künye

R E L ‹ K

E TOKAT: ZAMANA KÖK SALAN KENT

D TAR‹HÇE ------10 TOKAT ADININ KAYNA⁄I ------14

N KENT‹N KISA TAR‹H‹ ------18 ‹ CO⁄RAF‹ ÖZELL‹KLER ------20 Ç

‹ ADIM ADIM TOKAT ------24 KONT DRAKULA TOKAT KALES‹’NDE ------26 TOKAT KALES‹ ------26 GÖK MEDRESE ------28 TOKAT MÜZES‹ ------33 SÜMBÜL BABA ZAV‹YE VE TÜRBES‹ ------35 NUREDD‹N ‹BN SENT‹MUR TÜRBES‹ ------36 HIDIRLIK KÖPRÜSÜ ------36 fiEYH MEKNUN ZAV‹YE VE TÜRBES‹ ------37 TAfi HAN ------38 P‹R AHMET BEY TÜRBES‹ (HOROZO⁄LU TÜRBES‹) ------39 HOROZO⁄LU ZAV‹YES‹ ------39 MEYDAN CAM‹‹ ------39 GELENEKSEL KONUT M‹MAR‹S‹ ------41 YAZMACILAR HANI VE YAZMACILIK ------44 AL‹ PAfiA CAM‹‹ ------46 VEZ‹R AHMET PAfiA MESC‹T VE TÜRBES‹ ------47 AL‹ PAfiA HAMAMI ------47 SULUSOKAK (800 ADIMDA 800 YIL) ------48 AL‹ TUS‹ TÜRBES‹ ------48 SULU HAN ------49 ARASTALI BEDESTEN ------49 KAZANCILAR MESC‹D‹ ------49 TAKYEC‹LER CAM‹‹ ------50 YA⁄IBASAN MEDRESES‹ ------50 DEVEL‹K HAN (DEVEC‹LER HANI) ------51 ULU CAM‹‹ ------52 ALACA MESC‹T CAM‹‹ ------53 PAfiA HAMAMI ------54 PAfiA HAN ------54 ERENLER TÜRBES‹ ------54

içindekiler BEHZAT CAM‹‹ ------55 SAAT KULES‹ ------55 LAT‹FO⁄LU KONA⁄I ------58 ATATÜRK EV‹ VE ETNOGRAFYA MÜZES‹ ------59 MEVLEV‹HANE ------59 BEY SOKA⁄I ------60 TAK TAK… TOK TOK… ÇIT ÇIT ------60 MES‹RE VE YAYLALAR ------61

PAZAR ------63 MAHPER‹ HATUN KERVANSARAYI ------64 BALLICA MA⁄ARASI ------65 HACI S‹NAN CAM‹‹ ------66 HAL‹L BEY CAM‹‹ VE HAMAMI ------66 KAZ GÖLÜ ------67

ARTOVA ------69

SULUSARAY ------73 SEBASTOPOL‹S ------74 K‹L‹SE ------75 ROMA HAMAMI ------76 fiEH‹R SURLARI ------76 TABANI MOZA‹KL‹ YAPI ------77 R AÇIK HAVA MÜZES‹ ------77

SULUSARAY KAPLICASI ------78 E

YEfi‹LYURT ------79 L ‹ Z‹LE ------81 YAZILI TAR‹H ÖNCES‹ VE Z‹LE ------82 K YAZILI TAR‹H ------82 E Z‹LE ULU CAM‹‹ ------88 BEYAZIT BESTAM‹ CAM‹‹ ------88 D HOCA ‹SHAK CAM‹‹ ------89 ELBAfiO⁄LU CAM‹‹ ------90 N ‹ TURHAL ------93

TURHAL KALES‹ ------94 Ç ‹ içindekiler R E

L ERBAA ------97 S‹LAHTAR ÖMER PAfiA CAM‹‹ ------100 ‹ HACI AHMET HAMAMI ------101 K N‹KSAR ------103

E N‹KSAR KALES‹ ------105 YA⁄IBASAN MEDRESES‹ ------106

D YA⁄IBASAN TÜRBES‹ ------108 BÜYÜK HAMAM (KRAL KIZI HAMAMI) ------109

N LEYLEKL‹ KÖPRÜ (YILANLI KÖPRÜ) ------110

‹ N‹KSAR ULU CAM‹‹ ------110 ÇÖRE⁄‹ BÜYÜK TEKKES‹ ------111

Ç KIRK KIZLAR / KIRGIZLAR KÜMBET‹ ------112

‹ MEL‹K GAZ‹ TÜRBES‹ ------113 N‹KSAR EVLER‹ ------113 ÇAM‹Ç‹ YAYLASI ------114

BAfiÇ‹FTL‹K ------115

ALMUS ------117 ALMUS BARAJ GÖLÜ ------119

REfiAD‹YE ------121 KALELER ------122 Z‹NAV GÖLÜ ------123 SELEMEN YAYLASI ------124 REfiAD‹YE KAPLICALARI ------124 GELENEKSEL KÜLTÜR ------126 EL SANATLARI ------129 TÜRK YAY VE OKU YÜZ YILLIK UYKUSUNDAN TOKAT’TA UYANIYOR ------135 GELENEKSEL G‹Y‹M ------135 GELENEKSEL HALK OYUNLARI ------139 GELENEKSEL MUTFAK ------141 SÖZLÜ KÜLTÜR ------146 KRONOLOJ‹ ------148 KAYNAKÇA ------153 PRAT‹K B‹LG‹LER ------155 HAR‹TALAR içindekiler Kap› Tokma¤› Yeflil›rmak ZAMANA KÖK SALAN KENT rümüz, giyim kültürümüz, Yeflil›rmak, Kelkit ve Çekerek folklorik de¤erlerimiz, bak›rc›- Havzalar›n›n bereketli toprak- l›k, yazmac›l›k, hal›, kilim ve lar› üzerinde kurulmufl olmas›- kumafl dokumac›l›¤› günü- n›n verdi¤i avantajla 7500 y›l- müzde de ayn› disiplin ve ayn› l›k tarihi boyunca üzerinde ba- hevesle yap›lagelmektedir. r›nd›rd›¤› medeniyetlerin izle- Deniz, kum ve günefl anlay›fl›- rini tafl›yan Tokat ili; çok çeflit- na alternatif olarak kültür tu- li ve zengin bir kültürel yap› ile rizminin altyap›s›n› oluflturan yo¤rulmufl, 14 devlet ve bir- tarihi doku, as›rlard›r el eme¤i çok beyli¤e ev sahipli¤i ve göz nuru ile yap›lagelen, yapm›flt›r. baflta yazmac›l›k ve bak›rc›l›k Hatti, Hitit, Roma, Bizans, Sel- olmak üzere el sanatlar›, gele- çuklu ve Osmanl› dönemine nek ve göreneklere ba¤l› kal- kadar geliflen süreç içerisinde, m›fl bir yaflam biçimi, ma¤ara- tarihin her dönemine ait eser- lar, ovalar, göller ve yaylalar- leri Tokat’›n her kar›fl topra- dan oluflan el de¤memifl do¤al ¤›nda bulabilmemiz mümkün- güzellikler ‹limize bu konuda dür. Hitit yerleflim yeri Maflat- önemli bir ayr›cal›k kazand›r- höyük ören yeri, tarihi Comana maktad›r. flehri, Roma ve Bizans dönem- Tokat halk› olarak temel hede- lerinin izlerini tafl›yan Sebas- fimiz; sahip oldu¤umuz bu de- topolis, Daniflmend Devletine ¤erleri, gerek ulusal gerekse baflkentlik yapm›fl Niksar ‹lçe- uluslararas› pazarlarda hedef si, Tokat Kalesi, Mahperihatun kitleye ulaflt›rmak olacakt›r. Kervansaray›, Taflhan, Bedes- Bu amaçla haz›rlad›¤›m›z kent ten, Mevlevihane, Bey Soka¤›, rehberi ile tarihi, turistik, kül- Atatürk Evi gibi daha birçokla- türel ve do¤al zenginliklere r›n› sayabilece¤imiz tarihi ve sahip “Tarih, Kültür, Do¤a” kültürel zenginliklerimiz ilimi- flehri Tokat’› sizlerin de gör- zi daha da güzellefltirmekte- menizi arzu etmekteyiz. dir. Yüzy›llard›r bozulmadan günümüze ulaflan gelenek ve fierif YILMAZ göreneklerimiz, yemek kültü- Tokat Valisi

TAR‹HÇE Bey Sokak Tokat Genel Görünüm 13 “Halim selim, kin tutmaz, hile simlerin dengeli yafland›¤› bir bilmez insanlar›n” üzerinde özelli¤e sahiptir. yaflad›klar› bu kent, baflta Kel- Yeflil›rma¤›n üç kolunun olufl- kit, Tozanl›, Çekerek gibi pek turdu¤u üç paralel vadinin de küçük olmayan akarsular›n farkl› rak›mlarda olmas› sebe- açt›¤› ovalarda do¤up gelifl- biyle ilde Akdeniz iklimine ya- mifltir. k›n özelliklere sahip Kelkit Va- Karadeniz’in güney k›y›lar›n- disi (220 m) biraz daha serin daki en düflük yüksekli¤e sa- olan Kazova (650 m) ‹ç Anado- hip da¤lar›n›n hizas›nda bu- lu’nun kurak karasal iklimine lunmas› sebebiyle ya¤mur yak›n Artova (1100 m) gibi yüklü bulutlar içeri geçebil- farkl› özelliklere sahip alanlar mekte ve bu ilde çok özel bir bulunmaktad›r. Bu sebeple iklimin oluflmas›na sebep ol- bütün Anadolu’da görülebile- maktad›r. Bu sebeple Tokat, cek bitki örtüsünün tamam›n› ne Karadeniz kadar afl›r› ya¤›fl- ve bunun yan›nda çok say›da l› ne ‹ç Anadolu kadar kurak, endemik bitkiyi üzerinde ba- ikisinin aras›nda bütün mev- r›nd›rmaktad›r. Kelkit Çay›

tarihçe Yeflil›rmak ile Kelkit Çay›n›n Birleflim Noktas›

TOKAT ADININ KAYNA⁄I u¤raflm›flt›r. Kentin ad›n›n bu Tarih boyunca birçok yerlefli- yöreye yerleflti¤i düflünülen me sahne olan Tokat’a de¤iflik “Togay›t Türklerinden geldi¤i” dönemlerde farkl› isimler ve- san›s›n›n yan› s›ra, Âli Cevat ve rilmekle birlikte “Tokat” ismi ‹. Hakk› Uzunçarfl›l› gibi kimi daha çok kabul görmüfl ve kul- tarihçiler “surlu kent” anlam›- 14 lan›lm›flt›r. Tokat isminin nere- na gelen “Toh-Kat” sözcü¤üne den geldi¤i hakk›nda ise kesin de yak›n durmaktad›r. Besili at bir kan›t bulunmamaktad›r. ya da atlar›n topland›¤› yer an- Tokat ad›n›n kayna¤› ayr› bir lam›nda “Tok-at” gibi benzet- önem tafl›r, çünkü tarihçiler meden gelen söylenifller de Tokat ad›n›n kayna¤›yla hayli bulunmaktad›r. Kentin ad› ta- Gelenksel Konut Mimarisi rih içinde Dokat, Kah-cun, So- baru, Togat, Tokiye, Dokiye, Tukiye olarak da an›lm›flt›r. Komana Pontika, Evdoxia, Do- kia sözcükleri MÖ 4. yüzy›ldan bafllayarak Pers, Helenistik, Roma ve Bizans devirleri bo- yunca varl›¤›n› sürdüren tarih- sel kent Tokat ve çevresinin kayda geçen en eski adlar›d›r. Birçok Anadolu kentinin ad›- n›n kökeni bak›m›ndan kaynak isimlerden biri say›lan Ram- say, ‘‘Tokat eski Bizans kalesi Dazimon’dur.” demektedir. Ancak; H. Gregorie, söz konu- su olan yerin ‘‘Turhal’›n kuzey- do¤usundaki Dazmana” oldu- ¤unu önemli ölçüde kan›tla- m›flt›r. Paul Wittek, Bizans Devrinde

tarihçe Halit Sokak 15

“Tokat’›n, Dokeia kenti” oldu- maktad›r. Bunlardan biri, Ma- ¤u görüflünü ileri sürmektedir. lazgirt’te yenilgiye u¤rayan Bi- Wittek’in kan›tlar›ndan biri Bi- zans kral› Roman Diojen’dir zansl› tarihçi Khoniates’in (Romanos Diogenes). Selçuklunun buradaki hükü- Anadolu’daki depremlere ilifl- met merkezini “Dokeia” ola- kin düflünceleriyle de tan›nan rak kaydetmesidir. ‹bn Bibi ve tarihçi Michael Attaliates, Alp ‹bn’ül Esir’in yaz›lar›nda da Arslan’›n serbest b›rakt›¤› Ro- kentin ad›, Tokat’t›r. 13. yüzy›l manos Diogenes’in kaleye Arap tarihçilerinden Muhyid- gelmesini, “Dokeia kalesini din bin Abduzzahir, “Onlar, iflgal etti ve orada ordugâh Kayseri’den dört günlük me- kurdu.” diye anlatmaktad›r. safede bulunan Tokat ad›nda- Ebu’l-Fereç ayn› olaydan söz ki kaleye gitmifllerdi.” diye ederken “iflgal” sözcü¤ünü yazmaktad›r. kullanmadan flöyle der: “Do- 13. yüzy›lda Türk halk diliyle qia Kalesi’ne gitti ve Doqia’ya yaz›lm›fl Tarih-i Al-i Danifl- yerleflti.” Olay baflka tarihçi- mend’in iki nüshas›nda Tohi- lerde “‹mparator Diogones’in ya, Toqia, Tokia, Dokia olarak burada hapsedildi¤i” biçimin- geçen kent ad›, üçüncü nüsha- de karfl›m›za ç›kmaktad›r. da Tokat sözcü¤üne dönüfl- Sargon Erdem, il için verdi¤i müfltür. konferansta, “Dokeia ad›, do- ‹lin ad›n›n kayna¤›na iliflkin ke sözcü¤üne Grekçede yer yorumlar, ayn› zamanda bizi adlar›nda kullan›lan ‘ia’ tak›s›- baz› ünlü simalarla karfl›laflt›r- n›n eklenmesiyle oluflmufltur”

tarihçe Yonca A¤›zl› Testi, Demir Ça¤› Taflhan diyerek eklemektedir: “Grek- tirdi¤i küçük bahçe-ba¤lard› çe’de dekomai veya dehomai buras›. Tokat önemli mutfak (almak, istiap etmek) mastar›- kültürünün yan› s›ra dünyada n›n da kökü olan doke veya mahlep flarab› yapan tek kent dohe, ‘kap, su kab›’ anlam›na olmas›yla da tan›nmaktad›r. geliyor. Dokeia kent ad›n›n Gazi Osman Pafla Bulvar›ndaki ‘çanak memleket’ anlam›na Pervane Darüflflifas›, di¤er 17 geldi¤i öne sürülebilir. Tokat, ad›yla Gök Medrese, hem bir da¤larla çevrelenmifl oldu¤un- Selçuklu eserini tan›mak bak›- dan co¤rafi bak›mdan bir ça- m›ndan, hem de bugün müze nak görünümündedir.” olarak kullan›lan yap›da To- Selçuklular kente Darü’n-Nus- kat’›n neredeyse alt› bin y›lla ret demifltir. 1392 y›l›nda kent, ölçülen geçmiflinden kesitler Y›ld›r›m Bayezid taraf›ndan bulabilece¤imiz için önemli. al›n›nca ad› Darü’n-nasr ola- Gelenksel Konut Mimarisi rak de¤ifltirilmifl. Kentin ad› Arapçaya Dokat, Osmanl› Türkçesine Tok-at olarak yer- leflmifltir. Kaleden bak›nca görülen, flim- di modern binalar›n oldukça daraltt›¤› boflluk, asl›nda ken- tin tarihi meydan›d›r. Buradaki en güzel yap›ya kenti genifl aç›dan görebilece¤iniz bir yol- dan, K›rk Badallar’dan (K›rk Merdiven) inece¤iz. Bafllan- g›çtaki genifl aç› her merdiven- de biraz daha silinecek. ‹nme- den önce merdivenlerin üstün- deki mahlep a¤açlar›n› incele- yebilirsiniz. Bir zamanlar To- kat’›n mahlep ve üzüm yetifl-

tarihçe Malt›zl› Tencere, Hitit Dönemi

KENT‹N KISA TAR‹H‹ 1878’de Mutasarr›fl›k, 1920’de Tokat’›n MÖ 5500’lere inen bir müstakil Liva, 1923 y›l›nda ise tarihi geçmiflinin oldu¤u bilin- il konumuna getirilmifltir. mektedir. MÖ 2000’lerde Hitit Tokat, 12 ve 13. yüzy›llarda egemenli¤i alt›nda olan bölge Anadolu’daki en önemli kent- Frig, Pers, Kappadokya ve Ma- lerden biridir. Özellikle kervan 18 kedon krall›klar›n›n egemenli- yollar›n›n geçti¤i bir bölgede ¤i alt›na girmifltir. MÖ 4.yüzy›l yer almas› Tokat’›n k›sa süre- bafllar›nda Pontus, MÖ 1. yüz- de geliflmesini sa¤lam›fl, bu y›lda ise Roma kontrolüne gi- ekonomik geliflme ile flehir k›- ren bölge 395’te Bizans’a ba¤- sa sürede birço¤u günümüze lanm›flt›r. 11. yüzy›la kadar Bi- ulaflan dini veya sosyal ifllevli zans’›n elinde bulunan To- yap›lar ile donat›larak imar kat’a 11. yüzy›ldan sonra Türk- edilmifltir. men ak›nlar› bafllam›flt›r. Kay- Tokat’›n geliflmesini Osmanl› naklar›n verdi¤i bilgilere göre döneminde de sürdürdü¤ü an- Malazgirt Savafl›’ndan sonra lafl›lmaktad›r. 1455 tarihli To- Daniflmendli topraklar›na kat›- kat Tahrir Defteri’ndeki kay›t- lan bölge 1175 y›l›nda Selçuk- lara göre 15. yüzy›l ortas›nda lulara ba¤lanm›flt›r. 1243 Kö- yaklafl›k 2000’i Müslüman seda¤ Savafl› sonras›nda ‹l- 1000 kadar da H›ristiyan hane- hanl›, 1335 sonras› Eretna, si olmak üzere toplam 3000 1388’de Kad› Burhaneddin yö- vergi yükümlüsü vard›r. Kent netimine giren flehir 1392’de nüfusunun 15.000 kifli kadar Osmanl› topraklar›na kat›lm›fl- oldu¤u tahmin edilmektedir. t›r. Ankara savafl› sonras› bir Mahalle say›s› 56’d›r. süre Osmanl› idaresinden ç›- 15. yüzy›l sonlar›nda yaflanan kan bölge 1413’te yeniden Os- depremler ve baz› isyanlar ne- manl› yönetimine girmifltir. deni ile Tokat ekonomik ola- Tokat 16. ve 17. yüzy›llardaki rak gerilemifl ve nüfus azal- Celali ayaklanmalar›ndan bü- m›flt›r. 16. yüzy›lda flehrin eko- yük zarar görmüfl, 1863’te Si- nomisinin k›smen düzeldi¤i ve vas Eyaleti’ne ba¤l› nahiye, yüzy›l›n sonunda nüfusun tek-

tarihçe Kahve De¤irmeni, Osmanl› Dönemi rar 15.000’lere ç›kt›¤› görül- da yap›lan bir tespitte Tokat’ta mektedir. 16. yüzy›lda Tokat’a 2.271 Müslüman ve 1.685 gay- gelen Evliya Çelebi; Tokat’› rimüslim hane vard›r. Nüfusun “havas› hofl, dört taraf›nda yaklafl›k 20.000 kifli oldu¤u ba¤ ve bahçeleri olan bir flehir tahmin edilmektedir. 19. yüz- olarak tan›mlar. Meyveleri lez- y›l ortalar›nda ise kentte 73 zetli ve latiftir. Her ba¤›nda bir mahalle vard›r. 1772 tarihli si- 19 köflk, havuz, f›skiye ve çeflitli cillerdeki kay›tlarla ayn› olan meyveler bulunur. Cami, sa- bu say› kentte ekonomik bir ray, köflk ve imaretleri flehre durgunluk yafland›¤›n› göster- gelenleri kendisine hayran b›- mektedir. rakmaktad›r” diyerek anlat›r. Bu durgunluk iflyeri say›lar›n› Tokat 16. yüzy›ldaki geliflimini gösteren kay›tlarla da do¤ru- 17. yüzy›l›n ortalar›na kadar lanmaktad›r. 1827 y›l›nda es- sürdürmüfltür. 18. yüzy›l bafl- naf ve zanaatkarlar›n çal›flt›¤› lar›nda Tokat’ta bulunan Tour- 1.478 ifl yerine karfl›n 1883 ve nefort’a göre Tokat evleri çok 1886-87 y›llar›nda kentte top- iyi yap›lm›flt›r ve ço¤u iki katl›- lam dükkan tipi iflyeri say›s›- d›r. Sokaklarda ya¤mur sular›- n›n 1.300’e düflmüfltür. Bu ve- n›n evlerinin bodrumuna dol- riler kentsel üretim eylemleri- mamas› için kald›r›mlar yap›l- nin gerileme içinde oldu¤unu m›flt›r. Su kaynaklar› zengin göstermektedir. olan flehirde her evin kendi Bu gerilemede depremler ile çeflmesi vard›r. Yine Tourne- Celali isyanlar› gibi olaylar›n fort’un verdi¤i bilgilere göre rolü olmakla birlikte 19. yüz- flehir k›sa bir süre önce yang›n y›lda farkl›laflan ekonomik ilifl- geçirmifltir ve infla halindedir. kilerle birlikte Samsun gibi ba- 1772 y›l›ndaki Tokat fier’iye Si- z› liman kentlerinde sa¤lanan cil kay›tlar›na göre kentte 73 ekonomik geliflmelerinde pay› mahalle bulunmaktad›r. Ma- oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Cum- halle say›s›ndaki art›fl yeni huriyetle birlikte ekonomisi yerleflim yerlerinin kuruldu¤u- tar›ma dayal› bir flehir haline nu göstermektedir. 1851 y›l›n- gelmifltir.

tarihçe

CO⁄RAF‹ ÖZELL‹KLER Kazova

9958 km2’lik yüzölçümü ile manl› Da¤› (2200 m), Canik Türkiye topraklar›n›n % 1,3’ü- Da¤lar› (1340 m), Bugal› Da¤› nü kaplayan Tokat ‹li Karade- (1945 m) ve Mamu Da¤› (1779 niz bölgesinde, Orta Karade- m) Tokat’›n di¤er önemli da¤- niz bölümünün iç k›s›mlar›nda lar›d›r. ‹lde bulunan ovalardan yer al›r. Kuzeyinde Samsun ve olan Kazova (20.000 hektar), 22 Ordu, güneyinde Sivas ve Yoz- Turhal Ovas› (4500 hektar), Er- gat, do¤usunda Sivas ve Ordu, baa Ovas› (6500 hektar), Nik- bat›s›nda Amasya ili bulun- sar Ovas› (8000 hektar), Oma- maktad›r. 39° 51’-40° 55’ Ku- la Ovas› (3200 hektar), Artova zey enlemleri ile 35° 27’- 37° Ovas› (15.000 hektar) ve Zile 39’ Do¤u boylamlar› aras›nda Ovalar› (Toplam, 10.000 hek- yer alan Tokat denizden 623 tar) bereketli tar›m alanlar›d›r metre yüksekliktedir. Tokat ‹li ve buralarda önemli ölçüde Akda¤ (1900 m) ve Çaml›bel meyve ve sebzecilik yap›lmak- Da¤lar›’n›n (2020 m) olufltur- tad›r. du¤u vadiler aras›nda bulu- Kiraz ve viflnenin en önemli nur. Deveci Da¤› (1892 m), Du- gen kaynaklar› Tokat yöresin- Yeflil›rmak

co¤rafi özellikler Kelkit Çay› dedir. Tokat’a özgü Cerasus Almus Baraj Gölü de su spor- inkana adl› kiraz türü endemik lar› için ideal bir alan olufltur- bir bitkidir. maktad›r. Yaylalar›n›n bafll›calar›; Mer- Milyonlarca y›lda oluflmufl kezde Topçam, Batmantafl, yaylalar›n, yüzy›llarca topra¤a Muhat ve Dumanl› yaylalar›, kök sal›p çotuk atm›fl sonsuz Refladiye'de Selemen, Bozçal› ormanlar›n diri yeflilli¤ini, se- 23 ve K›z›lcaören yaylalar›, Almus rin ve güven veren ›fl›¤›n› anla- Babaköy Yaylas› ile Niksar’da- yarak uygarl›klar a¤›rlam›fl, ki Çamiçi Yaylas›’d›r. farkl› kültürlerin deneyimlerini ‹lin içinden Tozanl›, Kelkit ve özümseyerek geliflmifltir To- Çekerek Çay› akmaktad›r. Zi- kat. nav Gölü, Göllü Köy Gölü, Kaz Bahar ve yaz›n bafllar›nda ak›- Gölü ve Almus Baraj Gölü ilin fl› ve sesiyle kente dingin bir önemli su havzalar› ve en bü- serinlik sa¤layan Tozanl› Ça- yük gölleridir. y›ndan bafl›n›z› kald›rd›¤›n›z- Pek çok kufl türüne ev sahipli- da, sarp kayalar üstüne kurul- ¤i yapan Kaz Gölü koruma alt›- mufl Tokat Kalesi karfl›lar ba- na al›nm›flt›r. k›fllar›n›z›. ‹KL‹M

Da¤larla çevrili vadiler aras›n- ve kar ya¤›fll›d›r. Tokat’›n ik- da ve Orta Karadeniz bölümü- lim özelli¤inde denize olan nün iç k›s›mlar›nda yer ald›¤› uzakl›¤›n ve denizden yük- için, Tokat ‹li hem Karadeniz sekli¤in etkisi büyüktür. Bu iklim özelliklerini, hem de ‹ç nedenle ilin ikliminde kuzey- Anadolu'daki step (kara) ikli- den güneye do¤ru gidildikçe, minin özelliklerini gösterir. yükseltinin artmas› nedeniy- ‹l, yaz mevsiminde alçak alan- le, önemli farkl›l›klar görülür; larda s›cak ve kurak, yüksek örne¤in, güneye do¤ru k›fl yerlerde serin ve yer yer ya- mevsimi daha sert bir karak- ¤›fll›, k›fl mevsiminde so¤uk ter gösterir.

co¤rafi özellikler

ADIM ADIM TOKAT 26 Tokat Kalesi (Kont Drakula Silueti)

KONT DRAKULA TOKAT KALES‹ TOKAT KALES‹’NDE… Tokat Kalesi’nin kurulufl tari- Korku filmlerinin efsanevi kah- hine ve ilk kullan›m dönemle- raman›, di¤er ad›yla Kaz›kl› rine iliflkin elde kesin bilgiler Voyvoda! Osmanl›lar’a yenik bulunmamaktad›r. Fakat ko- düflen Eflak (Romanya) krall›¤› numundan, plan özelliklerin- prensi olan III. Vlad, yani Dra- den, yap›m tekni¤i ve ad›n›n kula zaman›nda kardefli ile geçti¤i kimi tarihsel olaylar- birlikte önce Kütahya E¤rigöz dan yola ç›k›larak, yap›n›n MS Kalesi’nde, daha sonra Tokat 5. ya da 6. yüzy›llarda yap›lm›fl Kalesi’nde gözetim alt›nda tu- oldu¤u sonucuna var›lmakta- tulduktan sonra da Edirne’ye d›r. Bu bulgulara ve ç›kar›mla- fiehzade Mehmed’in (Fatih ra kalenin Evdoksia, Endoksia, Sultan Mehmet) yan›na gön- Dokia gibi adlarla an›lmas› efl- derilmifl, belli bir süre e¤itim lik etmektedir. almas› sa¤lanm›flt›r. Surlar›n üzerinde yükseldi¤i Kim bilirdi ki Osmanl› terbiye- sarp kayal›k asl›nda do¤al bir sinden uzaklafl›p bir vampire kaledir. Bugün kim olduklar›n› dönüflece¤ini… bilmedi¤imiz ilk yerleflimcile- Akflam saatlerinde Hükümet rini ve Komana Pontika’dan Meydan›’nda durup, Tokat Ka- (Gümenek) göçen kimi H›risti- lesi’nin bat› taraf›ndaki bur- yan gruplar› buraya yerleflmek cun devam›na yatay olarak için çeken de bu özellik olmal›. bakt›¤›n›zda sanki tac›n› giy- Komana’n›n 9 km bat›s›ndaki mifl Drakula’y› görürsünüz. bu sarp kayal›k, bir yandan Si-

kent merkezi Tokat Kalesi 27 vas yönündeki dar K›z›linifl Ge- s›nda ortaya ç›kan su ihtiyac›- çidini kontrol etti¤i, öte yan- n› karfl›lamak üzere yap›lm›fl- dan da dik G›jg›j Tepe sayesin- t›r. Kuleleri, burçlar›, mazgal- de kaleye ulaflan yolu kolayca lar› ve sur duvarlar›n›n bir bö- denetleme olana¤› verdi¤i için lümü günümüze ulaflabilmifl- oldukça güvenli bir noktad›r. tir. ‹çinde çok say›da mekân Buna, kayal›¤›n do¤al y›k›mla- bulunmaktad›r. ra dayan›kl› görünümünü de Tonozlu yap›lar ve bugün de eklemek gerek. görülebilirken, di¤er mekânla- Kalenin günümüze ulaflan mi- r›n sadece temelleri izlenebil- marisi birçok bak›mdan Orta- mektedir. Kuzey ve güney yö- ça¤ izlerini tafl›maktad›r. Kes- nündeki duvarlar› depremler- me ve moloz tafl kullan›lan sur den ve onar›m eksikli¤inden duvarlar› d›fl ve iç surlar olmak ötürü büyük ölçüde y›k›lm›flt›r. üzere kademeli biçimde do¤u Bu yönde sadece bir burç ve ve bat› yönlerindeki kaya küt- ana kaya üzerindeki surlar lelerinin üzerine oturmufltur. ayaktad›r. Kalenin plan›, kuzey yönünde- Yaln›zca uzaktan bak›nca de- ki do¤al kayan›n kap› olarak ¤il, içten gördükten sonra da kullan›lmas›na olanak verecek flunu söyleyebiliriz: Yap›n›n biçimde oluflturulmufltur. Befl- günümüze ulaflan kesimleri gen planl› yap› on sekiz burçla bile, onun yüzy›llar boyunca güçlendirilmifl ve bat›da “Cey- u¤rad›¤› ihmale ve tahribata lan Yolu” da denilen 362 basa- karfl›n görkemini anlatmaya makl› sarn›ç kuflatmalar esna- yeter.

kent merkezi Gök Medrese

Yaz›l› tarih, kalenin kuruluflun- oldu¤u kabul edilmektedir. dan sonra uzun y›llar Bizansl›- ‹bni Bibi, Pervane için flunlar› lar›n elinde kald›¤›n› gösterir. söylemektedir: “1243 Köse- Selçuklu ve Osmanl› devirle- da¤ Savafl› y›l›nda Selçuklu or- rinde savunma amac›yla onar›- dusu yenilince Mo¤ollarla l›p yenilenen kale, bir de dö- Muiniddin Süleyman Pervane 28 nem dönem kimi isyanc›lara diplomatik iliflki kurmufltur. ve yöneticilere hapishane ve Mo¤ollar onu çok be¤enmifl ve s›¤›nak olmas›yla ünlenmifltir. baflka kimseyle muhatap ol- Kaleye en son hükmeden Os- mam›flt›r.” manl›lar da san›r›z bu özelli¤i- Selçuklu sultanlar› ile Mo¤ol- ni vurgulamak için, “Çardak-› lar aras›nda devlet ifllerini yö- Bedevi” demifl kaleye. 1277 y›- neten vezir Pervane, bilginleri l›nda Memluk sultan› Bay- ve fleyhleri korumufl, hatta bars’›n Kayseri’ye ilerlemesin- “Mevlana Celaleddin-i Rumi den sonra, Muineddin Perva- ile dostluk kurmufl bir kifli” ne’nin II. G›yaseddin Keyhüs- olarak tan›mlanmaktad›r. Bu rev’i kaç›rmas›n› Ebu’l Fereç, dostlu¤un ileri bir düzeyde ol- “Sultan› alarak Doqia Kale- du¤u Menakib-ül Arifin ve Fi-hi si’ne kaçt›.” diye yazmaktad›r. Mafih adl› kitaplardan anlafl›l- Bu sözler, kentin ad›n›n o gün- maktad›r. kü söylenifllerinden birini ver- Mevlevilikle ilgili en eski iki di¤i için de önemlidir. kaynak olan bu kitaplarda Muiniddin Süleyman Pervane- GÖK MEDRESE ye Mevlana Hazretlerinin öv- Anadolu Selçuklular›n›n ö- gülerini ve Pervanenin talebi nemli yap›lar› aras›nda say›lan üzerine Hazreti Mevlanan›n Gök Medrese’nin kitabesi yok- Fahreddin-i Iraki isimli bir hali- tur. Ancak, Muiniddin Süley- fesini Tokat’a gönderdi¤i onun man Pervane’nin etkin oldu¤u için bir dergâh yap›ld›¤› ve dönem göz önünde bulundu- Mevlevili¤in henüz Mevlana rularak yap›m›n›n 13. yüzy›l›n hayattayken bu kente ulaflt›¤› üçüncü çeyre¤inde yap›lm›fl ifade edilmektedir.

kent merkezi Gök Medrese, Tokat Müzesi

Gök Medrese’nin fiifahane p›n›n uzun eksenine paralel olarak 18. yüzy›la kadar kulla- eksende, bitiflik ve ba¤lant›l› n›ld›¤› vakfiye kay›tlar›ndan olarak infla edilmifl ikinci bir anlafl›lmaktad›r. Medrese halk yap› bulunmaktad›r.” “Bu ya- aras›nda Pervane Medresesi, p›n›n kal›nt›lar› da, tu¤la mal- K›rk k›zlar Medresesi, Darüflfli- zemeli beflik tonozlu ana eyva- fa, Bimarhane gibi adlarla na aittir. Eyvan›n kuzeybat› 29 an›lm›flt›r. köflesinde ise beflik tonozlu örtülü dikdörtgen konumlu bir ‹simsiz ‹kiz köfle mekân› yer almaktad›r. Gök Medrese’nin mimari özü- Bu mekân ile ana eyvan ara- nü anlamak da yap›l›fl sürecini s›ndaki bölme duvar›nda bir anlamak kadar zordur; hatta pencere aç›kl›¤› ve hemen ya- Tokat a¤z›yla çelpeflük (çapra- n›nda bir ocak niflinin baca ka- fl›k) demek abart› olmaz. l›nt›lar› bulunmufltur. Ayr›ca Medresenin flimdi müze ola- tonoz örtüsünde 120 x 100 m rak düzenlenen zemin kat›na ölçüsünde özgün havaland›r- girmeden önce; sa¤da, yap›- ma aç›kl›¤› ile bat› duvar›nda n›n kuzey bat› cephesinde yer tonoz seviyesine yak›n k›s›m- alan, temelleri son y›llardaki da dikdörtgen bir pencere ve kaz›larla belirginlefltirilen bir dar duvarda ise mazgal pence- yap›y› tan›maya çal›flal›m. Bu releri yer almaktad›r.” Bu me- temeller, burada plan ve yap›- kân›n özgün girifli 1980 y›l›n›n l›fl düflüncesi bak›m›ndan Gök sonunda bafllayan kaz› çal›fl- Medrese’nin neredeyse bir malar› ile belirginleflmifltir. benzerinin oldu¤unu göster- Köfle mekân›n kuzeybat› duva- mektedir. Bu yap›y› anlamak r›, kuzeye do¤ru uzanmakta- Gök Medrese’yi anlamak ka- d›r. Ana eyvan›n Gök Medrese dar önemlidir. Bu temellerin ile ortak olan duvar›, bir köfle özelliklerine gerçek anlamda pah› ile afla¤› do¤ru devam et- ilk dikkat çekenlerden biri Gö- mektedir. Eyvana yak›n olan nül Cantay’d›r: “Medresenin duvar yüzeyinin bir geçide ait kuzey bat›s›nda ve mevcut ya- oldu¤u söylenebilir.

kent merkezi Gök Medrese Yan›, Medrese Kal›nt›s›

Tokat Müzesi’nde uzun y›llar ¤u düflünülmektedir. görev yapan Sanat Tarihi uz- man› Ekrem Anaç’›n henüz li- Gök Medrese’nin Yap› Özel- teratüre yans›mayan görüflle- likleri rine göre bir kaz› ile ortaya ç›- Roma Dönemine ait mesafe ta- kar›lan ve üst örtüsü büyük öl- fl›n› (bugün ana yollardaki tra- 30 çüde y›k›k olan ve Gök Medre- fik levhalar›na denk gelir) ge- se’nin kuzey bitifli¤inde yer çerek Gök Medrese’ye girme- alan bu yap› bir Daniflmentli den önce Taç kap›n›n önünde medresesi olmal›d›r. Gök durmak gerekir; kap›, iki renk- Medrese’nin kuzey bat›daki üç li kesme tafltand›r. Kap›daki odas› simetriye uymamakta ve mukarnas, yani prizmatik ö¤e- iki katl› planlanan medrese lerin belli bir geometrik s›raya yaln›zca bu üç odada tek katl› göre, her biri bir alttakinden olarak b›rak›lm›flt›r. Yandaki d›fla taflan s›ralar halinde üst kal›nt› ile beraber de¤erlendi- üste dizilmesiyle oluflan süs- rildi¤inde bu üç odan›n Gök leme, yap›daki ‹slam mimarisi- Medrese’den daha çok yanda- nin simgelerinden biridir. Ye- ki kal›nt›ya ait oldu¤u fark rel k›rm›z› tafllar›n kullan›ld›¤› edilmektedir. Kentte sel bas- taç kap›da iki küçük kemerli k›nlar› ile sürekli seviye yük- pencereyi tamamlayan rozet- selmifltir, bu farkl›l›k bize ta- ler k›r›lm›flt›r. rihlendirmelerde yard›mc› ol- Pervane Darüflflifas› iki katl›, maktad›r. Kal›nt› ile Gök Med- aç›k avlulu ve revakl›d›r. Cep- rese seviyeleri de farkl›d›r. Bu hesi tafl örgülüdür. Revakl› iki farkl›l›k sebebiyle erken bir kat›n çevreledi¤i tek eyvanl›- döneme ait olmas› gerekti¤i d›r. Revak sütunlar› ve bafll›k- ve plan incelendi¤inde Danifl- lar› Roma ve Bizans dönemine metli medrese plan›na uydu¤u ait devflirme sütunlard›r. Bi- görüflündedir. K›saca Gök rinci katta 17, ikinci katta 15 Medrese’nin kuzey kanad›n›n odas› bulunmaktad›r. Avlu- Daniflmetli medresesinin gü- sundaki bugün gördü¤ümüz ney kanad›n›n üzerine oturdu- havuz özgün de¤ildir.

kent merkezi Gök Medrese, Duvar Çinileri Lahitler, Tokat Müzesi

Bat›daki ana eyvan›n iç duvar- var›’na ç›km›fl olduk. Plevne lar› ile avluyu kuflatan revaklar Savafl›’nda bir komutan olarak firuze ve mor renkli çinilerle gösterdi¤i büyük direniflten ve kapl›yd›. “Gök Medrese” ad›- cesaretten sonra II. Abdülha- na gök mavisi çinilerin kay- mit’in “Gazi” unvan›n› verdi¤i nakl›k etti¤i görüflü akla yat- Plevne Kahraman› Osman Pa- 32 k›nd›r. Ana eyvan›n kemeri ve fla bural›d›r. Cadde, kentin köflelikleri çini mozaik tekni- geçmifliyle bugününü, gelece- ¤inde bitkisel ve geometrik ¤ini ve bural›lar›n deyimiyle kompozisyonlar ile ve yaz›l› töreyen (türeyen, do¤an, ço- bezemelerle kaplanm›flt›r. ¤alan) kültürü birbirine ba¤la- Böylece, Tokat merkezini do- yan anayoludur diyebiliriz. ¤u bat› do¤rultusunda ikiye Kentin tarihi merkezine gitme- ay›ran Gazi Osman Pafla Bul- den önce biraz geriye, yeni Büst, Roma Dönemi

kent merkezi Madalyon, Eski Tunç Dönemi otogar›n kuruldu¤u yöne do¤- temelli eserler önemli bir yer ru elli metre kadar yürüdü¤ü- tutar. müzde, mimari bak›mdan Gök Heykelcik/Gladyatör, Roma Dönemi Medrese’yle ortak noktalar› bulunan küçük bir yap› olan Sümbül Baba Zaviyesi ve az ilerdeki Nureddin ‹bn Senti- 33 mur Türbesi’ni görece¤iz.

TOKAT MÜZES‹ Tokat Müzesi; 1926 y›l›nda emekli ö¤retmen Halis Cinli- o¤lu’nun çabalar›yla toplanan tarihi eserlerin, Gazi Osman Pafla Bulvar› üzerinde yer alan ve Muiniddin Süleyman Perva- ne taraf›ndan 13. yüzy›l›n üçüncü çeyre¤inde yapt›r›lm›fl olan Gök Medrese’de toplan- mas›yla kurulmufltur. Müzenin günümüzde de içinde faaliyet gösterdi¤i bu an›t iki katl›, iki eyvanl›, revakl›, ortas› aç›k avlulu plan tipine girmek- tedir. Bina 1976 y›l›nda çevre- sindeki yap›lar›n kamulaflt›r›l- mas›yla geniflletilmifl ve 1982 y›l›nda tekrar ziyarete aç›lm›fl- t›r. Sergileme odalar›nda Maflat Höyük kaz› eserleri, Hanözü sondaj kaz›s› eserleri ile H›ris- tiyanl›k eserleri ve etnografya

kent merkezi Apollon Heykelci¤i, Roma Dönemi Sümbül Baba Zaviyesi

Tarihi de¤erleri anlam›nda çok ögesi tümüyle beyaz mermer- önemli olan sikkeler ve süs efl- den yap›lan portalidir. yalar› da müzenin nadide Dokuz s›ra mukarnas kavsara- eserleri aras›nda bulunmakta- l› portalin sivri kemerli kap› d›r. Tokat Müzesi çeflitlilik ve aç›kl›¤›n›n iki yan›nda birer nifl say›sal bak›mdan de¤erlendi- yer al›r. rildi¤inde çok zengin bir sikke Sümbül Baba Türbesi 35 koleksiyonuna sahiptir. Müze- de ayr›ca, çeflitli Anadolu me- deniyetlerine ait eserler ile Ulutepe kaz›s› buluntular› da görülebilir. Gök Medrese’nin yan›nda yer alan kal›nt›da, d›fl bahçe ve iç bahçede çok say›- da steller, kitabeler, çeflitli ‹s- lami dönemlere ait mezar tafl- lar›, kabartma bezemeli tafl eserler sergilenmektedir.

SÜMBÜL BABA ZAV‹YE VE TÜRBES‹ Baflka bir yerde rastlayamaya- ca¤›m›z say›da 13-15. yüzy›llar aras›na ait zaviye bar›nd›ran kentin en güzel zaviyesidir. Ki- tabeden, yap›n›n Hac› Abdul- laho¤lu Sümbül taraf›ndan 1291-92 tarihinde yapt›r›ld›¤› anlafl›lmaktad›r. Yap›, kubbeli mekan ile ona aç›lan bir ey- van, girifl koridoru ve yan me- kanlardan ve türbeden oluflur. Zaviyenin en dikkati çeken

kent merkezi 36

Nureddin ‹bn Sentimur Türbesi

NUREDD‹N ‹BN SENT‹MUR bede, Fars dilinin büyük ustas› TÜRBES‹ Firdevsi’nin, Do¤u cephedeki pencere üze- “Tanr›ya tapmay› sen ifl edin rinde yer alan kitabeye göre; Düflün ki bofluna geçmesin Nureddin ‹bn Sentimur tara- ömrün Tanr›’dan korkup incit- f›ndan 1314 tarihinde infla etti- me kimseyi Do¤rular›n yolu- rilmifltir. Kesme tafltan kare dur gidilecek yol senin için” planl› olan yap›, tu¤ladan se- diye çevrilebilecek Farsça di- kizgen y›ld›z külahla örtülü- zeleri okunmaktad›r. dür. Kubbeye geçifl sa¤layan Türbenin bas›k kemerli girifl tromplar› d›fltan da görülebil- aç›kl›¤›n›n bulundu¤u güney mektedir. cephesi son derece sadedir. Caddeye bakan do¤u pencere- Al›nl›kta yer alan kitabede, es- si palmet ve rumilerden olu- ki ça¤lardan bugüne, dinin flan kompozisyonlarla bezen- öteki dünya telkinini yinele- mifltir. yen sözler yer almaktad›r: Do¤u pencerede alttaki kita- “Her nefis ölümü tadacakt›r.”

kent merkezi H›d›rl›k Köprüsü

HIDIRLIK KÖPRÜSÜ lerle hem geçmifl ça¤lara hem Bat›da Amasya ve Turhal’dan de Anadolu tarikatlar tarihine gelen yollar› do¤uya, Karade- iliflkin ça¤r›fl›mlar yaratt›¤› niz’den gelen yollar› da Orta için önemlidir. Anadolu’ya ba¤layan bir kav- flak olan 700 yafl›ndaki H›d›rl›k fiEYH MEKNUN ZAV‹YE VE Köprüsü 5 gözlüdür. 151 m TÜRBES‹ 37 uzunlu¤unda, 7 m geniflli¤in- fieyh Meknun Türbesi’nin 13. deki köprü kesme taflla yap›l- yüzy›lda Mesut bin Keykavus m›flt›r. taraf›ndan imaret olarak yapt›- Bu Selçuklu eseri, yaz›tlar›yla r›ld›¤› düflünülmektedir. Kita- da dönemin bir olay›n› ayd›n- besi olmad›¤›ndan mezar›n ki- latmaktad›r. Eskiden üzerinde me ait oldu¤u bilinmemekte- mermer bir küre bulunan kita- dir. bede, II. G›yaseddin Keyhüs- Yap›, kubbeli mekan ve eyvan rev’in üç y›l boyunca çat›flm›fl ile bunlara ba¤l› türbeden olu- üç o¤lu, ‹zzeddin, Rukneddin flur. Moloz tafltan infla edilen ve Alaeddin’in isimleri birlikte türbenin kap›s› güneydedir. yaz›lm›flt›r. Yap›da mezar›n bulundu¤u Zaman›n bilginleri çat›flan üç kubbeli bölüm ve iki hücre yer kardefli bir eserle bar›flt›rmay› almaktad›r. Duvarlardaki ma- amaçlam›fl, bunu da baflarm›fl- vi, patl›can moru ve siyah çini t›r. Köprünün yan›ndaki H›d›r- süslemelerin bir bölümü bu- l›k çay›r› yüzy›llard›r Tokat’›n gün yok olmufltur. Yap›n›n mesiresidir. Buraya, “Kümsük içindeki kubbeli mekân›n ku- Sultan Tekkesi Mesiresi” di- zey duvar›nda, kaz›ma tekni¤i yen Evliya Çelebi, flöyle devam ile yap›lm›fl iki bezeme bulu- eder: “Cümle halk, haneleri ve nur. Tokat’ta yerel a¤›zda kul- yak›nlar›yla gelip sefa eder.” lan›lan sözcükle baya¤tan (bi- Köprünün yan›nda yer alan ve raz önce) gezdi¤imiz tarihsel bak›ms›zl›ktan hayli y›pranm›fl merkezde bugün de göz dol- olan türbe, içindeki kaz›ma duran yap›lardan biri, bir ker- tekni¤i ile yap›lm›fl bezeme- vansarayd›r.

kent merkezi Tafl Han

TAfi HAN s›nda en büyük flehir han›d›r. Gök Medrese’nin yan›ndaki Bu büyüklük flehirdeki ticare- soka¤›n köflesinde, yol üzerin- tin hacmi ile ilgili fikir vermek- deki Tafl Han’›n bir ad› da tedir. Osmanl›’n›n son döne- “Voyvoda Han›”d›r. Kesin infla mindeki para s›k›nt›s› akla tarini veren bir kitabesi olma- “vak›flar›n gelir getirmesini 38 makla birlikte 1631-32 y›llar› amaçlayan” baz› tasar›mlar aras›nda yap›ld›¤› kabul edilir. getirmifltir. Bu günlerden bafl- Osmanl› Döneminin bölgedeki layarak, kervansaray birbirin- en önemli an›t eserlerinden bi- den çok farkl› amaçlarla kulla- ri olan yap› 1939 depreminde n›lm›flt›r. Bir dönem kiraya ve- oldukça hasar görmüfl ve ona- rildi¤i kifliden yeniden Vak›flar r›lm›flt›r. Kuzey-güney do¤rul- ‹daresi’ne geçmifl, sonra ce- tusunda, dikdörtgen planl› ya- zaevi yap›lmak üzere adliyeye p›, moloz tafl ve tu¤la malze- verilmifl, kentin tam merkezin- me ile infla edilmifltir. Kuzey de olmas›ndan ötürü olsa ge- ve do¤u cephelerde alt katlar- rek bundan k›sa zamanda vaz- da kesme tafl kullan›lm›fl, üst geçilerek sebze meyve hali, katta ise kesme tafl ve tu¤la ile sonra da ö¤renci yurdu olmufl- almafl›k teknik uygulanm›flt›r. tur. 2006-2007 y›llar›nda res- ‹ki katl› han›n ortas›nda büyük torasyonu yap›lan Tafl Han hâ- bir avlu ve iki kat›n da avluya lihaz›rda Tokat’ta faaliyet gös- bakan yüzünde revaklar bu- teren ve geleneksel el sanatla- lunmaktad›r. Bir mescidi olan r› icra eden sanatkârlara ev sa- han›n alt kat›nda içte 37, d›flta hipli¤i yapmaktad›r. Tokatl›la- 25 dükkân bulunmaktad›r. Bu r›n yerel deyimiyle çöçelenme- dükkânlar hangi ifllevle kulla- den (zaman yitirmeden, oya- n›l›rsa kullan›ls›n, kemerleri lanmadan) bu kenti ve etraf›n› ve tafl dokusu tarihsel bir ya- tan›mak için meydana do¤ru p›n›n içinde oldu¤unuzu fazla- yürümek gerekir. Bulundu¤u- s›yla hissettirir. Üst katta ise muz yer eski kentin oldu¤u ka- 46 oda/bölüm bulunmaktad›r. dar, modern Tokat’›n da mer- 17. yüzy›ldaki benzerleri ara- kezidir ve bu noktada, yolun

kent merkezi Horozo¤lu Zaviyesi karfl›s›na geçti¤imizde, birbiri- s›nda tam simetrik kubbeyle ne yak›n birkaç tarihi yap›y› örtülü ikifler oda bulunmakta- ayn› anda görebiliriz. d›r. ‹lk yap›ld›¤›nda bitkisel ve 39 hayvan motifleri içeren alç› pa- P‹R AHMET BEY TÜRBES‹ nolarla süslenmifl yap›da za- (HOROZO⁄LU TÜRBES‹) man içerisinde bu süslemeler Yap›ya Pir Ahmet Bey Türbesi büyük ölçüde tahrip olmufltur denmekle birlikte bu türbede ve flimdi yaln›zca güneydo¤u- yatan Ahmet Bey’in kimli¤i daki odan›n bir duvar›nda az tam olarak saptanm›fl de¤ildir. miktarda görülebilmektedir. Bir görüfl, “Ertena beylerinden Ali Bey’in o¤lu Pir Ahmet ve ai- MEYDAN CAM‹‹ lesine ait” demektedir. Horo- As›l ad› Hatuniye Camii’dir. II. zo¤lu Türbesi olarak da bili- Bayezid’in annesi Gülbahar nen yap›n›n örtü sistemi ve Hatun için infla ettirdi¤i cami duvarlar› y›k›lm›flt›r. Eyvan 1485 tarihlidir.

fleklinde d›fla aç›lan türbe ka- Meydan Camii reye yak›n dikdörtgen planl›- d›r.

HOROZO⁄LU ZAV‹YES‹ Pir Ahmet Bey (Horozo¤lu) Türbesi’nin yan›nda yer alan yap›, 15. yüzy›l›n ilk çeyre¤in- de yap›lm›fl olup, Tokat’taki zaviyeler aras›nda en geliflmifl plana sahip yap›d›r. Giriflten sonraki kubbenin güney yö- nünde bir eyvan, do¤u ve bat›-

kent merkezi 40

Beysoka¤›

1931 ve 1943 y›llar›ndaki dep- Yap›n›n yan›nda, yine Gülbahar remlerde y›k›ma u¤rayan yap›, Hatun’un ad›yla iliflkili bir yap› halk›n da yard›mlar›yla, 1953 kal›nt›s› bulunmaktad›r. Bu ka- y›l›nda onar›l›p yeniden hizme- l›nt› medrese veya imarete ait te aç›lm›flt›r. olabilir. Yerel kaynaklar, Hatu- Cami, bir medrese ve bir ima- niye Medresesi’nin 1930’lu y›l- retten oluflan külliyenin parça- larda y›kt›r›ld›¤›n› söylemekte- s›d›r. Yap› kare planl› ve kubbe- dir. li harim ile harimin iki yan›nda fiimdi yine yolun karfl›s›na ge- yer alan küçük boyutlu, giriflle- cece¤iz. Bu kez hem Tokat’a ta- ri son cemaat yerinden sa¤la- rihsel kimli¤ini kazand›ran ya- narak harimle iliflkisi azalm›fl p›lardan baz›lar›n› anlamaya tabhane odalar›ndan oluflmak- çal›flaca¤›z, hem de kentin ol- tad›r. dukça eski mahallelerine gir- Yap›n›n kuzeyindeki revak befl mifl olaca¤›z. bölümlü ve kubbelidir. Yap› bu Kabe-i Mescit Mahallesi, To- haliyle Tres T veya Zaviyeli Ca- kat’›n geleneksel halk mimari- mii ad› verilen plan tipinin son sini ve yeni yap›lar› bir arada örneklerinden birisidir. bar›nd›rmaktad›r. Tarihsel nite- ‹çeri girmeden önce kap›n›n in- likli Sulusokak’a ç›kmadan ara celenmesi gerekir, zira Tokatl›- yoldan ilerlersek, Halit Soka¤a lar, “Ali Pafla’n›n yap›s›, Mey- ç›kar›z. Burada yak›n y›llarda dan Camii’nin kap›s›” demifltir. yap›lan baz› yenileme ve

kent merkezi 41

Latifo¤lu Kona¤› ‹ç Görünüm boyama çal›flmalar›; tarihsel gili flu bilgileri kaydeder: “Bu estetik konusunda biraz daha eski flehir içinde nice bin eski rahat, ya da geleneksel olan› kârgir, seyre de¤er binalar var- h›zla yitirmekte oldu¤umuz en- d›r. Gerçi bir küçük flehir gibi gö- diflesinden biraz daha uzak dü- rünür ama sekiz adet dere, tepe, flünmemizi sa¤layabilir. bay›r ve sahrada birbiri üzerine üçer dörder kat saraylar› ve di- GELENEKSEL ¤er zengin evleridir ki, hepsinin KONUT M‹MAR‹S‹ pencereleri do¤uya kuzeye ba- Ev say›s›, 15–18. yüzy›llarda kar. Çat›lar› kiremit, lâl renkli- 3300 dolay›ndad›r. 1825 tarihli dir.” 18. ve 19. yüzy›llarda To- sicile göre ev say›s› 7500 olan kat’a gelen seyyahlar Tourne- Tokat’ta, geleneksel konutlar fort, Pecocke, Cuinet ve Bore, varl›¤›n› günümüze kadar sür- Tokat’› Avrupa’n›n büyük kent- dürebilmifltir. lerine benzetmek bak›m›ndan Kenti 1881 y›l›nda gezen Cui- ortaklafl›rlar. Evliya Çelebi’yi he- net’ye göre “ev say›s› 6000’dir.” yecanland›ran saraylar›n bugü- 1864 ve 1881 tarihli siciller ve ne yaln›zca adlar› kalm›flt›r. seyyahlar›n notlar›na dayana- Yeflil›rmak boyunca kuzeye do¤- rak, 19. yüzy›lda 4000–6000 ru yükselen s›rtlardaki bahçeli, aras› ev bulundu¤unu söylemek beyaz badanal›, k›rm›z› kiremitli olanakl›d›r. ba¤ evlerini de günümüz yap›- Evliya Çelebi, Tokat evleriyle il- laflmas› neredeyse silmifltir.

kent merkezi Geleneksel Konut Mimarisi Kap› Tokma¤›

Tokat evleri mimari ve yap›m ba- kanma ifllemi ise ara kat veya k›m özellikleri bak›m›ndan kla- üst kattaki odalarda yer alan do- sik Türk Evi karakterini tafl›mak- laplar›n içinde yap›lmaktad›r. tad›r. Dar alanlara uygun bina Ara kattaki odalarda belirgin bir kurma arzusundan dolay›, çeflit- özellik olmasa da, üst katlarda li farkl›l›klar gösteren plan fle- daha genifl, daha ayd›nl›k ve ifl- malar›na, binalar›n ön cephele- çili¤in itinas› ile di¤erlerinden rinin daima genifl manzaraya ayr›lan bir bafloda görülmekte- 43 hâkim olma iste¤inden dolay› dir. Odalar, Türk Evi odas›n›n sokaklara ç›kmalar fleklinde tafl- tüm özelliklerine sahiptir. Girifl- mak iste¤i yap›larda görülmek- te bir pabuçluk k›sm›, sedirler, tedir. Sofalara çok önem vermifl- ocakl›k, dolap, yüklük, sergen lerdir, alt katlarda teraslar, üst ve lambal›k odalar›nda mevcut- katlarda sofalar evin hayatiyeti- tur. ni artt›ran unsurlard›r.Tokat ev- Tokat evlerinin ana infla malze- leri genellikle iki katl›d›r. mesi ahflap ve kerpiçtir. Çok al- Zemin katlar› hizmet alanlar›d›r çak bir tafl temel üzerine ahflap ve bir k›sm› tafll›k bir k›sm› da dikme ve kirifller çat›l›r, h›m›fl depo gibi mekânlara ayr›lm›flt›r. tekni¤i denilen, aralar› daha in- Buralarda büyük ve küçük ocak- ce ahflap direklerle bölünür, on- l›klar, f›r›n ve ifl evi bulunmakta- lar›n da aras› kerpiç ve tu¤la ile d›r. Üst kat ise oturma mekânla- doldurulur. r› olarak kullan›lmaktad›r. Ba¤dadi tekni¤i daha çok ara Evin as›l soka¤a aç›lan k›s›mlar› duvarlarda ve ç›kmalarda kulla- da buras›d›r. Evlerin büyük bir n›lm›flt›r. Tavanda ve döflemede k›sm›nda zemin katla üst kat de malzeme ahflapt›r. aras›nda bir ara kat bulunmak- S›va ve ahflap üzerine kalem ifli tad›r. Tokat’ta bu k›sma yerel süslemeler daha çok natürmort- olarak “bölme” denilmektedir. lardan, yelkenli ve kent manza- Daha çok k›fl›n oturmak için ya- ras›ndan ya da camilerden olu- p›lm›fl, kolayca ›s›t›labilmesi için flur. Bu tür konular›n ifllenmesi, biraz bas›k bir mekând›r. Tuva- 19. yüzy›lda ‹stanbul kaynakl› let yine zemin katta ya da ara bir ak›m›n Anadolu’da yer bul- kat›n bir köflesinde yer al›r. Y›- mas› olarak yorumlanabilir.

kent merkezi 44

Tokat Yazmalar›

YAZMACILAR HANI görebiliriz. Desenler ›hlamur VE YAZMACILIK a¤ac›ndan kal›plara oyulur ve Sulusokak’a ç›karken yol üs- do¤al boylarla bezlere bask› tünde görece¤imiz Gazio¤lu yap›l›r. Böylece yazman›n ku- Han›’n›n ad›, buradaki özel bir mafl› eskir ama renkler asla üretimle birlikte de¤iflmifltir. y›pranmaz. Karakalem ve el- Bu yap› neredeyse elli y›ld›r van olarak iki tip yazma bas›l- Yazmac›lar Han›’d›r. Bundan maktad›r. Ancak, ad› yazmac›- k›rk y›l önce Tokat’ta yazmac›- l›kla özdeflleflen Gazio¤lu Han› l›k baflka hanlarda da yap›l›rd›. son y›llarda kapal›d›r. Yazma- Tokat, o zamanlar bu alanda c›lar, kentin d›fl›nda say›labile- gerçekten çok ünlüydü. Bölge- cek yeni sanayi sitesinde bir nin meyve ve bitki bereketinin hana tafl›nm›fllard›r. Fakat, ge- simgesi olan elma, üzüm, kiraz leneksel yazmac›l›¤› sürdüre- gibi desenlerin yan›nda çiçek bilen esnaf say›s› da yok dene- ve bitki desenlerini de s›kça cek denli azalm›flt›r. Tokat Ce-

kent merkezi Tokat Yazmalar› zaevi atölyesi ve Tafl Han’da kurslarla gelece¤e tafl›maya, faaliyet gösteren Yurdanur ile ayakta tutmaya çal›flmaktad›r- Birdane kardefller kiflisel çaba- lar. Gazio¤lu Han›’n›n hemen lar›yla gerek kal›p oymac›l›¤› karfl›s›ndaki yap› Kâbe-i Mes- gerekse bask› çal›flmalar›yla cit Camii’dir. Gördü¤ü onar›m- 600 y›ll›k bir geçmifli olan bu lar yap›y› özgünlü¤ünden sanat› gençlere verdikleri uzaklaflt›rm›flt›r. 45

KALIP OYMACILI⁄I Tokat bölgesi 15. ve 16. yüz- a¤ac›ndan yap›lmaktad›r. y›llarda Anadolu’nun yazma- Bunlar›n kimi kalem ifli, kimi c›l›k merkezi olmufltur. Yazma dolgu desenler ve elvan kal›- desenlemeleri, önceleri ka- b›d›r. Yazma desenlemenin lem ifliyle yap›l›rd›. Kal›p tek- baflörtüsü d›fl›nda kulla- ni¤inin geliflmesi ile önce ka- n›lmas› kal›plar›nda l›pla kalemin bir arada kulla- farkl› formatlar- n›ld›¤› “Kal›p-Kalem Yazma- da çal›flmas›n› lar›” yap›ld›. Sonra tümüyle beraberinde “Kal›p Yazmalar” yayg›nlaflt›. getirmifltir. Tokat yöresinde 1300’lü y›l- Yazmac›l›¤›n larda bafllanan kal›p oymac›- Hitit uygarl›- l›¤› günümüzde, Tokat beflli- ¤›ndan geldi- si, Dramal›, Tokat üzümlüsü, ¤i düflünülür. Karanfilli, Elmal›, Kafl›k sap›, Hem bu düflün- Çengelköy, fial deseni, Geyik- ceye, hem de Hi- li, Osmanl› Tu¤ras›, Dokuz titlerin bu bölgede dall› gibi kal›p desenlerde yaflam›fl olmas›na kendini göstermektedir. Bas- sayg› olarak, Tokat yaz- k› kal›plar›, sulak yerlerde ye- malar›nda Hitit uygarl›¤›n›n tiflen ve yumuflak oldu¤un- simgeleri de s›k görülen de- dan kolay oyulan ›hlamur senler aras›nda yer al›r.

kent merkezi Ali Pafla Camii

fiimdi, Ali Pafla Camii külliyesi- bölümünün do¤ru olmad›¤›n› ni bir bafllang›ç sayarak Sulu- saptamaktad›r: “Sivas Defter- sokak üzerindeki yap›lara ge- dar› olan o¤lu Mustafa Bey, Si- çebiliriz. Caminin yaz›t› bulun- vas, Ba¤dat, Erzurum gibi mad›¤›ndan Ali Pafla’n›n kimli- merkezlerde Beylerbeyilik ya- ¤i kesin olarak belirleneme- pan Temerrüd (‹nat) Ali Pa- 46 mekteydi. Kitabenin olmama- fla’dan önce ölmüfltür (1565/ s›, Osmanl› Devri’nde sürgüne 66). Ali Pafla o¤luna yapt›rd›¤› gönderilen ya da bulunduklar› türbenin yan›na bu camiyi yerde yaflamaya zorlananlar›n yapt›rmaya bafllam›fl, ancak yapt›rd›klar› eserlere yaz›t cami tamamlanmadan 1572’ koydurmad›klar› biçiminde yo- de ölmüfltür. Cami, saray›n rumlan›yordu. Bununla birlik- emriyle ve Ali Pafla’n›n ay›rd›¤› te Ali Pafla hakk›nda yaz›lanlar maddi kaynaklar kullan›larak flöyle özetlenebilir: “Ali Pa- tamamlanm›flt›r.” Bugüne dek fla’n›n 1564 y›l›nda ölen o¤lu Ali Pafla’n›n efli ve Mustafa Mustafa’n›n burada bulunan Bey’in annesi hakk›nda da mezar›ndaki ‘Nesli Sultan Be- berrak bir bilgi yoktu. Afyon- yazid’ yaz›s›, Ali Pafla’n›n, Ka- cu, Ali Pafla’n›n kimli¤inden nuni Sultan Süleyman’›n o¤lu yola ç›karak, bu kad›n›n II. Ba- fiehzade Beyazid’in damad› yezid’in k›z›ndan torunu Fat- oldu¤unu düflündürmektedir. ma Sultan oldu¤unu sapta- Ayaklanma ç›karan fiehzade m›flt›r. Beyazid yenilince ‹ran’a kaç- m›fl ve orada öldürülmüfltür. AL‹ PAfiA CAM‹‹ Ali Pafla ise Tokat’ta yaflamak Ali Pafla Camii, Tokat’›n önem- zorunda b›rak›lm›flt›r. II. Se- li Osmanl› yap›lar›ndand›r. lim, isyanc› fiehzade Beya- 1572 y›l›nda fiehzade Baye- zid’›n yak›nlar›ndan sayd›¤› Ali zid’in damad› Kemer Ali Pafla Pafla’y› da Kazova’n›n Söngüt taraf›ndan yapt›r›ld›¤› kabul Çay›r›’nda 1572’de idam ettir- edilir. 1939 ve 1943 depremle- mifltir.” rinde zarar gören yap› 1947 y›- Erhan Afyoncu, bu bilginin bir l›nda onar›lm›flt›r. 16. yüzy›l›n

kent merkezi Ali Pafla Hamam›

Osmanl› mimari özelliklerini f›ndan Hangâh olarak yapt›r›l- tafl›maktad›r. Kesme tafltan d›¤› anlafl›lmaktad›r. Yap›, Ve- yap›lan caminin kare planl› zir Ahmet Pafla Mescidi ad›yla ana mekân›, tek kubbesi ve da bilinmektedir. tek minaresi yap›n›n sadeli¤i- Yap›ya bu ismin verilmesinin nin belirtisi say›lmaktad›r. Se- Vezir Ahmet’in yap›y› tamir et- kiz sütun üzerinde yedi kub- tirmesinden kaynakland›¤› ve 47 beli son cemaat yeri bulun- bilmedi¤imiz bir nedenden maktad›r. Ana mekân›, mihrap kendi üstüne kaydettirdi¤i an- d›fl›ndaki üç yönden kad›nlar lafl›lmaktad›r. Yap›, kubbe ile mahfiliyle çevrilidir. Mermer- örtülü ana mekana aç›lan ey- den özenle ifllenmifl taç kap›, van, bir oda ve bir türbeden camideki mimari süslemenin oluflmaktad›r. belirgin yan›d›r. Caminin gü- Kubbenin ortas›n›n aç›k olma- ney yönünden yal›n bir kütle s› bu yap› tipinin ortak özelli- olarak görünen minaresi kes- ¤idir. Eyvan, genellikle mescit me tafltan yap›lm›flt›r. Ali Pafla olarak kullan›l›r. Bu yap›n›n Camii’nden meydana do¤ru tam karfl›s›nda bulunan ha- bakt›¤›n›zda çukurda üç kub- mam, bu kesitin bütünleyicisi beli çat›s› görülen yap›, bele- gibidir. diyenin burada bir yeralt› çar- fl›s› yapt›rmaya bafllad›¤›nda AL‹ PAfiA HAMAMI yeniden a盤a ç›kan bir mes- Ali Pafla Külliyesinin bir birimi cittir. olan yap›n›n Ali Pafla Camii ile ayn› tarihte, 1572 y›l›nda ya- VEZ‹R AHMET PAfiA p›ld›¤› kabul edilir. D›fltan kla- MESC‹T VE TÜRBES‹ sik bir Osmanl› yap›s› oldu¤u Yap›n›n as›l ad› Ebu fiems belirgin olan Ali Pafla Hamam›, Hangâh›’d›r. Giriflin üzerindeki Osmanl› Döneminin önemli kitabeden yap›n›n, 1288 y›l›n- eserlerindendir. Çifte hamam da, II. ‹zzeddin Keykavus’un olarak tümüyle kesme tafltan o¤lu Sultan Mesud zaman›nda infla edilmifltir. Dört eyvanl› ve Ebu’l Hasan bin efl-fiems tara- köfle odal› plan tipindedir.

kent merkezi Ali Pafla Hamam Girifli

Tu¤la kullan›lan üst örtünün özelli¤e sahiptir. yal›t›m amaçl› kurflun kaplan- SULUSOKAK mas›, soyunmal›k bölümleri- (800 ADIMDA 800 YIL) nin aynal› kemerli olarak ta- Bu sokak üzerindeki hanlar, sarlanmas›, kad›nlar bölümü Selçuklu ve Osmanl› devirle- giriflinin bir odac›kla gizlen- rinde yap›lm›flt›r. Ancak bölge- 48 mesi, so¤uklu¤un kendi içinde deki han gelene¤inin daha es- bölümlere ayr›larak helâ ve t›- kiye dayand›¤› bilinmektedir. rafll›¤›n so¤ukluk içinde ayr› Öyle bir sokak düflünün ki bir birer oda haline getirilmesi, benzeri Anadolu’nun herhangi erkekler bölümünde cepheye bir yerinde olmas›n ve 800 ayd›nlatma konulmas›, kad›n- ad›mla Türklerin Anadolu’daki lar bölümünde soyunmal›k ve 800 y›ll›k mimarl›k serüveni iz- halvetin eyvan içinde sa¤lan- lenebilsin. Daniflmentli’den mas› ve hamam›n cephesine 20. yüzy›la kadar bütün dö- çeflme yap›lmas› gibi 16. yüz- nemlerin eserlerini yaln›zca y›l Osmanl› hamamlar› için Sulusokak’ta görebilirsiniz, “ilk” denebilecek pek çok hem de sadece 800 ad›mda. Ali Tusi Türbesi Ali Tusi Türbesi, Sulu Han, Be- desten bu yap›lardan bir kaç›- d›r.

AL‹ TUS‹ TÜRBES‹ Ali Tusi Türbesi, kitabesine göre Selçuklu devlet adam› Ebul Kas›m bin Ali Tusi taraf›n- dan 1233 y›l›nda yapt›r›lm›flt›r. Kare planl› yap›n›n örtü siste- mi içte, sekizgen kasnak ile geçilen kubbe, d›flta ise pra- midal çat› idi. Pramidal çat› y›- k›l›nca bugünkü kiremit çat› yap›lm›flt›r. Tu¤ladan infla edi-

kent merkezi Sulu Han ve Bedesten len yap›n›n cephesinde kesme dörtgen bir plana sahiptir ve tu¤la tekni¤inde yap›lm›fl, çini d›fl duvarlar› sa¤›rd›r. Han›n mozaik süslemeleri bulunan belirgin tek ögesi d›fla taflk›n sivri kemer al›nl›kl› iki dikdört- taçkap›s›d›r. 1930 y›l›na kadar gen pencere bulunmaktad›r. cezaevi olan han, 1957 y›l›nda 49 Mor, firuze, lacivert renkli geo- onar›larak ö¤renci yurdu ol- metrik süslemelerin görüldü- mufltur. Yak›n zamana (2005) ¤ü pencerelerin üst bölümün- dek Belediye Aflevi olarak kul- de, sar› zemin üzerinde mavi lan›lmaktayd›. çini mozaikle yaz›lm›fl küfi hat- l› iki ayet yer almaktad›r. ARASTALI BEDESTEN Türbenin hemen yan›nda bu- Han›n bitifli¤indeki Bedesten, gün ifllevsiz ve kapal› olan Ka- 15. yüzy›l yap›s›d›r. Dokuz t›rc›lar Han›’n› geçtikten son- kubbeli bedestenin do¤usun- ra, sokakla ayn› ad› tafl›yan ya- da ve bat›s›nda her biri 20 p›n›n önüne geliyoruz. dükkândan oluflan birer arasta yer almaktad›r. SULU HAN Sulusokak’ta bir bütünlük KAZANCILAR MESC‹D‹ içinde görünen yap›lardan biri Kap›n›n üzerinde saça¤a yak›n Sulu Han’d›r. Han›n kesin infla bir yerde bulunan isimsiz kita- tarihi veren bir kitabesi bulun- beden, Kazanc›lar Mescidi’nin mad›¤› gibi, özgün özellikleri- Yavuz Sultan Selim dönemin- ni de yitirdi¤inden tarihini de 1518 tarihinde yap›ld›¤› an- saptamak mümkün de¤ildir. lafl›lmaktad›r. Kare planl› ve Ahflap ve kâgir olan yap›, ya- tek kubbeli yap› moloz tafl ve n›ndaki bedestene mal getiren tu¤la kullan›larak almafl›k tek- ya da buradan mal alan tüc- nik ile infla edilmifltir. Nedeni carlar›n kalmas› amac›yla infla bilinmeyen bir hasara u¤rayan edilmifltir. ‹ki katl› olan yap›, yap›n›n arka bölümüyle önün- kuzey güney do¤rultulu dik- de bulunan revak y›k›lm›flt›r.

kent merkezi Takyeciler Camii

Mescidin çevresine esnaf yer- ana mekân dokuz kubbe ile ör- leflmifl ve bitifli¤indeki Ya¤c› tülüdür. Onar›mlardan önce Han’› belediye 1985 y›l›nda kubbelerin üzeri kiremit çat›y- y›kt›r›nca, mescit iyiden iyiye la örtülüydü. ‹ç mekânda sekiz ortada kalm›flt›r. köfleli kesme tafltan yap›lm›fl ayaklar ve bafll›klar› süsleme- 50 TAKYEC‹LER CAM‹‹ lidir. 1871 onar›m›nda yap›lan Takyeciler Camii’nin de yap›m ve günümüze bütünüyle ula- tarihi belirsizdir. Edirne Eski flamayan Barok süslemelerin Camii plan›yla, son cemaat ye- mavi tonlarda ifllendi¤i kal›nt›- ri d›fl›nda plan› bire bir ayn›d›r. lardan anlafl›lmaktad›r. K›sa Edirne’deki Cami Çelebi Meh- say›lan minaresi kesme tafl- met taraf›ndan yap›lm›fl oldu- tand›r. ¤u bilinmektedir. Bu sebeple caminin 15. yüzy›l›n ilk çeyre- YA⁄IBASAN MEDRESES‹ ¤inde yap›ld›¤› kabul edilmeli- Ya¤›basan Medresesi ya da bi- dir. Moloz ve kesme tafltan ya- linen ad›yla Çukur Medrese, p›lan, kare planl› çok destekli Tokat Müzesi’nde bulunan ki- Ya¤›basan Medresesi

kent merkezi 51

Develik Han tabesine göre 1247 tarihinde DEVEL‹K HAN Nizameddin Ya¤›basan tara- (DEVEC‹LER HANI) f›ndan infla ettirilmifltir. Takyeciler Camii’nin güneyin- Ancak Nizameddin Ya¤›ba- deki Develik Han’›n kitabesi san’›n 1164’de ölmüfl olmas› yoktur, ancak plan› Voyvoda kitabenin hatal› yaz›ld›¤›n›, Han› ve 17. yüzy›l Osmanl› fle- medresenin 1151 y›l›nda yap›l- hir hanlar› ile benzerlik gös- d›¤›n› göstermektedir. Kapal› terdi¤inden, 17. yüzy›lda infla avlulu, üç eyvanl›, kareye ya- edildi¤i kabul edilebilir. Yap› k›n planl› bir yap›d›r. Yap›ya bugün oldukça harap durum- kuzeydeki kap›dan girilmekte- dad›r; kal›n çevre duvarlar› d›- dir. Girifl, yap›n›n merkeziyle fl›ndaki bütün mekânlar y›k›l- ayn› eksende de¤ildir; 1 m do- m›flt›r. ¤uya kayd›r›lm›flt›r. 14 m ça- Do¤u-bat› ekseninde, aç›k av- p›ndaki iki katl› tromp düzen- lulu, iki katl› ve dikdörtgen lemesi üzerinde yer alan kub- planl› han, kesme ve moloz tafl besinin yaklafl›k 10 m çap›nda- malzemeyle infla edilmifltir. ki bölümü aç›k b›rak›lm›flt›r. 1960’lara kadar ifl yeri olarak Moloz tafltan infla edilmifl ya- kullan›lm›flt›r. Do¤usunda, bir- p›da tu¤la yaln›zca tromp ke- birine paralel olarak uzanan merleri ve kubbe gözünün çev- yüksek mekânlar hana ait de- resinde kullan›lm›flt›r. ve bar›naklar›d›r.

kent merkezi Ulu Camii

Görülmeye de¤er özgün par- mektedir. Yap›n›n bat› cephe- çalar› aras›nda, kuzey yöndeki sindeki son cemaat yeri, devflir- an›tsal giriflteki genifl demir me sütun bafll›klar›na sahip kap› yer almaktad›r. Buradan dört sütun taraf›ndan befl yük- kaleye do¤ru k›vr›lan sokak, sek kemerle oluflturulmufltur. bizi az önce gezdi¤imiz gele- Do¤u cephesindeki son cemaat 52 neksel evlerin bulundu¤u so- yeri ise; befl s›ra paye ile olufl- kaklar›n bafl›na götürür. Hem turulan dört s›ra sivri kemerle kaleyi yak›n bir noktadan izle- oluflturulmufltur. Yap›n›n dört yecek hem de tarihin baflka cephesini kornifl hizas›ndan sa- kesitleriyle tan›flaca¤›z. ran tafl konsollar ve kaval sil- meler bat› taraf›nda da cephe- ULU CAM‹‹ nin üst s›n›r›n› oluflturur. Ulu Camii Kebir Mahallesi, Sulu So- Caminin üst örtüsü, son cemaat kak Mevkiinde bulunan Ulu Ca- yerlerini de kapsayacak flekilde mii, Tokat’›n ilk Türk yerleflimi üzerinde Marsilya tipi kiremit- bölgesinde olup; ilk kez muhte- lerin bulundu¤u ahflap bir çat› melen Daniflmentli Döneminde, ile örtülmüfltür. Ayr›ca, caminin 12. yy.’da yap›lm›flt›r. Bat› kap›- güney cephesine, kornifle yak›n s› üzerinde bulunan kitabesin- yerlefltirilmifl tafl malzeme ile den anlafl›ld›¤›na göre de, 1679 oluflturulan kufl evi hofl bir ek- y›l›nda IV. Mehmed (Avc› Meh- lentidir. 17. yy. mimari özellik- med) zaman›nda yenilenmifltir. lerini tafl›yan tek flerefeli mina- Bat›daki avlusuna, güneybat› resi yap›n›n kuzeybat› köflesin- köflesindeki k›rm›z› beyaz renk- de bulunmaktad›r. Minareye gi- li kamal› geçme tafllardan olu- rifl bat›daki revak›n içinde kal- flan bas›k yuvarlak kemerli ka- m›fl olan kaidesinden sa¤lan- p›dan girilen yap›, kuzey-güney maktad›r. Yap›n›n harim k›sm›- yönünde dikdörtgen planl› ola- na bat› ve do¤u cephelerindeki rak infla edilmifltir. Do¤u ve ba- iki kap›dan girilmektedir. Bat› t› cepheleri boyunca uzanan bi- cephesinde yer alan bas›k ke- rer son cemaat revak› yap›n›n merli kap› tafl söveli olup; k›r- bu cephelerini hareketlendir- m›z›-beyaz renkli kamal› geçme

kent merkezi Ulu Camii tafllardan oluflturulmufl ve üç lar›n üzerlerine olmas›n› sem- adet kaval silme ile çerçevelen- bolize etmektedir. dirilmifltir. Do¤u taraf›ndan gi- rifli sa¤layan ikinci kap› da ayn› ALACA MESC‹T CAM‹‹ özellikleri tafl›maktad›r. Cami- Yap› Alaca Camii ve Küçük Mi- nin harimi mihraba dikey, birbi- nareli Camii adlar› ile de bili- rine sivri kemerlerle ba¤lanm›fl nir. Girifl kap›s› üzerinde, mi- 53 iki s›ra paye ile üç sah›na ayr›l- nare kaidesinde ve çeflmede m›flt›r. Yap›n›n güney cephesin- olmak üzere 3 kitabe bulun- de yer alan mihrab›, harime maktad›r. Çeflmedeki kitabe- do¤ru ç›k›nt› yapm›flt›r. Üstün- de, K›l›çarslano¤lu G›yaseddin de üçgen bir al›nl›kla taçland›- Keyhüsrev’in ad› ve 1271 tari- r›lm›fl mihrap silmeli kuflakla hi, girifl üzerindeki kitabede çevrelenmifltir. Köflelerinde bi- Sultan Bayez›d bin Mehmed rer rozetle hareketlendirilen Han ad› ve 1505 tarihi okunur. mihrab›n nifli alt› s›ra mukar- Kitabelerden anlafl›ld›¤›na gö- nasl› bir kavsara ile oluflturul- re, yap› Selçuklu Döneminde mufltur. Mihrab›n bat›s›nda yer yap›lm›fl, tahrip olmas› nede- alan minberin yan aynal›klar› niyle 1505 y›l›nda Abdurrah- birbirine geçmeli sekizgenlerin man bin Ahi Eda ad›na Abdüla- oluflturdu¤u ahflap oyma iflçili- ziz bin ‹brahim taraf›ndan ye- ¤iyle düzenlenmifltir. Caminin niden yapt›r›lm›flt›r. Abdurrah- harimi düz ahflap tavan ile ör- man Ahi, 1503-1507 y›llar› ara- tülmüfltür. Tavana k›rm›z› ve s›ndaki fiah ‹smail olaylar› s›- yeflil renklerin hâkim oldu¤u ras›nda öldürülen bir Tokatl›’- fonlar aras›nda yalanc› künde- d›r. Bu nedenle hem Selçuklu kâri tekni¤inde oluflturulmufl hem de Osmanl› yap›mlar›na kare göbekler alt›n varak ile ait iki yaz›t› bulunmaktad›r. kaplanm›fl ve ç›ta aralar›nda Mescit, kubbeli ibadet mekan› kalem ifli bitkisel süslemeler ifl- ve girifl bölümünden oluflur. lenmifltir. Bu göbeklerde bulu- Bat› cepheye bitiflik minaresi nan alt›n varakl› sark›tlar Tan- tu¤la bezemesiyle Selçuklu r›’n›n rahmetinin namaz k›lan- özelli¤i tafl›maktad›r.

kent merkezi Pafla Hamam›

PAfiA HAMAMI kabartmas› bulunmaktad›r. Bir mahalle hamam› olan Pafla Sa¤daki aslan, soldaki ise da- Hamam›; Deveci ve Pafla han- ha çok bir köpe¤i and›r›r. Bü- lar› gibi yap›lar aras›nda, ta- tün durgunlu¤una karfl›n y›rt›- rihsel ticari alan›n merkezinde c› bir hareketi düflündüren bu bulunmaktad›r. Yörgüç Pafla figürlerin buraya hangi neden- 54 taraf›ndan H.838/M.1435 y›- le kondu¤unu anlamak zordur. l›nda infla ettirilen hamam ku- Moloz tafl ile infla edilen han›n zey-güney do¤rultusunda, dik güneydeki demir kap›s› öz- dörtgen ve tek hamam planl›- gündür. d›r. ERENLER TÜRBES‹ PAfiA HAN fiimdi, Sulusokak’›n ucundaki Pafla Han Sulusokak’›n sonun- Erenler Mahallesine geldik. dad›r. Kitabeden, I. Sultan Bugün harap durumda olan Mahmut zaman›nda Trabzon türbenin kitabesi yoktur. Mi- ve Sivas valili¤i yapm›fl Zaral›- mari özelliklerine göre 13. yüz- zade Vezir Abaza Mehmet Pa- y›l sonu 14. yüzy›l bafl›na ta- fla taraf›ndan 1752 y›l›nda yap- rihlenebilir. Moloz tafl örgü t›r›ld›¤› anlafl›lmaktad›r. Ana malzemesi olarak kullan›lm›fl, duvarlar› ve en dikkat çekici kesme tafl ile kaplanm›flt›r. yan› olan, kesme tafltan yap›l- Kare planl› mekân›n üzeri tu¤- m›fl güzel portali d›fl›nda y›k›k la kubbe ile örtülüdür. Dört durumdad›r. Portal›n özgün cephesinde sivri kemerli genifl kap›s› sökülmüfltür. 1930 y›l- aç›kl›klar olan türbenin kesme lardaki foto¤raf›yla karfl›laflt›- tafl kemerlerinde, kabartma r›ld›¤›nda, portal›n bulundu¤u bordür ve yar›m y›ld›zlardan cephenin zeminin yaklafl›k 1 m oluflan bezeme bulunmakta- alt›nda kald›¤›n› görebiliriz. d›r. Böylece, Sulusokak bitmifl Bu cephede, girifl eyvan›n›n oluyor. Yani yaklafl›k sekiz yüz kemerinin iki yan›nda, yüzleri metrelik bir yürüyüflle 12. yüz- kemere dönük, selvi a¤ac›na y›ldan 20. yüzy›la dek sekiz zincirle ba¤lanm›fl iki hayvan yüz y›lda oluflan yap›lar› bir

kent merkezi Behzat Camii arada gördük. Türkiye’de böy- SAAT KULES‹ le bir baflka sokak yoktur diye- Caminin yan›ndaki Saat Kule- biliriz. Tokat kent tarihini gös- si’nin tipik özelli¤i eski kentin teren yap›lar›n yo¤unlaflt›¤› hemen her yerinden görülecek sokaklar›n bir k›sm› afla¤›daki biçimde tasarlanm›fl olmas›- Behzat Çay›’n›n etraf›ndad›r. d›r. Büyük bölümü kaz›nm›fl Burada yan yana duran iki ya- olan kitabede, yaln›zca kule- 55 p›, Tokat ad›n›n geçti¤i hemen nin yap›m y›l› olan 1902 oku- her yerde birer görsel simge nabilmektedir. olarak ç›kar karfl›m›za. 33 m uzunlu¤undaki kule, II. Abdülhamit’in padiflahl›¤›n›n BEHZAT CAM‹‹ 25. y›l›n› kutlamak için yap›l- Tokat’›n karakteristik yerlerin- m›flt›r. 1917’de saat aksam› den Behzat Çarfl›s›’nda Behzat alafrangaya çevrilmifltir. Çay› yan›ndaki cami, Kanuni Kare kaideli, sekizgen gövdeli Süleyman döneminde Fakih kule kesme tafl ile infla edil- o¤lu Hoca Behzat taraf›ndan mifltir. Bugün de her yar›m sa- 1535 y›l›nda yapt›r›lm›flt›r. Kü- atte bir, iki dakika arayla ken- çük ve kare planl› yap›ya II. te zaman› an›msatmaya de- Abdülhamid döneminde, 1891- vam etmektedir. Bu ses eski- 92 tarihinde halk›n deste¤iyle den kentin her yerinde duyu- bir kubbe daha eklenmifltir. lurdu. 1908 y›l›nda da Tokatl› Ahmet Ancak günümüzde otomobil Lütfi Pafla taraf›ndan onar›m ve sanayi gürültüsünden ve yapt›r›lm›flt›r. yo¤un yüksek yap›laflmadan Cami, dikdörtgen planl› harim ötürü, saatin sesi yaln›zca ku- ve 1956 y›l›nda eklenen son leye yak›n yerlerde duyulabil- cemaat yerinden oluflur. Mo- mektedir. Buradan yolun kar- loz tafl ve tu¤la ile infla edilen fl›s›na geçti¤imizde görece¤i- yap›n›n güneydo¤u köflesinde miz en güzel yap›lardan biri, tek flerefeli minare yer al›r. kentin yaflam kültürünün seç- Yandaki mezar, Behzat-› Ve- kin yan›n› gösteren bir konak- li’nindir. t›r.

kent merkezi Burgaç Hatun Türbesi TOKAT’IN D‹⁄ER CAM‹LER‹ 56 Tokat’ta, Daniflmendlilerden çinilerle süslenmifl oldu¤una Osmanl›ya dek çeflitli y›k›mlar dair izler günümüze kadar ve yenilenmeler geçirmifl bir- gelmifltir çok baflka cami daha bulun- GÜDÜK M‹NARE CAM‹‹ maktad›r. Kentin tüm yap›lar› (Rüstem Çelebi Camii) gibi camiler de yörenin iklim Güdük Minare Camii, Rüstem ve toplumsal koflullar›na uy- Çelebi Mahallesi’ndedir. Ki- gun bir biçimde geliflmifltir. tabesi bulunmayan yap›y› A. Kent merkezinde ibadete aç›k Gabriel, plan ve bat› cephesi olan 59 caminin 39’u Osman- süslemelerine dayanarak 15. l› Döneminde infla edilmifltir. yüzy›la tarihlendirmektedir. Bu yap›lar›n baz›lar›n› flöyle ‹ç mekan, 20. yüzy›lda yeflil s›ralayabiliriz. ve sar› boyayla kaplanm›flt›r. GAR‹PLER CAM‹‹ Pandantiflere ve baldaken (Yeflil Minareli Camii) kemerlerinin üst bölümlerine Pazarc›k Mahallesi’ndeki ya- bitkisel motifler ifllenmifltir. p›, 14. Anadolu Vakfiye Defte- Pandantiflere dört halifenin ri’ne göre, Daniflmend Ahmet ad› yaz›lm›flt›r. Güneydeki ke- Gazi taraf›ndan 1074 y›l›nda mer köfleli¤inde “Allah” yaz›- yapt›r›lm›fl. l›d›r. Mihrap niflindeki kalem Bu nedenle Tokat’›n ve Ana- iflleri de 20. yüzy›la aittir. dolu’nun en eski camii oldu- Güdük Minare Camii, Edirne ¤u düflünülür. Moloz tafl du- Üç fierefeli ve Manisa Hatuni- varlar› onar›mlarda özelli¤ini ye camilerinin basitlefltirilmifl yitirse de minaresinin renkli bir biçimini tafl›r.

kent merkezi Takyeciler Camii TOKAT’IN D‹⁄ER CAM‹LER‹ 57 MAHMUT PAfiA CAM‹‹ çimli göbekte bitkisel ve geo- Mahmut Pafla Mahallesi’nde metrik geçmelerin oluflturdu- Behzat deresinin sol yan›nda ¤u kompozisyonlar önemlidir. yer alan Mahmut Pafla Ca- Kuzeybat›daki minare, sekiz- mii’nin kitabesi bulunmamak- gen kaideli, sekizgen pabuçlu tad›r. Ancak, 1616 y›l›nda öl- ve tu¤la gövdelidir. dürülen Mahmut Pafla ve HORUÇ CAM‹‹ 1681’de ölen Kemankefl Mah- Horuç Camii, Hoca Ahmet Ma- mut Pafla ile iliflkilendirilerek hallesi yak›nlar›ndad›r. ‹ç me- 17. yüzy›la tarihlendirilmekte- kanda kubbe, d›flta piramidal dir. Haziredeki mezarlar›n en külah örtülüdür. Yap› 19. yüz- eskisi ise 1878 tarihini tafl›- y›l özellikleri gösterse de, mi- maktad›r. Kare planl› k›rma narenin kaide ve pabuç k›sm› çat›l› yap›, tek minarelidir. Ka- 15. yüzy›la kadar iner. Kuzey- lem ifli süslemesi, Anadolu ca- deki son cemaat yeri, ahflap mileri aras›nda ender bulunan desteklerle tafl›nan befl Bursa bir düzeydedir. E¤ik çat›l› son kemeriyle d›flar› aç›l›r. Bat› cemaat yeri yap›n›n kuzeyine duvar›nda küçük bir kap›, do- sonradan eklenmifltir. Duvar- ¤u cephesinde yüksek düfley lardaki farkl›l›klar caminin de- dikdörtgen pencereler bulu- ¤iflik dönemlerde onar›m ge- nur; güney cephesi sa¤›rd›r. çirdi¤ini gösterir. Ana mekân›- Kubbe ete¤indeki gülbezek n›n en önemli özelli¤i ahflap ve tomurcuk desenli kalem ifl- tavan iflçili¤idir. Çift kenar sü- leri caminin yal›n süslemeleri- sünün s›n›rland›¤› dörtgen bi- ni oluflturur.

kent merkezi Latifo¤lu Kona¤›

LAT‹FO⁄LU KONA⁄I verecek flekilde, Türk Evi’nin 19. yüzy›la ait oldu¤u tahmin ana esaslar› çerçevesinde fa- edilen Latifo¤lu Kona¤›’da es- kat daha serbest bir plana gö- ki Tokat evlerinin güzel bir ör- re yap›lm›flt›r. Zemin katta bir ne¤idir. Gazi Osman Pafla So- de hamam› bulunur. Pencere kak’taki Latifo¤lu Kona¤›’n›n sistemi daha çok 17-18. yüzy›l 58 yerinde daha eskiden 17. yüz- büyük konaklar›nda görülen- y›la ait eski bir evin mevcut ol- lere benzer. Konak ahflap, ka- du¤unu bu yap›da kullan›lan lemifli ve alç› malzemeyle be- devflirme malzemeden anlafl›l- zenmifltir. Özellikle baflodas›, maktad›r. bu bölgenin en güzel ahflap ifl- Plan› “L” fleklinde düzenlen- çili¤ini gösterir. D›fltan kare, mifl, avluya aç›k bir sofan›n et- içten daire formlu ahflap bor- raf›na odalar›n dizilmesi ile dürün s›n›rlad›¤› alanda, orta- oluflmufl iki katl› bir yap›d›r. da tavan göbe¤i yer almakta- Tafl döflemeli avlusunda genifl d›r. E¤ri kesim tekni¤i ile ya- bir havuz yer al›r. Tokat evle- p›lm›fl, Avrupa etkili çiçek ve rinde görülen standart plan yaprak motifleri görülür. Tez- tiplerinden farkl›d›r. Kalabal›k yinattaki genel üslup ampir bir ailenin ihtiyaçlar›na cevap özellikler gösterir. Latifo¤lu Kona¤› Tavan Göbe¤i Binadaki ikinci süsleme türü kalemifli teknikle yap›lan be- zemedir. Üst kat güney uçtaki odan›n pabuçluk k›sm›nda bir cami, bir yelkenli ve deniz ile bir flehir manzaras› yan yana resmedilmifltir. Bafloda ve üst kat›n güney uç- taki odas›n›n ocakl›k davlum- bazlar› ve tepe pencerelerinde çok güzel alç› iflçilik bulun- maktad›r. Güney uçtaki adada yer alan ocakl›k, hafif kabart-

kent merkezi Mevlevihane ma alç› üzeri boyama ile yap›l- D‹⁄ER KONAKLAR m›fl lale ve karanfillerle klasik üslubu yans›t›r. Baflodadaki Tokat konak mimarisi bak›- ocakl›¤›n davlumbaz› ise plas- m›ndan bölgenin zengin ille- tik akantus yapraklar› ile aç›k rinden biridir. Çok yak›n za- bir bat› tarz›nda bezenmifltir. mana dek Ya¤c›o¤lu Kona¤›, Tepe pencerelerinde ise 59 Vak›f Evi, Mad›maklar Evi, “Mühr-ü Süleyman” motifi ifl- Cevdet Erek Evi, Fatma Ercan lenmifltir. Evi, Yo¤urtçuo¤ullar› Kona- ATATÜRK EV‹ VE ¤›, Maaz Gürkan Evi gibi bir- ETNOGRAFYA MÜZES‹ çok konak neredeyse ifllevi- Milli Mücadele y›llar›nda Mus- ne uygun olarak yaflamak- tafa Kemal Atatürk’ün Tokat’a tayd›. Ancak bir yandan bu geldi¤inde kalm›fl oldu¤u yer- yap›lar›n bak›m›n›n maddi dir. 2001 y›l›nda Kültür ve Tu- yük getirmesi, öte yandan rizm Bakanl›¤›’nca kamulaflt›- yeni mimarinin bask›n gel- r›lm›fl olan yap›, Atatürk Evi ve mesi, bu yap›lar›n ço¤u için Etnografya Müzesi olarak hiz- “terk edilmifl” tan›m›n› kul- mete aç›lm›flt›r. Tokat’›n Deve- lanmay› zorunlu k›lmakta- görmez Mahallesi’nde bulun- d›r. maktad›r. yapt›rd›¤› zaviyede Mevlevilik MEVLEV‹HANE Tokat’ta yay›lmaya bafllam›fl- Mevlevilikle ilgili en eski kay- t›r. Muhtemelen bu zaviye 15. nak olan Menak›b-ül Arifin ki- yüzy›l›n sonunda Uzun Ha- tab›ndan anlafl›ld›¤› üzere san’›n Tokat’› yakmas› esna- mevlevilik ilk defa Hazreti Mev- s›nda yok olmufl ve ikinci defa lana hayattayken Muineddin Bey Soka¤› giriflinde bulunan Süleyman Pervane’nin iste¤i arsaya Sultan III. Ahmed döne- üzerine Fahreddini Iraki isimli minde Yeniçeri a¤as› Sülün halifesini Tokat’a göndermifl Mustafa Pafla taraf›ndan ve Pervane’nin 13. yüzy›lda 1638’de yapt›r›lm›flt›r.

kent merkezi Kap› Tokma¤›

Bu yap› tümüyle varl›¤›n› günü- r›nda ve güzel kesitler halinde müze kadar sürdürememifltir. bulunmaktad›r. Bu nedenle Yandaki bugün özel mülkiyette süslemeye ve geleneklere ilifl- bulunan Mevlana hamam› gi- kin baz› noktalar› da yine ken- riflteki tafl kap› ve konaktaki tin bu evlerine bakarak ele hamam ve bitifli¤indeki oda o alabiliriz. 60 dönemden kalm›flt›r. Bugün son onar›mlarla 19. yüzy›l To- TAK TAK… TOK TOK… kat evlerinin mimari özellikleri- ÇIT ÇIT ni yans›t›r. ‹ki katl› yap›n›n ze- Bunlardan biri, evlerin kap›- min kat›, “L” biçimli bir koridor s›ndaki tokmaklard›r. Bugün çevresindeki odalardan oluflan de kimi kap›larda birden fazla bir plana sahiptir. ‹kinci kat, tokmak görüyoruz. Bunun asl› büyük tek salon olarak plan- üçtür. “Tak tak” sesi ç›karan lanm›flt›r. Semahane olarak tokmak, eve ergin erkek konu- kullan›lan bu bölüm kubbe ile ¤un geldi¤ini haber verir. O za- örtülmüfltür, kubbenin ortas› man, evin kad›nlar› ev halin- ise bitkisel motiflerle bezen- den ç›k›p örtünür, haz›rlan›r. mifltir. Yap›, ahflap karkas aras› “Tok tok” sesi ç›karan tokmak kerpiç dolgu kullan›larak ba¤- erkek çocu¤un geldi¤ini haber dadi tarz›nda infla edilmifltir. vermektedir. “Ç›t ç›t” sesi ç›- karan ise gelenin bir kad›n ol- BEY SOKA⁄I du¤unu söylemektedir. O za- Bey Soka¤›, sa¤l› sollu uzanan man da evin erke¤i derlenip eski evleriyle, kentin bugün de toparlan›r. Bunun yan› s›ra, ev en güzel sokaklar›ndan biridir. içi süslemeler daha çok oda Evlerin ço¤u bitiflik s›ra yap›l- kap›lar›nda, yüklüklerde, geç- m›flt›r. Aralarda ayr›ks› duran me tekni¤iyle yap›lan dolap baz› evler, bizi Tokat genel mi- kapaklar›nda, tavanlarda ve marisinin kimi yanlar› üzerin- duvarlarda görülebilmektedir. de düflündürmektedir. fiimdi Ahflap süsleme, ahflap ve s›va d›fltan bak›l›nca görülemeyen üzerine kalem ifli ve alç› süsle- çok fley, bu evlerin iç mekânla- me teknikleri bugün de evlerin

kent merkezi Yeflil›rmak bir k›sm›nda görülebilmekte- ruklara gidece¤iz. Ço¤u zaman dir. 17. yüzy›lda kent, “Valide H›d›rl›k Köprüsü’nün yan›nda sultanlara has olarak” tan›m- bir çay içip söyleflen Tokatl›lar›n lanmaktayd›. Bu, Tokat’›n ba- dinginlik istediklerinde ilk seçi- k›rc›l›k, dokumac›l›k ve yaz- mi G›jg›j Tepesi olmakta. Küçük mac›l›k bak›m›ndan o y›llarda bir koruyu bar›nd›ran bu tepe, zenginleflti¤inin göstergesidir. özellikle yaz günlerinde çam ko- 61 ‹flte bu evler, Tokat’›n ayan, kulu bir serinlik demektir. Tepe- eflraf ve tüccar kesiminin bu den bak›nca Tokat, yerel deyim- geçmiflinin yaflayan yan›d›r. le “hayaller içinde hayal, düfller içinde düfltür.” Bir zamanlar MES‹RE VE YAYLALAR hayvanc›l›k için gidilen yaylalar, ‹nsan hayal kurmuyorsa e¤er, Tokat merkezinde yaflayanlar bir kenti gezmifl olamaz. fiimdi, ve gezginler için yeni dinlence rahatça hayal kuraca¤›m›z do- alanlar› haline geldi. TOKAT fiARAPLARI TARIM TUR‹ZM‹

Tokat topra¤›n›n en büyük Tar›m turizmi “TaTuTa” ya zenginliklerinden olan k›rk da “ekolojik çiftliklerde ta- dört çeflit üzüm türünden el- r›m turizmi, gönüllü bilgi ve de edilen say›s›z flarap, ye- tecrübe takas›” ad›yla tüm meklerin en önemli tamam- Türkiye’de, aralar›nda To- lay›c›s› ve bölgenin en kat’›n da yer ald›¤› 69 çiftlik- önemli özgün lezzetlerin- te yaflam bulan bir do¤a et- dendir. Bunlar ara- kinli¤idir. s›nda bölgeye özgü Tokat Niksar’da bulunan olan ve dünyada Küçük A¤a Çiftli¤i’nin kat›l- sadece bu bölgede d›¤› bu etkinlik, konuklar›na üretilen “Mahlep yöresel mutfak kültürünü Vermutu” bölgenin ö¤renme ve çevre gezileri tüm flarap türleri gibi olanaklar› sa¤lamakta- aras›nda en bilinenidir. d›r. kent merkezi Almus Baraj Gölü

Bunlardan biri olan Topçam naklar›n›zla da konaklayabilirsi- Yaylas›, il merkezine 15 km niz. Tokat’a uzakl›¤› 29 km uzakl›kta ve deniz seviyesinden olan, deniz seviyesinden 1740 1600 m yüksekliktedir. Burada m yükseklikteki Akbelen (Bize- orman içinde geleneksel yayla ri) Yaylas›’nda çam ve kay›n evlerini tan›ma olana¤› vard›r. a¤açlar›n›n dinlendiricili¤ine s›- 62 Hem günübirlik hem de konak- ¤›nabilir, dilerseniz pek az yer- lama olana¤› sa¤layan çam or- de bulabilece¤iniz çimli yamaç- man› içindeki Batmantafl Yayla- larda çim kaya¤› yapabilirsiniz. s›, il merkezine 28 km uzakl›kta ve deniz seviyesinden 1850 m D‹MES yüksekliktedir. Buraya günübir- lik gidilebilirse de, kendi ola- Tokat’›n ve Türkiye’nin eko- nomisinde önemli bir yere OLTA BALIKÇILI⁄I sahip olan Türkiye’nin ilk meyve suyu üreticisi Dimes, Merkez ilçede Gökçeyol Gö- 1958 y›l›nda kurulmufltur. leti olta bal›kç›l›¤› için uy- Tokat flehir merkezinde gundur. 33.500 metrekarelik bir alan üzerine kurulu, 16.000 met- KAMP VE KARAVAN rekarelik kapal› alana sahip olan fabrikas›nda meyve su- Merkez ilçede yer alan G›jg›j yu, süt ve süt ürünleri, mey- Tepesi ile Almus Orman evle- ve püresi, marmelat ve mey- ri kamp ve karavan alanlar›- ve iflleme üretimi devam et- na sahiptir. mektedir. fiimdi, Tokat mer- YÜRÜYÜfi VE kezden Yeflil›rmak’› izleye- TIRMANIfi rek biraz güneye do¤ru gide- ce¤iz, sonra bir ara yolla ba- Tokat ilinde Alan yaylas› – t›ya yönelece¤iz. Gitti¤imiz Akda¤ Zirvesi (1770 m), yü- ilçe küçük, ama birçok ba- rüyüfl ve t›rman›fl merakl›lar› k›mdan flenlikli bir yer. için önerilir.

kent merkezi PAZAR Mahperi Hatun Kervansaray›

Kazova, Ayna Pazar› olarak kervan yoludur. Yol üzerinde an›lan ilçenin ad› Cumhuriyet bir Selçuklu yap›s› olan Pazar devrinde Pazar’a dönüflmüfl- Köprüsü bulunmaktad›r. Köp- tür. Burada arkeolojik bak›m- rü, Tokat-Turhal yolunu Pa- dan genifl, sistemli bir yüzey zar’a ba¤lamaktad›r. H›d›rl›k araflt›rmas› yap›lm›fl de¤ildir. Köprüsü’nün bir benzeri olan 64 Ancak, ilçenin yak›n›nda bulu- bu köprü de kesme tafltan ya- nan ve zamanla giderek derin- p›lm›flt›r. Yol üzerinde önemli leflen, geniflleyen bir ma¤ara, ikinci eseri, yap›m› 1237 y›l›na bize bir co¤rafik an›t kazand›r- tarihlenen Mahperi Hatun Ker- d›. 1.085 m rak›mda olan ma- vansaray›’n› görece¤iz. ¤ara ad›n› Ball›ca Köyü'nden almaktad›r. Pazar ilçesinden MAHPER‹ HATUN Ball›ca Ma¤aras›na ulaflan 8 KERVANSARAYI km’lik yol, Selçuklular zama- Alâeddin Keykubat’›n kar›s› n›nda da kullan›lan önemli bir Mahperi Hatun taraf›ndan o¤- lu G›yaseddin Keyhüsrev za- Mahperi Hatun Kervansaray› ‹ç Görünüflü man›nda yapt›r›lan han Sel- çuklu kervansaraylar›n›n en güzel örneklerindendir. Tama- men kesme tafl malzeme ile in- fla edilen yap›n›n çevresi 16 takviye kulesi ile desteklen- mifltir. An›t kap›s› görkemli ve ifllemeleriyle dikkat çekicidir. Avlunun iki taraf›nda revaklar yer almaktad›r. Tek nefli olan kapal› mekân›n tek bir portali vard›r. Taç kap›da yer alan ve bir k›sm› k›r›lm›fl yaz›t›nda, “Büyük Sultan, Ulu Hakan, yeryüzünde Allah’›n gölgesi, dinin ve dünyan›n imdatç›s›

pazar Ball›ca Ma¤aras›

Keyhüsrev Bin-i Keykubat Mü- me büründürmüfltür. Bu sa- kerrem vadiyle kral hatunlar›- londa ayr›ca, geçmifl devirlere n›n melikesi Mahperi Hatun ait olan ve harç kullan›larak in- 1238-39 y›l›nda bu han› yapt›r- fla edilmifl dikdörtgen bir yap› d›” diye yazar. yer almaktad›r. Ma¤aran›n en genifl alan› olan BALLICA MA⁄ARASI Büyük Damlatafllar Salo- 65 Dünyan›n en büyük ma¤arala- nu’ndaki küçük havuzlar, ma- r›ndan biri olan Ball›ca Ma¤a- ¤ara incileri ile kapl›d›r. Salon- ras›, 680 m uzunlu¤unda ve 95 da nem oran› yüksektir ve aç›k m yüksekli¤indedir; ziyarete havaya oranla 4 kat daha fazla aç›k 8 salonu vard›r. oksijen bulunmaktad›r. Dev Yaklafl›k 3-4 milyon y›l yafl›n- boyutlu sark›t ve dikitleri göz da oldu¤u belirlenen ma¤ara, al›c›d›r. flimdiye kadar saptanan ma- Bu muhteflem salondan kuzey ¤ara oluflumlar›n›n tüm özel- ve kuzey do¤u yönünde ilerle- liklerine sahip olman›n yan› s›- yen yürüme yolu, blok, sark›t, ra, özgün So¤an sark›tlar›yla dikit ve küçük havuzlardan da uluslararas› önem tafl›mak- oluflan Çamurlu Salon, ma¤a- tad›r. ran›n en üst noktas›nda bulu- Ball›ca Ma¤aras›, kristallefl- nan ve ma¤aran›n en yafll› sa- mifl kireç tafllar›ndan meydana lonlar›ndan olan Fosil Salon ve gelmifltir. Ortalama s›cakl›¤› Cüce Yarasalar›n yaflam alan› 18°C ve ortalama nem oran› % olan Yarasal› Salon’a ulafl›r. 54 - % 73 olan ma¤aran›n bol Buradan kuzey - güney yönün- oksijenli havas›, nefes almay› de bulunan ve Muhteflem Ga- kolaylaflt›rmaktad›r. leri olarak adland›r›lan Çökün- Giriflin hemen ard›ndaki Ha- tü Salon’a geçilir. Salon ad›n› vuzlu Salon’daki yüksek s›cak- taban›nda bulunan iri bloklar- l›k ve düflük nem oran›, damla- dan al›r. tafllar› oluflturan kalsit kristal- Çöküntü Salon ve Bloklu Mah- ler aras›ndaki ba¤› zay›flat›p zen’den sonra, bir köprüyle pul pul kabarm›fl bir görünü- Sütunlar Salonu’na ulafl›l›r.

pazar Ball›ca Ma¤aras›

Ma¤aran›n en büyük sütunu perde ve p›rasa fleklindeki olan 18 m boyunda ve 8 m ça- oluflumlar büyüleyicidir. p›ndaki sütun bu salonda yer almaktad›r. ‹kiye ayr›lan yürü- HACI S‹NAN CAM‹‹ me yolu kuzeyden iri so¤an Hac› Sinan Camii, Kanuni Sul- sark›tlar›n ve damlal› sark›tla- tan Süleyman döneminde, 66 r›n en güzellerinin bulundu¤u 1534 y›l›nda Hac› Sinan bin ‹b- Mantarl› Salon’a, güneyden rahim taraf›ndan yapt›r›lm›fl- ma¤aran›n en genç salonu t›r. Kare planl›, tek kubbeli ya- olan Yeni Salon’a ulafl›r. Yeni p›, moloz tafl örgü üzerine kes- Salon’da büyük sark›t, dikit ve me tafl kaplama ve tu¤la kulla- havuzlar›n yan› s›ra, yaprak, n›larak infla edilmifltir.

Halil Bey Camii HAL‹L BEY CAM‹‹ VE HAMAMI ‹lçe merkezinde, tarihi mey- danda bulunan ve Halil Bey Camiisi olarak an›lan yap›, ki- tabeye göre 1334-35 y›l›nda ‹l- hanl› hükümdar› Ebu Said Ba- had›r Han zaman›nda Hac› Mehmed bin Hüseyin taraf›n- dan yapt›r›lm›flt›r. 1996 y›l›nda restore edilen yap› orijinal özelliklerini kaybetmifltir. Yaklafl›k 50 metre afla¤›da in- fla edilmifl ve ayn› isimle an›- lan hamam Beylikler dönemi hamam mimarisine uygundur ve 14. yüzy›l›n ilk yar›s›na ta- rihlenir. Pazar ilçesinin yak›n komflular›yla paylaflt›¤› ama idari yap› bak›m›ndan kendi

pazar Kaz Gölü ad›yla an›lan hem Önemli Do- Su Tavu¤u, Su Kuflu, Sakarme- ¤a Alanlar› (ÖDA) hem de me- ke, Elmabafl, Karn›flç›n, Kara- sireleri bulunur. tavuk, S›¤›rc›k’t›r. Deniz sevi- yesinden yüksekli¤i 535 m KAZ GÖLÜ olan Kaz Gölü, bu bölgede gö- Kazova’n›n bat› kesimindeki rülebilecek en önemli do¤a Kaz Gölü Önemli Do¤a Ala- alan› olma özelli¤ini sürdür- 67 n›’d›r. Baz› araflt›rmalar, 10-12 mektedir. Göl, sulak alan eko- y›l içerisinde gölün çok önemli sistemlerinin çok güzel bir ör- bir bölümünün kurudu¤unu ne¤idir. Göl kenar›, mesire göstermektedir. Bunun bir ne- olarak da son y›llarda h›zla deni köylülere arazi yaratmak, önem kazanm›flt›r. bir nedeni de sulama amac›yla Kelkit Vadisi’nin bir bilefleni göle yeni ç›k›fl kanallar›n›n ek- olarak buras›, baflta küçük ak- lenmesidir. Burada s›kça kufl babalar (Neophron percnopte- gözlemcilerini görebilirsiniz, rus) olmak üzere çeflitli kufl çünkü göl yaklafl›k 108 çeflit türleri için önemli bir yuvala- kufl için bir konaklama merke- ma alan›d›r. zidir. Bunlar aras›nda ilk akla Bunlar›n yan› s›ra çift yaflaml›- gelenler flunlar: Saksa¤an, An- lar ve kelebek türleri aç›s›n- g›t, Akleylek, Alacabal›kç›l, Ak- dan da bu bölge önemli say›l- kuyruk, Sallayan, Gri Bal›kç›l, maktad›r. Kaz Gölü

pazar Kaz Gölü

Kaz Gölü’nün Bitkileri keni (Circium), saz, kam›fl ve Bö¤ürtlen (Rubus), yaban gü- çay›r otlar›. Pazar’›n, baz› cilt lü (Rosa), s›¤›r kuyru¤u (Ver- hastal›klar›n›n sa¤alt›m›na bascum thapsus), civan perçe- yard›mc› oldu¤una inan›lan mi (Achillea millefolium), eflek sular›ndan biri “Uyuz Suyu” h›yar› (Ecballium eleterium), ad›yla bilinir. Gökçeli Kasaba- 68 tarak otu (Dipsacus), devedi- s›’ndaki Ball›ca Mahallesi’nin 1 km bat›s›nda Çardakl› ad› ve- YABAN YAfiAM rilen bölgede bulunan ve kü- kürt içeren suyu bölge halk› Bölgede, Tokatl›lar›n “cüce uyuz hastal›¤›na karfl› kullan- yarasa” dedikleri yarasa tü- maktad›r. Yine ayn› civarda sa- rü üzerinde inceleme yapan ¤alt›mla iliflkili iki sudan biri, Do¤a Derne¤i, bölgenin bu köy camisinin üst taraf›nda kesitine iliflkin ç›kard›¤› dö- akan “Hera Çermi¤i”dir. Böl- kümde flunlar› dile getir- ge halk› bu su ile banyo yap›l- mektedir: “Ball›ca Tepeleri d›¤›nda sar›l›k hastal›¤›n›n memeli türleri aç›s›ndan ol- geçti¤ini düflünür. ‹kincisi “Kuflgeçmez Suyu”dur. Ball›ca dukça zengindir. Küresel öl- Mahallesi’nin güneyindeki K›- çekte tehlike alt›nda olan lavuzlu Mevkii’nde bulunmak- nal burunlu yarasa (Rhino- tad›r. Halk aras›nda, suyun ça- lophus mehelyi) bölgede ya- murunun yaralara iyi geldi¤i flayan öncelikli bir memeli düflünülür. Geçim kaynaklar› türüdür. Ball›ca Ma¤aras›n- bak›m›ndan daha çok tarla ve da yap›lan turizm etkinlikle- bahçe tar›m›na dayanan Pa- rinin ma¤arada yaflayan ya- zar’›n, tar›m ürünlerini iflleyen rasalar› rahats›z etmeyecek salça ve un fabrikas› bulun- flekilde düzenlenmesi ve bu- maktad›r. ‹lçede ba¤c›l›k; vifl- ray› gezenlerin bu canl› türü- ne ve domates üretimi yap›l- ne özen göstermesi gerek- maktad›r. Hayvanc›l›kta a¤›rl›k mektedir.” süt s›¤›r› yetifltiricili¤ine veril- mifltir.

pazar ARTOVA Artova Genel Görünüm

70 “fiimale do¤ru giderek Çaml›- olan mühürde ise tek merkezli bel Da¤›’ndan, Sivas eyaleti daireler görülür. Bu mühür MÖ topra¤›nda mahsulü çok, ma- 1500’e tarihlenir. Höyük ma- mur ve müzeyyen kasaba mi- densel kaplar, silahlar ve top- sali köylerden geçtik. Ar›kova lu i¤ne gibi eflya bak›m›ndan (Artova) kasabas›na geldik.” da zengin buluntular vermifl- Evliya Çelebi, Artova’ya yolcu- tir. Raci Temizer’in 1952’de lu¤unu anlat›rken, ilçenin ad›- yapt›¤› araflt›rmalarda ç›kan n›n o zamanki söyleniflini de k›rm›z›, kahverengi ve siyah vermifl olur. astarl› seramik çanak-çömlek, Yap›lan araflt›rmalar, Arto- Boyunp›nar Köyünün Kalkoli- va’n›n çok daha eski devirlere tik zamana ait bir arkeolojik ait yerleflimler üzerinde yük- alan oldu¤unu göstermekte- seldi¤ini göstermektedir. Ka- dir. Ayn› köyün Özündürük yap›nar Höyük, Kunduz Höyük bölgesinde, kayalara oyularak gibi tarihsel yerleflmeler, Arto- yap›lm›fl üç katl›, befl odal› bir va’n›n ‹lk Tunç Ça¤›’yla olan yeralt› yerleflim de ilçenin geç- iliflkisi bak›m›ndan önemlidir. mifl zenginli¤inin kan›tlar›n- Yenice Köyündeki Kayap›nar dan biridir. Cumhuriyet Dev- Höyük, Kalkolitik devirden rinde Tokat’›n yerleflim mer- Friglere uzanan bir yerleflim kezlerinden biri olan Artova, yeridir. Çanak çömle¤in yan› 1944’te ilçe konumuna gelmifl- s›ra burada bulunan iki damga tir. Artova tarihi mimariden mühürden steatit (bir tür tafl) çok, do¤a bak›m›ndan görül- olan›, nokta ve çizgilerle beze- meyi hak eden bir yerdir. Do- lidir ve MÖ 2000’in ilk çeyre¤i- ¤as›n›n en önemli özelli¤i, Ye- ne tarihlenir. Piflmifl topraktan flil›rmak’›n güçlü kollar›ndan

artova Artova biri olan Çekerek Suyu’nun aç- ren, Ekinli 1, Ekinli 2, Büget, t›¤› vadiler silsilesiyle iç içe ol- Çelikli, Afla¤› Güçlü, Belekde- mas›d›r. Çaml›bel Da¤la- resi, Ç›kr›k gibi yerlere kurul- r›’ndan do¤an K›z›k, Dinar, Ça- mufl göletler, ilçeyi bir su diya- l› sular›yla ve Kavak Tepesin- r›na dönüfltürmüfltür. Baflta den do¤an Finize suyuyla Tokat olmak üzere bölgenin Çaml›bel Buca¤› dolaylar›nda gereksinmesini karfl›layan kö- 71 birleflerek büyüyen Çekerek, mür yataklar›, ilçenin belli Artova’n›n s›n›rlar›nda muhte- bafll› yeralt› zenginliklerinden flem derinlikte vadiler açar. Ar- biridir. Artova’dan Yeflilyurt’a tova'da güneybat› do¤rultu- giden yoldan güneybat›ya sunda geniflleyerek akar. do¤ru ilerledi¤imizde bizi tari- 15.000 Hektarl›k Artova Ovas› hin katmanlar› ile Artova’n›n tam burada oluflmufltur. Buna bileflenleri de say›lacak do¤a ek olarak, Artova’da Karacaö- zenginlikleri karfl›lar. ‹stasyon Binas›

artova Artova SULUSARAY Sulusaray Genel Görünüm

SEBASTOPOL‹S Pontika) ile birlikte, Sebasto- Sebastopolis, “Büyük, aza- polis, Kappadokya’y› Karade- metli kent” anlam›na gelmek- niz’e ba¤layan ikinci bir hatt›n tedir. Çekerek Irma¤› üzerin- da bileflenidir. deki köprünün yaz›t›nda ge- Baz› kaynaklarda MÖ 1. yüzy›l- çen Heracleaopolis’in kentin da kurulmufl oldu¤u kaydedil- 74 ad› oldu¤u da ileri sürülmüfl- mektedir. Roma ‹mparatoru tür. V. Cuinet, 1880–1892 y›lla- Trajan zaman›nda (MS 98 – r› aras›ndaki inceleme kay›tla- 117) Pontus Galatius’la, Pon- r›nda Pontus Kral› Mithridates tus Polemoniacus eyaletlerin- VI. Eupator’un Pompeius’a ye- den ayr›larak Kappadokya nilmesinin ard›ndan Nicopolis eyaletine dâhil edilmifltir. Bu- ve Sebastopolis olarak kenti nu, kente Vali Arrian ad›na di- yeniden kurdu¤unu yazmakta- kilen kitabeden ö¤reniyoruz. d›r. Timur’un Anadolu’yu isti- 1987 y›l›nda Tokat Müze Mü- las› s›ras›nda y›k›lan kentin dürlü¤ü’nce yap›lan kurtarma harabeleri aras›ndan kayna- ve sondaj kaz›lar› sonucunda yan su nedeniyle buraya Sulu- elde edilen veriler ile daha ön- saray ad›n›n verildi¤ini söy- ce ortaya ç›km›fl bulunan mi- lenmektedir. mari parçalar de¤erlendirildi- Tarihi kent, Hitit ‹mparatorlu- ¤inde, kentin Helenistik, Ro- ¤u’nun önemli merkezlerin- ma ve Bizans devirlerinde den olan Maflat Höyük’le ayn› önemli bir yerleflim alan› oldu- yol üzerindedir. Bu yol Akda¤- ¤u anlafl›lmaktad›r. madeni, Sulusaray, Maflat Hö- Bölgenin, MÖ 3000’lerde Eski yük, Zile, Amasya, Samsun Tunç Ça¤›’nda ve daha sonra, güzergâh›n› izleyerek Kappa- MÖ 2000’lerde Hitit, MÖ dokya’y› (Cappadocia) Kara- 1000’lerde Frigler zaman›nda deniz’e ba¤lamaktad›r. Ayn› da iskân edilmifl oldu¤u son zamanda; Roma ‹mparatorlu- y›llardaki çal›flmalarla netlefl- ¤u’nun do¤udaki önemli kent- mifltir. lerinden olan Niksar (Neoca- 1987 kaz›lar›nda bulunan tari- esarea) ve Gümenek (Comana hi eserlerin bir k›sm› Tokat

sulusaray Roma Hamam›

Müzesi’nde sergilenmektedir. loz malzeme ile örtülmüfltür. Bir k›sm› da ilçe merkezinde, Yap›da kullan›lan tafl büyük eski Belediye binas›n›n karfl›- ölçüde, yak›ndaki Alpudere ve s›ndaki Aç›k Hava Müzesi’nde- Ç›kr›k köyleri aras›nda, Antik dir. Ça¤da da tafl oca¤› olarak kul- lan›lm›fl olan kayal›ktan geti- K‹L‹SE rilmifltir. Kesme kalker tafllar 75 Tarihi kentin önemli yap›lar›n- ve özellikle üst k›s›mlarda kul- dan biri kilisedir. Kuzeydo¤u- lan›lan konglomera tafllar, El- da, höyü¤ün eteklerindeki sur mal› köyünün Ebekayas› böl- duvarlar› yak›n›ndaki kaz›lar- gesinden getirilmifltir. da ortaya ç›kar›lan yap› üç nef- Büyük apsis kavisinin bafllad›- li, üç apsisli, naosu, s›radan ¤› yerde, kesme tafllarla tafl›y›- insanlar›n girmesi yasak olan c› eleman›n alt düzeyinin he- bölümü (bema) ve ‘synthro- men yan›nda gri mermerden, non’ u ile tipik bir Erken Bi- yaz›s› olan sekizgen formlu bir zans Dönemi kilisesidir. sütun parças› bulunmaktad›r. ‹ç bölümün alt k›sm›ndaki tü- Taban›n koyu renkli mermerle nelin geniflli¤i 1,5 m’dir. kaplanm›fl oldu¤u, özgün yer- Duvarlar tutma sistemle; içte lerinde olan parçalardan anla- ve d›fltaki kesme tafl aras› mo- fl›lmaktad›r. Sebastopolis’ten Kabartma,

sulusaray 76

Sütun Bafll›¤›

ROMA HAMAMI min mimarisindeki özeni kav- Kentin do¤u taraf›nda, yak›n ramak aç›s›ndan önemlidir. zamanda yap›lm›fl evler ara- Do¤udaki sütun üst kesimi d›- s›nda bulunan tarihi yap›n›n fl›nda oldukça sa¤lam durum- kaz›lmas›yla, Hamam’a ait ze- dad›r. Duvarlar›ndaki kükürt minli, moloz tafl duvarl› bölüm izleri, yap›da bugün ilçenin 3 a盤a ç›kar›lm›flt›r. Yap›da yan- km güneybat›s›nda kullan›lan g›n izleri saptanm›flt›r. ‹ri blok kapl›ca suyunun kullan›ld›¤›n› tafllarla harçs›z oluflturulmufl ya da o dönem kapl›ca suyu- iç mekâna do¤ru üçer kademe nun burada ç›kt›¤›n› düflün- yapan, iki tafl s›ras› korunmufl dürmektedir. tafl›y›c› ayaklar ve bu ayaklar›n aras›na konumland›r›lm›fl, üst fiEH‹R SURLARI k›sm› k›r›k iki sütun kaidesi Kentin do¤usunda yap›lan ka- bulundu. Kaidelerden biri ha- z›larda a盤a ç›kar›lan 17 m len yerindedir. Sütun kaidesi yüksekli¤indeki duvar kal›nt›s› ile ayak aras›, kap› aç›kl›¤›n› çok büyük blok kesme tafllarla oluflturmaktad›r. harç kullan›lmadan yap›lm›fl- Buradan düzgün tafl döfleme t›r. Duvar› destekleyen, dört- zeminli mekâna geçilmekte- gen biçimli iki payanda vard›r. dir. Zeminde kuzey-güney yö- Bu duvar›n yaklafl›k 100 m ba- nünden gelip, bat›-do¤u yönü- t›s›nda yine iri tafllarla yap›l- ne giden art›k su kanal› döne- m›fl, yar›m daire biçimli, olas›-

sulusaray Roma Köprüsü l›kla burç olan kal›nt›lar ortaya leri kald›r›ld›ktan sonra tahri- ç›km›flt›r. Yuvarlak planl› burç- bata engel olmak üzere yap›- la, duvar›n ayn› do¤rultuda ol- n›n üzeri kapat›lm›flt›r. mas›, bunlar›n bir surun parça- Yap›da bulunan kemik plaka- lar› oldu¤unu akla getirmekte- lar üzerindeki demir pim izle- dir. rinden, bunlar›n bir nesnenin dekoratif kaplamalar› oldu¤u 77 TABANI MOZA‹KL‹ YAPI düflünülmektedir. fiimdi Tokat Üzerinde kaçak kaz›lar yap›l- Müzesi’nde sergilenen “tu- m›fl olan bu yap›, apsisli, orta haf” denecek biçimde ifllen- ve yan neflerden oluflan bir mifl aslan figü- plana sahiptir. Orta ve yan nef ründen olu- aras›nda 30 cm’lik bir kademe flan masa fark› bulunmaktad›r. Her iki ta- aya¤› da bu- ban da mozaik döflemedir. radan ç›km›fl- Mozaiklerin tan›mlanabilen t›r. Masan›n kesitlerinde panolar halinde öteki üç aya¤› bitkisel ve geometrik desenler henüz bulunama- görülmektedir. Yine karfl›l›kl› m›flt›r. dört pano içinde insan portre- leri dikkat çekmektedir. Port- AÇIK HAVA relerden üçü afl›r› derecede MÜZES‹ bozulmufltur. Tan›mlanabilen 1987 y›l› son- mozaikte, elinde orak olan bir daj ve kurtar- insan figürü yer al›r. Figürün ma kaz›lar› s›ra- sa¤ omuz hizas›nda Yunanca s›nda, Tokat Mü- yaz›lm›fl “yaz mevsimi” söz- zesi Müdürlü¤ü’nce cükleri okunmaktad›r. Bu mo- Sulusaray’da saptanan zaikten ve pano say›s›n›n dört mimar› parçalar ile mo- olmas›ndan yola ç›k›larak, zaikler eski Belediye bi- öteki üç desenin de mevsim- nas›n›n karfl›s›nda infla lerle iliflkili oldu¤u sonucuna Aslan Figürlü var›lmaktad›r. Yap›n›n mozaik- Masa Aya¤›

sulusaray 78

Sulusaray Kapl›cas›

edilen bina ve bahçesinde ser- lu su kaynaklar› aras›nda gös- gilenmeye bafllad›. Burada terilen suyu sodyum klorür, yaklafl›k 60 eser bulunmakta- sülfat ve bikarbonatl› sular- d›r. dand›r. S›cakl›¤› ortalama 32 – 44,3 °C SULUSARAY KAPLICASI olan kapl›ca bir fay hatt›ndan “Çermikönü Kapl›cas›” olarak kaynamaktad›r. Kapl›ca Roma da an›lan kaynak, bölgenin en ve Bizans devirlerinde oldu¤u önemli kapl›cas›d›r. gibi, Selçuklu ve Osmanl›’da Tarihi Sebastopolis harabeleri da etkin olmufltur. 1962’de ku- aras›nda ç›kan kapl›ca kayna- rulan modern tesisler, gerek- ¤› deniz seviyesinden 750 m sinmelere göre geliflip yeni- yüksektedir. So¤uk ve ›l›k tuz- lenmektedir. Günümüzde 2 otele sahip olan kapl›ca, özel DO⁄A ETK‹NL‹⁄‹ banyolar›, havuzlar›, lokanta ve gazinosuyla y›l boyunca Dutluca Baraj Gölü’nde ay- hizmet vermektedir. Sulusa- nal› sazan bal›kç›l›¤› yap›la- ray’dan Yeflilyurt’a giden yol bilir. ayn› zamanda ola¤anüstü or- manlara giden yoldur.

sulusaray YEfi‹LYURT Yeflilyurt Genel Görünüm

Yeflilyurt ilçesi, Musaköy’ün dan aranan, istenen bir üre- göçlerle geliflmesi ve isim de- timdir. Buna ek olarak, ilçenin ¤iflikli¤i ile oluflmufltur. 1982 a¤›rl›kl› geçim kaynaklar› ta- y›l›nda Yeflilyurt ad›n› alan ka- r›m ve hayvanc›l›kt›r. Geçmiflte saba, 1987’de ilçe olmufltur. ‹l- yayg›n olarak yap›lan karako- 80 çeye 2 km mesafede olan Boz- van ar›c›l›¤› bugün çok az aile tepe’de yer alan ve Helenistik taraf›ndan da olsa sürdürül- Ça¤’a tarihlenen ve kaçak ka- mektedir. z›larla tahrip edilmifl olan an›t Böylece Tokat’›n Sivas’la s›n›- mezar ilçenin eski ça¤larla ilifl- r›n› çizen yay›n bir ucuna gel- kisi bak›m›ndan tek buluntu- mifl olduk. fiimdi bat›ya, To- dur. kat’› neredeyse bütün tarihsel Bölge halk› ve gezginler tara- ba¤›nt›lar›yla gösteren en f›ndan daha çok orman yürü- kapsaml› tarihsel dokuya do¤- yüflleri ve dinlencesi için seçi- ru gidece¤iz. Zile yaln›zca ilin len ilçede, yerleflik göçerler de¤il, ayn› zamanda Anado- taraf›ndan üretilen el yap›m› lu’nun da tarihine aç›kl›k geti- deri eflya merakl›lar› taraf›n- ren höyüklerle doludur. Yeflilyurt Tren ‹stasyonu

yeflilyurt Z‹LE Zile Kalesi

YAZILI TAR‹H ÖNCES‹ uzak mesafe ticareti ile seç- VE Z‹LE kinlere yönelik de¤erli “say- Tokat’ta en eski yerleflimler g›n” maddelerin ticareti gelifl- Kalkolitik Ça¤a tarihlenir. Ad›- mifltir. Tokat il s›n›rlar› içeri- n› tafl›n yan› s›ra bak›r kullan›- sinde, Kalkolitik Ça¤a ait 11 82 m›ndan da alan Kalkolitik Ça¤, höyükten 9’u Zile’dedir. kent kültürlerinin sistemli ön Bunun yan› s›ra, Anadolu ve aflamas› olarak bilinir. MÖ Trakya'da 1000’in üzerinde yaklafl›k 5400–3300/3000 y›l- yerleflimle temsil edilen Eski lar› aras›yla an›lan Kalkolitik Tunç Ça¤›na (ETÇ) ait merkez- Ça¤daki geliflkin tar›m ve hay- lerin 37’si de Zile ve çevresin- vanc›l›k, insan›n sosyal yap›- dedir. Tokat il s›n›rlar› içindeki s›ndaki de¤iflimleri giderek bilinen en önemli ETÇ merkezi, h›zland›rm›flt›r. Yöneticiler, Zile ‹lçesi’nin 20 km güneydo- din adamlar›, çeflitli zanaat- ¤usundaki Maflat Höyük’tür. kârlar gibi farkl› sosyal grupla- Höyük, genel özellikleriyle r›n yan› s›ra an›tsal mimari, sa- ETÇ’ye tarihlenir. Bölge ETÇ ile vunma ve sulama sistemleri, birlikte yo¤un bir yerleflime sahne olmufltur. KALKOL‹T‹K ÇA⁄I YERLEfi‹MLER‹NDEN YAZILI TAR‹H BAZILARI Tokat tarih ça¤lar› Hititler ile bafllamaktad›r. Labarna’n›n Emirdolu Yüzellik Tepesi, kurdu¤u Hitit Devletinin bafl- Kozdere Karga Tepesi, Kara- kenti Hattufla’n›n (Bo¤azköy) yün Höyük, Yeflilce Köyü Ok- Tokat’›n çok yak›n›nda olmas›, çutepe, Üçköy Viran Camii bu zaman kesitlerine ait kültü- rel dokunun il topraklar›nda Höyük, Akdo¤an Köyü Kale yayg›nlaflmas›n› da sa¤lam›fl- Tepe, Üçköy Dökmetepe Te- t›r. Kalkolitik Ça¤ ve Eski Tunç pe Üstü Yerleflmesi, Savc› Ça¤›n›n ard›ndan Orta Tunç Köyü Gâvur Kalesi. Ça¤› içinde, MÖ 1650’lere do¤-

zile Geleneksel Tokat Evi Kap›s› ru kurulan eski Hitit Krall›¤› ve tablet ve üzeri mühür bask›l› daha sonraki Büyük Hitit ‹m- kilden nesneler (bulleler) orta- paratorlu¤u (MÖ 1550-1190) ya ç›kar›lm›flt›r. Tabletlerin bu- dönemlerine ait yerleflim alan- lundu¤u odalar büyük bir Hitit lar› Tokat'›n sulak vadilerine, arflivine iflaret etmektedir. bereketli ovalar›na serpilmifl- tir. Zile’nin Yal›nyaz› Köyü ya- 83 k›n›nda saptanan ve Hititçe ESK‹ TUNÇ ÇA⁄I ad› Tapigga olan Maflat Höyük YERLEfi‹MLER‹NDEN bu dönemin kültürünü yans›- BAZILARI tan en iyi korunmufl yerleflim- lerden biridir. Buluntulardan Ac›p›nar, Alime Tepesi, Ha- anl›yoruz ki; Tapigga’da, Bafl- mam Tepe Hamzan›n Çal, kent Hattufla’daki krala ba¤l› Karga Tepesi Yamaç Yerlefli- bir yönetici bulunmaktayd›. mi, Kaz›kl› Höyük, Merdiven- Bu nedenle büyük Hitit ‹mpa- li Düz Yerleflmesi, Güm Güm ratorlu¤u’na ba¤l› federasyon- Tepesi, Mal Tepesi, Maflat lar aras›nda Tapigga’n›n Höyük, Medrese Tepe, Ö¤- önemli bir merkez oldu¤unu lenlik Tepe Tepe Üstü Yer- söyleyebiliriz. Maflat Hö- leflmesi, Toptepe Höyük, yük’te, bugün kim taraf›ndan Üyük Höyük, Karayün Hö- ve tam olarak hangi amaçla yük, Kayadibi Yamaç Yerle- yapt›r›ld›¤› saptanamayan flimi, Kayaönü 1 Höyük, Ka- ama bir beye ait oldu¤u düflü- yap›nar’›n Tepesi Yamaç nülen sarayda çivi yaz›l› tab- Yerleflmesi, Kösele Tepesi letler ve bu saray›n çevresin- Höyük, Küçüközlü Höyük, de, Tunç ve Demir ça¤lar›na ait Recep Day›’n›n Tepesi Hö- çeflitli seramik eflya bulun- mufltur. Maflat Höyük’te bulu- yük, Sinelik Höyük, Somun nan Saray’›n 40’tan fazla oda- Dede Höyük, Tafll›ca Höyük, s› kaz›lar sonucunda ortaya ç›- Ya¤l›p›nar Yamaç Yerleflme- kar›lm›flt›r. Saray›n do¤uya si, Y›lanl›kaya Tepe Üstü bakan odalar›nda çok say›da Yerleflmesi, Yüzellik Tepe.

zile Ana Tanr›ça ‹dolü, Eski Tunç Ça¤›

Çivi yaz›l› tabletler aras›nda, yaz›flmalar da iliflkinin kapsa- Hattufla’daki Büyük Kral’›n m› ve düzeyi aç›s›ndan önemli önemli kiflilere, devlet adam- kan›tlard›r. En büyük kazanç- lar›na ve beylere gönderdi¤i lar›m›zdan biri de çevredeki mektuplar, çeflitli listeler yer yerleflim adlar›n›n bu yaz›flma- almaktad›r. Örne¤in, depolar- larda kullan›lm›fl olmas›d›r. 84 daki bak›r, gümüfl, bu¤day Son Hitit yap› katman›ndaki miktarlar›, fal ve kehanetlerle buluntular, yan yana dikdört- ilgili metinler yer al›r. Hattu- gen planl› üç odadan oluflan fla’dan gelen mektuplardan, bir ev, çanak çömlek ve hiye- iki merkez aras›nda önemli bir roglifli bullelerle temsil edil- iletiflim a¤›n›n bulundu¤unu mektedir. Baflta Mikenler ol- anlamaktay›z. Düflman tehli- mak üzere, çeflitli uygarl›klara kesi, yard›m istekleri; ekinle- ait buluntular, Maflat Hö- rin ekilmesi, ürünün toplan- yük’ün o dönemindeki iliflkiler mas›, ba¤bozumu gibi tar›mla a¤› bak›m›ndan önemlidir. ilgili bilgi al›flverifli ya da ekin- Orta Anadolu’da MÖ 1000 y›l- leri çekirge istilas›nda zarar lar›n›n çanak-çömlekçili¤inde, gören Kaflkal›lar›n Hitit ekinle- Ana Tanr›ça kültü ile ilgili 2 rine sald›rmas›na iliflkin de- grup görülmektedir. Birincisi, ¤erlendirmeler... Yasalara, Demir Ça¤›n›n sonuna tarih- vergi yükümlülüklerine iliflkin lendirilmekte ve üzerindeki kad›n figürleri Ana Tanr›ça’yla Kevgir, Maflat Höyük, Frig Dönemi iliflkilendirilmektedir. ‹kincisi ise, kabartma olarak yap›lm›fl ve bir çift meme beze¤i ile bir kad›n›n gö¤üslerini yans›tarak büyük olas›l›kla Ana Tanr›ça’y› simgeleyen ve Helenistik dev- re tarihlendirilenlerdir. Birinci grupta biri Bo¤azköy’den, ikisi de Maflat Höyük'ten olmak üzere toplam 3 örnek bulun-

zile Rython, Maflat Höyük, Hitit Dönemi maktad›r. Yüksek düzeyde Hi- kaz›lar yapan Ord. Prof. Dr. Ek- tit kültür ve sanat› yaflanan di- rem Akurgal ve Prof. Dr. Tah- ¤er önemli merkezler; Erbaa sin Özgüç, Zile Kalesi yerlefli- ‹lçesi’nde Horoztepe, J.G.C An- mi ile birlikte Maflat Höyü¤ün, derson’un “Verisa” ve J. Gars- Eski Anadolu uygarl›¤›n›n ana tang'›n “Z›ppalanga” dedi¤i merkezlerinden oldu¤u dü- kutsal Hitit kenti Aktepe (Bo- flüncesindedir. Zile idari ola- 85 lus) Höyü¤ü ve Zile Kalesi’nin rak Tokat’a ba¤l›d›r. Ancak, bulundu¤u Anzilia Höyü- hem tarihi süreç bak›m›ndan ¤ü’dür. Bu höyü¤ün karfl›s›n- eskidir hem de Tokat'tan daha da bafllatt›¤›m›z tarih söylefli- meflhurdur. Strabon’dan daha sini, Zile’de baflka bir boyuta önce Zéla’dan söz etmifl olan vard›rabiliriz. fiimdi kap›s›n- Hirtius, “Zéla, Romal›lar›n ye- dan girdi¤imiz ilçenin ad›, çe- nildikleri ve yendikleri iki flitli dönemlerde Zela, Anzilia, savafl ile meflhurdur. Bi- Anziliya, Zelitid, Zelitis Silas rincisi Mith ridates ile (ki burada bulunan Amanos Lucullus’un kuman- mabedinde muhterem anlam›- dan› Triarius ara- na gelen Sulla ve sonra Roma s›nda; ikincisi, komutan›na ad olan S›lla’dan Gaius Julius Cae- dönüflmüfltür), S›lay, Sileh, sar (Sezar) ile 2. Zeleh, Zelos, Zilch, Zilon ve Pharnakes aras›n- G›rg›riye Zeyli olarak de¤iflime da olmufltur. u¤ram›flt›r. Zile’nin yaz›l› ilk Yonca A¤›zl› Testi, ad›, Hitit kenti olan Anzili- Maflat Höyük, Demir Ça¤› ya’d›r. Buras› birçok kaynakta, Anaitis Tap›na¤›’n›n en önemli merkezlerinden biri olarak geçmektedir. Zile’nin 29 km Bulle, güneydo¤usundaki Maflat Hö- Maflat Höyük, yük’te bulunan çivi yaz›l› tab- Hitit Dönemi letleri de¤erlendiren Ord. Prof. Dr. Sedat Alp, Maflat Höyük’te

zile Zile Kalesi

2. Pharnakes’i yenen Sezar, zar’a adand›¤› san›lan k›sa sü- Roma Senatosu’na “Veni – Vi- tunun yan›ndaki yaz›tlar, Ro- di – Vici” / “Geldim, gördüm, ma Devrine ait çeflitli yap› ve yendim” fleklinde üç kelimelik olayla ilgilidir. Do¤u yönünde- bir mektup göndermifltir. ki kayalara oyulmufl Roma Ti- Zile Kalesi’nin giriflindeki saat yatrosu bu bölgedeki tek ör- 86 kulesi, bir zamanlar›n muhaf›z nektir. Ancak iyi korunama- ya da gözcü kulesidir. Daha m›fl, tafllar› baflka yap›lara gö- sonralar› “Çan Kulesi” denmifl türülmüfltür. Bu nedenle sah- ve 1875’te Ziya Pafla buray› ne k›sm› yok olmufltur. Saat Kulesi’ne çevirmifltir. Se- Zile’nin 1076’da Daniflmendler Mil Taflı, Roma Dönemi taraf›ndan al›nd›¤›n› biliyoruz. Eretna ve Kad› Burhaneddin beylikleri döneminde de önemli merkezlerden biridir. 1392’de Osmanl› egemenli¤in- de olan kasabada ‹lhanl›lar k›- sa bir süre egemenlik kurmufl- tur. ‹lçe 1413’te Osmanl› Dev- leti’ne kat›lm›flt›r. fiemseddin Sami’nin kay›tlar›- na göre, “Zile Sivas’›n Tokat Sanca¤›na ba¤l›d›r. ‹lçenin 13 nahiyesi ve 600 köyü bulun- maktad›r.” Sami’den o dönem “57.200 olan nüfusun 45 bini- nin Müslüman” oldu¤unu ö¤- reniyoruz. Kalenin yan›ndaki Ziya Pafla Caddesi’ni izleyip kavflaktan Amasya Caddesi’ne ç›kt›¤›m›z- da, Zile’nin tarihi sokaklar›na erifltik demektir.

zile Tiyatro, Roma Dönemi

Zile’nin kadim dokusuna gi- Kislik Mahallesi’nde görece¤i- derken bir fleyden daha söz et- miz eski konut dokusu, iflte bu meliyiz. Baflka çok az kasaba- yang›nlara ra¤men ve sonra- da görece¤iniz, bugünün Zile- s›nda verilen çabalarla bugü- si için de neredeyse geçmiflin ne ulaflm›flt›r. süsünden baflka anlam tafl›- ‹lk bak›flta da¤›n›k gibi görün- mayan tarihi itfaiye çanlar›n- se de, Kislik semtinin etraf›n- 87 dan. Bu çanlar asl›nda sade bi- da birçok sokak ve birinden rer süs nesnesi de¤ildir. Tarih ötekine geçilen birçok mahal- burada büyük iki yang›n› kay- le vard›r. Zile’nin 17. yüzy›lla detmifltir. Biri, 1800’lü y›llar›n 19. yüzy›l›n sonuna tarihlenen son çeyre¤inde kasaban›n bü- konut mimarisinin yo¤unlaflt›- yük bölümünü yok eden yan- ¤› di¤er semtleri flöyle s›rala- g›nd›r, öteki de Kurtulufl Sava- yabiliriz: Alacamescid Camii’ni fl› y›llar›nda (1922) ç›kan bir de görece¤imiz Alacamescid ayaklanmada ilçenin bir k›sm›- Balâ Mahallesi, Ali Kad› Ma- n›n yanmas›na neden olan hallesi, Minare-i Sa¤›r, Yaz›c›, yang›nd›r. Amasya Caddesinin Hac› Mehmet, Çay, Sakiler ve arka sokaklar›nda, özellikle Minare-i Kebir mahalleleri. Zile Ba¤ Yolu

zile 88

Zile Ulu Camii

Z‹LE ULU CAM‹‹ yeri vard›r. Ahflap sundurmayla Zile Ulu Camii’nin kuzey cephe- örtülü kap›n›n bas›k kemeri sindeki kitabe, ilk yap›n›n III. geçme tafl tekni¤iyle yap›lm›fl- G›yaseddin Keyhüsrev zama- t›r. Kap› kemerinin üzerindeki n›nda, Mehmed Zalüli Bin Ebu yatay dörtgen mermer panoda Ali taraf›ndan 1267 y›l›nda infla dua yaz›t› yer almaktad›r. Bat›- ettirildi¤ini gösterir. 1591’de daki kap› aç›kl›¤› do¤udakiyle yenileme çal›flmas› gören ca- ayn›d›r ve ayetli bir yaz›ta sa- mi, bir dönem bu çal›flmay› hiptir. yapt›ran Nasuh Pafla’n›n ad›yla Bat› cephesinin kuzey ucunda an›lm›flt›r. 1904’te büyük oran- kaide benzeri bir ç›k›nt› olma- da y›k›l›nca, dönemin Zile Kay- s›na karfl›n so¤an kubbeli mi- makam› Süleyman Necmi ve nare, beden duvar› üzerinde halk›n çabalar›yla 1904-1909 yer almaktad›r. Caminin taç ka- y›llar› aras›nda, Neo-klasik p›s›n›n Zile’deki an›tsal örnek- tarzda yeniden yapt›r›lm›flt›r. lerin en önemlisi oldu¤unu Kesme tafl malzemeli yap›n›n söyleyebiliriz. ana mekân› dikdörtgendir. On alt› penceresi bulunan sekiz- BEYAZIT BESTAM‹ CAM‹‹ gen kasna¤›n tafl›d›¤› kubbesi Ali Kad› Mahallesi’nde bulu- kurflun kapl›d›r. Kuzeyinde nan Beyaz›t Bestami Camii’nin dört mermer sütunlu, kurflun 1206 ve 1305 tarihli iki ayr› ya- kapl› üç kubbeli son cemaat z›t› bulunmaktad›r. Cami, Be-

zile 89

Zile Ulu Camii, Taç Kap›s› yaz›t Bestami soyundan ge- lak gövdelidir. XIX. yüzy›lda lenler taraf›ndan yapt›r›lm›fl- yap›lm›fl ahflap minarelerin t›r. Nitekim caminin içerisinde özelliklerini tafl›maktad›r. bulunan türbede Beyaz›t Bes- tami’nin torunlar› gömülüdür. HOCA ‹SHAK CAM‹‹ Cami dikdörtgen planl›d›r. ‹ba- Küçük Minare Mahallesi’nde det mekân› oldukça yüksek bir bulunan Hoca ‹shak Camii’ni tavanla örtülmüfltür. Yan›nda- Fatih Sultan Mehmet dönemin- ki minare tafl kaide üzerine tek de Hac› Ali o¤lu Hac› ‹smail flerefeli, k›sa boylu ve yuvar- 1475 y›l›nda yapt›rm›flt›r. Beyaz›t Bestami Camii

zile 90

Elbaflo¤lu Camii

Kiremit örtülü çift kubbeli bu meli yap›, kare mekânl›, kire- küçük caminin minaresi tu¤la mit çat›l›d›r. Tavan› ç›takâri örgülüdür. süslemeli olan yap›n›n Barok 1939 depreminde flerefesinin biçemli mermer taç kap›s›n› üst bölümü y›k›ld›¤› için, halk görmek için, sonradan ekle- taraf›ndan “Küçük Minare” ola- nen beton bölümü geçmek ge- rak adland›r›lm›flt›r. rekir. Ana mekâna kuzeyden yuvarlak kemerli kap›dan giri- ELBAfiO⁄LU CAM‹‹ lir. Yanlardan kaide ve bafll›kl› Elbaflo¤lu Camii Zile’nin do¤u ince birer sütunçe ile destek- giriflinde Çayp›nar› Deresi’nin lenen kap› kemeri, k›rm›z›, gri yan›ndad›r. Zile eflraf›ndan El- ve beyaz mermer geçmelidir. baflo¤lu Seyit Ahmet taraf›n- Zilelilerin o eski deyimiyle, bu- dan 1801’de yapt›r›lm›flt›r. ran›n bir k›l›¤›n› alacak (foto¤- Kesme tafl ve moloz tafl malze- raf›n› çekecek) olursak, Zile ve etraf›ndaki her köfle insana OLTA BALIKÇILI⁄I her an yeni fleyler ö¤retebilir. fiimdi biraz do¤uya do¤ru, su- Y›ld›ztepe’de Boztepe Baraj yun karfl› yakas›na geçece¤iz. Gölü’nde, aynal› sazan olta Roma döneminde küçük bir bal›kç›l›¤› yap›lmaktad›r. yerleflme olan Turhal, Tokat’›n köklü ilçelerinden biridir.

zile Üzüm Ba¤›

AL ÜZÜM KARA ÜZÜM

Tokat’ta ve birçok ilçesinde l›r. Eskiden yayg›n olan bu üzüm, yüzy›llardan beri yetifl- türler yerine annot türü yetifl- tirilen, emek verilen bir ürün- tirilmeye bafllanm›flt›r. dür. Bilinçli ba¤c›l›¤›n bilinen Sofral›k üzüm türlerine iliflkin tarihi 15. yüzy›la uzanmakta- Zile’de süregelen baz› bilgi- d›r. Özellikle Tokat merkez, ler flunlard›r: Misket Çavuflu, Erbaa, Zile ve Turhal ba¤lar›- Çavufl Üzümü, Boduro¤lu ara- 91 n›n üzümlerinden yap›lan fla- l›k ay›na, Bekiro¤lu ve Kömüfl rap, pekmez, sirke aran›r ve Cici¤i mart ay›na, fiamk›z›l› istenir olmufltur. Bu¤day, ar- nisan ay›na, Hevenklik ise pa, çavdar, yulaf, nohut, mer- may›s ay›na kadar evlerin ki- cimek, flekerpancar›, ayçiçe- lerlerinde saklanabilmekte- ¤i, kuru so¤an ve fi¤ yetifltiri- dir. Alasüt, Tekçi¤it, Ç›tl›k ad- len Zile Ovas› ve etraf›ndaki l› beyaz üzüm türlerinden teraslarda ba¤c›l›k da yap›l- pekmez, sucuk, pestil ve sirke maktad›r. Kal›n kabuklu be- üretilmektedir. Neredeyse yaz bir üzüm türü olan Narin- Ana Tanr›ça döneminden gü- ce’nin verimi yüksektir. fi›ra, nümüze dek süre gelen Zile flarap ve pekmez yap›m›nda “Deir” Festivali’nde üzümün kullan›l›r. Kara üzüm ve fene- pay›n› küçümsemek olanak- rittenden k›rm›z› flarap yap›- s›zd›r.

Zile Pekmezi Z‹LE PEKMEZ‹

Zile bölgesinde yetiflen k›rk dört çeflit üzüm türünden en yayg›n kullan›lan› olan “Na- rince” türü üzümlerden yap›- lan Zile Pekmezi, bölgede “Çalma” ad›yla bilinen tür- dendir.

zile Zile Gödek Sokak TURHAL Kesikbafl Camii ve Türbesi

Bu kadar zengin bulgular›n ol- minde Eretna Beyli¤i’ne ba¤- du¤u co¤rafyan›n önemli bir l›yd›. 1399’da Osmanl› ege- yerinde olmas›na karfl›n, Tur- menli¤ine giren Turhal, Ti- hal ilçesinin tarihi hakk›nda mur’un k›sa süreli iflgalinin ar- fazla bir bilgi yoktur. MÖ 3000 d›ndan 1413’te Osmanl›’ya y›llar›nda Mezopotamya’da ba¤land›. 94 yaflam›fl olan Sümerlerin alfa- besiyle yaz›lm›fl iki kitabenin TURHAL KALES‹ Turhal Kalesi’nde bulundu- Turhal Kalesi ve kalenin etraf› ¤undan söz edilmektedir. Ama ilçenin tarihi merkezidir. Ka- bu önemli olay henüz kan›tla- le’den bu tarihi dokuyu kufl namam›flt›r. bak›fl› görmek için kaleye ç›k- Birçok söylence olsa da Turhal mak gerekir. Roma devrine ta- ad›n›n hangi sözcükten dö- rihlenen yap›dan iki burç hara- nüfltü¤ünü de tam bilmiyoruz. besi ve kapat›lm›fl yeralt› ge- Geçmiflte Kuraflar, Kasiura, çitleri d›fl›nda kaleden günü- Gaygura, Turnalit, Taulara, müze pek az fley kalm›flt›r. Gaziura gibi adlar ile özdefl- Yap› malzemeleri, kale ete¤in- lefltirilmifltir. Beylikler döne- de kurulan kent için sökülerek Turhal Kalesi

turhal Turhal Kültür Evi tafl›nm›flt›r. Turhal’da, günü- maktad›r. Yap›da sadece tekli müzde görülmeye de¤er mi- su tesisat› bulunmas› 14. yüz- mari olarak flu yap›lardan söz y›l hamamlar›na has bir özelli- edebiliriz: ‹lhanl›lardan kalma ¤i iflaret eder. Tuhaf onar›m- Mehmed Dede Türbesi 1312 y›- larla asl›ndan hayli uzaklaflan 95 l›nda yapt›r›lm›flt›r. ve bugün y›k›k olan hamamda Semerci esnaf›n›n piri olarak tromplardaki dilimler d›fl›nda bilinen Ahi Yusuf’un ad›na herhangi bir süsleme görül- yapt›r›lan türbe ise, 1324 y›l›- mez. ‹lçe Yeflil›rmak havzas›n- na tarihlenmektedir. ‹lçeye 7 da, Karadeniz bölgesinin orta km uzakl›kta bulunan Çivril bölümünde; ‹ç Anadolu’yu Ka- Köyü’nün hemen giriflinde bu- radeniz’e, lunan Tekkeflin Hamam›, ad›n› Do¤u Anadolu'yu Bat›ya ba¤- hemen yan›ndaki Tekkeflin layan yollar›n kesiflti¤i yerde Tekkesi’nden al›r. Hamama is- kurulmufltur. Derin vadilerin mini veren tekke hakk›nda ise a¤z›nda kurulmufl olan ilçe, herhangi bir bilgi bulunma- göz alabildi¤ine ovad›r. Turhal

turhal Turhal Koca Kavak

Suyunu Yeflil›rmak’tan al›r. l›r. Az miktarda da olsa man- Kazova ve Yeflil›rmak boyunca ganez bulunan ilçede, kalite k›vr›mlar aras›nda bulunan olarak yüksek de¤erde anti- Turhal Ovas› fleker pancar› muan ç›kmaktad›r. üretiminde önemli yer tutar. Önce ormanlar›n süsledi¤i ara Bu ovalar tütün tar›m› gibi ka- yollardan, sonra ana yolu izle- 96 rakteristik üretimin yan› s›ra; yerek ilin kuzeybat›s›na do¤ru ilçeye, kalitesi dünyaca takdir gidece¤iz. Burada baflka bir edilen fleker üretimi yapan ova, Kelkit Irma¤› Tepek›flla Turhal (Muammer Tuksavul) Mevkii önünde bafllay›p Kale fieker Fabrikas›’n› kazand›r- Bo¤az›’na kadar devam eden m›flt›r. Turhal çevresindeki 6500 hektar geniflli¤indeki Er- 3 10.004.000 m jeolojik rezervli baa Ovas› karfl›lar bizi. oniks yataklar› zaman zaman iflletilmektedir. Bu yataklar- YAMAÇ PARAfiÜTÜ dan aç›k yeflil, beyaz ve sar›m- fienyurt’ta yamaç paraflütü s› renkte oniksler elde edilir. yap›lmaktad›r. fienyurt Ka- Dayan›kl› ve ifllemeye elveriflli olan bu mermerler, daha çok sabas›nda son y›llarda ulu- süs eflyas› yap›m›nda kullan›- sal düzeyde yar›flmalar ya- p›lmaktad›r. Turhal fielalesi

TURHAL YEMEK KÜLTÜRÜ

‹lçede yemek kültürü çok çe- flitlidir. ‹lçeye özgü yemek- lerden baz›lar›, Çökelekli, Bat, Mad›mak, Keflkek, Bak- la dolmas›, Tokat kebab›, M›s›r pastas›, Turhal çöre¤i, Pancar tatl›s› velibah, yufka- l› pilav, Pekmez helvas›d›r.

turhal ERBAA Erbaa Genel Görünüm

‹ldeki ilçeler aras›nda, en çok yan› bafl›nda Yeflil›rmak’›n ko- Eski Tunç Ça¤› yerleflmesine lu olan Kelkit Nehri akmakta- sahip yerlerden biridir Erbaa. d›r. Arkeolojiyle ilgili kimi me- Bu höyükler, Erbaa’n›n yaz›l› tinlere yanl›fl bir isimlendir- tarih öncesinde de önemse- meyle “Horoztepe” olarak ge- nen bir yerleflim oldu¤unu çen Dere Mahallesi yerleflme 98 göstermektedir. Örne¤in, Koz- ve mezarl›¤›, Erbaa’n›n geçir- lu Buca¤›, Ezeba¤› Köyü’nde, di¤i fliddetli depremlerden Eski Gümüfllük Mevkii’nde sonra mezarl›k alan› olarak 1977 y›l›nda saptanan en eski kullan›lm›flt›r. Tahsin Özgüç, yeralt› maden iflleme atölyesi ilçenin güneyinde, ‹nbat Dere- MÖ 5000’in ilk yar›s›na tarih- si’nin yan›ndaki Horoztepe lenmektedir. ‹lçenin kuzeyba- Höyü¤ü, “önemli bir Hitit yer- t›s›ndaki Kaleköy’ün 1 km bat›- leflimi” olarak de¤erlendir- s›nda, Yeflil›rmak’›n do¤u, Kel- mektedir. kit’in kuzeybat› kenar›ndaki fiimdi Ankara Anadolu Mede- Eski Tunç Ça¤› yerleflimi K›l›ç niyetleri Müzesi’nde bulunun Kökten taraf›ndan saptanm›fl- ve ana tanr›çayla özdefllefltiri- t›r. Erbaa’ya ba¤l› K›z›lçubuk len, çocu¤unu emziren anne fi- Köyü’nün 1.5 km kuzeyinde, gürünü, Eski Tunç Ça¤›’n› en Kaleköy’ün güneybat›s›ndaki güzel temsil eden eserlerden Eski Tunç Ça¤› yerlefliminin biridir. Gümüfl ve alt›n kar›- Kelkit Çay›

erbaa Kevgir Kalesi

fl›ml› bu küçük eser, hem ma- Daniflmendler taraf›ndan ele denin kullan›m› bak›m›ndan geçirilen Erbaa, 1413’te Os- hem de sanat bak›m›ndan dik- manl› egemenli¤ine girdi. kat çekicidir. 1670’li y›llarda küçük bir köy Erbaa ilçesinin tarihsel adla- olarak bilinen Erbaa, Ali Ce- r›ndan en eskisi, Strabon’a gö- vad’a göre, “1890’da Sivas re, Mithridates Krall›¤› devrin- ‹li’nin Tokat Sanca¤›’na ba¤l› 99 deki Fonorova’d›r. Günümüz- 119 köyü ve 27.000 nüfusu bu- de ilçenin ad› olan Erbaa 18. lunan bir kazad›r.” 1872’de yüzy›ldan bafllayarak resmi do¤rudan Sivas ‹li’ne ba¤la- kay›tlarda yer alm›flt›r. Os- nan kaza, 1892’de Tokat’a ka- manl› devrinde Niksar ve t›ld›. Amasya aras›ndaki Erek (Er- Tarihi yerleflim 1939, 1942 ve baa), Karayaka, Sonusa (Ulu- 1943 y›llar›nda meydana gelen köy) ve Taflabat (Taflova) nahi- depremlerde neredeyse tama- yeleri, “dört nahiye” anlam›na men y›k›l›nca, ilçe bugünkü gelen “Nevahi-i Erbaa” ortak yerine, günümüz mimarisiyle ad›yla an›lmaktad›r. Bu genel yap›lm›flt›r. Bu nedenle mima- adland›rma sonucunda, ba¤l› ri bak›mdan özellikli yap› yok- oldu¤u nahiyelerle birlikte Ka- tur. Ancak Akça Köyü’ndeki bir za-i Erbaa olarak da kay›tlara yap› bugün de görülmeyi hak geçmifltir. edecek denli güzeldir. Erbaa Sedir Orman›

erbaa Silahtar Ömer Pafla Camii

S‹LAHTAR ÖMER PAfiA ahflap sütunlu ve kemerli re- CAM‹‹ vaklarla çevrilen son cemaat Kitabesi bulunmayan Akça Kö- yeri genifl tutulmufltur. Revak- yü Silahtar Ömer Pafla Camii, lar, ahflap desteklerin tafl›d›¤› 17. yüzy›la tarihlendirilir. Si- ahflap sivri kemerlerden olu- lahtar Ömer Pafla’n›n 1707 y›- flur. Bu bölüm, sahne gibi yük- 100 l›ndan önce öldü¤ü bilinir. Ca- seltilerek yap›ya özgün bir gö- mideki iki adet bak›r flamda- rünüm kazand›r›lm›flt›r. Yan n›n üzerinde, Ömer Pafla’n›n cephe kemerlerinin iç yüzleri flamdanlar› 1688 y›l›nda cami- kuzeydeki kemerlerin hem iç ye vakfetti¤i yaz›l›d›r. Bu du- hem de d›fl yüzleri aç›kl› koyu- rumda caminin bu tarihte veya lu mavilerle süslenmifltir. Kö- öncesinde yap›ld›¤› düflünüle- fleliklerde bitkisel desenler bilir. Anadolu’da özgün yap›s›- vard›r. n› koruyabilmifl ahflap yo¤un- Kuzeybat› köflesindeki çokgen luklu bir cami olarak de¤er ta- gövdeli tek flerefeli minare, fl›r. deprem sonras›nda pabuçluk Bir s›ra kesme tafl ve üç s›ra bölümüne kadar hasara u¤ra- tu¤la örgüden yap›lm›flt›r. Ön m›fl, Cumhuriyet devrinde cephesiyle birlikte üç yönü, onar›lm›flt›r. Silahtar Ömer Pafla Camii ‹ç Görünüfl

erbaa Hac› Ahmet Hamam›

Anadolu’nun mütevaz› ahflap Türk süsleme sanat›n›n en gü- camileri, tafl süslemeli camile- zel örneklerinin bulundu¤u ca- rin küçük bir örne¤i olarak in- mide ahflap tavan, ahflap des- fla edilir. Bu yüzden yap›larda tekler, minber ve mihrap süs- ahflap boyama, renkli tafl süs- lemelerinde, hem Selçuklu lemelerin bir öykünmesi ola- hem de 18. yüzy›l Osmanl› dö- rak biçimlenir. Caminin girifl nemlerinin biçemlerini bulmak 101 kap›s›, böyle bir ahflap iflçili- olanakl›d›r. ¤in zengin bir örne¤idir. Çat- ma tekni¤iyle yap›lm›fl kap› HACI AHMET HAMAMI kanatlar›n›n yüzeyleri panola- Erek Mahallesi’nde yer alan ra ayr›larak kabaral› çiviler ça- Hac› Ahmet Hamam›’n›n, Hac› k›lm›flt›r. Kap› kemeri ve çer- Mehmetzade Ahmet Efendi ve çevesi, iki renkli kilitli kesme orta¤› Durmuflzade Hüseyin tafl görünümü alacak biçimde Efendi taraf›ndan yapt›r›ld›¤› boyanm›flt›r. söylenir. Ç›takari ve ahflap boyama süs- lemeli tekne tavanda Selçuklu EKONOM‹ alt›genleri, göbekte kesiflen on bir kenarl› biçimler, sark›t- ‹lin tar›m potansiyelinin lar ve kabartmalar görülür. %25’i Erbaa ilçesi kaynakl›- K›rm›z› ve sar›n›n tonlar› ile tu- d›r. Ceviz, f›nd›k, karpuz, so- runcu, yeflil ve beyaz renkler- ¤an, çilek, hububat, bakla- deki desenlerde, Selçuklu çi- giller, fleker pancar› üretimi nilerindeki gibi çiçek ve yap- ve sebze serac›l›¤› yap›l- rak motifleri kullan›lm›flt›r. maktad›r. Erbaa’da sanayi- Ahflap çatma tekni¤iyle yap›l- leflme yeni say›labilecek bir m›fl minberin köflk tavan› mer- etkinliktir. ‹lçede toprak kezdeki y›ld›zlar ve kollar›nda- (tu¤la, kiremit), orman ürün- ki kalem ifli süslemelerle göz leri (parke, kabartma, keres- al›c›d›r. Kad›nlar mahfilinde te), tekstil ve kireç sanayi de caminin genel süslemesi bulunmaktad›r. sürdürülmüfltür.

erbaa 102 Kelkit ‹le Yeflil›rmak’›n Bulufltu¤u Nokta

Çifte hamam olarak planlanan riyle ünlüdür. Erbaa’daki ba¤- hamam›n yap›m› 1. Dünya Sa- lardan elde edilen üzümlerden vafl›’ndan ötürü yar›m kalm›fl yap›lan flarap ve sirke bölge- ve günümüze kadar tamamla- nin gözde ürünleri aras›ndad›r namam›flt›r. Hiç çal›flt›r›lmad›- ve flu mani, Erbaa’n›n ünlü tü- ¤› anlafl›lan yap› bugün olduk- tünü için söylenmifltir. ça kötü durumdad›r. Dört ey- “Tütünün milâyim mi vanl› plan de¤iflik yerlerde Cigara saray›m m› kullan›lm›fl olmas›na karfl›l›k, Ay do¤du flafak att› kad›nlar bölümünün plan› Bur- Daha yalvaray›m m›?” sa Ulu Camii’nin hamam› ile Tokat’›n kuzey ormanlar›n›n benzerlikler gösterir. Erba- eteklerinden geçerek do¤uya, a’n›n etraf› ormanl›k ve mesi- Kelkit Vadisi’ne güneflin do¤- redir. Çatalan ve Ak›nc›lar or- du¤u da¤lar›n önüne gidece- man serisi içinde yetiflen Lüb- ¤iz. Bizi karfl›layacak olan ilçe, nan Sediri, önem tafl›yan yöre- Roma’n›n iflgalcili¤ine karfl› sel bir a¤aç türüdür. Ancak bu- uzun y›llar direnen Pontos’un ran›n en güzel mesiresi, deniz Kaberia kentinin s›n›rlar› içeri- seviyesinden 1900 m yüksek- sindeydi. Niksar tarihi asl›nda likte yer alan Bo¤al› Yaylas›- bölgenin kaderindeki bütün d›r. Sakarat da¤›ndaki otlak- dönemeçlerin tarihidir, çünkü tan yöre halk› hem hayvanc›l›k stratejik konumundan ötürü hem de tar›m için yararlan›r. Niksar önemli merkezlerden Bu yayla ayr›ca yararl› bitkile- biriydi.

erbaa N‹KSAR Niksar Genel Görünüm

Pers krall›¤›n›n y›k›lmas›ndan sonra ‹mparator Augustus’u sonra I. Mithridates’in kurdu- onurland›rmak amac›yla Se- ¤u krall›¤a ba¤l› bir yerleflim baste olarak de¤ifltirilmifltir. olan Kabeira, Niksar’›n ilk ku- MS 14-37 tarihleri aras›nda ruluflunu oluflturur. Krall›k Ro- Roma imparatoru Tiberius dö- ma’ya ba¤lan›nca, MÖ 66-62 neminde kent, Neocaesarea 104 y›llar› aras›nda Romal› komu- (Yeni ‹mparator Kenti) ad›yla tan Pompeius, yöreye Diospo- an›lmaya bafllanm›flt›r. Bizans lis (Zeus Kenti) ad›n› vermifltir. devrinde kentin Harsanusiya Kentin ad›, yaklafl›k 100 y›l olarak adland›r›ld›¤›na rastl›- Kelkit Çay› yoruz. Daniflmendname’de Harsanu- siya ve Niksar adlar› birlikte kullan›lm›flt›r. Niksar, Daniflmend Ahmet Ga- zi’nin Anadolu seferi s›ras›nda egemenlik alt›na al›nd›. 1077’de Daniflmendlerin bafl- kenti oldu. 1289 y›l›nda büyük bir sel bask›n›yla tahrip olan yöre, Beylikler dönemi boyun- ca Eretna Beyli¤i’ne ba¤l›yd›. Timur’un k›sa süreli iflgalinin ard›ndan 1410’lu y›llarda Os- manl› Devleti’ne kat›ld›. fiem- seddin Sami’nin kay›tlar› flöy- ledir: “Sivas ilinin Tokat san- ca¤›na ba¤l› olan Niksar, 9 na- hiye ve 80 köyü olan 21.000 nüfuslu bir kazad›r.” Niksar’›n 1840 y›l›nda kaza oldu¤unu dönemin salnamelerinden ö¤- renmekteyiz.

niksar Niksar Kalesi

Niksar kalesine ç›kmak, yal- turmufltur. Kale duvarlar›n›n n›zca tarihin bu evrelerinden önemli bölümü bugün iskân kalma yap› tafllar›n› görmek alan› içindedir. Sadece Ulu Ca- anlam›na gelmez; ayn› zaman- mii’yle Melik Gazi aras›ndaki da, Niksar’›n yasland›¤› co¤ra- k›s›m ayaktad›r. Depremler, fi konumla bütün bu iliflkiler savafllar ve bak›ms›zl›k nede- silsilesi üzerine yeniden dü- niyle ço¤u y›k›lm›fl olan burç- 105 flünmek demektir. lar yuvarlak ve kare planl›d›r. Bunlardan en bilineni halk›n N‹KSAR KALES‹ “Kulakl›” dedi¤i burçtur. Bu Niksar’›n Tarihi geliflimi kale burcun önemli bir özelli¤i de için de geçerlidir. Kalenin ilk devflirme olarak kullan›lm›fl yap›m tarihi Romal›lara kadar Bizans devri lahit kapa¤›d›r. 7. geri gider. Yap›ld›¤›nda akro- ve 9. yüzy›llarda güneyden ge- pol alan›n› tan›mlayan sur du- len ak›nlara karfl› güçlendiri- varlar›, tipik Roma savunma len kalede kilise, sarn›çlar, de- plan› gibi iç, d›fl ve orta sur du- polar ve çok say›da mekân bu- varlar› olarak üç ayr› hat olufl- lunmaktayd›. Niksar Kalesi Tonozlu Mezar

niksar Ya¤›basan Medresesi

Bugün harap durumdaki med- kubbesi y›k›lm›flt›r. Dört köfle rese, cami ve Ya¤›basan Tür- mekân›n kuzey ve do¤usunda besi, iç kaleye Nizamettin Ya- birer eyvan ve çevresinde hüc- ¤›basan taraf›ndan Danifl- re biçiminde odalar yer al›r. mend döneminde yapt›r›lm›fl- Moloz tafl malzemeyle yap›l- t›r. m›fl medresenin taç kap› ve 106 kaplama tafllar› sökülmüfltür. YA⁄IBASAN MEDRESES‹ E. Yavi, “yap›n›n 1158 tarihli Ya¤›basan Medresesi’nin pla- yaz›t› ‹.H. Uzunçarfl›l› taraf›n- n›, Tokat merkezindeki adafl› dan Melik Gazi Türbesi’nde olan yap›yla neredeyse ayn›- bulundu” demektedir. d›r: kapal› avlulu, iki eyvanl›, Yaz›tta Ya¤›basan ad› geçme- tromplu kubbesinin üst bölü- sine karfl›n 1897–1898 tarihli mü aç›kt›r. 1939 ve 1942 dep- Maarif Salnamesi’nde yap›n›n remlerinde hasar görmüfl, kurucusu Nizameddin Ya¤›ba- san ile Ali A¤a olarak kay›tl›- MAHLEP TOHUMU d›r. Kitabede “el-Buk’a” söz- (SEMEN PRUN‹ cü¤ü yaz›l›d›r. MAHALEB) Erzurum’da ayn› dönemde ya- p›lan Saltuklu yap›s› Erzurum Niksar’da bulunan bitki, id- Yakutiye Medresesi’nin yaz›- risa¤ac› tohumlar›n›n kuru- t›nda da Buk’a sözcü¤ünün tulmufl çiçekleridir. Mahlep, bulunmas›, “Buk’a”n›n medre- 10 m yüksekli¤inde beyaz çi- se karfl›l›¤› kullan›ld›¤›n› akla çekli bir a¤açt›r. Mahlep to- getirir. Kay›tlara göre Niksar humu elde etmek için olgun Kalesi’nde cami, hamam, flifa- meyveler güneflte kurutup hane, medrese ve türbeden çekirdekleri ezilerek toz ha- oluflan bir külliye bulunmak- line getirilir. Kelkit Vadi- tayd›. Medrese de bu külliyeye si’nde bolca bulunan mah- ait bir yap›d›r. Anadolu’daki lep, ilin önemli bir ihraç ürü- bilinen ilk medrese yap›s› olan nüdür. bina, yak›n zamanda yeni bir onar›m geçirmifltir.

niksar 107 Kelkit Çay›

“Ya¤›basan Medreseleri’nin den d›fla do¤ru ç›km›fl iki oda Malazgirt Savafl› sonras›nda mevcuttur.” Anadolu’da kurulan en eski Büyük Selçuklu ve Anadolu medreseler” oldu¤una dikkat Selçuklu medreseleri, darüflfli- çeken A. Kuran, “Selçuklu, ‹l- fa ve t›p medresesi olarak ku- hanl›, Beylikler ve Osmanl›’da rulurdu. Her ders için bir mü- uygulanan tek kubbeli medre- derris atan›rd›. se, darüflflifa, tekke ve zaviye- Daniflmend devri medresele- nin bu plan tipinden esinlendi- rinde bir veya iki müderristen ¤i” görüflündedir. din, t›p, felsefe, astronomi, dil, 19. yüzy›l sonu ve 20. yüzy›l matematik bilimleri okutul- bafllar›na kadar “hekim mek- maktayd›. tebi” olarak faaliyet gösteren yap›, A. Gabriel taraf›ndan YARARLI B‹TK‹LER 1920–1921 y›llar›nda ziyaret edilmifl ve flu notlar al›nm›flt›r: Ceviz Yapra¤› (Folium Tug- “Güneydeki dar beflik tonozlu landis), Kuflburnu (Rosa Ca- k›s›m, girifltir. nina), Nar A¤ac› Kabu¤u, Kuzeyde ve do¤uda avluya Soy Otu, ayr›ca, Cücek›z aç›lan iki eyvan bulunur. Ku- Mantar›, Kuzu Göbe¤i, Sa- zeydeki eyvan›n sa¤›nda ve çak Mantar›, ‹çi K›z›l Mantar, solunda iki efl hücre ve bu Niksar’dan çeflitli Avrupa ül- hücrelerin yanlar›nda da sur kelerine ihraç edilir. burçlar› içine yerlefltirildi¤in-

niksar Kelkit Çay›

YA⁄IBASAN TÜRBES‹ planl› yap›, moloz tafl üzerine Ya¤›basan Medresesi’nin bat›- kesme tafl örgülüdür. Pence- s›nda 12. yüzy›lda infla edilen releriyse tu¤la kemerlidir. Ya¤›basan Türbesi’nin 1939 y›- Türbenin biraz ilerisinde iç ka- l›ndaki deprem yüzünden yal- lenin ortas› say›lacak yerdeki n›zca temel tafllar› kalm›flt›r. kal›nt›, “Kale Camii” ad› veri- 108 A. Gabriel’e göre sekizgen len yap›ya aittir. Ancak tarihi-

fi‹FALI SULAR D‹YARI

AYVAZ SUYU maktad›r. Sar›l›k hastal›¤›na Ayvaz suyunun, özellikle, kal- iyi geldi¤ine inan›ld›¤› için bu siyum oran›n düflüklü¤ü ne- hastal›¤› çekenlerce kullan›l›r. deniyle, safra kesesi ve böb- VARTAN SUYU rek rahats›zl›klar›yla yüksek Vartan Suyu Keten Deresi Böl- tansiyon ve ba¤›rsak hastal›k- gesi ve Saray Düzü denilen lar›nda yararl› oldu¤u belirtil- yerde çok say›da noktadan ç›- mektedir. 27°C s›cakl›¤a sa- kan bir sudur. Suyu ilk bulan, hip olan su, bugün baflta Av- Vartan ad›nda biridir. Frengi rupa ülkeleri olmak üzere, Or- ve sar›l›k gibi hastal›klar›n te- tado¤u ve Orta Asya ülkeleri- davisinde yard›mc› olarak kul- ne “Sa¤l›k Suyu” ad›yla ihraç lan›l›r. 1970’li y›llardan sonra edilmektedir. su flehir flebeke suyuna dahil GUATR SUYU edilmifltir. Çimenözü köyündeki guatr Niksar’a 16 km uzakl›kta Kel- suyunun bu hastal›¤›n tedavi- kit Irma¤›’n›n bat› yakas›nda- sinde yard›mc› oldu¤u söyle- ki Sar›yaz› (Onan) Köyü’ne niyor. yaklafl›k 250 m uzakl›klarda SARILIK ÇERM‹⁄‹ üç tane çermik vard›r. Bunlar Sar›l›k Çermi¤i fieyhler Köyü Yel Çermi¤i, Urfiye Çermi¤i, yak›n›ndaki bir dereden ç›k- Uyuz Çermi¤i adlar›yla bilinir.

niksar Niksar Çamiçi Yaylası ne iliflkin net bilgi yoktur. al›nm›fl, sekizgen planl› ve ›fl›k Kalenin s›n›rlar› içindeki ‹çkale gözlü kubbelidir. Sekizgenin Mahallesi’nde iki hamam yer ara yüzleri yuvarlak nifl flekli- al›r. Kale Hamam› 12. yüzy›la ne getirilerek kubbeye geçifl tarihlenmektedir. Öteki, 15. tromplarla sa¤lanm›flt›r. yüzy›la tarihlenen, “Kral K›z› Halvetin içindeki kurnalar ya- Hamam›” da denilen Büyük p›n›n bir baflka özgünlü¤ünü 109 Hamam’d›r ve burada en iyi oluflturur. Kuzey cephe önün- korunmufl yap›lardan biridir. de bulunan kurna, bunlar ara- s›nda en dikkat çekici oland›r. BÜYÜK HAMAM Ön yüzleri pahlanm›fl ve kübik (KRAL KIZI HAMAMI) formlu olan bu kurnan›n üç yü- Fatih Sultan Mehmet Soka- zünde de figürlü süsleme bu- ¤›’ndaki Büyük Hamam 15. lunur. Ön yüzünde, üst k›sm› yüzy›lda yap›lm›flt›r. Soyun- ç›plak, belden afla¤›s› peflta- mal›k bölümü hariç geri kalan mall›, sa¤ aya¤›n› uzat›p sol k›sm› özgün haliyle günümüze aya¤›n›n üzerine atm›fl, sar›kl› ulaflm›flt›r. bir insan figürü bulunur. Bel- Tek hamam tarz›nda yap›lm›fl den afla¤›s› yandan, gövdesi olan hamam, üç eyvanl›, köfle cepheden betimlenmifltir. Sel- halvetli plan flemas›na sahip- çuklu dönemi çinilerindeki in- tir. Do¤udan bat›ya do¤ru so- san figürlerine benzer. Di¤er yunmal›k, aral›k, so¤ukluk, s›- yüzeyde de benzer bir figür cakl›k, su deposu ve külhan kullan›lm›flt›r, ayr›ca kuyrukla- fleklinde s›ralanan mekânlar- r› yere de¤en iki tavus kuflu ve dan oluflan yap›n›n duvarlar›n- flahin benzeri bir kuflla müca- da moloz tafl, zeminde düzgün dele eden keklik benzeri bir bazalt tafl kullan›lm›flt›r. S›- kufl kompozisyonu vard›r. Ayn› cakl›k bölümündeki sekiler formda olan di¤er kurnalarda tu¤ladan yap›lm›flt›r. Mekân- figürlü süsleme görülmez. lar aras› kap›lar yuvarlak ke- Bunlardan do¤uda olan›nda merlidir. Aral›k bölümü olduk- hayat a¤ac› ve nar a¤ac› motifi ça karakteristik bir flekilde ele dikkati çeker.

niksar Leylekli Köprü

fiimdi ilçenin tarihi di¤er yap›- eteklerinde, dere kenar›nda yer lar›na do¤ru aç›labiliriz. Önce alan Niksar Ulu Camii, Çenepni- Arasta’y› gezmeliyiz. Sa¤›nda zade Hasan Bey taraf›ndan yap- solunda yeni binalar›n olmas› t›r›lm›flt›r. Anadolu camileri için- onun de¤erini eksiltmek bir de tarih bak›m›ndan en eskile- yana, tersine daha da belirgin- rinden biridir ve günümüze sa¤- 110 lefltirmifltir. Tam önünde uza- lam olarak ulaflm›flt›r. nan köprü, bölge yap›lar› ara- Evliya Çelebi, yap›y› Melik Gazi s›nda en çok tan›nand›r. Camii ad›yla anar: “Befl alt› ba- samak tafl merdivenle inilir. LEYLEKL‹ KÖPRÜ Uzunlamas›na yap›lm›fl eski bir (YILANLI KÖPRÜ) camidir ki kalenin fatihinin ad›n› Çanakç› Deresi üzerindeki köp- tafl›r.” fiimdi sadece mahzenini rülerin hemen hepsi Roma ve görebildi¤imiz ve Hac› Ç›kr›k Bizans devirlerine tarihlenir. Türbesi olarak bilinen kal›nt›, Leylekli Köprü’nün de kitabesi Ulu Cami’yi yapt›ran Çenepniza- olmamakla birlikte Roma döne- de Hasan Efendi’ye aittir. minde yap›ld›¤›, Türk dönemin- Moloz taflla infla edilen caminin de onar›ld›¤› anlafl›lmaktad›r. köflelerinde ve yap›y› çevrele- Yar›m yuvarlak kemerli, tek göz- yen payandalar›n d›fl yüzeyle- lü kesme tafltan yap›lm›fl köprü- rinde iri bloklar halindeki dev- lerin en büyü¤ü ve en ünlüsü- flirme tafllar kullan›lm›flt›r. Pen- dür. Kemer k›sm›ndaki tafl üze- cereler, payeler ve kemerler de rine ifllenmifl, a¤z›nda y›lan tu- kesme tafltan yap›lm›flt›r. tan leylek figüründen al›r ad›n›. Mihrap duvar›na dikey yerleflti- Dere üzerindeki önemli di¤er iki rilmifl kare kesitli alt›flar paye- köprü Seymenli ve Çilhane ad- den oluflan dört s›ra destek dizi- lar›n› tafl›r. Buradan Ünye Cad- si ile yedi sah›na ayr›lan yap›n›n desi’ne do¤ru gitti¤imizde çok avlusu yoktur. Dikdörtgen me- eski bir yap›y› görürüz. kân, çapraz tonoz örtülüdür. Plan›n yap› derinli¤ine do¤ru N‹KSAR ULU CAM‹‹ geliflmesi ve sah›nlar›n mihrap Niksar Kalesi’nin güneydo¤u duvar›na dikey olarak uzanma-

niksar Ulu Camii 111 s›, karakteristik olarak de¤er- s›ndad›r. Mihrap önü kubbesin- lendirilmesine karfl›n, yöredeki de ayd›nl›k feneri bulunmas›, Bizans kiliselerine ba¤lan›r. taç kap›n›n asimetrik yerlefltiril- Kuzey cephede yer alan Taç ka- mesi, kuzey do¤u köflesinin çar- p› bezeme aç›s›ndan yap›n›n en p›k olmas›, yap›n›n ay›rt edici dikkat çekici ögesidir. Taç kap›- özellikleridir. Caminin örtü sis- y›, alt› kollu y›ld›z, okucu, dörtlü temi, kubbelerin d›fl›nda düz ça- geçme gibi geometrik motifler t›d›r. Kubbede ana eksenler ile bezeli üç bordür çevreler. Ki- üzerinde dört dar pencere bulu- tabelik k›sm› bofltur. Mihrap, nur. Burada ahflap bölümlemeli bezeme aç›s›ndan taç kap›n›n veya asma katl› bir mahfilin bu- üslubunu tekrarlar. Mihrap nifli- lundu¤u anlafl›l›r. Ahflap aksam ni üç bordür çevreler. Kavsara- kal›nt›lar› 19. yüzy›lda burada s›nda befl s›ra mukarnas bulu- bir asma katl› mahfil yer ald›¤›- nan nifl, üç kaval silmeli iki sü- na iflaret eder. Cami, ‹lhanl› tunla ile s›n›rlanm›flt›r. Selçuklu devrinin merkezi olan Erzin- y›ld›z geçmeleri ve rozetler de can’a ulaflan eski yolun bafllan- mihrap niflinin süslemeleri ara- g›c›nda yer almaktad›r. Ulu Camii

niksar Çöre¤i Büyük Tekkesi

ÇÖRE⁄‹ BÜYÜK TEKKES‹ birini, yeni binalar neredeyse 112 Çöre¤i Büyük Camii olarak da çepeçevre sarm›flt›r. Ancak bi- bilinen yap›, 14. yüzy›lda Ebu na, bu yeni dokunun içinde ta- Said Bahad›r Han zaman›nda rihsel esteti¤in bir simgesi ola- infla edilmifl bir ‹lhanl› eseridir. rak durmaktad›r. Kare planl› cami, ilk yap›ld›¤›n- da tekke ve zaviye olarak plan- KIRK KIZLAR / lanm›fl ancak depremlerle za- KIRGIZLAR KÜMBET‹ rar gören yap›n›n sadece portal K›rk K›zlar Mahallesi’ndeki tür- duvar› ayakta kalm›fl içerde bö- be, Niksar’daki di¤er yap›lardan lünmüfl alanlar y›k›lm›flt›r. Av- farkl› olarak tu¤la örgülü an›tsal lusunda sekizgen flad›rvan› de¤erde bir yap›d›r. Yap›m tari- vard›r. Revaklar kesme tafl, di- hi, günümüzde kay›p olan kita- ¤er bölümler moloz tafl kullan›- besine göre, 1220’dir. A. Gabri- larak yap›lm›flt›r. Taç kap›, geo- el, “bu türbeyi, Sivas I. Keyka- metrik, bitkisel motifler ve cey- vus Darüflflifas›’n› yapt›ran mi- lan benzeri hayvan figürü ile mar Ahmet bin Ebubekir’in ese- bezelidir. Kap›n›n iki yan›nda ri” olarak kaydetmifltir. Türbe- çöre¤e benzeyen iki disk nede- nin sekizgen biçimli piramidal niyle bu ad› ald›¤› düflünül- külah› y›k›lm›fl, geriye saçak ç›- mektedir. Camii’nin karfl›s›nda- k›nt›lar› ve tu¤la kubbesi kal- ki çeflme, Harmanc›k Tepe- m›flt›r. Yap›n›n cenazelik bölü- si’ndeki nekropol alan›ndan mü kesme tafl kaplamal›d›r. Ce- getirilen Roma lahit tafllar›n- nazelik bölümünün ayr› kap›s› dan yap›lm›flt›r. “Lülecizade ve iki küçük havaland›rma pen- Kardefller” ad›n› sülüs tarz› ya- ceresi bulunur. Cenazelik kat›- z›ttaki imzadan almaktad›r. n›n en büyük özelli¤i alt kat›n›n Niksar’›n an›tsal yap›lar›ndan ortas›nda bir ayak bulunmas›-

niksar K›rk K›zlar Kümbeti d›r. Bu ayak günümüze ulaflma- Hac› Ç›kr›k Türbesi (“Ç›kr›k Evli- 113 m›flt›r. Ana mekân, derzleri ge- ya” ve “Keykubat Türbesi” ola- nifl tutulmufl tu¤la örgülüdür. rak da bilinir). D›fl köfleler, yap›n›n üst bölü- münde birleflerek yap›ya süsle- MEL‹K GAZ‹ TÜRBES‹ me etkisi sa¤lar. Türbenin iki Niksar ilçesinde bulunun türbe cephesindeki dört köfleli sa¤›r Daniflmendli Devleti’nin kurucu- nifllerin ortas›nda iki pencere su Melik Daniflmend Gümüflte- bulunur. Pencere al›nl›klar›n›n kin Ahmet Gazi’ye ait olan türbe birisinde beflgen tu¤lalarla, di- 12. yüzy›l›n rtalar›nda torunu Ni- ¤erinde Selçuklu biçeminde zamettin Ya¤›basan (1143 tu¤la ve firuze renkli çinilerden –1164) taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r. oluflan süslemeler yer al›r. Nik- Daha sonraki dönemlerde hasar sar’da görülmeye de¤er di¤er gören türbe, Osmanl› dönemin- baz› yap›lar› flöyle s›ralayabili- de 15. yüzy›l ortalar›nda bugün- riz: Tafl Mektep Mahallesi’nde, kü haliyle yeniden infla edilmifl- Daniflmend Beyli¤i döneminde tir. Günümüze kadar birçok de- 1160 y›l›nda yap›ld›¤› san›lan ¤iflikli¤e u¤ram›fl olan türbe, ka- Cin Camii; avlusunda, Celvetiye reye yak›n dikdörtgen plânl›d›r. tarikat›na mensup Keflfi Osman Girifli kuzey cephesinde olan Efendi’nin mezar›n›n da bulun- türbenin inflâ malzemesi tu¤la, du¤u Keflfi Camii; Taflra Mahal- moloz tafl ve kesme taflt›r. Do- lesi’nde 15. yüzy›la tarihlenen ¤u, bat› ve güney cephelerinde Çavufl Hamam›; Bengiler Ma- düzgün moloz tafl örgü aras›nda hallesi’nde yaz›t›nda “II. K›l›- üç s›ral› tu¤la hat›l kullan›lm›fl- çarslan’›n komutan› Bedreddin t›r. Kuzey cephesi ise tamamen fiahin fiah’a aittir” diye yazan kesme tafl kaplamad›r.

niksar Softao¤lu Kona¤›

N‹KSAR EVLER‹ Do¤anflah Alp Türbesi gibi Nik- Kalenin eteklerindeki hemen sar’›n geçmifliyle iliflkili kiflilik- bütün mahallerde Niksar’›n ge- lerin an›t yap›lar› görülebilir. leneksel mimarisinin izleri gö- Burada görece¤imiz bir mezar- rülebilir. Resmi yap›lar›n top- da da bizi fliirleriyle, besteleriy- lanmas›ndan ötürü halk›n “Hü- le bu topra¤a daha derinden kümet Yolu” dedi¤i Fatih Sul- ba¤layan Erzurumlu halk ozan› tan Caddesi üzerinde de ilçenin Emrah yatmaktad›r. geçmiflini yans›tan konaklar vard›r. Belediye’nin sat›n ala- ÇAM‹Ç‹ YAYLASI rak otele çevirdi¤i Softao¤lu Buraya gelmiflken, Niksar’›n Ka- Kona¤› ve Ömerzade Evi bu ba- radeniz’e k›y›s› olan da¤lar› üze- 114 k›mdan gezmeye de¤er yap›la- rindeki Çamiçi Yaylas›’na mutla- r›n bafl›nda gelmektedir. Nik- ka ç›kmak gerekir. Çam orman- sar’daki evlerde ahflap ön plan- lar› aras›ndaki bu yayla konakla- dad›r. Bunun bir nedeni ilçenin ma tesisleriyle son y›llarda yo- arkas›ndaki genifl çam orman- ¤un bir ziyaretçi ak›n›na u¤ra- lar›, ikincisi de yak›n oldu¤u maktad›r. Özellikle Çamiçi Yayla Karadeniz Bölgesi’ndeki ahflap fienlikleri yaylaya olan ilgiyi art- a¤›rl›kl› mimariden etkilenme- t›rm›flt›r. Apart oteller ve di¤er sidir. Niksar evlerinde Karade- konaklama tesisleri dört mev- niz’le ‹ç Anadolu evlerinin bir sim hizmet vermektedir. kar›fl›m› görülmektedir. Bu ev- ler ço¤unlukla iki ve üç katl›d›r. TARIM TUR‹ZM‹ Bu evlerin büyük ço¤unlu¤u birbirlerine bitiflik nizamda ya- KÜÇÜK A⁄A Ç‹FTL‹⁄‹ p›ld›¤›ndan cephe ç›kmalar›na Davut Koçer ve ailesi çiftlik- çok fazla yer verilmemifltir. lerinde 8 kifliyi 5., 6., 7., 9., Kentin girifline do¤ru yürüdü- 10. aylarda konuk etmekte- ¤ümüzde, flimdi kendi halinde dir. Çiftlikte ceviz hasad›, ce- zamana direnen, ancak geç- vizlerin kurutulup soyulma- miflte sa¤l›k bak›m›ndan birçok s›, meyve a¤açlar›n›n ve hizmet vermifl bir binayla Nik- hayvanlar›n bak›m› gibi ifller sar’› baflka boyutlarda tan›ma- yap›lmaktad›r. Ayr›ca çiftlik- y› sürdürebiliriz. Burada Nik- te organik tar›m da yap›l- sar’›n geleneksel mimarisinin maktad›r. Çiftlik, son 3 y›lda yan› bafl›nda uzanan mezarl›k- 12 farkl› ülkeden çok say›da ta, ayn› zamanda Kulak Türbesi ziyaretçiyi a¤›rlam›flt›r. / Kümbeti, Akyap› Kümbeti,

niksar BAfiÇ‹FTL‹K Baflçiftlik Genel Görünüm

Tokat merkezden bafllay›p ve kat’›n baflka bir tarihsel ürü- yine o yöne do¤ru giderken nünü büyütmektedir: Hal›c›l›k. neredeyse oval bir hat çizdik. Burada neredeyse her köyde, Hatt›n bu noktas›ndaki Bafl- her evde ve her atölyede hal› çiftlik, ilçe konumunu yeni ka- ve kilim dokundu¤unu görebi- zanm›fl bir yerleflimdir. Asl›n- lirsiniz. ‹lçe ekonomisinin 116 da ilçenin geliflmesini, bütün %75’i hal›c›l›¤a ba¤l›d›r; örne- çevresiyle uçsuz bucaks›z çift- ¤in, köylerde y›ll›k 7000 m2 liklerin kurulabilece¤ini ilham hal› dokunmaktad›r. eden bu do¤a parças›nda çok Bulunmas› zor da olsa, kimi az say›daki insan›n bafllatt›¤› köylerde ‹ç Anadolu ve tarihi bir serüvenin büyümesi olarak Tokat dokumalar›n›n hemen yorumlayabiliriz. ‹lçe sakinleri bütün özelliklerini bulabilirsi- de, ilçenin ileri gelenleri de il- niz. Bu dokumalarda, saf yün, çelerinin ad›na iliflkin konu- bitkilerden, kayalardan ve flurken flunu söylemektedir: köklerden elde edilen do¤al “Baflçiftlik ilçesinin ad›, bura- boya kullan›lmaktad›r. da bulunan befl haneden dö- Baflçiftlik’in bat›s›ndaki Büyük nüflerek Baflçiftlik olmufl. Befl- Çal Tepesi, kuzeyindeki Çart›l, çiftlik’ten, Baflçiftlik’e.” Sivrilce, güneyindeki Karaçam Bu kadar sade bir geçmiflin ormanlar›n›n bulundu¤u yük- üzerinde, Baflçiftlikliler To- sek tepeler ve do¤usundaki düzlük alanlar, do¤a yürüyüfl- Yayla leri için özellikle ilkbaharda eflsiz bir güzellik sunar.

YAMAÇ PARAfiÜTÜ

Baflçiftlik’teki Saman Da¤›, 1800 m yüksekli¤i ile 2003 y›l›nda ilde ilk kez yamaç pa- raflütünün yap›ld›¤› aland›r.

baflçiftlik ALMUS Almus Baraj Gölü

Almus ilçesinin tarihi ad›, kay- dedi¤i bu alan yok olmasayd›, naklarda Alumus olarak geç- büyük olas›l›kla Tokat’›n bir- mektedir. Osmanl› Döneminde çok ilçesinde gördü¤ümüze Ali Cevad, “Tokat merkez ka- eflde¤er, mimari ve tarihsel bir zas›na ba¤l› Almus-u Kebir na- doku görecektik. Çünkü bu hiyesi” olarak kaydetmifltir. alanda çok eski yap›lara ait iz- 118 Almus, Malazgirt Savafl›’n›n ler bugün de görülebilmekte- ard›ndan Daniflmendler tara- dir. Bunun yan› s›ra, ilçenin f›ndan ele geçirildi. Almus, s›- Çayönü Köyü’ndeki Nekropol, ras›yla Selçuklu, ‹lhanl›, Eret- Ar›su’daki Tarla Mevki’ndeki na ve Kad› Burhaneddin bey- höyük ve nekropol, Serince liklerine kat›ld›. 1399 y›l›nda Köyü’ndeki tarihi ‹slam mezar- Y›ld›r›m Bayezid döneminde l›¤› ve Tufantepe’nin karfl›s›n- Osmanl›lar›n ald›¤› yöre, daki Maflattepe’deki höyük ve 1402’de k›sa süreli Timur’un nekropol arkeolojik alanlar eline geçmifl ve ard›ndan bak›m›ndan önemlidir. Bir de 1413’te yeniden Osmanl› top- Bak›ml› Köyü’nde Eski Tunç raklar›na kat›ld›. Cumhuri- Ça¤›’na ait atölye, tarihi süreci yet’in ilk y›llar›nda Tokat’›n düflünmek bak›m›ndan, üze- merkez ilçesine ba¤l› olan Al- rinde k›s›tl› da olsa inceleme mus, 1954’te ilçe oldu. yap›lm›fl tek aland›r diyebili- Almus Baraj Gölü kenar›ndaki riz. ilçe, bugüne dek tam dört kez Hem ilçenin art arda gelen y›- yeniden kurulmufltur. Do¤u- k›mlardan ötürü yer de¤ifltir- bat› yönünde aç›lan Tozanl› mesi hem de geliflen ormanla- Vadisi’nin yüksek noktalar›n- r›n höyükleri örtmesi tarihi iz- dan birinde kurulmufl olan il- lemeyi zorlaflt›rmaktad›r. Al- çe, eski ça¤lardan beri hem mus’un ikinci yerleflim alan› Tozanl› Vadisi’ne hem Koma- olan Tufantepe’nin bir k›sm› na kentine inen geçitlerden bi- baraj suyunun alt›nda kalm›fl, rinin üzerindedir. ‹lk yerleflimi geriye kalan bölümü de a¤aç- bugünkü alan›n›n 3 km güne- land›r›lm›flt›r. Bu alanda bu- yindedir. Halk›n Eski Almus gün de Horasan temellere, Bi-

almus Almus Baraj Gölü zans’a tarihlenen mezarl›k likleriyle, bölge folkloruna alan›na ve zaman zaman da katk› sa¤lamaktad›r. fiimdi bi- piflmifl toprak eflyaya rastlana- raz daha güneydo¤uya do¤ru bilmektedir. gitti¤imizde, Tokat’›n Sivas’la s›n›r noktalar›ndan birine gel- ALMUS BARAJ GÖLÜ mifl olaca¤›z. Yolumuzun üze- Günümüzde bir alabal›k yetifl- rinde yine yo¤un ormanlar, va- 119 tirme alan› olarak da önemse- diler ve akarsu boylar› yer al- nen Almus Baraj Gölü, Yeflil›r- maktad›r. mak’›n hafif bir dirsek çevire- Merkez Camii rek Omala Ovas› bo¤az›na gir- di¤i yerde zonlu toprak dolgu tipinde yap›lm›flt›r. Baraj çev- resi ormanla kapl›d›r. K›y›da çok say›da koy bulunmakta- d›r. Göl su sporlar› için de ide- al bir parkurdur. Görümlü’de (Varz›l), yaflam› 16. yüzy›la dayand›r›lan Pir Sultan Abdal’›n yine önemli bir halk ozan› olan müridi Kul Himmed’in oldu¤u san›lan mezar, Almus’un inanç turizmi bak›m›ndan önemli bir yeridir. Bu inanç güzergâh›nda önemli odaklardan biri de Hubyar Kö- yü’dür. Yörenin en yüksek da- ¤› olan Tekeli/Dokuzlar Da¤› (2640 m) eteklerindeki köy ve dergâh hem buran›n semah kültüründe önemli bir yere sa- hiptir hem de giyim kuflamda gelene¤in korunmas› gibi nite-

almus Dumanl› Yaylas› REfiAD‹YE Refladiye Genel Görünüm

Refladiye ilçesinin tarihi ad› deki Niksar Kalesi’nin aras›n- Eskefser’dir. 1906 y›l›nda Sul- daki alanda çok say›da garni- tan Mehmed Reflat’a ithaf edi- zon tipi küçük kale vard›r. Bu lerek Refladiye olarak de¤iflti- kalelerde Romal›lara, Bizansl›- rilmifltir. 1461 y›l›nda Fatih lara ve Türklere ait çok say›da Sultan Mehmet döneminde küçük buluntu görülmektedir. 122 Osmanl› egemenli¤ine geç- Kaleler sadece geçit yollar›n› mifltir. Osmanl› Dönemi bo- de¤il, bölgeyi de kontrol et- yunca küçük bir yerleflim biri- mek için yap›lm›flt›r. Bu kale- mi olan Refladiye, 1906 y›l›nda ler, bulunduklar› bölgelere gö- kaza konumuna getirilmifltir. re, Tarfu, Güllü Köy, Feselek, Saraydüzü, Kalecik, Mengen, KALELER Kaledüzü, K›z›lcaviran, Tozanl› Do¤u bat› yönünde dar bir ko- Irma¤› ve Turaç Köyü kaleleri- ridor olarak uzanan Kelkit Va- dir. Kalelerden günümüze sa¤- disi’nin orta kesiminde bulu- lam ulaflan› yoktur. Baz›lar›n nan Refladiye stratejik konu- tamam› y›k›lm›flt›r; çok az›n›n mu nedeniyle karakol tarz› ka- ise sadece temel kal›nt›lar› iz- lelerin yo¤unlaflt›¤› bir bölge- lenebilir haldedir. dedir. Hemen do¤usunda bu- Refladiye’nin ilk kuruldu¤u gün neredeyse yok olmufl olan merkez hakk›nda bugün de Koyulhisar Kalesi ve kuzeyin- berrak bilgiler bulunmamakta- Refladiye

refladiye Refladiye d›r. Refladiyeli olan Prof. Ata- Z‹NAV GÖLÜ soy, Ulu ve Keçiköy’ün tepe- Refladiye demek biraz da Zi- sindeki Kaledüzü’nü göster- nav Gölü demektir. Yolüstü mektedir. Kasabas›’na 3 km mesafedeki Evliya Çelebi’nin bölgeye ilifl- Zinav Gölü tatl› sulu bir göl- kin notlar tuttu¤u zamanlarda, dür. Gölü, da¤lardan gelen bir Refladi’ye Erzurum eyaletine dere beslemektedir. Yaklafl›k 123 ba¤l› Eskefser kazas›d›r. olarak, 1,5 km2’lik alana sahip- Bütün bu de¤iflim nedeniyle, tir. Mansap’tan boflalan ayak- ilçede tarihi mimari yoktur. la Kelkit Irma¤›’na ulafl›r. Ba- Hükümet Kona¤› yolu üzerin- takl›k yerleri yoktur. Ortalama deki Çarfl› Camii bu bak›mdan derinlik 10–15 m aras›nda de- tek örnektir. Kare planl› küçük ¤iflmektedir. Etraf› korunmaya bir yap›d›r. al›nm›fl ormand›r. Yak›nlar›n- Üstü kiremit kapl› k›rma çat›y- da, ‹ller Bankas› fonlar›ndan la örtülüdür. Kuzeyinde son yararlan›larak bir gazino in- cemaat yeri sonradan eklen- flaat› yap›lm›flt›r. Halk dilinde mifltir. Bat›da ahflap flad›rvan› K›z›lkanat (Aynal› Sazan) deni- yer al›r. Yal›n ahflap iflçili¤i, ta- len çok lezzetli bal›klar› vard›r. van göbe¤inden oluflur. Min- Bölge insan›n› göl k›y›s›na çe- ber ve mahfil korkuluklar› ken en önemli nedenlerden bi- özenli bir ahflap iflçili¤ine sa- risi de muhteflem gün bat›m› hiptir. manzaras›d›r.

Refladiye Delice Vadisi

refladiye Zinav Gölü

Orman Bakanl›¤›’nca Do¤al mek ve yaflamak bak›m›ndan Hayat› Koruma Sahas› olarak öncelik tafl›yan yaylalar›d›r. koruma alt›na al›nan göl, çok say›da kufl türünün yaflama ve SELEMEN YAYLASI göçmen kufllar›n konaklama Yörenin Ordu iliyle s›n›r›n› çi- alan›d›r. Göllüköy Gölü, alan zen Selemen Yaylas› 1514 y›- 124 bak›m›ndan Zinav’dan daha l›nda Çald›ran seferine ç›kan genifltir. Yan derelerden gelen Yavuz Sultan Selim’in ordu- s›z›nt›larla ve k›fl sular›yla suyla burada konaklamas› ve beslenen gölün ortalama de- Cuma namaz›n› bu yaylada k›l- rinli¤i 7 m’dir. Buradan, Refla- mas› ak›llarda kalm›flt›r. Yay- diye’nin d›flar›dan gelen ko- lan›n bir özelli¤i daha bulun- nuklar›n› da a¤›rlad›¤› bir yay- maktad›r: Bu yaylada para laya ç›kaca¤›z. Selemen, Boz- geçmez. Selemen Yaylas›’nda çal› ve K›z›lcaören ilçenin gez- bahar aylar›ndan ilk kar düfle- Selemen Yaylas›

refladiye Refladiye Kapl›calar› ne kadar her Cuma geleneksel l›k da geçim kaynaklar› aras›n- yayla pazar› kurulmaktad›r. dad›r. Tokat, Ordu, Samsun, Gire- Refladiye’de ç›kar›lan bento- sun, Sivas illerinden gelen in- nit, Samafl Bentonit Fabrika- sanlar ürünleriyle bu pazarda s›’nda ifllenmektedir. gereksinmelerini karfl›lar. Bu Refladiye ilçelerinin Kale/Ça- pazarda al›flverifller mübadele talan ve Niksar-Ak›nc›lar or- 125 (de¤ifl tokufl) usulü ile yap›l›r; man serisi içinde yetiflen Lüb- bu durum yörenin kültürel nan Sediri, önem tafl›yan yöre- zenginli¤ini göstermesi bak›- sel bir a¤aç türüdür. m›ndan da önemlidir. Bu da¤›n bir yüzü ilçeye özelli- REfiAD‹YE KAPLICALARI ¤ini kazand›ran vadilere ba- ‹lçede sa¤alt›m özellikleri tafl›- kar. Refladiye hem Tozanl› Va- yan kaynaklar ilçe turizminin disi’yle hem de Kelkit Vadi- önemli bir parças›d›r. si’yle iliflkilidir. Tozanl› ilçeye Refladiye ‹çmesuyu için, ‹stan- Eyüp Köyü’nün hemen kuze- bul Üniversitesi T›bbi Ekoloji ve yinden girer, Kelkit Vadisi ise Hidro-Klimatoloji Araflt›rma Umurca Köyü yak›nlar›nda gi- Merkezi’nce verilen t›bbi rapor- rer. Kelkit Vadisi çok engebeli- da analiz sonuçlar› flöyledir: “48 dir. Bu vadi, Canik Da¤lar›’yla derecede hipertermal ›s›, litrede ilin orta kesiminde uzanan 4 gr'›n üzerinde yüksek mineral ikinci da¤ s›ras›n› birbirinden içeren kapl›cada her türlü roma- ay›r›r. Refladiye’ye kadar dar tizma hastal›¤›, ortopedik (k›r›k olan vadi burada genifller ve ç›k›k) rahats›zl›klar, ameliyat so- etraf› ola¤anüstü da¤larla or- nu sekmeler ve kad›n iç hasta- manlarla kapl› Refladiye ovas›- l›klar› tedavisi mümkündür.” n› oluflturur. Suyu hafif tuzlu, ekfli, kokusuz Büyük ölçüde tar›ma dayansa ve renksiz olan Refladiye Çermi- da Refladiye ekonomisinde ¤i 40 - 49°C s›cakl›¤a sahiptir. hayvanc›l›k, ar›c›l›k, kümes Romatizma, çeflitli a¤r›l› hasta- hayvanc›l›¤›, su ürünleri yetifl- l›klar ve deri hastal›klar›na iyi tiricili¤i de sürdürülür. Hal›c›- geldi¤i belirtilmektedir.

refladiye

GELENEKSEL KÜLTÜR

Tavan Süslemesi

EL SANATLARI ri’nde çok önemli bir ticari sa- nat potansiyeline sahip olan Ahflap Oymac›l›k Tokat’ta kuyumculuk önemli Tokat’›n merkezinde, ilçelerin- bir yer tutard›. Günümüzde us- de, köylerinde kap›lar ince ifl- talar› azalm›fl olsa da, özel lemeli terekler (raf), dolaplar, maharet ve deneyim marifetiy- 129 korkuluklar, mihraplar, duvar- le yap›labilen “Tokat Bilezi¤i” lar ve tavanlar görürsünüz; ifl- popülerli¤ini halen korumak- te onlar söyler, söylenebilecek tad›r. bütün sözcükleri. Ahflaba renk ve ses, can ve karakter veren Saraciye ustalar›n bütün dünyas›n› on- Geleneksel sanatlar›m›zdan lar anlat›r size. Kalem iflçili¤i- olan saraçl›k zaman›n ve tek- nin, keskinin, çivinin, boyan›n nolojinin bütün bask›s›na ra¤- burada yaflayan veya buraya men halen bir meslektir To- gelen her insana söyledikleri, kat’ta. Tarihte çok ihtiyaç du- asl›nda yaflamak istedi¤imiz yuldu¤undan önemli el sanat- dünyan›n küçük izleri, iflaret- lar›ndan birisi haline gelen an- leri, serüvenidir. Ustas›ndan el cak günümüzde birkaç ustan›n alm›fl her ahflap erbab›, yapt›- yapt›¤› saraciye ürünleri, özel- ¤› her ifle kendini katar. Ama o likle at koflum tak›mlar› olup ifli isteyenin sosyal konumu- halen do¤u ve güneydo¤uya nu, yaflay›fl tarz›n›, özlemlerini akmaktad›r Tokat’tan. de anlayarak geçer iflin bafl›- na. Tokat’ta yaflam›fl uygarl›k- Bahçe Feneri Yap›m› lar›n, kavimlerin birikimidir Bu sanat›n belki de son tem- arac› tutan elin arkas›ndaki. silcisi diyebilece¤imiz bir usta ‹flte özü budur, Tokat’›n ahflap taraf›ndan yap›lan geleneksel oymac›l›¤›n›n. bahçe fenerleri, farkl› boyut ve flekillerden geçmiflimize ait Kuyumculuk mekana ›fl›k tutarlar Tafl- Selçuklu ve Osmanl› Dönemle- han’daki mütevaz› atölyeden.

geleneksel kültür

Seramik Üretimi

Seramik – Çömlek seyit Kasabas›’nda yaflat›l- Tokat’ta uygun iklim koflullar› maktad›r. ve malzeme zenginli¤i nede- niyle artan seramik üretimi, Yazmac›l›k baflta Sivas olmak üzere çev- Yazma, oyulmufl ahflap kal›p- 131 redeki yap›larda da kullan›l- lar kullanarak çeflitli boyalar- m›flt›r. la, pamuklu ya da ipek ku- Kal›n k›rm›z› hamurlu, yeflil, mafllar üzerine elle çizilip res- sar› veya kahverengi s›rl› küp, medilerek veya bas›larak yap›- kap, testi gibi günlük ev eflya- lan bir kumafl süsleme sanat›- s›, alemler, dikdörtgen ve alt›- d›r. gen biçimli tu¤lalar, alaturka Bu el sanat›n›n örnekleri ço- kiremitler üretim biçimleridir. ¤unlukla kad›nlar›n bafl ba¤la- Çeflitli büyüklüklerde birden mada kulland›klar› baflörtüle- çok kulplu yap›lan, genellikle rinde görülür. Ayr›ca bohça, hayvansal ve bitkisel g›da sofra örtüsü, yorgan yüzü ola- maddelerinin saklanmas›nda rak da kullan›lmaktad›r. kullan›lan seramikler, göçebe Tokat’ta her bölgede kullan›- yayla ve yerleflik yaflam›nda lan, her çeflit yazma bas›lmak- vazgeçilmezdi. Büyük boyutlu tad›r. Ancak Tokat yazmalar›- zahire küpleri önemli örnekler n›n en önemli özelli¤i Elvan olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r. Bask› olufludur. Renkleri ve Bu küpler, o y›llarda gezgin desenleri eflsiz güzelliktedir. çömlek ustalar› taraf›ndan yal- Çar›k n›zca diplikleri seyyar tornada çekildikten sonra kurumaya b›rak›l›p bo¤umlu eklemeler yap›larak üretilirdi. 1970’li y›llar›n sonuna kadar dört atölyede üretimi süren bu sanat dal›, günümüzde Emir-

geleneksel kültür

Geleneksel ‹flleme Örnekleri

Tokat’a ait iki özgün desen da flehirde genifllemeye de- vard›r. Tokat ‹çi Dolusu, Tokat vam eden bak›r eflya üretimi- Elmal›s› ad›yla an›lan çeflitli nin ihtiyac›n› karfl›lamak için desenler kullan›lmaktad›r. zanaatkârlara ayr›l›rd›. Günümüzde bak›rc›l›k, az da Bak›rc›l›k olsa günlük kullan›m ve a¤›r- 133 Bak›r, Anadolu’da en yayg›n l›kl› olarak süs eflyas› üretimi- kullan›lan madenlerdendir. ne yönelik sürdürülmektedir. Bak›r yaprak halinde al›n›r ve kesilir, a¤aç tokmaklarla ve Geleneksel ‹flleme Sanat› çekiçle dövülerek flekillendiri- Tokat’ta salta, entari, peflli en- lir. Bak›r ifllemelerinde çakma tari, üçetek, saya, önlük, tuz- ve çizme yöntemleri en yayg›n luk, kuflak, cepken, z›vga, aba, yöntemlerdir. yelek, gazeki, gömlek, flalvar, Tokat, Osmanl› ‹mparatorlu¤u ya¤l›k, yazma, çit, findi, fes, Dönemi’nde bak›rc›l›kta ö- burmal› fes, fermene, saçl›k, nemli bir merkezdir. Ticaret saç ba¤›, bel ba¤› gibi giyim yollar› üzerinde bulunan To- eflyas› elde dokunur ve kök kat’ta bak›rc›l›k, 17. yüzy›l›n boyalarla boyan›rd›. Dokuma ikinci yar›s›nda büyük bir sa- motifler gelin-kaynana iliflkisi, nayi halini alm›flt›r. Bu dönem- aflk, mutluluk, yafll›l›k, dulluk, de, zengin bak›r yataklar›na k›skançl›k gibi sosyal yaflam- sahip Ergani’den ç›kar›lan ba- dan türetilirdi. k›r da Tokat’ta bulunan kalha- Giysilere ifllenen nak›fllar›n nelerde eritilerek tasfiye edil- adlar› kara nak›fl, koçboynuzu, mekteydi. kirpik, ay nak›fl›, oymal›, ön- Tokat kalhanelerinde tasfiye lük, üç kaya nak›fl›, flekerpare, edilerek elde edilen saf bak›- flamatl›, sade karayazma, r›n bir k›sm› kervanlarla, Arapkir saya, kurt izi deseni, Amasya üzerinden Samsun’a karakufl, kilim, serpme, d›fl sa- buradan da deniz yoluyla ‹s- ya, karayazma, aynal› önlük- tanbul’a gönderilir, bir k›sm› tür.

geleneksel kültür

TÜRK YAY VE OKU GELENEKSEL G‹Y‹M YÜZ YILLIK UYKUSUNDAN Kad›n Giyimi TOKAT’TA UYANIYOR ‹ç Saya-‹ç Gömlek Tokat’ta kültür çevrelerinin a¤aç Beyaz pamuklu kumafltan yaka- oymac›l›¤› ile ilgili çal›flmalar›n- s› V fleklinde oyulmufl yaka, ke- dan tan›d›¤› Dr. Y. Metin Aksoy narlar› ifllemeli, boyu ayak bile- 2005 y›l›ndan beri atölyesini ve ¤ine kadar, iki yan›nda y›rtmaç bofl vakitlerini Türk yay ve oku- olan ön ve yan kenarlar› bele ka- nu yeniden canland›rmaya tah- dar ifllemeli bir iç giysidir. Gece- sis etti. Dünya literatürüne “Tur- lik olarak ta kullan›l›r. kish Hornbow” ad› ile girmifl D›fl Saya/Üç Pefl olan efsanevi Türk yay› yüzy›l›n ‹ç sayan›n üzerine giyilen d›fl sa- bafl›ndan bu yana üretimi dur- ya, kadife, etamin veya kal›n do- mufl ve yap›m› unutulmufl de- kuma kumafltan, yakas› V flek- ¤erlerimizdendir. linde, bir arkada iki önde ete¤i Türklerin kurmufl oldu¤u devlet- oldu¤u için üç pefl denmektedir. ler ile kazanm›fl oldu¤u savaflla- Boyu iç sayadan uzundur. Arka- r›n hemen hepsinde baflrolü oy- s›, yaka ve s›rt bölümleri iflleme- nam›fl olan bu silah›n maalesef lidir. Kutnu kumafltan da yap›l- ‹stanbul Okmeydan›’n›n yüzy›l maktad›r. bafl›nda ifllevini kaybetmesi ile fialvar yap›m› durmufl ve yeni ustalar Kutnu kumafl, beyaz patiska ve yetiflmemesi yüzünden yay ya- pazenden yap›lan flalvar›n a¤› 135 p›m› unutulmufl kültürel de¤er- k›sad›r. Beyaz patiskadan yap›- lerimiz aras›na girmiflti. 2005 y›- lan flalvar›n bilek hizas›ndan iti- l›na kadar yaln›z yurtd›fl›nda bir- baren bir kar›fl boyunda nak›flla kaç merakl› taraf›ndan Türk yay› süslüdür. kopyalar› yap›lmakta idi. Ya¤l›k Bu tarihte Dr. Y. Metin Aksoy’un D›fl sayan›n V fleklindeki aç›k ‹stanbul Askeri Müzede gördü- olan bölümünü kapatmak için ¤ü yaylar› yeniden yapma iste¤i boncuklarla süslü ifllemeli ola- kendi ifadesi ile “önüne geçe- rak yap›l›r, boyuna ba¤lan›r. medi¤i bir tutku” haline geldi. Önlük-fial Öynük Osmanl›ca metinlerin günümüz Dokuma tezgahlarda yün iplerle Türkçesine kazand›r›lmas› ve iki parça halinde dokunan, dik- dünya literatüründe Türk yay›’n› törtgen fleklinde kenarlar› t›¤ anlatan kaynaklar›n okunmas› oyas› ile örülen, pul ve boncuk- ile bafllayan süreç sonucunda larla süslenen bir giysidir. bir süredir orijinal yaylar kadar Aynal› Çar›k kuvvetli ve h›zl› olmamakla be- Çar›¤›n önyüzüne astar›n içerisi- raber ilk yaylar atölyeden ç›k- ne ayna yerlefltirilerek dikilir ve maya bafllam›fllard›r. dü¤me ile sa¤lamlaflt›r›l›r, toka Dr. Y. Metin Aksoy yay yap›m›- yerlefltirilir, çeflitli renk ipliklerle n›n temel ilkelerini gün ›fl›¤›na süslenerek aya¤a giyilir. ç›kartabildiklerini ancak tarihte Fes–Semerli, Fes/Parçal›, 824 metreye varan oklar atan Fes/Terek Al› yaylar›n tüm s›rlar›n›n ortaya Keçeden yap›l›r. Ön k›sm› gümüfl ç›kmas›n›n daha onlarca y›l ala- veya alt›n paralarla süslü se- bilece¤ini ifade etmektedir. merli bir bafl giysisidir.

geleneksel kültür

Kolye, Osmanl› Dönemi

Arkal›k ‹fllik Sar›-k›rm›z›, beyaz-k›rm›z›, sar›- El dokuma tezgahlar›nda sar›, beyaz çizgili üçlü ya da dörtlü k›rm›z›, beyaz ipliklerle doku- parçalar halinde yan yana diki- nan veya bask› yap›larak ya- len arkal›klar›n (arkadan) sar- p›lan yakas›z bir gömlektir. kan ucuna 40-50 cm uzunlu- Aba ¤unda saçak yap›l›r. Dokuma tezgahlar›nda kal›n Boncuklu Bel Ba¤› olarak dokunan omuzu dikifl- Arkal›¤›n üzerine gelecek flekil- siz boyu kol boyu kadar uzun de püskül iplerinin her birine yanlar› y›rtmaçl› bir cekettir. küçük ve renkli boncuklar ba¤- Yelek lan›r ve yap›lan bu saçaklar yün- ‹çi astarl›, önü ilik dü¤me ile den örülüp bele ba¤lanan kolan kapal›, gö¤se kadar U fleklin- üzerine yan yana tutturulur de oyuntulu bir giysidir. 137 Saç Ba¤› Cepken Saçlar genellikle iste¤e ba¤l› Koyu renk kadife veya çuha- olarak örülür. ‹plere dizili mavi dan yap›lan arka ve ön beden boncuklar örülen saç fleritleri- çeflitli harçlarla süslü giysi- nin aras›na kat›l›r. dir. Çit–Findi-Elmal› Z›z›ga Çit ve findi, fesin üzerinde kulla- Dokuma tezgahlar›nda kal›n n›lan beyaz ince tülbentten, et- olarak dokunan poturlu, a¤z› raf› firkete ile yap›lan pul oyas› genifl cep a¤›zlar› paçan›n iç dikilerek haz›rlanan örtüdür. taraflar› kaytanlarla iflli bir Çorap pantolondur. El yap›m› olan çoraplarda ge- Kuflak nellikle k›rm›z› renk hâkimdir ve K›rm›z›, yeflil, sar› renklerden sar›, beyaz, mavi renklerle nak›fl oluflan çizgili desenli kare bi- yap›l›r. çiminde dokunmufl bele sar›- lan bir giysidir. Para kesesi, Erkek Giyimi: köstek, mendil aksesuar ola- Terlik rak kullan›l›r. Bez, pamuklu dokuma veya be- Yemeni- Çapula/Çar›k yaz etaminden tepesi büzdürü- Manda veya Öküz derisinden lerek haz›rlan›p, renkli iplikler- yap›lan çar›k ba¤l›, tokal› ola- le ifllenen bafla giyilen bir giysi- rak yap›l›r. Aynen ayakkab› dir. görünümlü taban› az olan ye- K›rm›z› keçeden yap›lan ve et- menide giyilmektedir. Çapula raf›na puflu sar›larak giyilen ise konçlu ve kaba görünümlü feste mevcuttur. bir ayakkab›d›r.

geleneksel kültür

GELENEKSEL Simsim HALK OYUNLARI Genellikle dü¤ün gecelerinde Tokat, “Halay Bölgesi”nde yer oynan›r. Büyükçe bir ateflin et- al›r. Oyunlar davul, zurna, raf›nda, önce çeflitli hünerler ba¤lama, kaval, def eflli¤inde gösterilir, ateflin üzerinden at- kad›n-erkek veya karma ola- lan›r. rak oynand›¤› gibi türkülü oyunlarda mevcuttur. Oyun- Kartal Halay› larda; dini, sosyal ve e¤lence- Kartal›n uçuflunu, süzülüflünü ye dayal› olarak dayan›flma, ve av›na sald›rmas›n› ifade sevgi, inan›fl, aflk, felaket, sa- eden taklit hareketleri yapan vafl, bar›fl, do¤a, insan, hay- oyuncularla karfl›l›kl› olarak van iliflkileri gibi temalar ifllen- oynan›r. mekte olup derlenmifl olan 140 oyun mevcuttur. Oyunlar; Koyun Yüzü - a¤›rlama, yanlama ve yelleme Saya Gezme - Deve Oyunu olarak üç bölümden oluflmak- Dramatik ö¤eler tafl›yan seyir- tad›r. Ritmik olarak 2/4, 4/4, lik oyunlardan olan bu oyun, 7/8 veya 9/8 ‘lik bir yap›ya sa- h›drellezde koyunlar›n kuzula- hiptir. Tokat a¤›rlamas›, Tom- maya bafllad›¤› günde bollu- bul Makine K›z›k Halay›, Ellik ¤un, bereketin sevinç içerisin- Halay›, K›rat, Karadut, Ters Bi- de yaflamas›n› ifade eder. 12 co Çekirge Emine Can Kazo- kifliyle oynanan oyunda dede, 139 va Yanlamas› Temira¤a, Koç- gelin, c›b›r, arap, afl›k, kahya, çari, Mero Sar›k›z, Üçayak, dilenci, toplay›c›, döflürücü, Yaryand›m, Simsim, Kartal, söyleyici gibi kiflilerin evleri Gönüller Semah› ve Kafkas dolanarak toplad›klar› yiye- Oyunlar›(fieflen, Kafe, Vuig) cekleri birlikte yiyerek e¤len- yörede s›kça oynanan oyun- celi bir vakit geçirmedir. lardand›r. Ayr›ca cem törenle- rinde Hubyar Semah› ve K›rk- K›rklar Semah› lar Semah› da icra edilmekte- (H›z›r Semah›) dir. Tokat yöresinde de Alevi nü- fus içerisinde y›llard›r sürdü- Tokat A¤›rlamas› rülen bu semah Anadolu’nun Dü¤üne gelen misafirlerin kar- her yerinde yap›lan semahla fl›lanmas›, a¤›rlanmas›, hofl- ayn›d›r. nut edilmesini anlat›r. Üç fark- l› melodisi vard›r ve “a¤›rla- Ellik Oyunu ve Guinness ma”, “yanlama” ve “yelleme” Rekoru bölümlerinden oluflur. Tokat, Cumhuriyet Meyda- Omuz Halay›, ise bu oyun için- n›’nda 2009 A¤ustos ay›nda, de oynanan bir baflka oyun- Tokat’›n dünyaya tan›t›lmas› dur. Gelin ve arkadafllar›, gelin amac›yla düzenlenen rekor al›c›lar taraf›ndan atlara bindi- denemesi, 1040 kiflinin kat›- rilerek damat evine getirilir. l›m›yla yörenin halk oyunlar›n- Evde, damat ve arkadafllar› çö- dan ‘Ellik Halay›’ ile Guinness melerek at üzerindeki k›zlar› Rekorlar Kitab›’na girmeyi hak ve gelini omuzlar›na al›rlar. kazanm›flt›r.

geleneksel kültür Pehlili Pilav GELENEKSEL Hafllanm›fl mercime¤in suyu- MUTFAK na eriflte ilave edilir. Tarihi MÖ 5000’lere giden ve Baflka bir tavada tuzlu ya¤ co¤rafi olarak bir geçifl nokta- içinde küp do¤ranm›fl kelle s› olan Tokat, evsahipli¤i yap- so¤an ve sotelik do¤ranm›fl t›¤› farkl› kültürlerin de etki- biber sarart›l›r, domates kar›fl- siyle edindi¤i zengin bir mut- t›r›l›r. fak kültürüne sahiptir. Baharatlar ilave edilir. Sote- lenmifl malzeme mercimek ve Tokat Çöre¤i eriflteye eklenir ve s›cak ola- Her zaman bulunmas› müm- rak ikram edilir. kün oldu¤u gibi, özellikle Ra- mazan ay›nda neredeyse bü- Yemekler tün evlerin iftar sofras›n›n vaz- Ayval› Yahni (Zile Yöresi), Bak- geçilmezi, fleker hastalar› için lal› Sarma, Bat (Cevizli), Bul- mükemmel bir hafifli¤i olan ve gur Domates Yeme¤i, But Yar- nohut mayas› ile yap›lan “To- mas›, Çökelekli Katmer, Do- 141 kat Çöre¤i” iste¤e ba¤l› olarak mates Biber Yeme¤i, Ebe Gö- sade, cevizli ya da ceviz ve meci, Ekmek Afl›, Erikli Yavan üzümlü olarak da yap›lmakta- Sarma, Etli Bütün So¤an Yah- d›r. nisi, Etli Yaprak Sarmas›, Gel- mifl, Haflhafll› ve Cevizli Par- Çorbalar mak (Erbaa Yöresi), Hafl›l, Is- Bacakl› Çorba, Bütün Çorba, panakl› M›hlama, ‹flkefe, Ka- Çatal Çorba (Niksar Yöresi), bak Kabu¤u Kavurmas›, Kefl- Erikli Çorba (Niksar Yöresi), kek, Kete (Turhal Yöresi), Kö- Gendüme Çorbas›, Mercimekli meç Yeme¤i, Kuru Bamya, Ku- Hamur Çorbas›, Mercimekli ru Patl›can Yeme¤i, Mad›mak, Helle Çorbas›, Nohutlu Yo¤urt Mayal› Pifli, Mercimekli Bulgur Çorbas›, Pezüklü Toyga Çorba- Pilav›, Nivik, Pancar Dal› Silke- s›, Yeflil Fasulye Çorbas›, Zo- lemesi, Pancar Yeme¤i, Patl›- ¤all› Çorba (Niksar Yöresi). can Dizme, Patl›canl› Pehli (Zi- le Yöresi), Pehli, P›rasa Sar- Bacakl› Çorba mas›, Sirrun, Sohta Cörme, Malzemeler: 1 su barda¤› ev- fi›psi, Taze Fasulye Kavurma- de kesilmifl eriflte, 1 su barda- s›, Tokat Kebab›, Tokat Tavas›, ¤› mercimek, 2 adet orta boy Turflulu (Zile Yöresi), Velibah kuru so¤an, 1 adet orta boy (Turhal Yöresi), Yeflil Fasulyeli domates, 3 adet yeflil Tokat Bulgur Pilav›, Yo¤urtlu Zeytin- biberi, 150 gr tuzlu ya¤, tuz, ya¤l› Patl›can, Yufkal› Pilav karabiber, kimyon, nane. (Turhal Yöresi), Yumurtal› Pür- Yap›l›fl›: Mercimek ay›klan›r, pürüm Kavurmas›, K›ymal› ve y›kan›r ve tuzlu suda hafllan›r. çökelikli Tokat Pidesi.

geleneksel kültür Tokat Kebab› Bat (Cevizli) ovulur. Bafl parmak uzunlu- Malzemeler: 1 su barda¤› hafl- ¤unda enine do¤ran›r. Pata- lanm›fl yeflil mercimek, 2 kafl›k tesler kabu¤u soyulup yar›m salça, 2 domates, 2 kuru so- cm kal›nl›¤›nda halka halka ¤an, yeflil so¤an (3-5 dal), 200 kesilir. Kebab fliflleri bir parça gr üzüm yapra¤›, 3 su barda¤› kuyruk ya¤› ile silinir. Daha su, 1 çay barda¤› dövülmüfl ce- sonra bu flifllere s›ras› ile bir viz, 1 çorba kafl›¤› kuru rey- parça kuyruk ya¤›, 1 bafl bütün han, 1 demet dereotu, 1 tatl› sar›msak, daha sonra do¤ran- kafl›¤› pulbiber, tuz. m›fl et alt›na içi ete dönük pat- Yap›l›fl›: Mercimek hafllan›p l›can, alt›na patates olmak so¤utulur. Salça, ceviz, önce- üzere s›ras›yla tak›l›r. Her fliflte den y›kan›p do¤ranm›fl doma- bir bafl sar›msak kullan›l›r. Ke- tesler, dereotu, reyhan, kuru bab oca¤›n›n tavas›na doma- so¤an, yeflil so¤an gibi tüm tesler ikiye bölünerek içleri malzemeler kar›flt›r›l›r. Bat, yukar›ya bakacak flekilde dizi- üzüm yapra¤› ve köy ekme¤i lir. Yine di¤er flifllere her birine ile servis edilir. büyük bir parça kuyruk ya¤› tak›larak yeflil biberler dizilir. Pehli fiifller oca¤›n içine piflme s›ra- Malzemeler: 1,5 kg kuzu, kol s›yla ve domateslerin içinde ve s›rt (Karayaka kuzusu), 3 bulundu¤u tavan›n üstüne ge- bardak su, 2 çorba kafl›¤› tere- lecek flekilde dizilir. ya¤›, tuz. 20-30 dakika aras›nda piflen 143 Yap›l›fl›: Tereya¤› tavada eriti- flifller, üzerine lavafl serilmifl lir. Etler çepeçevre iyice k›zar- tepsinin içine, ortas›na doma- t›l›r. Bir tencereye al›n›r. Su ›s›- tesler gelecek flekilde dizilir. t›l›p etlerin üzerine dökülür. Domatesin ortas›na ayr›ca ke- Oca¤a al›n›r ve piflirilir. Yar›m bab ya¤› konur. Bu yemek, eski saat sonra tuz kat›larak etler Tokat evlerinde bulunan toprak- iyice piflinceye kadar kaynat›- tan yap›lm›fl özel ocaklarda l›r ve suyun çekmesi sa¤lan›r. piflirilir. Tokat kebab› ön haz›rl›- Yan›nda nohutlu pirinç pilav› ¤›ndan piflirilmesine ve yeme ile s›cak servis yap›l›r. adab›na kadar bir ritüeldir. Zevk ve sefa sahibi insanlar›n b›rakt›- Tokat Kebab› ¤› bir kültür hazinesidir. Tokat Malzemeler: 1,5 kg taze kuzu kebab›n›n f›r›n› Tokat ba¤lar›n›n eti, 500 gr kuyruk ya¤›, 1 kg vazgeçilmez bir gelene¤idir. To- çekirdeksiz patl›can, 1 kg yerli kat bölgesinde bu f›r›nlar› yapa- tarla domatesi, 300 gr yerli bi- bilmek ayr› bir ustal›k ve de¤er ber, 6 orta boy patates, 10 ölçütüdür. Kebab› oluflturan her adet küçük so¤an, 6 bafl sa- ürün bafll› bafl›na bir ustal›k is- r›msak, 10 adet uzun lavafl pi- ter. Tokat f›r›n›n›n, Anadolu me- de. deniyetleri içinde kullan›lanlar›n Yap›l›fl›: Kibrit büyüklü¤ünde aras›nda en geliflmifli oldu¤u kesilmifl etler kaya tuzu ile söylenir. Özel yap›s›yla, yiyecek- tuzlan›r. Sap› kesilmifl patl›- leri do¤rudan ›s›ya maruz b›rak- canlar soyulmadan boyuna maz; yani, terletme yöntemiyle ikiye ayr›l›r. Kaya tuzu ile iç sebze ve etler hem ›zgara hem yüzleri birbirine sürülerek de f›r›nlama etkisi ile piflirilir.

geleneksel kültür T›rt›l Baklava Sebze ve etler f›r›n içinde bulu- lan›r. Hafllanan bulgur kafl›k yar- nan ask›ya as›l›r ve böylece yü- d›m›yla iyice ezilir. ‹yice ezebil- zeylerin efl zamanl› olarak, eflit mek için tavuk suyu da eklene- flekilde piflmesi sa¤lan›r. Tokat bilir. ‹yice yo¤urulunca yani pü- Kebab› san›ld›¤›n›n aksine kuru türsüz bir k›vama gelince yuvar- hararette piflti¤i için sindirimi lak bir tepsiye al›n›r ve üzeri kolay bir yemektir. Eski f›r›n tip- düzlefltirilir, ortas› yuvarlakça leri incelendi¤inde, geçmiflte aç›l›r. Servis yaparken etler ke- Tokat kebab›n›n atefli hiç gör- nara çorbas› ise orta bofllu¤a meden k›zd›r›lm›fl f›r›nlarda konur. piflirildi¤i görülür. Ancak daha sonralar› zamana ayak uydur- Tatl›lar mak zorunda kalan ve ticari bo- Kuru Erik Tatl›s›, Leylek Gili¤i, yut kazanan Tokat kebab› pelit Pancar Tatl›s› (Turhal Yöresi), odunu ateflinde yap›lmaya bafl- Pekmez Helvas› (Turhal Yöresi), lanm›fl ve günümüze kadar gel- Yufka Tatl›s›. mifltir. 145 Kuru Erik Tatl›s› Basta-fiipsi Malzemeler: 500 gr kuru erik, (Kafkas Yeme¤i) toz fleker, su, 1 su barda¤› iri dö- Malzemeler: 1 bütün tavuk, 2 vülmüfl ceviz. orta boy kuru so¤an, yar›m su Yap›l›fl›: Erikler iyice y›kan›r. Bir barda¤› zeytinya¤›, 3-4 difl sa- tencereye al›n›r. Erikleri 1 par- r›msak, deniz tuzu, karabiber, mak geçecek kadar su konur. su, 1 yemek kafl›¤› tereya¤›, 2 Erikler iyice yumuflay›ncaya ka- yemek kafl›¤› un, 1 yemek kafl›¤› dar 10 dakika a¤z› kapal› olarak salça, 1 su barda¤› iri bulgur. piflirilir. Yumuflad›ktan sonra 2 Yap›l›fl›: Tavuk önce tütsülenir bardak fleker konur, 7 dakika sonra y›kan›r ve parçalan›r. daha piflirilir ve tad›na bak›l›r. Do¤ranm›fl so¤an ya¤da kavru- fiekerinin ayar› arzuya göre art- lur, parçalanan tavuklar içine t›r›labilir veya eksiltilebilir. fie- at›l›r. Sar›msaklarda eklenerek ker ilave edildikten sonra tence- beraberce biraz daha kavrulur. renin kapa¤› aç›k olarak kayna- Tuzu ve karabiberi eklenir ve et- t›l›r. A¤z› aç›k tencerede suyu lerin üzerini geçene kadar su ko- çektirilir. Az bir su (flurup) kal›n- yup hafllan›r. Ayr› bir kapta un ca alt› söndürülür ve yayvan bir tereya¤› ile çok az kavrulur. Sal- cam kaba al›n›r. So¤umaya b›ra- ça kat›larak kavurmaya devam k›l›r. So¤uyunca üzerine ceviz edilir. Tavuk suyu üzerine ekle- dökülür. nir. Kaynay›nca tavuk parçalar› Ayrıca Tokat Yapra¤›, Kuflbur- da kat›larak 10 dakika kadar pi- nu, Zile Pekmezi Tokat mutfa¤›- flirilir. Basta yapmak için ise bul- n›n tad›n›lmas› gereken lezzet- gur, su ve tuz kat›larak iyice hafl- leridir.

geleneksel kültür SÖZLÜ KÜLTÜR Kap›m›n efli¤i yavrumun befli¤i. Muazzam bir tarihsel biriki- (A¤aç) min üzerinde geliflen Tokat’ta, Ali Bey’in kat›r› bin serüven gö- tüm Anadolu ve yak›n co¤raf- türü. yalarda oldu¤u gibi anlaml› (Kirpi) sözler ve deyimler günlük ya- Bir ça¤›r›fl bir ba¤›r›fl ç›k›verdi flam›n önemli bir parças›d›r. bir top gümüfl. (Yumurta) Baltas› kütükten ç›kmak: Benim bir halbur (kalbur) civci- Ç›kmazdaki bir iflini yoluna vim var, akflam atar sabah top- koymak. lar›m. Derisine s›¤mamak: (Y›ld›z) Çok k›zmak, köpürmek. Bir sinide iki tavuk, biri s›cak bi- Dokuz koyunun doymad›¤› ri so¤uk. yerde, dokuz araba ot yol- (Günefl-ay) mak: Nazl› gitse izi yok, h›zl› gitse to- 146 En elveriflsiz durumlarda bile zu yok. kendine ç›kar sa¤lamak. (Gölge) Döfle¤ine oturmak: Teptim tekerlendi, öptüm fle- Zanaat›n› ö¤renip ele almak. kerlendi, bal ile ba¤dem bir gü- Gözü düflmek: zel âdem. ‹mrenip bakakalmak. (Kavun) Rüyas›nda sinek avlamak: Kat kat ama katmer de¤il, k›rm›- Saçmalamak. z› ama elma de¤il, yenir ama Sütünü yere sa¤mak: meyve de¤il. Bofl yere yalvar›p yakarmak. (So¤an) Yumurtadan yonga soyuyor: Ekmeden biter, dünyaya yeter. Çok cimri kifliler için kullan›l›r. (Tuz) Öve öve öküz ettiler, boynu- Bit gibi burnu var. Küp gibi kar- zunu dokuz ettiler: n› var. Abart›l› biçimde överek, ger- (Nohut) çekten uzaklaflma anlam›nda Minareden att›m yay›ld›. Suya kullan›l›r. düfltü bay›ld›. Çi¤ et çirkin görünür: (Pamuk) Kaba davran›fl› yermek anla- Karfl›dan bakt›m al. Yan›na var- m›n› tafl›r. d›m bal. (Kiraz) Bilmeceler Ezan okur namaz k›lmaz, kar› Bölgenin kültürel hayat›n›n en al›r nikâh k›ymaz. önemli parças› do¤al hayat ve (Horoz) do¤al olaylard›r. Bu durum Yedi delikli tohmak (tokmak), bilmecelerde de gözlemlene- bunu bilmeyen ahmak. bilir. (Bafl)

geleneksel kültür Alk›fllar ve Karg›fllar Maniler Alk›fllarda, alk›fllanan insan›n Halk deyifllerinin en ince ve sa¤l›kl› olmas›, erinçli yafla- çok aç›k ifade flekli olan ve ge- mas›, çoluk çocuk sahibi olma- nellikle bir k›ta ve yedi hecey- s›, zengin olmas›, evlatlar›n›n le söylenen Tokat manileri hayr›n› görmesi gibi özellikle halk edebiyat›m›zda çok zen- toplumsal hayat içinde insa- gin bir kaynak teflkil etmekte- n›n konumunu belirleyecek dir. olan durumlar›n dilenmesi ön Tokat’ta mani söyleme gele- plana ç›kar. Bunlar bölgenin ne¤i günümüzde de canl›l›¤›n› de¤er yarg›lar›n› göstermesi korumaktad›r: anlam›nda oldukça önemlidir. Da¤ bafllar› kar m›d›r? Allah bafl›n› yast›¤a düflürme- Geçitleri dar m›d›r? ye. Tokat’›n dilberleri Geçilecek yar m›d›r? Allah bafl›n› bozmaya. Ayva gelmez nar gelmez 147 Allah bir tanenden yeflerde. Ölüm bana ar gelmez Tokat’tan ayr› düfltüm Bir cebin alt›n bir cebin gümüfl Y›llar›n sonu gelmez. ola. Elde fincan titirer Etti¤in iyilik kötülere karfl› du- Kolda mercan titirer ra. Yar karfl›dan gelirken Dil söyler de can titirer Allah ci¤erine od düflürmeye. Ninniler Allah can›na bedenine sa¤l›k vere. Pisi pisi mav dedi Bir kafl›c›k ya¤ dedi Karg›fllar da daha çok toplum- Ya¤ olmazsa bal olsun sal olaylardan hareketle, kifli- Benim yavrum sa¤ olsun. nin zorda kalmas› veya bafl›na gelmesi istenilen kötülük dile O¤lum o¤lum at o¤lum gelir. Beyaz ipek sat o¤lum K›zlar dokusun onu Allah beni göre seni ala. Sen üstünde yat o¤lum.

Duva¤›n dürülü kals›n. K›z›m k›z›m ak k›z›m Ç›k kap›dan bak k›z›m Anal›k yumru¤u yiyesin. O beyaz tombul ele Elvan k›na yak k›z›m Ba¤r›n› kap›p yollara düflesin.

geleneksel kültür KRONOLOJ‹

MÖ 5400 – 3300/3000 Kalkolitik Dönem: Erbaa’da Dere Mahallesi Yerleflme ve Mezarl›¤› ve Koz- lu Atölyesi; Zile’de Aklaya Höyük, Destimelik Tepe Üstü Yerleflmesi, Karayin Höyük, Okçutepe Höyük, Viran Ca- mii Höyük ve Akdo¤an Höyük. MÖ 3300/3000 – 1900/1800 Eski Tunç Ça¤›: Tokat il s›n›rlar› içindeki bilinen en önemli ETÇ merkezi, Zile ‹lçesi’nin 20 km güneydo¤usundaki Maflat Hö- yük’tür. Bölgedeki bir di¤er önemli ETÇ merkezi de Ho- roztepe Höyük’tür. MÖ 1650 – 1450 Eski Hitit Krall›k Dönemi: Bu dönemin bölgede en iyi korunmufl ve en ilginç yerle- rinden biri Zile ‹lçesinin Yal›nyaz› Köyü yak›n›ndaki Ma- flat Höyük’tür (Hititçe ad›yla Tapigga). Bu merkez ilk kez 1943 y›l›ndaki çal›flmalarda, höyük yüzeyinde bulunan bir Hitit tabletiyle ad›n› duyurmufltur. MÖ 1450 – 1190 Büyük Hitit ‹mparatorluk Devri: Kalkolitik ve Eski Tunç Ça¤lar›’n›n ard›ndan kurulan Es- ki Hitit Krall›¤› ve daha sonraki Büyük Hitit ‹mparatorlu- ¤u dönemine ait yerleflim alanlar› Tokat'›n sulak vadile- 148 rine, bereketli ovalar›na serpilmifltir. MÖ 1190’lar Ege Göç Kavimleri Hareketi: Hitit ‹mparatorlu¤u’nun en büyük y›k›lma nedenlerin- den biri olan ve MÖ 1200’lerde Yunanistan’›n kuzeyin- den gelerek Trakya’dan geçen bu hareket özellikle Orta Anadolu co¤rafyas›n› ve siyasi yap›s›n› önemli ölçüde etkiledi ve uzun y›llar boyu sürecek olan flekillenmesini belirlemifltir. MÖ 800 – 696 Frig Devleti: Kral Midas döneminde Frig Devleti K›z›l›rmak ve Konya yörelerini ve Orta Anadolu’nun yüksek yaylalar›n› ele geçirdi. Böylece Frig Devleti MÖ VI. yüzy›lda tarih sah- nesinden ayr›lana kadar bugünkü Tokat’›n tamam›n› elinde tutmufltur. MÖ 696’dan itibaren Kimmer ve ‹skit Ak›nlar›: Savaflç› ve atl› uluslardan biri olan Kimmerler ve ‹skitler, bat›da Tuna Nehri havzas›ndan, do¤uda Çin’e kadar uzanan genifl Avrasya steplerinde yaflam›fl ve göçebe hayat tarz›n› uygulam›fl toplumlard›r. MÖ 550 – 330 Pers Devleti Dönemi: ‹ran’da MÖ 550’lerde Med egemenli¤ine son veren Perslerin ikinci ünlü hükümdar› Darius’un en önemli ic- raat› yönetim yap›lanmas› oldu. ‹mparatorlu¤u 23 sat- rapl›¤a (askeri yetkilere sahip eyalet valili¤i) ay›rd›. To- kat, Erzincan (Eriza-Azi-riz) ve Sivas yöreleriyle birlikte önceleri çok büyük bir alan› kapsayan 2. Satrapl›k için- deyken, daha sonra Büyük Kapadokya (Katputukya: Gü- zel Atlar Ülkesi) s›n›rlar› içinde kald›. kronoloji MÖ 336 – 323 ‹skender Dönemi: ‹skender, Eski Yunan Uygarl›¤›’n›n Do¤u’ya yay›lmas›n- da etkili oldu ve efsanevi bir kahramana dönüflmüfltür. MÖ 334–333 k›fl›nda Bat› Anadolu’nun fethini tamamla- d›. MÖ 333 y›l›nda kazand›¤› ‹ssos savafl›ndan sonra tüm Küçük Asya’ya ve Mezopotamya’ya egemen olmufl- tur. MÖ 301 – 64/3 Pontus Devleti Dönemi: Roma’n›n, “Dividi et imperia” (böl ve yönet/sahip ol) tu- tumuna karfl› Anadolu’nun siyasi birli¤ini savunmufl tek Anadolu devleti olan Pontus Krall›¤›, Roma Döne- mi’nden önce yaklafl›k 350 y›l boyunca bölgenin ege- men gücü olmufltur. MÖ 64/3 – MS 395 Bölgede Roma ‹mparatorlu¤u Dönemi: MÖ 47’de Julius Caesar, Zile, Tokat’a geldi ve Roma’ya baflkald›ran Pontus as›ll› Basforos kral› 2. Pharnake'nin ordular› ile Alt›a¤aç bölgesinde karfl›laflt›. Her fley befl saat içerisinde olup bitmifl, uzaktan gelerek çok büyük zafer kazanan Sezar bunu “Veni, vidi, vici” (Geldim, gör- düm, yendim) diyerek Roma’ya bildirmifltir. 395 Bizans ‹mparatorlu¤u Devri’nin bafllamas›: 4. ve 5. yüzy›llarda bölgenin egemen gücü olan Bizans, topraklar›ndaki siyasi yap›lanmas›n› “thema” ad› veri- 149 len bölgeler üzerinden oluflturdu. Günümüz Tokat’›n› içine alacak flekilde Sinop’un hemen do¤usundan bafl- lay›p Amasya’y› içine alan ve Çarflamba-Terme k›y›lar›na kadar gelen, güneyde ise Sivas’›n güney bölgelerini kapsayan alan Bizans’ta “Armeniakon Thema”s› olarak adland›r›lmaktayd›. 625 Tokat’a Sâsâni Sald›r›s› 625 y›l›nda güneyden Anadolu’ya giren Sâsâniler, To- kat-Sivas civar›nda Bizans ordusu taraf›ndan durdurul- du. 712 ‹lk olarak 634 y›l›nda bafllayan Arap ak›nlar› 712 y›l›nda Meleme komutas›ndaki Arap ordusunun Tokat’la birlik- te Karadeniz’e kadar olan bölgeyi ele geçirmesiyle en üst seviyeye geldi. 732 Bizans ‹mparatoru 3. Leon döneminde (717 – 741), ünlü Arap Komutan› Muaviye bin H›flam komutas›ndaki Arap ordusu Amasya üzerinden Tokat ve çevresine sald›rd›. Fakat Bizans ordular›na büyük zararlar vermesine karfl›- l›k baflar›l› olamad›. 740 Muaviye Bin H›flam baflar›l› olamay›nca, Süleyman bin H›flam Tokat ve çevresindeki Bizans ordular›na sald›rd› ve Tokat Araplar taraf›ndan yeniden ele geçirildi.

kronoloji 860 Abbasi komutanlar›ndan Hasan bin Kahtaba ve Malik bin Abdullah, Tokat’a sald›rd› ve Bizans ordular› Tokat önlerinde a¤›r bir yenilgiye u¤ram›fl oldu. 1073 Normanlar, Niksar ve Amasya’n›n bir bölümünü ele ge- çirseler de bu uzun sürmedi. 1074 Tokat, Daniflmend Ahmed Gazi taraf›ndan fethedildi. To- kat’›n yan› s›ra Gümenek (Komana), Turhal (Talaura), Zi- le (Zela), Amasya, Çorum, ‹skilip, Osmanc›k, Malatya ve Sivas kentleri, ayn› dönemde Daniflmend egemenli¤ine girdi. 1105 Daniflmend Gazi, Bizansl›lara karfl› giriflti¤i savaflta öl- dürüldü ve Niksar’da ad›na yapt›r›lan türbeye gömüldü. 1127 Daniflmendlerin yönetim merkezi ise 1127’de Niksar’dan Malatya’ya tafl›nd›. 1139 – 1141 Bizans ‹mparatoru ‹oannes, Türkleri Anadolu’dan ç›kar- mak için 1139’da Niksar’› kuflatt›. Ancak kuflatma, Bi- zans ordusunun bekledi¤i sonuca ulaflmad› ve Bizansl›- 150 lar 1141’de geri çekildi. 1143 Melik Mehmed Gazi’nin ölümünden sonra, Daniflmend Beyli¤i üç bölüme ayr›ld›. Melik Mehmed’in o¤lu Zün- nun Kayseri’yi, kardeflleri Aynüddevle Malatya’y›, Ya¤›- basan ise Sivas ve Tokat çevresini yönetmeye bafllad›. 1143 – 1144 Daniflmend Beyi Nizameddin Ya¤›basan, (1142-1164) To- kat’ta yap› faaliyetlerine bafllad›. Ulu Camii, Ya¤›basan medreseleri, Daniflmend Gazi Türbesi, beyli¤in izlerini günümüze tafl›maktad›r. 1145 Daniflmend Beyli¤i devrinden günümüze sa¤lam olarak ulaflm›fl bir yap› olan Niksar Ulu Camii 1145 y›l›nda infla edildi. 1152 Çukur/Ya¤›basan Medresesi’nin Ya¤›basan dönemine (1142–1164) ait oldu¤u ve 12. yüzy›l ortalar›nda Nik- sar’daki medreseden olas›l›kla birkaç y›l daha geç bir tarihte infla edildi¤i düflünülür. 1157 - 1158 Niksar Ya¤›basan Medresesi; H. 577 (1158) tarihli kita- besi ‹.H. Uzunçarfl›l› taraf›ndan Melik Gazi Türbesi’nde bulundu. K. fiahin ise kitabenin tarihini H. 552 (1157) olarak kaydetmifltir. Kitabede Ya¤›basan ad› geçmesine karfl›n 1897–1898 tarihli Maarif Salnamesi’nde yap›n›n kurucusu Nizameddin Ya¤›basan ile Ali A¤a olarak ka- y›tl›d›r. kronoloji 1175 Selçuklu hükümdar› 2. K›l›çarslan, Anadolu’da tam bü- tünlük sa¤lamak istiyordu. Bu nedenle Sivas ve Tokat baflta olmak üzere tüm Daniflmend Beyli¤i’ni ele geçir- di. K›l›çarslan, ölmeden önce Anadolu Selçuklu Devle- ti’ni 11 o¤lu aras›nda paylaflt›rd›. O¤ullar›ndan Rükned- din Süleymanflah’a Tokat ve çevresini b›rakt›. 1240 Tokatl› Türkmenler, Baba ‹shak Ayaklanmas›’na kat›ld›. 1277 1277 y›l›nda infla edilen Gök Medrese; Anadolu Selçuk- lular›n devlet adam› Pervane Muiniddin Süleyman tara- f›ndan bu y›lda bafllat›ld›¤› belirlenen yap›n›n, vezirin k›- z› veya bir yak›n› taraf›ndan tamamland›¤› düflünülür. 1289 Niksar, sel bask›n›yla yerle bir oldu. 1296 ‹lhanl› valisi To¤açar Noyan Tokat’› ya¤malad›. 1327 – 1381 Tokat ve çevresinde ‹lhanl›lar›n devam› olarak önce Si- vas, sonra Kayseri merkezli Eretnal›lar Beyli¤i kuruldu. 1381 – 1399 Kad› Burhaneddin, son Eretna hükümdar› Ali Bey’in ölü- münden sonra naibi oldu¤u o¤lu II. Mehmed’i öldürerek 151 beyli¤i ele geçirdi. 1381’de rakibi Amasya emiri Hac› fiadgeldi’yi yendi ve egemenli¤ini ilan etti. Beyli¤in s›- n›rlar›n› 1387’de Niksar’›, 1388’de Turhal’› iflgal ederek geniflleten Kad› Burhaneddin, Tokat’› da kuflatt› ancak kenti almay› baflaramad›. Zile, Turhal, Niksar ve Tokat emirleriyle y›llar süren bu mücadelenin ard›ndan, yöre halk› Y›ld›r›m Bayezid’den yard›m istedi. Bunun üzerine Y›ld›r›m Bayezid’in o¤lu Süleyman Çelebi 1392’de Sivas, Amasya ve Tokat’› ele geçirdi. Tokat’› Darü’n Nasr ola- rak adland›ran Y›ld›r›m Bayezid, Evliya Çelebi’ye göre burada para da bast›rd›. Tokat ve çevresi ancak 1399 y›- l›nda tam anlam›yla bir Osmanl› topra¤› haline geldi. 1474 II. Bayezid’in annesi Gülbahar Hatun ad›na yapt›r›lan Meydan Camii’nin kay›tlardaki ad› Hatuniye Camii’dir. 1518 Bozok Türkmenlerinden ve Turhall› olan Celâl Osmanl› Devleti’ne karfl› ayakland›¤›nda, çevresinde 20.000 kifli gibi büyük bir güç toplamay› baflard›. 1572 Tokat’›n önemli bir Osmanl› yap›s› olan ve Cumhuriyet Meydan›’n›n güneyinde yer alan Ali Pafla Camii, II. Selim döneminde Ali Pafla taraf›ndan yapt›r›ld›.

kronoloji 1535 Kanuni Sultan Süleyman döneminde Fakih o¤lu Hoca Behzat taraf›ndan yapt›r›lan Behzat Camii, Tokat’›n ka- rakteristik yerlerinden Behzat Çarfl›s›’nda Behzat Çay› yan›nda yer al›r. 1617 “Valide Sultanlar›n voyvodal›¤›” gerçekleflti. 1684 Tokat ve yöresi 1684 y›l›ndaki depremde büyük bir y›k›- ma u¤rad›. 1863 Tokat “nahiye” oldu. 1878 Tokat “mutasarr›fl›k” olarak kabul edildi. 1883 Tokat 1883’te “sancak” oldu. 25 fiubat 1919 Kurtulufl Savafl› öncesinde Tokat'ta az›nl›k durumunda olan Rumlar, merkezi Samsun olmak üzere Tokat'› da içine alan bölgede Pontus Devleti kurma çal›flmalar›na bafllad›lar. Bu nedenle Tokat'ta yaflayan Müslümanlar 152 tedbir amac› ile “Karadeniz Türkleri Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti” Tokat flubesini kurdular. 1920 “Müstakil liva" olarak tan›mland›. 26 Haziran 1919 Mustafa Kemal Atatürk, 9. Ordu Müfettifli olarak Anado- lu'ya gönderildi¤inde 26–27 Haziran 1919 gecesini To- kat'ta geçirdi.

kronoloji KAYNAKÇA

ACUNSAL, Ferit, Gerçeklerin Diliyle Tokat, ‹stanbul 1948. ADIGÜZEL, Selahattin, Gülü Barda¤ ‹çinde, Tokat’ta Folklor, Tokat 2004 ASLANAPA, Oktay, Türk Sanat›, C.1 – 2, Kervan Yay›nlar›, ‹stan- bul 1984. BAKIRER, Ömür, “Sivas Darüflflifas› Türbe Cephesinde Geometrik Süslemenin Tasar›m›”, 1. Araflt›rma Sonuçlar› Toplant›s›, s. 161-166 (resimler s. 299-302) ‹stanbul 1983. CANTAY Gönül, “Tokat’ta T›p Medresesi ve fiifahanesi”, Bilim ve Teknik Dergisi ÇAL, Halit, “Tokat Evleri”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu 2-6 Temmuz 1986, s. 365-418 ÇAL, Halit, “Zile Ulu Camisi”, E.Ü. Sanat Tarihi Dergisi, C.7, s.27 – 51, ‹zmir 1994. DEM‹R, Necati, Daniflment Gazi Destan›, Niksar Belediyesi

Yay›nlar›, Tokat 2005. 153 DEM‹R, Necati, Tokat ‹li ve Yöresi A¤›zlar›, Niksar Belediyesi Yay›nlar›, Tokat 2005. DEN‹Z, Bekir, “Anadolu- Türk Dokuma Sanat›nda Cicim”, E.Ü. Sanat Tarihi Dergisi. C.7, s. 59 – 66, ‹zmir 1994. ERAVfiAR, Osman Tokat Tarihi Su Yap›lar›, Arkeoloji ve Sanat Yay›nlar›, ‹stanbul 2005. ERDEM, Sargon, “Tokat Kelimesi Üzerine Düflünceler”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu 2-6 Temmuz 1986, s. 11-16 ERDEM‹R, Yaflar, “Tokat Yöresindeki Ahflap Camilerin Kültürümüzdeki Yeri”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu 2-6 Temmuz 1986, s. 295-312 EY‹CE, Semavi, “Divri¤i Ulu Camii ve Darrüflifas›”, Vak›flar Dergisi, Vak›flar Genel Müdürlü¤ü Yay›nlar›, Ankara 1998. EY‹CE, Semavi, Contributions a L’Histoire de L’Art Byzantin: Quatre Edifices Inédits ou Mal Connus III. Un Mausolée Musulman (?) a décoration céramoplastique a Tokat” CHARIES ARCHEOLOGIQUE, N.10, Paris 1945-1959. GÖDE, Kemal, “XIV. Yüzy›lda Tokat/Eretnal›lar Hakimiyetinde Tokat”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu 2-6 Temmuz 1986, s. 17-22

kaynakça KURAN, Aptullah, “Tokat ve Niksar’da Ya¤›-Basan Medreseleri”, Vak›flar Dergisi, C.7, ÖKSE, Tu¤ba, “Sivas ‹li Yüzey Araflt›rmas›”, 12. Araflt›rma Sonuçlar› Toplant›s›, s. 317-330, Ankara 1995. ÖKSE, Tu¤ba, “Sivas ‹li Yüzey Araflt›rmas›”, 13. Araflt›rma Sonuçlar› Toplant›s›, s. 205-228, Ankara 1996. ÖKSE, Tu¤ba, “Sivas ‹li Yüzey Araflt›rmas›”, 14. Araflt›rma Sonuçlar› Toplant›s›, s. 375-400, Ankara 1996. ÖKSE, Tu¤ba, “Sivas ‹li Yüzey Araflt›rmas›”, 19. Araflt›rma Sonuçlar› Toplant›s›, s. 229-238, Ankara 2001. ÖZCAN, Birsen, “Sulusaray – 1990 Kurtarma Kaz›s›”, 2. Müze Kurtarma Kaz›s› Semineri, s.167 – 187, Ankara 1992. ÖZCAN, Birsen, “Sulusaray – Sebastopolis Antik Kenti”, 1. Müze Kurtarma Kaz›s› Semineri, s.261 – 308, Ankara 1991. ÖZGÜÇ, T., Maflat Höyük, II. Bo¤azköy’ün Kuzeydo¤usunda Bir Hitit Merkezi, TTYK V.-38a, s. 39-43, Ankara 1982. ÖZSA‹T, Mehmet, “1997-98 Y›l› Tokat-Zile Çevresi Yüzey Araflt›rmalar›”, 17. Araflt›rma Sonuçlar› Toplant›s›, C. XVII, s. 73- 88, Ankara, 2000. 154 ÖZSA‹T, Mehmet, “1997 Y›l› Tokat ‹li ve Çevresi Yüzey Araflt›rmalar›”, 17. Araflt›rma Sonuçlar› Toplant›s›, s. 1-14 (harita ve resimler 73-88), Ankara 2000. SAVAfi, Saim, “Tokat’ta Hoca Sünbül Zaviyesi”, Vak›flar Dergisi, C. 24, s. 199 – 205, Ankara 1994. fiAH‹N, Kamil, Daniflmendliler Dönemi’nde Niksar, 1999 fiAH‹N, M.Adnan, ‹çinde“kiler”: Tokat Bölge Mutfa¤›, Ankara 2003. TÜRK TAR‹H‹NDE VE KÜLTÜRÜNDE TOKAT SEMPOZYUMU, ANKARA 1987. TÜRKER, Kemal, A¤aç Bask› Tokat Yazmalar›, Türkiye ‹fl Bankas› Kültür Yay›nlar›, Nisan 1996. UYSAL, A. Osman, “Tokat’taki Osmanl› Camileri”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu 2-6 Temmuz 1986, s. 313-364 ÜÇER, Müjgan, “Tokat Efsaneleri, ‹nan›fllar›”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu 2-6 Temmuz 1986, s. 217-230 YAV‹, Ersal, Tokat, Tokat Otelcilik ve Turizm Yay›n›, Tokat 1987.

kaynakça PRAT‹K B‹LG‹LER GENEL B‹LG‹LER

YÜZÖLÇÜMÜ VE NÜFUS Tokat’›n yüzölçümü 9958 km2’dir. 2010 y›l› Ocak ay›nda yay›mlanan ADNKS sonuçlar›na göre 2009 y›l› il nufusu 624.439’dur.

ÖNEML‹ TELEFONLAR Ambulans 112 Polis 155 Jandarma 156 ‹tfaiye 110

ORTALAMA EN YÜKSEK SICAKLIKLAR Ocak fiubat Mart Nisan May›s Haz. Tem. A¤us. Eylül Ekim Kas›m Aral›k 9.4 9.0 12.7 19.1 23.3 25.8 30.5 32.3 26.6 17.5 11.8 8.4

ORTALAMA EN DÜfiÜK SICAKLIKLAR Ocak fiubat Mart Nisan May›s Haz. Tem. A¤us. Eylül Ekim Kas›m Aral›k 0.5 0.1 2.5 7.5 16.2 12.5 16.7 17.9 12.6 7.9 3.3 0.6

156 S›cakl›klar ºC’dir. RESM‹ KURUMLAR

VAL‹L‹K GOP Bulvar› Cumhuriyet Meydan› Tokat T. 0356 214 10 01 F. 0356 214 54 54 www.tokat.gov.tr

BELED‹YE GOP Bulvar› No:184 Tokat T. 0356 214 22 20 F. 0356 212 07 07 www.tokat-bld.gov.tr

TOKAT ‹L ÖZEL ‹DARES‹ Atatürk Kültür Saray› Tokat T. 0356 228 90 30 F. 0356 228 90 38 www.tokatozelidare.gov.tr

EMN‹YET MÜDÜRLÜ⁄Ü Uzunburun Mevkii Tokat T. 0356 214 55 40 www.tokat.pol.tr

pratik bilgiler GOP ÜN‹VERS‹TES‹ GOP Üniversitesi 60250 Tokat T. 0356 252 16 16 F. 0356 252 16 27 www.gop.edu.tr

TOKAT T‹CARET VE SANAY‹ ODASI GOP Bulvar› No: 412 Tokat T. 0356 214 10 33 F. 0356 214 50 40 www.tokattso.org.tr TOKAT’A SEYAHAT

TUR‹ZM BÜROSU T. 0356 214 82 52 ULAfiIM

fiEH‹RLERARASI VE ULUSLARARASI ULAfiIM

TOKAT HAVAL‹MANI T. 0356 238 73 30 157

TOKAT OTOGAR T. 0356 213 36 62

TOPÇAM TUR‹ZM Cumhuriyet Meydan› Belediye Yan› No: 1 Tokat T. 0356 444 00 60 F. 0356 212 86 86 www.topcam.com.tr

TOKAT SEYAHAT Cumhuriyet Meydan› Valilik Yan›, Latif Han No:1 Tokat T. 0356 444 11 60 F. 0356 212 60 05 www.tokatseyahat.com.tr

TOKAT YILDIZI Cumhuriyet Meydan› Belediye Yan› TOKAT T. 0 356 444 00 90 www.tokatyildizi.com.tr SEYAHAT ACENTELER‹

AY fiAFAK AIR GOP Bulvar› Sivri Tekke Yan› 8. Sokak 1/C Tokat T. 0356 214 72 54 F. 0356 212 41 69 pratik bilgiler KOMANA TUR‹ZM Cumhuriyet Meydan› Latif Han No: 1 Tokat T. 0356 212 00 34 F. 0356 212 69 29

OTELLER (Turizm Belgeli)

KENT MERKEZ‹

GRAND BALLICA OTEL **** Tokat-Turhal Karayolu Üzeri OBS Karfl›s› Tokat T. 0356 232 08 08 F. 0356 232 08 00 ODA: 100 YATAK: 200 www.grandballica.com.tr

BÜYÜK TOKAT OTEL‹ **** Demirköprü Mevkii Karfl›yaka Tokat 158 T. 0356 229 17 00 F. 0356 229 17 06 ODA: 59 YATAK: 120

‹fiER‹ OTEL Cumhuriyet Meydan› Tokat T. 0356 214 80 00 F. 0356 212 99 55 www.iseriotel.com ODA: 40 YATAK: 76

ÇAVUfiO⁄LU OTEL ** GOP Bulvar› No: 168 Tokat T. 0356 212 28 29 F. 0356 212 12 69 ODA: 28 YATAK: 58

YEN‹ ÇINAR OTEL GOP Bulvar› Tokat T. 0356 214 00 66 F. 0356 213 19 27 ODA: 32 YATAK: 82

pratik bilgiler GÜNDÜZ OTEL GOP Bulvar› No: 200 TOKAT T/F. 0 356 212 12 78

N‹KSAR

N‹KSAR DORUK OTEL ‹K‹ZO⁄ULLARI TAT‹L KÖYÜ Çamiçi Yaylas› Ünye Yolu Üzeri, Niksar Tokat T. 0356 542 14 44 F. 0356 542 14 14 ODA: 22 YATAK: 55

ERBAA

ÖNDER OTEL ** Cumhuriyet Mah. Hükümet Cad. No: 120 Erbaa Tokat T. 0356 716 03 00 ODA: 17 YATAK: 50

RESTORANLAR 159 ‹fiER‹ OTEL RESTORAN Cumhuriyet Meydan› Tokat T. 0356 214 80 00 F. 0356 212 99 55 www.iseriotel.com Türk Mutfa¤› C 07.00 – 24.00

‹fiER‹ PETROL RESTORAN ‹fleri Dinlenme Tesisleri Geyraz Mevkii Sivas Yolu Üzeri Tokat T. 0356 213 13 63 F. 0356 214 97 33 Türk Mutfa¤› C 09.00 – 24.00

LIVA RESTORAN 600 Evler Kavfla¤› Ç›nar Sitesi TOKAT T. 0356 228 70 00 F. 0356 229 00 78 Türk ve Uluslararas› Mutfak C 07.30 – 23.30 m Sal› ve Cuma Akflamlar›

pratik bilgiler SULTAN RESTORAN Cumhuriyet Meydan›, Ulaflo¤lu ‹fl Merkezi TOKAT T. 0356 214 81 47 Türk Mutfa¤› C 07.00 – 23.00

YEfi‹L VAD‹ RESTORAN Sivas Yolu Üzeri, Saraço¤lu Çeflmesi Yan› Geyraz Mevkii TOKAT T. 0356 214 44 66 Türk Mutfa¤› C 10.00 – 24.00 KENT RESTORAN GOP Bulvar› Kentmar Al›flverifl Merkezi üzeri TOKAT

GÜNEfi RESTORAN Taflköprü alt› TOKAT T. 0 356 212 49 02

YEN‹ HUZUR RESTORAN 160 Sivas Cad. Meridyen Al›flverifl Merkezi Yan› TOKAT T. 0 356 214 26 85

SAKLIBAHÇE RESTORAN Sivas Yolu Üzeri, Fatih Cami Üstü TOKAT T. 0 356 214 12 34

KARAGÖZ HAC‹VAT RESTORAN GOP Bulvar› 257/B TOKAT T. 0356 212 94 18

SARNIÇ Dr.Remzi Topçam Cad. No: 2 TOKAT T. 0 356 212 67 00

TOKAT SOFRASI Ali Pafla Hamam› Karfl›s› No:5 TOKAT T. 0 356 213 38 18

PARAD‹SE Kiler Al›flverifl Merkezi Üstü TOKAT

pratik bilgiler OCAKBAfiI Valilik Yan›, Atatürk Heykeli arkas› TOKAT T. 0356 212 67 68

HOCAO⁄LU KEBAP GOP Bulvar› Üstgeçit yan› TOKAT SEMBOLLER h Havuz MER‹DYEN RESTORAN t Toplant› Salonu Latifo¤lu Kona¤› Yan›, @ ‹nternet Meridyen Al›flverifl Merkezi üzeri TOKAT Mutfak C Aç›k Oldu¤u Saatler YEfi‹LPARK RESTORAN Alkollü ‹çecekler Medical Park Hastanesi Karfl›s› TOKAT k Kredi Kart› d D›flar›da Masa fiEHRAZAT RESTORAN m Canl› Müzik Sivas Yolu üzeri Yeflilvadi üstü TOKAT

HANEDAN RESTORAN Meydan Camii Yan› TOKAT

MAHPER‹ HATUN KERVANSARAY Pazar ‹lçesi TOKAT T. 0356 261 39 00 161 SA⁄LIK KURUMLARI HASTAHANELER GOP ÜN‹VERS‹TES‹ TIP FAKÜLTES‹ HASTANES‹ Tokat Dr. Cevdet Aykan Devlet Hastanesi Yan› Tokat T. 0356 212 95 00 www.gop.edu.tr

TOKAT DR. CEVDET AYKAN DEVLET HASTANES‹ T. 0356 214 54 00

KARfiIYAKA DO⁄UM VE ÇOCUK BAKIMEV‹ HASTANES‹ 600 Evler Karfl›yaka Tokat T. 0356 228 42 00

VAL‹ RECEP YAZICIO⁄LU DEVLET HASTANES‹ GOP Bulvar› Sivas Yolu Üzeri, Eski SSK Hastanesi Tokat T. 0356 212 23 81

MED‹CAL PARK HASTANES‹ Yeflil›rmak Mah. Vali Zekai Gümüfldifl Cad. No:29 TOKAT T. 0 356 214 01 11 F. 0 356 213 02 02 www.medicalpark.com.tr

pratik bilgiler GÜNLÜK YAfiAM BANKALAR

VAKIFBANK GOP Bulvar› TOKAT T. 0356 214 15 67 www.vakifbank.com.tr

Z‹RAAT BANKASI GOP Bulvar› TOKAT T. 0356 214 32 50 www.ziraat.com.tr

HALKBANK GOP Bulvar› No: 88 TOKAT T. 0 356 214 10 30 F. 0 356 214 30 93 www.halkbank.com.tr

KARGO SERV‹SLER‹ 162 ARAS KARGO Yeflil›rmak Mah. Çeçenistan Cad. No: 9/B TOKAT T. 0356 214 81 45 www.araskargo.com.tr

MNG KARGO Yeflil›rmak Mah. Çeçenistan Cad. No: 22 TOKAT T. 0356 213 07 50 www.mngkargo.com.tr

YURT‹Ç‹ KARGO Mustafa Satan Mah. Gülbahar Hatun Cad. 2. Sokak No: 6/D TOKAT T. 0356 214 47 78 www.yurticikargo.com

UPS KARGO Yeflil›rmak Mah. GOP Bulvar› 4. Sokak No: 7/A TOKAT T. 0356 213 19 61 www.ups.com.tr

SÜRAT KARGO

pratik bilgiler Alipafla Mah. Gazipafla Cad. 4. Sokak No: 9 TOKAT T. 0356 212 00 01 www.suratkargo.com.tr

VARAN KARGO Yeflil›rmak Mah. Ça¤gölü Cad. Gizem Ap. No: 13/B TOKAT T. 0356 212 80 63 www.varankargo.com.tr KÜLTÜR VE SANAT MERKEZLER‹

26 HAZ‹RAN ATATÜRK KÜLTÜR MERKEZ‹ Karfl›yaka TOKAT T. 0356 228 90 30 F. 0356 228 90 38 S‹NEMALAR

V‹ZYON Özel ‹dare ‹flhan› Kat: 2 TOKAT T. 0356 212 17 52

ASBERK 163 Kiler Al›flverifl Merkezi üstü TOKAT T. 0 356 214 11 96

FEST‹VALLER Z‹LE Z‹LE K‹RAZ FEST‹VAL‹ Yer: Zile Tarih: Haziran›n ikinci haftas› Organizasyon: Zile Belediyesi T. 0356 317 50 80 ALMUS

ALMUS V‹fiNE FEST‹VAL‹ Yer: Almus Tarih: 11 – 12 Temmuz Organizasyon: Almus Belediyesi ERBAA

GELENEKSEL YAYLA FEST‹VAL‹ VE KÜLTÜR ETK‹NL‹KLER‹ Yer: Erbaa Tarih: 15 – 17 Temmuz Organizasyon: Erbaa Belediyesi T. 0356 534 41 41 pratik bilgiler BAfiÇ‹FTL‹K

KÜLTÜR VE SANAT FEST‹VAL‹ Yer: Baflçiftlik Tarih: 05 – 06 A¤ustos Organizasyon: Baflçiftlik Belediyesi T. 0356 451 20 01

TOKAT KAZOVA – KELK‹T – TOPÇAM ALTIN DOMATES FEST‹VAL‹ Yer: Merkez ‹lçe Tarih: A¤ustos Organizasyon: Tokat Valili¤i, Tokat Belediyesi, Gaziosmanpafla Üniversitesi T. 0356 228 07 00 N‹KSAR

N‹KSAR’IN FETH‹ VE GELENEKSEL SÜNNET fiÖLEN‹ ETK‹NL‹KLER‹ Yer: Niksar Tarih: 24 A¤ustos Organizasyon: Niksar Belediyesi TURHAL

TURHAL KÜLTÜR VE SANAT FEST‹VAL‹ Yer: Turhal Tarih: 29 A¤ustos – 04 Eylül Organizasyon: Turhal Belediyesi T. 0356 276 11 92

TOKAT’TA HED‹YEL‹K EfiYA Osmanl› döneminde saray ve sultanlar›n yazma ve ipekli doku- malar›n› karfl›layan Tokat, günümüzde de Tokat yazmalar›n›n pek çok çeflidinin sat›ld›¤› Yazmac›lar Çarfl›s›’nda ziyaretçilerini beklemektedir. Sulusoka¤›n bitiminde, Ya¤›basan Medresesi alt›nda yer alan Antikac›lar Çarfl›s› antika merakl›lar›n›n büyük ilgisini çekmektedir. Evinde otantik duyguyu arayanlar›n ziyaret noktas› olan Merkez K›z›k Köyü’ndeki K›z›k Kilimleri geleneksel anlay›fl›n› ziyaretçilerine yaflatmaktad›r.

TUR‹ZM ETK‹NL‹KLER‹ MÜZELER GÖK MEDRESE TOKAT MÜZES‹ GOP Bulvar› No: 155 TOKAT T. 0356 214 15 09 F. 0356214 52 61 www.tokatmuzesi.org.tr pratik bilgiler Ball›ca Ma¤aras›

TOKAT MEVLEV‹HANES‹ MÜZES‹ So¤ukp›nar Mah. Beyhamam Sok. TOKAT T. 0356 213 30 83

LAT‹FO⁄LU KONA⁄I MÜZES‹ 165 GOP Bulvar› Aksu Mh. TOKAT T. 0356 214 36 84

ATATÜRK EV‹ VE ETNO⁄RAFYA MÜZES‹ Devegörmez Mah. No:23 TOKAT T. 0 356 214 54 99 – 214 37 53 MA⁄ARACILIK

BALLICA MA⁄ARASI Ball›ca Ma¤aras› Pazar - Tokat T. 0356 261 42 36 Ball›ca Ma¤aras›, Tokat’›n 26 km güneybat›s›ndaki Pazar ilçesi- nin Ball›ca Köyü’ndedir. ‹lçe merkezine 8 km uzakl›kta, deniz se- viyesine göre 1,085 m rak›mda yer al›r. Ball›ca Ma¤aras›, 680 m uzunlu¤unda ve 95 m yüksekli¤indedir. Ma¤aran›n 8 salonu zi- yarete aç›kt›r. Bu do¤a harikas›, keflfedilmemifl bölümleriyle de gizemini korumaktad›r. Ma¤aran›n yafl› yaklafl›k 3,4 milyon y›l olarak belirlenmifltir. Ball›ca Ma¤aras›’ndaki oluflumlar› izlemek do¤al bir müzeyi gezmek gibidir. Ma¤ara, özgün So¤an Sark›tla- r› ile uluslararas› önem tafl›maktad›r. Ortalama s›cakl›¤› 18 ºC ve ortalama nem oran› % 54 olan ma¤aran›n bol oksijenli havas› nefes almay› kolaylaflt›r›r.

pratik bilgiler Kaz Gölü EKO-TUR‹ZM

Tokat, Bu¤day Ekolojik Yaflam› Destekleme Derne¤i’nin organi- ze etti¤i Ekolojik Tar›m Turizmi ve Gönüllü De¤iflim Projesi (Ta Tu Ta Projesi)’ne kat›lan kentler aras›ndad›r. www.bugday.org

KÜÇÜK A⁄A Ç‹FTL‹⁄‹ Sulugöl Köyü Niksar Tokat Davut Koçer ve ailesi, konuklar›n› çiftlik evlerinin üst kat›nda düzenledikleri 8 kiflilik bir mekanda a¤›rl›yor. Çiftlik, organik ta- 166 r›m›n yayg›nlaflmas› için çal›flmalar da yapmaktad›r. Rezervasyon: Gençtur, 0212 244 62 30

OLTA BALIKÇILI⁄I Tokat’ta olta bal›kç›l›¤› için pek çok alan bulunmaktad›r. Almus Baraj Gölü - Almus Boztepe Baraj Gölü - Y›ld›ztepe, Zile Gökçeyol Göleti - Merkez ilçe Bedirkale Göleti - Merkez ilçe Kaz Gölü - Pazar Güllüköy Gölü - Refladiye Zinav Gölü - Refladiye KUfi GÖZLEMC‹L‹⁄‹

KAZ GÖLÜ Tokat’›n en önemli do¤al alanlar› aras›nda olan Kaz Gölü, birçok kufl türüne ev sahipli¤i yapar. Bu nedenle kufl gözlemcileri için gözde yerlerden biridir. YAYLALAR

Tokat ve çevresinde pek çok yayla bulunur. Yaylalar, yerel hal- k›n yaz aylar›nda yaflam alan› olarak kulland›¤› yerlerdir. Baz› yaylalar do¤al güzellikleri yan›nda sunduklar› hizmet olanakla- r›yla da dikkat çeker.

pratik bilgiler Yamaç Paraflütü

SELEMEN YAYLASI Refladiye’de yer alan yayla, her cuma günü kurulan ve eski dö- nemlerde oldu¤u gibi takas yöntemiyle al›flverifl yap›lan paza- r›yla ünlüdür.

AKBELEN (B‹ZER‹) YAYLASI Kent merkezine 29 km uzakl›¤›ndaki yayla, 1740 m yüksekli¤in- dedir. Çam ve kay›n ormanlar›yla çevrili yaylada çim kaya¤› için elveriflli genifl alanlar vard›r. Ayr›ca burada bir alabal›k çiftli¤i bulunur. 167

ÇAM‹Ç‹ YAYLASI Niksar ilçesinde yer alan yayla, Tokat’›n Karadeniz k›y›s›nda yer alan Canik Da¤lar›’ndad›r. Yaylada konaklama olanaklar› da bulunur. DA⁄CILIK

AKDA⁄ TEPES‹ Alan Yaylas› – Akda¤ Tepesi (1770 m), da¤ t›rman›fl› ve do¤a yü- rüyüflü için önemli alanlard›r. Akda¤’›n eteklerindeki gölette olta bal›kç›l›¤› yap›lmakta, göletin yan›ndaki çaml›k piknik alan› olarak kullan›lmaktad›r. YAMAÇ PARAfiÜTÜ

fiENYURT Turhal ilçesindeki fienyurt’ta yamaç paraflütü için elveriflli alan- lar vard›r.

SAMAN DA⁄I Baflçiftlik ilçesinde yer alan 1800 m. yüksekli¤indeki Saman Da- ¤›, Tokat’ta yamaç paraflütü etkinli¤inin ilk kez yap›ld›¤› yerdir.

pratik bilgiler Almus Baraj Gölü

RAFT‹NG Kelkit Çay›’n›n Erbaa ilçesindeki bölümü, rafting için en elverifl- li yerdir. SU SPORLARI

ALMUS BARAJ GÖLÜ Almus Baraj Gölü’nde su sporlar› için çeflitli olanaklar bulun- maktad›r. KAPLICALAR

SULUSARAY KAPLICASI Sulusaray Tokat 168 T. 0356 651 68 77

REfiAD‹YE KAPLICASI Çermik Mah. Kapl›ca Cad. Refladiye-Tokat T. 0356 461 55 56 F. 0356 461 55 61

JEOTERMAL KAYNAKLAR Kaynak S›cakl›k °C Debi (l/s) Kullan›m Refladiye 40 – 49 4,29 Kapl›ca Sulusaray 32 – 44,3 2,56 Kapl›ca Gökbel Çermi¤i – Erbaa 40,5 0,1 Kapl›ca Sar›yaz› – Niksar 32 0,1 Kapl›ca Ayvaz - Niksar 27 1,5 Maden Suyu

Refladiye Kapl›cas›

pratik bilgiler