2015 KOSEA AYTENA.Pdf
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
BÜYÜK BÖLUM tDITORLERI BiLI M VE DAN I ŞMA KURULU GÖRSEL r::DITOR TASARlM Dunye ÖlçeAı nde Istanbul A. Haluk Dursun uguroemir Bülent Erkmen İSTANBUL Yunus ugur Abdülhamit l<ıriDJ7..ı TARİHİ Ahmet Eınre Bilgili CİLT V Beşir A,yvazogıu GÖRSEL ARAŞ fiRMA GRAI=IK UYGULAMA o o Mehmet Karakuyu cemalettin Şahin M. Esat Coşkun Barış Akkurt, BBK PROJE YÖNtTiCiSi o- Çiçek Derman M. Erhan Demir Emre Çclik, BEK M.Ak:ifAydm Sıyaset v~ Yonetım Brhan Afyoocu A. Fatih Ytlnuu Merve Çakıroiılu , MAS Feridun M. Bmecen Pikret Sancaoglu Ahmetönal Önder Sakıp Dündar, BBK o- Coşkun Yılmaz Ualil lnaleık Kemalettin Kuzucu Sarp Sözdin.ler, BBK EDiTÖR ----o ilberOr-tuylı Ramazan Demir Coşkun Yılmaz Demografi lskender Pala İrfan Dalıdel en YunusKoç !smail E. Eriinsal Hasan Yapıcı BASKI VE RENK AYRlMI o- Kemal Beyetiili Mas Matbaacıltk .A. Ş . YAYlN KURULU Toplum KorkutTuna Hamidiye Malıailes~ M. Akif Aydın ArifBilgin MehmetGenç m-oGRAr So~ Caddesi, No: 3 Coşkun Yılmaz o- Mustafa lsmet Uzun İsmail Küçük Kaiııthane - Istanbul Feridun M. Emecen Dın Oı·hanOkay Coşkun Aydın Tel: 0212 294 10 00 YunusU~ur HUr Mahmut Yüeer ömer Faruk Uarman A. Bilal Arslan info@mamıa.t.com.lr Tuncay Başo~lu Sadettin Öktcn M. Esat Coşkun Sert:ifika No: 12055 Mehmet ipşi:rli l k tıs a l Turhan Kaçar E.rsin Çet.intaş Coşkun Çakır Coşkun Çakır uguroerman AbmetAkman o- ugurTanyeli Sercan Samancı Ula~ ı m ve 1-tabeneşme TSM- BOA- SllfBY I~IUr;JMIJ KULTÜR A.Ş. Ali Akyı.ldız İBBATATORK 15L\.\I.\fL~TIR\1 UARI \IERI\fll GenelMudur o- ---c ILMi REDAKSIYON KOTÖPHANESI -~·--:· - ~-~· _....! .- New.at Kütük Edebiyat, Kultür ve Sanal Feridun M. Bmecen iSA.M CEnRE fOR I)L\\11( STLOIES Proje Koordınalöru H a.tice Aynur Kemal Beydilli Fatih Yavaş ---o Tuncay Raşoglu lcadiye Baglarbaşı Caddesi Mimari Öıner Faruk Harman iM LA VE TASf.li f-1 KONTROL No: 40 Üskiidar 34662 Istanbul --- H.lbrahlın Düzenli Mustafa lsmcl Uzun Mustafa Dc.mi:ray T: +90 0215 474 08 50 IBB KÜLTÜR AŞ. Turhan Knçar [email protected] E&ılım. Bilı m ve TeknoiOj Ce.malettin Şahin www.isam.org.tr ) lelbmct ipşiı:li TASIIIII KOORDINASYONU SaUmAydüz Sabahattin Yenlee Maltepe Mahallesi RESIM ALTI MtT'NLtRi o Topkapı Rilitür Parla Söyleş ı- Harızalarda btanbul uguroemir Osmcınlı Evleri Beşir Ayvaıo~ lu Kemal Beydilli BiBLIYOGI<AFYA KONTROL Topkapı Zeytinburnu o • ~ Abdiilkadir şcnel r a. • 34010 lstaııbul o-- ·~· .. .~ . .. T: +90 0212 467 07 00 ~ - ~D-~--------------o SONOKUMA . iletislm@kultursaııat.org iSTANBUL Musia.r4 Birol O~r '\• •'' TASHIH www.kultursanatorg 2015 PelinAslan ISBN (Takım): 971H)05-9132-1S-9 D Aylin Samancı ISBN: 978-GOS-9132-Zl-3 D ı "1 SemihAti§ Seri No: Tarih Serisi - 1 Yayınevi No: 15321 ---~-o D ı r İSTANBUL'DA MÜSLÜMANLARIN DİNî ZİYARET MEKÂNLARI: TÜRBELER ALİ KÖSE* - ALİ AYTEN** stanbul, Müslümanlar için idari, sosyal, kültürel ve onun varlığını hissetme ve bu bağlamda psikolojik İekonomik olduğu kadar dinî nedenlerle de ziyaret olarak rahatlama alanıdır.2 Türbelerde yatan mübarek merkezlerinden biridir. Hem İstanbul’un fethine teşvik zatlar, Müslüman halk tarafından kimi zaman “manevi eden “Fetih Hadisi”nin1 varlığı hem de hilafetin Osmanlı’ya koruyucular” kimi zaman bölgeye aidiyeti güçlendiren geçmesiyle şehrin darü’l-hilâfe (halifelik merkezi) olması, “tapu senedi” ve asırlardır ziyaret edilen “hacet penceresi” İstanbul’u Müslümanlar açısından önemli kılan ve âdeta olarak görülmüştür.3 Halkın bu algısına en güzel örnek, manevi bir çekim merkezi hâline getiren sebeplerden İstanbul Boğazı’nın dört manevi bekçisi olduğuna dair olmuştur. Ayrıca İstanbul’da eserleri ve görüşleriyle halk arasında yaygın olan inançtır. Bu inanca göre, Müslüman kitleler üzerinde izler bırakmış veliler ile Marmara tarafında Üsküdar’da Aziz Mahmud Hüdayî ve hizmetleriyle halkın teveccühünü kazanmış şahsiyetlerin Beşiktaş’ta Yahya Efendi, Karadeniz tarafında Beykoz’da kabirlerinin bulunması İstanbul’un ziyaret mekânı olarak Yûşâ ve Sarıyer’de Telli Baba İstanbul Boğazı’nın manevi önem kazanmasını sağlamıştır. Bu nedenle İstanbul, bekçileridir.4 camileri, türbeleri, tekkeleri, medreseleri ile Müslümanlar Halk, asırlardır dua edip dilekte bulunmak ya için önemli ziyaret mekânlarını içinde barındırmaktadır. da sadece dua etmek, ibret alıp tefekkür etmek gibi Şehirde Müslüman halkın ziyaret mekânlarını, nedenlerle ve “kutsal bir mekâna uğrama” arzusuyla bu camiler, türbeler, tekkeler ve medreseler olarak dörde mekânları ziyaret etmektedir.5 ayırabiliriz. Bu mekânlar pek çok yerde birbirine yakın inşa edilerek iç içelik oluşturulmuştur. Camiye gelen Türbe Ziyaretinin Dinî/Kültürel Kaynakları türbeye, türbeye gelen camiye de uğramaktadır. Eyüp Türbe ziyaretlerinin ve ziyaretlerde yapılan dua Sultan Camii ve Türbesi, Süleymaniye Camii ve Kanunî ve merasimlerin temelinde, “…. Kabirleri ziyaret Sultan Süleyman Türbesi, Yahya Efendi Camii, Dergâhı ve ediniz! Zira ölümü hatırlatır.”6 “Allah’ım Bakî‘ Türbesi, Merkez Efendi Türbesi ve Camii bu duruma örnek mezarlığındakileri affet.”7 gibi Hz. Peygamber’in, kabir olarak verilebilir. ziyaretine izin veren ve kabir ziyaretinin ne amaçla Türbe kelimesinin kökü, toprak anlamındaki olacağına ve ziyaret esnasında nelerin yapılabileceğine Arapça “türab” kelimesidir. Türbe kelimesi veliler ile işaret eden hadisleri yer almıştır. Türbelerin inşası ve özdeşleştirilse de padişah, vezir gibi abidevi şahsiyetlerin türbe mescit/cami birlikteliğinin sağlanmasında ise mezarları için de kullanılmaktadır. Halk inanışına göre türbelerde yatan kişiler, geçmişten bugüne tarihsel 2 Ali Köse ve Ali Ayten, Türbeler: Popüler Dindarlığın Durakları, İstanbul 2010, s. 14, 53-56. gerçekliğine bakılmaksızın maneviyatla ilişkili kişiler 3 Ayhan Yalçın, Gönül Sultanları İstanbul Evliyaları ve Ziyaret Yerleri, İstanbul 1996, s. 14. olmuştur. Genelde “Allah dostu” olarak görülen veliler 4 İsmet Demir ve Hacı Osman Yıldırım, Beşiktaş’lı Şeyh Yahya Efendi ve Üveysilik, buralarda yatmaktadır. Buralar insanların dinî ve manevi İstanbul 1997, s. 74. duygular yaşamasını sağlayan, çeşitli problemlerinde 5 Geçmişte de buna örnek bulmak mümkündür. Örneğin XVII. yüzyılda yaşamış ve hastalandıklarında Allah’ı hatırlama, hayatın içinde meşhur seyyah Evliya Çelebi, yaşadığı devirde insanların Ayasofya Camii’ndeki beyaz sütunun (terler direk) baş ağrısı, zahir hastalığı ve sıtma gibi hastalıklara şifa bulmak * Marmara Üniversitesi için ziyaret edildiğini anlatmaktadır (bk. Evliyâ Çelebi [ed. Semih Tezcan ve Nuran ** Marmara Üniversitesi Tezcan] , Ankara 2011, s. 409). 1 Müsned, IV, 335; Hâkim en-Nîsâbûrî, el-Müstedrek, c. IV, 422; M. Abdürraûf el-Münâvî, 6 Müslim, “Cenâiz”, 106; Ebû Dâvûd, “Cenâiz”, 81. Feyzü’l-kadîr, Beyrut 1391/1972, V, 262. 7 Müslim, “Cenâiz”, 274. BÜYÜK İSTANBUL TARİHİ 382 İSLAM 1- Üsküdar’da kadınların kabir ziyareti (Flandin) Hz. Peygamber’in mezarı bir anlamda model olmuştur. sonları gezilecek görülecek kültürel mekânlar şeklinde Şöyle ki, Hz. Peygamber’in mezarı evine yapılmış ve halk üzerinde algılanıp alışkanlığa dönüşmüştür. daha sonraki süreçte de ilavelerle Mescid-i Nebevî kabri Türbelere tenezzüh amacıyla yapılan bu ziyaretlerdeki bütünüyle kuşatmıştır. Bu yönden Hz. Muhammed’in mum yakma, çaput bağlama ya da namaz kılma gibi kabri ve Mescid-i Nebevî pek çok veli türbesine örneklik pratikler bazı bilim adamları tarafından günümüzde etmiştir.8 Bu bağlamda ülkemizde özellikle İstanbul’da olduğu gibi tarihte de akidevi/dinî bir uygulama gibi pek çok sahabe, fetih şehidi, padişah ve veli kabrine değerlendirilerek tenkit edilebilmiştir.9 bazen devlet adamları ve resmî kurumlar bazen de hayır kurumları tarafından türbeler inşa edilmiştir. Türbe Ziyaretinin Dinî/Manevi ve Sosyal Boyutları Bu türbeler, yüzyıllardır başta mekânın İslamlaşması İstanbul başta olmak üzere ülkemizde türbeler, tarih olmak üzere pek çok fonksiyon icra etmişlerdir. boyunca, halk dindarlığının en canlı şekilde sergilendiği Türbelerin yapımı ve idamesi, türbe ziyaretleri ve türbe mekânlar olmuştur. Bu mekânlar vasıtasıyla dinî öğretiler bünyesinde gerçekleştirilen merasimler, Müslüman halk kitlelerince, psikososyal ihtiyaçları, dinî algıları halk tarafından geçmişten günümüze her daim teveccüh bulmuş, dinî gayelerle ve dinî kurallar çerçevesinde bu 9 İmamı Birgivî, İslam’da Kabir Ziyareti, çev. Ahmed Şahin, İstanbul 1965, s. 19. XVI. ziyaretler asırlardır gerçekleştirilmiştir. Diğer taraftan asırda yaşamış alimlerden İmamı Birgivî: “… bu zamanın insanlarının çoğu ölülere bazı türbelerin İstanbul’un en güzel mekânlarında eziyet ediyorlar. Bir takım mezarları puthaneye çevirip, orada namaz kılıyorlar, yer alması tarih içerisinde dinî gayelerle değil hafta hatta kurban bile kesiyorlar… Allı yeşilli çaputlarla mezar taşlarına sanki elbise giydiriyorlar… Öyle acayip şeylere inanıyorlar, öyle tuhaf hareketler yapıyorlar ki, 8 Dimensions of Locality: Muslim Saints, their Place and Space, New Brunswick 2008, uyanık bir mü’mine, bunların hiçbiri hiçbir zaman yakışmaz” (bk. Birgivî, İslam’da Kabir ed. Georg Stauth ve Samuli Schielke, s. 17. Ziyareti, s. 8). BÜYÜK İSTANBUL TARİHİ 383 İSLAM ve dönüştürücü bir görev ifa etmektedir. Şöyle ki bazı ziyaretçiler ziyaretten sonra namazlarını kılma, hayır hasenat yapma gibi dinî emirleri yerine getirmede daha hassas olduklarını belirtmişlerdir. Ayrıca İstanbul’da türbeleri ziyaret edenlerin çoğu, türbeye gitmeden önce evde abdest alma, nafile namaz kılma, fakirlere yardım etme gibi hazırlıklar yapmaktadır. Türbelerin bulunduğu mekâna abdestsiz girmemeye özen gösterilmekte, evden abdestsiz gelenler türbe civarındaki şadırvan veya çeşmede abdest almakta, türbeler genellikle bir ibadet şuuruyla ziyaret edilmektedir.14