Załącznik Do Nr XIII 82 15
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Załącznik do uchwały Nr XIII/82/15 Rady Gminy w Cmolasie z dnia 29 grudnia 2015r. GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CMOLAS NA LATA 2016-2019 I. Postanowienia ogólne Użyte w programie okre ślenia oznaczaj ą: 1) Program - rozumie si ę przez to Gminny program opieki nad zabytkami Gminy Cmolas na lata 2016- 2019, 2) Konserwator zabytków – rozumie si ę przez to Podkarpackiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Przemy ślu, 3) Gmina – rozumie si ę przez to Gmin ę Cmolas 4) Rejestr zabytków – rozumie si ę przez to rejestr zabytków prowadzony przez Konserwatora Zabytków Województwa Podkarpackiego w Przemy ślu. 5) Zabytek – nieruchomo ść lub rzecz ruchoma, ich cz ęś ci lub zespoły, b ędące dziełem człowieka lub zwi ązane z jego działalno ści ą i stanowi ące świadectwo minionej epoki b ądź zdarzenia, których zachowanie le ży w interesie społecznym ze wzgl ędu na posiadan ą warto ść historyczna, artystyczn ą lub naukow ą 6) Zabytek nieruchomy – nieruchomo ść , jej cz ęść lub zespół nieruchomo ści, o których mowa w pkt 4 7) Zabytek ruchomy – rzecz ruchoma, jej cz ęść lub zespół rzeczy ruchomych, o których mowa w pkt 4 8) Zabytek archeologiczny – zabytek nieruchomy, b ędący powierzchni ą, podziemn ą lub podwodn ą pozostało ści ą egzystencji i działalno ści człowieka, zło żon ą z nawarstwie ń kulturowych i znajduj ących się w nich wytworów b ądź ich śladów albo zabytek ruchomy, b ędący tym wytworem, 9) Pomnik przyrody – pojedyncze twory przyrody żywej i nieo żywionej lub ich skupienia o szczególnej warto ści naukowej, kulturowej, historyczno – pami ątkowej i krajobrazowej oraz odznaczaj ącej si ę indywidualnymi cechami wyró żniaj ącymi je w śród innych tworów, w szczególno ści s ędziwe i okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych i obcych, źródła, wodospady, skałki, jary, głazy narzutowe, jaskinie, itp. 10) prace konserwatorskie – działania maj ące na celu zabezpieczenie i utrwalenie substancji zabytku, zahamowanie procesów jego destrukcji oraz dokumentowanie tych działa ń, 11) prace restauratorskie – działania maj ące na celu wyeksponowanie warto ści artystycznych i estetycznych zabytku, w tym, je żeli istnieje taka potrzeba, uzupełnienie lub odtworzenie jego cz ęś ci, oraz dokumentowanie tych działa ń, 12) roboty budowlane – roboty budowlane w rozumieniu przepisów ustawy Prawo budowlane, podejmowane przy zabytku lub otoczeniu zabytku, 13) badania konserwatorskie – działania maj ące na celu rozpoznanie historii i funkcji zabytku, ustalenie użytych do jego wykonania materiałów i zastosowanych technologii, okre ślenie stanu zachowana tego zabytku oraz opracowanie diagnozy, projektu i programu prac konserwatorskich, a je żeli istnieje taka potrzeba, równie ż programu prac restauratorskich, 14) badania architektoniczne – działania ingeruj ące w substancj ę zabytku, maj ące na celu rozpoznanie i udokumentowanie pierwotnej formy obiektu budowlanego oraz ustalenie zakresu jego kolejnych przekształce ń, 15) badania archeologiczne – działania maj ące na celu odkrycie, rozpoznanie, udokumentowanie i zabezpieczenie zabytku archeologicznego, 16) historyczny układ urbanistyczny lub ruralistyczny – przestrzenne zało żenie miejskie lub wiejskie, zawieraj ące zespoły budowlane, pojedyncze budynki i formy zaprojektowanej zieleni, rozmieszczone w układzie historycznych podziałów własno ściowych i funkcjonalnych, w tym ulic lub sieci dróg, 17) historyczny zespół budowlany – powi ązana przestrzennie grupa budynków wyodr ębniona ze wzgl ędu na form ę architektoniczn ą, styl, zastosowane materiały, funkcj ę, czas powstania lub zwi ązek z wydarzeniami historycznymi, 18) krajobraz kulturowy – przestrze ń historycznie ukształtowana w wyniku działalno ści człowieka, zawieraj ąca wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze, 19) otoczenie – teren wokół lub przy zabytku wyznaczonym w decyzji o wpisie tego terenu do rejestru zabytków w celu ochrony warto ści widokowych zabytku oraz jego ochrony przed szkodliwym oddziaływaniem czynników zewn ętrznych. Obowi ązek opieki nad zabytkami nakładaj ą na samorz ądy ustawy: • ustawa z dnia 8 marca 1990 roku o samorz ądzie gminnym (Dz. U. z 2015r. poz. 1515 z pó źn. zm.), • ustawa z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.( j.t. Dz. U. z 2014r. poz. 1446 z pó źn. zm.), ustawa z dnia 8 marca 1990 roku o samorz ądzie gminnym w art. 7 w śród zada ń własnych gmin wymienia sprawy kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury, oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami nakłada na organy samorz ądowe w szczególno ści obowi ązek: uwzgl ędniania ochrony zabytków przy sporz ądzaniu i aktualizacji strategii rozwoju gmin, studiów uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, prowadzenia gminnej ewidencji zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy, przekazania wojewódzkiemu konserwatorowi zabytków w terminie nie dłu ższym ni ż 3 dni od przyj ętego zawiadomienia o odkryciu przedmiotu, co do którego istnieje przypuszczenie, że jest on zabytkiem lub zabytkiem archeologicznym, sporz ądzania na okres 4 lat gminnego programu opieki nad zabytkami. Program ma na celu: 1) Wł ączenie problemów ochrony zabytków do systemów zada ń strategicznych, wynikaj ących z koncepcji przestrzennego zagospodarowania gminy. 2) Uwzgl ędnienie uwarunkowa ń ochrony zabytków. 3) Zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania. 4) Wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego. 5) Podejmowanie działa ń zwi ększaj ących atrakcyjno ść zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjaj ących wzrostowi środków finansowych na opiek ę nad zabytkami. 6) Okre ślenie warunków współpracy z wła ścicielami zabytków, eliminuj ących sytuacje konfliktowe zwi ązane z wykorzystaniem tych zabytków 7) Podejmowanie przedsi ęwzi ęć umo żliwiaj ących tworzenie miejsc pracy zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami. II. Zasoby dziedzictwa i krajobrazu kulturowego Rys historyczny gminy Cmolas Najstarsze ślady sezonowego osadnictwa na terenach obecnej gminy z okresu schyłkowego paleolitu (10000 — 8000 lat p.n.e.), a w okresie neolitu obszar ten był sezonowo zamieszkały przez ludno ść zaliczon ą przez archeologów do kultury pucharów lejkowatych. W schyłkowej fazie neolitu i we wczesnej epoce br ązu (ok. 1700 — 1300 p.n.e.) pojawiaj ą si ę przedstawiciele kultury ceramiki sznurowej. Z pó źnej epoki br ązu (ok. 1300 — 700 p.n.e.) i wczesnej fazy epoki żelaza (700 — 400 p.n.e.) pochodz ą nieliczne materiały archeologiczne. Wskazuj ą one na obecno ść na tym terenie osadnictwa kultury łu życkiej. W okresie wpływów rzymskich, na teren Puszczy Sandomierskiej zapuszczali si ę nieliczni my śliwi, którzy byli przedstawicielami ludno ści zaliczanej do tzw. kultury przeworskiej (germa ńscy Wandalowie). Opu ścili oni te tereny po naje ździe azjatyckich Hunów w ko ńcu IV wieku n.e. Od tego czasu, a ż po wiek XIV w puszcza ńskich ost ępach, które obecnie obejmuje gmina Cmolas nie było żadnego stałego osadnictwa. Opustoszałe przez ok. dwa wieki, ludne niegdy ś tereny wokół puszczy (dolina Wisły, Sanu i Pogórze), od ko ńca VI wieku zacz ęli systematycznie zasiedla ć napływaj ący ze wschodu (dzisiejszego Polesia i Wołynia) Słowianie - osamotnieni, dawni sojusznicy pokonanych Hunów i ich nast ępców - Awarów. Dla niektórych plemion słowia ńskich (lub ich cz ęś ci), a obszar dzisiejszej Małopolski, stanowił tylko przystanek w ekspansji na Nizin ę Pano ńsk ą i dalej na Bałkany. Stałe osadnictwo słowia ńskie nad górn ą Wisł ą oraz dolnym i środkowym biegiem Sanu si ęga VII i VIII wieku. Okolice Cmolasu, jako teren przej ściowy znajdowało si ę zarówno na peryferiach organizacji plemiennych Wi ślan i Sandomierzan. Trudno jest ustali ć, jakie plemi ę słowia ńskie tu dominowało. Najpewniej te prawie bezludne ziemie zamieszkiwali zarówno przedstawiciele plemion Wi ślan, jak i Sandomierzan. Niewiele wiadomo o dziejach tych ziem we wczesnym średniowieczu, wiadomo jedynie, że nominalnie nale żały do Ziemi Sandomierskiej, a cała puszcza nale żała do domen królewskich, w ramach najpierw kasztelanii, a pó źniej powiatu sandomierskiego (s ąsiednia Kolbuszowa i Niwiska — ju ż do powiatu pil źnie ńskiego). Wszystkie miejscowo ści z terenu obecnej gminy od połowy XV do 2 połowy XVII zakładane były na tzw. „surowym korzeniu” zgodnie z dominuj ącym w Polsce ustrojem i prawem zwanym niemieckim. Na ówczesne czasy, wspomniane prawo niemieckie było bardzo nowoczesne i skutecznie regulowało stosunki gospodarcze oraz prawno-własno ściowe ówczesnych wiosek. Po ugruntowaniu swoich rz ądów i podboju Rusi Czerwonej, król Kazimierz Wielki po roku 1340 zainicjował kolonizacje jej prawie bezludnych terenów, a zwłaszcza pogranicznych puszcz i karpackich lasów. Z mocy prawa wszystkie pustkowia i puszcze nale żały do króla. Kolonizacj ę Puszczy Sandomierskiej z ró żnych kierunków król Kazimierz Wielki powierzył głównie swoim stronnikom: Gryfitom z Mielca, Tarnowskim z Rzemienia i Wielowsi — herbu Leliwa , Rzeszowskim z Rzeszowa — herbu Półkozic i Pileckim z Ła ńcuta — herbu Leliwa . Zapłat ą za niew ątpliwy trud, były rozległe nadania ziemskie. W ten sposób puszcza w rejonie Cmolasu, weszła w posiadanie rodu Gryfitów — protoplastów Mieleckich. Wielka akcja kolonizacyjna pustkowi, która zainicjowana została przez króla Kazimierza Wielkiego, do roku 1370 zaowocowała lokacj ą w tej cz ęś