe of zijn in het UZ Brussel, het ziekenhuis Of telefoneer naar 02 735 81 92 van de Vrije Universiteit Brussel. Dat is immers niet zomaar een ziekenhuis. Dat leert ons zijn ontstaansgeschiedenis.

40 HET VRIJE WOORD HET VRIJE WOORD 41 MET ALLE GEWELD

Het eerste men­ Die gelijkaardige evolutie is dan uitge­ ven, waar wat dieren betreft helemaal in “ werkt, vooral door moraalfilosofen en de verste verte geen sprake van is, ge­ senrecht is het ethici zoals Peter Singer, de vader van let op de 860 000 dieren die per dag in de moderne dierenrechtenbeweging. Hij België alleen nog maar geslacht worden GAIA 3.0 recht op leven, bedoelt dat pragmatisch, want filosofisch – om van de vissen nog maar te zwijgen. vindt hij niet dat er voldoende argumen­ De huidige dierenwelzijnswetgeving heeft waar wat dieren tatie is om van morele dierenrechten te twee objectieven, dat is dieren bescher­ betreft in de verste spreken. Ook niet wat mensenrechten men tegen daden van menselijke wreed­ betreft trouwens, hoewel hij op de bres heid en anderzijds het welzijn van dieren verte geen sprake staat voor een steeds beter leven voor al bevorderen, zowel in fysieke als in eerder wie kan lijden, zowel mensen als dieren. psychische zin. In het gewone volksden­ van is. Singer is wel gewonnen voor juridische ken hebben dieren rechten, maar dat is ” rechten voor dieren, zeker voor mensa­ formeel-juridisch nog verre van het geval, pen: het recht op leven, het recht om niet waardoor schendingen van dierenwelzijn HET VRIJE WOORD: Kan je de wer­ te worden gefolterd en het recht om niet worden goedgepraat, verfoeilijk omwille king van GAIA even toelichten? te worden opgesloten zonder enige vorm van dat idee dat dieren niet eens sub­ MICHEL VANDENBOSCH: Je mag van proces. Dan heb je de Kantiaans ge­ jecten zijn die aanspraak zouden kunnen GAIA toch wel beschouwen als de meest ïnspireerde Tom Regan die dus wel een maken op ook maar een idee van rech­ invloedrijke dierenrechtenvereniging – of hele argumentatie ontwikkelt pro morele ten. Ik vind dat archaïsch denken. dierenbelangenorganisatie voor wie het dierenrechten in zijn boek ‘The case for woord dierenrechten niet zo genegen is. animal rights’. Daar heeft de utilitarist Pe­ CHARLIE We zijn 25 jaar geleden gestart en zijn ter Singer met z'n beroemde boek ‘Ani­ [Er loopt een hond de ruimte binnen.] erin geslaagd het koninkrijk der Belgen mal liberation’ een heel andere invals­ Kijk, dat is onze Charlie, onze happiness gevoeliger te maken voor dierenleed, die­ hoek gekozen, hoewel in de praktijk een officer. Hij maakt de deur zoals je gezien Waarom moeten dierenrechten renwelzijn en aanverwante thema's. We en ander op hetzelfde neerkomt. hebt zelf open. Met alle respect voor de hebben het land minder wreed gemaakt conservatieve rechtsdenkers, maar dit is opgenomen worden in de grond- en niet alleen het thema dierenrechten op een wezen dat zijn leven belééft. Je kan de maatschappelijke, maar ook steeds Ook de zogenaam­ dat toch moeilijk gaan vergelijken met een wet, is de sluiting van de Olmen- hoger op de politieke agenda gekregen, “ steen. Dat is een soort van excellentie­ met een aantal structurele hervormingen de eetbare dieren denken, dan moeten alleen de Einsteins se Zoo terecht en wordt onze tot gevolg zoals drie ministers van Die­ van deze wereld rechten hebben. Charlie renwelzijn in elke regio. Om succesvol hebben gevoelsver­ denkt ergens dat hij een soort mens is, toekomst er een zonder slacht- te zijn in de zin dat je dus verandering mogens. zonder dat hij dat concept ‘mens’ heeft. bekomt, heb je drie basisvoorwaarden ” GAIA is een pragmatisch-idealistische huizen? Dat en meer vroegen nodig: strategie, visie en gedrevenheid. organisatie. Wij pleiten voor het veran­ we aan GAIA-voorzitter Michel Er komen nog heel wat andere dingen CONSERVATIEF keren van dieren in de grondwet, al was bij kijken zoals authenticiteit, geloofwaar­ Juridische rechten voor dieren worden het maar om zeer praktische redenen: Vandenbosch. digheid, impact, ervaring, weten hoe je zeker (nog) niet formeel erkend. Nu, zodat dieren meer gewicht in de schaal een maatschappij hervormt, hoe je eraan vraag aan mensen in de straat wat zij vin­ gaan leggen. We hebben een opiniepei­ begint en hoe je dat tot stand brengt. Bij den van dierenrechten. Ik denk dat een ling laten uitvoeren: 90% van de Belgen GAIA zijn we dus geen blinde beelden­ verpletterende meerderheid zal zeggen vindt dat een zeer goed idee. Het begint stormers, maar gedreven en bedreven ja, dieren moeten rechten hebben. Er is bij een erkenning in de samenleving op hervormers met een visie en een strate­ nog een heel verschil met dat daadwer­ basis van een verbondenheidsgevoel en gie. Dat heeft ons geen windeieren ge­ kelijk in een formeel kader te gieten, want dat begint met dieren waar mensen een legd. het rechtsdenken is zeer conservatief. concrete band mee hebben – zoals wij Hoeveel en welke rechten hébben die­ Daar een mindshift realiseren, vergt tijd. met onze Charlie –, en stilaan hebben ren volgens de wet? In het klassieke, dominante rechtsdenken we die cirkel van betrokkenheid doen Met het concept ‘rechten’ moet je oppas­ zijn dieren in het beste geval veredelde uitbreiden tot ook nog heel wat andere sen. Je hebt morele rechten en juridische rechtsobjecten, verhandelbare levende dieren dan de klassieke gezelschaps­ rechten. Er zijn bibliotheken vol geschre­ goederen met gevoelsvermogen. Nu, er dieren, zodanig dat mensen zijn gaan ven over een rationele argumentatie, pro worden hoe langer hoe meer werken ge­ inzien dat ook de zogenaamde eetbare het concept van dierenrechten, zoals er publiceerd waarin men probeert dat con­ dieren gevoelsvermogens hebben en ook een aannemelijke argumentatie is servatieve rechtsdenken te hervormen, daar doe je dus niet zomaar mee wat je opgebouwd door diverse specialisten maar we zijn er nog lang niet. Het eerste wil. Ik denk dat relaties tussen mensen pro het concept van mensenrechten. mensenrecht is natuurlijk het recht op le­ en dieren zich altijd afspelen binnen een

42 HET VRIJE WOORD HET VRIJE WOORD 43 MET ALLE GEWELD

kader van machtsverhoudingen waar als circle of compassion, zoals ze zeggen. expliciet subjectieve rechten omdat de om een aanvaardbare, maximale levens­ vaak ineens sneller realiteit blijkt te wor­ gen snelheid toe en zie het niet als een puntje bij paaltje komt dieren, beschouwd Vergis je niet, want dat historisch proces indieners geoordeeld hebben dat dat een kwaliteit te kunnen genieten, ook in ge­ den dan je zou denken. In-vitrovlees! Ve­ nieuwjaarsvoornemen. Wees er tot in als minderwaardige categorie, in de hui­ is al een tijd bezig. De atheïstische pas­ stap te ver was. Ik denk dat ze gelijk heb­ vangenschap? Waaraan moet daarvoor getariërs, flexitariërs, veganisten blijven jouw DNA van overtuigd dat het een goe­ dige omstandigheden natuurlijk steeds toor Jean Meslier was ook zo iemand die ben, vandáág. Dat is politiek onhaalbaar voldaan zijn? een minderheid, maar de tendens is dui­ de zaak is en dat je ertoe moet komen op aan het kortste eind zullen trekken. Hoe een afkeer had van welke wreedheid ook op dit moment. Als je daar in één keer het delijk, ook commerciëel gezien: de super­ jóúw manier. kwetsbaarder, hoe meer recht op efficiën­ jegens dieren. Dat heeft dan in de 19de allerbeste wil bekomen, kan wel eens de OLMENSE ZOO markten voelen dat aan hun omzetcijfers, Qua cosmetica zegt de wetgeving dat er te bescherming tegen menselijk machts­ eeuw als uitvloeisel dat ook de grote sup­ uitkomst zijn dat je uiteindelijk met lege maar we zitten hier nog altijd met in het geen nieuwe geteste producten op de misbruik, ongeacht de soort waartoe dat porters die op de bres stonden voor de handen achterblijft. Mijn grootmoeder beste geval 5% – breed genomen – ve­ markt mogen komen, maar heel wat win­ wezen behoort. afschaffing van slavernij, lijfstraffen en “ getariërs. 95% eet nog vlees en een heel kels zitten nog met een stock van voor Martha Nussbaum pleit dan weer voor dergelijke meer, ook opkwamen tegen SACRAAL vond dat ik nooit pak daarvan alle dagen. In-vitrovlees is het EU-verbod. Op onze site GAIA.be een concept van waardigheid van die­ dierenmishandeling. Zo heb je dus de Voor rechtbanken heeft het bijna iets sa­ een schitterende oplossing. Want in-vi­ vind je de Humane Cosmetics Standard, ren. Met GAIA ijver ik ervoor dat steeds grote namen zoals Mary Wollstonecraft, craals, de grondwet. Dat is een beetje groot en sterk zou trovlees is echt vlees, geen erzats, op ba­ waarin een lijst staat van de bedrijven die meer vormen van geweld tegenover een die een lans brak in de 19de eeuw voor zoals de mensenrechten of de onafhan­ sis van dierlijke stamcellen en op termijn producten op de markt zetten, waaronder zwakkere of een kwetsbare per definitie vrouwenrechten. Zij was ook zo'n grote kelijkheidsverklaring van de Verenigde worden zonder moeten daar geen dieren voor worden cosmetica, waarvan niet alleen het eind­ worden aangevoeld als quasiabsoluut, voorstander van dierenrechten. Het is Staten. Dat staat gewoon vast, je moet vlees. geslacht. product niet getest is op dieren, maar ook dat wordt dan bijna intuïtief een eviden­ echter niet omdat we die tendens al 200 dat niet eens funderen, dat wordt aange­ ” de ingrediënten niet op dieren getest zijn. tie. Zoals de wreedheden in het slacht­ jaar zien dat er ineens geen reactionaire nomen. En ik hoop dat dit een positieve 250 000 EURO De vraag is natuurlijk: hoeveel zijn dieren huis van Tielt, en op de veemarkten van tegenkanting kan komen. Daarvoor zijn impact zal hebben op de manier waarop Je kan ook discussiëren over de Olmen­ Betaalbaar is het niet echt, hé? jou waard? Dat is een keuze die ieder Anderlecht en Ciney die we in 2000 aan we op onze hoede. rechters de vigerende dierenbescher­ se Zoo-kwestie. De Olmense Zoo moet Voorlopig niet echt, 250 000 euro kan voor zich moet maken. het licht gebracht hebben. Dat mensen Toen wij in november 2016 via een under­ ming- of dierenwelzijnswetten gaan toe­ dicht, zegt de minister. Terecht, omdat ze ‘mijnen bruine’ ook niet trekken, maar dat soort wreedheden aanvoelen als een coveroperatie het schandaal van de VUB passen door inbreuken, wreedheden, hem al jaren aan het lijntje hielden. Wat de onderzoekers die ermee bezig zijn, quasiabsoluut evident kwaad, daar hoef hebben uitgebracht, hebben ze daar een noem maar op, niet ongestraft te laten de bevoegde overheid daar had vastge­ hebben wel de goede hoop dat het een je geen 35 boeken of doctoraten over serieuze klop van de hamer gekregen. overwaaien of niet zomaar te bedekken steld aan overtredingen, is gebaseerd op kwestie van 10-20 jaar is. Als grote spe­ te schrijven, dat weet je meteen: dit kan Dat is shocktherapie, je merkt dat dat al met de mantel der liefde. Vandaar het de huidige minimale wetgeving die het lers zoals Bill Gates en Richard Branson JESSICA VAN SINTRUYEN niet. De rechtbanken zijn helaas die ge­ eens nodig is om de geesten wakker te grote belang. ergste van het ergste voorkomt, maar daarin gaan investeren, dan kan het heel ledingen die het allerlaatste die tendens houden. En het werkt, want de VUB is Waar we veel minder van horen, maar die niet genoeg is om te kunnen spreken snel gaan. gaan volgen. Dat is wat wij met GAIA duidelijk aan een omslag bezig. Mensen ook daar zien we vandaag het begin van van een, als je eraan voldoet, degelijke Onderschat de impact van technologie trachten te realiseren, stap voor stap. Ik reageren verontwaardigd, emotioneel en een omslag, zijn de politieke theorieën. dierentuin 2.0. De eerste stap naar een niet. Technologie is geen heilsleer, maar denk dat het een kwestie van generaties dan zegt Johan Braeckman: goed dat ze Hoe ga je komen tot maximale recht­ oplossing toe zal moeten zijn: de Olmen­ een oplossing voor een aantal kwalen die is. Op een gegeven moment bereikt een dat doen, want mocht dat niet gebeuren, vaardigheid binnen uw samenleving? Dat se Zoo zorgt ervoor dat ze die schendin­ ons vandaag geselen, zoals de klimaat­ bepaalde generatie wat die bereikt heeft dan zouden we er veel erger aan toe zijn. zal nooit optimaal zijn, want optimaliteit gen wegwerkt. Dan in fase 2: wat moeten problematiek en de ethische problema­ en dan is het aan de volgende om de fak­ Charles Patterson heeft een boek ge­ streef je na. De nieuwe fase is dat meer we nu structureel veranderen om echt tiek van massaal dieren doden. Vandaar kel over te nemen en verder te bouwen. schreven met de bijzonder aangrijpende en meer politologen zich gaan bezighou­ het predicaat ‘degelijke dierentuin’ te dat je GAIA 3.0 krijgt. We zijn gekomen HISTORISCH PROCES en toch ietwat controversiële titel ‘Eternal den met de vraag: ‘kunnen dieren deel verdienen, met al onze dieren die er zijn van de beginjaren waar we GAIA op de Treblinka’. Nu, de theorie van die man is uitmaken van de polis?’ Dat vraagt wat in een aanvaardbare levenskwaliteit in agenda plaatsten via een soort van prag­ dus dat wat wij nu doen, de wreedheden, flexibiliteit, er zullen grijszones optreden gevangenschap? Dat zullen per definitie matisch-radicaal dierenactivisme. Dat Dieren zijn een het geweld, IS, is begonnen bij mensen zoals in de dierproevenkwestie, waar je beperkte leefomstandigheden zijn, maar duurde zo ongeveer tot de vroege jaren “ die zich geoefend hebben op dieren. Die­ dan dingen moet afwegen. Dat is niet omstandigheden die toch voorkomen dat 2000, hoewel er toen al stappen naar soort laboratorium ren zijn een soort laboratorium van het evident, dan moet men middelen aanrei­ die dieren neurotisch worden van ver­ fase 2.0 aan de gang waren. De strategie van het testen van testen van wreedheden. Ik vind dat ook ken zodanig dat die slinger die nu bijna veling. Dat kan je als overheid oplossen vanaf dan was pragmatisch idealisme en een fundamentele reden waarom het op­ helemaal omgeslagen is naar de kant door te werken met voorlopige vergun­ nu gaan we naar 3.0, daar hoor je nog wreedheden. komen voor dieren eigenlijk zou moeten van de uitbuiter, wat meer in evenwicht ningen en dan in fase 2 over te gaan tot van in de toekomt. ” versterkt worden. Alphonse de Lamartine komt. Het belang van dierenwelzijn is een definitieve vergunning. Zo los je iets Zijn er concrete stappen die mensen ge­ Vroeger vond men dierproeven geen zei destijds: “On n'a pas deux coeurs, un verworven, ook zelfs in de slachthuizen, op, op voorwaarde natuurlijk dat die men­ makkelijk kunnen ondernemen om bij te ramp omdat men het eigenlijk niet zag. pour les hommes et un pour les animaux. los van het feit dat ze in Tielt de les niet sen echt wel een omslag maken, want als dragen aan minder dierenleed? Wat mij bij de nieuwe generatie opvalt On en a un ou on n'en a pas.” Gandhi zei: zo goed begrepen hebben, maar dat is die mindshift er niet komt, dan is dat de Het gemakkelijkste, en meteen voor is dat bekende merken zoals The Body “De graad van de beschaving van een niet genoeg. Het blijft nog teveel bij lip­ weg naar de afgrond. sommigen misschien het moeilijkste, is De dvd ‘De stempel van GAIA’ kost Shop en Lush razend populair zijn: ieder­ volk kan je meten aan de manier waar­ pendienst om imagoredenen. Ik denk dat Hetzelfde geldt voor de slachthuizen. Tol­ af geraken van die nare gewoonte dode € 15, verzendingskosten inbe- een wil het kopen omdát het proefdiervrij op een volk met z'n dieren omgaat”, dat we nu ook veel meer moeten denken in stoy zei al: “Zolang er slachthuizen zijn, dieren te eten. Ik ben ook niet geboren grepen. Het boek ‘De werken van is. soort dingen. termen van positief welzijn. Dat is nog zullen er ook slagvelden zijn.” Ik denk als vegetariër, want mijn grootmoeder GAIA’ kost € 25 voor GAIA-leden Er is een evolutie gaande, dat is on­ GAIA voert dus campagne voor het op­ geen expliciete erkenning van rechten en dat er in de slachthuizen nog wel een vond dat ik nooit groot en sterk zou wor­ (€ 30 EUR voor niet-leden), verzen- getwijfeld een feit. Vraag aan Johan nemen van dierenrechten in de grond­ subjectieve rechten voor dieren, dat laat­ paar extra wake-upcalls zullen nodig zijn, den zonder vlees. Ik moet toch wel zeg­ dingskosten inbegrepen. Meer info Braeck­man, die ook van de overtuiging wet. Mocht dat uiteindelijk gebeuren, wat ste is nog een stap verder. Dat gaat over maar er is daar eveneens verandering gen, helaas voor mijn grootmoe, dat ik er en bestellen via deze link: http:// is dat we er inderdaad duidelijk op voor­ zijn daar dan de concrete gevolgen van? de vraag wat een goed leven voor dieren aan de gang. Ik begeef me ook weleens niet echt groot van geworden ben. Het www.gaia.be/nl/bestelling uitgaan wat betreft de uitbreiding van de Het voorstel dat nu voorligt vermeldt niet inhoudt? Wat moet een dier nu hebben op het pad van de sciencefiction, die dan is een beetje zoals roken. Pas jouw ei­

44 HET VRIJE WOORD HET VRIJE WOORD 45 MET ALLE GEWELD

standaard eventjes te bevragen hoe het kind met dieren omgaat. Want het is een heel grote voorspeller. Van kwaad tot erger Wat wist je zelf al over dit thema? Ik wist zelf al dat er wel wat linken wa­ Huiselijk geweld en dierenmishandeling ren. Daarom dat ik het interessant vond om te zien hoever de kennis in België daarrond staat. Vooral ook, wat het be­ In haar masterscriptie klinische psychologie vraagt Kimberly Calemyn zich af in hoeverre hulpver- kendste is dat je in de psychologie leert is dat bij mensen met antisociale per­ leners in België zich bewust zijn van het verband tussen huiselijk geweld en dierenmishandeling. soonlijkheidsstoornissen of bij psycho­ Zij pleit voor de verbreiding van meer kennis over dit onderwerp, minder vakmatig hokjesdenken paten dierenmishandeling in de kindertijd vaak een van de criteria is. Wat ik ook en een bredere kijk op probleemsituaties. wist is dat kinderen die thuis huiselijk ge­ weld zien, dat dikwijls zelf bij dieren gaan vraag of de hulpverlening, justitie en an­ toepassen. Dat soort zaken, maar meer dere beroepen die te maken krijgen met diepgaand, heb ik geleerd door het scrip­ kinderen die mogelijk huiselijk geweld er­ tieonderzoek te doen. varen, op de hoogte zijn van de connec­ Ben je het in je eigen praktijk ook al te­ ties die er zijn tussen huiselijk geweld en gengekomen? dierenmishandeling. Ja, ik ben in mijn praktijk al kinderen te­ In verschillende landen is daar onder­ gengekomen bij wie ik bewust mijn dieren daan werden en van de onwetendheid. verhalen. Omdat ik zo’n grote dierenlief­ zoek naar gedaan en is het verband we­ niet interactief ga inzetten in een thera­ En ook dat sommige mensen er niet echt hebber ben, vond ik het moeilijk om som­ tenschappelijk aangetoond. Canada en peutische sessie, omdat ik weet dat ze al voor openstonden dat het een meerwaar­ mige dingen te horen. Er was iemand die Amerika waren zowat de eerste landen agressie hebben vertoond naar dieren. de zou kunnen zijn om die dingen in kaart vertelde over een kindje dat een hond die daarmee zijn begonnen. Maar onder­ te brengen. Zoals een politieagent die had verkracht. Dat was iets waar ik niet tussen is het ook in België en Nederland MET KIPPEN GOOIEN aangaf dat hij vroeger zelf kippen in de op voorhand over had nagedacht dat ik bekend. Ik vroeg mij af in hoeverre be­ Heb je verrassende ontdekkingen ge­ lucht en tegen de bomen smeet. Hij vond daar zo hard op zou stoten. roepsgroepen die met kinderen werken daan of heb je schokkende reacties ge­ dat grappig en nu nog altijd. Er was ook hiervan op de hoogte zijn en of er reke­ kregen? In je scriptie vermeld je bijvoor­ een vrouw die vertelde dat ze thuis kwam SCHAAMTE ning mee wordt gehouden in de begelei­ beeld de uitspraak: “met kippen gooien bij een gezin waar de situatie niet zo oké Geweld binnen gezinnen is een feno­ dingen. Zeker met kinderen die te maken is nog grappig, maar de poten uittrekken was. Die hadden honden en die deden meen dat vaak voorkomt en een groot krijgen met huiselijk geweld of kinderen niet”. hun behoefte binnen in huis. Natuurlijk is maatschappelijk probleem vormt, er is met bepaalde diagnoses waarvan je weet dat voor de kinderen die daar rondlopen een verschuiving van geweld in het open­ dat het moeilijker loopt. heel onhygiënisch. Zij had ervan gezegd baar naar geweld in privésferen. Kun je Wat ik verrassend vond in je scriptie is Huiselijk geweld dat die honden daar weg moesten. Ze dat wat toelichten? dat zoveel mensen het niet willen aan­ “ waren dan tot de beslissing gekomen Wat achter slot en grendel gebeurt, daar vaarden en zeggen: “als het weten­ is de grootste voor­ om er een naar het asiel te doen en de hebben veel mensen geen weet van. Ik schappelijk bewezen is, dan wil ik het wel rest werd ingeslapen. Daar schrok ik wel heb laatst cijfers gezien in de krant dat in aannemen”. Alsof dat bewijs nog in de speller voor dieren­ van. Je kunt honden perfect leren buiten België elke dag drie mensen zouden ster­ toekomst zou liggen. mishandeling. hun behoefte te doen. Waarom moeten ven aan huiselijk geweld. Daar schrok ik Ja, dat klopt. Als ik dan aangaf dat het ” die honden dan ingeslapen of naar het wel van. Elke dag drie mensen! Ik denk wetenschappelijk bewezen ís, dan kreeg asiel gebracht worden? Dus ik schrok er dat wij daar allemaal niet zo bij stilstaan ik als reactie: “ah ja, dan is het misschien Ik heb wel een paar verrassende ervarin­ soms wel een beetje van hoe hulpverle­ omdat het in de privésfeer, achter ge­ weleens de moeite om …” Wat ook dik­ gen gehad. Als je kijkt naar de wetgeving ners reageerden als er bepaalde situaties sloten deuren gebeurt. Dat mensen zich wijls aangegeven werd, is dat ze eigenlijk rond dieren in België, was ik toch verrast waren. Het was soms heel dubbel, want daar vaak ook over schamen. Het is ook HET VRIJE WOORD: Hoe ben je op sessies, als medetherapeut zal ik maar niet veel tijd hebben om dat in het oog te dat het eigenlijk zo erbarmelijk is. Het wat is dierenmishandeling en wat niet? bekend dat veel vrouwen of mannen die het idee gekomen om dit te onderzoe­ zeggen. In mijn bachelorthesis had ik ook houden of om daarrond iets te doen. De dier wordt nog altijd als een object of een Over honden die een hele dag tussen mishandeld worden gemiddeld zeven ken? al de combinatie mens/dier gedaan. Ik mensen die in die sectoren werken, wor­ ding gezien, en daar schrok ik toch wel hun uitwerpselen in een klein kotje zitten, keer terug naar hun partner gaan voordat KIMBERLY CALEMYN: Omdat ik ben toen in een gevangenis in Nederland den vaak overbevraagd. De sociale sec­ hard van. In een land als België, denk ik die niet verzorgd worden of graatmager ze er echt definitief van weggaan. Dus je eigenlijk al van jongs af aan twee grote gaan onderzoeken wat voor invloed bij­ tor heeft niet zo veel budgetten en moet dan, dat ze daar nog niet wat verder in staan, die geen eten krijgen, zeiden ze: zit in die negatieve spiraal. Degene die interesses heb: het begeleiden van men­ entherapie had op het herstel, naar vrij­ het vaak met beperkt personeel doen. staan. Als er dieren mishandeld worden, “oh, die worden niet mishandeld, maar geweld pleegt komt met zijn excuses sen, maar ook met dieren werken. Ik geef heid toe later, en of dat echt werkte en er Dan begrijp ik wel voor een stuk dat het dan wordt daar eigenlijk niet veel aan wel verwaarloosd”. Ze classificeren vaak of beloftes en de persoon gaat er terug therapie aan kinderen en ik zet mijn hon­ minder kans op hervallen was. moeilijk is om dat mee te nemen. Een gedaan. Bij bepaalde beroepsgroepen dingen niet onder dierenmishandeling. naartoe. Er is ook wel een taboe, vooral den en mijn konijnen in bij de therapie­ Je onderzoek is vooral gericht op de voorstel dat ik zou doen is om bij intakes schrok ik soms van uitspraken die ge­ Wat ik soms ook moeilijk vond, waren de bij mannen die mishandeld worden door 

46 HET VRIJE WOORD HET VRIJE WOORD 47 MET ALLE GEWELD

De wetgeving liefde geven, zijn trouw, niet kritisch en ken met een mes, en je hebt daar niet seksueel misbruik. Ze kunnen dan over anders. Maar als je beseft dat het pijn Als dieren mis­ “ accepteren de persoon voor wie hij/zij is. veel bij gevoeld, dan is er al een drem­ die kat hun machtsgevoel uiten, ze heb­ doet en je dat grappig en normaal vindt, “ rond dieren is er­ Dat kan kinderen zelfvertrouwen geven. pel minder om dat bij mensen te doen, ben daar dan de controle over, dat geeft dan vind ik dat wel onrustwekkend en ze­ handeld worden, Dat klopt. Daarom dat ik in mijn therapie om iemand neer te steken of te overval­ hun een goed gevoel, wat bij dat seksu­ ker geen normaal gedrag. barmelijk. ook dieren inzet bij kinderen met ADHD, len of bepaalde criminele activiteiten te eel misbruik helemaal ontbrak, want daar Wat noem je een kindproblematiek? zijn mensen in ” autisme, kinderen met weinig zelfvertrou­ gaan doen waar je misschien ook niet hadden ze een heel machteloos gevoel, Een kindproblematiek is een diagnose: vrouwen. Die durven dat vaak niet te zeg­ wen, die niet assertief zijn, een laag zelf­ veel gevoel bij hebt. Mensen die dieren konden ze niks doen. Dus alles wat ze autisme, ADHD, kinderen met dwangneu­ gevaar en als gen. En kinderen, ja, die zijn dikwijls toch beeld hebben. Dat kan veel bijbrengen, mishandelen zijn vaak mensen wie het daar hebben ervaren, frustraties, macht roses. Ik heb ook in mijn scriptie gezegd mensen mishan­ heel loyaal aan hun ouders en ze gaan als ze bijvoorbeeld trucjes moeten aan­ aan empathie ontbreekt. Ofwel omdat ze enzovoort, gaan ze dan op iets projecte­ dat dierenartsen daar ook een grote rol dat niet direct aan iedereen vertellen. leren aan een hond of een konijn waar een kindproblematiek hebben, dus een of ren dat weerloos is, en dat is vaak een in zouden kunnen spelen. Als dierenart­ deld worden, zijn Waardoor het dikwijls lang verborgen ze heel veel geduld voor moeten hebben. andere diagnose die al dan niet geweten dier. sen zien dat een dier mishandeld wordt blijft. Het zijn soms de leerkrachten die Daarna zijn ze fier dat ze een heel par­ is, ofwel is het omdat ze thuis huiselijk en letsels van mishandeling tegenkomen, dieren in gevaar. veel blauwe plekken of bepaalde zaken cours met die hond kunnen afleggen. Er geweld meemaken en ze eigenlijk niet zouden ze dat ergens moeten kunnen ” opmerken waardoor het aan het licht kunnen zoveel positieve effecten voort­ goed weten dat zulk gedrag niet oké is. Psychopaten melden. Want als een dier mishandeld Wat is je conclusie na je ervaringen met komt. Je ziet niet veel kinderen die zelf vloeien voor kinderen door een huisdier Die kunnen wel empathie hebben, maar “ wordt en er lopen kinderen thuis, is er dit onderzoek? komen zeggen dat ze worden geslagen te hebben. Dat je hun eens kan zeggen: die hebben dat voorbeeldgedrag dat zegt kun je niet aanle­ ook een grote kans dat die ouders de Dat er nog heel veel gedaan kan wor­ door mama of papa. vandaag mag jij de hond eten geven, of dat dieren of mensen mishandelen oké kinderen ook mishandelen. Of misschien den in België rond dit thema! Ik heb daar Sinds tientallen jaren is het bekend dat als de kinderen oud genoeg zijn er eens is. Dat zijn wel de kinderen in therapie ren om empathisch heeft het kind het dier mishandeld. Want heel veel ideeën rond. Bijvoorbeeld bij geweld binnen gezinnen niet enkel op de mee buiten gaan zodat ze verantwoor­ met wie je het meeste kunt, want dat gaat te zijn. als dieren mishandeld worden, zijn men­ het VK, het Vertrouwenscentrum Kinder­ partner of kinderen is gericht, maar ook delijkheidsgevoel krijgen. Maar natuur­ dan over waarden en normen, terwijl wer­ ” sen in gevaar en als mensen mishandeld mishandeling, dat er bij hun intake stan­ gericht kan zijn op dieren. Waarom ont­ lijk, als er huiselijk geweld is tegenover ken met kinderen die echt geen empathie worden, zijn dieren in gevaar. Dus ik vind daard wordt gevraagd naar hoe het kind kennen of negeren mensen dat, of wim­ kinderen en tegenover dieren, dan is het hebben heel moeilijk is. Dan kan het zijn ABNORMAAL dat dierenartsen daar zeker ook een rol in reageert op dieren, dat dierenartsen ook pelen ze het weg, denk je? niet alleen het negatieve aspect van dat dat je in de categorie van de psychopa­ Je geeft aan dat hulpverleners, leer­ kunnen spelen. een meldpunt hebben voor dierenmis­ Als ik vroeg: “als jullie bij gezinnen ko­ huiselijk geweld, de positieve aspecten ten zit, die vaak in de kindertijd beginnen krachten en justitieel werkers er goed handeling, dat gezinnen dan ook worden men waar je weet dat er huiselijk geweld blijven dan ook weg. Dat zijn gemiste met dieren te pijnigen of te vermoorden aan zouden doen om dierenmishande­ BEESTEN onderzocht, dat er wat breder gekeken is, letten jullie dan ook een beetje op de kansen. Het kan heel mooi zijn als je en dan daarna overgaan tot criminaliteit ling serieus te nemen. Waarom? Een verklaring voor het niet ingrijpen van kan worden, dat de omgang met dieren dieren die er rondlopen”? Veel mensen huisdieren in kunt zetten om kinderen te tegenover mensen. Dat zijn ook de moei­ Omdat, als mensen zien dat kinderen de hulpverlening bij het zien van dieren­ en de mishandeling en verwaarlozing van zeiden dan: “wij zijn er wel voor de kin­ leren om empathie te hebben voor een lijkst te behandelen mensen. Psychopa­ dieren mishandelen, er direct een belletje mishandeling kan zijn dat het voor die dieren meer in de begeleiding in het al­ deren en niet voor de dieren, hé. Het zijn dier, om ervoor te zorgen, om er verant­ ten kun je niet aanleren om empathisch zou moeten rinkelen: “oei, we moeten de mensen niet duidelijk is wat dierenmis­ gemeen opgenomen kan worden. Dat het máár dieren”. Terwijl ik denk, dat hoeft woordelijkheid voor te nemen. Om te zien te zijn, want ze hebben in de hersenen thuissituatie hier deftig gaan uitzoeken”. handeling juist is. Dierenverwaarlozing echt als een signaal wordt gezien. Dat de toch niet óf, óf te zijn. Dat kan toch een dat een dier onvoorwaardelijk trouw is niet de nodige verbindingen die nodig zijn Want het is de grootste voorspeller voor zien ze vaak niet als mishandeling. Zou hulpverleners het ook serieus nemen dat én-verhaal zijn. Je kunt toch voor kinde­ aan jou en liefde kan geven. Bijvoorbeeld om dat gevoel van empathie te hebben. huiselijk geweld, dus er is een grote kans dat komen omdat ze op mensen gefocust het signaalgedrag is als kinderen dieren ren komen en als je ziet dat het er niet kinderen die gepest worden, hebben er Je zegt ook dat de grootste voorspeller dat als een kind een dier mishandelt, er zijn en niet op het dier in de context van mishandelen. Ik weet het niet, moet er oké is, een melding maken aan de politie vaak ook heel veel deugd van met dieren voor dierenmishandeling huiselijk geweld thuis iets aan de hand is. Of dat het kind probleemgezinnen? wat meer campagne rond gebeuren of zo voor dierenmishandeling of dierenver­ te werken, omdat die geen vooroordeel is. Hoe zit dat in elkaar? een diagnose heeft. Dus ik vind dat als Dat is zeker een mogelijke optie. Wat om dat wat meer open te trekken? Men­ waarlozing. Het gevoel dat ik had was hebben of de kinderen niet uitlachen, Ze zien dat de mama of de papa elkaar ze zien dat een kind dieren mishandelt, ook meespeelt is of de hulpverlener zelf sen moeten daar zeker meer bewust over dat veel mensen in hun beroep in hokjes maar het kind gewoon aanvaarden zoals slaan of op hen slaan, of verbaal, want er verder onderzoek moet zijn. Want een graag dieren ziet. Want dat merkte ik wel worden. denken: “wij komen voor dát”. En dat ze het is en even blij zijn ongeacht hoe het dat is ook huiselijk geweld. Ze zien dat kind dat dieren mishandelt is niet nor­ in de gesprekken: als je iemand had die niet breder kijken. Hetzelfde met de poli­ kind eruitziet. gedrag en denken dat het normaal is en maal. Dat is een teken van iets. dieren vies vindt, dan was het heel an­ MAGDA HEEFFER tie, als die daar komen voor dierenmis­ kunnen dit gedrag gaan kopiëren naar Een signaal. ders. “Het zijn maar beesten”, zeiden handeling en ze zien kinderen rondlopen PSYCHOPATEN dieren toe omdat ze daar de minste weer­ En dat wordt nu vaak niet serieus geno­ ze dan. Het speelt voor een groot stuk die er ook niet zo oké uitzien, dan gaan Indrukwekkend om te lezen vind ik dat stand van krijgen. Ze gaan dat niet naar men. Ik weet dat er soms reacties waren mee hoe ze naar de dieren kijken. En de Kimberly Calemyn is psychothe- ze dat niet melden aan de instanties die je zegt dat het mishandelen van dieren volwassenen doen. Soms doen ze het van hulpverleners van: “dat is toch nor­ dingen waar ze tegen botsen, soms de rapeut, stress- en burn-outcoach, daar dan verantwoordelijk voor zijn. Want een indicatie kan zijn voor later agressief ook wel naar kleinere broertjes of zusjes maal als kind dat je eens dieren mishan­ schaamte, en als ze in hokjes denken: loopbaancoach en klinisch psy- nee, ze zijn opgeroepen voor die dieren. gedrag en zelfs crimineel gedrag zoals toe, naar de meer weerlozen. Als kinde­ delt”. Nee, dat is níét normaal! “wij komen hiervoor en de rest is niet voor chologe bij Psychepolis.be in Dat is spijtig. Ik snap wel waar die reactie overvallen, verkrachtingen, vandalisme, ren mishandeld worden, weten ze geen Zouden ze het dan echt normaal vinden ons”. Ik vind dat een probleem bij veel be­ Brasschaat. Zij heeft ook een vandaan komt, maar aan de andere kant, drugsdelicten. Dat is niet niks. blijf met al die gevoelens en gaan ze zelf dat kinderen dat doen? roepen. Bijvoorbeeld als een kind uit huis eigen praktijk voor therapie met het ene sluit het andere niet uit. Ja, in mijn scriptie wordt ook beschreven dieren of kleinere personen pijnigen om Sommige mensen wel. Ik snap het ook wordt geplaatst door een melding dat het dieren. Ze is hondengedragsthe- dat als je dus zelfs maar een keer huiselijk de eigen frustraties kwijt te raken. Het­ wel, waar trek je de lijn? “Een spin de po­ thuis wordt mishandeld. Maar er lopen er rapeut, gedragskeurmeester voor DIERENTHERAPIE geweld ziet, je meer kans hebt om dieren zelfde met de link tussen seksueel mis­ ten uittrekken, is dat ook dierenmishan­ dan nog drie andere rond, die niet uit huis honden, voedingsdeskundige Positief om te lezen is dat je vermeldt dat te gaan mishandelen en meer kans hebt bruik en dierenmishandeling. Als je sek­ deling?”, zeiden ze dan. worden geplaatst. Dan is de reactie: we voor honden en ze traint thera- dieren in de kindertijd kunnen zorgen voor voor latere agressie. Ik denk ook dat als sueel misbruikt wordt, dan kan je van een Wat zeg je dan? zijn enkel voor dat kind geroepen. Dus ik piedieren. een goede ontwikkeling, bijvoorbeeld het je dieren gaat mishandelen, de stap om kat de poot gaan breken of zo. Dat heeft In principe wel. Als een kindje van één vind dat er in veel contexten zo eng wordt Websites: www.floowtoopraktijk. ontwikkelen van verantwoordelijkheids­ iets naar mensen te doen kleiner wordt. dan te maken met gevoelens van on­ jaar dat doet, dat nog geen besef heeft gekeken en niet breed genoeg. Dat vind be en www.senecattv.be gevoel en empathie. De dieren kunnen Als je al eens een dier hebt neergesto­ macht die ze hebben ervaren tijdens dat van wat een spin is, vind ik dat nog iets ik zo spijtig.

48 HET VRIJE WOORD HET VRIJE WOORD 49 KRITISCH GELEZEN HVV BOEKENTIPS

EEN DOODGEWONE DAG FRONTLIJNEN IN AMERIKA Nick Meynen is geograaf met postgra­ In dit boek brengt Gary Younge, die duaten in conflict & development en ‘95 stellingen een tijd in de VS woonde en er werkte internationale researchjournalistiek. voor The Guardian, in tien hoofdstuk­ “Zoals treinen je de achterkant van ken de verhalen van evenveel jonge­ landschappen laten zien, zo troont ren die op een “doodgewone dag”, Nick Meynen je mee langs de achter­ over het een willekeurige 23 november, in de kant van onze mondiale economie.” VS werden neergeschoten. Hij wil het Van de afvalmaffia in Napels, tot de hoe en waarom van deze moorden in geschifte Griekse goudkoorts en het beeld brengen. Zijn doel is om te la­ DE STRIJD VOOR VREDE tekort aan zand in Dubai, komt Mey­ humanisme’ ten horen hoe dagelijkse slachtoffers Tom Sauer (1969), professor inter­ nen in ‘Frontlijnen’ tot een verrassen­ van schietpartijen in zeer verschil­ nationale politiek aan de Universiteit de vaststelling over de globale eco­ Het leek een beetje op een provocatie: Het Vrije Woord lende omstandigheden absoluut niet Antwerpen en voorheen twee jaar ver­ nomie. Op elke pek die hij bezocht, de aandacht van de nationale media bonden aan Harvard University, is ge­ bleek namelijk dat het economisch uitnodigen het boekje “95 stellingen over het humanisme” trekken, zoals massale schietpartijen specialiseerd in internationale veilig­ systeem onhoudbaar is: het maakt van godsdienstleraar en pastor Ignace Demaerel te recen- in een bioscoop, school of kerk dat heidsvraagstukken. Hij schrijft onder mens, dier en planeet ziek. Natuur en wel doen. Ze worden niet nieuws­ meer voor De Standaard, De Morgen milieu wordt geweld aangedaan. Toch seren. Die uitdaging wou ik wel aannemen. Maar het bleek waardig bevonden en beschouwd en deredactie.be. “Onze wereld staat is Meynen niet pessimistisch. Hij toont als banale feiten die blijkbaar horen in brand, maar we kunnen die brand veeleer hoe mensen zich overal ver­ een taaie kluif. bij het leven. Dit aangrijpende boek blussen”, meent Sauer. Hij ijvert in zetten. Sterke non-fictie waarover ook is vooral te lezen als een emotionele de eerste plaats voor meer inzicht in Naomi Klein enthousiast is, en waarin aanklacht tegen de alomtegenwoor­ internationale vraagstukken: we moe­ de Grote Verhalen van onze tijd op­ et begint al bij de cover van het Porno, prostitutie, De vrijzinnigheid is de schuld van alle digheid van vuurwapens in de Ameri­ ten begrijpen waarom terroristen zich lichten. boek. In beste lutherse traditie wor­ “ zonden in de wereld. Porno, prostitutie, kaanse samenleving. opblazen of waarom Poetin Oekraïne ‘Frontlijnen. Een reis langs de H den de 95 stellingen op een kerk­ ontspoorde seksuali­ ontspoorde seksualiteit, gebrek aan hu­ ‘Een doodgewone dag in Ame- onveilig maakt. Hij beschrijft in zijn achterkant van de wereldecono- deur genageld. Nagels en hamers welijksmoraal … wij hebben het gedaan! rika. 24 uur. 8 staten. 10 kapot- boek dan ook haarfijn hoe dergelijke mie’, Nick Meynen, Epo, 2017, doen het altijd goed bij christenen en teit, gebrek aan Het slechte zit de mens ingebakken en al geschoten jonge levens’, Gary bedreigingen zijn ontstaan. Blijkt dat ISBN 9789462670914, 286 p., € het voorspelt weinig positiefs. Het eerste het goede komt van god. Ook de fakkel Younge, De Geus, 2017, ISBN vooral het feit dat mensen zich gene­ 22,50 hoofdstuk geeft een redelijk juist beeld huwelijksmoraal … moet het ontgelden: ”… een zeer treffend 9789044538489, 352 p., € 19,99 geerd voelen maakt dat zij ten prooi van de geschiedenis van het ontstaan wij hebben het en veelzeggend symbool voor het huma­ vallen aan frustratie en woede. De van de verlichting en het humanisme. Al nisme. Maar wie prefereert de rolluiken rode draad om dit te verhelpen, is het moet meteen gezegd dat de waarheid dat gedaan! en gordijnen gesloten te houden en een gevoel dat individuen en staten ver­ de eerste humanisten ook nog bijzonder ” fakkel aan te steken, als buiten de zon bindt. Sauer pleit dan ook voor meer gelovig waren, er meermaals ijzerenhei­ Dat wekt de vermoeiende indruk dat er schijnt?” Waarschijnlijk gaat de auteur gezamenlijkheid om de strijd voor vre­ nig in wordt gesausd. constant iemand tegen je staat te roepen. met de kippen op stok, anders zou hij de te winnen. Demaerel poneert in zijn boek dat vrij­ Het bevordert de leesbaarheid niet, al weten dat het ’s avonds weleens donker ‘De strijd voor vrede. En zinnigen al te gemakkelijk zijn geloof kun je meteen de vraag stellen waarom wordt. hoe we die kunnen winnen’, ofwel beschimpen, ofwel ridiculiseren. iemand dit überhaupt zou willen lezen. De conclusie van Demaerel is eenvou­ Tom Sauer, Polis, 2017, ISBN Nu, beschimpen doe ik sowieso principi­ Te veel van de 95 stellingen zijn eigenlijk dig: de rede moet van het voetstuk en 9789463102223, 244 p., € 19,99 eel al niet, maar het is me toch moeilijk vooroordelen, die moeten bewijzen dat god moet opnieuw in het centrum. Dat is een lach te onderdrukken bij het lezen humanisme geen eigen waarden heeft, ja de oplossing voor alle problemen in deze van stellingen als “Wetenschap is ge­ zelfs de waarden leent van het christen­ wereld. En dat bewijst Demaerel met een weldig als grondslag van technologische dom. Dat argument kennen we, maar ons reeks tautologieën, kromme vergelijkin­ TEGEN DE HAAT denken en breekt ze een lans voor een ‘Tegen de haat’, Carolin Emcke, De vooruitgang, maar niet als grondslag van lijkt het dat het christendom algemeen gen en veel te veel vetgedrukte woorden. “Racisme, fanatisme en antidemocra­ veelheid aan stemmen. Want alleen zo Geus, 2017, ISBN 9789044538533, levensbeschouwing en spiritualiteit, net menselijke waarden, die al veel langer tische ideeën domineren onze samen­ kan de vrijheid van het individu en van 256 p., € 17,99 als lijm zeer goed is om twee objecten bestonden, tot de zijne heeft gemaakt. Zo ERIK STRIELEMAN leving, die steeds meer gepolariseerd de zwakkeren in de samenleving ge­ aan elkaar te plakken, maar niet om een beweert de schrijver ook dat de vrijzinni­ wordt.” Volgens de Duitse publiciste en waarborgd worden. Haar boodschap gebroken huwelijksrelatie te lijmen” of gen diepchristelijke feesten als Kerstmis ‘95 stellingen over het huma- filosofe Carolin Emcke domineren van­ is dat we vooral ook de moed moeten nog : “… geloof … vertrouwt op hógere en Pasen ontkerstend hebben en er een nisme’, Ignace Demaerel, Uit- daag vooral denkwijzen die wel twijfel hebben om ons uit te spreken tegen de (geestelijke) wetten, net zoals een raket eigen, heidense versie van gecreëerd geverij Boekscout.nl, Soest over andermans standpunten toelaten, haat. Emcke is een felle pleitbezorger aan de zwaartekracht kan ontsnappen en hebben. Alsof niet zowat alle volkeren ter (NL), september 2017, ISBN: maar nooit over de eigen positie. In een van respectvolle en geweldloze dialoog opstijgen door een stérkere kracht”. Let wereld, al voor de geboorte van Jezus, 9789402239157, 232 p., € 20,99 persoonlijk en gepassioneerd essay tussen groepen, en ontving in 2016 de wel: de vetjes zijn telkens van de schrij­ de terugkeer van het licht vierden en al­ (verzending inbegrepen). pleit zij dan ook tegen dit dogmatische Vredesprijs van de Duitse boekhandels. ver zelf, en het hele boek staat er vol van. lerlei vruchtbaarheidsrituelen hadden. SIEN SIMOENS

50 HET VRIJE WOORD HET VRIJE WOORD 51 KRITISCH GELEZEN

Tekenen tegen wreedheid ‘The right to carry weapons’ In ‘Cartooning Syria’ tonen een dertigtal Syrische en een aantal bekende Nederlandse en Vlaamse tekenaars de complexe en mensonterende situatie in Syrië. Dat doen ze op karikaturale, cyni- sche en soms humoristische wijze. De cartoon op de cover is van de hand van Hani Abbas, een ‘Every American Syrisch-Palestijnse cartoonist die asiel gezocht heeft in Zwitserland. In 2014 ontving hij de Prix must be free to International du Dessin de Presse van Kofi Annan. defend himself’

artoons en Syrië zijn bijna een toonist een politieke situatie duidelijker en betrokken. Alhoewel verschrikking aan de contradictio in terminis. Onder de bevattelijker maken dan met veel lange en grondslag ligt van wat ze duidelijk willen C Ba’ath-partij waren cartoons verbo­ ingewikkelde teksten. De spot drijven met maken en aanklagen, moet de lezer er den. Nu, tijdens de burgeroorlog, is het een machthebber, is iets waar die uiterst toch een ondergrondse grimlach bij heb­ een land waarin cartoons zeker niet kun­ gevoelig voor is, want hij is natuurlijk ‘het ben. Niet eenvoudig en zowat in de teneur nen gedijen. Toch hebben de samenstel­ begin en het einde van alles’ en hij wil niet van ‘zolang er leven is, zijn er slachtin­ lers van dit boek een dertigtal Syrische dat er met hem gelachen wordt. Eigenlijk gen’. En wie daarvoor verantwoordelijk is, cartoonisten kunnen vinden – aangevuld kunnen cartoons – behalve op het internet is wel duidelijk. met steunende collega’s uit Vlaanderen, – enkel bestaan in een democratie waar De oorlog tussen de verschillende frac­ Nederland en Noorwegen –, van wie er 28 persvrijheid heerst. ties blijft dezelfde en daarmee dus ook de naar het buitenland moesten uitwijken. Een beelden en de symbolen die het lijden in ‘I have a dream’ enkele, Akram Raslan, een Palestijns-Sy­ de wereld aanklagen en de oorlog oproe­ rische kunstenaar, werd aangehouden op Zolang er leven is, pen: bloed, geweerlopen, skeletten, Pietje zijn werk, kwam in een Syrische gevan­ “ de Dood, schaduwen, vluchtelingenboot­ genis terecht onder het dictatorschap van zijn er slachtingen. jes, bommen, Assad, hospitalen, gewon­ Bashar al-Assad en werd gemarteld en En wie daarvoor den, geketenden bij IS, tanks, … “Onszelf waarschijnlijk vermoord in 2013. Omdat doodlachen als het moet.” Viktor De Raeymaeker is een creatie- hij cartoons getekend had over het begin verantwoordelijk is, Geen prettig cartoonboek dus, wel verras­ ve duizendpoot. van de opstand in 2011. Een andere, Ali send knap getekend meestal, met enke­ Hij werkt niet alleen als vrijwilliger ‘The holy books’ Ferzat, werd uit zijn auto gesleurd, mee­ is wel duidelijk. le echte meesterwerken en vlijmscherpe bij verschillende verenigingen, maar genomen en afgeranseld – zijn handen en ” vondsten. schrijft ook recensies, werkt beel- dend en maakt ook cartoons. vingers werden gebroken –, waarna hij op Cartoons zijn tevens zeer efficiënt in het VIKTOR DE RAEYMAEKER de weg naar de luchthaven werd gedumpt meedelen van een ernstige boodschap Hij stuurde ons enkele cartoons voor dit themanummer over Geweld. met de bedreiging dat ze hem de volgen­ omdat het ‘toch maar een grap is’, maar ‘Cartooning Syria’, Ronald Bos de keer helemaal zouden afmaken. De ondertussen brengen ze wel de bood­ (ed.), Uitgeverij Jurgen Maas, aanslagen op Charlie Hebdo waren dus schap. We zien eerst de grappige teke­ 2017, ISBN 9789491921360, 178 maar een verdere uiting van wat er met ning, dan pas gaan we nadenken over de p., € 16,95 cartoonisten kan gebeuren… betekenis. De meeste cartoons in dit boek Zie ook http://www.cartooningfor- Het is volgens mij sterk dat ‘gewoon’ al- zijn trouwens niet grappig in de zin dat je peace.org of-niet-grappige tekeningetjes zulke ster­ erom moet lachen, en Syrische cartoonis­ ke tegenreacties kunnen uitlokken. Maar ten tekenen dan ook nog een ander soort karikaturen zijn gevaarlijk voor machtheb­ cartoon dan hun westerse collega’s. Ze Op de pagina hiernaast ziet u enkele bers, want met enkele lijntjes kan een car­ zijn tenslotte veel directer bij het gebeuren cartoons van Viktor De Raeymaeker

52 HET VRIJE WOORD HET VRIJE WOORD 53 GOED BEKEKEN Activiteiten COLOFON Kalender VOOR MEER INFO: www.h-vv.be : HET VRIJE WOORD is een publicatie van de 16/01 22/02 DECEMBER Humanistisch-Vrijzinnige 16/12 HVV SCHOTEN HVV/GG EEKLO Filmvoorstelling: 'Lion' Vereniging (HVV). huis wordt aangevallen en verkracht door 'Brood en Rozen': een program­ HVV MECHELEN ma over armoede met Mong en Zij wordt bezorgd aan alle EEN INITIATIEF VAN HVV-MECHE- 18/01 een onbekende man, verandert haar leven de Illustratie leden van de vereniging. LEN, VRIJZINNIG MECHELEN, drastisch. Maar de mysterieuze en bazige HVV/GG VILVOORDE HVV/GG GENT MELEMO, HET VERMEYLEN- Losse verkoop vrouw reageert niet zoals je zou verwach­ 'Vrouwen in Afghanistan' – voor­ Filmcyclus 'Zingeving en kwets­ FONDS MECHELEN, HET WIL- dracht door Jenny Vanlerberghe baarheid': 'I, Daniel Blake' aan niet-leden: 5 euro. ten. En daar zit haar verleden wellicht voor LEMSFONDS MECHELEN, HET HVV/GG GENT Jaarabonnement iets tussen. Michèle doet ietwat denken HUISVANDEMENS MECHELEN EN Nieuwjaarsbijeenkomst met 27/02 VC DE SCHAKEL voor 4 nummers: 20 euro. aan het personage van Isabelle Huppert receptie HVV/GG EEKLO De Warmste Fakkeltocht Meche­ Rekeningnummer: in ‘La Pianiste’. Het dwangmatig beleven Film: 'Qu'est-ce qu'on a fait au len 19/01 bon dieu?' BE72 0011 7775 6216 van seks. Liefde ontbreekt in ‘Elle’. Elke 17/12 VRIJZINNIG ANTWERPS TREF- BIC: GEBABEBB verhouding in de film is gebaseerd op lust, PUNT macht en geweld. HVV WILLEBROEK Nieuwjaarsreceptie MAART De Warmste Fakkeltocht Wille­ VOOR MEER INFO ‘Elle’ is geen verkrachtingsthriller waarin broek 24/01 01/03 [email protected] het slachtoffer een duivels, sadomaso­ 18/12 HVV/GG EEKLO HVV/GG VILVOORDE 03 233 70 32 chistisch plezier blijkt te scheppen in de Persconferentie + algemene ver­ Praatcafé Elle HVV/GG HASSELT gadering met animatie door Mong Humanistisch-Vrijzinnige gruweldaad. Maar het is evenmin een Een kat-en-muisspel met de stalker Eindejaarsfeest 04/03 Vereniging vzw wraakthriller over een slachtoffer dat een HVV SCHOTEN 25/01 HVV/GG EEKLO www.h-vv.be die haar heeft verkracht afrekening wil met de dader. Filmvoorstelling: 'I, Daniel Blake' HVV/GG GENT Ontbijt bij de Geuzen: Eric Goe­ Wat Verhoeven écht boeit is het idee van 19/12 Filmcyclus 'Zingeving en kwets­ man in gesprek met … de ene misdaad die de andere misdaad baarheid': 'Moonlight' VOORZITTER HVV SCHOTEN 07/03 Mario Van Essche verbergt, het ene geheim dat schuil blijkt Filmvoorstelling: 'I, Daniel Blake' 26/01 HVV/GG GENT Pottenbrug 4, te gaan achter het andere geheim. 21/12 HVV TIENSE VRIJZINNIGE KRING 'Zeppelin in Sint-Amandsberg Paul Verhoeven maakte enkele van de het onderschatte ‘De Vierde Man’ (1983) De bikkelharde Michèle vormt een nieuw Jaarlijkse Algemene Ledenverga­ (1915)' – lezing door Frederik 2000 Antwerpen HUISVANDEMENS ANTWERPEN dering met etentje achteraf Vanderstraeten HOOFDREDACTIE succesvolste en tevens meest contro­ naar Hollywood. Daar werd Verhoeven hoogtepunt in de toch al lovenswaardige EN HVV PROVINCIE ANTWERPEN. Erik Strieleman versiële films in de Nederlandse filmge­ dankzij hits als ‘RoboCop’ (1987), ‘Total carrière van het fenomeen Isabelle Hup­ IN SAMENWERKING MET HVV 08/03 VRIJZINNIG ANTWERPEN, VRIJ- COÖRDINATIE schiedenis. Bovenaan staat daarin ‘Turks Recall’ (1990) en ‘Basic Instinct’ (1992) pert. De Franse diva is geen onbekende FEBRUARI 'HVV SCHIJNVALLEI OOSTRAND Fruit’ uit 1973, naar de bestseller van Jan even een gevierd filmmaker. Maar na de met grensverleggende rollen omtrent ZINNIGE DIENST UA ANTWERPEN Mindfulness', lezing met prakti­ Gert De Nutte EN VRIJZINNIG ANTWERPS TREF- 01/02 sche oefening door Walter Daes EINDREDACTIE Wolkers, dat in dat jaar ruim drie miljoen omstreden commerciële flops ‘Showgirls’ vrouwelijke seksualiteit, maar zelfs voor PUNT ‘OUT OF A BOX’. ONDER HVV/GG VILVOORDE HVV SCHOTEN I.S.M. UPV KERN DE AUSPICIËN VAN DEMENS.NU/ Jessica Van Sintruyen bezoekers kende. (1995), ‘Starship Troopers’ (1997) en haar getuigt haar prestatie in ‘Elle’ van lef, Praatcafé LIER zowel fysiek als emotioneel. Ze laveert INSTITUUT MORELE DIENSTVER- 'Wat moet ik nu geloven, dokter? TEKSTCORRECTIES LENING ANTWERPEN. MET DE 04/02 moeiteloos tussen hardhandig toegeta­ De waarheid over eten en bewe­ Kris Panis STEUN VAN DISTRICT ANTWER- Ze laveert moeiteloos tussen keld slachtoffer en manipulatief monster, HVV/GG EEKLO gen' – gespreksavond met prof. VORMGEVING, “ PEN EN SAVAL FIRE SAFETY Ontbijt bij de Geuzen: Eric Goe­ dr. Hendrik Cammu FOTO’S & ILLUSTRATIES en incasseert op seksueel vlak bijna net GROUP hardhandig toegetakeld slachtoffer en man in gesprek met Koen Loete An Avonds zo veel als ze uitdeelt. Elle is werkelijk het De Warmste Fakkeltocht Antwer­ en Daniël Termont 19/03 pen manipulatief monster. ­ bewijs bij uitstek dat een perfecte samen­ HVV SCHOTEN REDACTIE 07/02 Anna Goovaerts ” werking van regisseur en cast niettegen­ 22/12 Filmvoorstelling: 'Tonio' HVV SCHIJNVALLEI OOSTRAND Magda Heeffer Verhoevens fascinatie voor geweld, direct ‘Hollow Man’ (2000) werd hij ook in zijn staande de aanwezigheid van seks, ge­ HVV VILVOORDE 'Dyslexie, dyscalculie en taalpro­ 20/03 Spellenclub 'De spelende mens' Katrien Scheir zichtbaar in zijn films, komt, zo schijnt het, tweede vaderland uitgespuwd als enfant weld en sadisme er toch feilloos in slaagt blemen bij kinderen' HVV SCHOTEN Sien Simoens voort uit zijn ervaringen in de Tweede We­ terrible. In Nederland zorgde ‘Zwartboek’ om een verhaal te vertellen over hoe een 27/12 08/02 Filmvoorstelling: 'Tonio' reldoorlog; het oorlogsgeweld maakte een (2006) voor herwaardering, maar het was vrouw met zelfbevrijding weet om te gaan. Jessica Van Sintruyen HVV TIENSE VRIJZINNIGE KRING HVV/GG VILVOORDE 22/03 Lichtfeest Laura Michiels onuitwisbare indruk op de jonge Verhoe­ dankzij Frankrijk dat hij een stevige come­ En zo zag Philippe Djian het ook. Bezoek aan de tentoonstelling HVV/GG VILVOORDE IN SAMEN- ven. Zijn ouderlijk huis in Den Haag stond back kon maken. 'Onze Congo, jullie Congo' WERKING MET UPV VZW niet ver van lanceerinstallaties van Duitse ‘Oh...’, het boek van Philippe Djian – even­ ANDRÉ OYEN HVV/GG EEKLO I.S.M. SCHOOL 'The Great Dictator' – film met VERANTWOORDELIJKE UITGEVER PUBLICIST EN LID VERENIGING VAN DE JANUARI OF LIFE Filosofisch gesprek over inleiding en nabespreking door V2-raketten, die meer dan eens door de eens de auteur van ‘37°2 Le Matin’ – ver­ Mario Van Essche p/a VLAAMSE FILMPERS (VVF) 04/01 eeuwigdurende liefde Willem Elias geallieerden werden gebombardeerd. leidde Paul Verhoeven tot het maken van Pottenbrug 4, In Nederland kon Paul Verhoeven on­ de psychologische thriller ‘Elle’, waarin HVV/GG VILVOORDE 15/02 23/03 2000 Antwerpen Praatcafé danks, of misschien juist vanwege, zijn Isabelle Huppert een kat-en-muisspel HVV/GG VILVOORDE HVV/GG EEKLO REGISSEUR: PAUL VERHOEVEN 13/01 'Culturele diversiteit in de zorg' – Panelgesprek 'Over Leven' met De artikels vallen onder de commercieel succes in de jaren zeventig aangaat met de stalker die haar heeft DUUR: 130 MINUTEN voordracht door dr. Louis Ferrant professor Petra De Sutter HVV TIENSE VRIJZINNIGE KRING (met ‘Turks Fruit’, ‘Keetje Tippel’ en ‘Sol­ verkracht. Protagoniste Michèle lijkt on­ MET: ISABELLE HUPPERT, LAURENT HVV SCHOTEN verantwoordelijkheid van de Uitstap naar Museum van Europa 'De LEIFarts. Op weg naar een 27/03 auteur. Niets uit deze publicatie daat van Oranje’) lange tijd niet op waar­ verwoestbaar. Ze is hoofd van een toon­ LAFITTE, en Museum van de Vrijmetselarij dering rekenen. Het etiket van koppig, ar­ aangevend videogamebedrijf en hanteert CHARLES BERLING EN VIRGINIE EFIRA waardig levenseinde' – gespreks­ HVV/GG EEKLO mag door middel van druk, in Brussel avond met dr. Patrick Wyffels Film: 'Sufragette' rogant en smakeloos regisseur dreef hem zowel zakelijk als privé dezelfde genade­ LAND: FRANKRIJK, DUITSLAND, BELGIË fotokopie, microfilm of op welke GENRE: PSYCHOLOGISCHE THRILLER 157/01 HVV/GG GENT na het controversiële ‘Spetters’ (1980) en loze houding. Wanneer ze in haar eigen 19/02 Filmcyclus 'Zingeving en kwets­ andere wijze ook verveelvoudigd JAAR: 2016 HVV SCHOTEN HVV SCHOTEN baarheid': 'Une nouvelle amie' of openbaar gemaakt worden Filmvoorstelling: 'Lion' Filmvoorstelling: 'Moonlight' zonder voorafgaande 20/02 toestemming van de uitgever. HVV SCHOTEN Filmvoorstelling: 'Moonlight' 54 HET VRIJE WOORD HET VRIJE WOORD 55