III.1 Historia Gminy Wojnicz

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

SPIS TREŚCI

A Przesłanki opracowania Planu Odnowy Miejscowości Grabno na lata 2009 2015 ...... 5

B Charakterystyka miejscowości, w której będzie realizowana operacja...... 8 I PołoŜenie ...... 8 I.1 PołoŜenie i powierzchnia gminy ...... 8 I.3 Ukształtowanie powierzchni ...... 10 I.4 Mikroklimat ...... 11 I.5 Uwarunkowania hydrologiczne gminy i sołectwa ...... 11 II Liczba ludności ...... 14 II.1 Liczba ludności w gminie i w sołectwie ...... 14 III Historia ...... 16 III.1 Historia gminy Wojnicz ...... 16 5 Legendy o powstaniu Grabna ...... 19

C Inwentaryzacja zasobów słuŜących odnowie miejscowości ...... 24 IV Walory przyrodnicze ...... 24 IV.1 Walory przyrodnicze gminy i sołectwa ...... 24 IV.2 Natura 2000 ...... 26 V Dziedzictwo kulturowe ...... 27 V.1 Zabytki w gminie ...... 27 V.2 Zabytki w sołectwie ...... 29 V.3 Zwyczaje i tradycje ...... 30 VI Sfera kulturalna ...... 33 VI.1 Instytucje kulturalne w gminie ...... 33 VI.2 Instytucje kulturalne w sołectwie ...... 36 VI.7 Sport w gminie ...... 38 VI.8 Sport w sołectwie ...... 38 VII Edukacja ...... 39 VII.1 Edukacja w gminie i sołectwie ...... 39 VIII Opieka zdrowotna ...... 42 IX Bezpieczeństwo publiczne ...... 43 X Rynek pracy ...... 44 X.1 Gospodarka w gminie ...... 44 X.2 Bezrobocie w gminie ...... 45 XI Rolnictwo ...... 47 XI.1 Rolnictwo w gminie ...... 47 XII Infrastruktura techniczna ...... 53 XII.1 Infrastruktura drogowa ...... 53 XII.2 Infrastruktura wodociągowokanalizacyjna ...... 54

D Ocena mocnych i słabych stron miejscowości ...... 57 Wizja ...... 57 Wizja miejscowości Grabno ...... 57 Analiza SWOT ...... 58

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

E Opis planowanych zadań inwestycyjnych i przedsięwzięć aktywizujących społeczność lokalną ...... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. 6 Zadania przewidziane do współfinansowania w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 20072013 na terenie sołectwa Grabno ...... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. Harmonogram realizacji Planu Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015 . Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. 0 Inne zadania istotne ze względu na rozwój miejscowości, przewidziane do realizacji w ramach projektów ogólnogminnych (poza PROW 20072013)...... 72 Monitoring, aktualizacja i upowszechnianie Planu Odnowy Miejscowości ...... 79 74

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

A Przesłanki opracowania Planu Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015 określa działania natury społecznej, gospodarczej i przestrzennej, zmierzające do aktywizacji obszarów wiejskich na terenie gminy Wojnicz. Cele i zadania zawarte w dokumencie wpisują się w załoŜenia Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 20072013 – Oś Priorytetowa 3: „Jakość Ŝycia na obszarach wiejskich i róŜnicowanie gospodarki wiejskiej” – Działanie: „Odnowa i rozwój wsi” (Kod Działania 313, 322, 323).

Celem głównym Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 20072013 jest wsparcie rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW), zgodnie z Rozporządzeniem Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 września 2005 r. (Dz. Urz. UE L 277/1 z 21.10.2005 r.) oraz Rozporządzeniem Komisji (WE) nr 1974/2006 z dnia 15 grudnia 2006 r. ustanawiające szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) (Dz. Urz. UE L 368/15 z 23.12.2006 r.).

Działanie „Odnowa i rozwój wsi” zawarte w Osi 3 PROW 20072013 realizuje cel polegający na poprawie jakości Ŝycia na obszarach wiejskich przez zaspokojenie potrzeb społecznych i kulturalnych mieszkańców wsi oraz promowanie obszarów wiejskich. UmoŜliwi to rozwój toŜsamości społeczności wiejskiej, zachowanie dziedzictwa kulturowego i specyfiki obszarów wiejskich oraz wpłynie na wzrost atrakcyjności turystycznej i inwestycyjnej obszarów wiejskich.

Realizacja działania tworzy warunki dla rozwoju społecznoekonomicznego obszarów wiejskich i aktywizacji ludności wiejskiej przez wsparcie inwestycyjne przyznawane na realizację projektów związanych z zagospodarowaniem przestrzeni publicznej, w tym utrzymaniem, odbudową i poprawą stanu dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego wsi oraz podniesienie atrakcyjności turystycznej obszarów wiejskich.

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015 spełnia kryteria dostępu wyznaczone w Działaniu „Odnowa i rozwój wsi” i będzie stanowił obligatoryjny załącznik wniosków aplikacyjnych w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 20072013. Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015 jest ponadto dokumentem pomocniczym (nie obligatoryjnym) w procesie planowania działań kierowanych do współfinansowania w ramach Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 20072013 – Działanie 6.2 „Rozwój obszarów wiejskich” – Schemat A: „Odnowa centrów wsi”.

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015 składa się z ośmiu głównych części: 1. Charakterystyki miejscowości; 2. Inwentaryzacji zasobów słuŜącej odnowie miejscowości; 3. Wizji rozwoju miejscowości; 4. Analizy SWOT (oceny mocnych i słabych stron miejscowości, szans i zagroŜeń w otoczeniu; 5. Opisu planowanych zadań Planu Odnowy Miejscowości w perspektywie 7 lat; 6. Harmonogramu realizacji Planu Odnowy Miejscowości; 7. Innych zadań istotnych ze względu na rozwój miejscowości, przewidzianych do realizacji w ramach projektów ogólnogminnych; 8. Procedur monitoringu, aktualizacji i upowszechniania Planu Odnowy Miejscowości.

Plan Odnowy Miejscowości Grabno stanowi takŜe podstawę działań zmierzających do wprowadzenia w Ŝycie kierunków rozwoju Strategii Rozwoju Gminy Wojnicz na lata 2005 2015:

1. Tereny inwestycyjne i infrastruktura techniczna; 2. Turystyka i dziedzictwo kulturowe; 3. Rolnictwo i przetwórstwo rolne; 4. Usługi społeczne dla mieszkańców.

Realizacja wymienionych celów przyczyni się do modernizacji infrastruktury technicznej i społecznej miejscowości, a takŜe do zachowania lokalnych tradycji i kultury.

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

Wszystkie inwestycje związane z rozwojem infrastruktury technicznej i społecznej będą znacząco wpływały na poprawę warunków Ŝycia i pracy mieszkańców miejscowości i całej gminy. Plan Odnowy Miejscowości przygotowany został wspólnie z mieszkańcami sołectwa Grabno, tak by realizowane zadania odpowiadały rzeczywistym potrzebom społeczności lokalnej i mogły w pełni wykorzystać istniejący potencjał oraz szanse rozwoju miejscowości.

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

B Charakterystyka miejscowości, w której będzie realizowana operacja

I PołoŜenie

I.1 PołoŜenie i powierzchnia gminy׀ Gmina Wojnicz zajmuje 78,6 km², w jej skład wchodzi 14 sołectw (Biadoliny Radłowskie, Dębina Łętowska, Dębina Zakrzowska, Grabno , Isep, Łopoń, Łukanowice, Milówka, Olszyny, Rudka, Sukmanie, Wielka Wieś, Więckowice i Zakrzów) oraz jedno miasto – Wojnicz. Gmina graniczy: • od zachodu z gminą Dębno; • od północy z gminą Wierzchosławice oraz Borzęcin ; • od północnego wschodu z gminą Tarnów; • od wschodu z gminą Pleśna; • od południa z gminą Zakliczyn.

|I.2 PołoŜenie i powierzchnia sołectwa Miejscowość Grabno leŜy w odległości około 4 km na południe od międzynarodowej trasy E4, która przebiega przez Sufczyn i równieŜ 4 km od drogi wojewódzkiej nr 975 w kierunku Radłowa i Dąbrowy Tarnowskiej oraz Zakliczyna, która przecina trasę E4 w centrum Wojnicza. Sołectwo graniczy: • od wschodu z Więckowicami, Wielką Wsią i Milówką; • od południa i południowego zachodu – z Jaworskiem; • od zachodu – z Łysą Górą; • od północy – z Sufczynem i Rudką.

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

Grabno połoŜone jest po zachodniej stronie dolnego biegu Dunajca, na południe od Niziny Sandomierskiej, wśród pierwszych wzniesień Pogórza Karpackiego zwanego Progiem Karpackim i stanowiącego strefę przejściową między Beskidami a Zapadliskiem Przedkarpackim. Otaczają go wzgórza Milówki ze wzniesieniem 354 m n.p.m., Panieńska Góra pod Wielką Wsią, wzniesienia na pograniczu Grabna i Milówki oraz Podlesia na północny – zachód od wsi. Wzgórza te są wynikiem działania drugiego zlodowacenia. Jest to

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

obszar pagórkowaty o znacznych róŜnicach wysokości względnych, porzeźbiony w liczne dolinki i równiny. Tereny leśne otaczają go od strony południowej, południowo – zachodniej i północnej. Wzniesienie terenu sprawiło, Ŝe zabudowa wsi nie jest zwarta; domy – szczególnie w przeszłości – były rozrzucone. Obecnie widoczna jest tendencja do wznoszenia domów przy drogach asfaltowych z komunikacją PKS, co szczególnie widoczne jest na Kolonii.

Powierzchnia sołectwa Grabno wynosi 1 020,95 ha – miejscowość ta jest zatem na drugim miejscu w gminie pod względem zajmowanego obszaru, ustępując jedynie Biadolinom Radłowskim (1 562,47 ha).

Powierzchnia sołectw gminy Wojnicz

Dębina Ł ętowska 129,8

Dębina Zakrzowska 170

Isep 226,91

Rudka 239,27

Wi ęckowice 283,76

Zakrzów 294,45

Sukmanie 313,47

Łukanowice 329,56

Milówka 350,39

Łopo ń 547,12

Olszyny 693,75

Miasto Wojnicz 850,18

Wielka Wie ś 871,85

Grabno 1020,95

Biadoliny Radłowskie 1562,47

0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800 ha

|I.3 Ukształtowanie powierzchni

Okolice Wojnicza znajdują się na pograniczu dwóch wielkich jednostek geologicznych: zapadliska przedkarpackiego obejmującego północną część gminy oraz nasuniętych na niego od południa Karpat fliszowych. Jednostki te powstały w bardzo młodym etapie rozwoju

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

geologicznego (orogeneza późnoalpejska), a ich ostateczne ukształtowanie nastąpiło u schyłku epoki geologicznej zwanej miocenem (kilkanaście milionów lat temu). Natomiast zarówno w podłoŜu zapadliska, jak i w podłoŜu Karpat, wykraczając daleko poza ich dzisiejszy zasięg, występują utwory geologiczne, które nie wiąŜą się bezpośrednio z nimi, ale naleŜą do innych, starszych jednostek geologicznych, których granice zupełnie nie pokrywają się z zasięgiem Karpat i zapadliska przedkarpackiego.

|I.4 Mikroklimat RównoleŜnikowy przebieg dwóch głównych jednostek geomorfologicznych o odmiennej rzeźbie, tj. Kotliny Sandomierskiej i Pogórza Karpackiego wyróŜnia na terenie gminy duŜe odrębne dziedziny klimatu: Region Kotliny Sandomierskiej oraz Pogórza Wielickiego. Pierwszy z nich charakteryzuje się korzystniejszymi warunkami klimatycznymi ze średnią roczną temperaturą przekraczająca 7,5 st. C. Roczne sumy opadów wynoszą dla Wojnicza 711 mm, zaś długość okresu wegetacyjnego przekracza 225 dni. Surowsze są warunki klimatyczne w regionie Pogórza Wielickiego, co jest skutkiem wyŜszego wzniesienia terenu oraz urozmaiconej rzeźby. Średnio roczna temperatura jest niŜsza od 7,5 st. C, a roczna suma opadów wzrasta do ponad 800 mm.

|I.5 Uwarunkowania hydrologiczne gminy i sołectwa

W południowej części Wojnicza płynie Więckówka wraz z potokiem Milówka. Potok ten poniŜej wsi Milówka ma wykształconą terasę o wys. 3 m, wschodnie zbocze o nachyleniu 450, na którym widoczne są osuwiska, a zachodnie zbocze posiada nachylenie 200, z wyraźnymi spłaszczeniami. Od Wielkiej Wsi potok wpływa na terasę zlewową Dunajca, dalej płynie sztucznym przekopanym rowem i w Wojniczu łączy się z Więckówką. W Grabnie wciosy łączą się, tworząc dolinę płaskodenną rozciętą potokiem. Profil doliny przed Wojniczem wykazuje jej asymetrię. Od Wojnicza potok jest uregulowany aŜ do ujścia do Dunajca w Ispie.

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

Inaczej wygląda budowa geologiczna w Kotlinie Sandomierskiej, gdzie występują mniejsze deniwelacje. Po zachodniej stronie Wojnicza przepływa uregulowana Ulga, odwadniająca podmokły teren między Wojniczem a Podlesiem. Przed Łoponiem są krótkie dolinki w formie niecek. Inny przebieg ma dolina Pokrzywki z dopływem potoku Łopoń. Potok Pokrzywka zaczyna się wciosami w terenie fliszowym. Po ich połączeniu przechodzi w dolinę płaskodenną do 3 m wysokości. Tereny leŜące na północ od drogi Wojnicz Biadoliny w wielu miejscach pokryte są piaskami białymi, szarymi, gdzieniegdzie brunatnymi budującymi wydmy, powstałe po ustąpieniu lodowców. Natomiast w obniŜeniach terenu, stanowiących synklinę, odsłaniają się iły mioceńskie, sprzyjające tworzeniu się mokradeł. Wklęsłe, podmokłe tereny występują przed lasem, od leśniczówki w Biadolinach w kierunku Ulgi, za drogą z Biadolin Radłowskich do Łętowic. Między tymi obniŜeniami widoczne są niewielkie wzniesienia utworzone przez wydmy z okresu polodowcowego

Potok Grabnianka Ze źródeł w grabniańskim lesie bierze swój początek potok Grabnianka, licznymi wciosami rozcinająca tamtejsze wzgórza. Od Wojnicza do ujścia Dunajca potok jest uregulowany. Mimo Ŝe przeciętny przepływ wody w dm³ nie wykracza ponad przeciętną, to w okresie wiosennych roztopów oraz letnich opadów poziom wody niejednokrotnie wzbiera, podmywając i obrywając brzegi. W wyniku tego powstały strome brzegi i stosunkowo głębokie parowy. Wody Grabnianki od połowy XIX w. wykorzystywane były przez właściciela browaru w Wojniczu do produkcji przemysłowej. Obok budynku browaru przy ul. NadbrzeŜnej znajdował się staw, z którego wodę czerpano na potrzeby przedsiębiorstwa. Sam staw zasilany był wodą z Grabnianki, którą spiętrzała betonowa tama. Zapora została przerwana w 1925 r., a jej ocalała część została wykorzystana przez Władysława Szczerbę do budowy młyna wodnego w 1951 r.

|I.6 Surowce mineralne w sołectwie

Na terenie Grabna występują surowce mineralne: sole kamienne oraz surowce ceramiczne. Ponadto występują równieŜ – ale nie w ilościach przemysłowych karpackie syderyty. ZłoŜa

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

soli kamiennej w Grabnie znajdują się w strefie miocenu sfałdowanego – w związku z tym kompleks ewaporatów jest silnie sfałdowany, złuskany i nasunięty. Ewaporaty występują na duŜych głębokościach, sięgających 1 000 1 600 metrów. Sole kamienne są czyste. Pośród surowców ilastych, największe znaczenie mają skały ilaste wieku mioceńskiego. W Grabnie istnieją złoŜa iłów, iłołupków z wkładkami mułowców i częściowo piaskowców wieku mioceńskiego, a takŜe ich gliniaste, miejscami lessowate zwietrzeliny. Zasoby złoŜa wynoszą ok. 300 tys. m³ z nich, w ilości kilkuset tysięcy sztuk rocznie produkowane są pustaki, kratówki oraz cegły pełne (wcześniej na terenie Grabna funkcjonowała cegielnia).

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

II Liczba ludności

II.1 Liczba ludności w gminie i w sołectwie׀ W 2008 r. gmina Wojnicz liczyła 13 133 mieszkańców – sołectwo Grabno zamieszkiwało 1 263 ludności, co było trzecim rezultatem w gminie, ustępującym jedynie liczbie ludności w mieście Wojnicz (3 368) oraz w Wielkiej Wsi (1 311).

Tabela II.1 Liczba ludności w poszczególnych sołectwach gminy Wojnicz w 2008 r. Nazwa jednostki ludność Miasto Wojnicz 3 368 Biadoliny Radcowskie 1 241 Dębina Łętowska 268 Dębina Zakrzowska 402 Grabno 1 263 Isep 250 Łopoń 839 Łukanowice 973 Milówka 578 Olszyny 925 Rudka 177 Sukmanie 473 Wielka Wieś 1 311 Więckowice 636 Zakrzów 429 Źródło: Urząd Miejski w Wojniczu.

Warto w tym miejscu przywołać prognozę demograficzną przygotowaną przez Główny Urząd Statystyczny na lata 20082035 1. Według obliczeń ekspertów GUS, liczebność województwa małopolskiego wynosić będzie w 2035 r. 3 328 732, tj. o 42 454 mieszkańców więcej niŜ w 2008 r. Zmiana ta będzie efektem zwiększenia się liczebności ludności wiejskiej – z 1 668 396 do 1 788 691, tj. o 120 295 mieszkańców, albowiem mieszkańców miast, zgodnie z przewidywaniami badaczy, będzie mniej o 77 841. Czy trend ten znajdzie potwierdzenie w tendencjach demograficznych gminy Wojnicz? MoŜna przypuszczać, Ŝe tak. Co prawda, napływ nowej ludności z obszarów miejskich, poszukującej innego otoczenia, znacznie spokojniejszego i bliŜszego naturze, moŜe być zrównowaŜony tradycyjnym odpływem młodych mieszkańców Grabna – oraz gminy Wojnicz – w celach edukacyjnych bądź zarobkowych. Jednak funkcjonowanie na terenie gminy Zielonego Parku Przemysłowego oraz bezpośrednie sąsiedztwo z aglomeracją tarnowską, stwarza duŜe moŜliwości rozwoju

1 http://www.stat.gov.pl/gus/45_4514_PLK_HTML.htm

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

nowych miejsc pracy w przyszłości. To z kolei z pewnością przyczyniłoby się do systematycznego wzrostu liczby ludności, tak gminy, jak i poszczególnych miejscowości.

Liczba ludno ści w poszczególnych sołectwach gminy Wojnicz w 2008 r .

miasto Wojnicz 3368 Wielka Wie ś 1311 Grabno 1263 Biadoliny Radłowskie 1241 Łukanowice 973 Olszyny 925 Łopo ń 839 Wi ęckowice 636 Milówka 578 Sukmanie 473 Zakrzów 429 Dębina Zakrzowska 402 Dębina Ł ętowska 268 Isep 250 Rudka 177

0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

III Historia

III.1 Historia gminy Wojnicz׀ Ślady osadnictwa w rejonie Wojnicza sięgają nawet 8 tysięcy lat p.n.e. Osadnictwo przybiera na sile w VIIIIX w., a w X w. osada wojnicka zmienia swój charakter i znaczenie przez fakt powstania grodu osadzonego przez wojów państwa plemiennego, a następnie polskiego. Wtedy teŜ kształtuje się nazwa – Wojnicz – wywodząca się od słowa woj , członek druŜyny ksiąŜęcej. Od początku istnienia gród i związana z nim osada odgrywają waŜną rolę, która jeszcze bardziej wzrasta w X w., kiedy zyskały one charakter organizacji protokasztelańskiej. Około połowy XIII w. utworzono dekanat wojnicki. W pierwszej połowie XIV w. Wojnicz staje się siedzibą powiatu, który będzie funkcjonował do XVI w. Równocześnie zmniejszyło się znaczenie kasztelana wojnickiego w zarządzie terytorialnym państwa, ale wzrosła jego rola przy boku króla w radzie królewskiej, a później w senacie. W następnych wiekach będzie on zaliczany do kasztelanów większych, którzy zasiadają w senacie na krzesłach, a nie na prostych ławach i zostanie mu wyznaczone pośród nich czwarte miejsce. W 1349 r. król Kazimierz Wielki na prośbę wójtów wojnickich przenosi miasto z prawa średzkiego na magdeburskie, co wzmacnia pozycję mieszczan. Z początku XIV w. pochodzi najstarsza rzeźba małopolska Pieta Wojnicka (obecnie znajduje się w Muzeum Diecezjalnym w Tarnowie), być moŜe wykonana w miejscowym warsztacie. Wieki XV i XVI to bardzo dobry okres w dziejach miasta. Rozwija się rzemiosło, kwitnie handel dalekosięŜny i lokalny, który kontroluje komora celna, ściągająca rozliczne cła i opłaty, płacone na rzecz króla. W Wojniczu odbywały się roki sądowe, sejmiki szlacheckie i zbierało się pospolite ruszenia. W 1521 r. król Zygmunt Stary zezwolił mieszczanom na budowę mostu na Dunajcu, a w 1530 r. na załoŜenie Cechu Wielkiego skupiającego róŜne rzemiosła. Rok 1558 r. to kolejne wyróŜnienie miasta król Zygmunt August zabronił kupcom jadącym do lub z Krakowa pomijać Wojnicz. Z XVI w. pochodzą teŜ pierwsze wzmianki o dzwonnicy i ratuszu miejskim w rynku piętrowym, z wieŜą, dzwonem i zegarem. W czasie zaborów Wojniczanie dobrze wpisali się w dzieje narodu polskiego. Brali udział w wielkich narodowych powstaniach (listopadowym i styczniowym), mimo iŜ wybuchały one na terenie innego zaborcy. Udzielali powstańcom pomocy, a we dworze Dąmbskich

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

w 1846 r. odbywały się narady spiskowców, przez co właściciel i miejscowy ksiądz proboszcz zostali aresztowani. Władysław Jordan brał udział w walkach na Węgrzech (1848 1849) jako adiutant gen. Józefa Bema, a następnie był aktywnym działaczem emigracyjnym. Grób Jordana znajduje się na wojnickim cmentarzu. Pierwsza wojna światowa przyniosła miastu duŜe straty, gdyŜ w początkowej jej fazie przez pół roku front utrzymywał się na linii Dunajca. W wyniku ostrzału artyleryjskiego częściowemu zniszczeniu uległ kościół św. Wawrzyńca oraz browar na Zamościu. Spłonął teŜ młyn parowy na Zawodziu. Za to koniec wojny i wolną Polskę witali wojniczanie bardzo wcześnie. Władze miejskie juŜ 5 XI 1918 r. ogłosiły odzyskanie niepodległości i odrodzenie państwa polskiego. Okres międzywojenny (zwłaszcza lata trzydzieste) przynosi oŜywienie w 1921 r. miasto liczy 1910 mieszkańców i 371 domów oraz wiele inicjatyw, między innymi rzemieślniczych. Być moŜe dlatego właśnie decyzja władz państwowych z 1935 r. o odebraniu praw miejskich tak bardzo mieszczan zaskoczyła. Nie pomogły protesty. Wojnicz po prawie siedmiu wiekach stracił status miasta, miasta królewskiego. Druga wojna światowa zahamowała rozwój Wojnicza. Wkroczenie do miasta wojsk niemieckich (6 IX 1939 r.) rozpoczęło okres okupacji hitlerowskiej. Mimo represyjnej polityki okupanta (dwukrotne masowe aresztowania, aresztowania indywidualne, likwidacja wojnickich śydów) działał ruch oporu i tajne nauczanie. Okupacja niemiecka skończyła się dla Wojnicza 18 I 1945 r. wkroczeniem Ŝołnierzy radzieckich, a w kilka dni później Wojska Polskiego. Mieszkańcy samorzutnie zaczęli organizować Ŝycie w mieście. JuŜ w lutym rozpoczęła działalność szkoła podstawowa. Z inicjatywy osób organizujących w czasie wojny tajne nauczanie powstało prywatne gimnazjum, które zmieniało profil kształcenia w miarę nacisku władz państwowych. Istniało do 1953 r. Okres PRLu to nie jest dla Wojnicza dobry czas. Władze, w większości ludzie spoza Wojnicza, niezbyt dbały o jego rozwój. Brakowało budynku szkoły i inicjatyw gospodarczych. To, co się rozwijało, jak np. szkoła rolnicza, usługi, czy przeprowadzenie gazyfikacji było wynikiem przedsiębiorczości samych mieszkańców oraz ich społecznego zaangaŜowania. Jedną z aktywniejszych grup stanowili Wojniczanie skupieni wokół księdza Jana Królikiewicza i Oddziału PTTK "Seweryniacy"".

Korzystne zmiany dla Wojnicza przyniosły przemiany ustrojowe po 1989 r. Nowe władze samorządowe podjęły szereg inicjatyw gospodarczych mających ułatwić Ŝycie mieszkańcom.

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

Do najwaŜniejszych przedsięwzięć moŜna zaliczyć budowę Domu Grodzkiego, budynków szkoły podstawowej, gimnazjum i sali gimnastycznej, budowę nowoczesnego przedszkola, telefonizację, wodociągowanie miasta, utworzenie Zielonego Parku Przemysłowego, doprowadzenie do budowy obwodnicy. Staraniem władz samorządowych powstała Filia Wyjazdowa Powiatowej Stacji Pogotowia Ratunkowego, powołano Komisariat Policji Państwowej, rozpoczęto kompleksową kanalizację gminy. Wojnicka OSP weszła do Krajowego Systemu Ratownictwa Gaśniczego. W Wojniczu funkcjonują między innymi filia Powiatowej Poradni PsychologicznoPedagogicznej w Tarnowie, dwa Niepubliczne Zakłady Opieki Medycznej, 3 apteki, Ośrodek Rehabilitacji, Lecznica Zwierząt, Biblioteka Gminna, Zespół Szkół Licealnych i Technicznych. DuŜą rolę odgrywa istniejące od 1993 r. Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Wojnickiej. Osiągnięcia ostatnich kilkunastu lat sprawiły, Ŝe moŜliwe stało się przywrócenie Wojniczowi praw miejskich. Stało się to 1 stycznia 2007 r.

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

III.2 Historia sołectwa Grabno 2׀

Legendy o powstaniu Grabna

Istnieją dwie legendy dotyczące powstania miejscowości. Pierwsza z nich głosi, jakoby jej załoŜycielami byli Tatarzy, którzy wykarczowali Grabno, zyskując tym samym role, na których się osiedlili i pracowali. Nazwa Grabno miałaby w tym wypadku pochodzić od drzew grabowych, które przewaŜały w lasach. Inna legenda głosi, Ŝe nazwa ta wynika z licznych grobów – wskutek wielkiej epidemii w Grabnie zmarła większość mieszkańców, przeŜyła tylko jedna kobieta i pies. Wielkie cmentarzysko na Nowakówce, które do dziś zachowało się w ustnej tradycji mieszkańców, miałoby być potwierdzeniem tejŜe legendy. Za jej prawdziwością przemawia równieŜ fakt, iŜ w języku niemieckim das Grab oznacza grób.

Grabno w okresie dolnego paleolitu, epoki kamiennej, kultury łuŜyckiej oraz przeworskiej

W Grabnie, podczas prowadzonych w latach 19901991 pracach archeologicznych odkryto aŜ 59 stanowisk, pochodzących przede wszystkim z epoki kamienia, okresu wpływów rzymskich oraz ogólnie tylko datowanych na czasy prehistoryczne. Pradawni osadnicy wędrowali doliną Grabnianki w głąb Pogórza – dlatego w Grabnie brakuje wielokulturowych osad. W II w. p.n.e. niektóre plemiona utworzyły wielką kulturę przeworską, zasiedlając m.in. obszary wyŜynne Pogórza Karpat. Na terenie Grabna zlokalizowano dwa stanowiska osady tej kultury, charakteryzującej się osadnictwem głównie wśród dolin rzecznych i obszarów urodzajnej gleby i prowadzoną hodowlą. Zgromadzona podczas badań znaczna ilość dokumentów wykopaliskowych z Grabna bez wątpienia pozwala stwierdzić, iŜ sołectwo to naleŜało do staroŜytnych osad.

2 Dzieje Grabna, Grabno 2003, s. 56.

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

Początki osadnictwa w Grabnie

Stan badań archeologicznych wskazuje na istnienie tu rozwiniętego osadnictwa w niektórych okresach prehistorycznych. Sprzyjały temu: a) połoŜenie gminy Wojnicz u wylotu Dunajca z Karpat – czyli korzystne naturalne otoczenia: morfologia, hydrografia, gleby i szata roślinna; b) połoŜenie na skrzyŜowaniu prastarych szlaków biegnących wzdłuŜ północnej granicy Karpat. Najliczniejsze z wszystkich okresów prehistorycznych reprezentowane są stanowiska okresu wczesnohistorycznego znalezione w okolicach Wojnicza, w tym takŜe w Grabnie. Najstarsze zabytki wczesnośredniowieczne pochodzą z drugiej fazy tego okresu, datowanego na IXX w. Z opracowań naukowych wynika, Ŝe ziemie te wraz z obecnym terenem Grabna wchodziły w skład terytorium plemiennego Wiślan. NaleŜy podkreślić, Ŝe szczególnie sprzyjającymi osadnictwu okolicznościami – oprócz wyŜej wymienionych – była rola pełniona przez Wojnicz, tj. ośrodka kasztelańskiego i miejsca handlu na skrzyŜowaniu waŜnych szlaków. Zdaniem historyków w osadnictwie Grabna wydzielić moŜna trzy jego fazy: a) od przełomu XXII w. do ok. 1320 r. – główną akcję osadniczą przeprowadzili władcy; b) od 1320 r. do 1385 r. – okres największego nasilenia osadnictwa, związany z tzw. kolonizacją na prawie niemieckim – wówczas, w 1328 r. ; nastąpiła lokalizacja Grabna lub teŜ pierwsza wzmianka w źródłach o miejscowości. c) lata 13861536 – brakuje wystarczającej liczby informacji o tym okresie, moŜna jedynie stwierdzić, Ŝe Grabno było wówczas obszarem wybitnie rolniczym, opartym takŜe na hodowli i eksploatacji lasów. Wzmianki źródłowe o ludności wiejskiej osiadłej w Grabnie pojawiają się w XV w. W pierwszym okresie spotykamy wśród niej kmieci, młynarzy i karczmarzy. Od XVI w. pojawiają się coraz częściej zagrodnicy, chałupnicy, komornicy, rzemieślnicy, słuŜba dworska, a od XVII w. – takŜe śydzi. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, Ŝe od początku XVI w. bardzo wyraźnie postępuje rozwarstwienie ludności miejscowości, by juŜ od pierwszych lat XVII w. istniały wszystkie grupy tworzące społeczność wiejską. Na szczycie tej górnej warstwy poza młynarzami i karczmarzami byli takŜe kmiecie. Do nich naleŜały największe nadziały gruntów, na których zatrudniali u siebie słuŜbę do robót polowych,

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

omłotów oraz do odrabiania pańszczyzny, a niejednokrotnie takŜe do codziennych obowiązków w gospodarstwie. Niestety, narastające z biegiem czasu ciągłe uboŜenie i rozwarstwienie stanu kmiecego sprawiło, Ŝe pod koniec XVI w. istniały juŜ gospodarstwa półłanowe, a później nawet paruprętowe. Od połowy XVII stulecia rozpoczyna się proces rozwarstwienia ludności wiejskiej, prowadzący do rozdrobnienia gospodarstw, zmniejszenia posesji kmiecych i wzrostu rzeszy małorolnych i biednych mieszkańców Grabna.

Grabno w historii Polski

Grabno, leŜące nieopodal lądowych i wodnych starych szlaków komunikacyjnych, było świadkiem wielu historycznych wydarzeń. W okresie rozbicia dzielnicowego Polski w 1241 r. pierwszy raz napadli na nią Tatarzy. Po spaleniu Wiślicy, część najeźdźców udała się na Kraków, druga zaś doliną Dunajca na Sącz i Węgry. W 1239 r. w Wojniczu gościł dwór ksiąŜęcy – w mieście zjawiła się młoda małŜonka Bolesława Wstydliwego Kinga oraz sam król z matką Grzymisławą. W dniu 23 IX 1655 r. podczas szwedzkiego potopu wojska polskie, dowodzone przez hetmana polnego koronnego Stanisława Lanckorońskiego poniosły klęskę pod Wojniczem z królem szwedzkim Karolem Gustawem, idącym na Kraków. Do dzisiaj, w murach kościoła św. Wawrzyńca widoczne są wystrzeliwane przez nieprzyjaciela kule. Po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 r. Grabno dostało się pod rządy austriackie. W grudniu tegoŜ roku na ratuszu wojnickim mieszczanie złoŜyli przysięgę wierności na ręce komisarza cesarzowej Marii Teresy.

Wiek XIX

W tym okresie Grabno było wsią w powiecie brzeskim w Galicji, naleŜącą do parafii rzymskokatolickiej, sądu powiatowego i urzędu pocztowego w Wojniczu, od którego była oddalona o 7,5 km. Grabno liczyło 779 mieszkańców – charakterystyczny jest brak ludności Ŝydowskiej, spowodowany tym, Ŝe Izraelici najchętniej osiedlali się w pobliŜu dworu i szlaków komunikacyjnych. Kapitał kasy poŜyczkowej wyniósł 1 002 zł. Pod koniec XIX w. w Grabnie i przylegających do niego wsiach były tzw. obszary większe, czyli posiadłości dworskie. Na terenie Grabna Jordanowie mieli 506 morgów lasów, pól i łąk, do chłopów naleŜało zaś 1017 morgów uŜytków rolnych i leśnych. Łączna powierzchnia wsi wynosiła 1 523 morgi.

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

W końcu XIX i na początku XX w. nastąpiły powaŜne zmiany w gospodarczym połoŜeniu Grabna. Wynikały one z ogólnego postępu w dziedzinie kultury rolnej, rozwoju pracy oświatowej, a pewnym stopniu takŜe emigracją stałą i sezonową.

I wojna światowa

NajwaŜniejszymi dla mieszkańców Grabna wydarzeniami związanym z I wojną światową było z pewnością 15 asenterunków, czyli poborów do armii, zabierających na front walk i młodych, i starych męŜczyzn z wioski. Wielu z nich dostało się do niewoli rosyjskiej, kontaktując się z najbliŜszymi za pośrednictwem Szwedzkiego Czerwonego KrzyŜa. Sami mieszkańcy Grabna byli świadkami licznych wojennych wydarzeń. W wiosce stacjonowały róŜne formacje wojskowe, widoczny był przemarsz walczących stron, dostrzegalne były nierzadkie poŜary. W dniach 1819 XI 1914 r. na linii Zakliczyn GwoździecJaworskoŁysa GóraGrabnoSufczyn odbyła się bitwa wojsk rosyjskich z austriackimi. Kilkanaście dni później, w XII 1914 r. zniszczony został folwark Jordana w Rudce, młyn w Ispie oraz browar w Zamościu. Na początku 1915 r. w szkole w Grabnie zjawił się Jego Wysokość ArcyksiąŜę Józef Ferdynand Komendant IV Armii operacyjnej nad Dunajcem. W XI 1918 r. w wiosce pojawiali się powracający ze słuŜby w armii austriackiej mieszkańcy wioski. Śmierć na froncie poniosło 50 z nich.

II wojna światowa i wyzwolenie wsi

JuŜ 1 IX 1939 r. nad Grabem pojawiły się cztery wielkie, lecące nisko samoloty, które jednak nagle zmieniły kierunek i nie doleciały nad Grabno. Jeden z pilotów zrzucił bomby na pola w okolicach wioski, nie powodując jednak Ŝadnych strat w ludziach. Do Wojnicza wojska niemieckie wkroczyły 6 IX – pierwsze czołgi wjechały od strony Nowego Sącza ul. Jagiellońska. Od tego dnia Grabno znalazło się pod okupacją niemiecką. Najpierw władze na zajętych terenach sprawowała armia niemiecka poprzez komendantury polowe garnizonowe i komendy miast. Po zakończonej zwycięsko wojnie z Polską nastąpiła reorganizacja niemieckich władz wojskowych. Od 3 X 1939 r. Wojskowy Okręg Kraków zawierał w swoim składzie 4 wyŜsze komendantury polowe. Jedną z nich był Tarnów, której podlegał powiat brzeski.

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

Z dostępnych historycznych materiałów wynika, Ŝe powaŜnym obciąŜeniem Grabna podczas okupacji było zaopatrywanie w Ŝywność posterunku policji niemieckiej w Wojniczu. Część męŜczyzn z wioski musiała stawić się w SłuŜbie Budowlanej ( Baudienst)3. Później, mimo zakończenia wojny, obowiązek dostarczania Ŝywności utrzymano – tym razem raz na dwa tygodnie zaopatrywać naleŜało posterunek policji i SłuŜby Bezpieczeństwa w Wojniczu. Jednak postępujące zuboŜenie lokalnych społeczności uniemoŜliwiało często wywiązanie się z powierzonego zadania. Na początku 1946 r., w związku z opornym oddawaniem kontyngentów zbóŜ i ziemniaków, funkcjonariusze SB i MO zagrozili, Ŝe winni zostaną aresztowani, a kontyngent i tak zostanie ściągnięty. Wcześniej, w V 1945 r., w nadzorowanie prawidłowego przebiegu procesu pobierania Ŝywności zaangaŜowany był przedstawiciel I Sztabu Białoruskiego Marszałka śukowa.

3 Jednostki Słu żby Budowlanej były obozami pracy przymusowej na rzecz pa ństwa niemieckiego. Jednocze śnie ró żne firmy, przewa żnie niemieckie i austriackie korzystały z dost ępnej i taniej siły roboczej.

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

C Inwentaryzacja zasobów słuŜących odnowie miejscowości

IV Walory przyrodnicze

IV.1 Walory przyrodnicze gminy i sołectwa׀ Ze względu na zróŜnicowaną roślinność (tak górską, jak i nizinną), gmina Wojnicz to miejsce cenne pod względem geobotanicznym. Najlepszym tego przykładem jest występowanie na omawianym obszarze dwóch bardzo rzadkich w Polsce gatunków storczyka: storczyka bladego i purpurowego. Aby chronić ten i pozostałe gatunki (np. turzycę Michela, miodunkę miękkowłosą czy przetacznika pagórkowego) na terenach naleŜących do Lasów Państwowych Nadleśnictwa Brzesko utworzono w Wielkiej Wsi rezerwat „Panieńska Góra”, zajmujący obecnie 63,3 ha. Na terenie rezerwatu stwierdzono występowanie 271 gatunków roślin naczyniowych – 21 spośród nich jest chronionych. Na szczycie Panieńskiej Góry odkryto pozostałości średniowiecznego (połowa XIV w.) zamku rycerskiego Trzewlin. Twierdza ta wiąŜe się z osobliwą legendą, dotyczącą bezpośrednio samego króla Bolesława Śmialego (10421081/1082). W trakcie zorganizowanej przez siebie kilkuletniej wyprawy na Wschód, której celem miało być osadzenie na tronie swego sojusznika, pozostałe w kraju Ŝony wojów dopuszczały się czynów nieobyczajnych z zarządcami majątków. Gdy wieść ta dotarła do uszu rycerzy, ci – nie czekając na zgodę króla – powrócili do kraju z zamiarem ukarania niewiernych. Te jednak, wspierane przez swych kochanków, postanowiły się bronić. W rezultacie, na górze w Wojniczu doszło do bitwy między zawodowymi Ŝołnierzami a kobietami. Nietrudno było wskazać zwycięzców, przegrane zostały ponoć Ŝywcem zamurowane w którymś z okolicznych zamków. Na cześć tego wydarzenia szczyt został nazwany Panieńską Górą, a trzy wieki później stanął na nim zamek.

Flora sołectwa Wyniszczenie znacznych kompleksów leśnych, znaczna gęstość zaludnienia gminy Wojnicz – oto przyczyny znacznego zuboŜenia gatunków flory. Ciepłolubne zespoły grądowe reprezentowane są przez grab, lipę drobnolistną, dęby, klon polny oraz czereśnię ptasią.

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

Warstwy krzewów stanowią: leszczyna, trzmielina pospolita i miodownik melisowaty. Na wyrugowanych glebach brunatnych rośnie buczyna karpacka, buk z domieszką jodły, klon jawor. Do runa naleŜą chronione gatunki marzanki wonnej i kopytnika pospolitego oraz nie podlegające ochronie szczyr trwały i Ŝywiec cebulkowy. Natrafić moŜna na zbiorowiska (kostrzewy, kłosownice pierzaste, dzwonek brzoskwiniolistny, oman szlachtawa) oraz zioła kserotermiczne (m.in. czyścica stoŜek, lebiodka pospolita, dziurawiec zwyczajny, lilia złotogłów).

Fauna sołectwa Wpływ emisji źródeł lokalnych i ośrodków miejskich na stan przyrody w Grabnie jest minimalny i dlatego naleŜy ono do terenów o bardzo dobrym stanie środowiska z ledwo zauwaŜalną antropopresją. Bogaty jest świat awifauny (ponad 300 gatunków osiadłych i przelotnych ptaków – m.in. kruki, gawrony, wrony siwe, grubodzioby, dzwońce, czyŜyki, kwiczoły, dzięcioły, sowy uszatki, orły bieliki, trznadle, dudki). Wśród gadów liczne są jaszczurki zwinki, Ŝyworodne. Z węŜy spotyka się zaskrońca zwyczajnego i Ŝmije zygzakowatą. Liczne są płazy pospolite: Ŝaby wodne, trawne i moczarowe, kumaki górskie i nizinne, ropuchy szare i zielone. Nad Grabnianką i podmokłymi łąkami Ŝyje kilkadziesiąt drapieŜnych waŜek. Wyniszczenie wielkich kompleksów leśnych przyczyniło się do znacznego zuboŜenia liczby ssaków. Ssaki owadoŜerne reprezentuje jeŜ wschodni. Nietrudno spotkać kreta, podobnie jak któregoś z przedstawicieli gryzoni: orzesznicę, wiewiórkę, nornika, mysz domową czy szczura wędrownego. Do rzędów zającokształtnych naleŜy zając szarak, zaś do rzędu drapieŜnych: lis, kuna leśna, tchórz, borsuk, łasica i gronostaj. W lesie pojawiają się dziki, sarny i czasem łosie.

Obszar Chronionego Krajobrazu Pogórza Wiśnickiego Obszar Chronionego Krajobrazu cechuje się duŜym zróŜnicowaniem zbiorowisk leśnych. Szczególnie cenne są występujące bogate zbiorowiska kserotermiczne, a takŜe ciepłolubne zespoły grądowe. Ochroną objęte zostały surowce naturalne – złoŜe surowców ilastych „Grabno”. Przedmiotem ochrony jest takŜe dąb szypułkowy w Grabnie, rosnący w lesie państwowym oddz. 27D. Ochroną objęte są równieŜ zwarte państwowe kompleksy leśne, pełniące rolę lasów glebochronnych i wodochronnych na południe od szosy E40.

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

IV.2 Natura 2000׀

Teren gminy znajduje się na obszarze mającym stanowić w przyszłości specjalny obszar ochrony siedlisk. Propozycja utworzenia obszaru Dolny Dunajec i Biała Tarnowska PLH 120027 (bo tak miałby się on nazywać) została wysłana do Komisji Europejskiej oraz do Shadow List 2006. W jego skład wchodzą – oprócz Wojnicza – takŜe następujące gminy: Czchów, Gręboszów, Bobowa, Uście Gorlickie, Grybów, Korzenna, CięŜkowice, Gromnik, Pleśna, Radłów, Tarnów, Tuchów, Wierzchosławice oraz Wietrzychowice i śabno, czyli aŜ pięć powiatów (bocheński, brzeski, dąbrowski, gorlicki, nowosądecki, tarnowski). Jego powierzchnia wynosi 1 081,2 ha

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

V Dziedzictwo kulturowe

V.1 Zabytki w gminie׀

Kościół p.w. św. Leonarda Przez gminę Wojnicz przebiega Szlak Architektury Drewnianej, prowadząc turystów do drewnianego kościoła p.w. św. Leonarda, pochodzącego z XVII w. (wcześniej istniał tam kościół wybudowany jeszcze w 1209 r.) Jest to świątynia o konstrukcji zrębowej, z dwuspadowym dachem, jednokalenicowa, z sześcioboczną wieŜyczką z latarnią, kryta gontami. Posiada jedną, prostokątną nawę i węŜsze od niej, zamknięte trójbocznie prezbiterium. Wejście do nawy od frontu poprzedzone jest niską kruchtą, nakrytą gontowym dachem dwuspadowym. Nawę nakrywa pozorne sklepienie kolebkowe, a zakrystię strop płaski. Dwa ołtarze boczne Zdj ęcie 1. Ko ściół p.w. św. Leonarda w gminie neorenesansowe takŜe z końca XIX w. Wojnicz. z obrazami z końca XIX w.: Miłosierdzia BoŜego po lewej oraz św. Kingi po prawej oraz gipsowymi figurami Serca Pana Jezusa oraz NMP Niepokalanie Poczętej. WyposaŜenie kościoła stanowią trzy ołtarze neorenesansowe z końca XIX w. oraz obrazy: Chrystus na KrzyŜu z XVIII w., św. Stanisław Biskup, Nawiedzenie św. ElŜbiety, Św. Leonard z XVII w., św. Jan Nepomucen z XVIII w., św. Katarzyna z XVIII w. Kościół gruntownie restaurowany m.in. w końcu XIX w. i ostatnio w 1990 r. Przy kościele stoi kamienna figura NMP Niepokalanie Poczętej wykonana w 1889 r. przez rzeźbiarza Adeoatusa Martyńskiego z Borzęcina, zaś dzwon liczy jeszcze więcej lat – pochodzi bowiem z 1655 r., kiedy to odlany został przez ludwisarza Baltazara Heroldta z Bratysławy.

Wały kasztelańskie 4 Wojnicz zasłynął jako gród kasztelański, jeden z waŜniejszych w Małopolsce, a jego kasztelan był kasztelanem większym (tzw. kasztelan krzesłowy) zasiadającym bezpośrednio

4 Na szlaku, Szlakiem „panie ńskiej wojaczki”, czyli z Wojnicza na Panie ńsk ą Gór ę, nr 9 sierpie ń 2008, http://www.naszlaku.pttk.pl/arch/2008/e-8(217)_2008.pdf.

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

za swym wojewodą. Rozwój i znaczenie zawdzięczał Wojnicz swemu połoŜeniu, bowiem tu krzyŜowały się jedne z waŜniejszych szlaków drogowych, wschodni na Ruś i południowy doliną Dunajca na Węgry. Powstanie trwałej osady o charakterze obronnym odnieść naleŜy do okresu wczesnego średniowiecza, czasów kształtowania się grodów państwa Wiślan, czyli w IX w. Gród zlokalizowany został na cyplu otoczonym zakolem Dunajca, co potęgowało jego obronność. Długość obwarowań z tego okresu wynosiła wówczas 150 m, podgrodzie zaś kształtowało się owalnie w osi szlaku ruskiego. Pozostałościami okresu kasztelańskiego są fortyfikacje ziemne, tzw. wały kasztelańskie. Ich budowę określa się na XI w., chociaŜ ich ostateczny kształt nadany został w XIIIXV w. Miasto leŜało w nizinnej okolicy, nie mogło więc być w sposób naturalny zabezpieczone na wypadek napadu wroga. Dla ochrony stworzono system podwójnych wałów i fos zasilanych wodami Dunajca. Wały były konstrukcji ziemnodrewnianej, sięgały wysokości 5 m, a szerokości przy podstawie 1012 m, na zewnątrz pierwszej linii wałów przebiegała fosa. Po wojnach szwedzkich wały zaczęły stopniowo zanikać – obecnie ostały się zaledwie ich fragmenty w południowej i południowo wschodniej części miasta. Ich przebieg został zatarty przez późniejszą miejską zabudowę. Jako szczątkowy relikt występuje obecnie jedynie po zachodniej stronie kościoła parafialnego i plebani oraz na terenie parku przydworskiego.

Kościół parafialny p.w. św. Wawrzyńca Jest zabytkiem II klasy, pochodzi z XV w. i został wybudowany prawdopodobnie na miejscu wcześniejszej świątyni. Po poŜarze w 1752 r. gruntownie odbudowany. Prezbiterium kościoła jest z XV w. Na uwagę zasługują chrzcielnica z XV w. i monstrancja z 1613 r., rokokowe freski i obrazy z II połowy XVIII w. Przy kościele stoi zabytkowa drewniana dzwonnica z XVI w. o konstrukcji słupowej, nakryta dachem namiotowym, z nadwieszaną izbicą. Dzwony były dwukrotnie rekwirowane. W 2006 r. dzwonnica została gruntownie odnowiona.

Wojnicki rynek Znajduje się w centrum miasta przy skrzyŜowaniu drogi międzynarodowej i krajowej. Uległ niewielkim zmianom od czasu swego powstania. Otoczony jest parterowymi i piętrowymi kamieniczkami z XVIII i XIX w. Najcenniejsze z nich znajdują przy ul. Rynek 2, 3, 4 i 11. Pochodzą one z XVIII / XIX w., przebudowywane na przełomie XIX i XX w. Są to budynki

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

piętrowe, na planie prostokąta, murowane, nakryte dwuspadowym dachem o kalenicy równoległej do pierzei Rynku. Na pamiątkę poŜaru z 1831 r., kiedy to spłonęło niemal całe miasto, w tym ratusz, na rynku wznosi się pomnik św. Floriana.

Dwór Dąmbskich 5 Znaczącym zabytkiem Wojnicza jest okazały, murowany dwór Dąmbskich z 1876 r. stojący w rozległym parku, przy drodze do Nowego Sącza. Jest on budynkiem neogotyckim, piętrowym, zbudowanym na planie prostokątnym. Powstał w 1876 r. wraz z otaczającym parkiem. Wejście główne mieszczące się we frontalnej fasadzie ozdobione jest ryzalitem, ściana tylna zaś kolumnowym portykiem. Wejście do holu prowadzi przez ozdobne, kręcone schody wsparte na kolumnie toskańskiej podpierającej zarazem sklepienie I piętra. NaroŜa pałacu tworzą szkarpy podpierające nośne mury. Mają one kształt baszt zwieńczonych zębatym murem, nadając obronny wygląd, choć takiej funkcji nigdy nie pełniły. Dach jest dwuspadowy, pokryty dachówką. Obecnie jest własnością Starostwa Powiatowego w Tarnowie jednakŜe wkrótce zostanie przejęty wraz z otaczającym go parkiem przez samorząd gminy Wojnicz.

V.2 Zabytki w miejscowości׀ NajwaŜniejsze zabytki znajdujące się w Grabnie to przede wszystkim elementy architektury sakralnej. a) kapliczka na postumencie. Grabno – Podsufczyn, parc. Nr 5 J. W. Przeklasów – wzniesiona w 1958 r. z fundacji Józefa i Wiktorii Przeklasów. Metalowa, przeszklona kapliczka, w której gipsowa figurka Matki BoŜej Dzieciątkiem stoi na czworobocznym, betonowym postumencie. b) figury: Grabno – Góra, par. T. Niemca, wzniesiona w 1868 r. z fundacji Mateusza i Katarzyny Golonków. Kamienny posąg Matki Boskiej z Dzieciątkiem na wysokim, czworobocznym postumencie z owalnymi płaskorzeźbami: św. Mateusz, Jan Ew. Jakub Ap., Katarzyna; osłonięta ozdobnym blaszanym zadaszeniem.

5 Jw.

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

Grabno – Kolonia, parc. J. Brzyka, wzniesiona w 1871 r. z fundacji Józefa i Marii Kuboniów, kamienny posąg Najświętszej Panny Mary Wniebowziętej, na wysokim, czworobocznym postumencie, osłonięta blaszanym zadaszeniem, otoczona Ŝelaznym ogrodzeniem; Grabno – Dół, parc. Nr 236 M. Kołodzieja, wzniesiona w 1882 r. z fundacji Józefa Kubonia, kamienny posąg Matki Boskiej z Dzieciątkiem, na wysokim czworobocznym postumencie z płaskorzeźbami św. Józefa, Tomasza, Wawrzyńca, Małgorzaty – osłonięta ozdobnym, blaszanym zadaszeniem, otoczona Ŝelaznym ogrodzeniem. c) krzyŜe: Grabno – Dół, parc. F. Mieszańca, wzniesiony w 1945 r. z fundacji Wojciecha Kubonia, drewniany, z rzeźbionym wizerunkiem Chrystusa, osłonięty blaszanym zadaszeniem; Grabno – Podsufczyn, parc. S. Owaka, wzniesiony w 1960 r. z fundacji Stanisława Owaka, betonowy z metalowym wizerunkiem Chrystusa; d) pomniki przyrody: dąb – obwód: 2,75 m, wys. 20 m; dąb – obwód: 3,25 m, wys. 20 m.

V.3 Zwyczaje i tradycje׀ Sołectwo Grabno posiada niezwykle bogatą historię, sięgającą czasów kultury łuŜyckiej i przeworskiej. Ludność zamieszkująca teren wsi przez setki lat Ŝyła według określonych zwyczajów, kultywowała długoletnie tradycje, kształtując tym samym niepowtarzalne i unikalne dziedzictwo kulturowe. Oto opis poszczególnych zwyczajów i tradycji, kultywowanych jeszcze czasem przez mieszkańców wsi:

a) BoŜe Narodzenie: obwiązywano drzewka owocowe słomą, aby miały owoce na przyszły rok; w czasie wieczerzy wigilijnej pod kaŜdą miską z potrawami kładziono opłatek – jeśli przyczepił się do miski oznaczało to, Ŝe w przyszłym roku nastąpi urodzaj zboŜa, ziemniaków lub fasoli. b) Dzień św. Szczepana:

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

odbywały się bitwy na owies lub łubin, który przynoszono do kościoła na święcenie – najczęściej kawalerowie rzucali nim w twarz młodych dziewcząt. c) Tłusty czwartek: urządzano tzw. babski comber , przy akompaniamencie muzyki chłopcy wciągali na gałązkach jodły dziewczynę, za nimi zaś szła muzyka i chłopaki z klocem, do którego uwiązane były dziewczyny – aby je uwolnić, naleŜało je wykupić za alkohol – cały obrzęd kończył się wspólną zabawą z towarzyszeniem muzyki; d) Wielki Post: w czasie Wielkiego Postu po wsi chodził organista i zapisywał dorosłych mieszkańców do spowiedzi – gdy szło się do spowiedzi, wstępowano najpierw do zakrystii, gdzie urzędował kościelny lub organista, którzy wydawali, za niewielką opłatą, specjalne kartki, z którymi udawano się do konfesjonału – owe kartki nazywano paszportami, a grzechy wołami: mówiono, Ŝe bierze się od organisty paszport, a woły sprzedaje się księdzu ; e) Niedziela Palmowa: z przygotowanymi palmami do kościoła udawali się pastuszkowie – upominani byli, aby po poświęceniu wracać z kościoła prosto do domu, zaś palmę trzymać czubkiem do dołu, aby krowy na pastwisku nie biegły prędko, tylko trawę skubały; f) Wielki Czwartek: palono kukły Judasza w ognisku; g) Wielka Sobota: do szkoły w Grabnie przyjeŜdŜał ksiądz z Wojnicza, święcąc pokarmy – kto wracał do domu z tymi pokarmami, trzy razy wokoło domu chodził, aby kaŜdy z domowników mógł zaspokoić swój apetyt; h) Wielka Niedziela: obkrawano końce święconej kiełbasy, a następnie dawano je psom i kotom, aby się nie wściekły. i) Drugi dzień świąt wielkanocnych: po wsi chodził dziad i baba – ten pierwszy dzierŜył w ręku znacznych rozmiarów bat, którym trzaskał – baba zaś niosła duŜych rozmiarów kosz, gdzie składowała podarowane jej przez ludzi jajka; j) Zielone Świątki:

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

bielono domy i majono je brzózkami, a w drugi dzień pieczono jajecznicę na pastwisku.

V.4 Tradycyjny ubiór׀ Strój kobiet: a) ozdobnie wyszywany gorset, spódnica w fałdy, biała bluzka, wyszywana zapaska oraz chustka na głowę – na szyi wisiały sznury prawdziwych korali – po ilości tychŜe sznurów oceniano zamoŜność kobiety, na plecach kobiety nosiły wełniane pledy. Strój dziewcząt: a) w odróŜnieniu od kobiet, dziewczęta nosiły długie warkocze, ubierały się w białą bluzkę, spódnicę lub sukienkę, na głowę ubierały chustki tybetówki, zimą na plecy zarzucały szerokie szaliki, na nogach nosiły trzewiki z wysokimi cholewkami i z okrągłą gumką na obcasie. Strój męŜczyzn: a) męŜczyźni nosili białe, lniane lub perkalowe koszule z wykładanym kołnierzykiem, na przedzie ozdobnie wyszywane, spodnie były szerokie, uszyte z lnu – do tego gabardynowe buty podbite na cal grubymi podkówkami, latem na głowę przywdziewali słomiane kapelusze, szyte z Ŝytniej słomy, tzw. ząbków – zimą, ochronę przed mrozami zapewniały Ŝółte lub białe koŜuchy, krojem podobne do świtek. Strój chłopców: a) podobnie jak dziewczęta odróŜniały się od matek, tak i chłopcy ubierali się inaczej niŜ swoi ojcowie – chodzili oni w spodniach zwanych „pompami”, ubierali białą koszulę, kamizelkę i marynarkę, nie nosili krawatów, lecz muchy, zakładali trzewiki ze skóry boksowej, zaś w zimie – buty z twardymi cholewkami, sporządzane na zamówienie.

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

VI Sfera kulturalna

VI.1 Instytucje kulturalne w gminie׀

Gminny Ośrodek Kultury w Wojniczu GOK powstał w 1973 roku. Pierwszą siedzibą GOK był stary budynek remizy OSP w Wojniczu przy ulicy Długiej. Od 11 listopada 1989 roku siedzibą GOK do dnia dzisiejszego jest budynek Kina Wawel w Wojniczu ul. Rynek 13.

Gminny Ośrodek Kultury w Wojniczu obejmuje swoją działalnością wszystkich mieszkańców gminy Wojnicz. Bazę lokalową stanowi budynek kina Wawel, w którym znajdują się następujące pomieszczenia: sala widowiskowa na 112 miejsc, sala projekcyjna filmów, poczekalnia, biuro, korytarz oraz pomieszczenia sanitarne. Oprócz budynku kina, Gminny Ośrodek Kultury do prowadzenia swoich zadań statutowych korzysta z pomieszczeń:

a) Domu Grodzkiego sali tanecznej, pracowni fotograficznej, pracowni plastycznej; b) sali wystawowej TPZW mieszczącej się w Izbie Regionalnej; c) sali do nauki języka angielskiego (w starej szkole podstawowej); d) świetlic wiejskich na terenie gminy Wojnicz;

Ze wsparcia GOKu korzystało wiele zespołów muzycznych.

Tabela VI.1. Formy działalności Gminnego Ośrodka Kultury Nazwa Opis Stała współpraca z kilkunastoma szkołami podstawowymi, kontynuowana od Kino Wawel kilku lat, staranny dobór repertuaru dzięki współpracy ze wszystkimi dostępnymi dystrybutorami filmów z Krakowa oraz dystrybutorami z Warszawy Bierze w nich udział około 70 osób. Dzieci i młodzież kursu tańca towarzyskiego Zajęcia taneczne prezentują się w większości imprez plenerowych organizowanych przez GOK oraz w trakcie uroczystości państwowych. Pracownia Uczestniczy w nich około 50 osób. Rokrocznie organizowane jest kilka plenerów plastyczna oraz wystawa plastyczna. Pracownia Zajęcia odbywają się w pomieszczeniach adaptowanych na ciemnie i pracownie. fotograficzna Uczestnicy pracowni przez cały rok dokumentują wszystkie ważniejsze

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

wydarzenia w gminie. W miesiącach letnich planowane są wyjazdowe plenery. Nauka gry na Zajęcia prowadzone są w formie indywidualnych lekcji. gitarze i gitarze basowej Nauka gry na Najlepsi uczestnicy otrzymują szansę występów w Gminnej Orkiestrze Dętej instrumentach dętych Głównym celem Bractwa jest zainteresowanie młodzieży bardzo bogatą historią Bractwo Rycerskie Wojnicza, bliższe poznanie obyczajów rycerskich, technik walk, uzbrojenia, oraz Kasztelanii w przyszłości promocji Wojnicza poprzez uczestnictwo Bractwa w licznie Wojnickiej organizowanych turniejach rycerskich w całej Polsce, jak również poza jej granicami Bushi Ryu – sztuki Zajęcia łączą techniki pochodzących z różnych stylów walki np.: kungfu, aikido, walki jujitsu, rozwijając fizycznie oraz ucząc metod samoobrony. Misją Akademii jest rozwijanie i wspieranie aktywności intelektualnej, artystycznej i ekonomicznej ludzi starszych. Program Akademii składa się Akademia z trzech części spójnych i wzajemnie się uzupełniających, dających Umiejętności III uczestnikom podstawy teoretyczne i praktyczne do realizacji zainteresowań, Wieku rozwijania talentów i umiejętności, do organizowania przedsięwzięć ekonomicznych do partycypacji generacji III wieku w procesach kulturowych. Orkiestra bierze udział we wszystkich uroczystościach państwowych, gminnych, Gminna Orkiestra Wojnickiej Majówce, Dożynkach Gminnych, innych okolicznościowych imprezach. Dęta Orkiestra regularnie uczestniczy w powiatowych i wojewódzkich przeglądach orkiestr dętych. Próby zespołów odbywają się na scenie sali widowiskowej kina Wawel. Zespoły Młodzieżowe prezentują się w miarę potrzeb na imprezach gminnych, Wojnickiej Majówce, Zespoły Muzyczne Dożynkach. Zespół kultywuje od wielu lat tradycje wieńca dożynkowego pragnie też poszerzyć swój repertuar o stare obrzędy, które niegdyś odbywały się na terenie Zespół obrzędowy gminy. Od kilku lat przy współpracy z Gminnym Ośrodkiem Kultury bierze udział z Dębiny w przeglądach wieńca dożynkowego, zdobywając nagrody, wyróżnienia. Zakrzowskiej Występuje także w czasie dożynek gminnych, bierze udział w powiatowych, wojewódzkich oraz ogólnopolskich przeglądach wieńców dożynkowych. Działa od 1990 roku pod patronatem Gminnego Ośrodka Kultury, przez cały ten czas jest prowadzony przez p. Teresę Gajdę. W klubie wyodrębniono kilka Klub tańca zespołów a są to: formacja taneczna, grupa disco O key, zespół dziecięcy Misz towarzyskiego Masz. Zajęcia zespołów odbywają się w Domu Grodzkim dwa razy w tygodniu w środy i piątki. Biorą w nich udział dzieci i młodzież szkolna z całej gminy.

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

Zespoły klubu tańca uczestniczą w większości imprez organizowanych na terenie gminy, stają również do rywalizacji w gminnych, powiatowych oraz regionalnych przeglądach Zespół pieśni i Folkowy zespół z Biadolin Radcowskich, skupiający wokół siebie ok. 50 osób. tańca „Echo Występuje podczas wszystkich imprez gminnych, startuje w przeglądach „Doliny zespołów folklorystycznych. Grupa teatralna z Skupia dzieci i młodzież szkolną, zainteresowaną inscenizacją klasycznych Milówki dramatów, jak i lokalnych legend oraz tradycyjnych form teatralnych. Źródło: Gminny Ośrodek Kultury w Wojniczu

Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Wojnickiej TPZW powstało w 1993 r. z inicjatywy Jerzego Chumińskiego emerytowanego nauczyciela matematyki, wielkiego społecznika i człowieka o niezliczonych pasjach. Od początku istnienia Towarzystwo skupia ludzi, dla których waŜne jest wszystko, co dotyczy Wojnicza i jego najbliŜszych okolic. TPZW otrzymuje wsparcie od władz samorządowych, co umoŜliwia mu: a) opiekę nad Izbą Regionalną; b) prowadzenie dzialaności wydawniczej; c) ratowanie zabytków; d) prowadzenie dzialalności kulturalnej; e) promowanie Wojnicza.

Izba Regionalna w Wojniczu Izba Regionalna w Wojniczu powstała w 1969 r. z inicjatywy ks. Jana Królikiewicza, wielkiego miłośnika gminy i jej historii. Po wielu perturbacjach, Izba otrzymała w 1987 r. odpowiednio przygotowane pomieszczenie, umoŜliwiające zmagazynowanie i wystawienie dla zwiedzających najcenniejszych regionalnych zbiorów, związanych równieŜ z historią Grabna.

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

VI.2 Instytucje kulturalne w Grabnie׀

Zespół ludowy „Mali Grabnianie” Zespół powstał na kanwie zespołu doŜynkowego, zorganizowanego na potrzeby doŜynek gminnych w Grabnie w 2003 roku. Próby zespołu odbywają się w pomieszczeniach Szkoły Podstawowej w Grabnie dzięki porozumieniu podpisanemu przez GOK z Dyrekcją Szkoły. Z zespołem pracuje choreograf p. Janusz Cierlik wraz z akompaniatorem. W repertuarze zespołu oprócz folkloru jest teŜ widowisko kolędnicze. Zespół prezentuje swe umiejętności podczas wszystkich imprez gminnych.

Świetlica W Grabnie działa świetlica, będąca filią Gminnego Ośrodka Kultury. Pozostałe świetlice czynne są takŜe w miejscowościach: Zakrzów, Łukanowice, Milówka, Sukmanie, Biadoliny Radłowskie, Dębina Łętowska, Dębina Zakrzowska, Isep, Więckowice, Wielka Wieś oraz Łopoń. O profilu działalności świetlicy decydują mieszkańcy Grabna, co znacznie ułatwia zaspokojenie potrzeb kulturalnych lokalnej społeczności. To lokalna ludność w drodze konsultacji społecznych desygnuje osobę, której przypadnie zadanie prowadzenia świetlicy. Placówka finansowana jest i wyposaŜona (gry planszowe, szachy, karty do brydŜa, stoły do gry w tenisa, komputery i konsola Playstation) przez GOK, w rezultacie czego moŜliwe jest przygotowanie oferty spędzania wolnego czasu dostosowanej do potrzeb wszystkich mieszkańców. W razie potrzeby Gminny Ośrodek Kultury w Wojniczu pomaga świetlicy przy organizacji większych imprez organizacyjnie i sprzętowo (sprzęt nagłaśniający, muzyczny, scena plenerowa, sprzęt oświetleniowy, itp.).

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

Dodatkowo, w zaleŜności od liczby zgłoszeń, moŜliwe jest rozpoczęcie następujących kursów: a) kurs tańca towarzyskiego minimum 20 osób, zajęcia odpłatne; b) nauka języka angielskiego minimum 10 osób, zajęcia płatne; c) kursy walk wschodu minimum 20 osób, zajęcia płatne; d) kółko plastyczne minimum 20 osób, zajęcia płatne; e) kółko fotograficzne minimum 10 osób, zajęcia płatne;

Obecnie na terenie miejscowości Grabno powstaje Wiejski Dom Kultury, który będzie pełnił rolę centrum kulturalnorozrywkowego dla mieszkańców sołectwa i całej gminy. Obecnie dokończenie prac budowlanych i uruchomienie obiektu jest zadaniem priorytetowym na terenie miejscowości. W Wiejskim Domu Kultury będą się odbywały zajęcia dla dzieci, młodzieŜy i dorosłych (kółka zainteresowań, kursy tańca, aerobik, prezentacje i pokazy). Tutaj będą miały siedzibę organizacje pozarządowe z miejscowości Grabno oraz nieformalne grupy mieszkańców (Koło Gospodyń Wiejskich, zespoły folklorystyczne, LKS Spółdzielca Grabno, OSP i inne). Budynek będzie równieŜ pełnił funkcję centrum administracyjnego dla mieszkańców (zebrania wiejskie, rada sołecka) oraz edukacyjnego (szkolenia, prelekcje, dostęp do internetu, Izba Pamięci Miejscowości Grabno, itp.).

Zdj ęcie 2. Wiejski Dom Kultury w miejscowo ści Grabno – zadanie priorytetowe.

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

VI.7 Sport w gminie׀ W gminie Wojnicz funkcjonuje 7 klubów sportowych: a) LKS "Olimpia" Wojnicz – własny stadion; b) LKS "Spółdzielca" Grabno – posiada własne boisko piłkarskie; c) LKS "Pogoń" Biadoliny Radłowskie własny obiekt sportowy; d) LKS "Arkadia" Olszyny – własny obiekt sportowy; e) LKS "Dębina" Dębina Łętowska – własne boisko; f) LKS "ZRYW" Wielka Wieś – własne boisko; g) LKS "Więckovia" Więckowice – własny stadion.

VI.8 Sport w sołectwie׀

LKS „Spółdzielca” Grabno Klub załoŜony został w 1982 roku. Pierwsze w historii mecze odbywały się na stadionie „Olimpia Wojnicz”, gdyŜ Grabno nie posiadało odpowiedniego boiska. „Spółdzielca” marsz po piłkarskie trofea rozpoczął w klasie C, by juŜ po sezonie awansować do wyŜszej klasy B. W roku 1995 zmieniono nazwę na LKS "Spółdzielca" Zdj ęcie 3. Stadion LSK "Spółdzielca" Grabno. Grabno. W sezonie 97/98 zespół z Grabna zajął pierwsze miejsce w klasie B i stanął przed szansą wywalczenia w baraŜach awansu do klasy A. O wszystkim decydować miał dwumecz z zespołem Rude Rysie (okręg Brzeski). Ostatecznie, to LKS „Spółdzielca” okazała się lepszą druŜyną, dzięki czemu od 1998 r. „Spółdzielca”, z krótką przerwą w sezonie 04/05 po dzień dzisiejszy, występuje w klasie A. Od 2000 r. zespół dysponuje juŜ własnym boiskiem w Grabnie, na którym rozgrywa mecze. W dalszym ciągu brakuje pomieszczeń szatni, węzła sanitarnego i zaplecza sportowego.

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

VII Edukacja

VII.1 Edukacja w gminie i sołectwie׀

W gminie działa 5 przedszkoli, znajdujących się w 5 sołectwach.

Tabela VII.1 . Przedszkola w gminie Wojnicz w 2008 r. Nazwa przedszkola Adres Telefon ul. Krzywa Publiczne Przedszkole w Wojniczu (014) 6790013 32830 Wojnicz Biadoliny Radłowskie Publiczne Przedszkole w Biadolinach Radłowskich (014) 6790522 32828 Biadoliny Szlacheckie Wielka Wieś Publiczne Przedszkole w Wielkiej Wsi (014) 6791265 32830 Wojnicz Łopoń Publiczne Przedszkole w Łoponiu (014) 6791311 32830 Wojnicz Grabno Publiczne Przedszkole w Grabnie (014) 6791705 32830 Wojnicz Źródło: Urząd Miejski w Wojniczu.

Przedszkole w Grabnie w roku szkolnym 2008/2009 liczyło 46 przedszkolaków (w gminie ogólna liczba przedszkolaków wynosiła 285), nad którymi opiekę sprawowało 5 wychowawców (w gminie było ich 33). Publiczne przedszkole w Grabnie zostało załoŜone 1 XII 1975 r. przez Kuratorium Oświaty i Wychowania w Tarnowie. Dziś mieści się ono w wolnostojącym budynku po byłej szkole podstawowej, otoczonym ogrodem. Za dalsze etapy edukacji odpowiedzialne są szkoły podstawowe (jest ich w gminie 7) oraz gimnazja (5).

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

Tabela VII.2. Szkoły podstawowe i gimnazja w gminie Wojnicz w 2008 r. Nazwa szkoły Adres Telefon Rynek Szkoła Podstawowa w Wojniczu (014) 6790019 32830 Wojnicz Łopoń Szkoła Podstawowa w Łoponiu (014) 6791333 32830 Wojnicz Milówka Szkoła Podstawowa w Milówce (014) 6791653 32830 Wojnicz ul. Szkolna Publiczne Gimnazjum w Wojniczu (014) 6790186 32830 Wojnicz Zespół Szkoły Podstawowej Biadoliny Radłowskie (014) 6791554 i Gimnazjum w Biadolinach Radłowskich 32828 Biadoliny Szlacheckie Zespół Szkoły Podstawowej Olszyny (014) 6791202 i Gimnazjum w Olszynach 32831 Olszyny Zespół Szkoły Podstawowej Grabno (014) 6791662 i Gimnazjum w Grabnie 32830 Wojnicz Źródło: Urząd Miejski w Wojniczu.

Liczba uczniów placówki edukacyjnej w Grabnie w roku szkolnym 2008/2009 wyniosła 165 (w gminie wszystkich uczniów było 1 743), z czego 93 uczęszczało do szkoły podstawowej, 72 – do gimnazjum. Zespół szkoły podstawowej i gimnazjum podzielony był na 9 klas, gdzie swoje zajęcia prowadziło 26 nauczycieli (w gminie – 222).

Historia szkoły podstawowej w Grabnie Inicjatywa załoŜenia szkoły w Grabnie powstała jeszcze pod rządami WielmoŜnego Pana c.k. Inspektora Okręgowego w Brzesku Stanisława Pallana. Otwarcia i poświęcenia w dniu 4 XI 1902 r. dokonał ksiądz kanonik Józef Rosner. Szkoła początkowo znajdowała się w budynku prywatnym, postawionym na gruncie i przez tegoŜ samego właściciela – Franciszka Szczypetkę. Dom składał się z izby szkolnej oraz sieni, podzielonej na spiŜarkę i kuchenkę, pełniącą rolę pokoju dla nauczyciela. Pierwszy rok funkcjonowania placówki to 60 uczniów oraz starania o wyposaŜenie szkoły w meble, pomoce naukowe i ksiąŜki. Przerwa w funkcjonowaniu szkoły nastąpiła podczas I wojny światowej, kiedy to na pewien czas budynek szkolny został zajęty przez oficerów i dowódców róŜnych formacji wojskowych. Dodatkowo, bliskość frontu i związane z tym niebezpieczeństwo przypadkowego postrzału, a takŜe zakaz dowódców wojskowych wymusiły zawieszenie zajęć szkolnych takŜe w okresie, gdy placówka była wolna od wojskowych. Wraz z wybuchem II wojny światowej, nie rozpoczął się takŜe rok szkolny w 1939/1940. Naukę wznowiono 6 XI, po komunikacie szefa cywilnego Zarządu Wojskowego, zezwalającego na podjęcie zajęć szkolnych.

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

Rozporządzenie okupanta niemieckiego, nakazujące usunięcie ze szkół podręczników i pomocy naukowych, przypominających lub stanowiących wyraz narodowych uczuć oraz obowiązkowemu zarekwirowaniu podręczników do nauki historii, geografii i języka polskiego nie było w pełni przestrzegane przez nauczycieli w Grabnie. Przeprowadzili oni selekcję podręczników, bibliotek i środków dydaktycznych – najwartościowsze z nich rozdysponowano wśród uczniów i miejscowego społeczeństwa, zaś władzom okupacyjnym przekazano mało wartościowe ksiąŜki oraz zniszczone podręczniki szkolne i pomoce naukowe, które nie nadawały się juŜ do uŜytku. W roku szkolnym 1940/1941 znacznie więcej dni niŜ w roku poprzednim dzieci pozostawały w domu – juŜ nie tylko budynki szkolne, ale i domy były zajmowane przez wojsko. Nie było zatem moŜliwości znalezienia jakiegokolwiek pomieszczenia, gdzie mogłyby odbywać się lekcje. Nauka została wznowiona dopiero wiosną 1941 r., po tym, jak wojsko niemieckie opuściło Grabno, wyruszając na ZSRR. Zajęcia szkolne miały rozpocząć się ze znacznie większa regularnością dopiero od dnia 29 I 1945 r. – w tym to bowiem miesiącu w Grabnie pojawiły się pierwsze patrole radzieckie, zaś wiosce nie groziło juŜ bombardowanie bądź teŜ ostrzał.

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

VIII Opieka zdrowotna

Za ochronę zdrowia na terenie gminy odpowiedzialne są cztery placówki medyczne: Wojnickie Centrum Medyczne, Centrum Zdrowia Tuchów (z oddziałami w Wojniczu oraz Biadolinach Szlacheckich) oraz Niepubliczny Ośrodek Zdrowia w Olszynach.

Tabela VIII.1. Placówki opieki zdrowotnej w gminie Wojnicz w 2008 r. Nazwa placówki Adres placówki Telefon ul. Rolnicza 3 Wojnickie Centrum Medyczne (014) 6790308 32830 Wojnicz Rynek Centrum Zdrowia Tuchów (014) 6790024 32830 Wojnicz Biadoliny Radłowskie Centrum Zdrowia Tuchów 32828 Biadoliny (014) 6791514 Szlacheckie Olszyny Niepubliczny Ośrodek Zdrowia (014) 6791282 32831 Olszyny Źródło: Urząd Miejski w Wojniczu

W gminie Wojnicz otwarte są takŜe trzy apteki oraz punkt apteczny w Olszynach.

Tabela VIII.2. Apteki w gminie Wojnicz w 2008 r. Apteka Adres Telefon Apteka Prywatna Rynek 10 (014) 6790235 mgr Halina Kurkiewicz 32830 Wojnicz Rynek 32 Apteka Prywatna im. J.Pazdirka mgr Zofia Kurek (014) 6790755 32830 Wojnicz Apteka Prywatna ul. Rolnicza 3 (014) 6787470 mgr Anna Smosna, mgr Elżbieta Stępak 32830 Wojnicz Źródło: Urząd Miejski w Wojniczu

Mieszkańcy Grabna, chcący skorzystać z porady lekarskiej, muszą udać się do któregoś z wyŜej wymienionych ośrodków. W sołectwie istnieje bowiem jedynie jeden punkt dentystyczny, czynny w jednym dniu tygodnia.

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

IX Bezpieczeństwo publiczne

IX.1 Ochotnicze StraŜe PoŜarne׀ Na terenie gminy funkcjonuje 9 jednostek OSP, dwie z nich: (Wojnicz i Wielka Wieś) funkcjonują w Krajowym Systemie RatowniczoGaśniczym. Wszystkie jednostki są bardzo dobrze wyposaŜone w sprzęt, dodatkowo kaŜda z nich posiada co najmniej 1 własny samochód bojowy. Na terenie gminy funkcjonuje system selektywnego wywoływania. KaŜda z OSP mieści się we własnym Domu StraŜaka.

Tabela IX.1. Ochotnicze Straże Pożarne na terenie gminy Wojnicz w 2009 r. Nazwa Jednostki OSP Telefon Ochotnicza Straż Pożarna w Wojniczu (014) 6790998 Ochotnicza Straż Pożarna w Biadolinach Radłowskich (014) 6791520 Ochotnicza Straż Pożarna w Dębinie Łętowskiej (014) 6790253 Ochotnicza Straż Pożarna w Grabnie (014) 6791722 Ochotnicza Straż Pożarna w Łukanowicach (014) 6790940 Ochotnicza Straż Pożarna w Olszynach (014) 6791211 Ochotnicza Straż Pożarna w Więckowicach (014) 6790772 Ochotnicza Straż Pożarna w Wielkiej Wsi (014) 6791221 Ochotnicza Straż Pożarna w Zakrzowie (014) 6790845 Źródło: Urząd Miejski w Wojniczu

IX.2 Policja oraz pogotowie ratunkowe׀ W Wojniczu siedzibę ma zespół wyjazdowy Powiatowej Stacji pogotowia Ratunkowego w Tarnowie, jak równieŜ Komisariat Policji, które swym zasięgiem działania obejmują obszar dwóch gmin: Wojnicza i Zakliczyna. Obie jednostki zabezpieczają jednocześnie teren przy międzynarodowej drodze E4 W komisariacie Policji pracuje ponad 20 policjantów wyposaŜonych w dwa samochody operacyjne. Warte odnotowania jest to, i ż w 2008 roku wska źnik wykrywalno ści przest ępstw Komisariatu Policji w Wojniczu wynosił 87,9 % i był jednym z najwy ższych w powiecie tarnowskim.

Tabela IX.2. Jednostki pogotowia ratunkowego oraz policji na terenie gminy Wojnicz w 2009 r. Nazwa Adres Telefon 112 Pogotowie Ratunkowe 32830 Wojnicz (014) 6790111 ul. Jagiellońska 112 Komisariat Policji w Wojniczu 32830 Wojnicz (014) 6790007 Źródło: Urząd Miejski w Wojniczu

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

X Rynek pracy

X.1 Gospodarka w gminie׀ Na lokalnym rynku gminy Wojnicz najczęściej reprezentowanymi podmiotami gospodarczymi są te trudniące się handlem i naprawami (29,6% ogółu przedsiębiorstw) oraz budownictwem (17,1%). Niewielką rolę odgrywają podmioty działające w branŜy rolniczej (4%), jeszcze mniejszą – podmioty hotelowogastronomiczne, ukierunkowane przede wszystkim na generowanie ruchu turystycznego (1,8%).

Tabela X.1. Podmioty gospodarki narodowej w gminie Wojnicz wg wybranych sekcji PKD w 2003 i 2007 r. Sekcje PKD

Transport, Działalność Działalność Rolnictwo, Przetwórstwo Handel Hotele gospodarka finansowa i związana z Budownictwo Ogółem łowiectwo przemysłowe i naprawy i restauracje magazynowa ubezpieczenio obsługą rynku Rok i leśnictwo i łączność wa nieruchomości

2003 690 24 62 120 213 16 57 16 72 2007 641 26 56 110 190 12 52 22 54 % 2003 100 3,4 8,9 17,3 30,8 2,3 8,2 2,3 10,4 2007 100 4,0 8,7 17,1 29,6 1,8 8,1 3,4 8,4 różnica (punkty 0,6 0,2 0,2 1,2 0,5 0,1 1,1 2,0 procentowe) Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS

W porównaniu z 2003 r., w 2007 r. jedynie przedsiębiorstwa z sekcji Działalność finansowa i ubezpieczeniowa oraz Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo zwiększyły stanowiony przez siebie odsetek firm w ogóle gminy. Podmiotów finansowoubezpieczeniowych jest o 1,1 punktu procentowego więcej niŜ w 2003 r., zaś firm rolniczych – o 0,6 punktu. Proporcjonalnie największy spadek zanotowały podmioty obsługujące rynek nieruchomości (o 2 punkty procentowe) oraz oferujące usługi handlowe i naprawcze (o 1,2 punktu).

Zielony Park Przemysłowy w Wojniczu Gmina Wojnicz posiada własne tereny przemysłowe funkcjonujące w ramach Wojnickiego Zielonego Parku Przemysłowego. W ramach ZPP w Wojniczu powstała podstrefa Tarnobrzeskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej (Dz.U. 2006, nr 215, poz. 1581) przy drodze

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

międzynarodowej E40 z dogodnym dostępem komunikacyjnym do tej drogi oraz w sąsiedztwie przyszłej autostrady A4. Stwarza to doskonałą moŜliwość lokalizacji inwestycji oraz preferencyjne warunki funkcjonowania zakładów przemysłowych na terenie gminy Wojnicz, co dodatkowo oŜywi rozwój gospodarczy gminy, przyczyni się do powstania nowych miejsc pracy oraz podniesie znaczenie gospodarcze Wojnicza. Inicjatywa zrodziła się dzięki współpracy z Fundacją Partnerstwo dla Środowiska w 1999 roku. Projekt realizowany jest w ramach porozumienia Partnerstwo dla Tarnowa i Ziemi Tarnowskiej. Na terenach tych istnieje dostępność do mediów takich jak: energia elektryczna, woda, gaz, telekomunikacja.

X.2 Bezrobocie w gminie׀ W pierwszym miesiącu 2009 r. w Powiatowym Urzędzie Pracy w Tarnowie zarejestrowanych było 361 bezrobotnych mieszkańców gminy Wojnicz, z czego 218 (tj. 60%) stanowiły kobiety. W powiecie tarnowskim udział kobiet w ogóle osób bezrobotnych był niewiele mniejszy (58,9%). Bezrobotni bez prawa do zasiłku reprezentowani byli przez 289 osób, tj. 45,8% ogółu bezrobotnych, wyraźnie mniej niŜ w powiecie, gdzie omawiany odsetek wyniósł 81,8%. Podczas gdy i w gminie, i w powiecie odsetek bezrobotnych osób nie mogących znaleźć pracy w okresie 12 miesięcy od ukończenia szkoły jest zbliŜony (odpowiednio 11% i 9%), tak nie sposób nie zauwaŜyć dysproporcji między udziałem bezrobotnych mieszkańców liczących nie więcej niŜ 25 lat. W gminie Wojnicz stanowią oni 32% (czyli co trzeci bezrobotny nie przekroczył jeszcze 25. roku Ŝycia), w powiecie sytuacja młodych ludzi jest lepsza – w ogóle bezrobotnych co czwarty z nich ma nie więcej niŜ 25 lat. Zwłaszcza sytuacja w gminie jest niebezpieczna – brak działań aktywizujących młodych mieszkańców moŜe prowadzić do bezrobocia chronicznego wśród tej części społeczeństwa, co w kontekście społecznogospodarczym moŜe rodzić fatalne konsekwencje. Podobny problem nie występuje aŜ w tak zdecydowany sposób wśród osób powyŜej 50. roku Ŝycia. W gminie stanowili oni 12,4% ogółu osób poszukujących pracy, w powiecie zaś było to o 4 punkty procentowe więcej.

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

Tabela X.2. Liczba bezrobotnych w gminie Wojnicz (stan na 31 I 2009 r.). Jednostka bezrobotni bezrobotni bez osoby w okresie bezrobotni do bezrobotni prawa do zasiłku 12 mcy od 25. roku życia powyżej 50. ukończenia szkoły roku życia ogółem kobiety ogółem kobiety ogółem kobiety ogółem kobiety ogółem kobiety Wojnicz 361 218 289 190 40 28 116 76 45 22 % udział 100 60,3 45,8 52,6 11,0 7,7 32,1 21,0 12,4 6,0 Powiat 7 803 4 598 6 383 3 948 704 451 1 979 1 212 1 295 621 tarnowski % udział 100 58,9 81,8 50,5 9,0 5,7 25,3 15,5 16,5 7,9 Źródło: Referat Informatyki i Statystyki Gminy Wojnicz.

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

XI Rolnictwo

XI.1 Rolnictwo w gminie׀ Struktura gruntów w gminie Z uwagi na czynniki charakteryzujące moŜliwości rozwoju rolnictwa jak: jakość gleb, rzeźba terenu, agroklimat i warunki wodne, gmina Wojnicz ma lepsze niŜ przeciętne w kraju warunki dla produkcji rolniczej wyraŜone w wskaźniku waloryzacji przestrzeni produkcyjnej: gmina Wojnicz 82,6, Polska 66,6. Gorsze od przeciętnych w kraju są wskaźniki dotyczące rzeźby terenu, natomiast lepsze od przeciętnych w kraju są wskaźniki przydatności rolniczej, warunków wodnych i agroklimatu. Gmina Wojnicz w 2005 r. 6 zajmowała 7 855 ha. Wyraźnie ponad połowę z nich – 57,5% stanowiły uŜytki rolne, w strukturze których przewaŜały grunty orne (42,4% ogółu powierzchni gminy i 73,8% uŜytków rolnych). Zdecydowanie mniejsze znaczenie stanowiły łąki (10,3% powierzchni gminy oraz 18,0% powierzchni uŜytków rolnych). Niemal marginalną rolę odgrywały pastwiska (3,1% powierzchni gminy oraz 5,4% uŜytków rolnych) i sady (1,5% powierzchni gminy oraz 2,6% uŜytków rolnych). W gminie zalesiony był niemal co czwarty hektar, zaś prawie 19% powierzchni to pozostałe grunty i nieuŜytki.

Tabela XI.1. Struktura gruntów w gminie Wojnicz w 2005 r. Forma użytkowania terenu ha udział w ogóle powierzchni (%) użytki rolne 4 518 57,5 grunty orne 3 337 42,4 sady 119 1,5 łąki 815 10,3 pastwiska 247 3,1 lasy i grunty leśne 1 888 24,0 pozostałe grunty i nieużytki 1 449 18,4 razem 7 855 100 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS

6 Niemo żliwe było skorzystanie z nowszych danych, gdy ż Bank Danych Regionalnych Głównego Urz ędu Statystycznego dysponuje jedynie informacjami z zakresu rolnictwa z 2005 r. – st ąd, aby prezentowane dane były spójne, nale żało zamie ści ć powierzchni ę gminy równie ż z tego samego roku. Dla porz ądku, od 2006 r. gmina Wojnicz zajmuje 7 931 ha.

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

Struktura gruntów w sołectwie

Łącznie powierzchnia geodezyjna sołectwa Grabno obejmuje 1 020,95 ha. Największy odsetek powierzchni zajmują uŜytki rolne (58,6%), w strukturze których wyróŜniają się przede wszystkim grunty orne (43,4% ogółu powierzchni sołectwa oraz 74% uŜytków). Mniejsze znaczenie odgrywają pastwiska (odpowiednio 5,7% oraz 9,8%), sady (5,6% oraz 9,6%), a takŜe łąki (3,7% oraz 6,4%). Lasy i grunty leśne stanowią co trzeci hektar w sołectwie, zaś pozostałe grunty i nieuŜytki (tereny komunikacyjne, tereny osiedlowe i zabudowane, zieleń) to 7%.

Tabela XI.1. Struktura gruntów w sołectwie Grabno w 2003 r. Forma użytkowania terenu ha udział w ogóle powierzchni (%) użytki rolne 599,1 58,6 grunty orne 443,75 43,4 sady 57,8 5,6 łąki 38,55 3,7 pastwiska 59,0 5,7 lasy i grunty leśne 350,0 34,2 pozostałe grunty i nieużytki 71,85 7,0 razem 1 020,95 100 Źródło: Dzieje Grabna, Grabno 2003, s. 2829.

Jakość gleb Grabno posiada stosunkowo dobre gleby pod względem przydatności rolniczej. UmoŜliwia to uprawę roślin warzywniczych oraz takich jak pszenica czy rośliny przemysłowe. Wieloletnią tradycję ma uprawa fasoli tycznej "Piękny Jaś". PrzewaŜająca część Grabna pokryta jest lessami i zwietrzelinowymi albo deluwialnymi utworami lessopodobnymi. W wyŜszych odcinkach profilów widoczny jest zanik struktur typowych dla transportu wodnego. Tylko koło Grabna pod lessami występują Ŝwiry, piaski i piaski ze Ŝwirami o miąŜszości do 7 metrów. Spośród dwunastu grup rejestrowanych gruntów w klasach bonitacyjnych, na terenie Grabna znajduje się siedem, tj.: • II lasy państwowe – 304,35 ha; • III inne państwowe i społeczne gospodarstwa – 0,61ha; • IVd inne państwowe i społeczne grunty nie będące gospodarstwami rolnymi: państwowe – 2,33 ha; komunalne – 13,9 ha; inne – 3,46 ha; • VIa indywidualne gospodarstwa rolne – 521,09 ha;

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

• VIb inne grunty indywidualne – 153,47 ha; • IX Fundusz Ziemi. Grunty Agencji Rolnej Skarbu Państwa – 8,3 ha; • X państwowe wody – 2,15 ha; • XI drogi publiczne i inne – 11,29 ha. Na terenie Grabna występują następujące rodzaje gleb: bielice, gleby brunatno kwaśne i wyługowane o duŜej zawartości szkieletu skalnego. Z punktu widzenia przydatności rolniczej gleb wśród gruntów ornych największą powierzchnię zajmują pola klasy IV, a więc o glebach średniej jakości.

Tabela XI.2. Klasy gleb w Grabnie w 2003 r. Klasa gleby Powierzchnia IIIa 37,52 ha IIIb 55,47 ha IVa 166,33 ha IVb 70,86 ha V 2,26 ha Źródło: Dzieje Grabna, Grabno 2003, s. 28.

Gospodarstwa rolne W strukturze gospodarstw w Wojniczu zdecydowanie przewaŜają najmniejsze gospodarstwa liczące do 1 ha powierzchni – jest ich 43,3%. Jest to wynik standardowy jak na region południowy, charakteryzujący się od zawsze sporym rozdrobnieniem agrarnym. Następne pod względem liczebności są gospodarstwa zajmujące powierzchnię od 1 do 2 ha (30,2%) oraz od 2 do 5 ha (23,4%). Największe gospodarstwa, predestynowane do prowadzenia hurtowej produkcji i przeznaczania swych wytworów na rynek konsumencki stanowią jedynie ok. 0,7% wszystkich gospodarstw rolnych w gminie Wojnicz.

Tabela XI.3. Gospodarstwa rolne w gminie Wojnicz w 2002 r. Gospodarstwa rolne liczba udział w ogóle(%) do 1 ha włącznie 1 192 43,3 powyżej 1 do mniej niż 2 ha 832 30,2 od 2 do mniej niż 5 ha 646 23,4 od 5 do mniej niż 7 ha 55 1,9 od 7 do mniej niż 10 ha 13 0,4 od 10 do mniej niż 20 ha 10 0,3 razem 2 751 100 Źródło: Powszechny Spis Rolny 2002

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

Spośród zwierząt gospodarskich największą popularnością w gminie Wojnicz cieszą się kury, trzoda chlewna oraz bydło. Stosunkowo niewiele hoduje się owiec.

Tabela XI.4. Pogłowie zwierząt gospodarskich w gminie Wojnicz 2002 r. zwierzęta gospodarskie sztuki bydło 782 krowy 612 trzoda chlewna 1 048 konie 224 owce 75 kury 41 266 kury nioski 30 612 kozy 144 Źródło: Powszechny Spis Rolny 2002

Charakterystyka rolnictwa Interesującym zagadnieniem, które dotąd nie zostało wyczerpująco zbadane, jest poziom dezagraryzacji struktury gospodarczej gminy Wojnicz. Opracowanie tego zagadnienia pozwoli znaleźć odpowiedź na pytanie, jak wielką wagę odgrywa funkcja rolnicza w strukturze gospodarczej gminy. W całej gminie gospodarstw domowych nieuŜytkujących gospodarstwa rolnego jest 24,1%, oznacza to, Ŝe aŜ w ¾ gospodarstw domowych znajduje się osoba trudniąca się rolnictwem. Jest to wysoki odsetek, który nie powinien jednak dziwić w zestawieniu z przedstawionymi wyŜej danymi, dotyczącymi struktury gruntów, zdecydowanie zdominowanej przez grunty orne.

Tabela XI.5. Odsetek gospodarstw nieużytkujących gospodarstwa rolnego w gminie Wojnicz w 2002 r. Liczba gospodarstw Odsetek gospodarstw Liczba domowych bez użytkownika domowych bez użytkownika Gmina gospodarstw indywidualnego indywidualnego gospodarstwa ogółem gospodarstwa rolnego rolnego Wojnicz 3 276 790 24,1 Źródło: Spis Powszechny 2002

Kolejnym wskaźnikiem stopnia dezagraryzacji lokalnej jest informacja o źródle utrzymania gospodarstw domowych, tj. jak wiele z nich utrzymuje się z pracy poza rolnictwem. Wskaźnik ten związany jest z kwestią dywersyfikacji źródeł utrzymania gospodarstw domowych rolników. Z punktu widzenia rozwoju społecznogospodarczego waŜne jest, aby źródła utrzymania z rolnictwa były zastępowane przez nierolnicze, ale pochodzące z pracy. W ten sposób w gminie utrzymywało się 42,2% gospodarstw. Interpretacja tej danej prowadzi do wniosku, Ŝe, mimo iŜ statystycznie duŜo mieszkańców trudni się rolnictwem,

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

to działalność ta nieczęsto stanowi główne źródło dochodu, będąc uzupełnieniem innych podejmowanych przez mieszkańców inicjatyw gospodarczych.

Tabela XI.6. Poziom dywersyfikacji dochodów gospodarstw domowych w gminie Wojnicz Odsetek gospodarstw Gospodarstwa domowe mające Gospodarstwa domowych mających główne Gmina główne źródło utrzymania poza domowe źródło utrzymania poza rolnictwem (praca najemna) rolnictwem Wojnicz 3 276 1 385 42,2 Źródło: Spis Powszechny 2002

W 9,1% wszystkich gospodarstw rolnych z terenu gminy Wojnicz prowadzona była inna niŜ rolnicza działalność gospodarcza. Oznacza to, Ŝe mimo iŜ, jak wskazują wcześniej przytoczone dane, samo rolnictwo rzadko stanowi podstawowe źródło dochodu to jednak rolnicy z gminy Wojnicz stosunkowo niechętnie podejmują inną niŜ rolniczą działalność gospodarczą.

Tabela XI.7. Gospodarstwa rolne prowadzące również inną niż rolniczą własną działalność gospodarczą w gminie Wojnicz Liczba gospodarstw rolnych, Odsetek gospodarstw rolnych, Liczba w których prowadzona jest w których prowadzona jest Gmina gospodarstw również inna niż rolnicza również inna niż rolnicza rolnych własna działalność własna działalność gospodarcza gospodarcza Wojnicz 2 751 252 9,1 Źródło: Powszechny Spis Rolny 2002

Potwierdzeniem tego spostrzeŜenia jest fakt, Ŝe jedynie 5,4% gospodarstw rolnych (liczących pow. 1 ha) produkuje przede wszystkim na rynek – ogromna większość wytwarza bądź na własne potrzeby, bądź na potrzeby własne i na rynek.

Tabela XI.8. Gospodarstwa rolne produkujące głównie na rynek w gminie Wojnicz. Odsetek gospodarstw Gospodarstwa indywidualne Gospodarstwa indywidualnych Gmina (powyżej 1 ha) produkujące rolne produkujących głównie na głównie na rynek rynek Wojnicz 2 751 150 5,4 Źródło: Powszechny Spis Rolny 2002

Kolejną istotną informacją o sektorze rolniczym jest odsetek gospodarstw rolnych prowadzonych przez osobę posiadającą co najmniej wykształcenie rolnicze szkolne, tj. od poziomu zawodowych szkół zawodowych poprzez średnie wykształcenie rolnicze, na wyŜszym wykształceniu rolniczym kończąc. W gminie Wojnicz takich gospodarstw jest zaledwie 3,3%.

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

Tabela XI.9 Gospodarstwa rolne prowadzone przez osobę posiadającą co najmniej wykształcenie rolnicze szkolne w gminie Wojnicz. Gospodarstwa rolne prowadzone Odsetek gospodarstw rolnych Gospodarstwa przez osobę Gmina prowadzonych przez osobę posiadającą co rolne posiadającą co najmniej wykształcenie rolnicze szkolne najmniej średnie wykształcenie rolnicze Wojnicz 2 751 92 3,3 Źródło: Powszechny Spis Rolny 2002

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

XII Infrastruktura techniczna

XII.1 Infrastruktura drogowa׀ Dostępność komunikacyjna gminy z zewnątrz, przede wszystkim z głównych rynków pracy, zbytu produktów oraz łatwe przemieszczanie osób (turystów, inwestorów, mieszkańców) i towarów, stanowią jeden z podstawowych warunków zrównowaŜonego rozwoju gospodarczego Wojnicza. Gmina połoŜona jest na skrzyŜowaniu drogi międzynarodowej nr E40 relacji granica państwa – Jędrzychowice – Wrocław – Gliwice – Katowice – Kraków – Tarnów – Rzeszów – Jarosław – Korczowa – granica państwa oraz drogi wojewódzkiej nr 975 relacji Dąbrowa Tarnowska – Biskupice Radłowskie – Wojnicz – Zakliczyn – Dąbrowa. Drogi te stanowią główne osie komunikacyjne i transportowe gminy i całego regionu. Stwarzają teŜ znakomite warunki do inwestowania. Korzystny układ komunikacyjny gminy jest jednym z najwaŜniejszych czynników dla jej rozwoju. Dodatkowym atutem jest sieć kolejowa relacji Kraków – Medyka. Układ ten stwarza moŜliwości rozwoju usług i przemysłu– stąd w roku 1999 powstała inicjatywa budowy w Wojniczu Zielonego Parku Przemysłowego. W 2005 r. rozpoczęła się budowa obwodnicy Wojnicza (względem trasy nr E40), licząca obecnie ponad 3,8 km długości. Zjazd z drogi na obwodnicę zlokalizowany został na wysokości Zielonego Parku Przemysłowego, droga okrąŜa Wojnicz od strony północnej. Oddanie do uŜytku obwodnicy znacznie odciąŜyło centrum Wojnicza z intensywnego ruchu samochodowego oraz obniŜyło stopień hałasu i zanieczyszczenia powietrza, przekraczający wszelkie normy. Obecnie trwają intensywne prace projektowe drugiej – południowej obwodnicy (Wojnicz Wielka Wieś), której przedłuŜenie stanowić będzie łącznik z węzłem autostradowym „Wierzchosławice”. Inwestycja ta przewidziana jest do realizacji w latach 2010 – 2012. Realizacja tej inwestycji jeszcze bardziej skomunikuje gminę oraz spowoduje jej znaczne oŜywienie gospodarczo – turystyczno – rekreacyjne.

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

XII.2 Infrastruktura wodociągowokanalizacyjna׀ System wodociągowy gminy Wojnicz opiera się o powierzchniowe ujęcia wody zlokalizowane na rzece Dunajec, która stanowi wschodnią granicę gminy. Jakość wód Dunajca jest monitorowana przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska. Jego wody na całym badanym odcinku nie nadają się do bezpośredniego spoŜycia ze względu na zanieczyszczenia bakteriologiczne i nadmierną zawartość substancji biogennych. Główne przyczyny takiego stanu to: odprowadzanie do cieków nieoczyszczonych ścieków bytowo gospodarczych oraz spływy powierzchniowe z pól uprawnych, gdzie stosowane są nawozy mineralne i naturalne. Istniejąca na terenie gminy Wojnicz sieć wodociągowa liczyła na dzień 31.XII.2007 r. 83,4 km. Ilość przyłączy wodociągowych w gminie wynosiła 1 975 szt. Większość gminy (blisko 60 %) posiada juŜ dostęp do sieci wodociągowej – mimo to dostrzegalne są dysproporcje między miastem a obszarami wiejskimi. Na obszarach wiejskich na 100 km² przypada 97,3 km sieci wodociągowej, podczas gdy w mieście jest to 170,6 km.

Budowa wodociągu w Grabnie Działania na rzecz powstania wodociągu sołectwa zaczęto podejmować juŜ w latach 80. W 1984 r. spośród mieszkańców Grabna powołano Komitet Budowy Wodociągu. Miał on być odpowiedzialny za koordynowanie działań w ramach czynu społecznego, zadeklarowanego przez miejscową ludność. Zamierzano składać fundusze i odpracować sześć dniówek po to, by umoŜliwić doprowadzenie wody. Po wielu interwencjach u władz samorządowych, udało się w końcu w 1987 r. rozpocząć inwestycję. Odcinek o długości 4,5 km oddano do uŜytku w 1988 r., sieć została odebrana przez wodociągi w Brzesku. Podłączono do niej 85 gospodarstw. Mimo podjętych działań, wody – ze względu na niskie ciśnienie – często brakowało. Dlatego teŜ mieszkańcy ponownie, dając przykład modelowego funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego, zgłosili się do Wodociągów w Brzesku o wyraŜenie zgody na dokończenie budowy wodociągu w całej wsi. Warunkiem powodzenia planu było powstanie dwóch przepompowni, gwarantujących wodę w kaŜdej części Grabna. Do realizacji projektu przystąpiono w 1997 r. Pierwsza przepompownia powstała na Kolonii, druga mieści się w szkole podstawowej w Grabnie. Budowa wodociągu została zakończona w 2001 r.

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

Kanalizacja w gminie i miejscowości Grabno

W 2005 roku rozpoczęto kanalizację Gminy. Dotychczas wykonano rurociąg tłoczny ścieków do Tarnowa, przepompownię ścieków w Zakrzowie oraz kanalizację w Wojniczu – powstało ponad 100 przyłączy, co stanowi ok. 20% skanalizowania Wojnicza. Według przyjętego rozwiązania ścieki sanitarne z 13 wsi gminy Wojnicz (oprócz wsi: Łopoń i Biadoliny Radłowskie) odprowadzane będą siecią kanalizacyjną do stacji pompowni głównej w Zakrzowie, skąd rurociągami tłocznymi odprowadzane do kanalizacji miejskiej Tarnowa, a stamtąd do tarnowskiej grupowej oczyszczalni ścieków. Realizacja kanalizacji etapu I umoŜliwi dalszą, kompleksową kanalizację gminy Wojnicz (zaplanowaną na V etapów). Wykonanie I etapu kanalizacji jest niezbędnym elementem wykonywania dalszych etapów (IIIV) kanalizacji pozostałej części gminy. Budowę gminnej kanalizacji podzielono na następujące etapy: o Etap I m. Wojnicz z częścią miejscowości: Zakrzów, Łopoń, Więckowice, o Etap II m. Zakrzów, Dębina Zakrzowska, Dębina Łętowska, Łukanowice, Isep, Wojnicz – Podlesie, Łopoń – Podlesie, cześć m. Biadoliny Radłowskie, o Etap III m. Więckowice, Rudka, Wielka Wieś, Grabno, o Etap IV m. Sukmanie, Olszyny, Milówka, o Etap V m. Biadoliny Radłowskie, Łopoń z oczyszczalnia ścieków w Biadolinach Radłowskich. Etapy IIV obejmują aglomerację Tarnów. Teren 13 wsi Gminy Wojnicz wchodzi w skład aglomeracji Tarnów. W ramach realizacji KPOŚK budowę sieci kanalizacji dla miasta Wojnicz podzielono na następujące zadania inwestycyjne:

a/ „Wykonanie kanalizacji sanitarnej dla Gminy Wojnicz – Etap I podetap I” zrealizowane w latach 20052006, w skład którego wchodziła: budowa 8kilometrowego rurociągu tłocznego z pompowni głównej ścieków w Zakrzowie do kanałów miejskich Tarnowa, budowa pompowni głównej w Zakrzowie oraz budowa odcinka kanalizacji sanitarnej na terenie m. Wojnicz i m. Zakrzów – zadanie dofinansowane przez NFOŚiGW w Warszawie oraz Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska w Krakowie, b/ „Kanalizacja Wojnicza – II etap zadanie III, budowa odcinka sieci wraz z przyłączami domowymi” – zadanie zrealizowane w latach 20062007 ramach dotacji ZPORR, budŜetu państwa oraz środków własnych gminy, c/ „Kanalizacja Wojnicza – wykonanie przyłączy w ul. Słonecznej, Kąpielowej, Krzywej, Tarnowskiej i przyłącza do budynku socjalnego na cmentarzu

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

komunalnym w Wojniczu” zrealizowane w 2007 roku z własnych środków Gminy Wojnicz, d/ „Kanalizacja Wojnicza – Wykonanie sieci kanalizacji sanitarnej w ul. Plebańskiej i ul. Jagiellońskiej wraz z przyłączami domowymi” zrealizowane w 2007 roku równieŜ ze środków własnych Gminy Wojnicz, e/ „Ochrona wód w dorzeczu rzeki Dunajec i Usznicy poprzez uporządkowanie gospodarki ściekowej na terenie działalności Związku Międzygminnego w Brzesku” budowa kanalizacji sanitarnej w m. Wojnicz i części miejscowości Łopoń, Więckowice i Zakrzów – planowane do realizacji w latach 20082011 w ramach Funduszu Spójności. Jest to zadanie realizowane za pośrednictwem Rejonowego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji sp. z o.o. w Brzesko, której gmina Wojnicz jest jednym z właścicieli. Jest to zadanie wspólne gmin: Brzeska, Wojnicza oraz RPWiK w Brzesku. f/ „Budowa kanalizacji sanitarnej w m. Wojnicz” w zakres, której przewidziano wykonane pozostałych odcinków sieci kanalizacyjnej w Wojniczu nie objętych wyŜej wymienionych zadaniach inwestycyjnych – planowana do realizacji na kolejne lata.

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

D Ocena mocnych i słabych stron miejscowości

Wizja

Wizja miejscowości Grabno

GRABNO MIEJSCOWOŚCIĄ PRZYJAZNĄ DLA śYCIA, PIELĘGNUJĄCĄ WŁASNE TRADYCJE, TWORZĄCĄ WARUNKI DO REALIZACJI POMYSŁÓW I ASPIRACJI SWOICH MIESZKAŃCÓW

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

Analiza SWOT

SWOT (Siły, Słabości, Szanse, ZagroŜenia):

SIŁY (S TRENGHTS ) – wewnętrzne czynniki mające lub mogące mieć pozytywny wpływ na rozwój miejscowości, wyróŜniające miejscowość w sposób korzystny w otoczeniu, tworzące podstawy dla rozwoju, podnoszące atrakcyjność i konkurencyjność w oczach mieszkańców, inwestorów, osób odwiedzających.

SŁABOŚCI (WEAKNESSES ) – wewnętrzne czynniki mające lub mogące mieć negatywny wpływ na rozwój miejscowości, utrudniające rozwój i realizację zamierzeń, braki w potencjałach, obniŜające pozycję miejscowości zarówno w oczach mieszkańców jak i podmiotów zewnętrznych.

SZANSE (O PPORTUNITIES ) – czynniki w otoczeniu sprzyjające lub mogące sprzyjać rozwojowi miejscowości, umoŜliwiające eliminowanie słabości, wzmacnianie sił, uruchamianie nowych kierunków rozwoju.

ZAGROśENIA (T HREATS ) – czynniki w otoczeniu utrudniające lub mogące utrudniać rozwój miejscowości, stanowiące bariery w przełamywaniu dzisiejszych trudności i blokujące moŜliwości podejmowania działań w róŜnych, istotnych z punktu widzenia rozwoju miejscowości dziedzinach.

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

SILNE I SŁABE STRONY MIEJSCOWOŚCI GRABNO

Silne strony Słabe strony

1. Malownicze połoŜenie u podnóŜa 1. Konieczność budowy Wiejskiego Domu Pogórza Karpackiego; Kultury;

2. DuŜy udział naturalnych kompleksów 2. Brak moŜliwości zorganizowania przyrody; wolnego czasu dzieciom i młodzieŜy;

3. Bliskość rezerwatu przyrody na 3. Brak boiska do gry w siatkówkę; Panieńskiej Górze; 4. Brak plenerowego miejsca organizacji 4. Czyste środowisko; spotkań towarzyskich;

5. ZaangaŜowanie mieszkańców w sprawy 5. Zła jakość nawierzchni asfaltowej dróg wsi; lub jej brak;

6. Współpraca organizacji działających na 6. Brak kanalizacji; terenie miejscowości; 7. Brak moŜliwości dodatkowego 7. Atrakcyjne połoŜenie pod zabudowę zatrudnienia; jednorodzinną; 8. Brak odpowiednich warunków 8. Estetyczny wygląd posesji. lokalowych sprzyjających działalności istniejących organizacji.

OTOCZENIE MIEJSCOWOŚCI GRABNO

Okazje, szanse Trudności, zagrożenia

1. Rozwój turystyki – rozbudowa 1. Postępujące rozdrobnienie rolnictwa turystycznych szlaków pieszych (brak zmian w zakresie specjalizacji i rowerowych w regionie; i intensyfikacji produkcji rolnej);

2. Rozwój agroturystyki; 2. Starzenie się społeczności wiejskiej i masowe migracje młodych ludzi do 3. Pozyskanie i efektywne wykorzystanie duŜych miast; środków zewnętrznych przez samorząd na realizację celów rozwojowych 3. Niewystarczające środki na działania sołectwa i gminy; ukierunkowane na angaŜowanie młodych pokoleń w aktywne Ŝycie 4. Przystąpienie do budowy kanalizacji miejscowości; sanitarnej oraz innej infrastruktury technicznej jak i społecznokulturalnej; 4. Brak zainteresowania młodych rolników powiększaniem i rozwojem

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

5. Rozwój budownictwa mieszkaniowego – gospodarstwa; popyt na działki budowlane; 5. Niewystarczająca ilość środków na 6. Przyciąganie inwestorów na tereny budowę i modernizację infrastruktury Zielonego Parku Przemysłowego w technicznej, w tym dróg gminnych, Wojniczu; kanalizacji;

6. Częste zmiany przepisów prawnych;

E Opis planowanych zadań inwestycyjnych i przedsięwzięć aktywizujących społeczność lokalną

Opis planowanych zadań Planu Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

I.1. Zadania przewidziane do współfinansowania w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 20072013 na terenie miejscowości Grabno:

Miejsce Cel p rojektu Nazwa projektu / Instytucja Partnerzy Okres Możliwe rankingowe zgodny zakres koordynująca realizacji źródła zadania z działaniem realizację finansowania „Odnowa i rozwój wsi” PROW 20072013 1. Budowa, remont lub Budowa Wiejskiego Gmina Wojnicz • Rada Sołecka, 2009 • Budżet przebudowa Domu Kultury • Gminny 2010 Gminy infrastruktury w Grabnie. Ośrodek Wojnicz, związanej z Kultury, • PROW rozwojem funkcji Zakres: • Gminny 20072013 turystycznych, • Wykonanie ścianek Ośrodek sportowych lub działowych, Pomocy społeczno • Montaż stolarki Społecznej, kulturalnych. okiennej i drzwiowej, • Ludowy Klub • Wykonanie tynków Sportowy Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

wewnętrznych i Spółdzielca okładzin; Grabno, • Wykonanie prac • Ochotnicza ślusarskich; Straż Pożarna • Montaż posadzek; w Grabnie, • Malowanie budynku • Koło wewnątrz; Gospodyń • Wykonanie elewacji Wiejskich w budynku; Grabnie, • Wykonanie schodów • Zespoły wejściowych i Folklorystyczn podjazdu dla osób e Grabnianie i niepełnosprawnych; Mali • Wykonanie chodnika, Grabnianie, • Wykonanie • Zespół Szkoły kanalizacji Podstawowej wewnętrznej i i Gimnazjum wodociągowej, w Grabnie, • Instalacja kotłowni, • Przedszkole w • Wykonanie instalacji Grabnie, centralnego • Parafia ogrzewania, Rzymskokatol • Wykonanie przyłącza icka w wodociągowego, Grabnie, • Montaż zbiornika • Polski ścieków z Związek przyłączem, Hodowców • Wykonanie instalacji Gołębi elektrycznej i Pocztowych odgromowej, Oddział w • Instalacja przyłącza Wojniczu,

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

energetycznego, • Liga Ochrony • Wykonanie instalacji Kraju Oddział gazowej wraz z Brzesko. przyłączem, • Zakup materiałów niezbędnych do przeprowadzenia zakresu prac.

Szacunkowy koszt: 1 300 000 zł

Uzasadnienie

Zadanie ma na celu utworzenie ośrodka kulturotwórczego na terenie miejscowości Grabno, który w przyszłości będzie pełnił funkcje społeczne, kulturowe, rekreacyjne i integracyjne dla mieszkańców sołectwa i całej gminy. Zadanie polega na wykonaniu prac budowlanych, dostosowujących obiekt do planowanych funkcji. Poprzez działalność Wiejskiego Domu Kultury w Grabnie w istotny sposób rozszerzona zostanie oferta działań społecznokulturalnych na terenie całej gminy. Obiekt zapewni zachowanie i propagowanie zasobów dziedzictwa historycznego, tradycji, kultury i sztuki ludowej. Ponadto Wiejski Dom Kultury będzie pełnił również funkcje rekreacyjnosportowe i edukacyjne dla mieszkańców Grabna i gminy Wojnicz. Do najważniejszych funkcji, których uruchomienie planuje się na terenie Wiejskiego Domu Kultury należą: − pełnienie funkcji siedziby lokalnych zespołów folklorystycznych „Grabnianie” i „Mali Grabnianie” wraz z realizacją imprez kulturalnych, występów, projektów z zakresu zachowania i propagowania lokalnych tradycji, obrzędów i kultury; − pełnienie funkcji miejsca dla obrad zebrań wiejskich, imprez integracyjnych mieszkańców, wydarzeń rozrywkowokulturalnych (np. organizowanych przez Ochotniczą Straż Pożarną w Grabnie),

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

− pełnienie funkcji ośrodka edukacyjnego dla mieszkańców – prowadzenie szkoleń dla rolników i innych grup mieszkańców, umożliwienie dostępu do Internetu, organizacja zajęć pozaszkolnych dla dzieci i młodzieży – kółka zainteresowań, − pełnienie funkcji siedziby Koła Gospodyń Wiejskich w Grabnie – wraz z organizacją pokazów, degustacji produktów lokalnych, prezentacji ginących zawodów i obrzędów wiejskich, − pełnienie funkcji Izby Pamięci Miejscowości Grabno – miejsca ekspozycji pamiątek związanych z miejscowością i jej mieszkańcami, nawiązując do bogatej historii miejscowości – edukacja regionalna mieszkańców, − pełnienie funkcji sportoworekreacyjnych poprzez organizowanie zajęć sportowych i rekreacyjnych (aerobik, kursy tańca, turnieje sportowe, zajęcia na siłowni, zajęcia rehabilitacyjne, zaplecze organizacyjnosanitarne dla LKS Spółdzielca Grabno, strzelnica sportowa), − pełnienie funkcji siedziby dla Polskiego Związku Hodowców Gołębi Pocztowych Oddział w Wojniczu, stowarzyszeń pszczelarskich i innych podmiotów lokalnych – organizacja wydarzeń związanych z działalnością stowarzyszeń (imprezy branżowe, pokazy, zebrania).

Miejsce Cel projektu Nazwa projektu / Instytucja Partnerzy Okres Możliwe rankingowe zgodny zakres koordynująca realizacji źródła zadania z działaniem realizację finansowania „Odnowa i rozwój wsi” PROW 20072013 2. Budowa, remont lub Zagospodarowanie i Gmina Wojnicz • Rada Sołecka, 2010 • Budżet Gminy przebudowa wyposażenie budynku • Gminny 2012 Wojnicz, infrastruktury Wiejskiego Domu Ośrodek • PROW 2007 związanej z Kultury w Grabnie wraz Kultury, 2013 (Oś 4 rozwojem funkcji z otoczeniem. • Gminny Leader), turystycznych, Ośrodek • sponsorzy sportowych lub Zakres: Pomocy społeczno • Zakup wyposażenia Społecznej,

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

kulturalnych. umożliwiającego • Ludowy Klub realizację funkcji Sportowy sportowych, Spółdzielca rekreacyjnych, Grabno, edukacyjnych i • Ochotnicza integracyjnych, Straż Pożarna • Zagospodarowanie w Grabnie, otoczenia budynku – • Koło tereny zielone; Gospodyń Wiejskich w Szacunkowy koszt: Grabnie, 300 000 zł • Zespoły Folklorystyczn e Grabnianie i Mali Grabnianie, • Zespół Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Grabnie, • Przedszkole w Grabnie, • Parafia Rzymskokatol icka w Grabnie, • Polski Związek Hodowców Gołębi Pocztowych

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

Oddział w Wojniczu, • Liga Ochrony Kraju Oddział Brzesko.

Uzasadnienie

Niniejsze zadanie będzie kontynuacją działania nr 1 na liście rankingowej. W wyniku przeprowadzonych prac, budynek Wiejskiego Domu Kultury zostanie wyposażony w sprzęt niezbędny do realizacji wytyczonych funkcji dla obiektu. W ramach niniejszego zadania wykonane zostaną następujące czynności: − zakup wyposażenia i organizacja sali internetowej z dostępem do sieci oraz organizacja kawiarni internetowej z dostępem typu hotspot, − zakup wyposażenia i organizacja sali szkoleniowej, − zakup wyposażenia i organizacja pomieszczeń dla realizacji zebrań wiejskich, imprez sportoworekreacyjnych, kulturalnych, zajęć pozaszkolnych dla dzieci i młodzieży, kółek zainteresowań, zajęć rehabilitacyjnych, − zakup wyposażenia i organizacja szatni, pomieszczeń sanitarnych, kuchni i innych pomieszczeń niezbędnych do prawidłowej realizacji funkcji obiektu, − zakup wyposażenia i organizacja pomieszczeń dla siłowni, kursów tańca, turniejów sportowych, strzelnicy sportowej, − zakup wyposażenia i organizacja Izby Pamięci Miejscowości Grabno, − zagospodarowanie otoczenia budynku – parking, tereny zielone, plac zabaw, mała architektura.

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

Miejsce Cel projektu Nazwa proje ktu / Instytucja Partnerzy Okres Możliwe rankingowe zgodny zakres koordynująca realizacji źródła zadania z działaniem realizację finansowania „Odnowa i rozwój wsi” PROW 20072013 3. Kształtowanie Regulacja cieku Gmina Wojnicz • Rada Sołecka, 2013 • Budżet obszaru przestrzeni wodnego Grabnianka na • Małopolski 2015 Województwa publicznej. długości 5 km. Zarząd Malopolskieg Melioracji i o Zakres: Urządzeń • Budżet Gminy • Zabezpieczenie Wodnych w Wojnicz, i ustabilizowanie Krakowie • PROW 2007 osuwisk, 2013 • Wyczyszczenie i uporządkowanie koryta, • Umocnienie brzegów, • Modernizacja i uzupełnienie obwałowań.

Szacunkowy koszt: 3 000 000 zł

Uzasadnienie

Celem głównym zadania jest zabezpieczenie brzegów cieku wodnego Grabnianka, przepływającego przez miejscowość Grabno. Obecna sytuacja i stan zarówno koryta cieku, jak i

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

jego brzegów wymaga p ilnej interwencji. Niebezpieczeństwa związane są z osuwaniem się niektórych odcinków brzegu, co zagraża budynkom w miejscowości Grabno. Bezpośrednie zagrożenie znajduje się w sąsiedztwie z Przedszkolem w Grabnie (gdzie osunięciu uległ grunt na którym zlokalizowany był przedszkolny plac zabaw). Zadanie będzie polegało na likwidacji skutków osuwisk, stabilizacji i umocnienia brzegów, wyczyszczenia koryta cieku wodnego oraz modernizacji i uzupełnienia obwałowań.

Miejsce Cel projektu Nazwa projektu / Instytucja Partnerzy Okres Możliwe rankingowe zgodny zakres koordynująca realizacji źródła zadania z działaniem realizację finansowania „Odnowa i rozwój wsi” PROW 20072013 4. Budowa, remont lub Budowa zaplecza Gmina Wojnicz • LKS 2013 • Budżet Gminy przebudowa sportowego przy boisku Spółdzielca 2015 Wojnicz, infrastruktury Ludowego Klubu Grabno • PROW 2007 związanej z Sportowego • Rada Sołecka 2013 rozwojem funkcji „Spółdzielca” Grabno. • Orlik Plus turystycznych, (Urząd sportowych lub Zakres: Marszałkowsk społeczno • Zaprojektowanie i, WFOSiGW) kulturalnych. zaplecza sportowego, • Budowa budynku pełniącego rolę szatni, węzła sanitarnego i magazynu sportowego, • Wyposażenie budynku.

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

Szacunkowy koszt: 200 000 zł

Uzasadnienie

Zadanie ma na celu zwiększenie oferty sportowo – rekreacyjnej dla dzieci, młodzieży i dorosłych. Boisko sportowe służy działalności sportowej Ludowego Klubu Sportowego „Spółdzielca” Grabno, który posiada dwie sekcje piłkarskie – seniorów i juniorów. Zaplecze sportowe jest elementem niezbędnym dla profesjonalnej działalności klubu. Posłuży również mieszkańcom miejscowości – w tym dzieciom i młodzieży – do aktywnego spędzania wolnego czasu, a tym samym przyczyni się do propagowania zdrowego stylu życia w gminie.

Miejsce Cel projek tu Nazwa projektu / Instytucja Partnerzy Okres Możliwe rankingowe zgodny zakres koordynująca realizacji źródła zadania z działaniem realizację finansowania „Odnowa i rozwój wsi” PROW 20072013 5. Odnawianie, Remont zabytkowych Gmina Wojnicz • Rada Sołecka, 2013 • Budżet Gminy eksponowanie lub figur na terenie • Parafia 2015 Wojnicz, konserwacja miejscowości Grabno. Rzymskokatol • PROW 2007 lokalnych pomników icka w 2013 historycznych, Zakres: Grabnie, • Prywatni budynków będących • Modernizacja dwóch • mieszkańcy sponsorzy zabytkami lub zabytkowych figur, • Wojewódzki (kwesty) miejsc pamięci. • Modernizacja Konserwator otoczenia figur, Zabytków • Oznakowanie turystyczne obiektów

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

zabytkowych.

Szacunkowy koszt: 30 000 zł

Uzasadnienie

Zabytkowe figury zlokalizowane na terenie miejscowości Grabno pochodzą z XIX wieku. Takich obiektów na terenie miejscowości jest 3, jednak dwa z nich wymagają fachowej modernizacji. Figury stanowią element dziedzictwa historycznego i kulturowego miejscowości Grabno. Ich modernizacja posłuży zachowaniu tego dziedzictwa, a jednocześnie wpłynie na atrakcyjność miejscowości.

Miejsce Cel projektu Nazwa projektu / Instytucja Partnerzy Okres Mo żliwe rankingowe zgodny zakres koordynująca realizacji źródła zadania z działaniem realizację finansowania „Odnowa i rozwój wsi” PROW 20072013 6. Kształtowanie Organizacja Gmina Wojnicz • Rada Sołecka 2013 • Budżet Gminy obszaru przestrzeni plenerowego miejsca • Gminny 2015 Wojnicz, publicznej. dla prowadzenia Ośrodek • PROW 2007 wydarzeń kulturalno Kultury, 2013, rozrywkowych na • Ochotnicza • sponsorzy terenie Grabna. Straż Pożarna w Grabnie, Zakres: • Koło • Wykonanie projektu Gospodyń zagospodarowania Wiejskich w przestrzeni publicznej Grabnie,

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

pod potrzeby • Zespoły organizacji Folklorystyczn plenerowych e Grabnianie i wydarzeń kulturalno Mali rozrywkowych, Grabnianie, • Budowa amfiteatru • Parafia letniego, Rzymskokatol • Zakup sprzętu do icka w organizacji imprez Grabnie plenerowych – nagłośnienie, oświetlenie, itp., • Zagospodarowanie otoczenia amfiteatru – mała architektura, tereny zielone.

Szacunkowy koszt: 100 000 zł

Uzasadnienie

Realizacja projektu przyczyni się do integracji mieszkańców sołectwa Grabno oraz do kultywowania tradycji i obrzędów wiejskich. W realizację projektu zaangażowanych będzie wielu lokalnych partnerów, m.in.: zespoły folklorystyczne, Ochotnicza Straż Pożarna, Koło Gospodyń Wiejskich, Parafia Rzymskokatolicka, Gminny Ośrodek Kultury. Niniejsze zadanie polega na organizacji przestrzeni publicznej w miejscowości Grabno w celu realizacji działań o charakterze imprez masowych – kulturalnych, sportowych, rekreacyjnych, rozrywkowych i innych. Poza funkcją integracyjną, zadanie to wpłynie również na poprawę estetyki miejscowości i uporządkowanie jej przestrzeni publicznej.

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

Miejsce Cel projektu Nazwa projektu / Instytucja Partnerzy Okres Możliwe rankingowe zgodny zakres koordynująca realizacji źródła zadania z działaniem realizację finansowania „Odnowa i rozwój wsi” PROW 20072013 7. Kształtowanie Budowa boiska do Gmina Wojnicz • Rada Sołecka 2013 • Budżet Gminy obszaru przestrzeni siatkówki na terenie 2015 Wojnicz, publicznej. miejscowości Grabno. • PROW 2007 2013, Zakres: • Sponsorzy • Opracowanie • Ministerstwo projektu Sportu i technicznego boiska Turystyki i jego otoczenia, • Przygotowanie dokumentacji projektowej, • Budowa boiska wraz z niezbędną infrastrukturą towarzyszącą, • Opracowanie kalendarza imprez sportowych na nowym obiekcie, • Promocja wydarzeń sportowych w regionie.

Szacunkowy koszt:

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

50 000 zł

Uzasadnienie

Budowa boiska do siatkówki jest jednym z zadań zmierzających do organizacji kompleksowej oferty sportoworekreacyjnej na terenie miejscowości Grabno. Siatkówka jest obecnie jedną z najdynamiczniej rozwijających się dyscyplin sportowych. Przyciąga wielu sympatyków i stanowi ciekawą atrakcję rekreacyjną. Boisko umożliwi organizację turniejów gminnych i międzygminnych w tej dyscyplinie, urozmaici ofertę spędzania wolnego czasu wśród dzieci, młodzieży i dorosłych oraz przyczyni się do upowszechnienia kultury fizycznej. Boisko będzie ogólnodostępne dla mieszkańców sołectwa i gminy.

Miejsce Cel projektu Nazwa projektu / Instytucja Partnerzy Okres Możliwe rankingowe zgodny zakres koordynująca realizacji źródła zadania z działaniem realizację finansowania „Odnowa i rozwój wsi” PROW 20072013 8. Budowa, remo nt lub Budowa ścieżek Gmina Wojnicz • Rada Sołecka, 2013 • Budżet Gminy przebudowa rowerowych na terenie • Lokalna 2015 Wojnicz, infrastruktury miejscowości Grabno. Grupa • PROW 2007 związanej z Działania 2013. rozwojem funkcji Zakres: DunajecBiała turystycznych, • Wytyczenie sportowych lub przebiegu ścieżek społeczno rowerowych, kulturalnych. • Opracowanie dokumentacji technicznej, • Wykonanie ścieżek

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

rowerowych, • Oznakowanie ścieżek, • Promocja infrastruktury turystycznej.

Szacunkowy koszt: 1 500 000 zł

Uzasadnienie

Zadanie ma na celu zwiększenie oferty sportowo – rekreacyjnej dla dzieci, młodzieży i dorosłych. W przyszłości ścieki rowerowe na terenie sołectwa będą tworzyły wraz ze ścieżkami innych miejscowości sieć umożliwiającą atrakcyjne spędzanie wolnego czasu. Przyczyni się to do współpracy z innymi sołectwami i sąsiednimi gminami oraz do popularyzacji zdrowego trybu życia wśród mieszkańców. Sieć ścieżek na terenie gminy zwiększy liczbę odwiedzających turystów rowerowych, dla których miejscami docelowymi mogą być atrakcje turystyczne eksponowane przez Lokalną Grupę Działania DunajecBiała, do której należy gmina Wojnicz.

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

Harmonogram realizacji Planu Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

Rodzaj zadania 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Budowa Wiejskiego Domu Kultury w Grabnie.

Zagospodarowanie i wyposażenie budynku Wiejskiego Domu Kultury w Grabnie wraz z otoczeniem.

Regulacja cieku wodnego Grabnianka na długości 5 km.

Budowa zaplecza sportowego przy boisku Ludowego Klubu Sportowego „Spółdzielca” Grabno.

Remont zabytkowych figur na terenie miejscowości Grabno.

Organizacja plenerowego miejsca dla prowadzenia wydarzeń kulturalno

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

rozrywkowych na terenie Grabna .

Budowa boiska do siatk ówki na terenie miejscowości Grabno.

Budowa ścieżek rowerowych na terenie miejscowości Grabno.

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

Inne zadania istotne ze względu na rozwój miejscowości, przewidziane do realizacji w ramach projektów ogólnogminnych (poza PROW 20072013).

L.p. Nazwa projektu Instytucja Partnerzy Okres Możliwe źródła koordynująca realizacji finansowania realizację 1. Budowa kanalizacji Gmina Wojnicz 2013 2015 – Fundusz Spójnośc i, sanitarnej na terenie rozpoczęcie Budżet Gminy Wojnicz, miejscowości Grabno. realizacji Mieszkańcy 2. Przebudowa mostu na Starostwo Gmina Wojnicz 2009 Budżet Starostwa drodze powiatowej Powiatowe Powiatowego w Tarnowie Więckowice – Grabno – Łysa w Tarnowie Góra 3. Modernizacja dróg gminnych Gmina Wojnicz 2013 2015 – Budżet Gminy Wojnicz , relacji: Grabno – Rudka, rozpoczęcie Urząd Marszałkowski, Grabno – Podmilówka, realizacji MSWiA Grabno – Łazy, „Bita Droga”, Grabno – Łazy. 4. Przebudowa mostu na rzecze Gmina Wojnicz 2013 2015 Budżet Gminy Wojnicz Grabniance (przysiółek Zarzecze). 5. Wykonanie ogrodzenia Gmina Wojnicz 2013 2015 Budżet Gminy Wojnicz , Zespołu Szkoły Podstawowej Ministerstwo Edukacji i Gimnazjum oraz

Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015

Przedszkola w Grabnie. 6. Tworzenie nowych terenów Gmina Wojnicz 2013 2015 Budżet Gminy Wojnicz budowlanych na terenie miejscowości – uzbrajanie terenów w media. 7. Zwiększenie dostępności do Gmina Wojnicz Urząd 2013 2015 MRPO 2007 2013, kapitał Internetu na terenie Marszałkowski prywatny, Urząd miejscowości Grabno. Województwa Marszałkowski (hotspoty) Małopolskiego, prywatni operatorzy telekomunikacyjni 8. Wykonanie ciągów pieszych Starostwo Gmina Wojnicz, 2013 2015 Budżet Starostwa przy drodze powiatowej Powiatowe w Rada Sołecka Powiatowego w Tarnowie przebiegającej przez Tarnowie Budżet Gminy Wojnicz miejscowość Grabno 9. Modernizacja i uzupełnienie Gmina Wojnicz Rada Sołecka , 2013 2015 Budżet Gminy Wojnicz sieci oświetleniowej przy Zakład drogach gminnych na terenie Energetyczny miejscowości Grabno

Monitoring, aktualizacja i upowszechnianie Planu Odnowy Miejscowości

Monitoring i ewaluacja Planu Odnowy Miejscowości odbywać się będzie na koniec kaŜdego roku. Ewaluacja i pomiar efektywności Planu Odnowy Miejscowości odbywać się będzie co dwa lata. Uaktualnianie Planu Odnowy Miejscowości o nowe zadania zgłaszane przez instytucje, organizacje i firmy działające na obszarze objętym POM będzie odbywało się corocznie.

Koordynacją realizacji Planu Odnowy Miejscowości Grabno powinien zajmować się powołany przez Burmistrza Wojnicza zespół, w skład którego mogą wchodzić: • Burmistrz lub przedstawiciel Burmistrza Wojnicza; • Radni Rady Gminy Wojnicz reprezentujący sołectwo Grabno; • Rada Sołecka; • Przewodniczący Rady Gminy; • Liderzy społeczności lokalnej.

Zakres zadań zespołu obejmuje: • monitorowanie przebiegu realizacji projektów w ramach Planu; • działania informacyjne i promocyjne Planu; • przygotowanie rocznych raportów na temat wdraŜania Planu; • dokonanie oceny po zakończeniu realizacji Planu.

Do właściwej oceny Planu, zespół moŜe tworzyć grupy robocze, korzystać z opinii niezaleŜnych ekspertów lub usług innych instytucji. Gmina Wojnicz jako instytucja wdraŜająca Plan Odnowy Miejscowości jest odpowiedzialna za: • składanie wniosków aplikacyjnych do instytucji grantodawczych; • kontrolę formalną składanych wniosków, ich zgodności z procedurami i z zapisami w Planie Odnowy Miejscowości; • monitorowanie wdraŜania poszczególnych projektów; • upowszechnienie informacji o współfinansowaniu realizowanych projektów przez UE.

Kluczowe znaczenie w monitorowaniu realizacji Planu Odnowy Miejscowości Grabno posiada Rada Gminy w Wojniczu. Rada współpracuje z radą sołecką Grabna. Jej głównym zadaniem będzie monitorowanie przebiegu realizacji zadań zawartych w Planie oraz ewentualne interweniowanie w przypadku stwierdzenia opóźnień lub realizacji nie zaakceptowanych zadań.

Realizacja Planu będzie poddawana bieŜącej ocenie i aktualizacji. Podczas oceny przedstawione zostaną efekty z realizacji poszczególnych projektów ujętych do realizacji w POM oraz moŜliwa będzie jego weryfikacja w odniesieniu do wypracowanej wizji i zadań Plan Odnowy Miejscowości Grabno na lata 20092015