TÊÅP
SAN
PHÊÅT
HOÅC
ONLINE
No. 04, Vol. I October-November 2008 www.chuaphatgiaovietnam.com
1
Editor’s Words
Buddhist Study Magazine online, presented by Vietnam Buddhist Temple – Los Angeles, will be issued on the first Monday of every month and posted on the website: www.chuaphatgiaovietnam.com The Magazine focuses on various issuesof Buddhist Study, including: Buddhist Literature, History of Buddhism, Buddhist Scriptures, and Translations…
Thank you.
2 M C L C
PH T TH A TRONG KINH PHÁP HOA 5 Thích Như Minh
ð C CH T C A PH T GIÁO NH T B N 22 Thích Nguyên Tâm D ch và Chú Thích
THI N VÀ NÃO B 75 Thích Tâm Thành, MD D ch
T ð C H U DÙNG TRONG PHIÊN D CH KINH ðI N 92 Thích Như Minh
3
4
PH T TH A (BUDDHAYANA) TRONG KINH PHÁP HOA
THÍCH NHƯ MINH
Pháp Hoa là tên g i v n t t c a b kinh Di u Pháp Liên Hoa 妙 法 蓮 華 經 (Saddharmapundarikasutram) (1) Pháp Hoa là b kinh t i thư ng th a, vì kinh này chuy n t i áo nghĩa siêu vư t hơn t t c các kinh (2); là pháp m u nhi m có th th ng nhi p t t c các pháp ch a ñ ng quan ñi m ch y u c a Ð i th a, ñó là giáo pháp v s chuy n hóa c a Ph t tính và kh năng gi i thoát (3), và Kinh Pháp Hoa là môn ñ i ðà la ni, cho nên ngư i tu th m chí ch c n ni m ñ kinh Nam mô Di u Pháp Liên Hoa kinh là tiêu tr ñư c t t c t i chư ng và thành t u Vô thư ng b ñ theo quan ñi m Nh t Liên Tông c a Nh t B n. (4) Trong Kinh Pháp Hoa , ð c Ph t B n Sư Thích Ca Mâu Ni tuyên thuy t r ng chư Ph t trong quá kh cũng như ð c Ph t ð ng Như Lai, B c A La Hán Chánh ð ng Chánh Giác xu t hi n trong th gian là ñ “ch bày cho t t c chúng sanh th y tri ki n c a Như Lai, làm cho chúng sanh nh p vào tri ki n Như Lai, ch ng ng tri ki n Như Lai”. Nh t Th a hay Ph t Th a (Buddhayana) là c xe duy nh t ñ ñưa chúng sanh ñ t ñ n Ph t qu Vô Thư ng Chánh ð ng Chánh Giác. (5) Cái “ñ i s nhân duyên” này Ngài ch rõ trong ño n kinh trích t trong Ph m 2 Phương ti n (upāyakauśalyaparivarta ḥ) sau ñây:
[……] bhagavānetadavocat kadācit karhicicchāriputra tathāgata eva ṁrūpā ṁ dharmadeśanā ṁ kathayati| tadyathāpi nāma śāriputra udumbarapu ṣpa ṁ kadācit karhicit sa ṁdṛśyate, evameva śāriputra tathāgato'pi kadācit karhicit eva ṁrūpā ṁ dharmadeśanā ṁ kathayati| śraddadhata me śāriputra, bhūtavādyahamasmi, tathāvādyahamasmi, ananyathāvādyahamasmi| durbodhya ṁ śāriputra tathāgatasya sa ṁdhābhā ṣyam| 5 tatkasya heto ḥ? nānāniruktinirdeśābhilāpanirdeśanairmayā śāriputra vividhairupāyakauśalyaśatasahasrairdharma ḥ sa ṁprakāśita ḥ| atarko'tarkāvacarastathāgatavijñeya ḥ śāriputra saddharma ḥ| tatkasya heto ḥ? ekak ṛtyena śāriputra ekakara ṇīyena tathāgato'rhan samyaksa ṁbuddho loka utpadyate mahāk ṛtyena mahākara ṇīyena| katama ṁ ca śāriputra tathāgatasya ekak ṛtyamekakara ṇīya ṁ mahāk ṛtya ṁ mahākara ṇīya ṁ yena k ṛtyena tathāgato'rhan samyaksa ṁbuddho loka utpadyate? yadida ṁ tathāgatajñānadarśanasamādāpanahetunimitta ṁ sattvānā ṁ tathāgato'rhan samyaksa ṁbuddho loka utpadyate| tathāgatajñānadarśanasa ṁdarśanahetunimitta ṁ sattvānā ṁ tathāgato'rhan samyaksa ṁbuddho loka utpadyate| tathāgatajñānadarśanāvatāra ṇahetunimitta ṁ sattvānā ṁ tathāgato'rhan samyaksa ṁbuddho loka utpadyate| tathāgatajñānapratibodhanahetunimitta ṁ sattvānā ṁ tathāgato'rhan samyaksa ṁbuddho loka utpadyate| tathāgatajñānadarśanamārgāvatāra ṇahetunimitta ṁ sattvānā ṁ tathāgato'rhan samyaksa ṁbuddho loka utpadyate| ida ṁ tacchāriputra tathāgatasya ekak ṛtyamekakara ṇīya ṁ mahāk ṛtya ṁ mahākara ṇīyamekaprayojana ṁ loke prādurbhāvāya| iti hi śāriputra yattathāgatasya ekak ṛtyamekakara ṇīya ṁ mahāk ṛtya ṁ mahākara ṇīyam, tattathāgata ḥ karoti| tatkasya heto ḥ? tathāgatajñānadarśanasamādāpaka evāha ṁ śāriputra, tathāgatajñānadarśanasa ṁdarśaka evāha ṁ śāriputra, tathāgatajñānadarśanāvatāraka evāha ṁ śāriputra, tathāgatajñānadarśanapratibodhaka evāha ṁ śāriputra, tathāgatajñānadarśanamārgāvatāraka evāhaṁ śāriputra| ekamevāha ṁ śāriputra yānamārabhya sattvānā ṁ dharma deśayāmi yadida ṁ buddhayānam| na ki ṁcicchāriputra dvitīya ṁ vā t ṛtīya ṁ vā yāna ṁ sa ṁvidyate| sarvatrai ṣā śāriputra dharmatā daśadigloke| tatkasya heto ḥ? ye'pi tu śāriputra atīta'dhvanyabhūvan
6 daśasu dik ṣvaprameye ṣvasa ṁkhyeye ṣu lokadhātu ṣu tathāgatā arhanta ḥ samyaksa ṁbuddhā bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāyai mahato janakāyasyārthāya hitāya sukhāya devānā ṁ ca manu ṣyā ṇāṁ ca| ye nānābhinirhāranirdeśavividhahetukāra ṇanidarśanāramba ṇaniruktyupāyakauśalyairnānādhimuktānā ṁ sattvānāṁ nānādhātvāśayānāmāśaya ṁ viditvā dharma ṁ deśitavanta ḥ| te'pi sarve śāriputra buddhā bhagavanta ekameva yānamārabhya sattvānā ṁ dharma ṁ deśitavanta ḥ, yadida ṁ buddhayāna ṁ sarvajñatāparyavasānam, yadida ṁ tathāgatajñānadarśanasamādāpanameva sattvānā ṁ tathāgatajñānadarśanasa ṁdarśanameva tathāgatajñānadarśanāvatāra ṇameva tathāgatajñānadarśanapratibodhanameva tathāgatajñānadarśanamārgāvatāra ṇameva sattvānā ṁ dharma ṁ deśitavanta ḥ| yairapi śāriputra sattvaiste ṣāmatītānā ṁ tathāgatānāmarhatā ṁ samyaksa ṁbuddhānāmantikāt saddharma ḥ śruta ḥ, te'pi sarve'nuttarāyā ḥ samyaksa ṁbodherlābhino'bhūvan|| [……] (6)
“....Này Xá L i Ph t, lúc b y gi Như Lai thuy t gi ng hình th c như v y, Chánh Pháp ñư c ch bày có hình th c như v y. Cũng v y, như ñóa hoa udumbara n r c r , này Xá L i Ph t, bây gi Như Lai thuy t gi ng gi ng như v y, Chánh Pháp ñư c ch bày có hình th c như v y. Này Xá L i Ph t, hãy tin l i Ta, ði u Ta nói là th t, ñi u Ta nói là chân lý, ñi u ta nói là không hư d i. Th t là khó hi u s di n gi i t ng bí m t c a Như Lai, Này Xá L i Ph t, vì làm sáng t Chánh Pháp, Này Xá L i Ph t, ta dùng hàng trăm ngàn phương ti n thi n x o, như là nhi u cách gi i thích, nhi u cách ch bày, nhi u s gi ng gi i, nhi u minh h a khác nhau. Này Xá L i Ph t, không ph i b i lý lu n mà Chánh Pháp ñư c tìm ra: nó vư t ra ngoài gi i h n c a lý lu n, nhưng Chánh Pháp ph i ñư c Như Lai ch bày.
7 Này Xá L i Ph t, Vì c sao ? Vì m t ñ i tư ng duy nh t gì, m t m c ñích duy nh t gì, ch c ch n là vì m t ñ i tư ng cao thư ng gì, m t m c ñích cao thư ng gì mà ð c Ph t, ð ng Như Lai, B c A La Hán, Chánh ð ng Chánh Giác xu t hi n trong th gian ? ðó là ñ ch bày cho t t c chúng sanh th y tri ki n c a Như Lai mà ð c Ph t, ð ng Như Lai, B c A La Hán Chánh ð ng Chánh Giác xu t hi n trong th gian. Này Xá L i Ph t, ñây là ñ i tư ng duy nh t, m c ñích duy nh t, m c tiêu duy nh t c a s xu t hi n c a Ngài trong th gian. Này Xá L i Ph t, như v y ñó là ñ i tư ng duy nh t, m c ñích duy nh t, ñ i tư ng cao thư ng, m c ñích cao thư ng c a ð c Như Lai. L i n a, nó ñư c thành t u b i ð c Như Lai. Vì c sao? này Xá L i Ph t, Ta ch cho t t c chúng sanh th y cái tri ki n c a Như Lai, Ta làm m m t cho t t c chúng sanh th y ñư c tri ki n c a Như Lai; Này Xá L i Ph t, Ta thi t l p v ng ch c Giáo Pháp v tri ki n c a Như Lai; Này Xá L i Ph t, Ta d n d t ñ n giáo Pháp c a Như Lai b ng con ñư ng chân chánh. Này Xá L i Ph t, vì nh ng ý nghĩa nh t th a, Ph t th a, ñ d n d Ta gi ng cho chúng sanh Di u Pháp; không có th a th hai, cũng không có th a th ba. Này Xá L i Ph t, ñây là Pháp Tánh ph quát trong th gian, trong m i phương hư ng. Vì c sao ? Này Xá L i Ph t, t t c ð c Như Lai, B c A La Hán, Chánh ð ng Chánh Giác trong th i quá kh ñã xu t hi n trong vô s vô lư ng th gi i h trong m i phương hư ng vì l i ích cho s ñông, vì h nh phúc cho s ñông chúng sanh, Ngài gi ng Di u Pháp cho chư thiên và loài ngư i b ng nh ng phương ti n có th , như nhi u phương cách, nhi u s ch d n, nhi u lý l , nhi u lý lu n, nhi u minh h a, nhi u ý tư ng n n t ng, nhi u s gi i thích, tôn tr ng nh ng căn cơ c a chúng sanh, nh ng s thích c a chúng sanh, nh ng tính khí c a chúng sanh có quá nhi u hi n l , này Xá L i Ph t, mà t t c Chư Ph t và Th Tôn ñã thuy t gi ng Chánh Pháp cho chúng sanh b ng nhi u phương ti n khéo léo c a m t th a duy nh t, Ph t Th a, và cu i cùng d n ñ n Nh t Thi t Ch ng Trí; Cũng h t như v y, v i s phô bày cho t t c chúng sanh th y Tri ki n Như Lai; v i s m m t cho chúng sanh th y Tri ki n c a Như Lai,
8 v i s th c tĩnh nh th y ñư c tri ki n c a Như Lai, v i s d n d t ñ n giáo thuy t tri ki n c a Như Lai b ng con ñư ng chân chánh. Cũng v y, ñó là Di u Pháp mà chư Ph t ñã thuy t gi ng cho chúng sanh. Này Xá L i Ph t, nh ng chúng sanh ñã nghe Chánh Pháp t nh ng ð c Như Lai, B c A La Hán, Chánh ð ng Chánh Giác trong quá kh , t t c chúng sanh ñó ñ u ñ t ñư c Vô Thư ng Chánh ð ng Chánh Giác.” (7)
T t c chúng sanh ñ u s h u ch ng t Ph t, và ñ u có kh năng tr thành m t v Ph t như l i tuyên thuy t trong ph m Phương Ti n c a Kinh Di u Pháp Liên Hoa v a d n ra ph n trên. Nhưng chúng sanh v n mãi mê ng p l n trong ngôi nhà l a như nh ng ñ a con mãi mê chơi trong ngôi nhà cháy. n d 3 xe: xe nai, xe dê, và xe trâu và ngôi nhà cháy là m t trong b y n d c a Kinh Pháp Hoa, (8) ñư c ð c Ph t quy n x o ñ l p ra 3 th a: Thanh Văn th a tương ng xe nai, Duyên Giác th a tương ng xe dê, và B Tát th a tương ng v i xe trâu phù h p v i t ng căn tánh d bi t c a chúng sanh như s mô t trong nh ng bài k c a Ph m 3 Thí du (aupamyaparivarta ḥ) sau ñây:
[…..] śrutvā ca so tatra pravi ṣṭ u k ṣipra ṁ pramocanārthāya tadātmajānām| mā mahya bālā imi sarva dārakā dahyeyu naśyeyu ca k ṣiprameva||64|| sa bhā ṣate te ṣamagārado ṣān du ḥkha ṁ ida ṁ bho ḥ kulaputra dāru ṇam| vividhāśca sattveha aya ṁ ca agni mahantikā du ḥkhapara ṁparā tu||65||
āśīvi ṣā yak ṣa suraudracittā ḥ kumbhā ṇ a pretā bahavo vasanti| bheru ṇ akā ḥ śvānaś ṛgālasa ṁghā gṛdhrāśca āhāra gave ṣamā ṇāḥ||66|| etād ṛśāsmin bahavo vasanti 9 vināpi cāgne ḥ parama ṁ subhairavam| du ḥkha ṁ ida ṁ kevalamevarūpa ṁ samantataścāgniraya ṁ pradīpta ḥ||67|| te codyamānāstatha bālabuddhaya ḥ kumārakā ḥ krī anake pramattā ḥ| na cintayante pitara ṁ bha ṇanta ṁ na cāpi te ṣāṁ manasīkaronti||68|| puru ṣaśca so tatra tadā vicintayet sudu ḥkhito'smī iha putracintayā| ki ṁ mahya putrehi aputrakasya mā nāma dahyeyurihāgninā ime||69|| upāyu so cintayi tasmi kāle lubdhā ime krī anake ṣu bālā ḥ| na cātra krī ā ca ratī ca kācid bālāna ho yād ṛśu mū habhāva ḥ||70|| sa tānavocach ṛṇ uthā kumārakā nānāvidhā yānaka yā mamāsti| mṛgairajairgo ṇavaraiśca yuktā uccā mahantā samala ṁkṛtā ca||71|| tā bāhyato asya niveśanasya nirdhāvathā tehi karotha kāryam| yu ṣmākamarthe maya kāritāni niryātha taistu ṣṭ amanā ḥ sametya||72|| te yāna etād ṛśakā niśāmya ārabdhavīryāstvaritā hi bhūtvā| nirdhāvitāstatk ṣaṇameva sarve ākāśi ti ṣṭ hanti dukhena muktā ḥ||73|| [……] (9)
63...... “Ông [trư ng gi ] nghe ti ng nh ng ñ a con ñang hăm h chơi ñùa v i ñ chơi, trong s thích thú và m ng
10 r , h t như nh ng k ngu hành ñ ng v i ñi u ngu si c a chúng.
64. Khi nghe ti ng chơi ñùa c a chúng, ông ñi vào nhanh chóng c u các con, e r ng nh ng ñ a con si mê kia có th b l a thiêu ñ t.
65. Ông b o chúng hãy r i ngôi nhà, và nói r ng: H i nh ng con giòng h cao quí, có m t ngôi nhà cũ k và ñáng s ; có các lo i chúng sanh ñang s ng trong ngôi nhà ñó, b ng n l a thiêu cháy, ch u nhi u kh n kh .
66. Có nhi u r n, qu d xoa, ti u yêu, ng qu ñang s ng trong ñó; cáo, sói và dã can cùng các lo i kên kên, ñang tìm m i c a chúng.
67. Các lo i chúng sanh như v y s ng trong ngôi nhà này mà m t ph n nhà b ng n l a ñang thiêu cháy vô cùng kh ng khi p, ñáng hãi s ; và lúc b y gi ng n l a ñang bùng cháy m i phía.
68. Tuy v y, nh ng ñ a tr ngu si kia, d u ñư c ngư i cha khuyên b o, nhưng chúng không b n tâm, mãi mê chơi nh ng ñ chơi; th m chí chúng không hi u ngư i cha mình.
69. R i ngư i cha suy nghĩ: Bây gi ta r t lo l ng v các con ta. ði u t t gì s x y ñ n v i các con ta n u ta m t chúng. Không, chúng s không b ng n l a thiêu cháy.
70. Li n ngay ñó trong ý nghĩ ông n y ra m t quy n x o: Nh ng ñ a tr d i kh này ñang ưa thích nh ng th ñ chơi, nhưng lúc này không ai chơi v i chúng. Ôi, chúng quá d i kh !
71. R i ngư i cha li n b o chúng: Này nh ng ñ a con c a ta, hãy nghe ñây: Ta có nh ng lo i xe khác nhau, xe nai, xe dê, và xe trâu tuy t ñ p, m m m i, to l n, và trang hoàng l ng l y.
11 72. Các lo i xe này ñang ngoài nhà; Hãy ch y ra nhanh và làm ñi u gì tùy thích chúng con; vì mu n c u các con ta khi n làm chúng. Hãy cùng ch y ra và cùng vui thú v i chúng.
73. T t c các con, khi nghe nói nh ng c xe như v y, ngay t c th i, t chúng c s c ch y nhanh ra ngoài l a cháy, thoát kh i s não h i c a kh .” [……] (10 ) Trên ñây là n d 3 th a mà ð c Ph t quy n x o l p ra ñ d n d t chúng sanh ñ n Nh t Th a hay Ph t Th a. 3 Th a hay 3 C Xe ñó là: Thanh Văn Th a (Sravaka yana), Duyên Giác Th a (Pratyeka yana), và B Tát Th a (Bodhisattva yana). Thanh văn và Duyên Giác / ð c Giác x p vào Ti u Th a (Hinayana), và B Tát thì thu c ð i Th a (mahayana). 1) Thanh Văn (Sravaka) Th a hay ð o: dành cho nh ng Hinayanistic tu t p. Con ñư ng tu t p ñó có 5 v hay ñ o, là 5 con ñư ng th c t p trong ti n trình ñi ñ n giác ng c a nh ng Du già hành tông: a) Con ñư ng tích lũy công ñ c hay tư lương ñ o (sambhara marga) ñư c ñ c p là m t tr ng thái tâm t p trung trên 4 s th t hay 4 nguyên t c c a B c Thánh (catvari ariya satyani) và 16 y u t : a1. 4 y u t thu c nguyên lý c a các pháp hay chân lý v s kh (duhkha-satya ): vô thư ng (anitya ), kh (duhkha ), không (sunya ), vô ngã (anatmaka ); a2. Các y u t thu c nguyên nhân hay l c ñ y c a các pháp hay là chân lý v s t p kh i (samudaya- satya ): nhân (hetu ), s t p kh i (samudaya ), ti n trình (prabhara ), ñi u ki n (pratyaya ); a3. 4 y u t thu c v s di t c a các pháp hay chân lý v s di t kh (nirodha-satya ): S di t (nirodha ), s an t nh (santa ), s hoàn thành (pranita ), s x ly (nihsarana ); a4. 4 y u t thu c nguyên lý c a ð o hay chân lý v ð o (marga-satya ) : con ñư ng (marga ), phương
12 pháp (nyaya ), hành vi (pratipatti), y u t gi i thoát (nairyanika ). Lòng khát khao ñư c gi i thoát kh i nh ng ñi u trói bu c c a th gi i hi n tư ng và ñ t ñ n tr ng thái ni t bàn c a các hành gi tu t p theo giáo lý Thanh Văn th a là tích t công ñ c. (11 ) b) Gia h nh ñ o (prayoga-marga ): Giai ño n gia tăng n l c th c hành ban ñ u. Các hành gi theo con ñư ng th c t p ch (Samatha) và quán (vipasyana ) ñ d n ñ n tr ng thái x ly m i ch p th ño n tr 10 ki t s . (12 ) c) Con ñư ng c a s th y hay ki n ñ o (darsana -marga ): cái th y do tu phát sanh có kh năng lo i b ái, ño n ñư c nghi ho c. Nh có chính ki n mà hành gi có th hi u ñư c T di u ñ , ch ng ñư c nhân vô ngã (pudgala nairatmya) ho c t b c Tùy pháp hành (dharmānusārin) ho c Tùy tín hành (śraddhānusārin) ch ng qu D lưu (śrotāpanna). (13 ) d) Con ñư ng tu t p ñ o pháp hay tu ñ o (bhavana-marga ): Sau khi ñi qua giai ño n Ki n ñ o. Hành gi n l c tu t p pháp n i quán m i ñ t ñư c n y, quán sát các pháp ñ hoà nh p vào Th c t i. Phi n não ñư c chuy n hoá trong giai ño n này là r t vi t , như Câu sinh phi n não, Tư ho c ; trong khi giai ño n c a Ki n ñ o, hành gi có th di t tr nh ng phi n não như phân bi t kh i phi n não, ki n ho c . Theo lu n Câu xá, th nh p vào gia v này tương ñương v i qu v D lưu. (14) e) C u cánh ñ o (asaiksa marga): Khi t t c phi n não ñư c ño n tr , v Thánh Thanh Văn ñư c xem như ñã trãi qua con ñư ng tu ñ o và ñã nh p vào c u cánh ñ o. Ngư i hành gi ñã
13 hoàn toàn x ly phi n não, không còn là m t v h u h c và ñã ñ t ñ n ñ a v A la Hán. ( 15) 2) Duyên Giác (Pratyekabuddha) Th a hay ð o: Duyên Giác hay ð c giác là nh ng ai theo con ñư ng Duyên Giác th a tu t p quán chi u 4 chân lý b c Thánh và giáo thuy t 12 duyên kh i (pratītya samutpāda) ñ ch ng ng qu v ð c Giác(16 ). Khi quán sát th gian, các v y bi t r ng các pháp ñ u do duyên mà kh i lên, và bi t r ng n u duyên không có thì m t pháp không có hi n h u. ( 17 ) Chư v Duyên Giác ñ t ñư c qu ch ng trong th i gian không có s xu t hi n trong th gian c a Chư Ph t hay chư v Thanh Văn. Các v y có ñ c tính t hào, b n ch t ñ c l p, thông tu , và có ít tâm t bi, m c dù các v y d y Pháp không b ng l i khi các v y ñ t ñư c s ch ng ng . M i ngu n truy n th ng ñ u có cùng nh n ñ nh r ng chư v ð c Giác ñ u ch ng ng s v ng bóng c a m t c a m t cái Ngã. Theo ngài Di L c (Maitreya, k 270 – 350 CE) trư c tác lu n Hi n quán trang nghiêm (abhisamayāla ṅkāra), thì cũng cho r ng chư v ð c Giác ch ng ng các pháp là vô ngã (dharmanairatmya ) c a hàng Ti u Th a mà thôi. 3) ð i Th a ð o (the Mahayanistic Path / Bodhisattvayana ): Y u T chính c a Giác ng Vô thư ng chánh ñ ng chánh giác hay Ph t qu hay cách g i khác là Thai t ng c a Ph t/Như Lai (Tathagata garbha ), h t gi ng/ch ng t (bija ) c a Giác ng , giòng h (gotra) c a Ph t, thánh ch ng ñ u có m t trong m i chúng sanh. (21) Theo ngài Di L c ch ra trong Lu n Hi n quán trang nghiêm (Abhisammayalamkara) thì nh ng y u tính n n t ng này c a Thanh văn, Duyên Giác, và B tát v i nh ng giai trình tương ng v cơ b n thì ñ ng nh t
14 không có gì d bi t. (22 ) M c tiêu t i h u c a c 3 th a ñư c nhìn nh n trong nhi u văn hi n kinh ñi n ð i Th a ch là m t, ñó là Ph t qu : “T t c chúng sanh ñ u ñ y ñ y u tính Ph t qu (gotrena vyaptah).” ( 23 )
trên ñây là nh n ñ nh c a nh ng lu n sư ð i Th a truy n th ng, ñã ch cho th y con ñư ng c a chư v Thanh Văn và ð c Giác thì tiêu bi u cho m c ñích t i h u c a Thanh Văn Th a và Duyên Giác Th a – Ni t Bàn c a các v thánh Ti u Th a thì cũng không ph i là Ni t Bàn t i h u. (18) ðó ch là tr ng thái ch p nh t qu ch ng c a cho ñó là r t ráo không gì cao hơn, cho r ng mình ñã ñ n ñích và an trú trong h nh phúc nh bé ñó. Tr ng thái ñó có th kéo dài trong th i gian có th ñ n nhi u ki p. Ch khi nào chư v ñó t b quan ñi m ch p ch t vào Thanh Văn hay Duyên Giác Th a ñ bư c vào con ñư ng ð i Th a như ð c Ph t ñã ch bày trong Ph m Phương Ti n Kinh Pháp Hoa: Ch có M t Th a duy nh t ñó là Ph t Th a. “T t c Chư Ph t trong quá kh b ng vô s phương ti n ñã thuy t gi ng nhi u giáo lý khác nhau cho t t c chúng sanh ch m c ñích duy nh t ñ hi n l Nh t Th a hay Ph t Th a.” (19) và r ng “m i ngư i ñ u bình ñ ng và có kh năng tr thành Ph t”. Th m chí, khi không m t ai tin l i Ngài và l ng nghe Ngài vì tâm tr ng c m th y mình th p hèn không th hư ng lên ñ a v Ph t như chư Ph t, thì Ngài ân c n khích l : “Hãy tin l i Ta nói và tránh xa nh ng ñi u lo l ng và o tư ng ñi”. (20 ) Nhưng chúng sanh trong ñ i này thì ñ y o tư ng, tham và sân, tr ng sâu c i r ác nghi p. Do V y, chư Ph t ñã phương ti n quy n x o phân chia Nh t th a thành ba th a ñ d chúng sanh quy v nh t
15 th a hay Ph t th a và sau r t “nh p vào tri ki n Ph t.” “Ai cũng ñ u có kh năng tr thành Ph t” l i tuyên b trong su t 49 năm thuy t Pháp ñ sanh c a ð c Ph t Thích Ca Mâu Ni ñã ñánh th c B ñ tâm (bodhi citta utpada) thư ng c u Ph t ð o h hóa chúng sanh (maha karuna) cho t t c .
Note:
(1) Saddharmapundarikasutram: Buddhist Sanskrit Text No. 6 by Dr. P.L. Vaidya ed. Darbhanga: The Mithila Institute, 1960. Nguyên b n Ph n văn Sadharmapundarikasutram này là b n ñã tìm th y Tây V c và Népal mà thư ng g i là b n Kinh Pháp Hoa Népal và Tây V c. Vào năm 1932, m t b kinh Pháp Hoa c nh t hi n còn ñư c tìm th y vùng Kashmir giáp ranh Afghanistan. B n kinh này thu c lo i ngôn ng r t c vào nh ng thiên k trư c Công nguyên g m có hai ph n ba thu c ch Ph n và m t ph n ba thu c phương ng Magadhi là lo i ch c c a nư c Ma Ki t ðà, ñư c các nhà h c gi g i là b n kinh Pháp Hoa ch Gilgit. Như v y, ít nh t hi n t n t i 2 b n kinh c thu c cùng ng h ti ng Ph n.
Saddharmapundarikasutram ñã ñư c d ch ra ch Hán vào ñ u công nguyên. B n d ch ñư c xem là b n d ch c xưa nh t có tên kinh là Kinh Pháp Hoa , 27 ph m, 10 quy n do ngài Pháp H d ch vào ñ i Thái Khương năm th 7 (286).
Nh ng b n Hán d ch c a Chánh Pháp Hoa Kinh:
Kinh Pháp Hoa , 27 ph m, 10 quy n do ngài Pháp H d ch vào ñ i Thái Khương năm th 7 (286). Kinh Pháp Hoa 10 quy n do ngài Trương Sĩ Minh, Trương Tr ng Chánh, Pháp Hi n, ðàm Thuyên d ch vào ñ i Thái ðư ng năm th 7. Kinh Pháp Hoa 10 quy n do ngài Trúc Pháp H d ch t i 16 Trư ng An vào ñ i Tây T n, niên hi u Thái Khương. Kinh Pháp Hoa 10 quy n do ngài ðàm Ma La Sát, ngư i nư c Nh c Chi, d ch t i L c Dương vào ñ i Tây T n, vua Võ ð niên hi u Thái Th y năm th nh t. Kinh Pháp Hoa 10 quy n cũng g i là Phương ð ng Chánh Pháp Hoa kinh do Trương Sĩ Minh, Trương Tr ng Chánh và pháp sư Nhi p Th a Vi n d ch vào năm Thái Khương th 7.
Nh ng b n Hán d ch c a Kinh Di u Pháp Liên Hoa:
Kinh Di u Pháp Liên Hoa 7 quy n do ngài Cưu Ma La Th p d ch vào năm th 4, niên hi u Ho ng Th y, ñ i Dao T n (402). Kinh Di u Pháp Liên Hoa 7 quy n, cũng g i là Tân d ch Pháp Hoa kinh ñư c d ch t i Trư ng An, niên hi u Ho ng Th y th 8 do Ngài Tăng H u ñ t a và Ngài Pháp H tu ch nh t i thành L c Dương. Kinh Di u Pháp Liên Hoa 7 quy n do ngài Cưu Ma La Th p d ch t i vư n Tiêu Dao, Trư ng An vào năm th 7, niên hi u Ho ng Th y ñ i H u T n. Trong s các b n d ch Hán c thì b n d ch c a thiên tài d ch thu t Ngài Tam T ng Pháp Sư Cưu Ma La Th p (Kumarajiva, (k. 344 – k. 413) ph ng chi u d ch vào năm th 4, niên hi u Ho ng Th y, ñ i Dao T n (402) là ñư c th trì ñ c t ng và lưu hành r ng. Ngoài ra, các B n d ch Tây t ng, Mông C , Mãn Châu, Tây H , Th Nhĩ Kỳ, Tri u tiên n m trong các ð i T ng Tây T ng, ð i T ng Mông C , ð i T ng Cao Ly, ð i T ng Càn Long . B n d ch tây phương: Le Lotus de la Bonne Loi . Burnouf, Eugène (tr.). Paris 1852 (Imprimerie Nationale) French translation from Sanskrit, first in Western language. The Threefold Lotus Sutra: The Sutra of Innumerable Meanings; The Sutra of the Lotus Flower of the Wonderful Law; The Sutra of Meditation on the Bodhisattva Universal Virtue . Katō Bunno, Tamura Yoshirō, Miyasaka Kōjirō
17 (tr.), New York & Tōkyō 1975 (Weatherhill & Kōsei Publishing). Kern, H. (tr.). Saddharma Pindarics or the Lotus of the True Law ; Oxford 1884 (Clarendon Press) Sacred Books of the East, Vol. XXI, New York 1963 (Dover), Delhi 1968. Translation from Sanskrit. Scripture of the Lotus Blossom of the Fine Dharma: The Lotus Sutra . Hurvitz, Leon (tr.). New York 1976 (Columbia University Press) Records of Civilization: Sources and Studies. Translation from the Chinese of Kumārajīva. The Wonderful Dharma Lotus Flower Sutra with the Commentary of Tripitaka Master Hsuan Hua . Kuo lin Lethcoe (ed.). Translated by the Buddhist Text Translation Society. San Francisco 1977 (Buddhist Text Translation Society). Translation from the Chinese of Kumārajīva. The Lotus of the Wonderful Law or The Lotus Gospel . Soothill, W. E. (tr.). Oxford 1930 (Clarendon Press). Abridged translation from the Chinese of Kumārajīva. The Sutra of the Lotus Flower of the Wonderful Law . Murano Senchū (tr.). Tokyo 1974 (Nichiren Shu Headquarters). Translation from the Chinese of Kumārajīva. The Lotus Sutra . Watson, Burton (tr.). New York 1993 (Columbia University Press) Translations from the Asian Classics. Translation from the Chinese of Kumārajīva. “ Ein Turkishi Ubersetzung des XXV Kapithsderchineschen Ausgabe Des Sadharma Pundarika Sutram”. B n d ch ti ng Nh t: 1. Ph n Hán ñ i chi u Tân d ch Kinh Pháp Hoa do Hàn lâm ñ i h c sĩ Nanjoo d ch năm 1913.2. Ph n b n Hòa D ch Pháp Hoa kinh . Sakamoto và Iwamoto d ch và chú gi i t b n Ph n ng Népal và nguyên b n Kimarajiva (Cưu Ma La Th p). Ph n t ng Truy n d ch Qu c d ch Pháp Hoa kinh . Kawaguchi so sánh hai b n ti ng Ph n và Tây T ng mà d ch. Hòa d ch Pháp Hoa kinh . Yamagawa d ch ra qu c âm. Hán Hòa ñ i chi u Di u Pháp Liên Hoa kinh . Shimachi và m t s h c
18 gi khác so sánh và kê c u t t c các b n kinh ñang lưu hành mà giám ñ nh l i kinh Pháp Hoa ch Nh t. B n d ch ti ng Vi t có B n d ch c a HT Thích Trí T nh và b n d ch c a Hòa Thư ng Thích Trí Quang.
(2) Mahāyāna śatadharmā prakāśamukha śāstra: Th Thân (Vasubadhu: fl. 4th c.) ñã d n Kinh Pháp Hoa trong b Nhi p ð i Th a Lu n và trư c tác Pháp Hoa Lu n làm n n t ng cho các chú gi i. (3) Trí Kh i ð i Sư (538 597) sáng l p Thiên Thai Tông. Ngài Trí Kh i phân chia kinh sách thành “năm th i và tám giáo” ñ h th ng hóa Ph t giáo theo th i gian Ph t thuy t giáo và theo n i dung giáo pháp. V 5 th i là: 1. Th i giáo Hoa nghiêm, 2. Th i giáo A hàm , 3. Th i giáo Phương ð ng, 4. Th i giáo Bát nhã ba la m t ña và 5. Th i giáo Di u pháp liên hoa và Ð i bát ni t bàn . Tám giáo là chia giáo pháp ñ c Ph t ra làm tám h th ng, b n h th ng d a trên phương pháp c a Giáo Pháp và b n h th ng theo tính ch t c a Giáo Pháp. Tông Thiên Thai l y Kinh Pháp Hoa tông ch . (4) Nh t Liên Tông do ngài Thân Loan (親 鸞; J: shinran; 1173 1262) sáng l p. (5) Saddharmapu ṇ arīkasūtram: 2 upāyakauśalyaparivarta ḥ|| (6) Ibid (7) D ch Vi t: Thích Như Minh (8) 7 ví d : 1. n d 3 th a và ngôi nhà cháy Ph m 3. 2. n d ngư i cha giàu có và ñ a con b n cùng. Ph m 4. 3. n d cây c thu c, ph m 5. 4. n d viên ng c và hóa thành. Ph m 7. 5. n d viên ng c trong búi áo. Ph m 8. 6. n d viên ng c trên ñ nh ñ u v vua Ph m 14. 7. n d v Th y thu c, Ph m 23. (9) Saddharmapu ṇ arīkasūtram: 3 aupamyaparivarta ḥ| (10 ) D ch vi t: Thích Như Minh
19 (11 ) E. Obermiller, Prajnaparamita in Tibetan Buddhism . India: Paljor Publications, 1998. Pages 16 18. (12 ) Ibid. pages 18 19. (13 ) B c Tùy pháp hành (dharmānusārin) ho c Tùy tín hành (śraddhānusārin) là hai h ng ngư i trên ñư ng ñ t qu D lưu. H ng ngư i Tùy Pháp hành l y trí lí phân tích lí thuy t giáo lý mà ñ t qu d lưu. H ng ngư i th hai Tùy tín hành l y tín tâm mà ñ c qu d lưu. (14) Ibid. page 21 (15 ) Ibid. page 23 (16 ) 12 nhân duyên (pratītya samutpāda): 1. Vô minh (無 無; avidyā), s không ch ng ng giáo lý B n chân lý cao thư ng c a B c Thánh. 2. Vô minh sanh Hành (無; sa ṃskāra), hành ñ ng t o nghi p. 3. Hành sanh Th c (無; vijñāna). 4. Th c sanh Danh s c (無 無; nāmarūpa). 5. Danh s c sanh L c nh p (無 無; ṣa āyatana). 6. L c nh p sanh Xúc ( 無; sparśa). 7. Xúc sanh Th (無; vedanā), là c m nh n c a con ngư i m i v i th gi i bên ngoài. 8. Th sanh ái (無; tṛṣṇ ā). 9. Ái sanh Th (無; upādāna). 10. Th sanh ra H u(無; bhāva) là t n t i, s s ng, th gi i. 11. H u sanh ra Sanh (無; jāti). 12. Sanh sanh ra Lão t (無 無; jarāmara ṇa), già, ch t. (17) Thuy t Duyên Sinh cho r ng: “Cái này có thì cái kia có // cái này không thì cái kia không”. Nhưng câu k 10 c a Trung Lu n Mūlamadhyamakakārikā b n ti ng Ph n và b n d ch Hán, Ngài Long Th (Nagarjuna ) l p lu n: bhāvānā ṃ ni ḥsvabhāvānā ṃ na sattā vidyate yata ḥ / satīdamasmin bhavatītyetannaivopapadyate //10// ð i v i m i t n t i không có t tính (b n th ), thì h u tính (tính th c t i, s hi n h u nói chung) không t n t i. Cho nên, 20 cái (pháp t c) cái này có thì cái kia có (tăng thư ng duyên) d t khoát không th thành l p. 諸法無自性。故無有有相。説有是事故。是事有 不然。 Chư pháp vô t tính. C vô h u h u tư ng. Thuy t h u th s c . Th s h u b t nhiên. (Trung Lu n, k 12) M i t n t i không có t tính, thì không ph i là h u. Cho nên, vi c nói r ng khi cái này có thì cái kia có thì chuy n ñó là b t kh . (b n Trung Lu n Tây T ng) (Trung Lu n: Ph n Hán ñ i chi u, Tu S d ch và chú thích) (18) E. Obenrmiller, The Acta Orientalia : Mahayana Uttaratantra vyakhya , pages 207 211. (19) Di u Pháp Liên Hoa Kinh : Ph m Phương Ti n. (20 ) Ibid. (21 ) E. Obermiller, Prajnaparamita in Tibetan Buddhism . India: Paljor Publications, 1998. Page 27. (22 ) Ibid. 28 (23 ) Mahayana Uttaratantra vyakhya . E. Obenrmiller trans. pages 107.
21 ð C CH T C A PH T GIÁO NH T B N
Hoa Sơn Tín Th ng ( 花山信勝, Hanayama Shinshō )
Thích Nguyên Tâm d ch t nguyên b n Nh t ng và chú thích
II . Phật Giáo triển khai
1. L p trư ng—Nh t Th a Ph t Giáo
Chân ý c a ð i Th a và tư tư ng Nh t Th a
Ph t Giáo n ð phát tri n trên s t giác c a ð c Ph t và kh i ñ u cu c s ng sinh ho t ñoàn th qua s t p trung vào nhân cách c a ð c Thích Tôn làm trung tâm ñi m; và sau khi ð c Thích Tôn di t ñ thì giáo pháp và gi i lu t do Ngài ch ra ñư c k t t p l i, và giáo ñoàn v n duy trì. Tuy nhiên theo dòng th i gian thì do vì nh ng gi i thích sai khác nhau v nh n th c giáo lý c a Ngài, nên ñã có nh ng s chia r trong giáo ñoàn; Thư ng T a B và ð i Chúng B l i phân chia ra thành cái g i là b phái Ph t Giáo v i 20 b phái c a Ti u Th a. H ch chuyên s ng cu c ñ i xu t gia, t p trung ch y u vào con ñư ng gi i thoát cho t thân mình và không chi u c ñ n tha nhân. Chính trên ñi m này mà ð i Th a Ph t Giáo hưng kh i. Chân ý c a ð c Thích Tôn là phát xu t t s ph n t nh th y r ng b t kỳ ai, t t c chúng sanh ñ u bình ñ ng thành Ph t, cho nên chú tr ng vào tiêu ñi m nh m n m v ng chơn ý y hơn là vi c tu hành th t ti n mang tính hình th c c a gi i lu t, và vi c tu hành th t ti n ñ l i tha c a t i gia thì quan tr ng hơn là tu hành xu t 22 gia t l i. Vì v y ð i Th a ñã t xưng mình là ð i Th a B Tát Th a và r i chê bai các phái kia là Ti u Th a Thanh Văn và ð c Giác Th a. ði u ñó th hi n rõ rang nh t trong Duy Ma Kinh ( 維摩經) qua hình nh Cư Sĩ Duy Ma. Tuy nhiên, vi c chê bai l i tu hành th t ti n và giáo lu t c a Ti u Th a cũng như ñ cao hình th c hành hóa và tư tư ng t i gia B Tát không ph i là chân ý c a ð i Th a Ph t Giáo. ð i Th a ñúng nghĩa là d p b ñi m i s ñ i l p gi a ð i Th a và Ti u Th a và ch thuy t m t ñi u duy nh t là h t th y chúng sanh ai ai cũng ñ u thành Ph t như nhau. T ñó ð i Th a B Tát Th a, phái chê bai Ti u Th a là Thanh Văn và ð c Giác, ñã k t h p l i l y tên là Tam Th a Trung ð i Th a (ð i Th a trong Ba Th a) và ñ cao tinh th n Nh t Th a ð i Th a. Nói chung, các tư tư ng thông qua các kinh ñi n như Bát Nhã Kinh ( 般若經), 1 Hoa Nghiêm Kinh (華嚴經), 2 Pháp Hoa Kinh ( 法華經), Vô Lư ng Th Kinh (無量壽經), 3 Th ng Man Kinh ( 勝鬘經) và Ni t Bàn Kinh (涅槃經), 4 v.v., ñ u cũng không ngoài m c ñích nói trên mà thôi. Vi c thành l p các kinh ñi n thuy t v tư tư ng Nh t Th a n y ñã có n ð t lâu r i, nhưng tư tư ng Nh t Th a Bình ð ng v n chưa ñư c th c hi n m t cách tr n v n trong giáo ñoàn. Th r i Ph t Giáo g p ph i s xâm nh p c a H i Giáo, t bên trong nư c thì n ð Giáo b c hưng, cho nên n ð t sau th k th 13 thì Ph t Giáo ñã ch p nh n k t qu di t vong. Mãi cho ñ n hi n t i chúng ta có th th y ñư c cơ v n tái hưng Ph t Giáo vùng ñ t n y, song phương hư ng y v n ñang còn mù m t.
23 Dương cao kinh ñi n Nh t Th a
Kho ng t th k th nh t Tây L ch thì Ph t Giáo n ð ñã ñư c truy n vào lãnh th Trung Hoa. Ph t Giáo ñã tìm ñư c ñ a bàn sinh trư ng, và k t ñó cho ñ n nay hơn 1000 năm trôi qua, 48.000 giáo pháp c a ð c Thích Tôn ñã l n lư t m c g c r . M t lo t các tông phái như Tỳ ðàm ( 毘曇), 5 Thành Th t (成實), 6 Tam Lu n ( 三論), 7 T Lu n ( 四論), 8 ð a Lu n ( 地論), 9 Nhi p Lu n ( 攝論), 10 Ni t Bàn ( 涅 槃), 11 Thiên Thai ( 天台), 12 Ni m Ph t ( 念佛), 13 Thi n ( 禪), 14 Lu t ( 律), 15 Pháp Tư ng (法相), 16 Câu Xá ( 倶舍), 17 Hoa Nghiêm ( 華嚴), 18 Chơn Ngôn (眞言), 19 v.v., tranh nhau hưng th nh. Trư c tiên các b lu n ch y u c a Ti u Th a ñư c tham h c, nhưng sau ñó thì gi ng như Thiên Thai Tông (天台宗) và Hoa Nghiêm Tông ( 華嚴宗), căn c chính y u trên các kinh ñi n Nh t Th a như Pháp Hoa Kinh ( 法華經) hay Hoa Nghiêm Kinh ( 華嚴經), v.v., ñã xu t hi n m t h th ng t ch c giáo lý mang tính u huy n ñ c ñáo c a Trung Hoa. Tuy nhiên, l i cũng gi ng như Pháp Tư ng Tông ( 法相宗), ñã ph i ch p nh n s hi n h u cùng nhau Tam Th a Ph t Giáo sai bi t c a ch nghĩa hi n th c, l p cư c trên tư tư ng Ngũ Tánh Các Bi t Lu n ( 五姓各別論, lu n v s khác nhau c a 5 tánh ).
Tư tư ng Nh t Th a c a Thánh ð c Thái T
nư c ta, ñương th i Thánh ð c Thái T ( 聖德太子, Shōtoku Taishi ) ñã nhi p th ba kinh Th ng Man ( 勝鬘), Duy Ma ( 維摩) và Pháp Hoa ( 法華) và dương cao tư tư ng Nh t Th a; song lúc y Trung Hoa thì giáo h c Nh t Th a c a Thiên Thai Tông và Hoa Nghiêm Tông v n chưa ñư c t ch c hóa rõ r t. ð i v i các tông Tỳ ðàm, Thành Th t, Tam Lu n, ð a Lu n, Nhi p Lu n, thì Ph t Giáo ch y u d a trên các lu n 24 thư c a Ti u Th a và ð i Th a cũng ñã ñư c thành l p. Tuy nhiên, giáo h c c a Thái T thì căn c trên kinh ñi n hơn là các lu n thư, b qua h t các kinh lu n nói v tư tư ng Ti u Th a hay Tam Th a, mà ch ch n các kinh ñi n bàn v Nh t ð i Th a mà thôi. Và như trong Pháp Hoa Nghĩa S ( 法華義疏) có d ng ng Nh t ð i Th a ( 一大乘), Ph t Giáo bi u hi n như v y ñư c Thái T ch trương. Cho nên Ph t Giáo nư c ta cũng l p cư c trên giáo h c Nh t ð i Th a n y c a Thánh ð c Thái T và v sau phát tri n r t m nh m . Vi c th c hi n lý tư ng chính tr c a Thánh ð c Thái T là cu c ñ i cách tân ð i Hóa ( 大化, Taika ), và ñ i v i Thái T thì cu c cách tân n y mang l i l i ích cho nh ng tư tư ng c a các du h c sinh cũng như lưu h c tăng mang t nư c ngoài v . ð n th i ñ i Thiên Võ ( 天武, Temmu ) và Trì Th ng ( 持統, Jitō ), các kinh ñi n h qu c như Kim Quang Minh Kinh ( 金光明經), 20 Nhân Vương Bát Nhã Kinh ( 仁王般若經), 21 v.v., ñã ñư c gi ng thuy t kh p nơi trên toàn qu c, và cu i cùng thì chi u ch “hãy xây d ng Ph t xá trong nhà c a các ti u qu c, l y tư ng Ph t và kinh ñi n mà an trí và l bái cúng dư ng ” ñã ñư c b phát kh p nơi. Sau ñó l ch ñ i các v Thiên Hoàng cũng k ti p nhau ho ng truy n Ph t pháp. Cho ñ n ñ i vua th 45 là Thánh Võ Thiên Hoàng ( 聖武天皇, Shōmu Tennō ), ñã h chi u cho ki n l p trên toàn qu c các Qu c Ph n Tăng T ( 國分僧寺) và Qu c Ph n Ni T ( 國分尼寺).
Hoa Nghiêm Nh t Th a
Vi c giao thông v i Trung Hoa ð i L c do Thánh ð c Thái T ch trương sau ñó ñã d n d n tr nên ph n vinh. Các lưu h c tăng c a nư c ta ñã tr v truy n trao l i h c v n Ph t Giáo c a Tam Lu n Tông, Pháp Tư ng Tông, v.v., r i thuy t gi ng các 25 chùa l n vùng N i Lương. Tuy nhiên, ñ i v i ðông ð i T (東大寺, Tōdai ji ), ngôi chùa do Thánh Võ Thiên Hoàng ki n l p, vì ñã th ñ c Tỳ Lô Giá Na Ph t (s: Vairocana Buddha , 毘盧遮那佛), 22 v giáo ch c a ð i Liên Hoa T ng Th Gi i (大蓮華藏世界) như có thuy t trong các kinh Hoa Nghiêm (華嚴) hay Ph m Võng ( 梵綱), 23 v.v., t ñó tr ñi chính nơi ñây là ñ o tràng căn b n chuyên thuy t gi ng v giáo h c Hoa Nghiêm Nh t Th a ( 華嚴一乘). Giáo h c n y là Nh t Th a Ph t Giáo, phê phán t chánh di n tư tư ng Tam Th a Sai Bi t (三乘差別) c a Pháp Tư ng Tông. Tuy nhiên, theo th i gian, thói quen không t t c a tăng gi i phát xu t t s nh t trí gi a tôn giáo và chính tr , nên cu i cùng x y ra chuy n ph i d i ñô t kinh ñô cũ Bình Thành ( 平城, Nara ) sang vùng ñ t m i Bình An ( 平安, Heian ). Như v y các ngôi chùa l n do l ch ñ i các v Thiên Hoàng và hoàng t c xây d ng nên ñ u b b ph , và t t c ñ u d i v trung tâm chính tr m i là kinh ñô Bình An; nhưng vi c ch p nh n Ph t Giáo v i tư cách là giáo h c ch ñ o nhân tâm trong th i ñ i m i v n không có gì thay ñ i. Tuy nhiên cho ñ n th i kỳ n y thì tư tư ng sai bi t v Tam Th a Ngũ Tánh c a Pháp Tư ng Tông ñã b ñào th i, và thay vào ñó là s xu t hi n c a giáo h c Nh t Th a Bình ð ng c a Thiên Thai Tông và Chơn Ngôn Tông. Ngu n g c hai tông phái n y là nhân tr c ti p c a Hoa Nghiêm Nh t Th a th i N i Lương, và n u nói v ngu n g c xa hơn n a chính là duyên gián ti p lý tư ng Nh t ð i Th a c a Thánh ð c Thái T . ðây là Ph t Giáo th i Bình An m i ra ñ i.
Pháp Hoa Nh t Th a c a T i Tr ng
T i Tr ng ( 最澄, Saichō )24 c a Thiên Thai Tông, ngư i ñã l y T Du Sơn ( 比叡山, Hieizan ) làm căn c tu t p, trong 26 trư c tác c a ông là Th H Qu c Gi i Chương ( 守護國界章, Shugokokukaishō )25 có ñưa ra t d Ti u Th a như là “con ñư ng b hành xa vòng quanh ” và ð i Th a như là “con ñư ng b hành l ch ki p”, chê bai ñây là “quy n th a ( 權乘)”, và nêu cao tư tư ng Chân Th t Nh t Th a (眞實一乘) như là “con ñư ng vô ng i phi hành ”. Lý do nêu ra v i ñi m g i là “hai con ñư ng b hành n y có giáo pháp, nhưng không có ngư i tu theo giáo pháp y”, và ñó cũng là lý do mu n cư ng ñi u hóa r ng giáo pháp thích ng nh t v i th i cơ hi n t i c a nư c ta lúc b y gi là ch có Pháp Hoa Nh t Th a ( 法華一乘) mà thôi.
Kim Cang Nh t Th a c a Không H i
Ngoài ra, Không H i ( 空海, Kūkai )26 c a Chơn Ngôn Tông, ngư i ñã l y Cao Dã Sơn ( 高野山, Kōyasan ) làm ñ o tràng tu t p, lúc còn tu i thanh niên thì h c v giáo h c Hoa Nghiêm Nh t Th a N i Lương ( 奈良, Nara ), nhưng sau khi sang nhà ðư ng c u pháp thì l i h c v M t Pháp Chơn Ngôn c a v A Xà Lê Hu Qu ( 惠果) Trư ng An. T ñó, ông ñã y c các kinh ñi n thu c v Bí M t B như ð i Nh t Kinh ( 大日經), 27 Kim Cang ð nh Kinh ( 金剛頂經), 28 ñ t ch c nên giáo h c c a Chơn Ngôn Tông, d a trên nh ng trư c tác sau n y ñ n cu i ñ i ông ñã vi t nên như Th p Tr Tâm Lu n ( 十住心論), Bí T ng B o Thư c ( 秘藏寳鑰), Bi n Hi n M t Nh Giáo Lu n (辨顯密二敎論), v.v.; song xét cho cùng thì cơ s tư tư ng c a Không H i cũng phát xu t t Hoa Nghiêm Nh t Th a Tông th i N i Lương mà thôi. T “B t Nh Ma Ha Diên ” ( 不二摩訶衍) c a Không H i là d ng ng nói v c nh gi i tuy t ñ i c a Trí Trí Bình ð ng t l p trư ng ð i Nh t Pháp Thân, và nó ñ ng nghĩa v i t Nh t ð i Th a c a Thánh ð c Thái T . ðó ch là s khác nhau do bi u hi n t l p trư ng c a Hoa Nghiêm Kinh v i l p trư ng c a Chơn Ngôn Tông mà thôi.
27 S tri n khai tinh th n Nh t Th a
C hai giáo h c Nh t Th a c a Thiên Thai và Chơn Ngôn ñã làm cho th i ñ i Bình An hưng th nh, và tr ng sâu trong lòng ngư i tinh th n v n dân Nh t Th a dư i trư ng c a Thiên Hoàng. Tuy nhiên, trong kho ng dòng th i gian trôi ch y 400 năm c a th i ñ i Bình An thì cái hương v m i m c a th i kỳ ñ u bao gi cũng nh t nh o. ð n th i kỳ sau thì Ni m Ph t Nh t Th a ( 念佛一乘) c a Pháp Nhiên ( 法然, Hōnen ), ngư i sùng ngư ng tha l c c a ñ c Di ðà Ph t, ñã ñưa ra ch xư ng căn cơ h t th y thi n ác làm ñ i tư ng. K ti p theo ñó là s xu t hi n c a Th Nguy n Nh t Th a (誓願一乘) c a Thân Loan ( 親鸞, Shinran ), Ph t Tâm Nh t Th a ( 佛心一乘) c a ð o Nguyên (道元, Dōgen ), B n Môn Nh t Th a ( 本門一乘) c a Nh t Liên (日蓮, Nichiren ), v.v. Tuy nhiên, nói cho cùng thì tông nào cũng phát xu t t bào thai Pháp Hoa Nh t Th a ( 法華一乘) c a Thiên Thai Tông trên T Du Sơn mà thôi. Cho d u l p trư ng và hình th c bi u hi n tư tư ng các tông phái có khác nhau, nhưng vi c các tông phái ñ u l y kinh ñi n Nh t Th a làm căn c như nhau, ñ u ñ ng trên l p trư ng tinh th n Nh t Th a như nhau và ch trương t t c chúng sanh ñ u bình ñ ng thành Ph t, thì không có gì sai khác c . Ngay như Thân Loan có chia ra nh l n, quy n th t, ti m ñ n, thánh t nh th nào ñi chăng n a, song trư c ñ i nguy n tha l c c a ñ c Di ðà thì ông d y r ng: “không có chuy n Nh Th a hay Tam Th a, Nh Th a hay Tam Th a ñ u nh p vào Nh t Th a c ”, và t t c ñ u quy n p v Th Nguy n Nh t Th a mà thôi. Cho dù Nh t Liên có cao xư ng v vi c vô ñ c ñ o c a các tông phái kia và cho r ng: “Ni m Ph t không gián ño n, Thi n là Thiên Ma, Chơn Ngôn là vong qu c, Lu t là gi c c a nư c nhà ”, nhưng t trong pháp môn c a tác ph m B n Môn Văn ð (本門文底) th 3 c a ông v n cho th y r ng ông ñã ñ ng trên
28 ñ i tín ni m c a “Diêm Phù nh t viên, giai quy di u pháp ” (閻浮一圓、皆歸妙法, kh p cõi Diêm Phù, ñ u quay v v i di u pháp ). T ng n núi cao nh t trong qu n sơn là ng n núi Nh t Th a mà m i m i ñ u sanh trư ng trong qu n sơn Nh t Th a. Dư i th i N i Lương thì Tam Lu n Tông, Pháp Tư ng Tông cũng có phát tri n, nhưng ñ n sau th i ñ i Liêm Thương tr ñi thì b suy vong, như trư ng h p Pháp Tư ng Tông hi n t i ch ñang duy trì v i m ng m ch như là tông phái h c v n mà thôi. Các tông phái Ti u Th a như Câu Xá Tông, Thành Th t Tông, v.v., ñã không th t n t i m t cách ñ c l p v i tư cách là m t tông phái nư c ta ñư c. T ñó ta th y r ng Ph t Giáo Nh t B n v n phát xu t t dòng ch y ñ u ngu n Nh t Th a Ph t Giáo c a Thánh ð c Thái T , ñ ng trên ñ a bàn Nh t ð i Th a n y mà l n lư t các ng n núi Nh t Th a ñ c l p khác b t ñ u vươn lên cao. ðó chính là ng n núi Hoa Nghiêm Nh t Th a ( 華嚴一 乘) c a Thánh Võ Thiên Hoàng ( 聖武天皇, Shōmu Tennō ), ng n Viên Giáo Nh t Th a ( 圓敎一乘) c a Truy n Giáo ð i Sư ( 傳敎大師, Denkyō Daishi ), ng n Kim Cang Nh t Th a ( 金剛一乘) c a Ho ng Pháp ð i Sư (弘法大師, Kōbō Daishi ), ng n Ni m Ph t Nh t Th a ( 念佛一 乘) c a Pháp Nhiên Thư ng Nhân ( 法然上人, Hōnen Shōnin ), ng n B n Nguy n Nh t Th a ( 本願一乘) c a Thân Loan Thư ng Nhân ( 親鸞上人, Shinran Shōnin ), ng n Ph t Tâm Nh t Th a ( 佛心一乘) c a hai Thi n Sư Vinh Tây (榮西, Eisai ) và ð o Nguyên ( 道元, Dōgen ), và ng n Pháp Hoa Nh t Th a ( 法華一乘) c a Nh t Liên Thánh Nhân ( 日蓮聖人, Nichiren Shōnin ). Nói tóm l i, Ph t Giáo ra ñ i n ð r i phát tri n Trung Hoa; riêng nư c ta vào th i ñ i Suy C Thiên Hoàng thì Ph t Giáo lúc ban ñ u ñã ñư c nhi p th t l p trư ng mang tính qu c gia; t ñó tr ñi trãi qua hơn 1300 năm, ñ thích ng v i
29 các th i ñ i khác nhau, m c d u Ph t Giáo có thay ñ i hình th c, nhưng v n có m t ñi m chung nh t không h thay ñ i là tư tư ng Nh t Th a Ph t Giáo, l p cư c trên tinh th n Nh t ð i Th a c a Thánh ð c Thái T .
2. B n ch t—S viên dung c a Tam H c Gi i ð nh Tu
Yêu c u ñ c l p c a Gi i ðàn ð i Th a
Kh i ñ u là T i Tr ng c a T Du Sơn thu c th i kỳ Bình An ñã bài xích thuy t Tam Th a c a Pháp Tư ng Tông, ñ i bi u c a Ph t Giáo N i Lương, t tín ni m cho r ng Ph t Giáo Nh t B n ph i là Nh t Th a mà thôi, và tuyên dương Pháp Hoa Nh t Th a Tông ( 法華一乘宗) do Thiên Thai ð i Sư (天台大師)29 ch xư ng. Cũng tình c thay, s hi n h u c a T i Tr ng ñã ñư c Hoàn Võ Thiên Hoàng ( 桓武天皇, Kammu Tennō ) ch p nh n. Ông th a ân ñi n c a Thiên Hoàng mà ñư c sang nhà ðư ng c u pháp, r i lên Thiên Thai Sơn, ñư c truy n th tr c ti p giáo pháp Thiên Thai mà chính ông ñã trãi qua m t th i gian r t lâu m t mình tu h c trên T Du Sơn. Sau khi tr v nư c, ông nh n ñư c s c m nh công nh n cho Thiên Thai Pháp Hoa Tông ( 天台法華宗, Tendaihokke shū ) ñư c t n t i ñ c l p, v i n i dung l y Ma Ha Ch Quán (摩訶止觀) mà nghiên c u v Ma Ha Ch Quán c a Thiên Thai ð i Sư, và l y Tỳ Lô Giá Na Kinh ( 毘盧遮那經) mà nghiên c u v M t Giáo tân truy n. Th nhưng không lâu sau, Không H i t Trung Qu c tr v nư c, ñã truy n bá M t Giáo v i nghi th c và n i dung th m chí còn phong phú hơn, cho nên t nhiên M t Giáo tân truy n c a Thiên Thai ph i như ng bư c cho Chơn Ngôn Tông. T i Tr ng ch còn chuyên tâm vào vi c ch nh b giáo h c Thiên Thai và nuôi dư ng ñ t mà thôi.
30 Song có ñi u là trư c kia v ðư ng tăng Giám Chơn (鑑眞, Ganjin , 688 763) 30 ñã cùng v i các ñ t ông ta sang Nh t, thành l p gi i ñàn ðông ð i T , nên t ñó chính ba v Thiên Hoàng là Thánh Võ, Quang Minh và Hi u Khiêm cùng các Hoàng H u ñã ñăng ñàn th gi i t i ñây. Vì th ch ñ ñ tăng nư c ta ñã ñư c quy ñ nh rõ ràng, và s th ng ch giáo ñoàn t vi c tác pháp th gi i c a Ti u Th a T Ph n Lu t (四分律) cũng ñã ñư c th c hi n nghiêm túc. Theo ñó, Hoàn Võ Thiên Hoàng m i công nh n s ra ñ i c a Thiên Thai Pháp Hoa Tông T Du Sơn; t y tr ñi tông phái n y nh n ñư c ân t c a tri u ñình ban cho m i năm ñư c ñ 2 ngư i. D u r ng tông phái n y ñã trãi qua bi t bao c c kh ñ u tranh v i ñói l nh trong vòng 12 năm trên T Du Sơn ñ nuôi dư ng ñ t , ñ tr thành các b c ñ i tăng, nhưng các v n y cũng ph i l n l i xu ng kinh ñô N i Lương ñ ñăng ñàn th gi i ch không còn con ñư ng nào khác hơn. Tuy nhiên, gi i ñàn N i Lương thì d a trên th l c c a các v Tăng Cang c a Pháp Tư ng Tông, ñ c bi t là ph i th tác pháp d a trên T Ph n Lu t c a Ti u Th a. Song n u t l p trư ng tân ki n l p c a ý nghĩa ð i Th a Nh t Th a Tông mà nói thì qu th t ñây là n i kh ñau mà Thiên Thai Tông ph i gánh ch u. ð c bi t v n ñ th c t cho th y là vì ña s nh ng v tăng mà Thiên Thai Tân Tông g i ñ n N i Lương ñ th gi i thì ho c b “Pháp Tư ng Tông ño t ñi ”, ho c “ch y tán lo n vào xóm làng ”, ho c quay tr v l i T Du Sơn, s n y không ph i là ít. Th thì T Du Sơn ñòi h i ph i thi t l p m t gi i ñàn ñ c l p, và xác l p trên ch ñ th gi i ñ tăng m i. T s tình trên, gi ng như ti ng thét vang gi a thanh thiên b ch nh t là yêu c u s ñ c l p c a gi i ñàn ð i Th a, và căn c mang tính lý lu n c a vi c n y là ch trương c a Viên ð n Gi i ð nh Tu ( 圓頓戒定慧).
31 Ch trương Viên ð n Tam H c
Gi i lu t c a ð i Th a ñã ñư c ch trương cùng v i s hưng kh i c a ð i Th a Ph t Giáo. Mư i Gi i C m N ng (十重禁戒) và B n Mươi Tám Gi i Nh ( 四十八輕戒) như trong Ph m Võng Kinh ( 梵綱經) có ghi, ñã ñư c ng d ng trong t ng l p t i gia Trung Hoa. Th nhưng, n ð cũng như Trung Hoa thì hành nghi c a v xu t gia, cho dù là tông ch l p cư c trên giáo h c c a ð i Th a hay Nh t Th a ñi chăng n a, cũng ph i tuân theo lu t nghi c a Ti u Th a. Cái g i là ð i Th a Gi i là gi i c a h t th y h u tình ( 一切有情戒, nh t thi t h u tình gi i), ch ñư c dùng v i ý nghĩa mang tính hóa ñ tha nhân mà thôi. Tuy nhiên, ñương th i T i Tr ng c a T Du Sơn l i phá b ñi truy n th ng giáo ñoàn Ph t Giáo v n ñã ñư c th c hành t r t lâu n ð , ñ r i ch trương r ng ngư i tu h c v Thi n ñ nh và trí tu c a Viên ð n Nh t Th a thì ñương nhiên ph i tuân theo gi i lu t ð i Th a c a Viên ð n Nh t Th a. Cho nên vào mùa xuân năm 818 (năm th 9 niên hi u Ho ng Nhân [弘仁]), lúc 52 tu i, t b n thân T i Tr ng ñã tuyên b x b 250 gi i c a Ti u Th a mà trư c ñây ông ñã th t i gi i ñàn N i Lương. T ñó tr ñi, ông nêu cao lý tư ng ñ c l p ð i Th a Viên ð n Gi i ( 大乘圓頓戒), và chuyên tâm n l c hành trì cho ñ n cu i ñ i mình. Tuy nhiên v n ñ n y cũng ñ ng ch m ñ n tinh th n căn b n c a tình hu ng h i ñ c Thích Tôn còn t i th , và g n ñây n a là vi c k th a Ph t Giáo c a Thánh ð c Thái T , mà ch d a ñó là Pháp Hoa Kinh và Ph m Võng Kinh. ð c bi t là ti ng thét hùng h n d a trên s t giác và ph n t nh v i qu c ñ và th i cơ nư c Nh t B n chúng ta. Ti ng thét y có m t s c m nh vô song. Th theo nguy n v ng c a Hoàn Võ Thiên Hoàng ( 桓武天皇, Kammu Tennō ), Thiên Thai Pháp Hoa Nh t Th a Tông ñã c c l c ch trương ph i nương theo ð nh, Tu
32 cùng v i Gi i, và theo tinh th n cùng hành nghi c a ð i Th a Viên ð n. M c d u trong th i gian sanh ti n c a T i Tr ng có g p tr ng i do s kháng t u c a các v Tăng Cang vùng N i Lương, nhưng sau khi ông qua ñ i không bao lâu thì ñư c ban chi u ch h a kh và Viên ð n ð i Gi i ñã tr thành ñ c l p trên T Du Sơn.
Ph t Giáo viên dung c a Gi i ð nh Tu
Tam H c Gi i ð nh Tu tr v nh t nguyên, l y Viên ð n Tam H c ( 圓頓三學) làm tiêu bàng, l y Thiên Thai Tông c a th i Bình An làm căn b n, Ph t Giáo Nh t B n ñã th t s tri n khai. T ñó, t d như cho d u có l y Thi n c a Gi i Tu tương ñ i, hay ví như có l y Tu làm g c ñi chăng n a thì cũng không ph i là ñã ch trương Tu c a Gi i ð nh tương ñ i ñư c. Cái nào cũng ñ ng trên ý ch c a Viên ð n Tam H c, và ñ t trên tr ng ñi m c a m t nào ñó trong Gi i ð nh Tu . Nói chung Thi n có ý nghĩa Viên Thi n bao g m hai môn h c Gi i Tu . Tu thì có ý nghĩa Viên Tu ñ y ñ c Gi i ð nh. Cho nên gi ng như T nh ð Giáo nư c ta ch chuyên tín ngư ng vào h nh nguy n tha l c c a ñ c A Di ðà Ph t, cũng ñã l p cư c trên cơ s mang tính tư tư ng c a Viên ð n Tam H c, dung nhi p Gi i ð nh Tu c a Nh t ð i Th a Viên ð n vào trong m t h nh ni m Ph t mà thôi, và ch p nh n Viên ð n Tam H c c a ñ i tín tâm tha l c h i hư ng, t c pháp nhĩ tuy t ñ i v y. Cho nên trong Ph t Giáo Nh t B n thì không ph i Ti u Th a Gi i tr thành ð i Th a Gi i, cũng như không ph i s gi i tr thành lý gi i, mà trên m t hình th c thì ti n tri n t trì gi i ñ n phá gi i r i ñ n vô gi i, t tương ñ i gi i cho ñ n tuy t ñ i gi i. N u ñ ng t trên l p trư ng th t ti n mà nói thì ñó chính là 33 s suy thoái c a gi i lu t; song ñ ng trên l p trư ng lý lu n mà xét thì nó ñ t ñ n ch cùng t t c a gi i lu t ð i Th a. Trong Thiên Thai Tông th i Trung ð i c a Nh t có th c hành thuy t Th a Gi i Nh t Trí ( 乘戒一致), trong Thi n Tông thì có Thi n Gi i Nh t Trí ( 禪戒一致), trong Ni m Ph t Tông thì ch trương Ni m Gi i ( 念戒) hay Tín Gi i Nh t Trí ( 信戒一致), và chính trong Nh t Liên Tông có thuy t v B n Môn Vô Tác Gi i (本門無作戒) c a Xư ng Gi i Nh t Trí ( 唱戒一致). Như v y, gi ng như n ð và Trung Hoa, Ph t Giáo l y gi i lu t th c ti n làm ñ nh t nghĩa, hay Ph t Giáo l y gi ng lu n nghiên c u làm m c ñích ch y u, c hai ñ u không th t n t i Nh t B n chúng ta. Duy ch có Ph t Giáo mang tính gi n d , th t ti n, ñ ng trên l p trư ng tư tư ng Viên ð n Tam H c thì m i phát tri n v i tư cách là Ph t Giáo Nh t B n.
Ni m Ph t Viên ð n tuy t ñ i
Chính Pháp Nhiên ( 法然, Hōnen ), ngư i truy n trao h th ng Viên ð n Gi i c a Thiên Thai Tông, cũng có d y r ng:
“N u như l y trí tu tài cao mà l p b n nguy n, t c k ngu ñ n h trí thì d t khoát tuy t ñi hy v ng vãng sanh; tuy nhiên ngư i có trí tu thì ít mà k ngu si thì nhi u l m thay. N u như l y vi c hành trì gi i lu t mà l p b n nguy n, t c ngư i phá gi i vô gi i thì d t khoát tuy t ñi hy v ng vãng sanh. Tuy nhiên ngư i trì gi i thì ít mà k phá gi i thì ñ y r y. ”
T hi n th c c a th i ñ i v i nhi u ngư i phá gi i và ngu si, ông ñã h y b ñi v n ñ Thánh ð o Môn h t th y khó hành, mà tuy n ch n ra pháp môn Ni m Ph t Nh t H nh ( 念佛一行, m t
34 h nh ni m Ph t) làm h nh nguy n d làm c a b n nguy n tha l c h i hư ng. Nói tóm l i, Ni m Ph t Nh t H nh do ñ c Ph t Di ðà, Thích Ca và chư Ph t ñã tuy n ch n ra chính là ni m Ph t v n h nh c túc, t ñó chúng sanh ch ni m Ph t m t ti ng cũng tr thành Viên ð n Tam H c. Ch ng Không ( 証空, Shōkū , 1177 1247)31 Tây Sơn, ñ t c a Pháp Nhiên, cũng có d y r ng:
“Gi i là ni m Ph t, cho dù có phá gi i hay vô gi i ñi n a, ngư i tu ni m Ph t c u mong C c L c cũng tr thành ngư i trì gi i thanh t nh. Ngoài ni m Ph t ra thì không có gi i.”
Và ông ñã thuy t ñơn gi n v ý nghĩa Tam H c mang tính tương ñ i ñư c b qua trong pháp môn Ni m Ph t Viên ð n (念佛圓頓) tuy t ñ i. L i n a, Thân Loan ( 親鸞, Shinran ) c a Chơn Tông cũng có d y thêm r ng:
“Nư c bi n danh hi u b t tư nghì kia không còn thi hài c a s ngh ch báng, v n dòng sông các ñi u ác ñ u quy v , tr thành m t v trong sông nư c công ñ c.”
Ông ñã tìm ra Tam H c Viên ð n tuy t ñ i trong ñ i tín tâm c a tha l c h i hư ng ñ vư t kh i gi i ñ nh tu c a tương ñ i h u h n, và phát bi u bài Hòa Tán ( 和讚, Wasan )32 th hi n s vui m ng cao t t trong pháp l c t nhiên c a mình. Nói tóm l i, ch tín ñư c thành t u t ñ i h nh c a A Di ðà Ph t, nên nó ñư c xem như là ñ i tín tâm c a v n ñ c viên dung, là ñ i h nh c a tha l c Tam H c Viên ð n.
35 Thi n c a Tam H c Nh t Trí
Vinh Tây (榮西, Eisai ) Ki n Nhân T ( 建仁寺, Kennin ji ), 33 ngư i ñã t ng truy n bá Lâm T Tông vào nư c ta và t o cơ h i cho Thi n h c hưng long, có d y r ng:
“ðánh Phù Lu t34 ngoài Ni t Bàn, hi n trí tu trong Bát Nhã, ñây chính là Thi n Tông.” Hay “Thi n Tông là h c pháp t ng c a Ph t, trì t nh gi i c a Ph t. ðây g i là Thi n.”
Và ông ñã nói ñi nói l i r ng Thi n ch xư ng c a ông là Thi n c a Tam H c Viên ð n Gi i ð nh Tu nh t nguyên. Sau n y chính ð o Nguyên (道元, Dōgen ) c a Vĩnh Bình T (永平寺, Eihei ji ), 35 ngư i k th a Thi n phong c a Vinh Tây r i sang nhà T ng c u pháp và ñư c truy n th a Thi n Tào ð ng t Thiên ð ng Sơn Như T nh ( 如淨), 36 cũng bài bác Thi n tương ñ i v i giáo, tuyên dương Thi n c a Giáo Thi n Dung H p ( 敎禪融合) và Gi i ð nh Tu Nh t Trí (戒定慧一致), có tuyên b r ng:
“Thí như Thi n Na mà g i là Thi n Tông thì không ñư c, hu ng chi Thi n Na chưa ph i là t ng y u c a Ph t pháp. Tuy nhiên, ñ c bi t nhóm ngư i g i ñ i ñ o chánh truy n c a chư Ph t là Thi n Tông thì qu Ph t ñ o v n còn trong m ng chưa th y ñư c, v n còn trong m ng chưa truy n ñư c v y thay !”
L y tên g i c a Thi n Tông làm “tên g i c a Ma Ba Tu n” mà ghét b cho r ng:
36 “Ngoài nh t tâm còn có Ph t Giáo, nhà ngươi nh t tâm mà v n chưa nh t tâm, ngoài Ph t Giáo ra còn có nh t tâm. Nhà ngươi là Ph t Giáo mà v n chưa ph i là Ph t Giáo. Quy n kinh là toàn thân Như Lai, cho ñ n xá l i c a Như Lai.”
Cho nên ông bài bác ñi u mà Thi n g i là Giáo Ngo i Bi t Truy n ( 敎外別傳, truy n riêng ngoài giáo lý), và tuyên dương Ph t Giáo chánh truy n c a Viên ð n Tam H c.
Tam H c Viên ð n tuy t ñ i
L i n a, s lưu truy n c a T nh ð Giáo t th i Bình An tr ñi càng lúc càng hưng th nh, và Thi n phong d n d n bùng cháy m t cách m nh m nh s tái thi t giao thông v i ð i L c Trung Hoa th i nhà T ng. Chơn Ngôn M t Giáo lưu hành t th i Bình An c ng v i phong trào v n ñ ng gi i lu t b c kh i trong khí v n ñương th i ñã b t ñ u xu t hi n rõ ràng. Thêm vào ñó, Nh t Liên ( 日蓮, Nichiren ), nhân v t cao xư ng tư tư ng Pháp Hoa c a Thiên Thai Tông chánh truy n và thành l p nên Nh t Liên Tông, cũng có tuyên b r ng:
“Tam H c Gi i ð nh Tu là Tam ð i Bí Pháp phát xu t t Ph m Th Lư ng, nay ngư i theo Nh t Liên cho vi c xư ng t ng Nam Mô Di u Pháp Liên Hoa Kinh là trí tu ..., ch m d t ngũ ñ gi i ñàn, nh t hư ng xưng t ng Nam Mô Di u Pháp Liên Hoa Kinh, ñây là b n ý c a kinh n y... Năm ch Di u Pháp Liên Hoa Kinh t c gan tim c a m t b tám quy n, là gan tim c a h t th y các kinh, là chánh pháp trên ñ nh ñ u c a h t th y chư Ph t B Tát c a hai th a, c a tr i ngư i A Tu La và Th n, v.v.”
37
Và ch trương Tam H c Viên ð n tuy t ñ i là t l p trư ng b n môn c a Pháp Hoa. T i n ð sau khi ñ c Thích Tôn di t ñ , t tính t t y u c n ph i th ng ch giáo ñoàn và duy trì truy n th ng, thì trong Tam H c có Gi i là ñư c xem tr ng nh t. Như v y ñ i sau gi i lu t Ti u Th a, ñư c g i là Th t Chúng Bi t Th ( 七眾別受, b y chúng th riêng) và ñư c hình th c hóa, ñã tr nên b ràng bu c. Tam H c Gi i ð nh Tu thì ti n tri n t g c c a Ti u Th a ñ n ð i Th a. Trung Hoa cũng d n dà theo th i gian mà c hai ñ u ñư c th dung. Th nhưng chúng m i m i t phát tri n và trong ñó thì Tu H c ñã ñư c xem tr ng nh t. Các hình th c Ph t Giáo n y ñ u ñư c nhi p th vào nư c ta, t ch c giáo lý c a giáo ñoàn Trung Qu c cũng ñư c ch p nh n vào dư i hình th c nguyên th , và ñã phát tri n trên phương di n th c t hóa. Chính ñây, tri t lý u huy n ph c t p c a Ph t Giáo Trung Hoa ñã ñư c ñơn thu n hóa, và th c ti n Ti u Th a Gi i c a Ph t Giáo n ð ñã ñư c thay ñ i thành ð i Th a Viên ð n Gi i ñ cho phù h p v i qu c ñ , th i cơ và qu c dân. Còn Tu H c ph c t p c a Ti u Th a hay ð i Th a A Tỳ ð t Ma ñã bi n thành Nh t Th a Viên ð n Tu ; và ñ i v i ð nh thì cũng ñã chuy n thành Viên ð n ð nh c a Ph t T chánh truy n. Như v y Gi i ð nh Tu ñã phát tri n thành Viên ð n Tam H c và tr thành Ph t Giáo c a t nhiên pháp nhĩ ( 自然法爾, pháp v n t nhiên như v y). N u nói khác ñi, Ph t Giáo Nh t B n ñã th ng nh t Gi i ð nh Tu trong l p trư ng Tam H c tuy t ñ i bình ñ ng. ðó là Ph t Giáo n u l y Gi i làm ch thì nó ti n tri n t Ti u Th a gi i ñ n ð i Th a gi i, t h u tác gi i ñ n vô tác gi i. Còn n u l y ð nh làm chính thì nó phát tri n t tu Thi n ñ n ch ng Thi n, t h u Thi n ñ n vô Thi n. Và n u l y Tu làm g c thì nó thăng hoa t tu tu ñ n tánh tu , t th giác ñ n b n giác. Nói
38 tóm l i, l p cư c trên l p trư ng c a tuy t ñ i gi i, tuy t ñ i ñ nh cũng như tuy t ñ i tu , Ph t Giáo Nh t B n c a B n Ch ng, B n Nguy n và B n Môn ñã th t s xu t hi n.
3. Th t ti n—B Tát ñ o c a chơn t c nh t quán
Ph t giáo chơn t c nh t quán
Ph t Giáo Nh t B n, l p cư c trên tinh th n Nh t Th a, ch trương r ng h t th y chúng sanh ñ u bình ñ ng và l y n i dung c a gi i ñ nh tu viên ñ n, là Ph t Giáo phát tri n vì tinh th n chơn t c nh t quán, ñương nhiên ph b ñi s sai bi t gi a hàng xu t gia và t i gia, và không ch p nh n s b t ñ ng gi a nam và n . T ñó Ph t Giáo Nh t B n ñã ñư c bình d hóa t Ph t Giáo trong núi r ng hang ñ ng thành Ph t Giáo c a ñô th làng xóm, t Ph t Giáo c a hàng Thánh gi xu t gia thành Ph t Giáo c a hàng t i gia phàm phu, t Ph t Giáo c a l p tu ñ o h c v n thành Ph t Giáo c a sinh ho t giá dân bình thư ng. Tuy nhiên, ñây chính là s phát xu t t quy ph m l n c a tư tư ng Chơn T c Nh t Th ( 眞俗一体) do Thánh ð c Thái T (聖德太子, Shōtoku Taishi ) ch xư ng, r i trãi qua các v cao tăng th c ti n hóa như ð o Chiêu ( 道昭, Dōshō ), 37 Hành Cơ (行基, Gyōki ), 38 v.v., ñ n T i Tr ng ( 最澄, Saichō ) c a th i kỳ Bình An thì ch trương Ph t Giáo Chơn T c Nh t Quán (眞俗一貫) là t m t chính di n; r i Không H i ( 空海, Kūkai ) cũng thi hành vi c giáo d c qu c dân theo tinh th n Chơn T c B t Ly ( 眞俗不離). Còn nhóm Không Dã ( 空也, Kūya ), 39 Lương Nh n ( 良忍, Ryōnin ), v.v., thì ngao du kh p thiên h mà khuyên d y ngư i ta ni m Ph t. Duy Pháp Nhiên ( 法然, Hōnen ) thì r i ñ o tràng T Du Sơn mà khuyên nh m i ngư i tu t p pháp môn ni m Ph t d làm; riêng Thân Loan ( 親鸞, Shinran ) thì l y thân mình làm giáo ch t i gia, ăn th t, có v và m ra 39 Chơn Tông ñ c ñáo c a riêng mình. Chính Thánh ð c Thái T là ngư i ñã t ng thuy t gi ng giáo lý g i là “tr sanh s n nghi p giai th th t tư ng ” (治生産業皆是實相) trong Kinh Pháp Hoa, sinh ho t theo tinh th n “chư pháp th t tư ng ” ( 諸法實相) c a v B Tát t i gia trong Duy Ma Kinh, s t giác c a ngư i n thành Ph t t “t tánh thanh t nh tâm ” ( 自性清淨心) trong Th ng Man Kinh, và l y thân mình ñ th c hi n các giáo lý y. V i tư cách là Nhi p Chính Hoàng Thái T , ông có quy n ñ nh ño t t t c , có khi thì thuy t gi ng Ph t ñi n trư c m t Thiên Hoàng, so n thu t ra 8 quy n Tam Kinh Nghĩa S ( 三經義疏, Sangyōgisho )40 ñ lưu l i cho h u th . Chính Thái T cho r ng vi c tu Thi n nơi v ng v là pháp Ti u Th a, nên ông ñã ph b nó, mà quán lý chư pháp th t tư ng ngay chính trong th gian hi n th c và ph i bư c lên con ñư ng ð i Th a B Tát, là bư c kh i ñ u cho Ph t Giáo Nh t B n mang tính Chơn T c Nh t Quán. T i Tr ng ( 最澄, Saichō ) c a T Du Sơn ñã lý tư ng hóa s nuôi dư ng v tăng B Tát như là món qu c b o th t s t l p trư ng c a Viên ð n Tam H c. Chính trong T ði u Th c (四條式) do Tha Nga Thiên Hoàng ( 嵯峨天皇, Saga Tennō ) ñưa ra có ñ c p ñ n v n ñ n y, r ng:
“Thi t nghĩ r ng qu c b o c a B Tát có nói trong Pháp Hoa Kinh, s l i tha c a ð i Th a là thuy t c a Ma Ha Diên (摩訶衍), n u không có toàn b b y n n trong kinh ð i Th a thì l y gì mà có th tr ñư c ch ? Hơn n a, tai n n l n chưa t ng có mà không có B Tát thì làm sao có th làm cho h t ñư c ch ? ... N u không có món báu c a sơn hà, món l i tha c a xã t c hay v B Tát thì làm sao ñây ? ð i v i Ph t ñ o thì g i là B Tát, ñ i v i t c ñ o thì g i là quân t . Hãy m r ng gi i y mà hành Chơn T c Nh t Quán. ”
40
Sau ñó, trong Hi n Gi i Lu n ( 顯戒論, Genkairon ), 41 T i Tr ng có d n l i nói c a Tăng Tri u ( 僧肇)42 r ng:
“Ti u Th a vì chư ng ng i sanh t , nên không th hòa quang, còn v ñ i sĩ vì quán thông y u ch thi n ác mà hành ð o T c Nh t Quán, nên su t ngày cũng phàm phu và tr n ngày cũng ñ o pháp. ”
Và cũng chính T i Tr ng ñã làm sáng t l p trư ng chư pháp th t tư ng c a Kinh Pháp Hoa. Tuy nhiên, trong l p trư ng c a ông, cái g i là qu c b o là các v B Tát tăng thu n túy chuyên s ng tu luy n trong r ng núi su t 12 năm, v n chưa th thoát kh i h t hình th c mô ph ng c a Ph t Giáo Thiên Thai mà tu t p trong sơn lâm cùng c c c a Trung Hoa ñư c. Song t y u ch “s xu t gia theo nghĩa Viên ð n là cho d u hình th c có xu t gia ñi chăng n a, v n không gi l y chút nh nh t gì, v n không nương c y chút nghi ti t nh nh t nào ”, ông ñã s t s ng t n l c t p trung vào vi c nuôi dư ng ñào t o v B Tát tăng v m t tinh th n. Như v y cu i cùng ñó là hình th c phát tri n ñ n Ph t Giáo Chơn T c Nh t Quán mang tính th c t mà ta có th nhìn th y qua Ph t Giáo Liêm Thương. Trư ng h p c a Không H i (空海, Kūkai ) cũng v y. Cho d u ông ñã khép mình trong Cao Dã Sơn làm ñ o tràng tu Thi n, nhưng v n ñ n ho ng dương M t Giáo tân truy n như là tông phái tr n h qu c gia ðông T ( 東寺, Tō ji ) vùng kinh ñô. T nghi th c s tư ng, qu c gia và xã h i liên k t v i nhau, t ñ hình M n Trà La ( 曼茶羅, Maṇṇala )43 th hi n m t cách ñoan nghiêm giáo lý thâm huy n, và t tác pháp quán ñ nh mà chính ông ñã truy n th m t cách c th nghi th c bí truy n T c Thân Thành Ph t ( 卽身成佛). 44 ð c bi t Tông Ngh Ch ng Trí Vi n ( 綜芸種智院), nơi làm m c tiêu giáo d c cho ngư i 41 dân bình thư ng, ñã l y “v Th y trong ñ o” ñ truy n kinh Ph t cũng như “v Th y ngoài ñ i” ñ ph bi n r ng sách th gian, và th c thi vi c giáo hóa tinh th n Chơn T c B t Ly.
Tính th t ti n c a Chơn T c Nh t Quán
Kho ng g n cu i th i Bình An, vào tháng 3 mùa xuân năm 1175 (năm th 5 niên hi u Th a An [ 承安]), lúc y Pháp Nhiên ñã 43 tu i, ông r i kh i T Du Sơn, b ñi h nh nguy n t l c Thánh ð o mà tr v v i con ñư ng ni m Ph t tha l c d làm. Nói tóm l i, trư c b n nguy n l c c a ñ c Di ðà l y m c tiêu t t c chúng sanh ñ u ñư c vãng sanh m t cách bình ñ ng, thì không k nam n , già tr , ch ng màng ñ o t c giàu nghèo, ch có nh t tâm mà ni m cho tr n m t ti ng mà thôi. V l i, pháp môn ni m Ph t y có ý nghĩa là tên g i c a Chơn T c Nh t Th a mà cũng ch ng k ñ n vi c ñi ñ ng n m ng i, và không lu n ñ n th i x các duyên, v.v. ðó chính là:
“Nói là b n nguy n sâu n ng thì không tách lìa thi n ác, không phân chia trì gi i hay phá gi i, không k t i gia hay xu t gia, ch ng bàn h u trí hay vô trí, mà kh i tâm ñ i bi bình ñ ng, h t lòng tin vào b n nguy n mà ni m Ph t, thì ch trong kho nh kh c m t ni m, A Di ðà Ph t s ñ n ti p rư c. Ni m Ph t c a b c Thánh và ni m Ph t c a k phàm không có gì khác nhau, mà công ñ c hoàn toàn như nhau. ”
ðây là l n ñ u tiên s phân bi t c h u gi a xu t gia và t i gia ñã ñư c xóa b , và giá tr con ngư i ñư c chú tr ng ñ n. Nói tóm l i, tư tư ng Nh t Th a căn b n c a Ph t Giáo Nh t B n là thông qua Ni m Ph t Tam H c C Túc, và ñư c khai hi n trên con ngư i hi n th c.
42 Tuy nhiên, trư ng h p c a Pháp Nhiên thì ñương nhiên v n gi nguyên hình th c v tu sĩ xu t gia. Song ñ n th i ñ t ông ta là Thân Loan thì l i chuy n sang hình th c th c ti n, l y thân mình làm cu c s ng t i gia phi tăng. Chính ông ñã n i quán m t cách sâu s c r ng:
“B ñ tâm c a t l c Thánh ñ o không k ñ n tâm hay ngôn ng , k phàm phu thư ng trôi lăn lưu chuy n ph i nên phát kh i tâm như th nào ñây ? ”
Ông l y hình th c phi tăng phi t c làm tiêu th c, l y hai ch Ngu Ng c mà ñ t tên cho mình, r i tin vào b n nguy n tha l c c a ñ c Di ðà ngay trong cu c s ng t i gia v i v con và quy n thu c. Thân Loan ñã kính ngư ng Pháp Nhiên như là v Thái T c a Chơn Tông ( 眞宗, Shin shū , t c T nh ð Chơn Tông [淨土眞宗, Jōdoshin shū ]), còn t b n thân mình thì ch trương “không ai là ñ t c a Thân Loan c ”, mà các tín ñ lâu nay thì g i là “ñ ng b n hay ngư i ñ ng hành ”. ð c bi t ông kính ngư ng Thánh ð c Thái T như là v “giáo ch c a ð i Hòa ”, vì chính Thái T cũng ñã th c hành cu c s ng phi tăng phi t c. Như v y, Chơn Tông v i v Cao T là Thân Loan, ñã hưng th nh và ñư c truy n bá r ng rãi theo dòng th i gian. ð n th i kỳ Trung Hưng c a Chơn Tông, Liên Như ( 蓮如, Rennyo )45 cũng có d y r ng:
“Nh t nghĩa lúc b y gi c a Thân Loan Thánh Nhân là không l y hình th c phát tâm xu t gia làm g c, không l y hình th c b nhà x d c làm tiêu ch .”
Và ông ñã thuy t giáo r ng rãi m t cách bình d tông ch Chơn T c Nh ð Nh t Quán.
43 Khác v i M t Giáo c a Thiên Thai và Chơn Ngôn ñư c ti n hành thông qua th i ñ i Bình An, và Ph t Giáo T nh ð ñang trên ñà d n d n hưng th nh, ð o Nguyên (道元, Dōgen ) c a Tào ð ng Tông ñã tránh xa thành ñô, lánh kh i quy n th qu c gia mà thi t l p nên Ph t Giáo xu t gia trong vùng núi Vi t Ti n (越前, Echizen ). Ông d y r ng:
“M t ñ i hóa nghi h t th y không ph i là t i gia ñ c ñ o. ðây ch ng ph i là ñ o tràng h c Ph t ð o c a ngư i t i gia. M c d u trong Thánh giáo có nói v vi c ngư i t i gia thành Ph t, nhưng ph i chánh truy n. M c d u có nói vi c ngư i n thành Ph t, song ñây cũng không ph i là chánh truy n. Ph t t chánh truy n ch có xu t gia thành Ph t mà thôi.”
Và ông ñã ñ ng trên b n v xu t gia c a Ph t Giáo. Tuy nhiên, t s phê phán r t mãnh li t ñ i v i gi i Ph t Giáo ñương th i, chính ð o Nguyên ñã r t mong mu n chuy n hư ng tr v v i Ph t Giáo c a ñ c Thích Tôn chánh truy n, và ñó cũng là do t s c m hóa c a Thiên ð ng Như T nh ( 天童如淨, Tendō Nyojō ). M t khác, ñi u ñó cũng cư ng ñi u hóa cho r ng trên con ñư ng thành Ph t thì nam n bình ñ ng và không có s sai bi t trong Ph t tánh. Ông ñã khuyên răn chúng ñ t r ng có ng i tu trong núi ñi n a thì “thân m ng c a m t ngày là thân m ng ñáng quý, trong m t ngày n y nên xem như là c a báu ”, n l c t ng chút nuôi dư ng h u th , m r ng Thi n phong vào trong dân chúng và ti n hành Ph t Giáo Tu Ch ng Nh t ð ng ñ ng th i v i Chơn T c Nh t Quán. Tr hơn ð o Nguyên m t bư c, Nh t Liên thì xu t gia Thanh Tr ng Sơn ( 清澄山) vùng An Phòng ( 安房, Awa ), ñã phát hi n ra tinh th n t bi c a “h t th y chúng sanh ñ u là con ta ” trong nguy n l c “m t tr i b n bi n ñ u quy v di u pháp ”, 44 l y vi c “k t h p pháp vua pháp Ph t v i pháp Ph t pháp vua, l y pháp Tam ð i Bí M t c a b n môn trong vua quan nh t ñ ng, mà thành l p nên thuy t thiên h v n dân các th a ñ u là Nh t Ph t Th a, và v n dân nh t ñ ng ñ u xư ng t ng Nam Mô Di u Pháp Liên Hoa Kinh ” làm lý tư ng, không phân bi t ñ o t c, nam n , giàu nghèo, l y v n dân trong cõi Diêm Phù ð làm b n l và thành l p nên tông g i là Xư ng ð Thành Ph t (唱題成佛). Tông n y cũng ñã ñư c phát tri n r ng rãi trong qu c dân nư c ta v i tư cách là Ph t Giáo Chơn T c Nh t Quán. L i n a, Trí Chơn ( 智眞, Chijin ) c a Th i Tông, ngư i th nh n áo nghĩa t các b c Thánh thu c ñ i cháu c a Pháp Nhiên, năm 1275 (năm ñ u niên hi u Ki n Tr [ 建治]), ñã ñ n tham bái Hùng Dã Th n Xã ( 熊野神社, Kumano Jinja ), r i c m ñ c bài t ng “sáu ch danh hi u pháp Nh t Bi n, mư i cõi theo chánh th Nh t Bi n, v n h nh r i ni m ch ng Nh t Bi n, trên ñ i hoa m u tuy t h o thay (六字名號一遍法、十界依正一遍体、萬行離念一遍証、人 中上上妙好華, l c t danh hi u Nh t Bi n pháp, th p gi i y chánh Nh t Bi n th , v n h nh ly ni m Nh t Bi n ch ng, nhân trung thư ng thư ng di u h o hoa )”; ông t ñ t hi u cho mình là Nh t Bi n ( 一遍, Ippen ), r i ñi ngao du kh p thiên h , trong vòng 16 năm trư ng ñã giáo hóa ñư c 251.724 ngư i và khuyên h ni m Ph t. Chính ông cũng ñã th c hi n tinh th n Ph t Giáo Chơn T c Nh t Quán, khuyên răn m i ngư i ni m Ph t h ng ngày trong khi ñi ñ ng n m ng i ñ ñư c tâm ñ c khi lâm chung. R i ñ n Lương Tôn ( 良尊, Ryōson ), 46 ngư i th nh n n tín dung thông t s linh ng báo nghi m Th ch Thanh Th y Bát Phan Cung ( 石清水八幡宮, Iwashimizuhachimangū ) vào năm 1321 (năm ñ u niên hi u Nguyên Hanh [ 元亨]), ñã th a k Ni m Ph t Tông g i là “m t ngư i h t th y m i ngư i, h t th y m i ngư i m t ngư i, m t h nh h t th y các h nh, h t th y các
45 h nh m t h nh, y tên tha l c vãng sanh (一人一切人、一切人一人、一行一切行、一切行一行、是 名他力往生, nh t nhân nh t thi t nhân, nh t thi t nhân nh t nhân, nh t h nh nh t thi t h nh, nh t thi t h nh nh t h nh, th danh tha l c vãng sanh )” c a Lương Nh n ( 良忍, Ryōnin ) và cũng ñi ngao du kh p các ñ a phương mà ho ng b ð i Ni m Ph t Tông c a chơn t c nam n dung thông.
S tu ch ng trong cu c s ng hi n th c
nư c ta, t căn b n n u l y ñi u làm tiêu chu n xu t gia, ñó ñư c g i là Sa Môn (s: śrāmaṇa, p: samaṇa, 沙門). Tuy nhiên, ñi u n y khác nhi u v i ý nghĩa ban sơ c a nó. Có h ng xu t gia vư t qua qu c gia và qu c dân, và có h ng tinh th n c a h luôn ñ t lên trên qu c gia và qu c dân. T ñó, không ph i ch là ñơn thu n t phương di n tư tư ng tôn giáo mà thôi, mà vi c làm c a nh ng ngư i n y là vi c làm vô cùng to l n, ñ t trên cơ s phát tri n hư ng thư ng c a hi n th t nư c nhà v i nhi u khía c nh qu c gia xã h i. Trong s ñó, gi ng như ð o Chiêu ( 道昭, Dōshō ), Hành Cơ ( 行基, Gyōki ), T i Tr ng (最澄, Saichō ), Không H i ( 空海, Kūkai ), Trùng Nguyên ( 重源, Chōgen ), 47 Du Tôn ( 叡尊, Eison ), Nh n Tánh ( 忍性, Ninshō), 48 v.v., là nh ng thí d ñi n hình nh t. T ñó n u xét trên hình tư ng Sa Môn xu t gia c a nh ng ngư i n y, ta th y r ng tuy không ñ ng nh t v i Thánh ð c Thái T , v giáo ch c a nư c ta, nhưng v h nh Chơn T c Nh t Quán c a h thì qu th t có th nói r ng h ñã k th a d u chân ban ñ u c a Thái T . Sau n y h u th cũng có nh ng ngư i kính ngư ng ñ n s tái lai c a Thái T , và t t nhiên lý do n y không ph i là không có v y. ð c bi t gi ng như Thân Loan thì ch ng l y căn b n hình th c Sa Môn xu t gia, mà l y hình 46 tư ng phi tăng phi t c ñ ho ng giáo trong r ng rãi qu n chúng nhân dân. Tông phong c a ông ta r t th nh hành và ñ t ñ n c c th nh v i giáo ñoàn c a B n Nguy n T ( 本願寺, Hongan ji ). 49 Hi n t i, ngoài Chơn Tông ra, trong các tông phái thì xu t gia ch là tên g i mà thôi và trên th c t thì t t c ñ u ti n hành con ñư ng Chơn T c Nh t Quán bình ñ ng như nhau. Con ñư ng ch ng ng v n có trong cu c s ng hi n th t n y, hi n th c sanh t là lý tư ng c a Ni t Bàn và kh i băng phi n não c như v y mà tan thành nư c B ð . Trong y không có s tách r i gi a tu và ch ng, và không có ñ o lý g i là phân bi t gi a t i gia v i xu t gia. ðây chính là con ñư ng th t ti n c a Ph t Giáo Nh t B n mang tính Chơn T c Nh t Quán, hay Chư Pháp Th t Tư ng v i ý nghĩa ñ o ñ i không hai, nam n bình ñ ng, trong cu c s ng sinh ho t h ng ngày c a h t th y qu c dân t c thành chánh giác.
Chú thích: 1. Bát Nhã Ba La M t ða Tâm Kinh (s: Prajñāpāramitā hṇdaya , t: çes rah sñiṇ po bshugs so , c: Pan jo po lo mi to hsin ching , j: Hannyaharamittashingyō, 般若波羅蜜多心經): nói cho ñ là Ma Ha Bát Nhã Ba La M t ða Tâm Kinh ( 摩訶般若波羅蜜多心經), còn g i là Bát Nhã ða Tâm Kinh ( 般若多心經), Bát Nhã Tâm Kinh (般若心經), Tâm Kinh ( 心經), 1 quy n, hi n còn, Taishō 8, 848, No. 251, Huy n Tráng ( 玄奘, 602 664) d ch vào năm 649 hay 648 (niên hi u Trinh Quán [貞觀] th 23 hay 22) nhà ðư ng. Có 6 d ch b n khác c a kinh n y: (1) Ma Ha Bát Nhã Ba La M t ð i Minh Chú Kinh ( 摩訶般若波羅蜜大明呪經), do Tam T ng Pháp Sư Cưu Ma La Th p (s: Kumārajīva , 鳩摩羅什, 344 413) d ch. (2) Bát Nhã Ba La M t ða Na ð Kinh ( 般若波羅蜜多那提經), do B ð Lưu Chi (s: Bodhiruci , 菩提流支, 562 727) d ch. (3) Bát Nhã Ba La M t ða Tâm Kinh ( 般若波羅蜜多心經), do Bát Nhã (s: Prajñā, 般若, 734 ?), và L i Ngôn ( 利言, kho ng th k th 8) d ch. (4) Ph Bi n Trí T ng Bát Nhã Ba La M t ða Tâm Kinh (普遍智藏般若波羅蜜多心經), do Pháp Nguy t (s: Dharmacandra , 法月, 653 743) d ch. (5) Bát Nhã Ba La M t ða Tâm Kinh (般若波羅蜜多心經), do Trí Hu Luân ( 智慧輪) d ch. (6) Thánh 47 Ph t M u Bát Nhã Ba La M t ða Tâm Kinh (聖佛母般若波羅蜜多心經), do Thí H (s: Dānapāla , 施護, kho ng th k th 10) d ch. N u so sánh các b n trên, b n d ch c a Tam T ng Pháp Sư Cưu Ma La Th p ñư c lưu truy n r ng rãi nh t. Ph n b n c a kinh n y hi n còn Pháp Long T ( 法隆寺, Hōryū ji ) c a Nh t B n; năm 1884 F. Max Müller và Bunyū Nanjō ( 文雄南條) ñã cùng hi u ñính, xu t b n; ñ n năm 1894 nó ñư c d ch sang Anh ng . Ngoài ra, vào năm 1864, h c gi ngư i Anh là Beal Samuel cũng ñã d ch sang Anh ng b n d ch c a Huy n Tráng. N u so b n ti ng Sanskrit và b n Hán d ch c a Huy n Tráng, chúng có n i dung tương ñ ng. Còn b n ñư c phát hi n th ch ñ ng ðôn Hoàng là tư li u r t quý tr ng ñ i v i gi i h c thu t. V ph n chú s c a kinh n y cũng có r t nhi u b n, trong ñó quan tr ng nh t là Bát Nhã Ba La M t ða Tâm Kinh U Tán ( 般若波羅蜜多心經幽贊) c a Khuy Cơ ( 窺基, 632 682), Bát Nhã Ba La M t ða Tâm Kinh Tán (般若波羅蜜多心經贊) c a Viên Tr c ( 圓測, 613 696), Bát Nhã Ba La M t ða Tâm Kinh Lư c S ( 般若波羅蜜多心經略疏) c a Pháp T ng ( 法藏, 643 712), và Bát Nhã Ba La M t ða Tâm Kinh S (般若波羅蜜多心經疏) c a Hu T nh ( 慧淨, 578 ?), v.v. 2. Hoa Nghiêm Kinh (s: Buddhāvataṇsaka nāma mahāvaipulya sūtra , c: Hua yen ching , j: Kegonkyō , 華嚴經): còn g i là ð i Phương Qu ng Ph t Hoa Nghiêm Kinh ( 大方廣佛華嚴經), L c Th p Hoa Nghiêm ( 六十華嚴), C u D ch Hoa Nghiêm Kinh (舊譯華嚴經), C u Kinh ( 舊經), T n Kinh ( 晋經), 60 quy n, hi n còn, Taishō 45, 477, No. 1866, Ph t ðà B t ðà La (s: Buddhabhadra , 佛駄跋陀羅, 359 429) d ch t năm 418 420 hay 421 (niên hi u Nghĩa Hy [義熙] th 14 ñ n niên hi u Nguyên Hy [ 元熙] th 2 ho c Nguyên Sơ [ 元初] th 2) th i ðông T n. 3. Vô Lư ng Th Kinh (s: Sukhāvatī vyūha sūtra [ed. by F. M. Müller & B. Nanjō], c: Wu liang shou ching , t: ṇphags pa ṇod dpog med kyi bkod pa shes bya ba theg pa chen poṇi mdo , j: Muryōjukyō , 無量壽經): còn g i là Song Quy n Kinh ( 雙巻經), ð i Vô Lư ng Th Kinh ( 大無量壽經), 2 quy n, hi n còn, Taishō 12, 265, No. 360, Tăng Kh i (s: Saṇghavarman, Saṇghapāla ; 僧鎧, 460 524) nhà ðư ng d ch vào năm 252 (niên hi u Gia Bình [嘉平] th 4) ñ i Tào Ng y. 4. ð i Bát Ni t Bàn Kinh (s: Mahāparinirvāṇasūtra , c: Ta pan nieh p'an ching , j: Daihatsunehankyō, 大般涅槃經): còn g i là Ni t Bàn Kinh ( 涅槃經), B c B n Ni t Bàn Kinh ( 北本涅槃經), 40 quy n, hi n còn, Taishō 12, 365, No. 374, ðàm Vô S m ( 曇無讖, 385 433) d ch t năm 416 423 (niên hi u Huy n Th [玄始] th 3 10) ñ i B c Lương.
48 5. Tỳ ðàm Tông ( 毘曇宗, Bidon shū ): tên g i m t trong 13 tông phái l n c a Ph t Giáo Trung Qu c, d a trên A Tỳ ð t Ma ( Abhidharma , 阿毘達摩, ð i T Pháp) và y c vào Lu n T ng mà thuy t giáo, còn g i là Tát Bà ða Tông ( 薩婆多宗, t c Thuy t Nh t Thi t H u B ), hay S Lu n ( 數論), h c phái chuyên nghiên c u th ng pháp trong b A Tỳ ðàm Tâm Lu n ( 阿毘曇心論) và pháp c u trong T p A Tỳ ðàm Tâm Lu n ( 雜阿毘曇心論), v.v., c a H u B . Tông phái n y ñã t ng hưng th nh nh Tăng Già ð Bà (s: Saṇghadeva , 僧伽提婆), ð o An ( 道安) c a th i Ti n T n và Hu Vi n ( 慧遠) c a th i ðông T n. Các gi ng lu n và chú thích c a m t s nhân v t như Hu Thông ( 慧通) th i Lưu T ng, ð o Th a ( 道乘) nhà Lương, Hu B t ( 慧弼) nhà Tr n, Hu Tung ( 慧嵩) nhà B c Ng y, Chí Ni m ( 志念) nhà Tùy, và ð o Cơ ( 道基) nhà ðư ng, ñã ñư c tri n khai m nh m . ð n khi m y b tân d ch c a Huy n Tráng ( 玄奘) nhà ðư ng như ð i Tỳ Bà Sa Lu n ( 大毘婆沙論), Phát Trí Lu n (發智論), Câu Xá Lu n ( 倶舍論) xu t hi n, thì tông phái n y b di t vong m t cách nhanh chóng. Trung Qu c thì tông n y ho ng giáo ch y u t i vùng Hoa B c, nhưng ñ n th i nhà ðư ng thì h p thu tinh th n c a Câu Xá Tông do Huy n Tráng l p nên. Nh t vào th i kỳ Ph t Giáo N i Lương thì Câu Xá Tông cũng có khi ñư c g i là Tỳ ðàm Tông. 6. Thành Th t Tông ( 成實宗, Jōjitsu shū ): tên g i c a h c phái nghiên c u d a trên b Thành Th t Lu n (s: Satyasiddhi śāstra , 成實論) c a Ha L i B t Ma (s: Harivarman , 訶利跋摩, kho ng th k th 3 4), do Cưu Ma La Th p (s: Kumārajīva , 鳩摩羅什, 344 413) d ch vào kho ng năm 411 412. Trung Hoa thì nó thu c m t chi nhánh c a Tam Lu n Tông. Trư c tiên tông n y ñư c môn h c a La Th p nghiên c u, r i Tăng ð o ( 僧道) và Tăng Tung ( 僧嵩) thành l p nên 2 h th ng tư tư ng l n. Tăng ð o thì trư c tác b Thành Th t Lu n Nghĩa S (成實論義疏), ñóng vai trò ch ñ o trong vi c nghiên c u v Thành Th t Tông vùng phía Nam. Ông có m t s ñ t như ðàm T ( 曇濟), ð o Lư ng ( 道亮), ð o Mãnh ( 道猛), v.v. ð t c a ðàm T và ð o Mãnh thì có Pháp S ng ( 法寵). Còn ñ i v i ð o Lư ng, ngư i so n ra b Thành Th t Lu n Nghĩa S (成實論義疏) thì có Trí Lâm ( 智林). Tăng Tung thì qu ng b Thành Th t Lu n T Châu; còn các môn h c a ñ t ông là Tăng Uyên (僧淵) như ðàm ð ( 曇度), ð o ðăng ( 道登), Hu C u ( 慧球), v.v., thì ñư c tín nhi m th i B c Ng y. Vào th i Nam T thì Tăng Nhu (僧柔), Hu Th ( 慧次) vâng theo m nh l nh c a vua Tuyên Văn Vương ( 宣文王) trư c tác b Lư c Thành Th t Lu n ( 略成實論); sau n y môn h c a h cũng xu t hi n ra 3 v ñ i pháp sư c a nhà Lương là Trí T ng ( 智藏), Tăng Mân ( 僧旻) và Pháp Vân ( 法雲). Trong s 3 ngư i n y thì Trí T ng là ngư i ñã t n l c xi n dương
49 Thành Th t Lu n. Vào ñ i nhà Tùy thì có Trí Thoát (智脫) r t n i ti ng. ð i v i Nh t B n thì tông n y cũng ñư c vương tri u Bách T (百濟) c a Tri u Tiên truy n vào, nhưng ch ph thu c vào Tam Lu n Tông, ch không t n t i như m t tông phái l n như Trung Qu c. 7. Tam Lu n Tông ( 三論宗, Sanron shū ): tên g i m t trong 13 tông phái l n c a Ph t Giáo Trung Qu c, h c phái nghiên c u d a trên 3 b lu n chính là Trung Lu n (s: Mādhyamaka kārikā , 中論) 4 quy n, Th p Nh Môn Lu n (s: Dvādaśa dvāra śāstra , 十二門論) 1 quy n c a Long Th (s: Nāgārjuna , 龍樹, kho ng 150 250), v khai t c a Ph t Giáo Trung Quán, và Bách Lu n ( 百論) c a Thánh ð Bà hay Thánh Thiên (s: Āryadeva , 聖提婆 hay 聖天, kho ng 170 270), ñ t c a Long Th . C 3 b lu n n y ñ u do Cưu Ma La Th p (s: Kumārajīva , 鳩摩羅什, 344 413) d ch. ðây là h c phái không nh ng d a trên kinh ñi n mà còn y c vào các lu n thư, trong ñó l y c Bát Nhã Kinh ( 般若經) làm g c căn b n cho tư tư ng Không, vì th nó còn ñư c g i là Trung Quán Tông (中觀宗), Không Tông (空宗), Vô Tư ng Tông ( 無相宗), Vô Tư ng ð i Th a Tông (無相大乘宗), Vô ð c Chánh Quán Tông ( 無得正觀宗). Nh t B n, tông n y ñư c Hu Quán ( 慧觀) c a vương tri u Cao L ( 高麗) Tri u Tiên, ñ t c a Cát T ng ( 吉藏), truy n vào năm 625, và ñư c xem như là ñ nh t truy n c a dòng Nguyên Hưng T (元興寺, Gankō ji ). Ngoài ra, sau n y Trí T ng ( 智藏) thu c pháp h n y có sang nhà ðư ng c u pháp, sau khi tr v nư c ông ñã n l c ho ng dương tông phong Pháp Long T ( 法隆寺, Hōryū ji ), và v n y ñư c xem như là ñ nh truy n. V sau, ñ t c a Trí T ng là ð o T (道慈) cũng sang nhà ðư ng c u pháp trong vòng 18 năm, và truy n th a nên dòng ð i An T ( 大安寺, Daian ji ). C như v y tông n y ñã nghi m nhiên tr thành 1 trong 6 tông l n vùng Nam ðô và ti n hành gi ng d y nghiên c u r t th nh hành, nhưng sau ñó thì l i suy vong. 8. T Lu n Tông ( 四論宗, Shiron shū ): tên g i c a h c phái nghiên c u d a trên 4 b lu n chính: 3 b c a Tam Lu n Tông và b ð i Trí ð Lu n (大智度論) hay ð i Ph m Bát Nhã (s: Mahāprajñāpāramitā śāstra , 大品般若) 100 quy n c a Long Th , do Cưu Ma La Th p d ch. 9. ð a Lu n Tông ( 地論宗, Jiron shū ): tên g i c a h c phái l y b Th p ð a Kinh Lu n ( 十地經論) c a Th Thân hay Thiên Thân (s: Vasubandhu , 世親 hay 天親) làm ñ i tư ng nghiên c u. B lu n n y do B ð Lưu Chi (s: Bodhiruci , 菩提流支) d ch vào năm 511. ðây là m t trong 13 tông phái l n c a Ph t Giáo Trung Qu c, ñư c thành l p trên cơ s b Th p ð a Kinh Lu n do L c Na Ma ð (s: 50 Ratnamati , 勒那摩提), B ð Lưu Chi (s: Bodhiruci , 菩提流支) và Ph t ðà Phi n ða (s: Buddhaśānta , 佛陀扇多) c ng d ch, nhưng do vì ki n gi i c a B ð Lưu Chi và L c Na Ma ð có ph n khác nhau nên tông n y chia thành 2 phái. Sau khi phân thành 2 ngã, h th ng c a ð o S ng ( 道寵), ñ t c a B ð Lưu Chi, phát tri n ñ a phương phía B c nên g i là B c ð o Phái. Còn h th ng c a Hu Quang ( 慧光), ñ t c a L c Na Ma ð , thì phát tri n vùng phía Nam nên ñư c g i là Nam ð o Phái. Trong B c ð o Phái có môn h c a ð o S ng là Tăng Hưu ( 僧休), Pháp K ( 法繼), v.v.; còn trong Nam ð o Phái thì có môn h c a Hu Quang là Pháp Thư ng (法上), Tăng Ph m ( 僧範), ð o B ng ( 道憑), Hu Thu n ( 慧順), v.v., v i r t nhi u nhân tài xu t chúng. Giáo h c c a Nam ð o Phái ñư c thành l p do Pháp Thư ng và ñ t ông là Hu Vi n ( 慧遠). Tông n y l y thuy t Như Lai T ng Duyên Kh i ( 如來藏緣起) trong Lăng Già Kinh ( 楞伽經) và ð i Th a Kh i Tín Lu n ( 大乘起信論) làm tiêu ch . Riêng B c ð o Phái thì l y A L i Da Th c như là Chơn V ng Hòa H p Th c làm ra thuy t Th c Th Chín; trong lúc ñó Nam ð o Phái thì l y A L i Da Th c như là T nh Th c mà ñưa ra thuy t Th c Th Tám. Vào ñ u th i nhà Tùy, B c ð o Phái ñã phát tri n m nh phương B c và h p nh t v i Nhi p Lu n Tông (攝論宗) trên ch thuy t Th c Th Chín nhưng sau ñó b tiêu di t luôn. Trư ng h p c a Nam ð o Phái cũng ch u chung s ph n như B c ð o Phái. 10. Nhi p Lu n Tông ( 攝論宗, Setsuron shū ): tên g i c a h c phái l y b Nhi p ð i Th a Lu n ( 攝大乘論) c a Vô Trư c (s: Asaṇga , 無著) làm ñ i tư ng nghiên c u. B lu n n y do Chơn ð (s: Paramārtha , 眞諦, 499 569) d ch vào năm 563. ðây là m t trong 13 h c phái l n c a Ph t Giáo Trung Qu c. Bên c nh b lu n trên, tông n y còn l y b Nhi p ð i Th a Lu n Thích ( 攝大乘論釋) c a Th Thân (s: Vasubandhu , 世親) và ñư c hình thành phương Nam do môn h c a Chơn ð là Hu Kh i ( 慧愷), Pháp Thái ( 法泰). Còn phương B c thì nh ng môn ñ c a ð a Lu n Tông ch y qua lánh n n ph Ph t th i B c Chu, r i chuy n qua Nhi p Lu n Tông và chính nh ng ngư i n y ñã truy n bá ñây. Nhi p Lu n Tông phương B c do ðàm Thiên ( 曇遷) l p nên và hưng th nh t th i nhà Tùy cho ñ n ñ u th i nhà ðư ng. Còn Tĩnh Tung ( 靖嵩) thì h c giáo h c Duy Th c v i Pháp Thái ( 法泰) phía Nam, r i sau ñó truy n sang phương B c. Sau n y khi giáo h c Duy Th c tân d ch c a Huy n Tráng ( 玄奘, 602 664) ñư c truy n bá, pháp h c a Nhi p Lu n Tông b t ñ u ñi ñ n di t vong. 11. Ni t Bàn Tông ( 涅槃宗, Nehan shū ): tên g i c a m t trong 13 tông phái l n c a Ph t Giáo Trung Qu c, h c phái d a trên cơ s c a Ni t Bàn Kinh (s: Mahāparinirvāṇasūtra , 涅槃經) c a ð i Th a ñ chuyên nghiên c u và tuyên dương giáo nghĩa g i là Nh t Thi t
51 Chúng Sanh T t H u Ph t Tánh ( 一切眾生悉有佛性, h t th y chúng sanh ñ u có Ph t tánh ) và Ph t Thân Thư ng Tr ( 佛身常住) c a kinh n y. Trong ph m Kim Cang Thân ( 金剛身) c a kinh n y có ñ an r ng: “ Thân Như Lai là thân thư ng tr , b t sanh b t di t, là thân kim cang vĩnh vi n b t ho i, t c ñây là Pháp Thân. ” L i n a, trong ph m Sư T H ng B Tát ( 師子吼菩薩) cũng có ño n ghi rõ r ng: “ H t th y chúng sanh ñ u có Ph t tánh như nhau, chính h ng Nh t Xi n ð cũng có Ph t tánh và có th thành Ph t. ” Kinh ð i Ni t Bàn c a ð i Th a có 2 b n là B c b n và Nam b n. ðàm Vô S m ( 曇無讖, 385 433) d ch b ð i Bát Ni t Bàn Kinh (大般涅槃經) g m 40 quy n xong vào năm 421 B c Kinh, và nó ñư c truy n ñ n Giang Nam vào năm 430. Sau ñó Hu Quán ( 慧觀), Hu Nghiêm ( 慧嚴, 363 433) và T Linh V n ( 謝靈運, 385 433) m i l y b n y ñ i chi u v i b ð i Bát Nê Hoàn Kinh (大般泥洹經) g m 6 quy n do Pháp Hi n ( 法顯, 340? ?) d ch, và tu s a r i gom l i thành 36 quy n. Cho nên b do ðàm Vô S m d ch g m 40 quy n thì ñư c g i là B c B n Ni t Bàn Kinh, và b sau do ba ngư i kia hi u ñính và biên t p l i thành 36 quy n thì ñư c g i là Nam B n Ni t Bàn Kinh. B c B n ñư c truy n sang Giang Nam và ñư c ð o Sanh ( 道生) ñón nh n, nên vi c nghiên c u v Ni t Bàn Kinh tr nên th nh hành và Ni t Bàn H c Phái c a phương Nam ra ñ i. ð n th i nhà ðông T n, T ng, T , Lương, Tr n c a Nam B c Tri u thì phong trào nghiên c u Ni t Bàn Kinh ñã lên ñ n th i kỳ hưng th nh t t ñ nh; nhưng ñ n th i ñ u nhà ðư ng thì do vì Tam Lu n Tông, Pháp Tư ng Tông và Hoa Nghiêm Tông hưng th nh, nên tông n y bư c vào th i kỳ suy vong c a nó. Tông n y cũng ñư c truy n vào Nh t dư i th i N i Lương Nguyên Hưng T ( 元興寺, Gankō ji ) và ð i An T ( 大安寺, Daian ji ). Có ký l c cho bi t r ng tông n y ñư c g i là Thư ng Tu ða La Tông ( 常修多羅宗), nhưng không ñư c ch p nh n như là m t tông phái chính th ng ñ c l p như các tông phái khác. 12. Thiên Thai Tông ( 天台宗, Tendai shū ): tên g i c a m t trong 13 tông phái l n c a Ph t Giáo Trung Qu c, h c phái l y Thiên Thai Trí Gi ð i Sư Trí Kh i ( 天台智者大師智顗, 538 597) c a Trung Qu c làm v Cao T , l y Truy n Giáo ð i Sư T i Tr ng (傳敎大師最澄, Denkyō Daishi Saichō, 767 822) c a Nh t làm Tông T . Tông n y còn ñư c g i là Pháp Hoa Viên Tông (法華圓宗) hay Thiên Thai Pháp Hoa Tông ( 天台法華宗). Chính v t sư c a tông n y là Trí Kh i ñã t ng s ng núi Thiên Thai, nên l y tên núi n y ñ t tên cho tông phái c a mình. Tông n y d a trên tông ch c a Pháp Hoa Kinh, l y Ngũ Th i Bát Giáo ( 五時八敎) làm giáo tư ng, r i l y Th p Th a Quán Pháp ( 十乘觀法), Nh t Ni m Tam Thiên ( 一念三千), Th p Gi i H C ( 十界互具), Chư Pháp Th t Tư ng ( 諸法實相) làm quán tâm mà tu t p. Trung Qu c, trư c th i Trí Kh i có Hu Văn ( 慧文) và Hu Tư ( 慧思). Sau n y Trí 52 Kh i ñã ñ l i r t nhi u trư c tác như Tam ð i B Pháp Hoa Huy n Nghĩa ( 三大部法華玄義), Pháp Hoa Văn Cú (法華文句), Ma Ha Ch Quán ( 摩訶止觀), v.v. Ti p theo ñó tr i qua các ñ i c a Quán ð nh ( 觀頂), Trí Uy ( 智威), Hu Uy ( 慧 威), Huy n Lãng ( 玄朗), cho ñ n L c T Kinh Khê Tr m Nhiên ( 湛然) ñã ti n hành chú thích r t nhi u kinh ñi n và làm cho tông n y hưng th nh t t ñ . ð n dư i th i v t th 12 là Thanh T ng ( 清竦) có hai nhân v t Nghĩa T ch (義寂) và Chí Nhân ( 志因) xu t hi n, chia thành 2 phái là Sơn Gia (山家) và Sơn Ngo i ( 山外). Phái Sơn Gia có Trí L ( 智禮) xu t hi n và ñã n l c ph c hưng tông phong. ð i v i trư ng h p Nh t B n thì c 3 b kinh lu n c a Thiên Thai ð i Sư ñ u ñư c truy n vào nhưng không phát tri n cho m y; sau n y Truy n Giáo ð i Sư T i Tr ng m i h c giáo lý n y, sang nhà ðư ng c u pháp và tr c ti p ñư c chân truy n, vì th ông ñư c xem như là v t khai sáng ra Thiên Thai Tông Nh t B n. ð i v i Thiên Thai Tông c a Nh t, ngoài Thiên Thai Viên Giáo ra còn có s h p nh t c a Thi n pháp, Viên ð n Gi i, và M t Giáo n a. ðây chính là ñ c thù n i b t nh t c a Thiên Thai Tông Nh t B n, khác v i Thiên Thai Tông c a Trung Qu c. ð c bi t t sau th i c a T Giác ð i Sư Viên Nhân (慈覺大師圓仁) và Trí Ch ng ð i Sư Viên Trân ( 智証大師圓珍) thì y u t mang tính M t Giáo l i càng m nh thêm. Tuy nhiên, v sau Phái Sơn Môn ( 山門派) c a T Giác ( 慈覺) l y trung tâm là Diên L ch T ( 延曆寺, Enryaku ji ) trên T Du Sơn, còn Phái T Môn ( 寺門派) c a Trí Ch ng ( 智証) l y Viên Thành T ( 園城寺, Onjō ji ) làm trung tâm, b t ñ u phân li t và tranh giành nhau th l c. Bên c nh ñó l i xu t hi n Thiên Thai Lu t Tông ( 天台律宗) c a Phái Chơn Th nh ( 眞盛派), b t ñ u tách riêng ra kh i sơn môn vào cu i th k th 15. Chính ð o Nguyên ( 道元, Dōgen ), Vinh Tây (榮西, Eisai ), v.v., t sư khai sáng các tông phái Thi n c a Nh t sau n y, cũng ñã t ng xu t gia theo Thiên Thai Tông, và cũng t ñây mà chuy n hư ng sang Thi n. 13. Ni m Ph t Tông ( 念佛宗, Nembutsu shū ): tông phái thuy t v vi c vãng sanh T nh ð nh Xưng Danh Ni m Ph t, ñ c bi t là ni m danh hi u A Di ðà. T n y nói m t cách tr c ti p thì mu n ám ch ñ n T nh ð Tông ( 淨土宗, Jōdo shū ) do Pháp Nhiên ( 法然, Hōnen , 1133 1212) sáng l p nên, nhưng nó v n còn ñư c dùng như là tên g i chung cho c T nh ð Chơn Tông, Th i Tông và Dung Thông Ni m Ph t Tông c a Nh t. 14. Thi n Tông ( 禪宗, Zen shū ): lư c xưng c a T a Thi n Tông (坐禪宗, Zazen shū ), ñ i ng v i Giáo Tông, có ý nghĩa là tông phái chuyên tu ng ñ o theo Thi n pháp c a ð t Ma truy n th a. Nó còn ñư c g i là Ph t Tâm Tông ( 佛心宗, Busshin shū ) hay ð t Ma Tông (達磨宗, Daruma shū), thu c m t trong 13 tông phái l n c a Ph t Giáo Trung Qu c và Nh t cũng v y. T ngày xưa Trung Qu c h th ng c a nh ng ngư i chuyên tu t a Thi n ñư c g i chung là
53 Thi n Tông; vì th trong ñó ngoài ð t Ma Tông ra, còn có Thiên Thai Tông và Tam Lu n Tông, nhưng t gi a th i nhà ðư ng tr ñi thì ch có ð t Ma Tông m i ñư c g i là Thi n Tông mà thôi. Theo truy n thuy t cho r ng ngày xưa khi ñ c Ph t Thích Ca ñang trên H i Linh Sơn, lúc y ngài c m cành hoa Kim Ba La Hoa ( 金波羅華) do chư thiên ñem dâng cúng, mà ñưa ra trư c h i chúng hơn 80.000 ngư i. ð i chúng h t th y ñ u ng n ngơ im l ng mà không th nào hi u ñư c thâm ý c a ñ c Như Lai th nào. Khi y ch có m t mình Ma Ha Ca Di p (s: Mahākāśyapa , 摩訶迦葉) mĩm cư i mà thôi. Th y v y ñ c Ph t bèn d y r ng: “Ta có chánh pháp nhãn t ng, Ni t Bàn di u tâm, nay phó chúc cho Ma Ha Ca Di p”, và truy n trao chánh pháp cho v n y. ðây ñư c xem như là kh i nguyên c a Thi n Tông. Câu chuy n n y ñư c ghi l i trong ð i Ph m Thiên Vương V n Ph t Quy t Nghi Kinh ( 大梵天王問佛決疑經) và không ph i là s th t mang tính l ch s . Th nhưng Trung Qu c, Thi n t th i L c T tr ñi thì chú tr ng ñ n v n ñ Dĩ Tâm Truy n Tâm, Giáo Ngo i Bi t Truy n ( 以心傳心、敎外別傳), nên câu chuy n phú pháp tương th a c a Ca Di p cũng ñư c xem tr ng. Ca Di p sau ñó truy n pháp n y l i cho A Nan (s: Ānanda , 阿難), t A Nan ñ n Thương Na Hòa Tu (s: Śāṇakavāsa , 商那和修), Ưu Bà Cúc ða (s: Upagupta , 優婆毱多), ð ða Ca (s: Dhṇtaka , 提多迦), Di Giá Ca (s: Miccaka , 彌遮迦), Bà Tu M t (s: Vasumitra , 婆須蜜), Ph t ðà Nan ð (s: Buddhanandi , 佛陀難提), Ph c ðà M t ða (s: Buddhamitra , 伏駄蜜多), Ba L t Th p Bà (s: Pārśvika , 波栗濕婆), Phú Na D Xà (s: Puṇyayaśas , 富那夜奢), A Na B ð (s: Aśvaghoṇa, 阿那菩提, t c Mã Minh [馬鳴]), Ca Tỳ Ma La (s: Kapiñdjala , 迦毘摩羅), Na Già Yên Thích Th Na (s: Nāgārjuna , 那伽閼刺樹那, t c Long Th [ 龍樹]), Ca Na ð Bà (s: Kāṇadeva , 迦那提婆, t c Thánh Thiên [ 聖天]), La H u La ða (s: Rāhulata , 羅詭羅多), Tăng Già Nan ð (s: Sañghānandi , 僧伽難提), Ca Da Xá ða (s: Gayāśata , 迦耶舍多), Cưu Ma La ða (s: Kumāralabdha , 鳩摩羅多), Xà D ða (s: Gayata , 闍夜多), Bà Tu Bàn ð u (s: Vasubandhu , 婆修盤頭, t c Th Thân [世親]), Ma Nã La (s: Manorhita, 摩拏羅), H c L c Na (s: Haklenayaśas , 鶴勒那), Sư T B Tát (s: Siṇhabhikśu, 師子菩薩), Bà Xá Tư ða (s: Basiasita , 婆舍斯多), B t Như M t ða (s: Purjamitra , 不如蜜多), Bát Nhã ða La (s: Prajñātara , 般若多羅), cho ñ n B ð ð t Ma (s: Bodhidharma , 菩提達磨) như v y là 28 v t tương th a, ñư c g i là Tây Thiên Nh Th p Bát T . Sau khi B ð ð t Ma sang mi n ðông ð Trung Hoa thì truy n l i cho Hu Kh ( 慧可), r i Hu Kh truy n th a k ti p cho Tăng Xán ( 僧璨), ð o Tín ( 道信), Ho ng Nh n ( 弘忍) cho ñ n Hu Năng ( 慧能). ðây ñư c g i là ðông ð L c T . 54 15. Lu t Tông ( 律宗, Ris shū ): h c phái chuyên nh n m nh v s tu t p và nghiên c u gi i lu t, do ð o Tuyên ( 道宣, 596 667) nhà ðư ng thành l p nên Trung Hoa, l y vi c th trì T Ph n Lu t ( 四分律) cũng như Tam T T nh Gi i ( 三聚淨戒) c a B Tát làm y u nhân ñ thành Ph t. Gi i lu t do ñ c Ph t ch ra ñư c thâu t p thành Lu t T ng; nhưng khi giáo ñoàn phân li t thì gi i lu t ñư c truy n th a khác nhau theo 20 b phái. T i Trung Hoa, 4 b lu t g m Th p T ng Lu t ( 十頌律), T Ph n Lu t ( 四分律), Tăng Kỳ Lu t ( 僧祇律) và Ngũ Ph n Lu t ( 五分律) ñư c lưu truy n. Trong ñó, ch có T Ph n Lu t là ñư c ph bi n nh t, t ñó phân phái thành Tư ng B Tông (相部宗) c a pháp L ( 法礪, 560 635), Nam Sơn Tông ( 南山宗) c a ð o Tuyên ( 道宣, 596 667), ðông Tháp Tông ( 東塔宗) c a Hoài T (懷素, 624 697). H c phái n y cũng ñư c truy n sang Nh t, và tr thành m t trong 6 tông phái l n vùng Nam ðô. Vào năm 754 (năm th 6 niên hi u Thiên Bình Th ng B o [ 天平勝寳]), Giám Chơn (鑑眞, Ganjin )—cao ñ c a H ng C nh ( 恒景, Kōkei ), ñ t c a ð o Tuyên, ñã t Trung Qu c sang và truy n th a tông n y vào Nh t. Sau ñó, ông thành l p 3 gi i ñàn t i ðông T ( 東寺, Tō ji ), Dư c Sư T ( 藥師寺, Yakushi ji ), Quan Th Âm T ( 觀世音寺, Kanzeon ji ) và khai sáng ðư ng Chiêu ð T ( 唐招提寺, Tōshōdai ji ) làm ñ o tràng căn b n ñ nghiên c u v gi i lu t cũng như làm ngôi chùa trung tâm chính cho tông phái n y. V sau, tông phái n y trãi qua m t th i suy vong, nhưng r i ñư c ph c hưng l i nh nhóm Th t Ph m ( 實範, Jitsuhan ), Giác Th nh ( 覺盛, Kakujō) và Du Tôn (叡尊, Eizon ). Hơn n a, nhóm Tu n Nhưng ( 俊芿, Shunjō ), ðàm Chi u ( 曇照, Donshō ) sang nhà ðư ng c u pháp, r i truy n gi i lu t vào Nh t và xác l p nên B c Kinh Lu t ( 北京律) trung tâm Tuy n Dũng T ( 泉涌寺, Senjū ji ), ñ i l p v i Nam Kinh Lu t ( 南京律) c a Giác Th nh. Hi n t i, bên c nh ngôi chùa T ng B n Sơn c a Lu t Tông là ðư ng Chiêu ð T , còn có s hi n h u c a giáo ñoàn Chơn Ngôn Lu t Tông ( 眞言律宗), l y Tây ð i T ( 西大寺, Saidai ji ) làm T ng B n Sơn. 16. Pháp Tư ng Tông ( 法相宗, Hossō shū ): tên g i h c phái l n c a Ph t Giáo Trung Qu c và Nh t B n, m t trong 6 tông phái l n vùng Nam ðô, l y các b kinh lu n như Gi i Thâm M t Kinh ( 解深蜜經), Thành Duy Th c Lu n ( 成唯識論), v.v., làm ñi n c cho r ng h t th y t n t i là không th t, do tâm n y t o ra, cho nên ngoài A L i Da Th c ra thì không có gì t n t i c . Vào năm 653 (năm th 4 niên hi u B ch Tr [ 白雉]), ð o Chiêu ( 道昭, Dōshō ) sang nhà ðư ng c u pháp và ñư c chân truy n tr c ti p t Huy n Tráng ( 玄奘, 602 664). Ông ñư c xem như là ngư i chân truy n th nh t. T i Trung Qu c, tông phái n y d n d n ñi ñ n suy vong; nhưng l i hưng th nh Tri u Tiên và Nh t B n. Hưng Phư c T ( 興福寺, Kōfuku ji ), 55 Nguyên Hưng T ( 元興寺, Gankō ji ) và Dư c Sư T ( 藥師寺, Yakushi ji ) là nh ng ngôi chùa trung tâm phát tri n r c r c a tông n y t i Nh t. Trong 6 tông phái c a vùng Nam ðô, v i ch trương thuy t v Tam Th a, Pháp Tư ng Tông thư ng ti n hành nh ng cu c lu n tranh v tông nghĩa v i Tam Lu n Tông cũng như Thiên Thai Tông v n thuy t v Nh t Th a. 17. Câu Xá Tông ( 倶舍宗, Gusha shū ): tên g i c a m t tông phái l n trong 8 tông phái Trung Qu c và trong 6 tông l n c a Ph t Giáo vùng Nam ðô, Nh t B n. T i n ð , ngư i ta chia thành 18 b phái c a Ph t Giáo Thư ng T a B (xưa g i là Ti u Th a). L n ñ u tiên sau khi ñ c Ph t di t ñ ñư c 400 năm, th theo l i th nh c u c a vua Ca N S c Ca (s: Kaniṇka , p: Kanisika , 迦膩色迦王) c a vương qu c Ki n ðà La (s, p: Gandhāra , 健駄羅), 500 v A La Hán ñã ti n hành k t t p b ð i Tỳ Bà Sa Lu n (s: Abhidharma mahāvibhāṇa śāstra , 大毘婆沙論), 200 quy n; cho nên trong s 18 b phái y, tông nghĩa c a Tát Bà ða B ( 薩婆多部, t c Thuy t Nh t Thi t H u B [s: Sarvāstivādin , p: Sabbatthivādin , 說一切有部]) ñư c thành l p. B lu n n y theo nghĩa c a L c Túc Lu n (s: Śaṇpadaśāstra , 六足論) ñ gi i thích v Phát Trí Lu n (s: Abhidharma jñāna prasthāna, 發智論), vì v y giáo nghĩa c a Tát Bà ða B ñ u t p trung vào b lu n n y. Tr i qua 500 năm sau, B Tát Th Thân (s, p: Vasubandhu , 世親) xu t hi n, ñ u tiên xu t gia tu t p theo Tát Bà ða B ( 薩婆多部), h c tông nghĩa c a b phái n y, r i sau ñó h c giáo lý c a Kinh Lư ng B (s: Sautrāntika , 經量部), nhưng có ñi u không hài lòng v tông này, nên ông ñã y c vào b ð i Tỳ Bà Sa Lu n mà trư c tác ra b Câu Xá Lu n (s: Abhidharmakośa bhāṇya, 倶舍論). Trong m i ph n ông ñ u l y ý c a Kinh Lư ng B ñ ñ phá giáo thuy t c a Tát Bà ða B . Vì v y, t ñó ông ñã tách riêng ra kh i 18 b phái trên. T i n ð , b lu n n y ñư c g i là Thông Minh Lu n ( 聰明論), t t c m i ngư i trong và ngoài tông phái ñ u h c c . K t khi Chơn ð (s: Paramārtha , 眞諦, 499 569) nhà Tùy bên Trung Qu c d ch b n y sang Hán ng vào năm th 4 (563) niên hi u Thiên Gia ( 天嘉), ngư i ta b t ñ u nghiên c u v nó. K ñ n, Huy n Tráng ( 玄奘, 602 664) nhà ðư ng trùng d ch Câu Xá Lu n l n th hai vào năm th 5 (654) niên hi u Vĩnh Huy, r i các môn nhân c a ông như Th n Thái ( 神泰), Ph Quang ( 普光), Pháp B o (法寳) ñã chú s cho b n y. T ñó Câu Xá Tông b t ñ u hưng th nh Trung Qu c. T i Nh t B n, tông n y ñư c ð o Chiêu ( 道昭, Dōshō , 629 700) truy n vào cùng v i Pháp Tư ng Tông. V n y sang nhà ðư ng c u pháp vào năm th 4 (653) niên hi u B ch Tr (白雉), theo h u Huy n Tráng và tr v nư c vào năm th 7 (661) ñ i T Minh Thiên Hoàng ( 齊明天皇, Saimei Tennō, t i v 655 661). Ông ñư c xem như là ngư i ñ u tiên truy n bá Câu Xá Tông vào Nh t. Ti p theo, có Trí Thông ( 智通, Chitsū , ? ?), Trí ð t ( 智達,
56 Chitatsu, ? ?), hai ngư i sang nhà ðư ng vào năm th 4 (658) ñ i T Minh Thiên Hoàng, cũng như Huy n Phư ng ( 玄昉, Gembō, ? 746), v tăng sang c u pháp vào năm ñ u (717) niên hi u Dư ng Lão (養老), ñ u có truy n tông n y vào Nh t. Trong b n T Kinh S Kh i ( 冩經所啓) ghi ngày m ng 8 tháng 7 năm th 12 (740) niên hi u Thiên Bình ( 天平) còn lưu l i trong Chánh Thương Vi n Văn Kh ( 正倉院文庫), ta th y có ghi “ Câu Xá Tông 30 quy n”; như v y sách mà Huy n Tráng ( 玄奘, 602 664) d ch ra ñã ñư c b t ñ u nghiên c u t kho ng th i gian n y. Tên g i Câu Xá Tông cũng ñư c tìm th y l n ñ u tiên trong b n Tăng Trí C nh Chương S Ph ng Th nh Kh i ( 僧智憬章疏奉請啓). Vì Câu Xá Tông ñư c xem gi ng như Tát Bà ða Tông v n ñư c tìm th y trong b n L c Tông Trù T Trương ( 六宗厨子張) ghi ngày 18 tháng 3 nhu n năm th 3 niên hi u Thiên Bình Th ng B o ( 天平勝寳), có th s thành l p c a h c phái n y là trong kho ng th i gian năm th 3 hay 4 c a niên hi u Thiên Bình Th ng B o. K ñ n, trong ph n quy ñ nh v s ngư i ñư c xu t gia và tu h c m i năm c a các tông phái như trong b c công văn c a quan Thái Chính ghi ngày 26 tháng giêng năm th 25 (806) niên hi u Diên L ch ( 延曆), ta th y có quy ñ nh Pháp Tư ng Tông là 3 ngư i, 2 ngư i ñ c Duy Th c Lu n (s: Vijñānamātrasiddhi śāstra , 唯識論) và 1 ngư i ñ c v Câu Xá Lu n (s: Abhidharmakośa bhāṇya, 倶舍論); như v y ta bi t ñư c r ng lúc b y gi Câu Xá Tông v n là tông phái ph thu c vào Pháp Tư ng Tông. Giáo nghĩa c a tông n y phân tích các pháp thành 5 v và 75 pháp, công nh n tính th c t i c a các pháp y, ch trương r ng th gi i ñư c thành l p d a trên các pháp ñó và con ngư i t n t i trong vòng luân h i ñau kh , vì v y c n ph i ño n di t phi n não căn b n và ch ng ñ t Vô Dư Y Ni t Bàn. Cũng gi ng như Pháp Tư ng Tông, tông n y cũng chia thành 2 phái là B c T Truy n (北寺傳) và Nam T Truy n ( 南寺傳). Phái Nam T Truy n thì ch trương thuy t D ng Di t ( 用滅), nghĩa là các pháp ho i di t nhưng th t th c a chúng v n t n t i và cái tiêu di t chính là tác d ng. Phái B c T Truy n ñ ng trên l p trư ng c a thuy t Th Di t ( 体滅), t c là các pháp sanh kh i nh duyên và th t th c a chúng tiêu di t theo t ng sát na. 18. Hoa Nghiêm Tông ( 華嚴宗, Kegon shū ): tông phái ñư c thành l p vào kho ng ñ i nhà Tùy cho ñ n ñ u nhà ðư ng và hình thành nên giáo h c c h u mang tính căn b n d a trên kinh ñi n t i cao là Hoa Nghiêm Kinh (s: Buddhāvataṇsaka nāma mahāvaipulya sūtra , 華嚴經) và tư tư ng c a b kinh n y. Theo cách nhìn truy n th ng thì có hai thuy t: Ngũ T và Th t T . Ngũ T g m Sơ T ð Thu n (杜順, 557 640), Nh T Trí Nghiêm ( 智嚴, 602 668), Tam T Pháp T ng ( 法藏, 643 712), T T Tr ng Quán ( 澄觀, 738 839) và Ngũ T Tông M t ( 宗密, 780 841). Th t T thì trư c ð Thu n có thêm vào Mã Minh (s: Aśvaghoṇa, 馬鳴, kho ng th k th 2) và Long 57 Th (s: Nāgārjuna , 龍樹, kho ng 150 250). Trung Hoa, sau th i Tông M t thì Hoa Nghiêm Tông b t ñ u y u d n th l c. ð n năm 671 có Nghĩa Sương ( 義湘), ngư i ñ ng hàng sư huynh c a Pháp T ng, ñã truy n tông n y sang Tân La ( 新羅, t c Tri u Tiên); và vào năm 736 thì Th m Tư ng ( 審祥), môn h c a Pháp T ng, truy n tông n y sang Nh t B n. Bên c nh căn c vào Hoa Nghiêm Kinh, Hoa Nghiêm Tông c a Nh t còn chú tr ng ñ n Ph m Võng Kinh (梵綱經), l p cư c ðông ð i T ( 東大寺, Tōdai ji ), k t h p gi a tư tư ng c a Lý Thông Huy n ( 李通玄) và tư tư ng M t Giáo. Thêm vào ñó, vi c xác l p nên h th ng giáo h c ðông ð i T c a Ngưng Nhiên ( 凝然, Gyōnen , 1240 1321) là ñi m tr ng y u. 19. Chơn Ngôn Tông ( 眞言宗, Shingon shū ): tông phái c a Nh t B n, do Không H i ð i Sư ( 空海大師, Kūkai Daishi , 774 835) sáng l p nên v i tư cách là v khai t . ð i tư ng l bái c a tông n y là ð i Nh t Như Lai (s: Vairocana , 大日如來), do vì pháp thân c a ñ c ð i Nh t Như Lai bi n mãn kh p h t th y pháp gi i, nên v i ý nghĩa ñó thì ñ i tư ng l bái c a tông n y tr thành h t th y t n t i. Chơn Ngôn Tông hay còn g i là Chơn Ngôn M t Giáo, là ñ i v i Hi n Giáo, t c ñ i ng v i v giáo ch c a Hi n Giáo là ng Hóa Thân (應化身), và thay vào ñó giáo ch c a M t Giáo là Pháp Thân (s: dharmakāya , p: dhamma kāya , 法身), vì th giáo thuy t c a tông n y là t n i ch ng c a Pháp Thân ñ ñ i x ng v i giáo thuy t c a Hi n Giáo là tùy cơ. ð i ng v i Hi n Giáo cho r ng th i gian thành Ph t là r t lâu dài, M t Giáo ch trương r ng trong hi n ñ i này có th thành Ph t. ðây chính là T c Thân Thành Ph t. Phương pháp ñó là quán ni m chư tôn M n ðà La, xư ng t ng chơn ngôn c a chư tôn b ng mi ng, và tay thì k t n c a chư tôn. ðây ñư c g i là Tam M t Du Già Hành ( 三密瑜伽行). ð i v i M t Tông thì v giáo ch là ð i Nh t Như Lai, r i k ñ n là Long Mãnh ( 龍猛, t c Long Th ), Long Trí ( 龍智), Kim Cang Trí ( 金剛智), B t Không ( 不空), Hu Qu (惠果), và Không H i ( 空海). 20. Kim Quang Minh Kinh (s: Survarṇaprabhāsottama sūtrendrarāja sūtra , t: ṇphags pa gser ṇod dam pa mdo sdeṇi dbaṇ poṇi rgyal po shes bya ba theg pa chen poṇi mdo , c: Chin kuang ming ching , j: Konkōmyōkyō , 金光明經): 4 quy n, hi n còn, Taishō 16, 335, No. 663, ðàm Vô S m ( 曇無讖, 385 433) d ch. 21. Nhân Vương Bát Nhã Kinh (c: Jên wang pan jo ching , 仁王般若經): còn g i là Nhân Vương H Qu c Bát Nhã Ba La M t ða Kinh ( 仁王護國般若波羅蜜多經), Nhân Vương H Qu c Kinh (仁王護國經), Tân D ch Nhân Vương H Qu c Kinh (新譯仁王護國經), H Qu c Nhân Vương Bát Nhã Kinh (護國仁王般若經), 2 quy n, hi n còn, Taishō 8, 834, No. 246, ðư ng B t Không ( 不空, 705 774) d ch.
58 22. Tỳ Lô Giá Na Ph t (s: Vairocana buddha , 毘盧遮那佛): tên g i t t c a Tỳ Lô Xá Na ( 毘盧舍那), hay Lô Xá Na ( 盧舍那), âm d ch là Tỳ Lâu Giá Na ( 毘樓遮那), Tỳ Lô Chi t Na ( 毘盧折那), Ph Lô Giá Na ( 吠嚧遮那); ý d ch là Bi n Nh t Thi t X (遍一切處), Bi n Chi u ( 遍照), Quang Minh Bi n Chi u ( 光明遍照), ð i Nh t Bi n Chi u ( 大日遍照), T nh Mãn ( 淨滿), Qu ng Bác Nghiêm T nh (廣博嚴淨). Các kinh ñi n gi i thích v ñ c Ph t n y như Hoa Nghiêm Kinh ( 華嚴經), Ph m Võng Kinh ( 梵綱經), Quán Ph Hi n B Tát Hành Pháp Kinh ( 觀普賢菩薩行法經), ð i Nh t Kinh (大日經), v.v., ñ u khác nhau, và th m chí các tông phái Trung Qu c gi i thích v ñ c Ph t n y cũng có s khác bi t l n nhau. Kinh Hoa Nghiêm thì cho r ng ñ c Tỳ Lô Giá Na Ph t ñã t ng tu công ñ c trong vô lư ng ki p, ch ng qu chánh giác, trú nơi th gi i Liên Hoa T ng, phóng ra ánh sáng l n chi u kh p mư i phương, phóng ñám mây hóa thân t nơi l chân lông ñ di n xu t bi n vô lư ng kh kinh. Theo Ph m Võng Kinh thì cho r ng ñ c Ph t n y ñã tu hành tâm ñ a trong hàng trăm a tăng kỳ ki p ñ thành ñ ng chánh giác, trú nơi th gi i Liên Hoa ðài T ng, chung quanh ñài liên hoa y có ngàn cánh (ngàn th gi i); ñ c Tỳ Lô Giá Na Ph t bi n thành ngàn hóa thân c a ñ c Thích Ca Mâu Ni Ph t và trú trong ngàn th gi i n y. Hơn n a, trong m i th gi i cánh sen y có hàng trăm c núi Tu Di, trăm c m t trăng và m t tr i, hàng trăm c cõi thiên h , hàng trăm c B Tát, Thích Ca ñang di n thuy t pháp môn tâm ñ a c a B Tát. Theo Quán Ph Hi n B Tát Hành Pháp Kinh thì cho r ng ñ c Thích Ca Mâu Ni Ph t có tên là Tỳ Lô Giá Na Bi n Nh t Thi t X và trú nơi Thư ng T ch Quang ð , c nh gi i ñư c hình thành t B n Ba La M t là Thư ng L c Ngã T nh. Trong ñó, Hoa Nghiêm Kinh và Ph m Võng Kinh thì cho r ng Tỳ Lô Giá Na Ph t là Báo Thân Ph t; còn Quán Ph Hi n Kinh thì cho là Pháp Thân Ph t. V phía Thiên Thai Tông và Pháp Tư ng Tông thì l p nên Tam Tôn là Tỳ Lô Xá Na, Lô Xá Na và Thích Ca, trong ñó h xem Tỳ Lô Xá Na là Pháp Thân (T Tánh Thân), Lô Xá Na là Báo Thân (Th D ng Thân) và Thích Ca là ng Thân (Bi n Hóa Thân). Trong 10 danh hi u ñ c Ph t có câu “ Thanh T nh Pháp Thân Tỳ Lô Xá Na Ph t, Viên Mãn Báo Thân Lô Xá Na Ph t, Thiên Bách c Hóa Thân Thích Ca Mâu Ni Ph t”, cũng phát xu t t gi i thích nói trên. Riêng Chơn Ngôn Tông thì l y thuy t c a ð i Nh t Kinh mà ch trương Tỳ Lô Giá Na Ph t là ð i Nh t Pháp Thân v i Lý Trí B t Nh . 23. Ph m Võng Kinh (t: Chos kyi rgya mo saṇs rgyas rnam par snaṇ mdsad kyis byaṇ chub sems pdaṇi sems kyi gnas bçad leṇu, c: Fan wang ching , j: Bongōkyō , 梵綱經): còn g i là Ph m Võng Kinh Lô Xá Na Ph t Thuy t B Tát Tâm ð a Gi i Ph m ð Th p (梵綱經盧舍那佛說菩薩心地戒品第十), B Tát Gi i Kinh (菩薩戒經), Ph m Võng B Tát Gi i Kinh ( 梵綱菩薩戒經), 2 quy n, hi n còn, Taishō 24, 997, No. 1484, Cưu Ma La Th p d ch t năm 402 412 (niên hi u Ho ng Th [弘始] th 4 14) ñ i H u T n. 24. T i Tr ng ( 最澄, Saichō , 767 822): v tăng s ng dư i th i Bình An (平安, Heian ), v t sư khai sáng ra Thiên Thai Tông Nh t B n, t c 59 danh là Tam Tân Th ( 三津首), tên h i nh là Qu ng Dã ( 廣野), húy là T i Tr ng ( 最澄), thông xưng là Căn B n ð i Sư (根本大師), Sơn Gia ð i Sư ( 山家大師), Du Sơn ð i Sư (叡山大師), ngư i vùng C n Giang ( 近江, Ōmi , thu c Shiga ken [滋賀縣]), cha là Tam Tân Th Bách Chi ( 三津首百枝), m không rõ h tên. Dòng h Tam Tân Th là dòng h di cư sang Nh t, tương truy n là h u du c a Hi u Hi n ð nhà H u Hán. Năm 7 tu i, ông ñ n trư ng làng h c các môn âm dương, y phương, công x o. ð n năm 12 tu i, ông theo làm ñ t c a ð i Qu c Sư Hành Bi u ( 行表, Gyōhyō ) Qu c Ph n T ( 國分寺, Kokubun ji ), chuyên tu h c v Duy Th c cũng như Thi n pháp. Năm 15 tu i, ông xu t gia, chính th c tr thành v tăng c a Qu c Ph n T và l y hi u là T i Tr ng. Vào mùa xuân năm th 4 (785) niên hi u Diên L ch ( 延曆), ông tham gia gi i ñàn ðông ð i T ( 東大寺, Tōdai ji ), th c túc gi i; r i vào trung tu n tháng 7 năm n y, ông quán sát s vô thư ng c a cu c ñ i, nên vào trong núi Nh t Chi Sơn ( 日枝山) d ng th o am trong vòng 7 năm trư ng, bi n th o am y thành chùa và l y tên là Nh t Th a Ch Quán Vi n ( 一乘止觀院). ð n năm th 23 (804) niên hi u Diên L ch, ông ñư c ban s c ch cho nh p ðư ng c u pháp và năm sau thì tr v nư c. T ñó ông b t ñ u n l c xi n dương giáo pháp Thiên Thai Tông. Vào năm 806, ông dâng bi u lên tri u ñình ñ xin ch p nh n cho Thiên Thai Tông là m t trong nh ng tông phái chính ñương th i, và cu i cùng ñư c h a kh . R i ñ n năm th 10 (819) niên hi u Ho ng Nhân ( 弘仁), ông cũng dâng bi u xin thành l p gi i ñàn ð i Th a trên T Du Sơn. Nhưng vì các tông phái khác ph n ñ i k ch li t, nên trong khi còn sinh ti n thì cái m ng ki n l p gi i ñàn c a ông v n không tr thành s th t. Tuy nhiên, sau khi ông th t ch ñư c 7 ngày thì nh n ñư c chi u ch ch p thu n cho thành l p gi i ñàn. Vào năm th 13 (822) niên hi u Ho ng Nhân, ông th t ch, hư ng th 56 tu i. Vào năm th 8 (866) niên hi u Trinh Quán ( 貞觀), ông ñư c ban cho th y hi u là Truy n Giáo ð i Sư (傳敎大師, Denkyō Daishi ). V m i quan h v i Thi n, vào năm th 20 (804) niên hi u Trinh Nguyên ( 貞元), ông th nh n t Tiêu Nhiên (翛然) dòng huy t m ch phú pháp c a hai nư c ð i ðư ng và Thiên Trúc và pháp môn c a Ngưu ð u Sơn ( 牛頭山); cho nên sau khi tr v nư c, vào năm th 10 (819) niên hi u Ho ng Nhân, ông vi t cu n N i Ch ng Ph t Pháp Tương Th a Huy t M ch Ph (内證佛法相承血脈譜). Tông phong c a ông là s dung h p c a 4 tông Viên M t Gi i Thi n, ñã ñem l i nh hư ng to l n cho s hưng kh i c a Thi n Tông dư i th i ñ i Liêm Thương ( 鎌倉, Kamakura ) sau n y. Trư c tác c a ông có Th H Qu c Gi i Chương (守護國界章) 3 quy n, Chi u Quy n Th t Kính ( 照權實鏡) 1 quy n, Sơn Gia H c Sinh Th c ( 山家學生式), Hi n Gi i Lu n (顯戒論) 3 quy n, Pháp Hoa Tú Cú ( 法華秀句) 3 quy n, Truy n Giáo ð i Sư Toàn T p ( 傳敎大師全集) 5 quy n, v.v. 60 25. Th H Qu c Gi i Chương ( 守護國界章, Shugokokkaishō ): trư c tác c a T i Tr ng ( 最澄, Saichō ), g m 9 quy n và 51 chương, hoàn thành vào năm 818 (năm th 9 niên hi u Ho ng Nhân [弘仁]). Tác ph m n y ra ñ i ñ ph n lu n ñ i v i lu n n n v tư tư ng Nh t Th a Bình ð ng ( 一乘平等) c a Thiên Thai Tông b nêu ra ch trích qua cu n Trung Biên Nghĩa Kính ( 中邊義鏡) do ð c Nh t ( 德一, Tokuitsu ) c a Pháp Tư ng Tông trư c tác, v n l p cư c trên quan ñi m tư ng sai bi t c a hi n th c, và nó th hi n khát v ng mu n ñ c l p c a Thiên Thai Tông trên T Du Sơn ( 比叡山, Hieizan ), tách riêng kh i s qu n ch c a gi i Ph t Giáo Nam ðô. N i dung c a thư t ch n y là nh ng l i ph n lu n ñ i v i s phê phán c a ð c Nh t v giáo h c Thiên Thai Pháp Hoa, và s lu n tranh có liên quan ñ n v n ñ Nh t Th a cũng như Tam Th a. Trong quy n thư ng, ñ i tr v i s phê phán c a ð c Nh t v thuy t Ngũ Th i Bát Giáo (五時八敎) trong Thiên Thai Tông, T i Tr ng ñã l y thuy t Tam Th i ( 三時) c a Pháp Tư ng Tông ñ lu n phá; bên c nh ñó, ông cũng lu n tranh qua l i nh ng v n ñ liên quan ñ n tính th c ti n c a pháp môn Ch Quán ( 止觀). Quy n trung thu t rõ s lu n tranh v nh ng ki n gi i khác nhau v phân khoa cũng như ñ c s c c a Pháp Hoa Kinh ( 法華經). Trong quy n h , hai bên lu n bàn chung quanh chân lý Nh t Th a ñư c làm sáng t trong Pháp Hoa Kinh. T i Tr ng kh ng ñ nh r ng Tam Th a ch là phương ti n, Nh t Th a m i chân th t; cho nên trên cơ s c a Nh t Th a Di u Pháp (一乘妙法), chính Pháp Hoa Kinh v n ch xư ng t t c chúng sanh ñ u có kh năng thành Ph t là kinh ñi n t i th ng. Trong tác ph m n y có nêu ra các lu n thư hi n không còn lưu truy n c a Trung Qu c và Nh t B n; vì v y ñây là tư li u r t quý báu. T d như ngoài cu n Chơn Ngôn Tông V Quy t Văn ( 眞言宗未決文) c a ð c Nh t ra, hi n không còn lưu truy n b n nào. T b n có Thân Diên C u Vi n T Tàng B n ( 身延久遠寺藏本, năm th 3 [1451] niên hi u B o ð c [ 寶德], do Nh t Triêu [ 日朝] sao chép). B n in có b n năm th 3 (1617) niên hi u Nguyên Hòa ( 元和, hi n tàng tr t i Du Sơn Chánh Quán Vi n [ 叡山正觀院]), b n năm th 4 (1647) niên hi u Chánh B o ( 正保), b n năm th 9 (1669) niên hi u Khoan Văn ( 寛文), b n năm th 18 (1733) niên hi u Hư ng B o ( 享保, hi n tàng tr t i ð i H c ð i Chánh [ 大正大學, Taishō Daigaku ], ð i C c ð i H c [ 大谷大學, Ōtani Daigaku ], v.v.). 26. Không H i ( 空海, Kūkai , 774 835): v t sư khai sáng ra Chơn Ngôn Tông Nh t B n, xu t thân vùng Tán Kì ( 讚岐, Sanuki ) thu c T Qu c ( 四國, Shikoku ), cha là Tá Bá Tr c ði n ( 佐伯直田), m là A ðao ( 阿刀). Lúc lên 15 tu i, ông theo ngư i bác là A ðao ð i Túc (阿刀大足) lên kinh ñô, năm 18 tu i thì h c h t các h c v n c a Trung Qu c, nhưng vì ông có chí xu t gia nên cu i cùng b h c.
61 Ông theo ð i Long Ng c ( 大龍嶽) vùng A Ba ( 阿波, Awa , thu c Tokushima ken [ 德島縣]) và Th t H Khi ( 室戸崎) vùng Th Tá (土佐, Tosa , thu c Kōchi ken [ 高知縣]) tu hành r t nghiêm m t. Ngoài ra, ông còn theo h c các giáo h c các chùa l n ñương th i vùng N i Lương. ð n năm 24 tu i, ông vi t nên cu n Tam Giáo Ch Quy ( 三敎指歸), nh m lu n v nh ng ñi m hay d c a Nho Giáo, ð o Giáo và Ph t Giáo. ðó cũng chính là b c thư tuyên ngôn xu t gia c a Không H i. V i lòng quan tâm r t l n ñ i v i M t Giáo, vào năm 804, lúc 34 tu i, ông ñư c cho ñi theo cùng v i ð ng Nguyên Cát Dã Ma L ( 藤原吉野麻呂) sang nhà ðư ng. Gi a ñư ng c hai ngư i g p nhi u tr c tr trên bi n c , nhưng cu i cùng cũng ñ n ñư c kinh ñô Trư ng An. Năm sau t tháng 5 ñ n tháng 12, ông theo h u h Hu Qu ( 惠果) Thanh Long T ( 青龍寺), và ñư c th nh n l quán ñ nh và k th a bí pháp t v n y. Bên c nh ñó ông còn theo h c pháp v i Bát Nhã Tam T ng, nhưng vì vào tháng 12 Hu Qu viên t ch, nên tháng 10 năm sau 806 ông ph i tr v nư c, mang theo nhi u kinh lu n và pháp c M n Trà La. ð n năm 36 tu i, ông ñ n trú t i Cao Hùng Sơn T ( 高雄山寺) vùng Kyoto và b t ñ u th p sáng ng n ñèn Chơn Ngôn M t Giáo t i ñây. T ñó, ông ñư c Tha Nga Thiên Hoàng ( 嵯峨天皇, Saga Tennō ) ng h và ch p nh n cho phát tri n Chơn Ngôn Tông. Thêm vào ñó, ông còn giao t v i T i Tr ng ( 最澄, Saichō ) c a Thiên Thai Tông và ñã t ng truy n th pháp quán ñ nh cho v n y cùng v i ñ t c a ông. ð n năm 816, lúc 43 tu i, ông ñ n khai sáng vùng Cao Dã Sơn ( 高野山, Kōyasan ) và tr i qua quãng ñ i cu i cùng c a mình t i nơi ñây. ð n năm 823 lúc 50 tu i, nơi ñây tr thành ñ o tràng căn b n cho Chơn Ngôn Tông, và qu n th tháp ñư ng cũng ñư c ki n l p nên. Chính trong kho ng th i gian n y, Không H i ñã b giáo cho r t nhi u ñ t , thuy t giáo cho r t nhi u ngư i và xây d ng nên giáo ñoàn c a Chơn Ngôn Tông. Ông ñã vi t khá nhi u tác ph m như Bi n Hi n M t Nh Giáo Lu n ( 辨顯密二敎論), T c Thân Thành Ph t Nghĩa ( 卽身成佛義), Thanh T Th t Tư ng Nghĩa ( 聲字實相儀), H ng T Nghĩa (吽字義), Bí T ng B o Thư c ( 秘藏寳鑰), Bát Nhã Tâm Kinh Bí Ki n ( 般若心經秘鍵), v.v., và hình thành nên giáo h c c a Chơn Ngôn Tông. Vào năm 936 (năm th 2 niên hi u Th a Hòa [ 承和]), ông th t ch Cao Dã Sơn. ð n năm 921 (năm th 21 niên hi u Diên H [ 妙喜]), ông ñư c ban cho th y hi u là Ho ng Pháp ð i Sư (弘法大師, Kōbō Daishi ). 27. ð i Tỳ Lô Giá Na Thành Ph t Th n Bi n Gia Trì Kinh (s: Mahāvairocanābhi saṇbodhi vikurvitādhiṇṇhāna vaipulya sūtrendra rāja nāma dharmaparyāya , t: Rnam par snaṇ mdsadche po mṇon par rdsogs par byaṇ chub pa rnam par sprul pa byin gyis rlob pa çin tu rgyas pa mdo sdeṇi dbaṇ poṇirgyal po shes bya baṇi chos kyi rnam graṇs, c: Ta p'i lu chê na ch'êng fo shên pien chin ch'ih ching , j: Daibirushanajōbutsushimpenkajikyō , 大毘盧遮那成佛神變加持經): còn g i là ð i Nh t Kinh ( 大日經), ð i Tỳ Lô Giá Na Kinh (大毘盧遮那經), Tỳ Lô Giá Na Thành Ph t 62 Kinh ( 毘盧遮那成佛經), 7 quy n, hi n còn, Taishō 18, 1, No. 848, Thi n Vô Úy ( 善無畏, 637 765) và Nh t Hành ( 一行, 683 727) nhà ðư ng c ng d ch. 28. Kim Cang ð nh Nh t Thi t Như Lai Chân Th t Nhi p ð i Th a Hi n Ch ng ð i Giáo Vương Kinh (s: Sarvatathāgatatattvasaṇgrahanāmamahāyāna sūtra , t: De bshin gregs thams cad kyi de kho na ñid bsdus papa shes bya ba theg pa chen poṇi mdo , c: Chin kuang ting i ch'ieh ju lai chên shih shê ta hsien chêng ta chiao wang ching , j: Kongōchōissainyoraishinjitsusetsudaijōgenshōdaikyōōkyō , 金剛頂一切如來眞實攝大乘現證大敎王經): còn g i là Kim Cang ð nh Du Già Chơn Th t ð i Giáo Vương Kinh (金剛頂瑜伽眞實大敎王經), Kim Cang ð nh Kinh ( 金剛頂經), Nhi p ð i Th a Hi n Ch ng Kinh ( 攝大乘現證經), ð i Giáo Vương Kinh ( 大敎王經), 3 quy n, hi n còn, Taishō 18, 207, No. 865, B t Không ( 不空, 705 774) d ch vào năm 753. 29. Thiên Thai ð i Sư Trí Kh i ( 智顗, Zhì yĭ, Chigi , 538 597): v Thi n tăng th ng nhi p Ph t Giáo Trung Qu c trong kho ng 3 tri u ñ i Lương, Tr n và Tùy v i Thiên Thai giáo nghĩa c a mình, v t sư khai sáng ra Thiên Thai Tông. Ông cũng ñư c xem như là v t sư th 3, k th a Hu Văn ( 慧文) và Hu Tư ( 慧思). Xu t thân t Huy n Hoa Dung ( 華容), Kinh Châu ( 荆州, thu c T nh H Nam), ông là con c a Tr n Kh i T ( 陳起祖), v cao quan th i nhà Lương, t là ð c An ( 德安). Lúc 15 tu i, ông g p ph i n n H u C nh (候景), ñ n năm 18 tu i thì xu t gia Qu Nguy n T ( 果願寺) vùng Sương Châu ( 湘州, thu c Trư ng Sa, t nh H Nam ngày nay). Sau m t th i gian ñi tham h c tu t p các nơi, ñ n năm 23 tu i, ông ñ n làm môn h c a Hu Tư ( 慧思) ð i Tô Sơn ( 大蘇山), Quang Châu ( 光州), tu h c Pháp Hoa Tam Mu i và ñư c khai ng . Vâng theo l i th y, ông cùng v i nhóm Pháp H ( 法喜) g m 27 ngư i vào Kim Lăng ( 金陵, Nam Kinh), thuy t gi ng Pháp Hoa Kinh Ngõa Quan T ( 瓦官寺). T ñó Th Hưng Vương ( 始興王) nhà Tr n và m t s v cao quan khác Kim Lăng cũng quy y theo ông; ð c bi t, các v cao tăng như Pháp T ( 法濟), ð i Nh n ( 大忍), Hu Bi n (慧辨), Hu Vinh ( 慧榮), v.v., ñây cũng ñ n nghe ông thuy t pháp. ð n năm 34 tu i, ông t giã ch n kinh thành mà tr v Thiên Thai Sơn và b t ñ u l p nên h th ng Thiên Thai giáo h c. Vào năm 584, nh n l i cung th nh c a vua Tr n, ông ñ n Linh Di u T ( 靈曜寺) và Qu ng Tr ch T ( 廣擇寺) thuy t gi ng. ð n năm 588, vì chi n lo n ông ph i ñ n lánh n n ñ a phương Kinh Châu (荆州) và Lô Sơn ( 廬山); nhưng sau khi nhà Tùy th ng nh t thì Văn ð và T n Vương Qu ng quy y theo ông. Chính ông ñã truy n trao B Tát gi i cho T n Vương, và ñư c ban t ng hi u là Trí Gi ð i Sư
63 (智者大師). Sau ñó ông sáng l p nên Ng c Tuy n T ( 玉泉寺) c hương c a mình là Kinh Châu, r i năm 593 thì gi ng b Pháp Hoa Huy n Nghĩa ( 法華玄義), và năm sau thì b Ma Ha Ch Quán (摩訶止觀). R i sau ông ñi xu ng vùng Dương Châu, dâng hi n b Duy Ma S ( 維摩疏) cho T n Vương, và l i tr v Thiên Thai Sơn, thành l p nên quy ph m c a giáo ñoàn và n l c t n tình xác l p h c thuy t Ch Quán. Vào năm 597, trên ñư ng lên kinh ñô theo l i th nh c u c a T n Vương, ông th b nh Th ch Thành T ( 石城寺) và th t ch t i ñây vào ngày 24 tháng 11 cùng năm. Các sách gi ng thu t c a ông ngoài Tam ð i B là Pháp Hoa Huy n Nghĩa ( 法華玄義), Pháp Hoa Văn Cú ( 法華文句) và Ma Ha Ch Quán ( 摩訶止觀) ra, còn có m t s so n thu t hơn 10 b d a trên Duy Ma Kinh, Kim Quang Minh Kinh, Quán Âm Kinh ñ gi i thích v Ngũ Trùng Huy n Nghĩa ( 五重玄義) như Th ð Thi n Môn ( 次第禪門), L c Di u Pháp Môn ( 六妙法門), Thiên Thai Ti u Ch Quán (天台小止觀), v,v. T tư tư ng Pháp Hoa Tam Mu i (法華三昧), Tam Quy Tam Quán ( 三歸三觀), Nh t Ni m Tam Thiên (一念三千), Ngũ Th i Bát Giáo ( 五時八敎), v.v., mang tíng ñ c ñáo riêng bi t c a mình, ông ñư c xưng t ng như là ngư i th nh t hình thành nên Ph t Giáo Trung Qu c. Ông là ngư i ñ u tiên thi t l p nên h phóng sanh r t n i ti ng mà v n còn lưu l i cho ñ n ngày nay. 30. Giám Chơn ( 鑑眞, Ganjin , 688 763): v h c tăng nhà ðư ng, t sư khai sáng Lu t Tông Nh t B n, ngư i Huy n Giang Dương (江陽縣), Dương Châu ( 楊州). Ông chuyên h c t p v gi i lu t và Thiên Thai giáo h c. Nh n l i th nh c u c a các v h c tăng Nh t B n sang c u pháp t i Trung Hoa lúc b y gi như Vinh Du ( 榮叡), Ph Chi u ( 普照), ông ñã m y l n lên thuy n sang Nh t, nhưng không thành công; mãi cho ñ n l n th 6 vào năm 753 (năm th 5 niên hi u Thiên Bình Th ng B o [ 天平勝寳]), ông m i ñ n ñư c Nh t B n. L n ñ u tiên ông l p gi i ñàn t i ðông ð i T ( 東大寺, Tōdai ji ), và truy n th gi i pháp cho Thánh Võ Thiên Hoàng (聖武天皇, Shōmu Tennō ), v.v. Sau ñó, ông ki n l p ðư ng Chiêu ð T ( 唐招提寺, Tōshōdai ji ) làm ñ o tràng tu t p gi i lu t và ñư c ban cho hi u là ð i Hòa Thư ng ( 大和尚). Ngoài ra ông còn có các hi u khác như Quá H i ð i Sư ( 過海大師), ðư ng ð i Hòa Thư ng ( 唐大和尚). 31. Ch ng Không ( 証空, Shōkū , 1177 1247): v tăng c a T nh ð Tông Nh t B n, s ng vào ñ u và gi a th i ñ i Liêm Thương, v t c a Dòng Tây Sơn ( 西山流), húy Ch ng Không ( 証空), thông xưng là Tây Sơn Thư ng Nhân ( 西山上人), Tây Sơn Qu c Sư ( 西山國師), hi u Gi i Thoát Phòng ( 解脱房), Thi n Hu Phòng ( 善慧房), th y hi u là Giám Trí Qu c Sư ( 鑑智國師). Ông xu t thân kinh ñô Kyoto, 64 con trai trư ng c a Nguyên Thân Quý ( 源親季). Ông ñư c v c u ð i Th n C u Ngã Thông Thân ( 久我通親) nuôi dư ng, ñ n năm 1190 thì theo xu t gia v i Nguyên Không ( 源空, Genkū) và h c v T nh ð Giáo. Năm 1198, ông ch u trách nhi m hi u ñính tác ph m Tuy n Tr ch T p ( 選擇集) c a Nguyên Không và ñ n năm 1204, ông vi t b n Th t Cá ði u Ch Gi i ( 七箇條制誡) ñ ñ i kháng s ñàn áp c a ñ chúng Thiên Thai Tông. Ông ñã theo h u Nguyên Không trong su t 23 năm trư ng và k th a Viên ð n B Tát Gi i. Sau khi th y qua ñ i, ông ñư c T Viên ( 慈圓, Jien ) phó chúc cho Vãng Sanh Vi n ( 往生院) trong khuôn viên c a Tây Sơn Thi n Phong T ( 西山善峰寺) vùng Sơn Thành ( 山城, Yamashiro ), chuy n ñ n s ng t i ñây và chuyên thuy t gi ng giáo lý c a Thi n ð o ( 善導). Ông ñư c t ng l p quý t c quy y theo r t ñông và trong cu c ñàn áp c a T Du Sơn ( 比叡山, Hieizan ) vào năm 1227 (Pháp N n Gia L c [ 嘉祿]), ông ñư c mi n t i. ð n năm 1229, ông ñ n tham bái ðương Ma T ( 當麻寺, Taima dera ) ð i Hòa ( 大和, Yamato ) và t ñó tr ñi ông ñã t n l c truy n bá ðương Ma T M n Trà La ( 當麻寺曼荼羅). Môn lưu c a ông ñư c g i là Dòng Tây Sơn ( 西山流, Sezan ryū, còn g i là T nh ð Tông Tây Sơn Thâm Th o Phái [ 淨土宗西山深草派, Jōdōshūseizanfukakusa ha ]). Trư c tác c a ông có r t nhi u như Quán Môn Y u Nghĩa Sao (觀門要義鈔) 41 quy n, Quán Kinh S Tha Bút Sao (觀經疏他筆鈔) 14 quy n, Quán Kinh S ð i Ý ( 觀經疏大意) 1 quy n, Quán Môn Nghĩa Th o Án ( 觀門義草案) 2 quy n, Tam B Kinh Lu n Nghĩa Ký ( 三部經論義記) 1 quy n, Tam Duyên Nghĩa (三緣義) 1 quy n, ð nh Tán Khoa Gi n Nghĩa ( 定散料簡義) 1 quy n, Ngũ ðo n Sao ( 五段鈔) 1 quy n, An Tâm Sao Ph Lư c An Tâm Sao ( 安心鈔附略安心鈔) 1 quy n, Thi n Hu Thư ng Nhân Ng Pháp Ng ( 善慧上人御法語) 1 quy n, B ch M c Ni m Ph t Pháp Ng ( 白木念佛法語) 1 quy n, Thu t Thành ( 述誠) 1 quy n, Tr n Khuy n D ng Tâm ( 鎭勸用心) 1 quy n, N Vi n Ng Thư (女院御書) 1 quy n, Quán Kinh Bí Quy t T p ( 觀經秘決集) 20 quy n, ðương Ma M n Trà La Chú Ký ( 當麻曼荼羅註記) 10 quy n, Tuy n Tr ch M t Y u Quy t ( 選擇密要決) 5 quy n, T Th p Bát Nguy n Y u Thích Sao ( 四十八願要釋鈔) 2 quy n, Tu Nghi p Y u Quy t ( 修業要決) 1 quy n, ðương Ma M n Trà La Cúng Th c ( 當麻曼荼羅供式) 1 quy n, ðương Ma M n Trà La Bát Gi ng Lu n Nghĩa Sao ( 當麻曼荼羅八講論義鈔) 1 quy n, v.v.
65 32. Hòa Tán ( 和讚, Wasan ): m t lo i ca dao dư i hình th c ti ng Nh t g m 75 ñi u, dùng ñ tán thán chư Ph t, B Tát, giáo pháp và các v t sư. Bài Chú B n Giác Tán ( 註本覺讚) c a Lương Nguyên ( 良源, Ryōgen ) sáng tác dư i th i Bình An trung kỳ là m t tuy t tác t i c . V sau thì có C c L c Qu c Di ðà Hòa Tán ( 極樂國彌陀和讚), c a Thiên Quán ( 千觀, Senkan ), C c L c L c Th i Tán ( 極樂六時讚) c a Nguyên Tín ( 源信, Genshin ), v.v., l y trung tâm là T nh ð Giáo mà sáng tác nên. ð n th i ñ i Liêm Thương thì có bài Tam Thi p Hòa Tán ( 三帖和讚) c a Thân Loan ( 親鸞, Shinran ), và các bài Hòa Tán c a Th i Tông như Bi t Nguy n Tán ( 別願讚) c a Nh t Bi n ( 一遍, Ippen ) là tiêu bi u nh t; chúng ñư c lưu b r ng rãi và ñóng vai trò trung tâm các pháp h i. Ngoài ra vào th i Trung ð i còn có bài Ho ng Pháp ð i Sư Hòa Tán ( 弘法大師和讚) và T Tòa Gi ng Hòa Tán ( 四座講和讚) c a Chơn Ngôn Tông, r i Thái T Hòa Tán ( 太子和讚) c a Thánh ð c Tông, v.v. ð n cu i th i Trung ð i thì ph n nhi u các bài Hòa Tán ñ u có thêm niêm lu t và ñư c xư ng h a. V khúc ti t c a chúng thì khác nhau tùy theo t ng tông phái, nhưng ch y u bài nào cũng có âm ñi u phách ti t c . Bên c nh ñó cũng có r t nhi u bài Hòa Tán do các cư sĩ t i gia làm n a. 33. Ki n Nhân T ( 建仁寺, Kennin ji ): ngôi chùa trung tâm c a Phái Ki n Nhân T thu c Lâm T Tông Nh t B n, t a l c t i Komatsu chō ( 小松町), Higashiyama ku ( 東山區), Ph Kyoto ( 京都), tên núi là ðông Sơn ( 東山). Vào năm 1202 (năm th 2 niên hi u Ki n Nhân [建仁]), th theo l i phát nguy n c a Th Ng Môn Thiên Hoàng (土御門天皇, Tsuchimikado Tennō , 1195 1231), thí ch Tư ng Quân Nguyên L i Gia ( 源賴家, Minamoto no Yorriie , 1182 1204) ñã m i Vinh Tây ( 榮西, Eisai ) ñ n làm t khai sơn và l y niên hi u mà ñ t tên chùa. Vào năm 1205 (năm th 2 niên hi u Nguyên C u [元久]), chùa ñư c hoàn thành, tr thành ñ o tràng tu t p cho c 3 tông Thiên Thai, Chơn Ngôn và Thi n. V sau, vào năm 1265, k t th i Lan Khê ð o Long ( 蘭溪道隆) làm trú trì tr ñi, nơi ñây tr thành ngôi Thi n t r t hưng th nh, ñư c li t vào hàng Ngũ Sơn (五山, 5 ngôi chùa danh ti ng); và ñ n th i kỳ Th t ðinh ( 室町, Muromachi ) thì có r t nhi u v danh tăng r t gi i v văn chương xu t hi n. T ngày thành l p v sau, chùa n y ñã m y l n b h a ho n, ñ c bi t là vào năm 1552 (năm th 21 niên hi u Thiên Văn [天文]), do vì binh lo n nên chùa b cháy hoàn toàn. Ki n trúc chùa hi n nay do Hu Quỳnh ( 慧瓊, Ekei ) c a An Qu c T ( 安國寺, Ankoku ji ) ph c hưng, g m S c S Môn ( 勅使門, th i ñ i Liêm Thương h u kỳ), Phương Trư ng ( 方丈, kho ng năm 1487), ði n Ph t ( 佛殿, kho ng th i gian niên hi u Minh Hòa [明和, 1764 1772]). B o v t c a chùa có r t nhi u như các tranh Phong Th n, Lôi Th n c a Bi u
66 c Tông ð t ( 俵屋宗達, Tawaraya Sōtatsu ), tranh Trúc Lâm Th t Hi n ð ( 竹林七賢圖) c a H i B c H u Tùng ( 海北友松, Kaihō Yūshō ) cũng như bút tích c a Nh t Sơn Nh t Ninh ( 一山一寧, Issan Ichinei ), v.v. 34. Phù Lu t ( 扶律, furitsu ): t c Phù Lu t Thuy t Thư ng ( 扶律說常) hay Phù Lu t ðàm Thư ng ( 扶律談常), d ng ng dùng ñ nói v h ng ngư i chuyên mi t th gi i pháp, th y Như Lai nh p di t r i sinh ng gi i cho r ng chính Ph t cũng vô thư ng. Nó ch ý mu n nh n m nh v n ñ gi gìn gi i lu t và Ph t tánh là thư ng tr . ð i v i Thiên Thai Tông thì t n y dùng ñ nói v giáo thuy t c a ð i Bát Ni t Bàn Kinh ( 大般涅槃經). 35. Vĩnh Bình T ( 永平寺, Eihei ji ): ngôi chùa trung tâm c a Tào ð ng Tông Nh t B n, t a l c t i Eiheiji chō ( 永平寺町), Yoshida gun ( 吉田郡), Fukui ken ( 福井 縣), tên núi là Cát Tư ng Sơn (吉祥山). Ngư i khai cơ chùa là Ba ða Dã Nghĩa Tr ng (波多野義重). Sau th theo l i th nh c u c a Nghĩa Tr ng, vào năm 1243 (niên hi u Khoan Nguyên [ 寛元] nguyên niên), t Hưng Thánh T ( 興聖寺, Kōshō ji ) vùng Thi n Th o ( 淺草, Asakusa ), ð o Nguyên ( 道元, Dōgen ) chuy n lên ñ a phương Vi t Ti n ( 越前, Echizen ), năm sau khai sáng ð i Ph t T ( 大佛寺, Daibutsu ji ), và ñ n năm 1246 (năm th 4 niên hi u Khoan Nguyên) thì ñ i tên chùa thành Vĩnh Bình T . Tr ra th i kỳ hành hóa vùng Liêm Thương (鎌倉, Kamakura ), ð o Nguyên ñã tr i qua giai ño n cu i ñ i, chuyên tâm giáo hóa ñ chúng và so n thu t b Chánh Pháp Nhãn T ng ( 正法眼藏, Shōbōgenzō) t i chùa n y. Xu t x tên g i Vĩnh Bình ( 永平) ñư c gi i thích trong Vĩnh Bình Qu ng L c ( 永平廣錄) 2 v i câu “ thiên thư ng thiên h ñương x vĩnh bình (天上天下當處永平, trên tr i dư i ñ t ngay nơi ñây mãi bình an )”, là tên niên hi u Vĩnh Bình ( 永平, 58 75 sau công nguyên) c a nhà H u Hán, lúc Ph t Giáo ñư c công truy n vào Trung Qu c. Vào năm 1253 (năm th 5 niên hi u Ki n Trư ng [建長]), sau khi ð o Nguyên qua ñ i, Hoài Tráng ( 懷弉, Ejō) tr thành v t th 2 c a chùa; nhưng vì b b nh n ng nên vào năm 1267 (năm th 4 niên hi u Văn Vĩnh [ 文永]), ông như ng l i cho Tri t Thông Nghĩa Gi i (徹通義介, Tettō Gikai ) và v n y làm t th 3. V sau, phái c a Nghĩa Gi i t p trung phát tri n giáo ñoàn ñã t o s tranh ch p v i phái c a Nghĩa Di n ( 義演, Gien ) v n ch trương c th truy n th ng Ch Qu n ð T a ( 只管打坐, Shikantaza ) c a ð o Nguyên. Trãi qua 3 l n lu n tranh c a hai phái tân c u n y, cu i cùng phái c a Nghĩa Gi i ph i r i kh i sơn môn Vĩnh Bình T , chuy n ñ n ð i Th a T ( 大乘寺, Daijō ji ) vùng Gia H ( 加賀, Kaga ); môn nhân c a Nghĩa Gi i là Oánh Sơn Thi u C n ( 瑩山紹瑾, Keizan 67 Jōkin ) sáng l p ra T ng Trì T ( 總持寺, Sōji ji ) vùng Năng ðăng (能登, Noto ). T i Vĩnh Bình T , Nghĩa Di n, T ch Viên ( 寂圓, Jakuen ), Nghĩa Vân ( 義雲, Giun ) liên ti p nhau thay th làm trú trì. Pháp h c a T ch Viên kéo dài lãnh ñ o chùa cho ñ n v trú trì ñ i th 20 là Môn H c ( 門鶴, Mongaku ). Sau ñó, các ñ i trú trì không ph i thu c môn h c a T ch Viên. ð n th i kỳ Giang H ( 江戸, Edo ) thì chùa tr thành ngôi ñ i b n sơn trung tâm c a tông phái. B o v t c a chùa có b n Ph Khuy n T a Thi n Nghi (普勸坐禪儀), th bút c a ð o Nguyên. 36. Như T nh ( 天童如淨, Rú jìng , Tendō Nyojō , 1163 1228): v tăng c a Tào ð ng Tông Trung Qu c, vì tánh tình c a ông hào s ng vui v nên trong tùng lâm ñương th i thư ng g i ông là T nh Trư ng (淨長), sau n y thì g i là Trư ng Ông ( 長翁), sinh ngày m ng 7 tháng 7 năm ñ u (1163) niên hi u Long Hưng ( 隆興) vùng Vi t Châu ( 越州, T nh Tri t Giang), còn năm tháng ông xu t gia và th c túc thì không rõ. Sau khi xu t gia, ông chuyên tâm h c giáo lý, ñ n năm 19 tu i thì ñ n tham v n Túc Am Trí Giám ( 足菴智鑑) Tuy t ð u Sơn ( 雪竇山). Ông khai ng v i câu chuy n cây bá trư c sân c a Trí Giám, và ñư c ch p thu n cho tu t p t i ñây. Sau ñó, ông tr i qua hơn 20 năm du lãng giang h , ñ n năm th 3 (1210) niên hi u Gia ð nh ( 嘉定), ông ñ n trú t i Thanh Lương T ( 清涼寺) thu c Ph Ki n Giang ( 建江府, T nh Giang Tô). V sau, ông ñã t ng s ng qua các chùa như Tho i Nham T ( 瑞巖寺) ðài Châu (台州, T nh Tri t Giang), Nam Sơn T nh T T ( 南山淨慈寺) Ph Lâm An ( 臨安府, T nh Tri t Giang), Tho i Nham T Minh Châu (明州, T nh Tri t Giang), r i sau ñó l i quay tr v T nh T T . Nh n ñư c di thư c a Phái Vô T Li u ( 無濟了派) Thiên ð ng Sơn ( 天童山), vào năm th 17 niên hi u Gia ð nh ( 嘉定), ông ñ n trú trì Thái B ch Sơn Thiên ð ng C nh ð c Thi n T (太白山天童景德禪寺) vùng Minh Châu. Chính trong kho ng th i gian n y thì ð o Nguyên ( 道元) c a Nh t sang tham v n và ñư c chân truy n pháp môn tu g i là Thân Tâm Thoát L c (身心脫落), Ch Qu n ð T a ( 只管打坐). Trong b Chánh Pháp Nhãn T ng (正法眼藏, Shōbōgenzō ) do ð o Nguyên sáng tác sau n y ñã th hi n ñ y ñ phong cách và dung m o c a Như T nh. Vào ngày 17 tháng 7 năm ñ u niên hi u Thi u ð nh ( 紹定) nhà T ng, ông th t ch, hư ng th 66 tu i. Ông có ñ l i bài k là “ L c th p l c niên, t i ph m di thiên, ñ cá b t khiêu, ho t hãm Huỳnh Tuy n. Di ! Tùng lai sanh t b t tương cán “ (六十六年、罪犯彌天、打箇臉跳、活陷黃泉、咦、從來生死不 相干, Sáu mươi sáu năm, t i ph m ng t tr i, nh y nhót lung tung, rơi xu ng su i vàng. Ôi chào ! Xưa nay s ng ch t ch ng h h n gì 68 !). Trư c tác c a ông ñ l i có Như T nh Thi n Sư Ng L c (如淨禪師語錄) 2 quy n, Như T nh Thi n Sư T c Ng L c (如淨禪師續語錄) 1 quy n. 37. ð o Chiêu ( 道昭, Dōshō , 629 700): v tăng Nguyên Hưng T (元興寺, Gankō ji ) thu c th i ñ i Phi ði u, t sư khai sáng ra Pháp Tư ng Tông c a Nh t, xu t thân vùng Hà N i (河内, Kawauchi ). Năm 653, ông nh p ðư ng c u pháp, h c Pháp Tư ng v i Huy n Tráng ( 玄奘), sau khi tr v nư c ông ki n l p Thi n vi n Nguyên Hưng T và b t ñ u ho ng pháp. ð n cu i ñ i ông ñi tu n du kh p các nơi, làm nh ng vi c xã h i như b t c u ñư ng, v.v. Theo di m nh c a ông ñ l i thì sau khi ch t thi hài c a ông ñư c h a táng. ðây là trư ng h p h a táng ñ u tiên trong l ch s Nh t. 38. Hành Cơ ( 行基, Gyōki , 668 749): v tăng s ng dư i th i ñ i N i Lương ( 奈良, Nara ), xu t thân vùng Hà N i ( 河内, Kawauchi ). Ông theo h u ð o Chiêu ( 道昭, Dōshō ) r i sau ñó cũng ñi tu n du kh p nơi, chuyên tâm làm các công vi c xã h i như giáo hóa dân chúng, xây d ng chùa chi n, thi t l p ñê ñi u, d ng c u c ng, v.v., nên thư ng ñư c g i là Hành Cơ B Tát. Ông b c m ch vì l n ñ u tiên sai ph m lu t tăng ni, nhưng sau cũng ñư c tha t i, và ông cũng ñã t ng làm ñ n ch c ð i Tăng Chánh. 39. Không Dã ( 空也, Kūya , 903 972): v tăng s ng gi a th i Bình An, v t c a Phái Không Dã Ni m Ph t ( 空也念佛派, Kūyanembutsu ha ), không rõ xu t thân ñâu. Ban ñ u ông xu t gia Qu c Ph n T (國分寺, Kokubun ji ) vùng Vĩ Trương ( 尾張, Owari ), sau ñó thì ñi kh p nơi làm các công vi c xã h i như ñ p ñư ng, xây c u c ng, v.v., và ñ c bi t là l y vùng kinh ñô Kyoto làm trung tâm mà ti n hành b giáo pháp môn “ mi ng xưng ni m Ph t”, không k giàu nghèo sang hèn gì c ; t ñó ông ñư c g i là Th Thánh ( 市聖, v Thánh ngoài ch ) hay A Di ðà Thánh. Vào năm 948, ông có th gi i T Du Sơn v i gi i danh là Quang Th ng ( 光勝), nhưng sau ñó ông không bao gi dùng ñ n tên n y. Ông có ki n l p L c Ba La M t T ( 六波羅蜜寺, Rokuharamitsu ji ) Kyoto. 40. Tam Kinh Nghĩa S ( 三經義疏, Sangyōgisho ): thư t ch chú thích kinh ñi n do Thánh ð c Thái T ( 聖德太子, Shōtoku Taishi ) truy n l i, tên g i chung c a Pháp Hoa Kinh Nghĩa S ( 法華經義疏) 4 quy n, Th ng Man Kinh Nghĩa S ( 勝鬘經義疏) 1 quy n và Duy Ma Kinh Nghĩa S ( 維摩經義疏) 2 quy n. Theo ký l c c a th i ñ i N i Lương v b sách n y, trong Pháp Long T Già Lam Duyên Kh i Tinh Lưu Ký Tư Tài Trương ( 法隆寺伽藍緣起并流記資材帳) có ghi là Thư ng Cung Thánh ð c Thái T Vương Ng Ch Gi (上宮聖德太子王御制者); còn trong Thư ng Cung Thánh ð c Pháp Vương ð Thuy t ( 上宮聖德法王帝說) cũng có ghi là Thái T ng ch s kinh 7 quy n c a Pháp Hoa, v.v.; và trong T nh Danh
69 Huy n Lu n Lư c Thu t ( 淨名玄論略述) c a Trí Quang ( 智光, Chikō ) cũng như trong Hoa Nghiêm Ngũ Giáo Chương Ch S Ký (華嚴五敎章指事記) c a Th Linh ( 壽靈, Jurei ), v.v., cũng có d n d ng nh ng ngôn t trong b Tam Kinh Nghĩa S n y. Vào th i Bình An và Liêm Thương thì r t nhi u các h c tăng c a các tông phái như T i Tr ng ( 最澄, Saichō ), Không H i ( 空海, Kūkai ), Viên Trân ( 圓珍, Enchin ), Huy n Du ( 元叡, Genei ), Tr ng Toán ( 仲算, Chūsan), Trinh Khánh ( 貞慶, Jōkei ), Tr ng Thi n ( 澄禪, Chōzen ), Tông Tánh ( 宗性, Sōshō ), v.v., cũng có d n d ng v b lu n n y. ð c bi t Ngưng Nhiên ( 凝然, Gyōnen ) ñã ti n hành chú thích toàn b thư t ch n y. Vào năm 1274 thì c ba b s n y ñư c kh c g và xu t b n. T ñó tr ñi có r t nhi u b n in kh c khác ra ñ i. 41. Hi n Gi i Lu n ( 顯戒論, Genkairon ): tác ph m do T i Tr ng (最澄, Saichō ) so n, g m 3 quy n, nh m ph n lu n l i nh ng v n n n gây khó khăn c a nhóm Tăng Cang vùng Nam ðô, và làm sáng t ñ c ch t c a Thiên Thai Viên Gi i. T ði u Th c ( 四條式) là tên g i khác c a b n y khi dâng lên tri u ñình vào năm 819 ñ mong ch p nh n s hi n h u c a Thiên Thai Viên Tông, là bi u hi n phương châm căn b n c a gi i lu t mang tính ñ c ñáo v i tư cách là giáo ñoàn. 42. Tăng Tri u ( 僧肇, Sēng zhào , Sōjō , 384 414?): m t trong T Tri t c a La Th p, h c tăng s ng dư i th i H u T n, ñã t ng theo h u h và h c v i Cưu Ma La Th p ( 鳩摩羅什), r t thiên tài nhưng l i ch t s m. Ông r t thích tư tư ng Lão Trang, nhưng sau khi ñ c Kinh Duy Ma do Chi Khiêm (支謙) d ch, bèn quy ñ u theo Ph t pháp. Ông ñ n vùng Cô Tàng ( 姑藏) thu c Kinh Châu ñ y t ki n La Th p, tr thành môn h và ñã t ng giúp v n y trong vi c d ch kinh Trư ng An. M t s trư c tác ñư c xem như là c a ông g m có Bát Nhã Vô Tri Lu n ( 般若無知論), V t B t Thiên Lu n ( 物不遷論), B t Chơn Không Lu n ( 不眞空論), Ni t Bàn Vô Danh Lu n ( 涅槃無名論), v.v. và chúng ñư c g i chung là Tri u Lu n. Chính các tư tư ng Bát Nhã, Không, Ni t Bàn c a ông thông qua m y b lu n n y ñã th hi n l i tư duy ñ c ñáo c a ngư i Trung Hoa, và m ra m t phương hư ng mang tính quy t ñ nh cho Ph t Giáo Trung Hoa. Ông ñư c xem như là sơ t c a Tam Lu n Tông Trung Hoa. 43. M n Trà La hay M n ðà La (s: Maṇṇala , 曼茶羅 hay 曼陀羅): theo nguyên ng Sanskrit là maṇṇala , ng căn maṇṇa có nghĩa là “chơn t y, b n ch t”, và vì ti p vĩ ng la có nghĩa là “ có ñư c”, cho nên t n y có nghĩa là “ có ñư c b n ch t”, t c là ñ t ñư c giác ng t i cao g i là vô thư ng chánh ñ ng chánh giác c a Ph t. Chính vì ñó là c nh ñ a sung th t, ñ y ñ như vòng tròn, nên t n y còn ñư c d ch là “ Luân Viên C Túc ” ( 輪圓具足, vòng tròn ñ y ñ ). V m t ng nguyên h c, t maṇṇala v n chưa ñư c gi i thích m t cách tr n v n cho l m, nhưng trong văn b n bình thư ng nó có nghĩa là “hình th c gi ng như vòng tròn ”. Trong Chơn Ngôn M t Giáo, nó có nghĩa là “ nơi ñ c ng ” hay “ ñ o tràng ”. Vì trong ñ o tràng có thi t l p ñàn tràng ñ cho chư Ph t và B Tát vân t p, nên t n y còn có 70 nghĩa là “ ñàn ” hay “ s t p h p”, t ñó nó ñư c dùng ñ g i nh ng hình ñ v các hình tư ng t p trung. Quan ni m mang tính tr u tư ng m t cách thu n túy thì ñư c g i là T Tánh M n Trà La (自性曼茶羅). Theo ñà phát tri n v quán tư ng Ph t, hình th c Quán Tư ng M n Trà La ph n ánh th gi i c a Ph t trong tâm mang tính c th b t ñ u xu t hi n. Tuy nhiên, theo thư ng tình thì vi c quán Ph t r t khó khăn, nên hi n t i các hình tư ng ñư c v r t c th . Trong Ngưu Lê M n ðà La Chú Kinh ( 牛梨曼陀羅呪經) ñư c d ch vào th i nhà Lương (502 557), có ñ c p ñ n cách v tư ng B n Tôn gi a trung tâm c a ñàn, và các tư ng quy n thu c n m chung quanh tư ng B n Tôn n y. G n ñây nguyên b n chép b ng ti ng Sanskrit (th k th 5 6) c a kinh n y ñư c phát hi n Kashmir, và ñi u n y ch ng t r ng vào th i y n ð cũng ñã xu t hi n hình th c M n ðà La r i. T th i Nam B c Tri u (420 589) cho ñ n th i nhà Tùy (581 619), hình th c v các h a tư ng như Phép C u Mưa ( 請雨法), Th p Nh t Di n Quan Âm (十一面觀音), v.v., ñã tr nên rõ ràng. Vào ñ u th i nhà ðư ng thì trong ðà La Ni T p Kinh ( 陀羅尼集經) do A ð a Cù ða ( 阿地瞿多) d ch có ñ c p ñ n T p H i ðàn ( 集會壇). ð n th k th 8, trong B t Không Quyên Sách Kinh ( 不空羂索經) hay Nh t T Ph t ð nh Luân Vương Kinh ( 一字佛頂輪王經) do B ð Lưu Chí (菩提流志) d ch ñã th y xu t hi n hình th c Thai T ng M n Trà La (胎藏曼茶羅). n ð , vào kho ng gi a th k th 7, và t th k th 7 ñ n ñ u th k th 8 thì ð i Nh t Kinh ( 大日經), Kim Cang ð nh Kinh ( 金剛頂經) ñã ñư c thành l p, cho nên trong Thai T ng M n Trà La và Kim Cang Gi i M n Trà La ( 金剛界曼茶羅) ñã xu t hi n ð i Nh t Như Lai ( 大日如來) làm ñ ng Trung Tôn. Chính vì l ñó, trong M t Giáo g i hình th c trư c là T p M t (雜密) và hình th c sau là Thu n M t ( 純密). C hai ñ u ñư c truy n vào Trung Hoa và ñư c ch nh b th ng nh t l i v i nhau, hoàn thành nên Lư ng Gi i M n Trà La ( 兩界曼茶羅). R i c hai b n y cũng ñư c Không H i sang Trung Hoa th nh v Nh t và lưu b v i tư cách là Hi n ð M n Trà La ( 現圖曼茶羅). 44. T c Thân Thành Ph t ( 卽身成佛, Sokushinjōbutsu ): theo lý tư ng tôn giáo c a M t Giáo, trong khi ñang còn s ng, ngư i ta l y ngay thân ñang còn s ng n y mà ñ t ñ n c nh ñ a thành Ph t, ho c có kh năng thành Ph t. Trong l p trư ng căn b n c a ñ c Ph t, lý tư ng tôn giáo c a Ph t Giáo là xu t gia, nh kiên trì ph m h nh su t ñ i mà thoát kh i th gi i luân h i và quy nguyên v cõi Ni t Bàn. Tuy nhiên, ch nghĩa xu t gia c m d c nghiêm minh n y không ph i là ch nghĩa cho h u h t m i ngư i ai cũng có th kham nh n ñư c, nên t ñó v i ý nghĩa nào ñó s v n ñ ng c a Ph t Giáo ð i Th a nh m kh ng ñ nh cu c s ng hi n th c a con ngư i b t ñ u hưng kh i. Các tín ñ ð i Th a ñã gi i thích r ng cu c ñ i luân h i mãi mãi trong quá kh c a chính b n thân ñ c Ph t là ñi u t t y u ñ thành Ph t, l y c nh ñ a thành Ph t gi ng như ñ c Ph t làm lý tư ng tôn giáo. N u như hư ng ñ n lý tư ng xa xăm y mà tu ch nh cu c 71 s ng hi n t i, thì có th ñ t ñ n c nh ñ a thành Ph t kia; và t ñó hình thành nên lý ni m ð i Th a g i là mài luy n trí tu , th c hành h nh l i tha c a t bi và tích lũy h nh B Tát tr i qua trong ba ki p. Tuy nhiên, ñ n th i kỳ Ph t Giáo th i tri u, nh ng ngư i mà không th kham nh n ñư c quan ni m th i gian lâu dài ba ki p y, ñã b lôi cu n theo b i quan ni m th i gian g i là trong kho ng còn s ng hi n t i, r i quên b ng ñi ñi m chính y u mà mình ñang hư ng ñ n Ni t Bàn và t o d ng nên phương hư ng ñ t ñ n thành Ph t trong kho ng th i gian y. R i trong Kim Cang ð nh Kinh ( 金剛頂經), hành vi tư ng trưng g i là t ng chơn ngôn phát b ñ tâm thay cho quá trình t nh hóa b ñ tâm trong ba ki p ñư c ñưa ra, và t ñó M t Giáo ñư c thành l p. Sau ñó, Ph t Giáo Tantra tri n khai và quy k t v hành pháp g i là tu n l các Thánh ñ a làm m c tiêu cho c m t ñ i. ñây các tín ñ M t Giáo, v i hình th c vư t qua ý th c c a chính b n thân mình t vi c tr v l i nguyên t c ban sơ c a ñ c Ph t, ñã th hi n s b t thành l p vi c c u tư ng T c Thân Thành Ph t n y. ð i v i Nh t B n, ngư i ta d a trên cơ s T c Thân Thành Ph t n y mà th c hành pháp môn ño n th c, không ăn cho ñ n ch t, r i ñ cho thân th tr thành như xác ư p. Như v y ñư c g i là Ph t s ng và ñư c sùng bái t th i kỳ Bình An tr ñi. Các hành gi c a Chơn Ngôn Tông ñã ti n hành vi c không ăn v i t t c ý chí c a mình trong kho ng th i gian còn sanh ti n và sùng bái vi c bi n thành xác ư p như là T c Thân Ph t. Vi c sùng bái n y ñã ñư c truy n t Trung Qu c sang ðài Loan. 45. Liên Như ( 蓮如, Rennyo , 1415 1499): con ñ u c a T n Như ( 存如, Zonnyo ), ñ i th 7 c a B n Nguy n T ( 本願寺, Hongan ji ), húy là Kiêm Th ( 兼壽), hi u là Tín Ch ng Vi n ( 信証院). S ng trong kho ng th i kỳ B n Nguy n T ñang b suy vi và trư ng thành trong kh n n, ông ñã theo cha t n l c giáo hóa các ñ a phương phía Nam vùng C n Giang ( 近江, Ōmi , thu c Shiga ken [ 滋賀縣]). ð n năm 1457, ông k th a cha mình và tr thành v t ñ i th 8 c a B n Nguy n T . Do vì ñ ng trên truy n th ng c a T nh ð Chơn Tông mà ti n hành c i cách, năm 1471 ông b ñ chúng c a T Du Sơn phá tan ð i C c B n Nguy n T vùng ð i C c ( 大谷, Ōtani ); nên ông ph i lánh n n ñ n bi t s phía Nam c a Tam T nh T ( 三井寺) vùng ð i Tân ( 大津), r i xây d ng nhà riêng Cát Khi ( 吉崎, Yoshizaki ) thu c vùng Vi t Ti n ( 越前, Echizen , thu c Fukui ken [福井縣]) và chuy n ñ n ñó . Ông ñã tác thành r t nhi u văn b n, cho xu t b n các bài Hòa Tán cũng như Chánh Tín K ( 正信偈) c a Thân Loan, và ti n hành nh ng ho t ñ ng giáo hóa kh p nơi t vùng B c L c ( 北陸, Hokuriku ) cho ñ n ðông H i ( 東海, Tōkai ), ðông Qu c ( 東國, Tōgoku ) và Áo Châu ( 奥州, Ōshu ). Tuy nhiên, do vì s ñ i l p trong m i quan h l i h i phát sanh gi a các môn ñ th nh n s giáo hóa c a ông v i nh ng lãnh chúa ñ a phương, nên ông l i ph i r i kh i ñ a phương Cát Khi và ñ n b giáo các vùng Nhi p Tân ( 攝津, Settsu ), Hà N i ( 河内, Kawachi ), Hòa Tuy n ( 和泉, Izumi ) thu c Osaka ngày nay. Vào năm 1480, ông b t ñ u tái ki n B n Nguy n T vùng Sơn Khoa ( 山科, Yamashina ), m r ng giáo hóa, cho nên ngư i ta quy y theo phái ông nhi u hơn các phái khác. 72 Vào ñ tu i 75, ông như ng l i m i h u s cho ngư i con trai th 5 c a ông là Th t Như ( 實如, Jitsunyo ) và s ng n cư; nhưng sau ñó ông v n ti p t c b giáo. ð n năm 1496, ông cho xây d ng nhà riêng vùng Th ch Sơn ( 石山, Ishiyama ), Osaka và ti p t c ho t ñ ng truy n giáo cho ñ n 85 tu i thì qua ñ i. 46. Lương Tôn ( 良尊, Ryōson , 1279 1349): hay còn g i là Pháp Minh (法明, Hōmyō ), v cao tăng c a Dung Thông Ni m Ph t Tông s ng dư i th i ñ i Nam B c Tri u, xu t thân vùng Osaka. Ông m t c song thân lúc m i lên 10 tu i, sau ñó thì có v con, nhưng vì c m nh n ñư c l vô thư ng c a ñ i ngư i nên ông xu t gia. ð u tiên ông lên tu h c trên Cao Dã Sơn, r i nghiên t m giáo h c c a Thiên Thai Tông T Du Sơn, và ông t nh n th c ñư c r ng con ñư ng mà có th c u r i k phàm phu không gì hơn là nguy n sanh v cõi Tây Phương T nh ð , cho nên ông b t ñ u chuyên tâm tu t p pháp môn Ni m Ph t Tam Mu i. Vào năm 1321, nh linh ng báo m ng ñ n Th ch Thanh Th y Bát Phan Cung ( 石清水八幡宮, Iwashimizuhachimangū ), ông th trì linh b o và pháp phái c a Dung Thông Ni m Ph t Tông t Lương Tr n ( 良鎭, Ryōchin ) và ñ n trú ð i Ni m Ph t T ( 大念佛寺, Dainembutsu ji ). Bên c nh ñó, m t m t ông ch p nh n s quy y c a H u ð H Thiên Hoàng (後醍醐天皇, Godaigo Tennō ), m t khác thì cho n hành tranh Dung Thông ð i Duyên Kh i và phân b r ng rãi kh p toàn qu c. Ông ñã giáo hóa h t th y m i ngư i và n l c làm cho tông môn hưng th nh. 47. Trùng Nguyên ( 重源, Chōgen , 1121 1206): hi u là Tu n Th a Phòng ( 俊乘房) và Nam Mô A Di ðà Ph t ( 南無阿彌陀佛). Ban ñ u ông v n là võ sĩ, sau ñó xu t gia, h c Chơn Ngôn M t Giáo ð H T ( 醍醐寺, Daigo ji ) và th c hành pháp môn g i là Chơn Ngôn Ni m Ph t. K t sau năm 1181 khi ñư c b nhi m làm ch c Khuy n T n c a ðông ð i T ( 東大寺, Tōdai ji ), ông theo nh ng v Khuy n T n ñi kh p các nơi và chuyên tâm b giáo khuyên nh m i ngư i k t duyên xây d ng trùng tu ngôi ñ i già lam n y. V i k t qu ñó, vào năm 1185 thì l Cúng Dư ng Khai Nhãn Tư ng ð i Ph t c a chùa ñư c ti n hành và ñ n năm 1195 thì ngôi chùa n y ñư c hoàn thành viên mãn. Tác ph m t ghi c a ông, Nam Mô A Di ðà Ph t Tác Thi n T p ( 南無阿彌陀佛作善集), là di văn ñ l i có liên quan ñ n s nghi p xây d ng chùa n y. 48. Nh n Tánh ( 忍性, Ninshō, 1217 1303): t là Lương Quán ( 良觀, Ryōkan ), xu t thân vùng ð i Hòa ( 大和, Yamato , thu c Nara ken [奈良縣]). Ông theo Du Tôn ( 叡尊 hay 睿尊, Eison ) c a Tây ð i T ( 西大寺, Saidai ji ) h c gi i lu t và M t Giáo. Ông r t thâm tín vào ñ c B Tát Văn Thù và thư ng hay c u giúp nh ng ngư i nghèo kh cũng như b nh ho n. Lúc 36 tu i, ông xu ng vùng Quan ðông ( 關東, Kantō), nh s h tr c a Tư ng Quân B c ði u Trùng Th i ( 北條重時, Hōjō Shigetoki ), ông ñã ph c hưng gi i lu t, l y C c L c T ( 極樂寺, Gokuraku ji ) vùng Liêm Thương ( 鎌倉, Kamakura ) làm trung tâm. Hơn n a, ñ truy ni m Thánh ð c Thái 73 T ( 聖德太子, Shōtoku Taishi ), ông ñã thi t l p b nh vi n, làm c u t xã h i. Thêm vào ñó, ông còn dùng C c L c T ñ làm ñ o tràng c a Quang Minh Chơn Ngôn, t o nhi u công lao trong vi c xây d ng chùa chi n và n loát kinh sách, t n l c làm cho dòng phái Tây ð i T ñư c phát tri n. ð t c a ông có Vinh Chơn ( 榮眞, Eishin ), Thu n Nh n ( 順忍, Junnin ). Ông ñư c ban th y hi u là Nh n Tánh B Tát ( 忍性菩薩). 49. B n Nguy n T ( 本願寺, Hongan ji ): ngôi chùa trung tâm chính c a T nh ð Chơn Tông Nh t B n, t a l c t i vùng ð i C c ( 大谷, Ōtani ), thu c kinh ñô Kyoto. Ban ñ u nó là mi u ñư ng, nơi c i táng di c t c a Thân Loan và an trí hình nh c a ông, sau ñó thì cháu Thân Loan là Giác Như ( 覺如, Kakunyo ) ñã c i thành chùa. Chính Giác Như g i Thân Loan là Thánh Nhân c a B n Nguy n T , tông t c a T nh ð Chơn Tông; Như Tín ( 如信, Nyoshin ) là v t th 2 và Giác Như là t th 3 c a chùa, cho nên ông ñã t n l c thành l p nên giáo ñoàn B n Nguy n T . Sau ñó, chùa n y có l n b suy vi và b ñ chúng c a Diên L ch T (延曆寺, Enryaku ji ) phá ho i. Th nhưng ñ n th k th 8 thì chùa l i ñư c Liên Như (蓮如, Rennyo ) xây d ng l i vào năm 1480 ñ a phương Sơn Khoa ( 山科, Yamashina ), và hình thành nên qu n th T N i ðình v i trung tâm là Ng nh ðư ng và A Di ðà ðư ng; t ñó, v n chùa tr nên ñ t nhiên hưng th nh. ð n th i Ch ng Như ( 証如, Shōnyo ) ñ i th 10, chùa n y l i b cháy tan tành, và sau ñó thì ñư c d i v g n Thành Osaka. ð n th i Hi n Như ( 顯如, Gennyo ) ñ i th 11, ông gây chi n v i Tư ng Quân Ch c ði n Tín Trư ng ( 織田信長, Oda Nobunaga ), nên ñã lui v n cư vùng L Sum ( 鷺森, Saginomori , thu c Wakayama ken [ 和歌山縣]). Sau khi Ch c ði n Tín Trư ng qua ñ i, vào năm 1591, ñư c s giúp ñ c a Tư ng Quân Phong Th n Tú Cát ( 豐臣秀吉, Toyotomi Hideyoshi ), chùa ñư c d i v vùng ñ t Tây Th t ði u ( 西七條) Kyōto. Sau khi Hi n Như qua ñ i, con trai ñ u c a ông là Giáo Như ( 敎如, Kyōnyo ) như ng dòng k pháp cho em mình là Chu n Như ( 準如, Junnyo ). ð n năm 1602, nh Tư ng Quân ð c Xuyên Gia Khang ( 德川家康, Tokugawa Ieyasu ) dâng cúng cho mi ng ñ t vùng ðông L c ði u ( 東六條), nên Giáo Như m i cung ñón linh nh c a Thân Loan t Di u An T (妙安寺, Myōan ji ) vùng C u Ki u ( 厩橋, Umayabashi ), Thư ng Dã ( 上野, Ueno , thu c Gunma ken [ 群馬縣]) v và l p riêng ngôi chùa nơi ñây. T ñó v sau, phái Chu n Như ñư c g i là Tây B n Nguy n T ( 西本願寺, Nishihongan ji ), còn phía Giáo Như là ðông B n Nguy n T ( 東本願寺, Higashihongan ji ), và c như v y duy trì mãi cho ñ n ngày nay. (còn ti p) 74
THI N VÀ NÃO B
James H Austin, MD
THÍCH TÂM THÀNH, MD d ch
Ph n I
Chương 2
NÉT ð I CƯƠNG V L CH S THI N
B n ch t c a Thi n không n m trong s uyên bác, tri t h c, trong giáo ñi u Ph t giáo, và ngay c trong vi c thi n ñ nh…Nó trong m t ñi u duy nh t, có th g i là th y Ph t tánh trong m i chúng ta.
M. Trevor 1
Năng lư ng c a trung tâm chân th c ph i là s t o tác ñã b ñánh m t thư ng xuyên nh t c a trí tu con ngư i. Nó gi ng như thông ñi p ñã trôi d t vào b , nhưng không m t ai ñ p v nh ng chai này, càng ít hơn là vi c gi i mã nó.
Marilyn Ferguson 2
L n ñ u tiên khi tôi b t g p Thi n thành ph Kyoto, tôi ñã bi t r t ít v nh ng ngu n g c c a nó. Ph t giáo ñã có r t lâu, hai ngàn năm trăm năm trư c. Trong nh ng truy n th ng c a nó, Thi n là s ti p c n r t có h th ng nhưng l i khó n m b t nh t, rõ ràng nh t nhưng ngh ch lý nh t, huy n o nh t nhưng l i sâu s c nh t. ð bi t ñư c l ch s c a nó là ñ hi u nó rõ hơn. Khi tôi ñào sâu vào trong nh ng câu chuy n qúa kh c a nó, ñây là nh ng gì mà tôi ñã phát hi n ñư c. Thi n mà chúng tôi ñang nói là m t tông phái c xưa thu c ð i th a Ph t giáo. Không ph i vài s bi n th 75 c a Th i ð i M i hay s b t chư c “ñánh ñ p” trong b t c khuynh hư ng b xuyên t c nào c a Kerouac. Nó là m t l trình toàn di n, chính th c c a s phát tri n tâm linh. Là m t con ñư ng mà s u n n n l i s nh n th c rõ ràng cho ñ n khi cu i cùng n m b t ñư c th c t i c a m i s v t hi n tư ng như chúng ñang th c s hi n h u. n ch a trong t Thi n là câu chuy n v s ti n hóa c a nó qua nhi u th k . K thu t t p trung tư tư ng c a nó ñã b t ngu n t nh ng s th c hành du già (Yoga) c xưa. Vào th i ñi m ñó, n ñ , thi n ñ nh ñư c g i là dhyana (ti ng Sanskrit). T này ñã ñư c chuy n thành Ch’an Na , khi chuy n sang ti ng Trung Qu c là Ch’an . Sau ñó, nh ng tu sĩ Ph t giáo ñã mang hình th c Thi n này ñ n Nh t b n, nơi mà ngư i Nh t ñ c nó là Zen. 3 Như v y, Thi n ñ i di n cho tông phái Ph t giáo mà nh n m nh vi c t p trung tư tư ng và ñã ti n hóa nhi u hơn sau khi nó ñư c truy n bá t n ñ ñ n Trung Qu c và Nh t b n. Thi n ñ nh (Zazen) là h th ng c a vi c t p trung tư tư ng. T Ph t có nghiã là Ngư i T nh th c. Ngưòi mà sau ñó ñã ñư c g i là Ph t ñư c sinh ra mi n Nam nư c Nepal bây gi vào năm 563 trư c Công nguyên. Tên nguyên th y c a Ngài là T t ð t ða (Siddhartha Gautama). Hơn 2500 năm huy n tho i c a c nhân, ngày nay ch còn l i nh ng truy n thuy t ñ n v i chúng ta. H ñã mô t Ngài như là m t ñ a tr có nhi u ñ c ân, s ng trong vương thành như là con c a m t nhà lãnh ñ o b t c Shakya cao quý. ðư c b o v và xa cách cu c s ng th c t , Ngài ñã không bi t b t c m t ñi u gì v th gi i ph c t p bên ngoài cánh c ng c a vương thành. Cu i cùng, khi Ngài ñư c chu du ra ngoài thành, Ngài ñã b choáng váng khi nhìn th y m t ngư i b nh, m t ngư i già, và m t ngư i ch t. Trong s h là m t ngư i xin ăn, ch che thân có m t n a, ñang mĩm cư i m t ngư i sùng ñ o m t tu sĩ. Nh ng s tương ph n sâu s c gi a nh ng tình tr ng c a h và cách s ng c a chính Ngài ñã ám nh Ngài nhi u năm. Vì th cu i cùng, khi Ngài ñư c hai mươi chin tu i, Ngài ñã phát th nguy n t Ngài ñi tìm cho ra ý nghiã c a s hi n h u. Theo phong t c th nh hành ñương th i k nguyên ñó, ñi u này có nghiã là
76 Ngài s s ng m t cu c s ng kh h nh c a m t k lang thang, và s b l i v và ñ a con trai còn non tr c a Ngài. 4 Sau sáu năm ki m tìm chân lý, b ki t qu và run r y b i cu c s ng kh h nh, cu i cùng T t ð t ða ñã nghĩ chân g n thành ph Guaya phiá ðông B c n ñ . T i ñó, Ngài ñã ngưng s tuy t th c, ñã nh n m t ít cháo s a, và ñã quy t ñ nh ñ thi n ñ nh g n dư i g c m t cây ña cho ñ n khi Ngài ñ t ñư c s giác ng . Vào sáng s m ngày th b y c a tu n l th b y, khi ngôi sao Mai chi u r i trên b u tr i, Ngài cu i cùng ñã ñ t ñ n Giác Ng T i thư ng. Khi ñó, Ngài ñư c ba mươi lăm tu i. Sau ñó, Ngài ñã du hành r ng kh p các nơi, gi ng d y nh ng gì Ngài ñã ch ng th c ñư c, liên t c trong su t b n mươi chín năm. Nh ng ñ t c a Ngài ñã ti p t c truy n l i m t s lư ng r t l n nh ng l i gi ng d y c a Ngài, nh n m nh nh ng ñi m cơ b n trong giáo pháp c a Ngài, hay n i dung c a nh ng chân lý căn b n. Ví d , trong chuy n ho ng hóa ñ u tiên c a Ngài, t i Sarnath, g n thành ph Ba La N i ngày nay, Ngài ñã tuyên thuy t m t bài kinh cơ b n. Nó ñã nh n m nh B n Chân lý: (1) Cu c s ng ñ y nh ng kh ñau và s b t như ý. (2) S ñam mê và nh ng o tư ng thu c th gian là nguyên nhân gây nên nh ng n i phi n mu n này. (3) Con ñư ng ñ thoát kh i kh ñau là s lo i b nh ng ham thích t ngã và nh ng ác c m. (4) Có m t con ñư ng tám nhánh có th nh n ra ñ làm vi c này. Nó ph i h p s nh n th c ñúng, tư duy ñúng, l i nói ñúng, ngh nghi p ñúng, hành x ñúng, n l c ñúng, nh nghĩ ñúng, và t p trung tư tư ng ñúng. 5 ð c Ph t ñã kinh nghiêm qua m t cách khó khăn v i nhi u gi i h n c a ñ i s ng kh h nh. Sau này, Ngài ñã theo khuynh hư ng Trung ñ o. ðó là m t phương pháp s ng thông thư ng h p v i luân lý, m t cách ñi u ñ . Nó là m t con ñưòng tránh xa hai thái c c: ho c kh h nh ép xác hay s ng buông th và ñã hư ng d n rõ ràng nh ng thái c c khác thu c th ch t hay tâm th n. Ngài tin tư ng r ng t t c m i ngư i ñ u có kh năng ñ ñư c t nh th c. ð c Ph t ñã tuyên b r ng: “T t c chúng sanh ñ u là Ph t.” Ngài ñã nh p di t năm 483
77 trư c Công nguyên, khi ñư c tám mươi tu i, t i thành ph Kusinagara thu c n ñ . Kho ng hai th k sau khi Ngài nh p Ni t bàn, s ch nh ñ n Ph t giáo ñã ñư c thăng hoa ñ n m t c p ñ mà nó ñã ñư c công nh n m t cách chính th c b i Vua Asoka, là v Vua Ph t t ñ u tiên c a n ñ . Sau ñó là m t s phát tri n ch m ch p v phương B c t n ñ và v phương ðông ñ n Trung qu c qua con ñư ng tơ l a cũ. K ñ n, trong su t kho ng th i gian g n b n th k , sau năm 200 trư c Công nguyên, Ph t giáo ñã tách ra thành hai trư ng phái: ð i th a Ph t giáo, v i ý nghiã “c xe l n,” và Ti u th a Ph t giáo, “c xe nh hơn.” Ti u th a Ph t giáo, trư ng phái có tính cách kh h nh phương Nam cũng ñư c g i là Theravada (Thư ng T a B Cách th c c a nh ng Trư ng lão). Nó ti p t c ñ tr thành tôn giáo chính y u c a ðông Nam Á. Kho ng năm 520, m t tu sĩ n ñ , B ð ð t Ma ñã sang Trung Hoa, nơi mà Ngài ñã ñưa vào Thi n, ñ sau n y phát tri n thành Thi n Tông c a ð i th a Ph t giáo. 3 Có b n câu k mà ñã di n t Thi n Tông vào th i kỳ ñ u này. B n câu k này ñã minh h a s khác bi t c a Tông phái Thi n ñ c bi t này ñ n nh ng xu hư ng tôn giáo khác mà ñã ñ n trư c, ñang hi n h u khi ñó, hay sau này: “Giáo ngo i bi t truy n, b t l p văn t , tr c ch nhân tâm, ki n tánh thành Ph t,” t m d ch: “Truy n ngoài giáo lý, không d a vào ngôn t , ch th ng tâm ngư i, th y tánh thành Ph t.”
Trung Hoa, nhi u Ph t t trư c ñây ñã c m th y không tho i mái v i nh ng cách hành trì khác nhau c a Ph t giáo n ñ . ð i v i h , vi c m r ng nh ng khái ni m tr u tư ng c a nó là s b sung vào nh ng giáo lý trung tâm c a ð c Ph t. Nh ng ngư i c i t l i Thi n tông ñã m t cách ñ c bi t ñ phá nh ng tín ngư ng lâu
78 ñ i. H ñã ñơn gi n hóa nh ng cách hành trì Du già cao c p, xem nh vi c nghiên c u kinh ñi n, và ñã t b nh ng th c hành m t tông bí truy n. 6 Bi t rõ nh ng nguy hi m c a tri th c ñang gia tăng, Nh ng ngư i gi ng d y Thi n ñã tránh nh ng ý ki n và hình th c tư tư ng. H ñã ch n ñ nuôi dư ng và tôn vinh c t lõi c a s giác ng căn b n c a T t ð t ða trong ñ i s ng thư ng nh t. M t trong s nh ng Thi n sư Trung Hoa ñ u tiên là Hu Năng, mù ch (638 713). Hu Năng ñã nh n m nh r ng s giác ng x y ra ngay l p t c. Hơn n a, Ngài ñã ñóng vai trò như là m t thí d th c ti n v s ki n m t ngư i không c n ph i là m t tu sĩ có h c th c trong m t môi trư ng tu vi n chính th c ñ có th tr i qua nh ng s giác ng . Trung Hoa ñã có m t s nh ng trư ng phái n d t r t s m vào nh ng năm 400 ñ n 300 trư c Công nguyên. Nhưng ñó là Lão giáo – là tôn giáo b n ñ a c a Trung Hoa t i th i ñi m ñó. ñi u ñó ñã là s góp ph n l n lao c a ngư i Trung Hoa ñ n Thi n trong giai ño n ñ u tiên. ð o Lão c a h , không gì kém hơn là n m dư i nh ng nguyên t c b t ñ ng, căn b n, không thay ñ i và thâm nh p kh p toàn th v tr s ng ñ ng. Tri t lý c a nh ng ngư i theo ð o Lão ñã quá quen thu c v i nh ng ngh ch lý ñ n n i nó ñã thích nghi m t cách t t ñ p v i s giác ng Ph t giáo. Hơn n a, ñã t lâu Lão giáo ñã nh n m nh m t ñ i s ng ñơn gi n, s ng ñ ng và t phát trong s h p nh t v i thiên nhiên. Chúng ta có th hi u và thông c m v i cách s ng t nh c a Lão giáo t nh ng l i d y sau ñây c a Lão t , m t v thánh trong huy n tho i c a nó: “Hành x mà không có ch ñ nh, chi m c t th nhưng không làm quy n v nó, tìm th y cái l n trong cái nh , s nhi u trong s ít, ñáp l i s t n thương b ng lòng t t , th c hi n nh ng công vi c khó khăn m t cách d dàng, ñi u khi n nh ng vi c l n t nh ng vi c kh i ñ u c a chúng: ñây là ð o.” 7 Thi n cũng ñã thâu nh p m t s nh ng n n t ng ñ o lý t Kh ng giáo. Vi th , Thi n ñã d n d n ti n hóa ñ ñi ñ n cái mà Kobori sau này ñã di n t như là “m t con R ng kỳ l v i thân mình Lão giáo, t chi
79 Kh ng giáo, và con m t th c nghi m gi i thoát c a Ph t giáo.” 8 Trong nh ng th k ñ u tiên c a Thi n Trung Hoa, và m t s nh ng v T ñ u tiên c a nó, Thi n th i kỳ này ñã không s d ng “Công án” như m t phương ti n cho vi c t p trung tư tư ng. 9 Sau ñó, Thi n ñã s d ng nh ng phương pháp m nh m bao g m c nh ng s ñánh ñ p và la hét. Nh ng hình th c này ñã ñư c ng d ng m t cách ñ c bi t qua nh ng trư ng phái tích c c nh t mà ñã phát tri n xung quanh th i ñ i c a Thi n sư Trung Hoa, n i ti ng là Lâm T (Lin chi). Hai Thi n sư khác ñã thích nh ng xu hư ng tương ph n và nh nhàng hơn. ðó là Ngài Tào Sơn (Ts’ao shan) và ð ng Sơn (Tung shan), hai ngài ñã liên k t v i nhau ñ thành l p nên phái Tào ð ng. Và ñư c g i là Soto khi nó ñ n Nh t B n, trư ng phái này ñã ti p t c nh n m nh vi c giác ng d n d n t ng bư c và ít s d ng nh ng phương pháp năng ñ ng nh t (xem b ng 1). B ng 1 Hai Phái Thi n Chính
Tào ð ng (Soto) Lâm T (Rinzai)
Ngu n g c Phái Tào ð ng Phái Lâm T Trung Hoa
Hình nh ñ i di n C Tào Sơn (840 901) và Lin chi (died 867) (ti ng Trung Hoa ð ng Sơn (807 869) Nh t l à Rinzai)
Nh n m nh “Ch ng i” trong thi n ñ nh, Thi n ñ nh, tham c u công d n d n giác ng án, và tham v n cá nhân, giác ng t c th i
Khí ch t Ít năng ñ ng hơn Tích c c ho t ñ ng hơn
Ng i Thi n Xoay m t vào vách, không Xoay m t ra ngoài, t p s d ng công án trung vào công án
Hình th c t ng Ít kh h nh, ít nghiêm kh c, Kh h nh, nghiêm kh c, quát và ít yêu c u hơn và yêu c u cao hơn
Hình nh ñ i di n ð o Nguyên (1200 1253) B ch n (1686 1769) Nh t Oánh Sơn (1268 1325)
80 Tình hình hi n t i Nhi u môn ñ hơn; 6.7 tri u Ít môn ñ hơn; 2.9 tri u Nh t (1956)* 7.1 tri u (1984); (1956)* 1.7 tri u (1984); 9% t ng s Ph t t + 2% t ng s Ph t t +
Nh ng trung tâm Vĩnh Bình T qu n Fukui ð i ð c T Kyoto ñ i di n T ng Trì T Yokohama Viên Giác T Kamakura
* ñi u tra năm 1956. D. Suzuki, Zen and Japanese Buddhism , Tokyo, Tuttle, 1958, 104 111.
+ Shykyo Nenkan [ Religious Yearbook ]. Tokyo, Gyosei Press, 1985, 58, 59, 74 77. Vào ñ i ðư ng Trung Hoa (618 907), Thi n ñã tr nên có nh hư ng m nh m nh t. Sau ñó, nh ng Thi n sư Trung hoa ñ u tiên ñã c i bi n nh ng phương pháp hành trì ñ t o nên m t tôn giáo s ng ñ ng và ñã mang ñ n cho nó s g n gũi m t cách cá bi t. Các Ngài t p trung vào nh ng kinh nghi m tr c tì p ch c th c h ng ngày và s d ng nh ng ví d ñơn gi n nh t trong th gian ñ gi ng d y cho các Thi n sinh. T ñó tr ñi, xu hư ng căn b n c a Thi n ñ n th gi i tôn giáo ñã ñư c ñ y xa nh ng tri th c ñơn thu n, s nghe và l p l i, cũng như nh ng khái ni m tr u tư ng cao thư ng. Nh ng Thi n sư ñ u tiên này cũng ñã gi i thi u thi n hành và nh ng công vi c ñ ng áng ñ n các thi n vi n, b i vì ng i Thi n nhi u qúa cũng có th d n ñ n nh ng h qu th ñ ng tiêu c c. T ñây, chúng ta th y r ng Thi n giai ño n ñ u này ñ i ðư ng và T ng (962 1279) nh y v t như là m t thành t u ñ y năng l c sáng t o và hùng h n c a con ngư i. Thi n ñã như th và cho ñ n như hi n nay ñã ñóng góp r t nhi u trong văn hoá, nh ng mâu thu n ñ i l p, nh ng nét khó hi u, và ñã lưu l i m t cách ch c ch n nh ng tranh lu n thu c ch thuy t. ði u gì ñã lưu l i qúa ñ c bi t v Thi n? Phong cách ñ c trưng c a Thi n trong b t c th i ñ i nào là phương cách mà các Thi n sư ñã có: (1) ñã phát minh ra nh ng phương pháp tu dư ng giác ng cho ñ t c a h , (2) ñã xác nh n tính ch t xác th c c a Thi n, (3) ñã ch ng minh r ng các Thi n sư và ñ t c a h ñã m t cách liên t c trao truy n s nh n th c m t cách t nh giác c a h vào trong ngh thu t s ng, và (4) ñã phê chu n m t cách c n th n m i th h ti p n i c a các giáo th sư. Ví d , câu chuy n n a huy n tho i c a B ð ð t Ma ñã là v T th hai mươi tám trong m t chu i dài liên t c n i ti p c a các T sư Thi n, m t s truy n th a mà ñã b t ñ u t ð c Ph t Thích Ca. 10 Khi phái Lâm T ñư c du nh p vào Nh t B n, nó ñã thích nghi m t cách ñ y ñ ñ hưng th nh c dư i s th ng tr c a các ñ ch trong các th ph c a h thành
81 ph Kyoto và ngay c dư i nh ng tư ng quân chi n ñ u thành ph Kamakura. S nh hư ng liên t c c a Thi n t th i xa xưa c a Nh t ñã có th quy cho cách th c mà nó ñã th hi n ñ n các nhà lãnh ñ o hi n ñ i hơn trong gi i ch c quân nhân Nh t, mà không ph i ñ n nh ng quân nhân thi u h c thô thi n. 11 Hơn n a, xu hư ng c a Thi n ñã r t linh ho t ñ ng d ng vào nh ng ngh thu t trà ñ o, thư pháp, và ngh thu t xây d ng vư n hoa và công viên, cũng như trong lãnh v c võ thu t. T i Kyoto, h th ng ñ n chùa vĩ ñ i c a ð i ð c T (Daitoku ji) (nơi mà tôi ñã b t ñ u vi c h c Thi n) ñã ñư c thành l p năm 1324. Nó ñã minh h a c th vai trò then ch t c a Thi n trong vi c nh hư ng ñ n s phát tri n n n văn hóa Nh t B n. T nh ng Thi n vi n và ñ n chùa, Thi n ñã truy n bá r ng rãi văn hoá m h c c a nó vào trong ñ i s ng thư ng nh t c a các c ng ñ ng. Nơi ñó, Thi n ñã cùng t n t i v i tôn giáo Th n ñ o b n x và ñã b sung thêm cho nó.
B kích thích b i nh ng s xu t b n c a Daisetz T. Suzuki (ngư i ñã s ng ñ n tu i thư ng th 95), Thi n ñã làm gia tăng s chú ý c a phương Tây, nh t là sau chi n tranh th gi i l n th II. Như nh ng tôn giáo khác ñã nh n ra tín hi u ñ i di n c a nó, và như Thi n m t cách khái quát ñã gi v trí hàng ñ u. ðã có nhi u quan ñi m khác nhau v cái gì là c t lõi th c s c a Thi n và làm th nào t t nh t ñ cái c t lõi này có th thích nghi ñư c v i s ña tôn giáo trong th k hai mươi này. 12 14 T i nhi u nơi trên th gi i, nh ng bi u tư ng quen thu c c a Ph t giáo v n ñư c lưu gi . ðó là hình tư ng c a ð c Ph t trong tư th t a Thi n. T i m i nư c, nh ng b c v và các tư ng ñã thích ng nh ng chi ti t trên m t và y áo ñ phù h p v i th i ñ i ñương th i và n n văn hóa c a x s h ñang . Như m t h qu , nh ng tư ng Ph t ñ u tiên trong ñ ng Ajanta Ân ñ trông khác hơn nh ng tư ng ñư c tìm th y trong ñ ng Long môn thu c phiá B c Trung Hoa. Nh ng hình nh g n ñây nh t cũng khác hơn so v i tư ng Ph t vĩ ñ i t i thành ph Kamakura Nh t b n. ð c bi t trong Thi n tông c a Ph t giáo, Ngài v n ñư c
82 xem như là m t con ngư i, không ph i là thư ng ñ . M t s vư t tr i so v i t t c nh ng con ngư i bình thư ng khác, ch không ph i m t ngư i t m thư ng. Nh ng b c tư ng ñ u tiên n ñ ñã b t ñ u di n t ð c Ph t v i m t “nh c k ” trên ñ nh ñ u c a Ngài. S tr i lên này, theo như d ñoán c a nh ng nhà não tư ng h c c a th k v a qua là nh ng bư u tài năng. Nó ñư c t o ra ñ bi u th m t s n i r ng lên trên c a nh ng n i dung thu c khoang s . Trong hình th c này, nh ng ngh thu t gia liên t c bi u trưng s ki n là s giác ng ñã ñòi h i m t s m r ng c a ý th c, m t s m mang c a trí tu sáng su t, và s nâng cao nh ng kh năng tâm th n nói chung. N u ch nhìn m t cách lư t qua ngư i ta s nh m l n nh ng l n tóc quăn bên ngoài c a nh c k này v i nh ng búi tóc xù theo ki u ñương th i. M t bi u tư ng khác ñư c thêm vào là m t ch m gi a hai con m t. Nó tư ng trưng cho nh ng m c ñ c a s nh n th c vư t tr i mà thư ng ñư c k t h p v i tu giác.
Nh ng s mô t b ng tranh tư ng c xưa nhưng ñã ch ra nh ng ñi m r t sâu s c. ñây, chúng tôi mu n h i r ng, Hai bi u tư ng này mu n ám ch ñi u gì? Làm th nào não b bên dư i chúng ñã chuy n hóa nh ng ch c nãng c a nó? B i vì trong nh ng tài li u tham kh o v l ch s Thi n h c, thông ñi p ñã luôn luôn ñ n như sau: trong s phân tích cu i cùng, hu n luy n Thi n có nghiã là hu n luy n não b .
Tài li u tham kh o
1. M. Trevor, trans. The Ox and His Herdsman. A Chinese Zen Text. Tokyo, Hokuseido Press, 1969. 2. M. Ferguson. The Aquarian Conspiracy. Personal and Social Transformations in the 1980’s . London, Routledge & Kegan Paul, 1981,82.
3. H. Dumoulin. A History of Zen Buddhism . London, Faber & Faber, 1963.
83 4. N. Gadjin. The life of the Buddha: An interpretation. The Eastern Buddhist 1987; 20(2):1 31.
5. Early Buddhist Teachings anticipated the later carbon and nitrogen cycles of the biochemist and the stardust interpretations of the astrophysicist. The teachings viewed all things caught up in the wheel of life as going through recurrent cycles of birth and death. Three features characterized the basic nature of existence. They were called the Three Signs of Being: (1) All things are impermanent and in a state of flux. (2) All things are imperfect, unsatisfactory, and cause suffering. (3) One’s personal self is likewise insubstantial, and does not endure.
6. Hu Shih [sic]. The development of Zen Buddhism in China. In Anthology of Zen , ed. W. Briggs. New York, Grove Press, 1961, 7 30.
7. Lao Tzu, in B. Stevenson, ed., The Home Book of Qoutations , 10 th ed., New York, Dodd, Mead, 1967, 147.
8. N. Kobori. The ripening persimmon. Parabola 1985; 10:72 79.
9. G. Chang. The Practice of Zen . New York, Perennial Library, Harper & Row, 1959.
10. D. Suzuki. Studies in Zen. New York, Delta, 1955, 13.
11. H. Varley. Japanese Culture, A Short History . New York, Praeger, 1973, 73.
12. C. Prebish. Reflections on the transmission of Buddhism to America. In Understanding the New Religions , eds. J. Neddleman & G. Baker. New York, Seabury Press, 1978.
84 13. R. Ellwood. Alternative Altars . Chicago, University of Chicago Press, 1979.
14. R. Fields. How the Swans Came to the Lake. A Narrative History of Buddhism in America . Boulder, Colo., Shambahala, 1981. Chương 3
THI N LÀ GÌ?
ðư c h i ñ gi i thích Thi n – Con chó cưng c a tôi cũng có tên như v y ðang nhìn và v y ñuôi . Jay Hackett 1
Như v y ñã có qúa nhi u s ghi nh n l ch s . Nhưng trong chính b n thân chúng nó, làm th nào nh ng t ng c a chương trư c ñã gi i thích m t ti n trình ph quát, m t ñi u mà b t ñ u v i s nh n th c t c th i v nh ng s v t như chúng th c s là và tuôn ra m t cách liên t c vào cách hành x ñ y năng l c. B i vì Thi n là nh ng kinh nghi m s ng ñ ng, không phài là nh ng nguyên t c cũ xưa v m t lý thuy t. Nó là m t hình th c ñ c bi t c a Ph t giáo mà g n li n vi c gi gi i v i th c hành. ði u gì là m t vài nh ng giáo lý chính y u c a Thi n?
1. Thi n nh n m nh vi c t p trung tư tư ng như là m t cách ñ d n ñ n giác ng . S t nh th c tâm linh sau cùng này t p trung trên m t lu n ñi m: chúng ta và vũ tr ñ ng có ph m vi r ng l n. Ch ñ trung tâm này ñã ñư c ng ý trong thu t ng Maha Bát nhã Ba la m t, Maha có nghiã là r ng lón, vĩ ñ i; Bát nhã có nghiã là trí tu tu giác; Ba la m t mu n nói ñ n s vư t qua ñ n b bên kia, nơi mà không có s dính m c ñ n s s ng cũng như s hãi v cái ch t. Thu t ng ñã ch ñ n tu giác sâu s c mà giúp gi i phóng con ngư i ra kh i nh ng ñau kh t o nên b i nh ng lo l ng có tính cách t ngã, ích k .
85 Nh ng nhà v t lý nguyên t có th b o chúng ta r ng, t t c chúng ta ñ u b t ngu n t cát b i. Nhưng Thi n ñã ñưa s thâm nh p c a chúng ta ñ n vũ tr th c s . Tu giác c a Thi n ñánh m nh như m t kinh nghi m th c t . S th t sâu s c nh t này không th b giam gi trong ngôn t . Nh ng thông tin sáng su t, gi ng như m t ly nư c l nh, có nh hư ng ñ n nh ng c p ñ vư t xa s lý lu n. ð i v i ông Suzuki, nh ng hình th c giác ng Thi n mà ñã x y ra trong ñ i ðư ng và ñ i T ng Trung Hoa ch là nh ng hình th c khác bi t tinh t hơn t nh ng s soi sáng tâm linh. Như ông Suzuki ñã ghi nh n, nh ng Thi n sư ñã nh m vào vi c ñưa nh ng thi n sinh ñ n ti p c n m t cách thân tình v i “cu c s ng th c s mà làm cho t t c m i v t có sinh khí.” ñ n n i h c m nh n ñư c s nh n th c rõ ràng c a chính nó rung ñ ng bên trong chính h . 2 M t m c tiêu cao c p như v y dư ng như vư t qúa xa nh ng m c tiêu tâm linh thông thư ng mà chúng tôi qui cho h u h t nh ng ngư i th c hành tôn giáo ngày nay. S giác ng Thi n ngày nay v n có cái gì ñó khác hơn so v i nh ng cái khác. Không, nó không ph i tu t xu ng t nh ng năng lư ng cao hơn trên. Nh ng ngư i t p s Thi n ñã xem nó như là s t a ra t bên trong ñó ñ n t t c xung quanh. Nó hàm ý s nh n th c ñ n s h p nh t căn b n v i vũ tr vĩnh h ng ngay trư c m t chúng ta. Nó không có ng ý thêm vào nh ng khái ni m huy n bí và m i m t phía bên ngoài. Ti m năng c a nh ng trí tu sáng su t như th ñang n m ng yên trong m i chúng ta, và s ñư c chín mu i dư i nh ng tình hu ng thích h p. Khi ñã chín mu i m t cách hoàn toàn, ngư i ta s tr nên r t là ñơn gi n, v ng ch i, và gi i thoát. C i m ñ n t t c m i ñi u và m i loài, ngư i t p s này s buông b nh ng tham mu n ngây thơ và ñ nh hư ng l i nh ng ngu n năng lư ng c a anh ta vào nh ng m c tiêu trư ng thành hơn.
2. Không có s hi n h u c a trí năng trong Thi n . Thi n rút lui trư c khi có m t c a trí năng. n n p, n u như b n mu n. ði u này gi ng như ngư i Nh t
86 l ng tránh nh ng b i cây có chim chích ñ u, nh ng b i hoa kèn th p r p. Không bao gi nh ng l ng chim chích này ñư c ñ t trên cao, ñ ñư c hót m t cách líu lo cho t t c m i ngư i nghe ñư c như nh ng con chim m to c a Nh t hay chim mào ñ c a M . Nh ng b i hoa kèn th p r p này vì th thư ng ñư c tr ng xen l n m t cách t nhiên vào trong nh ng cây lá m c um sùm nh hơn hay nh ng b i cây khác. Nơi ñó, nh ng ñi m ñáng yêu c a nó b t ñ u b ng m t hình chi c kèn v i ng m m, th p, m c hư ng lên, và cu i cùng phát ra m t âm thanh líu lo th t hay d u dàng và th t l n không th tư ng tư ng ñư c. Vào m t ngày ñáng nh , tôi ñã th c s th y ñư c con chim này trong khi nó ñang hót. Ch khi ñó tôi m i có th t thuy t ph c mình r ng, m t sinh v t bé nh và không gây n tư ng như th mà có th t o nên âm nh c tuy t v i. Nh ng giáo lý Thi n nh n m nh s th ng th n. H xem nh nh ng gi thuy t tr u tư ng và tri th c không m ch l c v i nh ng ñ ng t ng . Nh ng bàn lu n tri t lý dông dài, ph c t p là nh ng th n chú h c gi vô nghĩa. Ít nhưng th c s là nhi u hơn. Như trong Ch ng ð o Ca có ño n: “ Ngư i bi t thì không nói; ngư i nói thì không bi t.”
3. Thi n coi tr ng nh ng kinh nghi m cá nhân tr c ti p, th c ti n s ng ñ ng, ch c ch n, và ñơn gi n. Khi não b chúng ta nh n m t bông h ng ñ , nó không c n ñ nghĩ v t “ñ ,” suy nghĩ v bư c sóng c a nó, hay c g ng ñ phân tích xem hóa ch t nào ñã làm cho nó có màu này. Nó nh n th c màu ñ m t cách tr c ti p . Vi c hu n luy n Thi n cũng khuy n khích s nh n th c t c th i không l n x n gi ng như th này xuyên qua t t c m i ñi u khác ngay ñây và bây gi . Quan ñi m c a Thi n ñánh giá cao m i giây phút c a Thánh l ch t lư ng. ðư c th m nhu n v i s kính tr ng sinh thái h c th c s ñ n t t c nh ng hình th c c a nó trong thiên nhiên. Nh ng Thi n gi h c ñ bi u hi n m t cách khiêm t n, “s ng ñ ng,” trong cách th c mà h ăn u ng, mang qu n áo, ng nghĩ, và tương quan xã h i trong cu c s ng h ng ngày. 3
87 Thi n, s ng trong giây phút hi n t i này, t p trung vào ti ng chim hót này, nh ng cánh hoa ñào ñang rơi r ng này. Nó mang ñ n v i nhau t t c nh ng giây phút hi n t i c a s rõ ràng thanh t nh này vào trong dòng t nh th c liên t c vô t n c a nó. Thi n này không ph i s bay b ng hay khi n cho ai ñó ph i b tôn giáo c a mình mà theo m t tôn giáo khác. Nó s không d ng lên nh ng tháp nhà th cao trong không gian. Th c t nó chăc ch n ngay trên m t ñ t. ð i v i Thi n, nh ng kinh nghi m th gian ñ u tiên trong cu c s ng là nh ng th c t s ng ñ ng. S xa r i th c t là s hi n h u cu ng nhi t c a chúng ta, s hi n h u ñ y nh ng suy nghĩ liên t c, nh ng nh n th c m m t, và hành x ích k t ngã. S duy linh c a th i ñ i m i ngày nay, m t cách m i m k t h p v i công ngh cao, th c s ñang khuy n khích m t ông ch c a nh ng thi t b chuy n não. Thi n ñích th c s không b thu hút vào nh ng “s rèn luy n trí não” gi t o như th . Thi n không ñòi h i s xoay x m t “th c t o.” Nó như là m t ti n trình thư ng th c ngh thu t. Th ng ñi p c a Thi n là hãy xem xét nh ng ñi u trong thiên nhiên; nhìn sâu vào chúng. M t ngày nào ñó, cu i cùng b n s th y, vư t xa chính b n, vào trong nh ng ch t lư ng thánh thi n c a chính chúng. Khi ñó b n s nh n hi u ñư c m i v t như chúng th c s là, trong m i tương quan v i s h p nh t căn b n c a t t c m i ñi u. S minh h a này s lưu l i và sau ñó b n s hành x m t cách ñích th c trong m i quan h v i t t c m i vi c.
4. Thi n r t là th c d ng , th n tr ng trong nh ng phán quy t thu c luân lý, trong nh ng s phân bi t do con ngư i t o nên gi a t t và x u. S ch c ch n c a nó ñ n t vi c bi t ñư c, như m t thành qu c a nh ng kinh nghi m lâu dài, ngư i ta s hành x như th nào sau khi h ñã hoàn toàn t n tâm trên con ñư ng t nh th c. Hãy ti p t c và hãy ñ h ch m trán v i m t vài tình hu ng lư ng nan không ngư i can thi p. M t lúc nào ñó d n d n h s hành x theo cách “t nhiên, ngay l p t c” ñ i v i m i vi c. Trong khi ñó, t i sao ph i ñ t n ng và bu c h ph i ch p nh n v i nh ng c u trúc cao
88 c p hay h c thuy t c a ngư i khác? Cách hành x c a h m t cách gia tăng ñã tr nên vô ngã, b i vì nó s ñang ti n ñ n m t cách hòa h p v i tr t t t nhiên này c a m i vi c. Có m t câu nói r t ñư c ưa chu ng trong Thi n là, “Ngón tay ch m t trăng.” Nh ng bi u tư ng là quy t ñ nh trong tôn giáo. ð i v i Thi n, ánh sáng trăng bi u trưng cho s giác ng , nh ng c p ñ n d khác nhau. M t trăng th c s trên ñó v n ñang hi n h u r t lâu sau khi nh ng ngón tay c a chúng ta và nh ng t ng trên m t ñ t ñã t m th i không ch v nó n a. M t cách tương t , t t c nh ng gì ñã ñư c nói v Thi n thì, m t cách t t nh t, không gì hơn là m t ngón tay ñang ch ñ n m t cách không rõ ràng phương hư ng t ng quát c a nó. Có th xem cu n sách này như là m t ví d . Nó ch ng có gì th c s là Thi n. Nó ch có th bàn v Thi n. Trên nh ng trang c a nó là nh ng t ng v ñi u gì chúng ta nghĩ là ñang di n ra bên trong não b . M t cu n sách th c v Thi n có th ch nên có m t cái bìa tr ng không, nh ng trang gi y tr ng, và không có t a ñ , nhưng v n có th b s n mòn do vi c s d ng b i vì b n ñã ng i trên ñó. Thi n cũng gi ng như bơi l i; b n không th h c bơi l i b ng cách ch ñ c v nó trong m t cu n sách. B n h c ñ bơi b ng s th c hành nó ngay trong nư c.
5. B n h c v Thi n b ng s tĩnh t a , t p trung tư tư ng. ðó là m t s th c t p căn b n thi t y u cho s chín mu i c a nh ng kh năng tr c giác c a não b . ð i v i Thi n sư ð o Nguyên, s th c hành tĩnh t a trong chính nó ñã t o nên s t nh th c. Ti p c n Thi n ñ nh có m t ti n ñ ñơn gi n thư ng không ñư c nói ra: nh ng tâm tr ng và thái ñ xác ñ nh ñi u gì chúng ta nghĩ và nh n th c. N u chúng ta c m th y vui v , chúng ta có xu hư ng ñ phát tri n ch c ch n nh ng chu i tư tư ng vui v . N u chúng ta c m th y bu n hay gi n, cũng v y chúng ta s suy tư v nh ng ñi u khác. Nhưng gi s , v i vi c rèn luy n, chúng ta tr nên không b ràng bu c ñ n nh ng s lôi kéo và h c ñ d p tan nh ng dao ñ ng c m tính và hoang d i này trong s h xã. Khi ñó chúng ta có th ñi vào s nh n th c sáng ng i, ñó là m nh ñ t tâm t
89 nhiên cho s phát tri n cá nhân tích c c, t phát, mà thư ng ñư c g i là s phát tri n tâm linh. S th c hành thi n ñ nh không ph i là s ch ng l i t t c nh ng c m xúc hay suy nghĩ t nh táo c a chính nó. Nó thư ng khích l nh ng suy nghĩ vô ngã và không b ràng bu c v i nh ng liên h không có l i ích v i s tham d c. Thi n tránh xa nh ng o tư ng và ch nghiã h c thuy t, ngo i tr , có l , ñư c ng ý trong nh ng phương pháp rèn luy n nghiêm kh c. B i vì nh ng phương pháp như v y ñư c xem như là thành q a c a nh ng kinh nghi m qua nhi u th k , t i thi u, ðông phương, nh ng Sadi không nên xem thư ng chúng.
6. B n không c n ph i ng i trên m t cái b ñoàn ñ th c hành Thi n ñ nh. Vi c th c hành Thi n ñ nh m r ng chính nó vào trong vi c ch chú ý m t cách ñơn thu n ñ n t t c nh ng s ki n trong cu c s ng h ng ngày. N u m t m c tiêu s ñư c xác ñ nh, như th nó s là h c ngh thu t buông x trong s chú ý m i ñi u. Ng i tĩnh t a trong m t tư th m t m , tâm trong sáng, ngư i ta phát tri n kh năng buông x , và ñi u này d n d n ti p t c ñi vào trong t t c nh ng ho t ñ ng khác v i vi c th c hành trong ñ i s ng h ng ngày c a h . Nh ng ngư i t p s s lúng túng cho ñ n khi h cu i cùng buông x ñư c thái ñ c a h v s giác ng là m t cái gì ñó ñ “ñ t ñư c.” Nh ng ai mà ñang c g ng ñ có ñư c s giác ng khám phá ra r ng nó tr nên th c s không m c tiêu và vô ngã là ñi u khó khăn nh t trong t t c nh ng ngh thu t s ng.
7. Thi n nh n m nh s t l c, t kh c, và n l c b n thân. Vi c giác ng c a chính b n hoàn toàn tùy vào m i cá nhân c a chính b n. Thi n xem nh m t cách vô tư, không ph i ch ñ n nh ng hành x có tính cách t ngã t bên trong mà cho ñ n b t c nh ng giáo lý ñ c ñoán nào t bên ngoài, mà có th nh hư ng ñ n vi c t giác ng . “Nhìn vào bên trong.” Th c v y, nhưng v n là m t con ñư ng t p trung khó khăn lâu dài ñ n s t nh th c, nó s t t hơn v i s tr giúp c a m t Thi n sư (Roshi).
90 Ngư i ñã kinh qua nh ng con ñư ng g p gh nh trư c ñó. Ngưòi có th không nói v m i ñ nh cao c a nó, nhưng ông ta bi t rõ nh ng ngã r , nh ng khúc quanh, và nh ng c m b y c a nó. Tuy nhiên, m t Thi n sư ch ñóng vai trò như m t ngư i hư ng d n và m t ngư i m u mà thôi. S t k lu t và s ch u ñ ng c a chính nh ng ngư i t p s s là nh ng minh ch ng quy t ñ nh. Nh ng tương tác tích c c trong m t nhóm nh ñang thúc ñ y m t cách m nh m , nhưng cu c hành trình thì h u h t là cá bi t và n i tâm. B n ph n cư i cùng m t cách th ng th n ñư c ñ t trên ngư i t p s .
8. Cu c hành trình bên trong là m t s báo trư c cho vi c ti n ra ngoài . S t nh th c tu giác s h p nh t l i ngư i t p s m t cách sâu s c v i cái ñư c hi u là dòng chính c a l c s ng, nh ng ni m vui và n i bu n trong t t c nh ng ph m vi c a cu c s ng. Nhưng nh ng giây phút hi m hoi này không ph i ñ ñư c thư ng th c cho chính h . H ñã bi n thành hi n th c. ði u này có nghiã là ñưa nh ng gi i pháp vào trong s th c hành. Nó ng ý m t s gia tăng vô ngã, s kh ng ñ nh t phát ñư c ñơn gi n c a cu c s ng. Cho dù ñây là s hi n dâng cu c s ng c a m t tu sĩ hay cư sĩ, nó ñã tr nên m t s t xem xét n i tâm, m t s ph c v , lao ñ ng và khiêm t n. ði u gì ngư i m c ñ ng ñã làm, trong nh ng câu chuy n Thi n c xưa, sau khi anh ta ñã tr nên giác ng ? Anh ta ñã không rút lui kh i th gian ñ tr thành m t n sĩ. Thay vào ñó, anh ta hư ng v phiá trư c v i ni m vui và lòng tr c n ñ hòa nh p vào th gian “v i ñôi tay s n sàng tr giúp.” 4
Tài li u Tham kh o
1. J. Hackett. The Zen Haiku and Other Zen Poems of J. W. Hackett . Tokyo, Japan Publications, 1983. 2. D. Suzuki. Studies in Zen . New York. Delta, 1955, 28. 3. D. Suzuki. The Training of the Zen Buddhist Monk . New York, University Books, 1965, 54. 4. K. Sekida. Zen Training. Methods and Philosophy . New York, Weatherhill, 1975, 230. 91 T ð C H U DÙNG TRONG PHIÊN D CH KINH ðI N
PH N – VI T
Thích Như Minh
Ph n ng (sanskrit) là m t trong 4 thánh ng c a Ph t giáo, 3 c ng kia là Pali, Tây t ng ng , và Hán ng ñư c x d ng ñ ñ c và phiên d ch Tam t ng Kinh Lu t Lu n. Riêng Pali ng là lo i c ng ch có trong T ng c a Ph t Giáo nguyên th y còn Ph n ng , T ng ng , và Hán ng thì có T ng ch Ph n, T ng ch Tây T ng, và T ng ch Hán tương ng c a ð i Th a Ph t Giáo. Do v y, m t nhà nghiên c u Ph t H c tiêu chu n c n ph i thông th o ít nh t m t trong b n thánh ng này ñ làm công c trong các công trình nghiên c u và d ch thu t c a mình. Trong ch ñ c a bài vi t này, biên gi ch ñ c p ñ n lo i c ng Sanskrit hay samskrità mà ñư c các nhà ngôn ng h c trên th gi i ñ ng ý r ng nó thu c v ng h n Âu (Indo European languages) trong hàng trăm ngôn ng và phương ng bao g m nh ng ngôn ng chính c a Âu châu, c a bình nguyên Iran (tây nam Châu Á), vùng Trung Á và Nam Á to l n thu c l c ñ a n ð . Và ngư i ta cũng cho r ng ti ng Ph n là ngôn ng m ñ c a nhi u ngôn ng , nh t là trong ngôn ng Tây Phương có ng nguyên t g c ch Ph n. (1) Theo Panini, nhà văn ph m vĩ ñ i n ð s ng vào kho ng th k th 4 trư c công nguyên thì cho r ng Rigveda ñư c kh u truy n và gìn gi qua nhi u th h nh ng t sư kho ng t 1500 trư c công nguyên ñ n năm 200 trư c công nguyên ñư c xem là hình th c Vedic nguyên thu . R i nh ng nhà h c gi v sau d a vào quan ñi m c a Panini mà phân chia thành hai lo i văn h c là Sanskrit V ðà (Vedic Sanskrit) và Sanskrit C ñi n hay Panini. M c dù, dư ng như c hai lo i Sanskrit này tương t nhau, nhưng th t ra chúng có m t s ñi m d bi t v ng v ng, cú pháp, văn ph m, và âm v h c. Sanskrit V ðà là ngôn ng thu c V ðà, t p h p r ng rãi nh ng bài thánh thi (hyms) là Samaveda, 92 nh ng câu th n chú (Samhitas) còn g i là Yajurveda, nh ng kinh ñi n hay Athavaveda, Bà La Môn là Brahmanas, và Áo nghĩa thư là Upanishads. Trong s này nh ng thánh thi và nh ng câu chú ñư c truy n kh u qua nhi u ñ i ñư c các nhà ngôn ng h c hi n ñ i cho là có m t s m nh t, và th i kỳ xu t hi n nh ng v n thơ c a Áo nghĩa thư như là s ñánh d u ñ k t thúc th i ñ i V ðà. M t s nhà ngôn ng cho r ng th i Sanskrit V ðà kéo dài ñ n t n gi a ñ u thiên niên k th nh t trư c công nguyên. Còn lo i Sanskrit b t ñ u chuy n t th i kỳ ngôn ng th nh t sang ngôn ng th hai c a tôn giáo và tri th c ñư c hình thành như s kh i ñ u c a th i kỳ c ñi n v i tác ph m văn ph m c a Panini. (2) Sanskrit V ðà và Sanskrit c ñi n c hai ñ u là phương ng (pràkrita) c a nh ng ngư i Arya n ð c ñ i cùng t n t i trong nh ng phương ng m ñ phi văn h c khác. Nh ng phương ng c ñ i khác t o thành nh ng Prakrit, hay ngôn ng c a nh ng ngư i Arya vùng trung n, mà m t trong nh ng ngôn ng ñó mà còn ghi l i trong T ng Pali c a Ph t giáo nguyên th y cho ñ n ngày nay. ðó là ti ng phương ng n i ti ng Pali. Nh ng phương ng này phát tri n r c r t kho ng th k th 3 trư c công nguyên cho ñ n th k th 12 sau công nguyên ñ u có s liên quan v i ngôn ng Sanskrit. (3) Ngoài nh ng Pràkrita ñư c ñ c p trên, trong nh ng b n kinh c a ð i Th a Ph t Giáo còn gi l i nh ng d u v t m t th Ph n văn h p ch ng (Buddhist Hybrid Sanskrit) như trong b n kinh Saddharmapundarikasutram (Kinh Di u Pháp Liên Hoa ) b n ti ng Ph n hi n còn. (4) G i là Ph n văn h p ch ng b i vì ñây là nh ng phương ng còn rơi r t l i m t cách t nhiên trong các b n kinh ð i Th a mà có th do t p quán ngôn ng nh ng nhà k t t p kinh ñi n khi sao chép kinh ñã t o ra. Theo các nhà ngôn ng h c có nh ng phương ng trong nh ng b n kinh này mang tính c sơ r t cao. Do v y, không có s ñi ñ n m t k t lu n nào t các nhà ngôn ng khi nghiên c u v nh ng b n kinh c ð i Th a l n Nguyên th y Ph t Giáo ñ cho r ng b n kinh này nguyên th y so v i b n kinh khác. Nhưng m t ñi u chúng ta tin ch c r ng, kinh là do chính t kim kh u
93 Ph t thuy t ch ng ñ u, ch ng gi a và ch ng cu i trong 49 năm thuy t pháp ñ sanh k t ñêm ch ng qu vô thư ng B ð dư i ánh sao mai v i t tâm và trí tu v i muôn loài chúng sanh. Tam Pháp n là ba d u n c a pháp, ba khía c nh ñ c thù c a l i d y c a ð c Ph t khác bi t nh ng giáo lí ngo i ñ o, ñó là: 1. Chư hành vô thư ng, t t c các pháp h u vi ñ u vô thư ng; 2. Chư pháp vô ngã, các pháp vô ngã và 3. Ni t Bàn T ch Tĩnh, Ni t Bàn là s an tĩnh tuy t ñ i. V l i, th i Ph t còn t i th , thì theo truy n th ng th i c xưa l i thuy t giáo c a các b c ð o Sư ph i ghi nh mà không ghi b ng văn t ; văn t ch dùng ñ ghi chép nh ng kh ư c. Cũng v y, l i d y c a ð c Ph t ñư c các Thánh ð T ghi nh , và ngay sau khi ð c Ph t Nh p Ni t Bàn thì ð i H i 500 v A La Hán k t t p l n th nh t t i thành Vương Xá do ngài Tôn Gi Ca Di p làm thư ng th . ð i H i K t t p l n th hai di n ra t i Vesali do Trư ng lão Revata ch t a. Và ð i H i K t t p l n th 3 t i Pataliputta vào năm 253 trư c Công nguyên do Trư ng Lão Moggaliputta Tissa ch t a có 1000 tỳ kheo và kéo dài 9 tháng. ð i ð Asoka Maurya b o tr cho ð i H i. T ng Kinh Lu t Lu n ñư c hình thành trong kỳ k t t p này.
Trên ñây là nh ng ñi m sơ lư c v l ch s c a ngôn ng Sanskrit và nh ng phương ng liên quan v i nó. Vì Sanskrit ñư c xem là thánh ng c a Ph t giáo ð i Th a, là th công c h tr cho nh ng nhà nghiên c u Ph t H c. Qua bài báo này, chúng tôi mu n gi i thi u b ng thu t ng c a A. Charles Muller biên so n, ph n nghĩa ti ng Vi t là do chúng tôi so n theo âm Hán Vi t ñ ñ c gi tham kh o.
Note:
(1) Thomas Stephens, m t nhà truy n giáo Dòng Tên c a Anh, năm 1583 cho r ng có s gi ng nhau gi a ngôn ng n v i Hy L p và La Tinh. Còn Filippo Sassetti (1540 ?), m t thương nhân ngư i Florence, Ý, là ngư i Châu Âu ñ u tiên du l ch ñ n n ð và nghiên c u ngôn ng n ð c ñ i là
94 Sanskrit. Trong m t bài vi t 1585, ông ñ c p ñ n m t s t tương ñương gi a Sanskrit và Ý như: deva/dio: v thiên; sarpa/serpe: con r n; sapta/sette: 7; asta/otto: 8; nava/nove: 9. V sau, nh ng nhà ngôn ng x p Sanskrit vào nhóm ng h n – Âu. M t s nhà ng h c cho r ng Sanskrit là ti ng m c a trong nhi u ngôn ng tây phương. Sanskrit là m t lo i ngôn ng mà ñư c t c a nó ñư c hình thành t hành ñ ng, ví d : danh t Buddha (Ph t) ñ o xu t t ñ ng t căn Budh (hi u, bi t); danh t Karma (nghi p) ñư c ñ o xu t t ñ ng t căn Kr (làm) v.v. Marcus Zuerius Van Boxhorn, nhà ngôn ng và h c gi ngư i Hòa Lan, năm 1647 ñã cho r ng có s tương ñ ng gi a nh ng ngôn ng n – Âu, và ông ng h s có m t c a c a ngôn ng ph thông nguyên th y mà ông ñ t tên là Scythian. Trong gi thuy t c a ông bao g m Hà lan, Hy L p, La Tinh, Ba Tư và ð c; v sau thêm Slavic, Celtic và nh ng ngôn ng vùng Baltic. Tuy nhiên, gi thuy t c a ông không ñư c ng h . Năm 1786, Sir William Jones l n ñ u trên gi ng ñư ng s tương ñ ng c a 4 ngôn ng c : La Tinh, Hy L p, Sanskrit và Ba Tư. Và sau ñó, năm 1813, Thomas Young l n ñ u s d ng thu t ng Indo European và tr thành thu t ng tiêu chu n khoa h c trong quy n Franz Bopp. Quy n Comparative Grammar c a Bopp ra ñ i gi a nh ng năm 1833 và 1852 ñư c xem là ñi m kh i ñ u c a n Âu h c thu c Hàn lâm.
(2) Pànini vi t quy n Astadhyayi (Văn Ph m 8 chương) là cu n sách văn ph m Sanskrit c xưa hi n còn.
(3) Ti ng Ph n là m t th ngôn ng ph c t p. Danh t có 3 gi ng: nam tính, n tính và trung tính có ng t n khác nhau; có 3 s : s ít, s ñôi và s nhi u. Danh t tùy theo nhi m v trong m t câu mà chia thành 8 bi n cách theo ñuôi bi n cách c a danh t :
95 1. Ch cách làm ch ng c a câu, 2. Tr c ñ i cách làm túc t tr c ti p c a câu, 3. Phương ti n cách, 4. Gián ñ i cách, 5. Nguyên y cách, 6. S h u cách, 7. V trí cách, 8. Hô cách. ð ng t có 10 nhóm, 2 th , 8 cách, 3 h th ng thì có 24 bi n th c a thì, 3 ngôi, 3 s . Có lu t ph i âm (sandhi), ghép ch nh Dvandva: ghép ñôi, Tat purusa: ghép s h u, bahuvrihi: ghép nhi u t v.v.
(4) D a vào nh ng Prakrit trong nh ng kinh văn Ph t giáo mà các h c gi g i tên lo i ngôn ng Ph n Văn H p Ch ng (Buddhist Hybrid Sanskrit). Theo Tiwari (1955) thì có 4 phương ng chính c Sankrit c ñi n, ñó là 1. Pascimottari thu c vùng Tây B c cũng g i phương B c hay phương Tây. 2. Madhyadesi thu c vùng trung n. 3. Purvi thu c phương ðông và 4. Daksini thu c phương Nam kh i lên t th i c .
96
PH N VI T a, ā
ā h chí , nãi chí , lai , t n , chí ābhava agrāt nãi chí h u ñ nh ajana c u āniśā kṣayāt chú d ārātri parik ṣayāt chú d a(an ) b t kh , vô h u , vi , vi n li , tr ā√bhās chi u ā√dā ch p trì , th ā√dah nhiên ā√dh ṛ ch p trì ā√dhū ñ u ā√gam lai sinh , lai chí ā√h ṛ năng d n ā√jñā giáo th ā√kā ṅkṣ kh t , l c d c , nghi tâm , phát ý ā√k ṛ ph ng hi n ā√kram xâm lư c , an ā√kruśa a m ā√k ṣip d n ti p , d n sinh ā√lamb lãm ā√lī ch p tàng ā√likh ñ ā√mlā tiêu tr ā√nī tư ng lai , phóng ā√pad vi ph m ā√rabh c n gia , c n , t o tu ā√rāgaya lai ñáo ā√rak ṣ tuỳ h ā√ru xư ng ā√sad phương ch ng , năng ñ c ā√vah li t , d n sinh ā√yāc c u d c ababa a ba ba
97 abaddha b t tương ưng ābaddha k t abaddha ng ābaddha h , trư c ābādha b nh ābādhāt tr dũ ābādhāt parimuktā tr dũ ābādhayati h i ābādhika kh n ách , ch n t t , kh abādhitvā b t phá abādhyatā vô thoái khu t abahir mukhatva n i môn chuy n abala luy abāla bhāgīya trí tu abāla jātīya trí tu abala kara ṇa phá ho i abala ṃ √k ṛ ho i t n abala ṃ kart ṛ phá ābandhayati trư c abandhya b t hư , vi th t abandhyā ṃ kurvanti b t ñư ng quyên ab dhārā thu ñ i ab dhātu thu , thu ñ i abdhuta dharma a phù ñ t ma ābhā quang minh , quang chi u , ki n abha a bà abhāga ñ ng lo i ābhak ṣaṇa sa ṃbhak ṣaṇa t p h i abha ṅga b t ho i , h p ābhara ṇa ... mālya châu hoàn ābhara ṇa b o quan , trang nghiêm , trang nghiêm c , y , kim b o ābhāsa t hi n hi n , quang , như , s chi u , s ki n , minh , hi n ti n , tương t ābhāsa gata hi n ti n , ki n , hi n hi n ābhāsana chi u di u ābhā ṣaṇa thuy t ābhāsa prāpta hi n abhā ṣita pūrva tiên s v thuy t ābhāsvara quang minh , quang di u 98 ābhā svara quang âm ābhāsvara c c quang t nh , c c quang t nh thiên ābhāsvara( vimāna) a ba h i abhāva b t th t , b t h u , b t sinh , v h u , di t abhava vô abhāva vô , vô tính , vô s h u abhava vô h u abhāva vô h u , vô h u sinh , vô pháp , vô v t , vô tương , vô t tính , vô th , không , không t ch , tr , li abhava phi tính abhāva phi tính abhava phi h u abhāva phi h u , phi pháp ābhâvabhāsa quang minh abhāva gatika vô t tính abhāva lak ṣaṇa vô tương abhāva mātra toàn vô , duy vô abhāva śūnyatā vô pháp không , vô v t không abhāva svabhāva vô tính abhāva svabhāva śūnyatā :vô pháp h u pháp không abhāvita phi tu abhavya b t ñ c , b t ưng , vô abhavya ḥ kartum b t t o abhavya ḥ sa ṃmukhīi kartum :b t năng hi n kh i abhavya rūpa vô s kham năng abhavyatva b t c m abhaya thi vô úy , vô úy abhayā vô úy abhaya phi b úy ābhayā spharitvā phóng ñ i quang minh ābhayā sphu ṭā bhavanti : quang chi u abhaya da thí vô úy , vô úy abhayadāna thí vô úy abhaya dāna vô úy thí abhaya ṃ vātsalyam vô úy liên m n abhaya ṃdada thí vô úy gi 99 abhaya ṃ kara vô úy abhayandada thí vô úy abhaya prada thí vô úy abhayapradāna vô úy thí abhaya prāpta ñ c vô s úy abhaya tyāga vô úy x abheda b t ho i , b t thù , vô phân bi t , vô sai , vô sai bi t , t ng abhedana b t phá abhedena vô sai bi t , t ng abhedena...rktā ḥ t ng thuy t abhedenâhu ḥ t ng thuy t abhedyā b t kh phá ho i abhedya b t ho i ābhedya b t ho i abhedya b t ño n , b t phá , kiên c ābhedya phá abhedya phá ho i abhedyāśaya b t ho i ý l c abhedyatva b t kh phá abhi th ng abhi a bì abhi √bhū thi n năng t i ph c abhi√bhū vi thù th ng abhi √bhū năng t i ph c abhi √druh gia h i abhi √gam tr c lư ng abhi √lamb c c phúc abhi √lap ngôn s thuy t abhi √la ṣ h o l c abhi √nand tín th ph ng hành , hân c u abhi √ruh ñăng abhi √syad tư nhu n abhi √syand quán sái abhi √v ṛt vi t ñ abhi √yuj ph ng hành abhibhā ṣaṇa v n t n abhibhā ṣin v n t n , u v n abhibhava ph c , th ng ph c , chi t ph c , ánh , ánh t , n t , n t 100 abhibhavana ph c , ño t , năng ánh ño t abhibhāvana giáng ph c abhibhavanīya ánh ño t abhibhavati năng t i ph c abhibhavitum t i ph c abhibhu ph c abhibhū ph c , ch , th ng abhibhūta th ng , th ng quá , hoài , m t t i , t , b c thi t abhibhuva th ng abhibhūya dũng quy t abhibhūyate ho i , thoái , b c thi t abhibhv āyatana th ng x abhicāra a bì già la , giáng ph c abhicāraka a bì già l ca , a u già ca ābhicārika giáng ph c abhicāruka giáng ph c ābhicāruka giáng ph c abhicchādayati phúc abhicchādayeta phúc âm abhicchādita phúc h abhichanna ph phúc abhidarśanīya cam l t nh pháp abhidhā danh t abhidhāna th tôn thuy t , danh , danh nghĩa , thi thi t , năng thuyên, bi u th , ngôn , ngôn ng , ngôn thuy t , ng ngôn , thuy t abhidharma th t b lu n , ñ i pháp , vô t pháp , lu n , a tì ñàm , a tì ñ t ma , a tì ñ t ma t ng , a t ñ t ma abhidharma kośa ñ i pháp tàng abhidharma nyāyânusāra śāstra : a tì ñ t ma thu n chính lí lu n abhidharma pi ṭaka lu n t ng , a tì ñ t ma t ng abhidharma upadeśa thuy t th pháp abhidharma vijñāna kāya pāda śāstra : a tì ñ t ma th c thân túc lu n abhidharmôpadeśa chính thuy t
101 abhidhātarya ngôn ng abhidhāyaka danh ngôn abhidhāyin thuy t abhidheya kh tri , s thuyên , m c abhidhīyate danh abhidhyā tăng t , khan tham , tham , tham ái , tham d c , tham d c cái , tham trư c abhidhyālu tham , tham d c abhidhyāna tham , tham d c abhidnetavya tư ng abhidroha khi cu ng , mưu lư c abhidrohin sai vi abhidrugdha h i abhidruhyati gia h i , ñ abhidyotana ch ng ñ c abhi dyotana hi n abhidyotana hi n li u , hi n th abhidyotayati khai th abhigama ñ c abhigamana t u , chí abhigamanīya quy ngư ng abhi ga ṇaya s , k abhigarjita h ng abhigata ñáo , chí abhighāta ñ , chuý ñ abhighātaka di t abhigīta tuyên thuy t , thuy t abhigraha ṇa th abhig ṛddha ñam trư c , tham , tham trư c abhig ṛhīta ph c abhihata xoa ñ p abhihita l p , ñáp , thuy t abhihitatva thuy t abhijāta thi n , sinh abhijāta kulôpapatti sinh tôn quý gia abhijāti th ng sinh Abhijit n túc abhijit nha Abhijit a thi la bà na , a bì tư ñ 102 abhijñā ngũ thông , th ng thông , thi n thông , di u thông , tu n , minh , trí , trí thông , th n l c , th n c nh thông , th n thông , th n thông l c , t p , thông tu , thông ñ t abhijñā ṣa vidhā l c thông abhijñā caryā th n l c , th n thông hành abhijñāna th n l c , th n thông abhijñā pañca ngũ th n thông abhijñā prabhāva th n thông oai l c abhijñatā th n thông , ch ng thông tu abhijñatara th ng thông tu abhijñātu ṃsamarthe năng gi i abhijñatva ch ng abhijñāya ch abhikāma nhi m abhikā ṅkṣin c u abhikīr ṇa t n , phúc abhikrama vãng abhikrama ḥ pratikrama ḥ: vãng lai abhikrama pratikrama vãng lai abhikrānta lai , th ng l i , thú hư ng , t p abhīk ṣṇ a thư ng , s , s s abhīk ṣṇ a dānatā s s hu thi abhīk ṣṇ a darśana thư ng ki n abhīk ṣṇ am thư ng , căng , s , s kh i abhīk ṣṇ a samudācārin s s kh i abhīk ṣṇ aśas thư ng abhīk ṣṇ atva s ābhīk ṣṇ ya s abhīk ṣṇ ya aṇuṣaṅgata ḥ : s hi n hành c abhīk ṣ m t n s abhilabdha ñ c abhilagna trì , tham abhilak ṣaṇa chuyên c u , quán sát abhilak ṣita tiêu sí abhi lamb c phúc abhilambate c c phúc
103 abhi lap ngôn s thuy t , ngôn thuy t abhilāpa kh thuy t , s ngôn , ngôn thuy t , thuy t abhilāpa ātmaka ḥ svabhāva ḥ nāsti : s ngôn t tính ñô vô s h u abhilāpābhisa ṃskāra pratibhāsasya svabhāvasya : ngôn thuy t t o tác nh tư ng t tính abhilāpā ḥ pravartante ngôn thuy t chuy n abhilāpa marga ngôn ng ñ o abhilāpa mārga ngôn ñ o abhilapana b t vong , minh kí abhilapanatā minh kí , minh thuy t abhilāpa sa ṃjñā hí lu n tư ng abhilāpa viśli ṣṭ a li ngôn thuy t abhilāpin v n t n abhilapita thuy t abhilāpita thuy t abhilāpya kh ngôn thuy t , hí lu n , s ngôn thuy t , nghĩa , thuy t abhilāpya sāmānya t ng thuy t abhilāpya svabhāva ngôn thuy t t tính abhilapyate ngôn s thuy t abhilāpya vastu s ngôn thuy t s abhilā ṣa th trư c , ái , ái d c , m , nhi m , l c , l c c u , hân d c, d c , d c ñ c , hoan h , c u , tham , tham trư c , nguy n abhilā ṣa kṛt ái , d c abhilā ṣaṇa chuyên c u , l c , c u abhilā ṣa parama chuyên c u abhilāsin chuyên c u abhilā ṣin ái , ái trư c , l c , l c c u , hân c u , d c , c u , tham abhila ṣita s h , s kì abhilā ṣya ni m , ái trư c abhilocana quán abhimāna tăng thư ng m n , v ng ch p , m n , m n t , kiêu m n , ngã s ch p , s k , ph m n ,
104 th m m n t , căng cao , quá m n abhimāna prāpta tăng thư ng m n abhimānatā kh i tăng thư ng m n abhimānika tăng thư ng m n ābhimānika tăng thư ng m n , tăng thư ng m n gi abhimānika kiêu m n , kiêu m n tâm ābhimānika kiêu m n abhimānika ngã m n ābhimānika th m m n , quá m n abhimānin phân bi t , v ng phân bi t , ngã m n , v abhimantrita gia trì ābhimantrya chân ngôn abhimardana dâm abhimata c u abhimukha li u , l nh thú , hư ng , tư ng , ñ i , thư ng ni m , phương ti n , c u , hi n , hi n ti n , hi n quán , tương hư ng , thú hư ng , chuy n thú abhimukham hi n ti n , a t m c khư abhimukhatā hư ng , thư ng ki n , hi n ti n abhimukhatva phương ti n , hi n ti n , lâm d c abhimukhī hi n ti n ñ a abhimukhī bhūmi hi n ti n ñ a abhimukhī bhūta hư ng , t i ti n , hi n ti n abhimukhī kara ṇa hi n ti n , thú hư ng ābhimukhya hi n ti n abhinadana t u abhinadita thanh abhinandana ái , l c c u abhinandana hetu vi nhân duy t abhinandanti l nh hoan h abhinandin l c , c u , c u sách abhinandita s h , c u abhinava tân abhinavatā tân thành
105 abhineti tư ng abhi ni √viś kiên ch p abhinig ṛhīta s ch p , s trì abhini ḥsṛta xu t abhinīla cám thanh abhinipāta hoà h p abhi nir √h ṛ ñ ng dao , d n sinh , năng phát abhi nir √mā hoá hi n abhi nir √v ṛt thành ban , năng c m abhinirg ṛhīta s ñ ng abhinirhāra tác , tu , xu t , xu t sinh , xu t li , thi n thuy t , thành t u, thành mãn , mãn túc , phát , th , năng d n , hành , thuy t, kh i abhinirharamā ṇa th n bi n abhinirhāra mukha d n phát môn abhinirhara ṇa xu t sinh abhinirhara ṇatā xu t abhinirharati năng phát abhi nir hṛ d n phát abhinirh ṛta tu t p , tu hành , xu t sinh , dĩ phát , ñ c , ñ c thành , thành t u , s d n phát , ho ch , phát , chí , hành , quán , kh i abhinirh ṛti thành t u abhinirjita th ng abhinirjitya t p abhinirmāya hoá , hoá tác abhinirmimīte hoá tác abhinirmimīyāt hoá tác abhinirmi ṇoti hoá tác abhinirmir ṇeyam hoá t o l p tác abhinirmita hoá abhinirūpa ṇā t i c c suy t m , k ñ phân bi t , hi n th abhinirūpa ṇā vikalpa k ñ phân bi t abhinirvarjya x li abhinirvartana c m , sinh
106 abhinirvartate năng c m abhinirvartayati th , c m , thành t u , thành ban , thành bi n , sinh , kh i abhinirvarteta kh l p abhinirvartya kh i abhinirv ṛtta thành , s sinh , h u , sinh , kh i abhinirv ṛttaye bhavati ñ c sinh kh i abhinirv ṛtti xu t , s sinh , h u , hi n , sinh , sinh báo , sinh kh i , duyên sinh , kh i , chuy n abhinirv ṛtti hetu sinh kh i nhân abhinirv ṛtti viśe ṣa sinh sai bi t abhiniryā ṇa xu t gia abhiniryāta xu t sinh , thành t u , s sinh abhi ni ṣ √kram x gia abhini ṣkrama xu t , xu t gia abhini ṣkrama ṇa xu t gia abhini ṣkrānta xu t , xu t gia abhini ṣkrānta gṛhâvāsa : xu t gia abhini ṣpādana thành bi n abhini ṣpādanatā kh i abhini ṣpādayati thành , thành t u abhini ṣpādya ñ c thành , s sinh abhini ṣpanna tác , o tác , ñ c , ñ c thành , ñ c sinh , thành , thành t u , kh i abhini ṣpatti ñ c , ñ c thành th c , c m , thành , thành t u , thành mãn, thành th c , thành ban , thành bi n , s sinh , sinh , phát , c u cánh abhiniśrita y , y ch abhini ṣyanda nhân abhinivartayati tăng trư ng , ñ c , h u , sinh abhiniveśa th , th trư c , ch p , ch p trư c , ch p trư c , v ng ch p , ái trư c , thâm c , sân não , trư c , hư v ng abhinivesa ki n
107 abhiniveśa tham , tham trư c , mê ch p abhiniveśana trư c , ch p trư c , trư c abhiniveśayati ch p , kiên ch p , trư c abhiniveśêñjita ch p trư c ñ ng lo n abhinive ṣṭ avya ch p trư c abhi ni viś ch p abhiniviśamāna d c th abhinivi ṣṭ a th trư c , ch p , ch p trư c , v ng kh i , tăng t t , luy n, s ch p , l c trư c, trư c , tham abhiniv ṛtta thành , ño n , kh i abhiniv ṛtti sinh abhinna nh t , b t ho i , ñ ng , 妬, s b c thi t , vô bi t , vô sai bi t , vô d , lư c h u nh ch ng , phi d abhinna lak ṣaṇa b t ho i tương abhinna mata d ki n abhinnatva vô sai bi t abhiparasīdati thâm tín abhipatti th abhi pra √k ṝ t n abhi pra √lamb c c phúc abhi pra √sad abhiprasīdanti : sinh t nh tín abhipraghātita sát abhiprakīr ṇa chu bi n abhipralambate c c phúc abhipralambayati thuỳ abhipralambita thuỳ abhipramoda h duy t , h hoan abhipramodanā thâm sinh hoan h abhipramodana sinh hoan h abhipramodayan duy t abhi pra mud duy t abhiprārthana c u , c u m ch abhi pra sad thâm tín abhiprasāda tín , tín thu n abhiprasādayati hoan h , t nh tín abhiprasādayitavya tín gi i
108 abhiprasanna tín , tín kính , tín l c , c trì , t nh , thanh t nh , thanh b ch , sinh tín tâm , tr ng abhiprasthita c u abhipravar ṣaṇa chú abhipravartate xu t abhipravṛtta sinh abhiprāya tác ý , ch p , m t ý , chuyên c u , tâm , tâm ni m , ni m , tư , tư ng , tư ng ni m , ý , ý chí , ý l c , ý thuy t , hoài , s c u , c ý , giáo ý , l c , d c , d c l c , d c c u , d c gi i , chúng sinh tâm , gi i thích , th nguy n , thuy t , v , nguy n abhiprāya vaśa ý ābhiprāyika b t li u nghĩa thuy t abhiprāyika ý ābhiprāyika ý , ý thú abhiprayuktavat tu t p abhipreta th , kh ái , danh , tư ng , ý , ý th , ý s h a , ý hi n , ái, s ái , s kì , d c , d c l c , thuy t , v abhipretatva kh ái , kh ái l c abhipreta vastu kh ái s , s l c s abhiprīta kh ái abhīpsita d c abhipūjayati cung dư ng abhirādhana sinh hoan h tâm abhirāma kh ái , h , l c , trư c abhirāmatā kh ái s , l c abhiramya kh ái l c abhirata th , h o , ngu , thư ng l c , ái , ái trư c , c c sinh ái l c , l c , l c trư c , thâm tâm ái l c , thâm sinh h l c abhirata rūpā viharanti h l c an tr
109 abhirati kh ái , h , h l c , di u h , ngu , ái l c , nhi m , l c , l c trư c , hoan h Abhirati hoan h qu c , th m l c abhirocana l c c u abhirocanatā l c abhiroha ṇa th a abhirohayati an ābhīru kh ng b abhirucita h abhirū ha th a , tr abhirūpa kh ái , di u s c , ñoan nghiêm , ñoan chính abhirūpayāprāsādikayādarśanīyayā : ñoan chính abhirūpya dung s c ābhirūpya ñoan chính abhi ṣajyate oán hi m abhi ṣakta sân abhi sa ṃ bi n nhi p abhi sa ṃ √budh năng ch ng abhi sa ṃ √k ṣip lư c nhi p abhi sa ṃ √sphu ṭ thương abhisamā hi n quán abhisamasya lư c thuy t , t ng , t ng nhi p abhisamaya tu hành , tu hành pháp , tu quán , nh p quán , phân bi t , ñ c , ng , s ch ng , trí tu , hi n quán , hi n ch ng , hành , ki n , giác , quán , gi i , ch ng , thông ñ t , ñ t abhisamaya dharma như th t tu hành abhisamaya jñāna satyâbhisamaya: hi n quán trí ñ hi n quán abhisamayântika s ñ c abhisamayat chính gi i , ki n abhisa ṃbadhyate hoà h p , tương ưng abhisa ṃbandha tương ưng abhisa ṃbhava tín gi i , ñ c , sinh abhisa ṃbhotsyate năng ch ng
110 abhisa ṃboddhavya s ch ng abhisa ṃboddhu kāma d c ñ c , d c c u abhisa ṃboddhum năng ch ng abhisa ṃbodha bình ñ ng giác , ñ c b ñ , thành ph t , thành chính giác, s ch ng , vô thư ng b ñ , vô thư ng giác , hi n ti n ñ ng giác , hi n ñ ng giác , ñ ng giác, giác , giác ng , giác tri , ch ng , ch ng ñ c , a bì sam ph t abhisa ṃbodhana hi n ch ng , ch ng abhisa ṃbodhanatā tri , giác tri abhisa ṃbodhi tam b ñ , ñ i b ñ , thành ph t , thành chính giác , thành ñ ng chính giác , thành ñ o , chính giác , hi n ñ ng giác , tri , giác , ch ng ñ c abhisa ṃbuddha ñ c , ñ c ñ o , thành , thành ph t , thành t i chính giác , thành ñ ng chính giá, s ch ng , t i chính giác , hi n ñ ng chính giác , hi n ñ ng giác , giác , ch ng , ch ng ñ c , a bì tam ph t , a bì tam ph t ñà abhisa ṃbuddha bodhervihāra ḥ : hi n ti n ñ ng giác ñ i b ñ tr abhisa ṃbuddha bodhi : hi n ti n ñ ng giác ñ i b ñ , ch ng b ñ abhisa ṃbuddhanatā ch ng abhi sa ṃ budh hi n ch ng , ch ng abhisa ṃbudhya chính giác , ñ ng giác abhisa ṃbudhyana ch ng thành abhisa ṃbudhyate năng ch ng abhisambudhyati thành ñ o abhisa ṃdarśayati hi n abhisa ṃdhāya y abhisa ṃdhi tác ý , y , m t , ý , ý l c , c ý , d c , th , bí m t , nghĩa , thuy t
111 abhisa ṃdhi dharma bí m t abhisa ṃdhyôkta b t li u nghĩa thuy t abhisameta hi n ch ng abhisa ṃghātayati hoà h p abhisamita s ñ c , hi n quán , hi n ch ng , quán , ch ng abhisamitavat hi n quán abhisa ṃkṣepa thi u , lư c , lư c thuy t , tr abhisa ṃkṣepa ṇatā lư c , lư c thuy t abhisa ṃkṣepârtha t ng abhisa ṃkṣepika c c lư c s c abhisa ṃkṣipati lư c nhi p abhisa ṃkṣipya lư c , lư c thuy t , t ng , t ng nhi p abhisa ṃparāya h u th , h u pháp , v lai abhisa ṃplava l m abhisa ṃprasthita phát abhisa ṃpratyaya tín gi i , tín thu n , thâm sinh tín gi i abhisa ṃpratyaya jāta thâm sinh tín gi i abhi sa ṃ s √k ṛ t o tác abhisa ṃskāra tác , tác gia hành , tác ý , tác nghi p , tác hành , gia hành , c n tu , s tác , s hi n, s hành , nghi p , nghi p s , hi n hành , phát , phát kh i gia hành , ñ ng d n , hành , bi n hoá , tư lương , t o , t o tác abhisa ṃskara ṇa t o abhisa ṃskara ṇatā tác , kh i , t o ābhisa ṃskārika gia hành , h u vi, h u hành abhisa ṃskaroti t o tác abhisa ṃsk ṛta s tác , s tu , s hoá , s vi tác , h u s vi tác , h u vi, t o , t o tác abhisañ cetayitam t o tác abhiśa ṅkin kh ng abhi ṣecana bì sân già , quán ñ nh abhi ṣecanī quán ñ nh 112 abhi ṣeka ách phi t thích cai nhi , quán ñ nh abhi ṣekabhūmi quán ñ nh v abhi ṣekâvasthā quán ñ nh v abhi ṣikta quán sái kì ñ nh , quán ñ nh , quán ñ nh dĩ , ñăng abhi śrad √dhā abhiśraddadhāti : sinh t nh tín abhis ṛṣṭ a s hành abhi ṣṭ uta thán abhi ṣṭ utya thuy t abhi ṣva ṅga th , ái , ái trư c , l c , c u ñ c , n ch , trư c , tham trư c abhi ṣyanda tư nhu n abhi ṣyandana tu , tư nhu n abhi ṣyandayanti quán sái abhi ṣyandayati tư nhu n abhīta b t kinh , vô u abhitas hi n ti n abhittvā b t phá abhitūr ṇā mu n lo n abhivādana tiên ng hung v n , v n t n , cung kính abhivādanā cung kính abhivādana kính v n , kính l , hung v n abhivādya cung kính abhivāhayati t abhivanditvā dĩ t t abhivardhayati tăng ích abhivartante vi t ñ abhi vi añj hi n abhivicitrita trang nghiêm abhividdha thuy t abhivijñāpayati l nh gi i , di n thuy t abhiv ṛddhi tăng trư ng , thành abhi vṛt vi t ñ abhivyāhāra giáo , xưng tán , gi i thích abhivyajyate phân bi t abhivyakti s hành , chi u , hi n , hi n ti n , hi n li u , hi n hi n
113 abhivyāpana tăng ích abhiyoga tu h c , tu hành , tu t p , gia hành , th ng gia hành , c n , c n tu , c n gia hành , tương ưng , tinh c n , tinh c n tu h c , tr ng tu abhiyoga klama tinh c n abhiyukta tu , tu t p , tu hành , c n , c n tu , c n tu hành , c n tâm , c n kh , như ưng , chuyên tâm , s c u , c u , tinh c n , tinh ti n , năng c n tu , hành , hành tinh ti n , tuân t p abhiyukta rūpa dũng mãnh ābhoga tác ý , c n tu, d ng , phát ng , duyên , h i hư ng , h i chuy n ābhoga ṃ kurvata ḥ tác ý tư duy ābhoga mātra pratibaddha: t m phát ng abhra phù vân , vân abhra lola phù vân abhra megha vân abhrānta b t mê lo n abhrānti b t lo n abhra pa ṭala lưu lê abhra sa ṃnibha như vân abhūmi pravi ṣṭ a ñ a ti n abhūt tiên h u , dĩ sinh , t ng h u abhūta b t th t , v ng , hi pháp , vô , vô th t , vô kh i , hư , hư v ng abhūta dravya vô v t abhūta kalpa phân bi t , hư v ng , hư v ng phân bi t abhūta kalpa ja hư v ng phân bi t abhūta kalpana phân bi t , hư v ng , hư v ng phân bi t abhūta parikalpa hư v ng phân bi t , t p abhūta parikalpita hư v ng phân bi t abhūtârtha b t th t abhūta vikalpa v ng tư ng , hư v ng phân bi t abhūtvā tiên vô , v h u , b n vô 114 abhūtvā bhāva ḥ b n vô kim h u abhy ā √k ṝ t n abhyācak ṣa ph bàng abhyadhika th ng abhyadhikam b i tăng abhyāgama th , ñ c abhyāgamana lai , chí abhyāgata lai abhyāhata ng i abhyākhyāna hu , hu bàng , ph bàng abhyākhyāyika hu bàng , ph bàng abhya ṅga ñ thân abhya ṇgôdvartana ñ thân án ma abhyantara n i ābhyantara n i abhyantara thân c n ābhyantaraka n i ābhyantara kara ṇa n i abhyantara nivi ṣṭ e th h abhyantara oṣṭ ha khiên súc abhyantaratva nhi p abhyanujānāti khai h a abhy anu jñā khai h a abhyanujñā khai h a abhyanujñātā khai h a abhyanumodana tuỳ h abhyanumodayi ṣyanti ñ i khuy n tr abhyarhita tôn gi abhyarhya cung kính abhyarthin c u abhyāsa xuy n t p , s , tu , tu t p , tu hành , c n , h c , túc t p , quán , s t p , t p , hành , t p abhyāsa bahulīkāra ña tu abhyasana huân t p , t p , t p h c , huân t p abhyasat quán t p abhyāsa vāsanā huân t p ch ng t abhyāsa yoga tu t p
115 abhyasta xuy n t p , c u t p , tu t p , c n tu , phát , t p abhyastatā xuy n t p abhyasyat tu abhyatīta ho i , l c t , quá , quá kh , quá vãng abhyatītavayo\'nuprāpta : suy m i abhy ava √h ṛ ph c abhy ava √k ṝ t n abhyavahāra th c abhyavahārin ñ m abhyavahriyate th c abhyavakāśa nhàn khoáng ābhyavakāśika l ñ a ābhyavakāśikā l ñ a tr , l to abhyavakiradhvam cung t n abhyavakiritavya ph ng t n abhyavakīr ṇa t n abhyokirat cung t n abhyokiriyā ṇa cung t n abhyudaya th ng báo , tăng , tăng thư ng sinh , k l i , l c , sinh abhyudaya mārga th ng sinh ñ o abhyuddhara ṇa ñ abhy ud dh ṛ (√dh ṛ/√h ṛ): t abhy ud dh ṛ di t abhyuddh ṛta t b t abhyudgata xu t , xu t li , kh , qu ng ñ i , h u , vô thư ng , kh i , siêu , ñ t chí , khai th , hi n hi n abhyudyata c n , d c abhyūhita tư abhy upa √gam th th abhyupagacchati th th abhy upa gam tuỳ abhyupagama tác , tín , tín th , dũng mãnh , th , th , th trì , ch p , tôn , nh n , phát kh i , xưng , t th , th , th th , thuy t, t o abhyupagama siddhānta: b t c lu n tôn 116 abhyupagamyate danh abhyupagantavya ưng tín , ưng tín th , ưng h a abhyupagata tín th , xu t gia , th , nh n th abhyupapanna th abhyupapatti quy y abhyupāya th ng phương ti n , phương ti n abhyupeta tăng ích , d c , sinh , giác abhyutsada tăng , sí th nh abhyutsāha dũng hãn , dũng mãnh , kham năng abhyutthita phát tâm abījaka vô ch ng t ab ja liên hoa abodha b t li u , b t ki n , b t giác abrahma cārin phi ph m hành abrahma carya b t t nh hành , dâm , dâm d c , phi ph m hành abrahmacarya kara ṇa phi ph m hành ab rajas thu tr n ab ṛha vô phi n , vô phi n thiên ab ṛhāḥ vô phi n thiên abuddha vô ph t , phi ph t abuddha nāman vô ph t abuddhi pūrva b t tư abudha b t giác , ngu nhân , mông abudha bodhana artham : vi d c l nh tha tri ab vajra kim cương thu ācak ṣate s tuyên thuy t ācak ṣita thuy t acala b t ñ ng acalā b t ñ ng ñ a acala vô ñ ng acalā vô ñ ng acalābhūmi ḥ b t ñ ng ñ a acalakarma b t ñ ng nghi p acalana b t lo n , b t ñ ng , vô ñ ng acalatā b t ñ ng acalita b t ñ ng , b t kh ñ ng , vô ñ ng 117 acalitatva b t ñ ng acāliya b t ñ ng acalya vô ñ ng ācāma qu acandra phi nguy t acapala b t ñ ng , vô ñ ng , vô ñ ng ācar hành ācāra nghi , nghi qu , h p nghi , s hành , pháp s acara vô ñ ng ācara tích ācāra hành , hành x , qu t c , qu ph m acara phi hành ācāra gupti m t hành acarama ti n , phi h u ācari sư ācārin hành gi , a ñ lê ācarita tu , hành ācariya sư , chính hành ācārya ñ i sư , sư , sư trư ng , giáo th sư , chính hành , pháp sư, du già sư , thân giáo sư , chư du già sư , qu ph m , qu ph m sư , ñ lê , xà lê , a xà lê ācāryābhi ṣeka a xà lê quán ñ nh ācāryaka sư acārya mu ṣṭ i sư quy n ācārya mu ṣṭ i sư quy n , sư quy n ācārya sa ṃmata c ng h a vi sư ācārya vacana sư thuy t acauk ṣa b t t nh ācaya tăng ích , doanh mãn , tích , t p accha h , di u , t nh , t nh di u , thanh t nh , li c u ācchāda y ācchādana y , y ph c ācchādayati ph c acchambhita vô u accha ṭā nh t ñàn ch , ñàn ch 118 accha ṭa sa ṃghāta ñàn ch accha ṭā sa ṃghāta ñàn ch accha ṭika ñàn ch accha ṭikā ñàn ch acchatva c c t nh , thanh t nh , t accheda b t ño n , b t tuy t āccheda ño n ācchedana ño n ācchedya ño n , năng ño n di t ācchid (√chid) ño t acchidra b t ho i , b t ño n , b t phá , vô gian khích acchinna b t ño n ācchinna th t , ño t acelaka vô y acelaka parivrājaka kho hình ngo i ñ o acetana vô tâm , vô giác , ngãi quý āchedya ño n achidra kārin s tác vô khuy t ācinoti tích t p acinta b t kh tư ngh acintaka b t tư acintayitvā b t tư lư ng , phi tư lư ng acintika b t kh tư ngh acintiya b t kh tư ngh , b t tư ngh , cơ ñ c acintya b t kh tư , b t kh tư ngh , b t kh tư lư ng , b t tư ngh , b t ưng tư , cơ ñ c , vô tư ngh , a ch n ñ dã , nan tư acintya cyuti b t tư ngh bi n d t acintya dhātu ḥ b t tư ngh gi i acintya jñāna b t tư ngh trí acintya mati b t tư ngh tu ñ ng t acintya mukta b t tư ngh gi i ñoái acintya naya b t kh tư ngh acintya pari ṇāma b t tư ngh bi n acintya pari ṇāmin b t tư ngh bi n acintya pari ṇāminī cyuti ḥ : b t tư ngh bi n d t acintya prabhāvatā b t tư ngh 119 acintyârtha b t kh tư ngh acintyatva b t kh tư ngh acinyta abhijñā b t kh tư ngh th n thông acira sơ , v c u acira upapanna tân sinh acire ṇa b t c u ācita tích acitta b t tư ngh , vô tâm acittaka vô tâm v acittakā bhūmi ḥ vô tâm ñ a acittakāyā ḥ samāpatte ḥ : vô tâm ñ nh acitta samāpatti nh ñ nh , nh vô tâm ñ nh , vô tâm ñ nh acittika vô tâm acittike samāpattī vô tâm ñ nh acodya b t thành nan , phi nan acyuta b t t m t , b t di t , b t thoái , bình ñ ng , vô m t acyuta gāmin b t thoái , b t thoái chuy n ād yate ch p ada th c adān me dānam báo ân thi ādāna th , ch p , ch p trì , ñ c , s th , nhi p th adāna vô thi ādāna tương t c adana lương ādāna a ñà na ādāna sthāna cyuti th tr x ādāna tyāga th x ādāna tyāgābhisa ṃskāra vigama samatā : vi n li nh t thi t th x t o tác bình ñ ng tính ādāna vihara ṇa ch p hành ādāna vijñāna ch p trì th c , a ñà na th c , a ñà na th c ada ṇ a b t hành tru t ph t ada ṇ ena hình ph t , tru t ph t adānta b t ñi u nhu ādāpayati ch ng 120 ādara tín tâm , tín d ng , cung kính , l c , ân tr ng , tr ng , a ñà la , a ñà la ādara jāta kh i tôn tr ng ādarśa viên kính , hi n , kinh quy n , kính , kính tư ng ādarśa jñāna ñ i viên kính trí , kính trí ādarśa ma ṇ ala minh kính , kính ādarśa ma ṇ ala pratibhāsa: kính tư ng ādarśa mrā ṣṭ a t nh minh ādarśa mukha kính di n adarśana b t ki n ādarśana minh kính adarśana vô ki n ādarśana ki n ādarśa pṛṣṭ he t nh minh ādarśa tala kính di n ādarśayati ch th , hi n , th hi n , năng hi n , hi n hi n , hi n th adarśitā b t ki n ādarśita kh tri , hi n ti n , hi n th adarśitva b t ki n adas b , m ādātavya ưng d ng , trư c ādāt ṛ th adatta b t d adattâdāna b t d th adattādāna b t d th adattâdāna thâu ñ o , ñ o , t i adattâdāna virama ṇa b t tín adattâdāna virati b t tín adattâdāyin b t d th , thâu ñ o , ñ o adatta phalatvāt d qu ādau ti n ādau kalyā ṇam sơ thi n adaya sơ ādāya th , ch p trì , th , trì ādayeya nhiên ādayitavya ưng d ng , trư c
121 adbhuta cơ , cơ ñ c , cơ ñ c pháp , hi , hi h u adbhūta hi h u adbhuta hi pháp , v t ng h u , v t ng h u pháp , hư khi , át b ña adbhutadharma hi pháp adbhuta dharma v t ng h u , v t ng h u pháp adbhūta dharma v t ng h u pháp adbhuta dharma a phù ña ñ t ma , a phù ñ t ma , a phù ñà ñ t ma , a phù ñà ñ t ma , át phù ñà ñ t ma adbhutadharma paryāya : v t ng h u kinh adbhutam hi pháp , v t ng h u adbhuta prāpta ñ c v t ng h u adbhutaprāpta nghi quái addhā ti n adeha phi thân adeśa phi x adeśa apradeśa vô phương vô x ādeśanā ñ o ādeśana di n thuy t ādeśanā kí thuy t , thuy t , thuy t pháp adeśanā phi thuy t adeśanā avatāra phi thuy t adeśita śik ṣā b t h c adeva vô t u , phi thiên ādeya tín , tín tr ng , oai , ñôn túc , thi ādeya vacana kì ngôn ñôn túc , ngôn ñôn túc , thành tín ngôn ādeya vacano phàm s phát ngôn chúng hàm tín ph ng ādeya vacano√bhu phát thành tín ngôn adha ḥ prayāti ño ác adha ḥ kāya h thân phân adha ḥsamādhi h adhama h , vô ñ o , ti n ādhamana chuý adha mūrdha phúc ādhāna nh m trì , y , tu , ñ c , s nh m trì , trì 122 adhana vô tài ādhānatā s nh m trì , s trì adhanya b c phúc chúng sinh adhara h , h ñ a ādhāra y , y trì , trì adhara d c gi i ādhāra năng nh m trì , năng trì , x adhara bhūmi h ñ a adharābhūmi ḥ h ñ a adhara bhūmika h , h ñ a ādhāra bhūta trì ādhārabhūta năng trì ādhāra bhūtatva năng trì adhara dhātuka h ñ a , h gi i adhara dhātukānā ṃ trayā ṇāṃ : h tam adhara dhyāna h ñ a ādhāra hetutva trì nhân ādhāraka trì ādhāra ṇa t ng trì ādhara ṇa năng trì ādhāra pratipak ṣa trì ñ i tr adhara puru ṣa h sĩ adhara svābhūmi h ñ a adhara tala ñ ādhārayati ch p ādhārayi ṣu paryāpuni ṣu: gi ng tán adharma ác , ác pháp , vô pháp , t i , phi pháp adharma cārin phi pháp hành adharma caryā phi pháp hành adharme ṇa dĩ phi pháp adhārmika phi pháp adharmya vô pháp adharo dhātu ḥ h gi i adharodhātu ḥ h adhāropita tăng ích adhas h , h ñ a , h gi i , ác ñ o ādhasta h ādhastana h ādhastanī ṃ bhūmim h ñ a 123 adhastāt h , h ñ a , h gi i , tòng h ādhāya giao adhe ṣiṣū khuy n gián adhi th ng , tăng ādhi phi n não adhi √bhāṣ tuyên adhi √gam năng ch ng adhi √k ṛ tu trì adhi √muc ñ c ñoái , ý gi i , kh i th ng gi i adhi √vas nh n th , năng nh n th ādhicaitasika s ch ng adhicetas ñ nh tâm adhicitta tăng thư ng tâm , tăng thư ng ý adhicittam tăng thư ng tâm adhicitta ṃ ñ nh h c adhicitta ṃ śik ṣā tăng thư ng tâm h c adhicitta śik ṣa tăng thư ng ñ nh h c adhicitta vihāra tăng thư ng tâm tr adhidaivata b n tôn adhigacchati năng ch ng adhi gam ch ng adhigama li u , li u ñ t , tu ñ c , tu hành , b , ñ c , ñ c qu , thành , thành t u , thành chính giác , thành ñ o , s tu , s ñ c , s ch ng , trí tu , hi u li u , c u , năng xúc , chí , hành , gi i , ch ng , ch ng ñ c , thú ch ng , ñ t adhigama dharma s ch ng pháp , ch ng adhigamana tu h c , tri adhigamatas ch ng adhigama yukta c ch ng adhigamôpeta c ch ng adhigamyate ñ c , ch ng adhigamyatva ch ng adhigant ṛ ñ c , ch ng ñ c
124 adhigata tăng thư ng , ñ c , s ñ c , s tri , s ch ng , tri , ch ng , ch ng ñ c , thông ñ t adhi iṣ khuy n th nh adhika thư ng , th a , th ng , tăng , tăng thư ng , tăng gi m , tăng ích , ña , ñ ng , quá adhikābhavati tăng adhikam tăng ích adhikānprak ṣipya tăng adhikāra th a , cung dư ng , y , y ch , y x , phân bi t thuy t , ph m , nhân , tăng thư ng , t , nhi p , nghĩa , ngôn , thuy t adhikara ṇa s , s v , y x , s y , di t tránh pháp , tranh , x , t ng, tránh , tránh 竸, thú hư ng , vi tránh s adhikara ṇa śamatha di t pháp , di t tránh ādhikara ṇika ñ u tranh adhikāra samāropa tăng ích adhikāratā hư ng ādhikarmika sơ h c , tân h c adhikârtha ñ ng s adhikatara th ng tăng thư ng , ña , quá adhikatva tăng adhik ṛta d c hi n , thuy t adhik ṛtya thư ng th , y , c , phương , minh , chính adhik ṣepa hu bàng ādhikya th ng , tăng , tăng thư ng ādhikya yoga c túc adhilaya trư c adhilaya ṃ trư c adhimāna tăng thư ng m n , m n , m n t , 憍m n , ngã th ng m n, ngã m n adhimāna th m m n t adhimāna quá m n 125 adhimāna prāpta tăng thư ng m n adhimāna sa ṃjñā quá m n tâm
(to be continued)
126