Od Wypożyczalni Książek Do Księgarni Wydawniczej Było Zamykanie Niektórych Księgarni I Otwieranie W Ich Miejsce Założyciela Firmy
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
DOI: http://dx.doi.org/10.12775/SE.2013.004 Od wypożyczalni książek do Adam Ruta księgarni wydawniczej Firma Stanisława Andrzeja Krzyżanowskiego w Krakowie w latach 1870–1900 W lipcu 1870 roku w Krakowie powstała nowa księgarnia i wypożyczalnia książek z siedzibą przy ulicy Floriańskiej 71. Została założona przez Stanisława Andrzeja Krzy- żanowskiego, który wcześniej odbył praktykę księgarską we Lwowie, w Czerniowcach, Lipsku i Krakowie. Niewątpliwie w pierwszych latach działalności firmy podstawowym źródłem dochodów były opłaty pochodzące z wypożyczalni książek, o czym świadczy Katalog tymczasowy wypożyczalni książek S. A. Krzyżanowskiego z 1870 roku, wyszcze- gólniający dwieście szesnaście tytułów w dwustu siedemdziesięciu dziewięciu wolu- minach2. Wykaz ten rzuca światło na upodobania czytelnicze mieszczan krakowskich końca XIX wieku. Dominowały powieści – zarówno autorów polskich, jak i obcych. Najliczniej były reprezentowane powieści Józefa Ignacego Kraszewskiego, wydane pod jego nazwiskiem oraz pod pseudonimem Bogdana Bolesławity (dwadzieścia dwa tytuły). Czytelnicy mogli także wypożyczyć dzieła takich autorów, jak: Jan Kochanow- ski, Jan Potocki, Tomasz Teodor Jeż, Paulina Wilkońska, Józef Korzeniowski, Walery Łoziński, Władysław Łoziński, Henryk Rzewuski, Jan Zachariasiewicz, Wincenty Pol, Julian Ursyn Niemcewicz, Zygmunt Krasiński, Adam Mickiewicz, Jędrzej Kitowicz, Aleksander Fredro, Michał Bałucki. Z pisarzy obcych były dostępne utwory: Eugeniu- sza Sue (Zemsta Hiszpanki, Żyd wieczny tułacz), Honoriusza Balzaka (Obłęd umiejętno- ści), Aleksandra Dumasa (Dama kameliowa), Karola Dickensa (Klub Pickwicka). Sporą grupę oferowanych tytułów stanowiły pamiętniki (m.in. generałów Józefa Zajączka, Henryka Dąbrowskiego, Józefa Sułkowskiego, pułkownika Józefa Dominika Gąsianow- skiego, księdza Faustyna Ciecierskiego, Michała Ogińskiego) i dzieła historyczne, np. Polska w walce Agatona Gillera, Powstanie narodu polskiego Maurycego Mochnac- kiego czy Udział Polaków w wojnie wschodniej Zygmunta Miłkowskiego. 33 Adam Ruta W księgarni działała też wypożyczalnia nut, ciesząca się niki szkolne z zakresu chemii, fizyki, tablice logarytmiczne, ale dużą popularnością ze względu na szeroki wybór wydawnictw też np. podręcznik pirotechniki. nutowych. Katalog wypożyczalni nut z 1874 roku wyszcze- Krzyżanowski prowadził asortyment zarówno polski, jak gólnia około sześciu tysięcy pozycji3, natomiast późniejszy – i obcojęzyczny (szczególnie w języku francuskim)9. Oferował z 1885 roku – zawiera już około siedemnastu tysięcy pozycji4. ponadto prenumeratę czasopism polskich (w 1878 roku trzy- Była to głównie muzyka fortepianowa takich kompozytorów, dzieści dziewięć tytułów), niemieckich (czterdzieści cztery jak m.in.: Fryderyk Chopin, Wolfgang Amadeusz Mozart, tytuły), francuskich (dwanaście tytułów), austriackich, angiel- Ludwig van Beethoven, Józef Haydn, Franciszek Liszt, Robert skich i włoskich10. Schumann, Karol Maria Weber czy Feliks Mendelsohn, a także Stopniowo księgarnia powiększała się, stając się jedną utwory wokalne, skrzypcowe i tzw. szkoły. Przeważały jednak z największych firm w Galicji. Około 1876 roku Krzyżanowski utwory salonowe i transkrypcje5. Trzeba dodać, że w Krako- przeniósł księgarnię do znacznie obszerniejszego lokalu przy wie, oprócz Krzyżanowskiego, wypożyczalnie nut prowadziło Rynku Głównym 36 na linii A-B. Na parterze kamienicy nale- wówczas jeszcze sześć firm6. Nuty można było wypożyczać na żącej niegdyś do Arcybractwa Miłosierdzia i Banku Pobożnego miesiąc, klientów – podobnie jak w przypadku wypożyczalni zajmowała ona trzy pomieszczenia: pierwsze, tzw. front głów- książek – obowiązywała kaucja, ponadto najaktywniejsi wypo- ny, w drugim oferowano wydawnictwa specjalistyczne oraz życzający jako nagrodę otrzymywali na własność nuty o warto- antykwaryczne, a także sztychy i ryciny, w trzecim mieścił się ści zależnej od wnoszonych opłat7. dział muzyczny z wypożyczalnią nut. Tam też znajdowało się Idea wypożyczalni książek w krótkim czasie trafiła do lamu- pianino, na którym klienci mogli przegrywać zakupione lub sa, a właściciel skoncentrował się na poszerzaniu asortymentu wypożyczone nuty. Na zapleczu usytuowano biuro. Funkcje księgarni. Niezależnie od sprzedaży komisowej księgarnia poszczególnych pomieszczeń nie uległy zmianie aż do wybuchu prowadziła działalność hurtową, przyj- drugiej wojny światowej11. mując całe nakłady niektórych tytułów na Stopniowo W latach osiemdziesiątych XIX stule- tzw. skład główny. W latach 1877–1900 cia (1883) w Krakowie działało jedenaście doliczono się stu czterdziestu sześciu księgarnia księgarni, a mianowicie: Kazimierza Barto- takich publikacji8. Zakres tematyczny wy- | powiększała się | szewicza, Arona Fausta, Józefa Friedleina, dawnictw był szeroki: dominowały dzieła Gebethnera i Spółki, Izraela Zygmunta He- z dziedziny medycyny, ale nie brakowało też utworów literac- rzoga, Izaaka Himmelblaua, Stanisława Andrzeja Krzyżanow- kich, filozoficznych, ekonomicznych, religijnych, prawniczych, skiego, Samuela Landaua, Władysława Miłkowskiego, Fran- muzycznych, rolniczych. Można tu było również znaleźć pod- ciszka Pobudkiewicza i Juliusza Wildta. Oprócz nich istniały ręczniki, biografie znanych postaci, przewodniki turystyczne, wypożyczalnie książek prowadzone przez Polaków oraz żydow- wreszcie pisma polityczne, m.in. Adama Mickiewicza. skie antykwariaty12. W ostatniej dekadzie XIX wieku (1893) Wśród książek medycznych najpopularniejsze były seria liczba firm nie uległa zmianie: działalności zaprzestały księgar- „Rozprawy z zakresu medycyny praktycznej” (ukazało się nie Wildta, Bartoszewicza i Pobudkiewicza, zaś firma Samuela dwadzieścia zeszytów) oraz dzieła publikowane nakładem Wy- Landaua przeszła w ręce Stanisława Barańskiego. Powstały dawnictwa Dzieł Lekarskich Polskich. Spośród autorów można natomiast trzy nowe księgarnie: Spółki Wydawniczej Polskiej, wymienić takie sławy ówczesnego świata lekarskiego, jak profe- Emeryka Leonarda Zwolińskiego oraz Leona Frommera13. sorowie Walery Jaworski, Napoleon Cybulski, Henryk Jordan W połowie lat osiemdziesiątych firma Krzyżanowskiego za- czy Odon Bujwid. trudniała dwóch, a potem czterech pracowników, co sytuowało Z utworów literackich były dostępne dzieła Adama Asny- ją w gronie trzech największych księgarni krakowskich obok ka (Poezye), Marii Konopnickiej (Czytania dla Tadzia i Zosi, Friedleina oraz Gebethnera i Spółki14. Mickiewicz: jego życie i duch), Marii Rodziewiczówny (Czarny Stabilizacja liczby księgarni w Krakowie miała dwie bóh, nowela na tle życia nihilistów), Cezarego Jellenty (Spowiedź przyczyny: w marcu 1877 roku – wobec skarg księgarzy na zbira), Jadwigi Łuszczewskiej (Polska w pieśniach: Sobieski pod antykwariuszy i kolporterów sprzedających nowe książki oraz Wiedniem). Z ciekawszych biografii można wymienić drukowa- sprzeciwu w sprawie wydawania nowych koncesji dla księgarzy – ne życiorysy Jędrzeja Śniadeckiego czy kardynała Włodzimierza prezydent Krakowa, Mikołaj Zyblikiewicz, zobowiązał się w li- Czackiego. Jeśli chodzi o utwory religijne, to przeważały żywo- ście do księgarzy ograniczyć liczbę wydawanych koncesji oraz ty świętych oraz zbiory kazań. Liczną grupę stanowiły podręcz- ukrócić nieuczciwe praktyki antykwariuszy15. Drugą przyczyną Sztuka Edycji 1/2013 Od wypożyczalni książek do księgarni wydawniczej było zamykanie niektórych księgarni i otwieranie w ich miejsce założyciela firmy. Ukazały się m.in. Fizjologia małżeństwa nowych oraz zmiany właścicieli. i Małe niedole pożycia małżeńskiego Honoriusza Balzaka czy Księgarnia Krzyżanowskiego była świetnie zaopatrzona Niebezpieczne związki Choderlos de Laclos w doskonałych tłu- w podręczniki szkolne i książki naukowe. Corocznie ogłaszano maczeniach Tadeusza Boya-Żeleńskiego. Szczególną, luksusową drukiem wykazy podręczników gimnazjalnych znajdujących się edycją było dwutomowe wydanie Żywotów pań swawolnych Pio- w sprzedaży16, w tym także wydanych własnym nakładem. Fir- tra Brantôme’a z oryginalnymi drzeworytami, rozprowadzane ma była dostawcą zagranicznych nowości wydawniczych dla ka- w drodze subskrypcji29. tedr, klinik i zakładów Uniwersytetu Jagiellońskiego17. W 1889 Nakładem firmy ukazały się również dzieła tak znanych pi- roku zrealizowała zamówienie na tysiąc trzysta woluminów dla sarzy i dramaturgów, jak: Stanisław Wyspiański (Daniel, Kazi- Biblioteki Towarzystwa Tatrzańskiego w Zakopanem18. mierz Wielki, Legenda i Sędziowie), Stefan Żeromski (Syzyfowe Jesienią 1882 roku księgarnia Krzyżanowskiego brała prace, Sułkowski, Rozdziobią nas kruki, wrony czy Róża), Lucjan udział w krajowej wystawie rolniczo-przemysłowej w Przemy- Rydel (Zaczarowane koło i trylogia Zygmunt August), Włady- ślu, zaś w 1892 roku była współorganizatorem wystawy szkolnej sław Orkan (Pomór i Drzewiej), Wacław Sieroszewski i Karol okręgu krakowskiego, prezentując podręczniki i prace z zakresu Hubert Rostworowski. pedagogiki19. Marian Krzyżanowski wydawał także dzieła z zakresu filo- Ogłaszano liczne katalogi sortymentowe, nakładowe, zofii, medycyny, rolnictwa, podręczniki szkolne oraz rozprawy komisowe, antykwaryczne oraz specjalne: książek religijnych, ekonomiczne, głównie profesora Adama Krzyżanowskiego. filozoficznych, rolniczych, ludowych, literatury dla dzieci i mło- Wracając jednak do XIX stulecia, trzeba stwierdzić, że księ- dzieży, publikacji w języku francuskim. Wśród nich znaczną garnia specjalizowała się przede wszystkim w wydawaniu nut, grupę stanowią katalogi wypożyczalni nut, ulotki reklamowe przodując pod tym względem nie tylko w Galicji. W Krakowie oraz ogłoszenia o subskrypcjach20.