Słupskie Prace Biologiczne 2 ••• 2005

Mariola Truchan, Zbigniew Sobisz Pomorska Akademia Pedagogiczna, Słupsk

PARKI PODWORSKIE WSCHODNIEJ CZ ĘŚ CI WYSOCZYZNY DAMNICKIEJ

Słowa kluczowe: parki podworskie, dendroflora, pomnik przyrody Key words: ex-manor parks, dendroflora, nature monument

WST ĘP

Parki podworskie Pomorza s ą spu ścizn ą głównie XVIII- i XIX-wiecznych zało- żeń parkowych powstałych przy pałacach i dworach, z którymi pod wzgl ędem kom- pozycyjno-przestrzennym stanowiły najcz ęś ciej nierozerwaln ą cało ść . Zakładano je przewa żnie na podstawie miejscowych kompleksów le śnych lub grupy drzew albo urz ądzano od podstaw na terenach pozbawionych drzew. Zało żenia dworsko-parkowe były wynikiem twórczej działalno ści człowieka, efektem jego przemy śle ń, wykształcenia, wra żliwo ści i intuicji. Ich zakładanie, pod- dane regułom kompozycyjnym, ł ączyło w sobie my śl twórcz ą człowieka z pi ęknem przyrody i jej unikatowymi formami. Charakterystycznym zabiegiem zwi ązanym ze świadomym komponowaniem parku było wykorzystanie istniej ących cech otaczaj ą- cego krajobrazu. Wytyczano ście żki do dalekich spacerów, ł ącz ące atrakcyjne miej- sca widokowe, gaje śródpolne, oczka wodne. Ście żki te wiodły w miejsca cmenta- rzyków rodowych i kaplic, pagórków imituj ących w wyobra źni dawne grodziska, a tak że do ogromnych drzew – pozostało ści po dawnych lasach. Parki podworskie jako świadoma kompozycja przestrzenna poł ączyły w sobie kultur ę z natur ą (Lipi ń- ska, Mianowska 1995). Parki podworskie stanowi ą w wi ększo ści wypadków cenne obiekty przyrodnicze, będące równocze śnie wa żnymi dokumentami sztuki i obyczajów w dawnej Polsce. Wspaniałe starodrzewy i pojedyncze okazy s ędziwych drzew, które jeszcze znale źć mo żna w parkach, a tak że cenne zało żenia parkowe i formy ogrodowej architektury nale żą – podobnie jak zabytkowe budowle, dzieła malarskie czy rze źby – do skarb- nicy narodowej kultury (Drzał 1975). Parki podworskie s ą ostoj ą szlachetnych gatunków starych drzew, których wy- miary i kształtny pokrój w naturalnych siedliskach nale żą do rzadko ści. Drzewosta- ny te stanowi ą wielki bank genów, a jeszcze wa żniejszym bankiem genów s ą egzoty. Te, które przetrwały, s ą tym samym w doskonały sposób zaaklimatyzowane i stano-

147 wi ą najcenniejszy materiał odtwórczy danego gatunku czy odmiany (Lipi ńska, Mianowska 1995). Wiele założeń dworsko-parkowych zostało bezpowrotnie zniszczonych, wi ęc tym bardziej te, które si ę zachowały s ą cenn ą spu ścizn ą wiedzy dla historyków oraz obszarem bada ń przyrodników. Ponadto niew ątpliwe walory krajobrazowe, wypo- czynkowe i edukacyjne parków sprawiają, że trzeba ocali ć to, co jeszcze po nich przetrwało (Truchan, Kreft 2003; Kreft, Truchan 2003). Celem pracy była ocena aktualnego stanu zachowania wybranych zało żeń dwor- sko – parkowych wschodniej cz ęś ci Wysoczyzny Damnickiej ze szczególnym zwró- ceniem uwagi na najcenniejsze okazy zachowanej dendroflory.

Ryc. 1. Lokalizacja badanych parków podworskich Fig. 1. Localization of the studied ex-manor parks

148 UWAGI METODYCZNE

Badania terenowe prowadzono od maja do wrze śnia w latach 2002–2003 w za- bytkowych parkach podworskich w gminie Główczyce tj. w: Wolinii, Cecenowie, Podolu Wielkim, Wykosowie i Żoruchowie. Lokalizacj ę badanych parków przed- stawiono na rycinie 1. W charakterystyce parków za nazw ą miejscowo ści podano numer ewidencyjny obiektu zabytkowego oraz dat ę jego wpisu do rejestru wg Wojewódzkiego Urz ędu Ochrony Zabytków w Gda ńsku, Delegatura w Słupsku. Obok spisów florystycznych, przeprowadzona inwentaryzacja dendroflory zosta- ła udokumentowana pomiarami obwodów najbardziej okazałych egzemplarzy drzew na wysoko ści 130 cm. Nazewnictwo gatunków ro ślin przyj ęto za Mirkiem i in. (2002) oraz Senet ą i Do- latowskim (2003).

Park podworski w Wolinii (A – 188, 25.05.1960)

Zespół pałacowo-parkowy w Wolinii to dawna siedziba rodowa Puttkamerów, która pomimo zniszczenia i zaniedbania zasługuj ę na uwag ę. Pałac, którego budow ę rozpocz ęto w XV wieku, a w II połowie XVIII wieku przebudowano, nadaj ąc mu form ę zbli żon ą do obecnej, składa si ę z budynku głównego i dwu symetrycznych parterowych skrzydeł bocznych, zwie ńczonych szczytami o rokokowej dekoracji (Świetlicka, Wisławska 1998).

Dwór w Wolinii

149 Ogólna bryła pałacu czytelna, zachowana, ale symetri ę obiektu psuje dobudowa- na w XX wieku do szczytowej ściany zachodniego skrzydła oran żeria. Cało ść zało- żenia, b ędąca od niedawna w r ękach prywatnego wła ściciela, jest remontowana i po- rz ądkowana. Na terenie parku o pow. 10,5 ha (z czego 0,8 ha przypada na wody) (Szalewska i in. 1979a) niewiele zostało z dawnego zaprojektowanego na wzór francuski zało- żenia, jednak i obecna kompozycja godna jest uznania. Na jego terenie znajduje si ę bardzo wiele cennych okazów dendroflory. Przed ogrodzeniem, zaraz przy wje ździe na dziedziniec pałacowy znajduje si ę platan klonolistny ( Platanus x hispanica Mill. ex Münchh.) o obwodzie 380 cm – pomnik przyrody (Uchwała...). W pobli żu pałacu rosn ą tak że dwie dorodne lipy drobnolistne ( Tilia cordata Mill.) o obwodach pnia 310 cm i 345 cm. Na szczególn ą uwag ę zasługuje bardzo cenne nasadzenie form drzewiastych cisa pospolitego – Taxus baccata L. (16 sztuk) o obwodach pni od 80 cm do 240 cm, wy- soko ści 16-20 metrów, uznanych za pomnik przyrody (Uchwała...). Znajduj ą si ę one od strony elewacji północnej pałacu, w bezpo średnim s ąsiedztwie parku, w jego cz ę- ści frontowej. Najokazalsze okazy Taxus baccata L maj ą wymiary: 240 cm, 235 cm, 220 cm, 210 cm, 200 cm, 195 cm, 175 cm, 160 cm, 155 cm, 135 cm, 125 cm, 120 cm. Wiek drzew mo żna szacowa ć na około 200-270 lat. Pod okapem cisów i na zboczu usypanego wału przylegaj ącego do stawu maso- wo wyst ępuje lepi ęż nik różowy ( Petasites hybridus (L.) P. Gaertn., B. Mey. & Scherb.), gatunek rodzimy, który lokalnie znany jest wył ącznie lub prawie wył ącznie z par- ków. Stanowiska tego gatunku w środkowej Polsce przetrwały najprawdopodobniej tylko dzi ęki temu, że znalazły si ę w granicach parków, podczas gdy poza nimi cał- kowicie wygin ęły (Olaczek 1972). Na skraju tego wału ro śnie d ąb szypułkowy ( Qu- ercus robur L.) o obwodzie pnia 420 cm – pomnik przyrody (Uchwała...). Jedn ą z czytelnych osi parku w kierunku północ – południe jest strumie ń ze sta- wem, drug ą o ś parku wyznacza dobrze zachowana aleja grabowa, składaj ąca si ę z 73 okazów grabu pospolitego ( Carpinus betulus L.). Id ąc od strony dworu po le- wej stronie alei znajduje si ę 27 okazów o obwodach pni od 190 cm do 345 cm, a po prawej stronie alei jest 46 okazów o obwodach pni od 140 cm do 250 cm. Na ko ńcu alei grabowej znajduj ą si ę 2 pi ękne okazy d ębu szypułkowego ( Quercus robur L.) – pomniki przyrody (Uchwała...) o wymiarach 400 cm i 510 cm. Trzeci ą osi ą parku jest aleja lipowa składaj ąca si ę ze 111 okazów lipy drobnolist- nej ( Tilia cordata Mill.), po jednej stronie 44 okazy o obwodach pni od 270 cm do 320 cm, po drugiej stronie 67 okazów o obwodach pni od 260 cm do 380 cm. Na uwag ę zasługuje okaz lipy kandelabrowej o obwodzie pnia 260 cm. Mniej wi ęcej w połowie alei, gdy idzie si ę w kierunku dawnego cmentarza byłych wła ścicieli Wo- linii z prawej strony na polanie parkowej mo żna zobaczy ć d ąb szypułkowy ( Quercus robur L.) o obwodzie pnia 330 cm oraz okaz lipy drobnolistnej ( Tilia cordata Mill.) o wymiarach 395 cm, a w niedalekiej odległo ści stanowisko komosy strzałkowatej (Chenopodium bonus -henricus L.), gatunku rzadkiego na Pomorzu Zachodnim ( Żu- kowski, Jackowiak 1995). Za alej ą lipow ą znajduje si ę szpaler drzew mieszanych, w śród których odnoto- wano: 58 okazów grabu pospolitego ( Carpinus betulus L.), 23 buki pospolite ( Fagus

150 sylvatica L.), 9 klonów zwyczajnych ( Acer platanoides L.), 2 kasztanowce białe (Aesculus hippocastanum L.) i lip ę drobnolistn ą ( Tilia cordata Mill.). Na ko ńcu alei lipowej w południowo-wschodniej cz ęś ci parku znajduj ą si ę pozo- stało ści po dawnym cmentarzu rodowym byłych wła ścicieli Wolinii. Stwierdzono tam obecno ść barwinka pospolitego ( Vinca minor L.), bluszczu pospolitego ( Hedera helix L.) i d ębu szypułkowego ( Quercus robur L.) o obwodzie 350 cm. Nieopodal znajduje si ę bogate stanowisko marzanki wonnej ( Galium odoratum (L.) Scop.). W południowej cz ęś ci parku znajduje si ę szpaler utworzony z 26 kasztanowców białych ( Aesculus hippocastanum L.), z których najwi ększe miały wymiary: 270 cm, 320 cm, 330 cm. W południowo-zachodniej cz ęś ci parku, przy dawnej bramie wjazdowej na teren byłego PGR ro śnie buk pospolity ( Fagus sylvatica L.) o obwodzie 350 cm, a oso- bliwo ści ą rosn ącą nieopodal na brzegu dawnego sadu jest 15 okazów i 87 odrostów wi ązu polnego – odmiany korkowej ( Ulmus minor Mill. emend. Richens) var. sube- rosa (Moench) Soó). W północno-wschodniej cz ęś ci parku, na polanie przylegaj ącej do pozostało ści po dawnym sadzie, na uwag ę zasługuj ą: 2 sosny wejmutki ( Pinus strobus L.) o wy- miarach: 170 cm i 175 cm, 2 robinie akacjowe ( Robinia pseudoacacia L.) po 250 cm ka żda, klon pospolity ( Acer platanoides L.) o obwodzie 435 cm i dwa d ęby szypuł- kowe ( Quercus robur L.), z których wi ększy uznany za pomnik przyrody (580 cm) jest wypalony w środku, a mniejszy ma obwód 350 cm. Ponadto na terenie parku stwierdzono obecno ść pojedynczo rosn ących lip o wymiarach: 325 cm, 330 cm, 335 cm, 360 cm, chronionej konwalii majowej ( Convallaria majalis L.) oraz krwawnika ki- chawca ( Achillea ptarmica L.) gatunku b ędącego na czerwonej li ście Meklemburgii i Pomorza (Fukarek 1992).

Park podworski w Cecenowie (A – 25, 02.02.1961)

Od ko ńca XVIII w dobra cecenowskie były w posiadaniu rodziny von Zitzewitz. W 1795 roku nabył je Kasper Wilhelm von Zitzewitz, który w latach 1812-1814 wybudował murowany dwór, którego rozbudowa trwała do 1868 roku. Ostatnim wła ścicielem Cecenowa został w 1918 roku Wilhelm Zygfryd Otto Martin von Zit- zewitz, który gospodarował tu do 1945 roku (Pagel 1989). Do zespołu pałacowo-parkowego w Cecenowie prowadzi aleja jesionowa składa- jąca si ę z 22 okazów (po lewej stronie wjazdu 12 sztuk, po prawej 10 sztuk) jesionu wyniosłego ( Fraxinus excelsior L.). Elewacja wie ży pałacu i lewe jego skrzydło s ą bardzo zniszczone, prawe skrzy- dło jest zamieszkałe. Park przypałacowy jest bardzo zniszczony, zaro śni ęty układ ście żek nieczytelny. Cz ęść parku została zagospodarowana przez mieszka ńców na ogródki działkowe. Na terenie pozostałym po dawnym parku dominuje drzewostan bukowy z do- mieszk ą lipy drobnolistnej ( Tilia cordata Mill.), klonu zwyczajnego ( Acer platano- ides L.), brzozy brodawkowatej ( Betula pendula Roth), jesionu wyniosłego ( Fraxi- nus excelsior L.). Jako podrost wyst ępuje: klon zwyczajny ( Acer platanoides L.), je-

151 sion wyniosły ( Fraxinus excelsior L.), bez czarny ( Sambucus nigra L.), bez koralo- wy ( Sambucus racemosa L.), czere śnia ( Cerasus avium (L.) Moench), ja śminowiec wonny ( Philadelphus inodorus L.), śnieguliczka biała ( Symphoricarpos albus (L.) S. F. Blake). Masowo na terenie parku wyst ępuje smotrawa okazała ( Telekia specio- sa (Schreb.)Baumg.) i bluszcz pospolity ( Hedera helix L.) Pomimo ogólnego bardzo du żego zaniedbania, na terenie parku stwierdzono obecno ść kilku interesuj ących starych okazów drzew uznanych za pomniki przyro- dy. S ą to: buk pospolity odmiany czerwonolistnej ( Fagus sylvatica L. ‘Purpurea’) o obwodzie 520 cm, daglezja zielona ( Pseudotsuga menziesii (Mirb.) Franco) o ob- wodzie 300 cm, świerk pospolity ( Picea abies (L.) H. Karst.) o obwodzie 380 cm (podczas objazdów terenowych przeprowadzanych w 2003 roku był jeszcze w parku świerk o obwodzie 430 cm, ale wichura wiosn ą 2004 roku wywróciła ten pomniko- wy okaz) oraz kasztanowce zwyczajne – Aesculus hippocastanum L. (o obwodach pni: 340 cm, 2 x 310 cm), nie obj ęte ochron ą pomnikow ą, ale ze wzgl ędu na wymia- ry (Rybi ński 1993) godne uznania za pomniki przyrody. W parku stwierdzono brak okazałego tulipanowca ameryka ńskiego ( Lirioden- dron tulipifera L.) drzewa o obwodzie około 400 cm, które wprawdzie od wielu ju ż lat wykazywało oznaki zamierania (usychanie skrajnych p ędów w koronie) (Szalew- ska i in. 1978a), ale ostatecznie uschło w 2002 roku w wyniku nieprawidłowo przeprowadzonej konserwacji (informacja ustna uzyskana od mieszka ńców pałacu).

Park podworski w Podolu Wielkim (A – 199, 15.02.1966)

Od 1784 roku wła ścicielem maj ątku w Podolu Wielkim był Georg Dietrich von Puttkamer. W 1841 roku dobra te nabył Philip von Braunschweig, a jego potomko- wie Richard i Barnim byli ostatnimi wła ścicielami Podola Wielkiego (Pagel 1989). Dwór z połowy XIX wieku. Park za dworem o powierzchni 3,5 ha zało żony w stylu krajobrazowym w połowie XIX wieku, wzbogacony około 1890 i 1910 roku (Szalewska i in. 1978b). Dwór zachowany w dobrym stanie, zamieszkały. Park za dworem z czytelnym ukła- dem ście żek, ale z drzewostanem bardzo przetrzebionym oraz usuwanym systematycz- nie podrostem w wyniku przeprowadzanych prac porz ądkowo-piel ęgnacyjnych. Stwier- dzono wiele wykrotów i wyłomów głównie drzew iglastych. Nie odnaleziono gatunków z rodzaju jodła – Abies Miller, który bogato był reprezentowany w parku (Kownas, Sie- nicka 1965; Szalewska i in. 1978b). Do najokazalszych okazów dendroflory nale żą : buki zwyczajne ( Fagus sylvatica L.) o wymiarach: 460 cm (dwuprzewodnikowy), 410 cm, 327 cm, 305 cm; lipy drobnolistne ( Tilia cordata Mill.) 540 cm, 335 cm; klony jawory (Acer pseudoplatanus L.) 350 cm (z bluszczem pospolitym ( Hedera helix L.), 340 cm; klony zwyczajne ( Acer platanoides L.) 460 cm, 360 cm, 330 cm, 260 cm. Masowo na terenie parku wyst ępuje bluszcz pospolity ( Hedera helix L.) – okazy płonne oraz kwit- nące i owocuj ące. Odnotowano wyst ępowanie komosy wielonasiennej ( Chenopodium polyspermum L.), która znajduje si ę na li ście zagro żonych gatunków segetalnych w Pol- sce (Warcholi ńska 1994) oraz parietarii lekarskiej ( Parietaria officinalis L.), gatunku zamieszczonego na czerwonej li ście Meklemburgii i Pomorza (Fukarek 1992).

152 Park podworski w Wykosowie (A – 189, 15.02.1966)

Ostatnimi wła ścicielami maj ątku w Wykosowie byli Heynowie, przedstawiciele znacz ącego pomorskiego rodu piastuj ącego wa żne urz ędy lokalne i ponadlokalne. W 1910 roku wła ścicielem Wykosowa został William Heyn, a od 1938 roku do ko ń- ca wojny był nim Joachim Friedrich Heyn (Pagel 1989). Dwór – obiekt o ciekawej bryle i harmonijnych proporcjach, wzniesiono w po- łowie XIX wieku, w stylu klasycystycznym ( Świetlicka, Wisławska 1998). W I połowie XIX wieku od strony zachodniej i północnej dworu powstał park w stylu krajobrazowym zaprojektowany przez nieznanego autora, przekształcony około 1880 roku. Park zajmuje ogółem powierzchni ę 9,3 ha, z czego 5,8 ha to park le śny, w tym strumie ń (Szalewska i in. 1979b). Drzewostan cz ęś ci le śnej parku stanowi kwa śna buczyna ni żowa ( Luzulo pilosae- -Fagetum W. Mat. & A. Mat. 1973) (Matuszkiewicz 2001) z niewielk ą domieszk ą klonu pospolitego ( Acer platanoides L.), jesionu wyniosłego ( Fraxinus excelsior L.), daglezji zielonej ( Pseudotsuga menziesii (Mirb.) Franco) oraz lipy drobnolistnej ( Tilia cordata Mill.). Obficie w tej cz ęś ci parku wyst ępuje: kosmatka owłosiona ( Luzula pilosa (L.) Willd.) oraz bluszcz pospolity ( Hedera helix L.) zarówno w formie płonnej, jak równie ż kwitn ącej i owocuj ącej. W runie stwierdzono obecno ść ro ślin chronionych: ma- rzanki wonnej ( Galium odoratum (L.) Scop.), paprotki zwyczajnej ( Polypodium vulgare L.), kruszczyka szerokolistnego ( Epipactis helleborine (L.) Crantz S. Str.).Wiosn ą obfi- cie wyst ępuje tu zawilec gajowy ( Anemone nemorosa L.). Cz ęść parkowa zało żenia ogólnie zaniedbana, ale na uwag ę zasługuje kilka oka- zów dendroflory uznanych za pomniki przyrody, tj: platan klonolistny ( Platanus x hispanica Mill. ex Münchh.) o obwodzie 370 cm, wi ąz szypułkowy ( Ulmus laevis Pall.) o obwodzie 615 cm, d ąb czerwony ( Quercus rubra L.) o obwodzie 420 cm, buk pospolity ( Fagus sylvatica L.) o obwodzie 510 cm oraz grupa buków zwyczaj- nych o wymiarach: 400 cm, 390 cm, 340 cm, 325 cm, 315 cm, 310 cm (Uchwała...). Na terenie parku stwierdzono ponadto wyst ępowanie smotrawy okazałej ( Telekia speciosa (Schreb.) Baumg.)

Park podworski w Żoruchowie (A – 197, 8.05.1961)

Od ko ńca XVIII wieku, tj. w latach 1793-1804 wła ścicielami dóbr w Żoruchowie byli von Mitzlaff i von Brauschweig. Od 1841 roku panem na Żoruchowie był Filip von Brauschweig. W latach 1855-1884 wła ścicielem dóbr zostaje jego najstarszy syn Richard, a potem syn Richarda – Barnim. W 1905 roku maj ątek obj ął ostatni z tej rodziny Egon i gospodarował tu do 1945 roku (Pagel 1989). Przy pałacu pochodz ącym z 1833 roku ( Świetlicka, Wisławska 1998) znajduje si ę zało żony w II połowie XIX wieku park w stylu krajobrazowym o powierzchni 4,02 ha (w tym wody 0,2 ha) (Wierzchowiecki i in. 1976). Do pałacu zachowanego w bardzo dobrym stanie, obecnie wyremontowanego, prowadzi aleja lipowa, a podjazd do dworu porasta lepi ęż nik ró żowy ( Petasites hy- bridus (L.) P. Gaertn., B. Mey. & Scherb.)

153

Dwór w Żoruchowie

Park obecnie jest porz ądkowany, wiele drzew i podrost wyci ęte. W drzewostanie dominuje lipa drobnolistna ( Tilia cordata Mill.), d ąb szypułkowy ( Quercus robur L.), świerk pospolity ( Picea abies (L.) H. Karst.), towarzysz ą im wi ązy, jesion wy- niosły ( Fraxinus excelsior L.), brzoza brodawkowata ( Betula pendula Roth), kaszta- nowiec biały ( Aesculus hippocastanum L.), modrzew europejski ( Larix decidua L.), sosna zwyczajna ( Pinus sylvestris L.), sosna wejmutka ( Pinus strobus L.), daglezje zielone ( Pseudotsuga menziesii (Mirb.) Franco). Za dworem rozległa polana parko- wa, wokół której rosn ą świerki pospolite ( Picea abies (L.) H. Karst.) i lipy drobno- listne ( Tilia cordata Mill.). W parku wyst ępuje cz ęsto bluszcz pospolity ( Hedera he- lix L.) Wśród drzewostanu na uwag ę zasługuj ą: lipy drobnolistne ( Tilia cordata Mill.) o obwodach pni: 580 cm, 520 cm, 410 cm, 320 cm, 285 cm, jesion wyniosły ( Fraxi- nus excelsior L.) z bluszczem pospolitym ( Hedera helix L.) o obwodzie 340 cm, modrzew europejski ( Larix decidua L.) o obwodzie 410 cm, świerk pospolity ( Picea abies (L.) H. Karst.) o obwodzie 220 cm, d ąb szypułkowy ( Quercus robur L.) o ob- wodzie 300 cm, daglezja zielona ( Pseudotsuga menziesii (Mirb.) Franco) o obwo- dzie 210 cm.

154 PI ŚMIENNICTWO

Drzał M., 1975, Parki w Polsce. Dokumentacja geograficzna . Wrocław, Warszawa, Kraków, Gda ńsk Fukarek F., 1992, Rote Liste der gafährdeten Höheren Pflanzen Mecklenburg – Vorpommern . Schwerin Kownas S., Sienicka A., 1965, Parki, zabytkowe drzewa i krzewy województwa koszali ńskie- go . Szczecin, 141-142 Kreft A., Truchan M., 2003, Edukacyjne ście żki przyrodnicze mo żliwo ści ą zintegrowanego nauczania przyrody . Słupskie Prace Przyrodnicze, Seria Biologia Eksperymentalna i Ochrona Środowiska 2,181-192 Lipi ńska B, Mianowska A., 1995, Wartości przyrodnicze i formy ochrony zało żeń parkowych . W: Ochrona przyrody w regionie gda ńskim , red. M. Przewo źniak. Pozna ń Matuszkiewicz W., 2001, Przewodnik do oznaczania zbiorowisk ro ślinnych Polski . Warszawa Mirek Z., Pi ęko ś-Mirkowa H., Zaj ąc A., Zaj ąc M., 2002, Flowering plants and pteridophytes of . A checklist. Krytyczna lista ro ślin naczyniowych Polski . Kraków Olaczek R., 1972, Parki wiejskie ostoj ą rodzimej flory le śnej . Chro ńmy przyrod ę ojczyst ą 28 (2), 5-22 Pagel K.-H., 1989, Der Landkreis Stolp in Pomeranien. Zeugnisse seiner deutschen Vergan- genheit . Lübeck Rybi ński I. A., 1993, Prawna ochrona drzew . Warszawa Seneta W., Dolatowski J., 2003, Dendrologia . Warszawa Szalewska E., Rachwald J., Szwenk E., 1978a, Ewidencja parku Główczy- ce . Wojewódzki Konserwator Zabytków w Słupsku (niepublikowana) Szalewska E., Rachwald J., Szwenk E., 1978b, Ewidencja parku gmina Główczyce . Wojewódzki Konserwator Zabytków w Słupsku (niepublikowana) Szalewska E., Rachwald J., Szwenk E., 1979a, Ewidencja parku gmina Główczyce . Wojewódzki Konserwator Zabytków w Słupsku (niepublikowana) Szalewska E., Rachwald J., Szwenk E., 1979b, Ewidencja parku gmina Główczy- ce . Wojewódzki Konserwator Zabytków w Słupsku (niepublikowana) Świetlicka A., Wisławska E., 1998, Słownik historyczny miast i wsi województwa słupskiego. Przewodnik bibliograficzny . Słupsk Truchan M., Kreft A., 2003, Park podworski jako obiekt edukacji przyrodniczej . Słupskie Prace Przyrodnicze, Seria Biologia Eksperymentalna i Ochrona Środowiska 2, 163-179 Uchwała Rady Gminy Główczyce z dnia 13 marca 1998 nr 28/381/98 w sprawie uznania drzew za pomniki przyrody Warcholi ńska U., 1994, List of threatened segetal plant species in Poland. Department of Plant Ecology and Phytosociology, University of Łódź. W: Antropization and environ- ment of rural settlements. Flora and vegetation . Edited by S. Mochnacký and Trapó. Pro- ceedings of International Conference. Sátoraljaújhely, 22-26 August 1994 Wierzchowiecki W., Wierzchowiecka K., Gr ębowicz J., Witkowska B., Sycz O., 1976, Ewi- dencja Parku Żoruchowo gmina Główczyce (niepublikowana). Żukowski W., Jackowiak B., 1995, Lista ro ślin naczyniowych gin ących i zagro żonych na Pomorzu Zachodnim i w Wielkopolsce . W: Gin ące i zagro żone ro śliny naczyniowe Pomo- rza Zachodniego i Wielkopolski , red. W. Żukowski i B. Jackowiak. Pozna ń

155 Summary

EX-MANOR PARKS OF THE EASTERN PART OF DAMNICA PLATEAU

This paper presents results of a field studies in ex-manor parks of the eastern part of Damnica Plateau which were made during two vegetation seasons, in 2002 and 2003. The studies covered 5 ex-manor parks i.e.: Wolinia, Cecenowo, Podole Wielkie, Wykosowo and Żoruchowo located in the Główczyce community. The study aimed at presenting the current status of preservation of the chosen ex-manor parks of the eastern part of Damnica Plateau and especially taking into consideration the most precious specimen of dendroflora. A lot of old trees, trees alleys, trees lines, foreign species and protected trees were found on the parks’ areas. The most precious specimens are: pro- tected trees of Taxus baccata L., Platanus x hispanica Mill. ex Münchh., Quercus robur L., from Wolinia; Fagus sylvatica L. ‘Purpurea’ , Pseudotsuga menziesii (Mirb.) Franco, Picea excelsa (L.) H. Karst. From Cecenowo, old Fagus sylvatica L. from Podole Wielkie and old Tilia cordata Mill. Protected species of herbaceous flora are: Galium odoratum (L.) Scop., Convallaria majalis L., Polypodium vulgare L. and Epipactis helleborine (L.) Crantz S. Str. and olso Hedera helix L. and Vinca minor L.

156