Visie Op De Ontwikkeling Van De Nieuwe Bossche Fronten in Relatie Tot De Stad En De Overige Vestingwerken
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Visie op de ontwikkeling van de Nieuwe Bossche Fronten in relatie tot de stad en de overige vestingwerken Visie op de ontwikkeling van de Nieuwe Bossche Fronten in relatie tot de stad en de overige vestingwerken Stichting Menno van Coehoorn en Stichting Maastricht Vestingstad September 2014 1 Visie op de ontwikkeling van de Nieuwe Bossche Fronten in relatie tot de stad en de overige vestingwerken Voorwoord Het doel van de notitie: Stichting Maastricht Vestingstad en Stichting Menno van Coehoorn als behartiger van militair-historisch erfgoed wensen het stadsbestuur proactief te informeren en willen op die manier een stadsontwikkeling met oog voor het historisch perspectief ondersteunen. Beide stichtingen willen de lezers met deze notitie informeren en zo in de positie brengen dat zij met gebruik van historische kennis en kennis van historische structuren de stad weer in relatie kunnen brengen met de vestingwerken aan de rand van het historische centrum. Op deze manier kan ook de ambitie van een compacte stad in wijds landschap worden ondersteund. Stichting Maastricht Vestingstad en Stichting Menno van Coehoorn willen het stadsbestuur en de bij het gebied betrokken afdelingen zoals archeologie, monumentenzorg en stadsontwikkeling informeren over de aanwezige kennis en het standpunten ten aanzien van de ontwikkeling van het voormalige vestinggebied ten noordwesten van de stad. Deze notitie borduurt daarnaast voort op de ambities die het gemeentebestuur zelf heeft neergelegd in haar vestingvisie. De inhoudelijke thema’s zijn samengesteld door de heren J. Notermans en T. Jenniskens. 2 Visie op de ontwikkeling van de Nieuwe Bossche Fronten in relatie tot de stad en de overige vestingwerken Inhoud: A. Geschiedenis van het Bossche Front Inleiding pag. 4 De tweede middeleeuwse stadsmuur pag. 4 De eerste buitenwerken pag. 5 Vauban en daarna pag. 6 Het plan Du Moulin pag. 7 Nieuwe Bossche Fronten pag. 7 Belegeringen en het Bossche Front pag. 8 Opheffing en sloop pag. 9 Na de vesting pag. 11 Nog bestaande resten pag. 12 De toekomst B. Industrie op de voormalige Nieuwe Bossche Fronten Een bescheiden industrialisatie pag. 18 Koning Willem 1 pag. 18 Tot sloop gedwongen pag. 19 Het ontsluiten van de stad pag. 19 Woningbouw pag. 20 C. De visie van Stichting Maastricht Vestingstad en Stichting Menno van Coehoorn op de ontwikkelingen en mogelijkheden in het gebied. Uitgangspunten pag. 23 Uitwerking pag. 23 Samenvatting visie pag. 28 3 Visie op de ontwikkeling van de Nieuwe Bossche Fronten in relatie tot de stad en de overige vestingwerken A. De Geschiedenis Het Bossche Front van de vesting Maastricht Inleiding Het noordelijke vestingfront van Maastricht wordt in het algemeen het Bossche Front of de Bossche Fronten genoemd. Aan de noordoostzijde wordt het front begrensd door de Maas en aan de zuidwestzijde door de Lindenkruispoort. De tweede stadsmuur vormt de binnenrand en naar de veldzijde varieert de begrenzing vanwege de wisselende diepte van de vestinggordel in de loop der eeuwen. Het front dankt zijn naam aan de Boschpoort, die vanuit Maastricht toegang gaf tot de weg naar ’s-Hertogenbosch. Het was één van de beide inundeerbare fronten van de vesting Maastricht op de westoever van de Maas. In dit artikel wil ik de verdedigingswerken, die onderdeel vormden van het Bossche Front, bespreken en aandacht besteden aan hun geschiedenis. Het onvolprezen boek Bolwerk der Nederlanden van wijlen Louis Morreau vormt de basis voor deze bespreking. De geïnteresseerde lezer vindt aan het einde nog een lijst van publicaties over het Bossche Front of onderdelen daarvan. De tweede middeleeuwse stadsmuur Volgens kroniekschrijver pater Thomas de Heer zou in 1294 een aanvang zijn gemaakt met het aanleggen van versterkingen in de nabijheid van het klooster van Sint Antonius aan de Maas.i Ook zouden de (overige?) verdedigingswerken in het noorden en noordwesten van de stad uit de jaren 1297-1299 dateren.ii De genoemde verdedigingswerken waren waarschijnlijk aarden wallen versterkt met pallisaden, aangelegd in verband met de uitbreiding van de stad rond het jaar 1300. Mogelijk werd de Boschpoort –oorspronkelijk Hochterpoort genoemd- wel meteen in steen uitgevoerd. Bovenop de aarden wal verrees in de loop van de veertiende eeuw een stenen muur; deze was tussen Maas en Lindenkruispoort omstreeks 1380 voldoende hoog om te kunnen worden verdedigd.iii Op de noordoosthoek stond in 1399 al een muurtoren, de Maria- of Biesentoren; in dat jaar en het volgende werden immers ‘te Biesen an den thoren’ meerdere scheepsvrachten steen in de Maas gestort om uitspoelen van het fundament van de toren tegen te gaan.iv Tussen de Biesentoren en de Boschpoort kwamen nog drie of vier muurtorens tot stand, tussen de Boschpoort en de Lindenkruispoort nog eens vijf of zes. Muren en torens werden overigens in fasen gebouwd, hetgeen wil zeggen dat ze in eerste instantie tot op zekere hoogte werden opgetrokken en pas later werden afgebouwd en van een dak voorzien. Zo werd er tussen 1470 en 1480 nog gewerkt aan de muur en de torens ten noordoosten van de Lindenkruispoort. Interessant detail hier was dat de weergang van een schutdak werd voorzien ter bescherming van de verdedigers.v In de jaren 1501, 1502 en 1508 werden muurdelen in de nabijheid van de Boschpoort herbouwd. In het laatste jaar werd bij gelegenheid van deze herbouw een gedenksteen aangebracht die in 1824 bij de aanleg van de Zuid-Willemsvaart werd aangetroffen, maar daarna weer verloren is gegaan.vi Tussen 1528 en 1565 kwam vóór de noordoosthoek van de tweede stadsmuur het Schonenvaardersbolwerk tot stand. Het kreeg zijn naam omdat het werd betaald uit de bezittingen van de opgeheven broederschap van de Schonenvaarders. Vestingbouwkundig was het een rondeel* dat de gemetselde beer* moest beveiligen die ervoor zorgde dat het 4 Visie op de ontwikkeling van de Nieuwe Bossche Fronten in relatie tot de stad en de overige vestingwerken water vanuit de stadsgracht niet wegvloeide in de Maas. Het was ook het laatste rondeel dat in Maastricht zou worden gebouwd.vii Bij de aanleg van een loswal aan de Biesenweg werd in juni 1955 de onderbouw van dit rondeel terug gevonden. Inclusief de fundering bleek het metselwerk nog een hoogte van acht meter te hebben. Onder de loswal kon die hoogte worden gehandhaafd, de rest werd tot een hoogte van 6,40 meter gesloopt. De dikte van de wand bedroeg drie meter, voor het merendeel mergelsteen. Alleen de buitenmantel was in Naamse steen uitgevoerd.viii In de jaren 1542-1544 werd achter vrijwel de gehele tweede stadsmuur een aarden wal opgeworpen om het weerstandsvermogen van de muur tegen het opkomende vuurgeschut te vergroten. Ook de muurtorens werden aangepast, opgevuld met grond en successievelijk van hun bovenbouw ontdaan. In september 1542 blijken dergelijke werkzaamheden in de omgeving van de Boschpoort en de Lindenkruispoort te zijn uitgevoerd. De Biesentoren werd zo ingericht dat bovenop een kanon kon worden gehanteerd. In 1544 werden de torens van de Lindenkruispoort met grond gevuld.ix In de loop van 1551 werd een aanvang gemaakt de noordoosthoek van de stadsmuur verder te versterken met een ruitvormig, in aarde uitgevoerd, geschutplatform.x Het werk kwam in 1554 gereedxi en werd waarschijnlijk in de jaren 1578-1579 samen met de Biesentoren en het Schonenvaardersbolwerk opgenomen in het Biesenbastion*, dat werd uitgevoerd als muurbastion.xii Het Biesenbastion werd in de negentiende eeuw ook wel Sint-Anthoniebastion genoemd en kreeg in 1845 de naam bastion Destombe nadat baron Destombe er zijn laatste rustplaats had gevonden. Ten westen van de Boschpoort lag de Boschkat, een verhoogde geschutopstelling achter de stadsmuur. Deze cavalier* of kat bestond al in de zeventiende eeuw en had in het midden van de achttiende eeuw een rechthoekig kruitmagazijn. Op de Boschkat konden in 1748 vijf stukken geschut worden opgesteld.xiii De Boschpoort was in zijn oorspronkelijke vorm een rechthoekig gebouw met een verdieping dat werd geflankeerd door twee ronde, spits afgedekte torens. De poortdoorgang had een spitsboog. De poort kreeg tussen 1400 en 1450 een barbacane* en werd tussen 1470 en 1480 gerestaureerd. De beide torens van de poort werden tijdens de belegering van 1579 in puin geschoten en daarna niet meer herbouwd. Toen in de jaren 1542-1544 achter de stadsmuur een aarden wal werd opgeworpen, werd de poortdoorgang verlengd, dit verlengstuk kreeg een tongewelf. De poortdoorgang maakte sindsdien een knik. De poort werd in 1870 gesloopt.xiv De Lindenkruispoort had eveneens een rechthoekig grondplan en twee spits afgedekte torens. Tussen 1400 en 1450 kreeg de poort een barbacane. Als doorgang werd de poort tijdens het beleg van 1676 gesloten en daarna nooit meer in gebruik genomen. Aan stadszijde werd er toen een aarden wal tegen geworpen, die het hele poortgebouw aan het zicht onttrok. Het voor de wal uitspringende deel van de poort werd in 1819-1820 voorzien van een zware bakstenen mantel. Bij de sloop in 1874 kwam het poortgebouw weer korte tijd in het zicht voordat het voor altijd zou verdwijnen.xv De eerste buitenwerken In Maastricht werd in de jaren 1578-1579, toen duidelijk werd dat een belegering door de Spanjaarden onvermijdelijk was, koortsachtig aan het verdedigingsstelsel gewerkt. Voor het eerst werden nu ook veelhoekige vestingwerken aangelegd die vrij, vooruitgeschoven, lagen ten opzichte van de stadsmuur. Voor de Lindenkruispoort werd in deze jaren een ravelijn* 5 Visie op de ontwikkeling van de Nieuwe Bossche Fronten in relatie tot de stad en de overige vestingwerken opgeworpen, de Boschpoort kreeg een dergelijk werk pas rond 1616. Na de inname van de vesting door prins Frederik Hendrik in 1632 onderging de vesting een spectaculaire metamorfose. Ook op het Bossche Front zou dit tot ingrijpende veranderingen leiden. De werkzaamheden werden uitgevoerd van 1632 tot 1645. Vóór het ravelijn van de Lindenkruispoort werd een tweede ravelijn gelegd, verder naar het noorden verrezen bastion Tettau en twee grote hoornwerken*. Het eerste hoornwerk, Laag Frankrijk genaamd, lag net voor de noordwesthoek van de stadsmuur, het tweede, Achter de Biesen, vrijwel aan de Maas.