Program Ochrony Środowiska Gminy Wojnicz

Aktualizacja Programu przyjęta Uchwałą Rady Miejskiej w Wojniczu Nr ………………. z dnia ……………. roku

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WOJNICZ

na lata 2016 – 2020 z perspektywą do roku 2022 ( projekt do konsultacji)

czerwiec 2016

SPIS TREŚCI Str. 1. Wstęp 1.1. Podstawa opracowania…………………………………………………………………………… 3 1.2. Koncepcja i cel opracowania ……………………………………………………………………. 3 1.3. Opis przyjętej metodyki…………………………………………………………………………. 4 1.4. Charakterystyka gminy………………………………………………………………………….. 4 2. Streszczenie założeń programu…………………………………………………… 11 3. Opis stanu środowiska naturalnego Gminy Wojnicz 3.1. Powietrze atmosferyczne………………………………………………………………………… 13 3.2. Klimat akustyczny……………………………………………………………………………….. 16 3.3. Zasoby wodne……………………………………………………………………………………. 19 3.3.1. Wody powierzchniowe płynące………………………………………………………………………………..…… 19 3.3.2. Wody powierzchniowe stojące………………………………………………………………………………….….. 26 3.3.3. Wody podziemne………………………………………………………………………………………………..…… 26 3.4. Gospodarka wodno-ściekowa……………………………………………………………………. 28 3.4.1. Zaopatrzenie w wodę………………………………………………………………………………………………... 28 3.4.2. System ściekowy …………………………………………………………………………………………………….. 29 3.5. Gleby …………………………………………………………………………………………...... 30 3.6. Środowisko przyrodnicze i formy jego ochrony ………………………………………………… 31 3.6.1. Rezerwat przyrody „Panieńska Góra”………………………………………………………………………………. 33 3.6.2. Obszary Chronionego Krajobrazu…………………………………………………………………………………. 34 3.6.3. Pomniki przyrody ……………………………………………………………………………………………………. 36 3.7. Zasoby surowców mineralnych …………………………………………………………………. 37 3.8. Nadzwyczajne Zagrożenia Środowiska (NZŚ) ……………………………………………..…… 39 3.9. Gospodarka odpadami komunalnymi …………………………………………………………… 42 3.9.1. Wymagane poziomy odzysku i recyklingu odpadów komunalnych ……………………………………………… 42 3.9.2. Ocena efektywności funkcjonowania w Gminie Wojnicz systemu zbiórki odpadów komunalnych……...... 43 4. Cele i zadania Gminy Wojnicz w zakresie ochrony środowiska na lata 2016 – 2020 z perspektywą do roku 2022

4.1. Ochrona jakości powietrza atmosferycznego ………………………………………………….. 48 4.2. Ochrona przed hałasem komunikacyjnym ……………………………………………………. 55 4.3. Ochrona zasobów wodnych …………………………………………………………………….. 55 4.4. Ochrona gleb……………………………………………………………………………………. 56 4.5. Ochrona i zachowanie zasobów przyrodniczych ……………………………………………… 57 4.6. Kształtowanie i promocja postaw proekologicznych………………………………………….. 58 5. System realizacji programu ochrony środowiska………………………………. 60 6. System monitoringu i sposób oceny realizacji zadań……………………………. 63

Opracowanie dokumentu

OBB Bogusław Bzdak

1. Wstęp 1.1. podstawa opracowania

Niniejsze opracowanie jest aktualizacją „Programu Ochrony Środowiska Gminy Wojnicz”, przyjętego przez Radę Miejską w Wojniczu uchwałą Nr XIX/178/2004 dnia 28 września 2004 roku. Sporządzone zostało na podstawie umowy nr PIN.604.6.2016 z dnia 22 lutego 2016 r. Obowiązek aktualizowania programów ochrony środowiska odpowiednio dla województw, powiatów i gmin został wprowadzony ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2016 roku poz. 672).

1.2.koncepcja i cel opracowania programu

Dokumentami nadrzędnymi dla „Programu Ochrony Środowiska Gminy Wojnicz” są: a) „Program Strategiczny Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego w latach 2014 - 2020” przyjęty przez Sejmik Województwa Małopolskiego uchwałą Nr LVI/894/14 z dnia 27 października 2014 r., b) „Plan Gospodarki Odpadami Województwa Małopolskiego” przyjęty przez Sejmik Województwa Małopolskiego uchwałą Nr XXV/397/12 z dnia 2 lipca 2012 r.,

Cele strategiczne tych programów wynikają z polityki ekologicznej państwa, sukcesywnie dostosowywanej do prawa Unii Europejskiej. Zakres Programu Ochrony Środowiska Gminy Wojnicz musi być spójny z wymienionymi wyżej dokumentami nadrzędnymi i uwzględniać specyfikę uwarunkowań zrównoważonego rozwoju gminy (art. 14.1. ustawy prawo ochrony środowiska). Program powinien więc określać:  cele ekologiczne,  priorytety ekologiczne,  rodzaj i harmonogram działań proekologicznych,  środki niezbędne do osiągnięcia założonych celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe dla działań realizowanych dla osiągnięcia celów.

1.3. Opis przyjętej metodyki

Program Ochrony Środowiska Gminy Wojnicz poświęcony jest zagadnieniom związanym z ochroną powietrza, gleby, wód powierzchniowych i podziemnych oraz ograniczeniom związanym z hałasem. Zawiera również ocenę efektywności funkcjonowania w gminie systemu zbiórki odpadów komunalnych. Przy opracowaniu aktualizacji Programu wykorzystano informacje na temat czynników mających istotny wpływ na środowisko przyrodnicze Gminy Wojnicz. Na podstawie raportów sporządzonych przez WIOŚ w Krakowie, w tym szczególnie delegaturę w Tarnowie, podjęto próbę ustalenia wpływu działalności podmiotów gospodarczych oraz mieszkańców gminy na wielkość stężeń zanieczyszczeń powietrza i wód powierzchniowych. Informacje na temat prowadzonej gospodarki wodno – ściekowej oraz gospodarki odpadami komunalnymi w gminie uzyskano w Urzędzie Miejskim w Wojniczu. Przy opisie możliwych do realizacji rozwiązań z zakresu ochrony powietrza wykorzystano przyjęty przez Radę Miejską w Wojniczu Uchwałą nr XIII/134/2015 z dnia 28 grudnia 2015 roku „Plan gospodarki niskoemisyjnej Gminy Wojnicz”, opracowany przez DGI Sp. z o.o. z Krakowa.

Na podstawie zebranych informacji sporządzono listę kluczowych problemów, które powinny zostać rozwiązane oraz dokonano hierarchizacji celów. Proces ten przeprowadzono przy uwzględnieniu założeń planistycznych wyższego szczebla, tj. programów wojewódzkiego oraz powiatowego. Określono również źródła finansowania zamierzonych działań. .

1.4.Charakterystyka gminy

Niniejszy rozdział zawiera jedynie wybrane elementy charakteryzujące Gminę Wojnicz dla potrzeb ustalenia wpływu działalności człowieka na środowisko przyrodnicze. Gmina Wojnicz administracyjnie wchodzi w skład Powiatu Tarnowskiego.

Rys. 1. granice administracyjne powiatu tarnowskiego

Powierzchnia gminy wynosi 79,3 km2, co stanowi 5,5 % powierzchni powiatu tarnowskiego. Gmina Wojnicz składa się z 15-tu sołectw, zróżnicowanych pod względem powierzchni i liczby mieszkańców. Należą do nich w porządku alfabetycznym: Biadoliny Radłowskie, Dębina Łętowska, Dębina Zakrzowska, Grabno, Łopoń, Łukanowice, Isep, Milówka, Rudka, Olszyny, Sukmanie, Wielka Wieś, Więckowice, Wojnicz i Zakrzów.

Na koniec 2015 roku Gminę Wojnicz zamieszkiwało 13.418 osób. W stosunku do roku 2008 nastąpił zatem wzrost liczby jej mieszkańców. W wartościach bezwzględnych, na przestrzeni siedmiu lat, przyrost wyniósł 274 osób.

tabela 1. zmiany demograficzne

lata % Lp. sołectwo 2008 2015 (4;3)

1 2 3 4 5 1. Wojnicz - miasto 3.337 3.329 99,76 2. Wojnicz - gmina (14 sołectw) 9.807 10.089 102,88 Razem 13.144 13.418 102,08

Źródło – Urząd Miejski w Wojniczu

Rys. 2. Granice administracyjne Gminy Wojnicz

Największe skupiska ludności występują w:  Wojniczu – (24,81 % ogółu mieszkańców gminy),  Wielkiej Wsi – (13,51% mieszkańców miasta i gminy),  Grabnie – (12,38 %),  Biadolinach Radłowskich – (12,22 %). Mieszkańcy tych miejscowości stanowią około 63 % populacji Gminy Wojnicz.

Gmina Wojnicz leży na pograniczu zachodniej części Kotliny Sandomierskiej oraz wschodniej części Pogórza Wiśnickiego. Cały teren gminy znajduje się w zlewni dwóch rzek – Dunajca i Kisieliny. Rzeki te są prawobrzeżnymi dopływami Wisły. Dzięki licznym potokom Gmina Wojnicz ma silnie rozbudowaną sieć wód powierzchniowych płynących. Natomiast zbiorniki wód podziemnych, usytuowane w obrębie dwóch pięter hydrologicznych (czwartorzęd, trzeciorzęd) są ubogie.

Ukształtowanie terenu Gminy Wojnicz jest zróżnicowane, ponieważ w południowej części gminy przebiega granica nasunięcia Karpat w trakcie kolizji kontynentalnej płyty euroazjatyckiej i mikropłyty panońskiej1. Rzeźba terenu uwarunkowana jest ściśle budową geologiczną.

Wschodnią jej część zajmuje szeroka dolina Dunajca, przebiegająca z północy na południe. Część północną gminy obejmuje Wysoczyzna Wojnicka w postaci spłaszczonego garbu, o wysokości od 230 do 250 m n. p. t., wchodząca w skład Kotliny Sandomierskiej. Zachodnia, centralna i południowo-zachodnia część Gminy Wojnicz tworzy fragment Pogórza Wiśnickiego. Zbudowany jest on z silnie pofałdowanych piaskowcowo-łupkowych utworów fliszowych. Spłaszczone i wyrównane wierzchołki wzgórz wznoszą się tu od 100 do 150 m ponad dna większych dolin.

1 „Wody termalne zbiornika mioceńskiego w środkowej części zapadliska przedkarpackiego” Antoni P. Barbacki – „Przegląd Geologiczny”, vol. 52, nr 10, 2004 7

Rys. 3. Zasięg występowania utworów miocenu w centralnej części zapadliska przedkarpackiego – „Przegląd Geologiczny”, vol. 52, nr 10.2004

W Gminie Wojnicz całkowita powierzchnia lasów i terenów zadrzewionych wynosi 2.122,31 ha. Lasy stanowią ponad 26 % powierzchni całkowitej gminy. Najcenniejsze obszary przyrodniczo-krajobrazowe zostały włączone do trzech Obszarów Chronionego Krajobrazu:  Wschodniego Pogórza Wiśnickiego - obejmującego sołectwa: Grabno, Milówkę, Rudkę, Więckowice i Wielką Wieś,  Pogórza Ciężkowickiego - obejmującego sołectwa: Sukmanie i Olszyny,

 Radłowsko-Wierzchosławickiego - obejmującego sołectwa: Biadoliny Radłowskie oraz Dębinę Łętowską. Szczególnie cennym przyrodniczo obszarem jest florystyczno - ksenotermiczny rezerwat przyrody „Panieńska Góra” położony na terenie sołectwa Wielka Wieś, utworzony w celu ochrony gatunków rzadkich i chronionych, między innymi: lilii złotogłów, storczyka bladego i purpurowego, bluszcza pospolitego oraz wielu okazów roślin ksenotermicznych. Na całym obszarze Gminy Wojnicz występują liczne surowce mineralne w postaci iłu, piasku, żwiru, pospółki, piaskowców i torfu. Złoża te zostały szczegółowo udokumentowane na podstawie prac badawczych. Na terenie Gminy Wojnicz występują trzy główne typy gleb – brunatne, bielicowe i mady. Ponad 82 % użytków rolnych położonych jest na gruntach zaliczanych od I do IV klasy bonitacji. Dominują gleby klasy III i IV, położone w południowej części gminy. Okres wegetacji z temperaturą powyżej 50 C trwa na ogół 210 dni. Istnieją więc korzystne warunki do prowadzenia produkcji rolnej. Około 73 % gospodarstw domowych związanych jest z działalnością rolniczą. Strukturę gospodarstw cechuje znaczne rozdrobnienie. Średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego w gminie wynosi 2,24 ha.

Tabela 2. struktura gospodarstw domowych w Gminie Wojnicz – ( kryterium: rodzaj prowadzonej działalności)

liczba wyszczególnienie % gospodarstw domowych

OGÓŁEM, w tym: 2.766 100,00 - prowadzące wyłącznie działalność rolniczą 490 17,72 - prowadzące wyłącznie działalność pozarolniczą 100 3,62 - prowadzące działalność rolniczą i pozarolniczą 1.526 55,17 - pozostałe 650 23,49

Źródło – informacje uzyskane w Urzędzie Miejskim w Wojniczu

Przystępując do Unii Europejskiej, Polska stała się podmiotem unijnej polityki regionalnej. Jednym z instrumentów polityki jest, przyjęty przez Rząd Rzeczpospolitej Polskiej, „Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014 – 2020”. W ramach tego Planu, przewiduje się kontynuację pomocy finansowej dla rolników prowadzących indywidualne gospodarstwa rolne. Pomoc ma na celu reorganizację gospodarstw i zwiększenie ich szans rozwojowych. Pakiety pomocowe przeznaczone są dla rolników chcących gospodarować metodami przyjaznymi dla środowiska. Jak wykazano w poniższej tabeli udział użytków rolnych w ogólnej powierzchni gminy

9 wynosi około 60 %. W strukturze użytków rolnych przeważają grunty orne (46,97 % powierzchni gminy).

Tabela 3. Struktura gruntów w Gminie Wojnicz

ogółem struktura Lp. Rodzaj gruntów powierzchnia administracyjna (%) gminy (ha )

I. użytki rolne ogółem, w tym: 4.780,95 60,31 grunty orne 3.723,39 46,97 sady 271,30 3,42 łąki 390,53 4,93 pastwiska 395,73 4,99

II. lasy i grunty leśne 2.122,31 26,77 grunty zabudowane i zurbanizowane, III. 1.023,86 12,92 wody, nieużytki razem powierzchnia gminy 7.927,12 100,00

Źródło – Urząd Miejski w Wojniczu

Wśród upraw dominują okopowe, które obejmują około 70 % areału upraw.

Tabela 4. Struktura upraw na gruntach ornych

Lp. Rodzaj upraw Areał (ha) Struktura (%)

1. zboża 1.186,39 31,86 2. strączkowe jadalne 68,0 1,83 3. ziemniaki 473,0 12,70 4. warzywa polowe 65,0 1,75 5. pastewne 60,0 1,61 6. pozostałe 1.871,0 50,25 razem 3.723,39 100,00

Źródło – Urząd Miejski w Wojniczu

2. Streszczenie założeń programu

W latach 2007 – 2015 zrealizowano w Gminie Wojnicz kilka inwestycji wywierających pozytywny wpływ na jakość życia mieszkańców gminy oraz jakość środowiska naturalnego. W 2007 roku wybudowano w ciągu drogi nr 94 północną obwodnicę Wojnicza. We wrześniu 2013 roku oddano do użytku północną część wschodniej obwodnicy Wojnicza. Odcinek ma długość 2,3 km. W 2014 roku uruchomiono południową część wschodniej obwodnicy Wojnicza. Oba odcinki drogi 975 przenoszą ruch samochodowy północ-południe poza Wojnicz, znacznie zwiększając bezpieczeństwo i poprawę komfortu jazdy oraz warunki życia mieszkańców miasta. Inwestycja była szczególnie istotna po oddaniu do użytku autostrady i węzła w Wierzchosławicach. Dodatkowo ułatwiony został dojazd do Wojnickiego Zielonego Parku Przemysłowego oraz stref ekonomicznych w Tarnowie. Obecnie ruch tranzytowy omija centrum Wojnicza. Problem ponadnormatywnej emisji hałasu i spalin dla miasta został więc rozwiązany. W latach 2010 – 2015 intensywnie kontynuowano w Wojniczu, przy wydatnym udziale środków unijnych PROW i POiIS, budowę kanalizacji sanitarnej z przyłączami. Wykonano łącznie około 18,6 km sieci kanalizacyjnej. W omawianym okresie skanalizowano centrum Wojnicza i główne jego ulice oraz część Więckowic. Program Ochrony Środowiska Gminy Wojnicz na lata 2016 – 2020 określa dwa cele strategiczne. Są to: I. utrzymanie wysokiej jakości wód powierzchniowych oraz ochrona jakości wód podziemnych poprzez intensywne porządkowanie gospodarki wodno-ściekowej oraz racjonalne użytkowanie gleb. II. ograniczenie do 2020 roku poziomu emisji dwutlenku węgla o około 39 % w stosunku do 2013 roku (zakładana redukcja poziomu emisji w roku docelowym w odniesieniu do

roku 2013 wyniesie 18.028 Mg CO2).

Osiągniecie tych celów wymaga: 1) w zakresie ochrony powietrza: a) ograniczenia „emisji niskiej” pochodzącej z małych kotłowni węglowych ogrzewających domy jednorodzinne, wykorzystujących najczęściej węgiel o dużej zawartości siarki i innych szkodliwych substancji lotnych poprzez wymianę kotłów grzewczych, b) rozpoznanie występujących na obszarze gminy wód geotermalnych, c) zastosowania we wszystkich budynkach użyteczności publicznej ogrzewania wykorzystującego odnawialne źródła energii, docieplenie ścian, pokrycie okien folią utrzymującą ciepło oraz montaż czujników wyłączających światło w pustych pomieszczeniach,

d) unowocześniania oświetlenia ulic wprowadzając powszechnie latarnie uliczne z lampami LED zasilane energią słoneczną, e) budowy ciągów pieszych i rowerowych oraz tworzenia miejsc wypoczynku i rekreacji.

2) w zakresie ochrony zasobów wodnych: a) budowy sieci kanalizacyjnej w Zakrzowie oraz Łukanowicach, b) budowy sieci wodociągowej w Dębinie Łętowskiej i Sukmaniu, c) rozbudowy sieci wodociągowej w Dębinie Zakrzowskiej, Olszynach (strefy górne), Milówce i Wojniczu (Podlesie i Ratnawy), d) budowy przydomowych oczyszczalni ścieków na obszarach nie objętych kanalizacją.

3) w zakresie ochrony gleb: a) ciągłej likwidacji „dzikich wysypisk” poprzez sprzątanie terenów, na których się znajdują oraz prowadzenie stałego nadzoru terenów, na których występowały, b) wprowadzenia kontroli przestrzegania przepisów w zakresie zagospodarowania odpadów przez przedsiębiorstwa budowlane, c) prowadzenia edukacji wśród rolników na temat ich obowiązków w zakresie utrzymania urządzeń melioracyjnych we właściwym stanie, d) prowadzenia cyklicznych badań gleb w celu określenia stopnia ich zakwaszenia oraz zawartości metali ciężkich w glebie i roślinach, e) szkolenia producentów rolnych wspólnie z ODR w zakresie racjonalnego nawożenia, f) kontroli osadów ściekowych wykorzystywanych do celów rolniczych w zakresie wymaganych prawem certyfikatów oraz monitoring nawożonych gruntów.

4) w zakresie ochrony i zachowania zasobów przyrodniczych a) zapewnienia szerokiego dostępu do informacji o środowisku w przystępnej i atrakcyjnej dla mieszkańców formie, b) organizowania kampanii informacyjnych i programów szkoleniowych zmierzających do kształtowania świadomych użytkowników środowiska i postaw konsumenckich, c) wykorzystania instytucji publicznych, w tym bibliotek, na potrzeby edukacji dla zrównoważonego rozwoju i podnoszenia świadomości ekologicznej społeczeństwa, d) organizacji konkursów ekologicznych oraz akcji sprzątania świata.

5) w zakresie gospodarki odpadami a) modernizacji punktu selektywnej zbiórki odpadów komunalnych polegającej na stworzeniu niezbędnej infrastruktury, opartej o najlepsze rozwiązania techniczne, z zakresu zbiórki, segregacji i wywozu odpadów komunalnych, 12

b) zwiększenia poziomu ograniczenia odpadów komunalnych podlegających biodegradacji wywożonych na wysypiska, c) weryfikacji umów o przyjmowanie odpadów budowlanych i rozbiórkowych od mikro- przedsiębiorców z branży budowlanej oraz „kart przekazania odpadów” w celu ograniczenia liczby „dzikich wysypisk”.

3. Opis stanu środowiska naturalnego Gminy Wojnicz

3.1. Powietrze atmosferyczne

Podstawowymi aktami prawnymi obowiązującymi aktualnie w Polsce w zakresie prowadzenia kontroli jakości powietrza są: a) ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku – Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2016 roku poz.672), b) rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 roku w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz.U.2012.poz.1031), c) rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 2 sierpnia 2012 roku w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza (Dz.U. 2012 poz. 914). Zmiany stężeń zanieczyszczeń powietrza zależą w dużym stopniu od zespołu czynników meteorologicznych, takich jak:  prędkość i kierunek wiatru,  ciśnienie atmosferyczne,  temperatura,  opady atmosferyczne. Na obszarze Gminy Wojnicz dominują wiatry o składowej południowo-zachodniej, wiejące ze średnią prędkością 0,4 m/s. Średnie ciśnienie atmosferyczne wynosi 992 hPa. Przeciętna roczna temperatura powietrza kształtuje się na poziomie około 10,60C. Najcieplejszymi miesiącami są lipiec i sierpień (20,00C), najchłodniejszym grudzień (+2,00C). Opady atmosferyczne należą do średnich i wynoszą około 710 - 740 mm na rok. Największa ilość opadów przypada na lipiec (100 – 110 mm), najmniejsza zaś w styczniu (30 – 40 mm). Średnia wilgotność względna obszaru wynosi 80 %. System oceny jakości powietrza w województwie małopolskim bazuje na wynikach pomiarów ciągłych i okresowych prowadzonych w sieci punktów pomiarowych. W latach 2002 – 2014 badania stężeń zanieczyszczeń w powietrzu były prowadzone dla następujących substancji:  pyłów zawieszonych PM10 i PM2,5,

 SO2, NO2, NOx, O3, Pb, As, Cd, Ni, B(a)P, C6H6 i CO w stacjach zlokalizowanych zgodnie z kryteriami ochrony zdrowia, 13

 SO2, NOx, O3 do oceny zagrożenia roślin. Na podstawie otrzymanych wyników opracowane zostały przez WIOŚ w Krakowie „mapy” przestrzennego rozkładu średniego stężenia zanieczyszczeń dla poszczególnych substancji. Swym zasięgiem obejmują teren całego województwa. Dzięki nim można ustalić, w której strefie stężeń znajduje się obszar Gminy Wojnicz. W niniejszym opracowaniu przedstawione zostały wyniki oceny jakości powietrza przeprowadzonej w 2014 roku, odnoszące się do strefy małopolskiej (kod strefy PL1203)2. W zależności od stężenia zanieczyszczeń powietrza występującego w strefie, zaliczano ją do klasy A, B lub C stosując kryteria określone przez Ministra Środowiska.

Tabela 5. Klasy stref i wymagane działania w zależności od poziomów stężeń zanieczyszczenia klasa Poziom stężeń; wymagane działania stężenia zanieczyszczeń powietrza nie przekraczają dopuszczalnej normy; nie przewiduje się żadnych A działań

stężenia zanieczyszczeń powietrza przekraczają normę w granicach tolerancji; wymagane określenie B obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych

stężenia zanieczyszczeń powietrza przekraczają dopuszczalne normy i granice tolerancji; wymagane C opracowanie Programu Ochrony Powietrza oraz precyzyjne określenie obszaru przekroczeń normy

Źródło: ocena jakości powietrza w Województwie Małopolskim w 2014 r.

Ustalając kryterium wystawiania łącznej oceny stężeń zanieczyszczeń powietrza w strefie przyjęto zasadę, że ocena ta będzie najgorszą oceną cząstkową. Na podstawie rocznych pomiarów stężenia substancji szkodliwych dla zdrowia ludzkiego dokonanych w 2014 roku, „strefa małopolska”, do której należy Gmina Wojnicz, została zakwalifikowana do klasy C ze względu na ponadnormatywne stężenia benzo(a)pirenu, pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5. Poniższa tabela zawiera oceny cząstkowe dla wszystkich substancji objętych pomiarem.

Tabela 6. oceny powietrza w strefie małopolskiej dla substancji szkodliwych dla ludzi

zanieczyszczenia powietrza

Strefa małopolska

ozon

ocena łączna ocena

Kod strefy – PL1203 Pb ołów

pył PM10 pył

tlenek węgla tlenek benzo(a)piren

dwutlenek siarki dwutlenek

dwutlenek azotu dwutlenek ocena stężeń zanieczyszczeń C A A A A A C C w strefie

Źródło: WIOŚ Kraków

Przekroczenia występowały głównie w sezonie jesienno – zimowym, a ich przyczynami była „emisja niska” związana z ogrzewaniem budynków oraz emisja spalin związana z ruchem pojazdów napędzanych silnikami spalinowymi.

2 Informacja o stanie środowiska w powiecie tarnowskim w 2014 roku. WIOŚ Kraków, delegatura w Tarnowie 14

Jak stwierdzono w „Raporcie o stanie środowiska w Województwie Małopolskim w 2014 roku” system grzewczy w województwie oparty jest na węglu. Czynnikami potęgującymi kumulację zanieczyszczeń są: wyżynno-górskie ukształtowanie terenu i niekorzystne warunki meteorologiczne (słabe wiatry, cisze wiatrowe, inwersje temperatury)3. Rozwiązaniem problemu będzie zmiana systemu ogrzewania w gospodarstwach indywidualnych na proekologiczny. Poniższa mapa przedstawia poziom stężenia pyły zawieszonego PM10 w Małopolsce w 2014 roku.

Rys.4. rozmieszczenie stężeń pyłu zawieszonego PM10 w Woj. Małopolskim

Gmina Wojnicz znalazła się w obszarze warstwic o wartościach do 35 µg/m3 przy dopuszczalnym 40 µg/m3.

3 „Raport o stanie środowiska w Województwie Małopolskim w 2013 roku” –WIOŚ Kraków 15

Drugim czynnikiem wpływającym na negatywna ocenę powietrza w strefie małopolskiej był benzo(a)piren. Poniższa mapa prezentuje klasyfikację stref dla benzo(a)pirenu stwierdzoną w Małopolsce w 2014 roku. Dla Gminy Wojnicz średnie stężenie roczne BaP utrzymuje się w granicach od 1 µg/m3 do 6 µg/m3.

Rys.5. Klasyfikacja stref dla benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM10 – kryterium ochrony zdrowia

Łączna ocena wystawiona dla stężeń substancji szkodliwych dla roślin była pozytywna. Strefa zaliczona została do grupy A. SO2, NOx i ozon (dla kryterium ochrony roślin) nie przekraczały dla tych substancji poziomów dopuszczalnych. Poniższa tabela przedstawia oceny cząstkowe dla wszystkich substancji objętych pomiarem wg przyjętego kryterium.

Tabela 7. oceny powietrza w strefie małopolskiej dla substancji szkodliwych dla roślin

zanieczyszczenie powietrza

siarki

ozon

ocena łączna ocena dwutlenek

tlenek azotu tlenek

ocena stężeń zanieczyszczeń A A A A w strefie

Źródło: WIOŚ Kraków

Reasumując, do podstawowych przyczyn zanieczyszczenia powietrza na obszarze Gminy Wojnicz zalicza się emisję: a) substancji ze źródeł lokalnych (głównie „emisja niska”), b) spalin pojazdów samochodowych wzdłuż głównych szlaków komunikacyjnych („emisja liniowa”). Źródłem zanieczyszczeń powietrza w zimie są małe kotłownie ogrzewające domy jednorodzinne opalane węglem, najczęściej niskiej jakości z dużą zawartością siarki i substancji lotnych. W lecie powszechnie występuje zjawisko wypalania traw oraz spalania niektórych odpadów komunalnych w ogniskach lub piecach węglowych. Przyjmuje się, że w strumieniu odpadów z gospodarstw domowych, 17 % stanowią opakowania z tworzyw sztucznych, papier i tekstylia. Palenie tworzyw sztucznych „metodą chałupniczą”, a więc w piecach nieprzystosowanych do ich utylizacji powoduje emisję dioksyn, najbardziej toksycznych substancji chemicznych. Wdychają je nie tylko ludzie, ale i zwierzęta. Dioksyny osiadają na owocach, glebach i wodzie. Toksyczne ich działanie polega na powolnym, ale skutecznym uszkadzaniu rozmnażających się komórek w organizmach żywych. Za najbardziej niepokojące oddziaływanie dioksyn należy uznać uszkadzanie struktur kodu genetycznego zawartego w łańcuchu DNA. Objawami zatrucia są bolesne wysypki alergiczne. Ponad 90 % masy dioksyn dostaje się do organizmu wraz z pożywieniem. Opisany proceder od momentu wprowadzenia nowych zasad gospodarki odpadami w Gminie Wojnicz w 2013 roku nie występuje już z taką siłą, niemniej musi być w przyszłości zdecydowanie zaniechany.

Problem zanieczyszczenia powietrza z tzw. „emisji liniowej” występuje nadal, choć w dużo mniejszej skali po oddaniu do eksploatacji autostrady A4, wzdłuż drogi krajowej i wojewódzkiej: 1. nr 94 Kraków – Rzeszów, 2. nr 975 Dąbrowa Tarnowska – Nowy Sącz, gdzie w pasie o szerokości 100 m po obu stronach drogi obserwuje się duże stężenie spalin samochodowych, których wynikiem jest skażenie powietrza i gleb metalami ciężkimi (głównie ołowiem) oraz tlenkami azotu.

Tabela 8. Analiza SWOT w obszarze interwencji: ochrona klimatu i jakości powietrza ochrona klimatu i jakości powietrza MOCNE STRONY SŁABE STRONY (czynniki wewnętrzne) (czynniki wewnętrzne)  uchwalenie przez Radę Miejską w Wojniczu „Planu Gospodarki Niskoemisyjnej Gminy przyczyną zanieczyszczenia powietrza w gminie jest Wojnicz” (uchwała nr XIII/134/2015 z dnia tzw. „emisja niska”, która powstaje w czasie 28.12.2015 r.) ogrzewania domów jednorodzinnych przez małe  realizacja planu ma ograniczyć do 2020 roku kotłownie opalane węglem, najczęściej niskiej jakości

emisję CO2 o około 18 tys. Mg oraz z dużą zawartością siarki i substancji lotnych zwiększyć udział energii pozyskiwanej z OZE o 17 tys. kWh SZANSE ZAGROŻENIA (czynniki zewnętrzne) (czynniki zewnętrzne)  możliwość uzyskania dofinansowania przy wymianie starych kotłów węglowych na Polska jest głównym dostawcą węgla kamiennego, kotły nowej generacji, przez co węgiel jest podstawowym surowcem  możliwość uzyskania dofinansowania przy energetycznym naszego kraju wykorzystaniu energii z OZE.

3.2. Klimat akustyczny

Według rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia z dnia 14 czerwca 2007 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz.U.2014 r. poz. 112), dopuszczalny poziom hałasu w [dB] dla: 1) drogi lub linii kolejowej na terenie o zabudowie mieszkaniowej jednorodzinnej, terenie związanym ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży oraz terenie szpitali wynosi dla pory:  dziennej - 55 dB.  nocnej - 50 dB. 2) drogi lub linii kolejowej na terenie zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego wynosi dla pory:  dziennej – 60 dB,  nocnej – 50 dB. 3) pozostałych obiektów i działalności będącej źródłem hałasu na terenie o zabudowie mieszkaniowej jednorodzinnej, terenie związanym ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży oraz terenie szpitali wynosi dla:  dziennej – 50 dB,  nocnej – 40 dB.

4) pozostałych obiektów i działalności będącej źródłem hałasu na terenie zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego wynosi dla pory:  dziennej – 55 dB,  nocnej – 45 dB. W Gminie Wojnicz w 2015 roku nie prowadzono badań monitoringowych hałasu drogowego. Przez Gminę Wojnicz przebiegają trzy drogi o znaczeniu ponadregionalnym. Są to:  autostrada A4,  droga krajowa Nr 94,  droga wojewódzka Nr 975 Dąbrowa Tarnowska - Nowy Sącz. Ponadto w północnej części Gminy Wojnicz przebiega magistrala kolejowa Kraków – Medyka.

W 2007 roku wybudowano w ciągu drogi nr 94 północną obwodnicę Wojnicza. We wrześniu 2013 roku oddano do użytku północną część wschodniej obwodnicy Wojnicza. Odcinek ma długość 2,3 km. W 2014 roku uruchomiono południową część wschodniej obwodnicy Wojnicza. Oba odcinki drogi 975 przenoszą ruch samochodowy północ-południe poza Wojnicz, znacznie zwiększając bezpieczeństwo i poprawę komfortu jazdy oraz warunki życia mieszkańców miasta. Inwestycja była szczególnie istotna po oddaniu do użytku autostrady i węzła w Wierzchosławicach. Dodatkowo ułatwiony został dojazd do wojnickiego Zielonego Parku Przemysłowego oraz stref ekonomicznych w Tarnowie. Obecnie ruch tranzytowy omija centrum Wojnicza. Problem hałasu dla miasta został więc rozwiązany.

3.3. zasoby wodne

3.3.1. wody powierzchniowe płynące

Obszar Gminy Wojnicz znajduje się w prawobrzeżnej zlewni rzeki Wisły, stanowiącej region wodny Górnej Wisły. Największą rzeką przepływającą przez gminę jest Dunajec.

Rys. 6. Wody powierzchniowe w Gminie Wojnicz

Dunajec wraz z dopływami odwadnia prawie cały teren gminy. Płynie z południa na północ lekko meandrującym, obwałowanym korytem tworząc naturalną wschodnią granicę gminy na odcinku około 13,1 km. Dunajec jest rzeką górską, o znacznych wahaniach wodostanów, uzależnionych od czynników atmosferycznych. Zwykle duże wodostany występują na wiosnę po roztopach oraz po gwałtownych letnich opadach. Zbiorniki wodne w Czchowie, Rożnowie i Czorsztynie sprawiają, że wodostany rzeki uległy znacznemu wyrównaniu, a poziom wód obniżył się przez eksploatację żwirów i piasku, wydobywanych z koryta rzeki. Drugą pod względem wielkości rzeką jest Kisielina. Jej zlewnia znajduje się w północno - zachodniej części Gminy Wojnicz. Duże wylesienia terenu w górnej części zlewni Kisieliny i jej dopływów

20 powodują, iż stany wody wskazują znaczne wahania. Po szybkim przyborze następuje równie szybkie ich opadanie. Długość rzeki na terenie gminy wynosi ok. 7 km.

Rzeka Ulga jest prawobrzeżnym dopływem Kisieliny. Jest ciekiem o wybitnie nizinnym charakterze, uregulowana, umocnionymi brzegami. Swoje źródła ma w przysiółku Ratnawy i płynie przez gminę na odcinku ok. 6,4 km. Innymi większymi ciekami w Gminie Wojnicz są:  potok Więckówka (8,9 km) – lewobrzeżny dopływ Dunajca, jest częściowo uregulowany i posiada wały przeciwpowodziowe,  potok Milówka (11,0 km) – dopływ Więckówki,  potok Pokrzywka (2,6 km) – prawobrzeżny dopływ rzeki Kisieliny,  potok Olszynka (3,7 km) – lewobrzeżny dopływ rzeki Dunajec.

Jakość wód powierzchniowych województwa małopolskiego poddana jest stałej kontroli przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie. Podstawowym aktem prawnym dotyczącym ochrony wód w Unii Europejskiej jest Ramowa Dyrektywa Wodna (RDW) z dnia 23 października 2000 roku. Dyrektywa ta zobowiązywała Polskę do osiągnięcia w 2015 roku dobrego stanu wód. Aktem wspomagającym osiągnięcie celów środowiskowych w rozumieniu Ramowej Dyrektywy Wodnej jest rozporządzeniem nr 4/2014 Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Krakowie z dnia 16 stycznia 2014 roku w sprawie warunków korzystania z wód regionu wodnego Górnej Wisły.

W 2014 roku klasyfikację stanu wód powierzchniowych dla powiatu tarnowskiego przeprowadzono na podstawie wyników badań monitoringowych wód w 6-ciu punktach pomiarowo- kontrolnych, zlokalizowanych w 5 jednolitych częściach wód powierzchniowych, na 4-ch rzekach: Kisielinie, Dunajcu, Białej i Wątoku4.

4 „Informacja o stanie środowiska w powiecie tarnowskim” WIOS w Krakowie, Delegatura Tarnów, 2014 r. 21

Rys. 7. Sieć monitoringu wód powierzchniowych w powiecie tarnowskim; źródło – raport WIOŚ w Krakowie, Delegatura Tarnów

Podstawę prawną do wykonania oceny jakości wód powierzchniowych stanowią:  rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 roku w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych (Dz.U.2011.258.1549),  rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 roku w sprawie wymagań, jakie powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (Dz.U. 2002.204.1728)  rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 października 2014 roku w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U. 2014 poz. 1482). Wody przepływające przez Gminę Wojnicz podlegają ocenie zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 22 października 2014 roku w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych. Rozporządzenie wprowadza pięć klas jakości wód wdrażając dyrektywę 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiającą ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej. Elementy fizykochemiczne, biologiczne i hydro-morfologiczne klasyfikuje się na podstawie kryteriów wyrażonych jako wartości graniczne wskaźników jakości wód, z uwzględnieniem typów wód powierzchniowych, tj. cieków naturalnych, jezior i innych zbiorników.

Tabela 9. Klasyfikacja stanu ekologicznego jednolitych części wód powierzchniowych wg Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 22 października 2014 r.

klasa jakości wód stan ekologiczny

I bardzo dobry II dobry III umiarkowany IV słaby V zły

Źródło – Rozporządzenie Ministra Środowiska

Punkty pomiarowe jakości wód powierzchniowych przepływających przez Gminę Wojnicz zlokalizowane zostały:  na Kisielinie w Jadownikach Mokrych (Kod JCW – PLRW2000172139989),  na Dunajcu w Ujściu Jezuickim, przy ujściu do Wisły (Kod JCWP – PLRW20001921499). W niniejszym Programie przedstawione zostały i omówione wyniki pomiarów dokonane w tych punktach. Zgodnie z cytowanym wyżej rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 22 października 2014 roku, jeżeli w jednolitej części wód powierzchniowych ustanowiono punkt pomiarowo- kontrolny, to klasyfikacja stanu ekologicznego sporządzona dla tego punktu jest równocześnie

23 klasyfikacją stanu ekologicznego jednolitej części wód powierzchniowych. Oznacza to, że pomiary dokonane:  w Jadownikach Mokrych odnoszą się do zlewni Kisieliny od źródeł do ujścia do Wisły,  w Ujściu Jezuickim odnoszą się do zlewni Dunajca od Piaski Drużków do ujścia do Wisły.

Tabela 10. ocena jednolitej części wód powierzchniowych przepływających przez Gminę Wojnicz

Kisielina Dunajec

Dunajec od zbiornika nazwa JCW Kisielina Czchów do ujścia

Kod jcw PLRW2000172139989 PLRW20001921499 punkt zamykający JCW Jadowniki Mokre Ujście Jezuickie klasa elementów biologicznych II II klasa elementów hydromorfologicznych II II klasa elementów fizykochemicznych II I potencjał ekologiczny dobry dobry stan chemiczny dobry dobry stan wód JCW dobry dobry

Źródło – raport WIOŚ Kraków, Delegatura Tarnów; 2014 r.

Wody powierzchniowe ujmowane do celów konsumpcyjnych muszą spełniać wymagania w zakresie jakości po zastosowaniu odpowiedniego uzdatnienia. Zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną zlewnie, w których znajdują się ujęcia wody przeznaczonej do spożycia muszą mieć zapewnioną ochronę, aby zapobiec pogorszeniu ich jakości i obniżać koszty usuwania zanieczyszczeń przy uzdatnianiu wody pitnej. W 2014 roku badania jakości wód ujmowanych dla celów zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia prowadzono w obszarze powiatu tarnowskiego w zlewniach Dunajca i Białej, w punktach pomiarowo-kontrolnych:  Dunajec – Piaski-Drużków,  Biała – Lubaszowa. Ocena jakości wód wykazała, że w punkcie Dunajec – Piaski Drużków wody odpowiadały kategorii fizykochemicznej A1. Natomiast według wskaźników bakteriologicznych odpowiadały kategorii A3 (wody te wymagają wysokosprawnego uzdatniania fizycznego i chemicznego). W miejscowości Łukanowice znajduje się ujęcie wody do celów zaopatrzenia mieszkańców Wojnicza, Dębna i Brzeska. W monitorowanej jcw Dunajec od zbiornika Czchów do ujścia spełnione były wymagania dla obszarów chronionych będących jednolitymi częściami wód przeznaczonych do poboru wody na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia. 24

Rys.8. Ocena spełnienia wymagań określonych dla obszarów chronionych w 2014 roku dla prawobrzeżnych dopływów Górnej Wisły w powiecie tarnowskim; źródło – raport WIOS w Krakowie, Delegatura Tarnów 25

W 2014 roku przeprowadzono również ocenę wód w obszarach chronionych pod kątem wykorzystania ich do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych. Stwierdzono, że jednolita część wód pn. Dunajec od Zb. Czchów do ujścia spełnia wymagania.

3.3.2. wody powierzchniowe stojące

Wody powierzchniowe w Gminie Wojnicz znajdują się głównie po wschodniej stronie Lasu Radłowskiego, w okolicy Dębiny Łętowskiej i Dębiny Zakrzowskiej. Są to płytkie zbiorniki wodne powstałe w wyniku wypełnienia wodami gruntowymi wyrobisk po wydobyciu surowców skalnych. Ich łączna powierzchnia wynosi około 35,9 ha. Ponadto w Wojniczu w pobliżu kolegiaty znajduje się staw o powierzchni około 0,04 ha, a w Olszynach w zakolu Dunajca istnieje kilka zbiorników w zagłębieniach po wydobyciu żwiru.

3.3.3. wody podziemne

Wody podziemne są jedynym odnawialnym surowcem strategicznym. Odnawianie zasobów wód podziemnych zachodzi dzięki opadom atmosferycznym, częściowo przesiąkającym w głąb utworów skalnych. Szacuje się, że do utworów wodonośnych dociera około 18 % średniorocznej sumy opadów. Zawodnione warstwy skał przepuszczalnych tworzą poziomy i piętra wodonośne, które stanowią naturalne i powszechnie dostępne zbiorniki retencyjne wody o stabilnych właściwościach fizykochemicznych. Gmina Wojnicz należy do terenów ubogich w wody podziemne. Występują w zbiornikach usytuowanych w obrębie zróżnicowanych wiekowo dwóch pięter hydrogeologicznych, tj. czwartorzędu i trzeciorzędu. Na obszarze Gminy Wojnicz, wyodrębnione zostały dwa Jednolitej Części Wód Podziemnych (JCWPd) o kodach:  JCWPd 139 – znajdujący się w północnej części Gminy Wojnicz,  JCWPd 153 – znajdujący się w centralnej i południowej części gminy. Są to zbiorniki typu otwartego (szczelinowe), tzn. bez warstwy izolującej dopływ zanieczyszczeń z powierzchni, podatny na antropopresję. W świetle ustawy prawo wodne wyodrębniona jednolita część wód podziemnych (JCWPd) określa objętość wód podziemnych występujących w obrębie warstwy wodonośnej lub zespołu warstw wodonośnych. Nie są to jednakże „zbiorniki” wydzielone ze względu na szczególne znaczenie regionalne dla obecnego i perspektywicznego zaopatrzenia ludności w wodę, spełniające określone kryteria ilościowe i jakościowe, objęte szczególną ochroną. Funkcję taką spełniają Główne Zbiorniki

Wód Podziemnych (GZWP). Zgodnie z definicją wydajność potencjalna otworu studziennego na obszarze GZWP musi być wyższa niż 70 m3/h, wydajność ujęcia powyżej 10.000 m3/dobę, przewodność powyżej 10 m2/h, a woda nadawać się do zaopatrzenia ludności w stanie surowym lub po jej ewentualnym prostym uzdatnianiu przy pomocy stosowanych obecnie i uzasadnionych ekonomicznie technologii. Na obszarze Gminy Wojnicz w wyniku przeprowadzenia prac hydrogeologicznych wyodrębniono Główny Zbiornik Wód Podziemnych pn. „Dolina rzeki Dunajec (Zakliczyn)” (GZWP 435). Znajduje się w utworach czwartorzędowych (QD). Jego zasoby szacuje się na 12 tys. m3/dobę. Średnia głębokość ujęcia wynosi 10 m5. Zgodnie z rozporządzeniem Nr 4/2014 Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Krakowie z dnia 16 stycznia 2014 roku w sprawie warunków korzystania z wód regionu wodnego Górnej Wisły w celu ochrony wód podziemnych przed zanieczyszczeniami, wprowadzanie ścieków do ziemi w obrębie jednolitych części wód podziemnych nie może pogarszać elementów fizykochemicznych wód podziemnych, ani nie może zagrażać osiągnięciu celów środowiskowych określonych dla JCWPd. Według oceny jakości, wody podziemne w JCWPd 153 oraz JCWPd 139 na terenie Gminy Wojnicz zaliczane są do klasy III, czyli zadawalającej jakości.6 Oznacza to, że woda pobierana z tych zbiorników spełnia wymagania wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Na podstawie rozpoznania regionalnego ustalono, że głębokość wód słodkich zbiornika JCWPd 153 waha się od 0 do 150 m p.p.t. W piętrze czwartorzędowym występuje jeden poziom wodonośny związany z utworami akumulacji rzecznej. Drugie piętro wodonośne związane jest z utworami neogenu (trzeciorzęd) wykształconymi jako piaski i piaskowce. Stwierdzono również, że istnieją lokalne połączenia między poziomem wodonośnym czwartorzędowym i neogeńskim. Korzystne warunki zbiornikowe w utworach neogeńskich (trzeciorzęd) występują jedynie lokalnie. Wśród utworów ilasto – mułowcowych pojawiają się soczewkowe kompleksy piaskowcowe. Kompleksy te stanowią zbiorniki termalne o zróżnicowanym zasoleniu i wydajności wód. Każdorazowo jednak o możliwości wykorzystania energii geotermalnej decyduje charakter potencjalnego odbiorcy, warunkujący ekonomiczną efektywność przedsięwzięcia7. Im niższe piętro wodonośne, tym wyższe temperatury i większa wydajność energetyczna wód. W obrębie kompleksu jurajskiego, centralnej części Przedgórza Karpat, piaskowcowe utwory doggeru oznaczają się najlepszymi parametrami zbiornikowymi. Kompleks wodonośny to głównie osady bajosu i batonu (środkowa jura) tworzące wspólny system hydrauliczny uszczelniony od góry

5 „Metodyka wyznaczania obszarów ochronnych zbiorników wód podziemnych dla potrzeb planowania i gospodarowania wodami w obszarach dorzeczy” – Ministerstwo Środowiska, Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej; Warszawa 2009 6 „Informacja o stanie środowiska w powiecie tarnowskim w 2014 roku” – WIOŚ w Krakowie, delegatura w Tarnowie; str. 32 27 nieprzepuszczalnymi węglanowymi osadami keloweju lub marglistymi osadami oksfordu. Występujące tu zasoby geotermalne należy zaliczyć do zasobów w utworach o silnej zmienności parametrów zbiornikowych, z wodami występującymi w warunkach artezyjskich lub subartezyjskich od niskiej mineralizacji8. Nieduża miąższość utworów jury środkowej umożliwia przypisanie stałej temperatury całemu interwałowi głębokościowemu tego poziomu.

3.4. Gospodarka wodno-ściekowa

3.4.1. Zaopatrzenie w wodę

W Gminie Wojnicz około 72,1 % mieszkańców korzysta z wody pitnej dostarczanej przez Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. z siedzibą w Brzesku przy ul. Solskiego 139. RPWiK Sp. z o.o. dostarcza wodę z ujęcia typu brzegowego Łukanowice-Isep zlokalizowane na rzece Dunajec. Ujęcie to pracuje nieprzerwanie od 1969 roku. Jego dobowa zdolność produkcyjna wynosi 11.200 m3/dobę. RPWiK Sp. z o.o. dostarcza również wodę mieszkańcom gmin Brzesko i Dębno10. W Gminie Wojnicz woda z ujęcia w Łukanowicach dostarczana jest do Wojnicza, Zakrzowa, Dębiny Zakrzowskiej, Więckowic, Grabna, Łukanowic, Wielkiej Wsi, Rudki, Łoponia, Biadolin Radłowskich, Milówki, Olszyn i Ispu. Największe nasycenie przyłączy wodociągowych występuje w Wojniczu. Wskaźnik zwodociągowania wynosi tu ponad 90 %. W latach 2007 – 2011 na terenie wsi Olszyny wybudowano sieć wodociągową w ramach projektu pn. „Strefa podstawowa – etap I” o łącznej długości 6,06 km. Wykonano również 99 szt. przyłączy o łącznej długość 2,36 km. W latach 2010 – 11 wybudowano na terenie wsi Isep sieć wodociągową - Etap I i II o łącznej długości 4,18 km. Wykonano również 54 szt. przyłączy o łącznej długości 1,54 km. W latach 2012 – 2015 kontynuowano rozbudowę sieci wodociągowej w Olszynach, a także w Wojniczu i Dębinie Łętowskiej. W Olszynach wykonano około 3,00 km sieci podłączając 18 budynków. Reasumując, do sieci wodociągowej w Gminie Wojnicz o łącznej długości 112,01 km (w tym przyłącza wodociągowe – 63,7 km) podłączonych jest 2.389 budynków. Stan techniczny sieci

7 „Wody termalne zbiornika mioceńskiego w środkowej części zapadliska przedkarpackiego” – Antoni P. Barbacki; Przegląd Geologiczny, vol. 52, nr 10, 2004 8 „Występowanie i możliwości zagospodarowania energii geotermalnej w Małopolsce”- Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN; Kraków 2003 9 Studium wykonalności projektu „Uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej na terenie gminy Wojnicz” 10 www.rpwikbrzesko.com.pl 28 wodociągowej zależy od roku budowy. Sieć budowana w latach 1985-1995 (stanowi ok. 70 % całości sieci) oceniana jest jako zadawalająca. Stan pozostałych odcinków oceniany jest jako dobry. Na terenie Gminy Wojnicz zlokalizowane są cztery pompownie wody w miejscowościach Grabno (2 szt.) i Milówka (2 szt.). Wszystkie przepompownie wody podłączone są do systemu monitoringu sterowanego drogą radiową11. Nieobjęte siecią wodociągów w 2016 roku są Sukmanie, większa część Dębiny Łętowskiej, część Milówki, Dębiny Zakrzowskiej, Olszyn (strefy górne), rejon Wojnicz – Podlesie i Wojnicz – Ratnawy, których mieszkańcy zaopatrują się w wodę ze studni kopanych.

3.4.2. System ściekowy

System kanalizacji ściekowej miasta Wojnicza połączony jest z system kanalizacyjnym miasta Tarnowa. We wsi Zakrzów znajduje się przepompownia główna ścieków, która tłoczy ścieki zebrane z Wojnicza i części Więckowic do systemu kanalizacyjnego Tarnowa. Docelowo trafiają do Zakładu Oczyszczania Ścieków w Tarnowie zarządzanej przez Tarnowskie Wodociągi Sp. z o.o. Zgodnie § 1 ust. 2 uchwały Nr VIII/140/2015 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 27 kwietnia 2015 roku w sprawie wyznaczenia aglomeracji Tarnowskiej do aglomeracji Tarnowskiej włączono Wojnicz oraz część Więckowic12. Sieć kanalizacyjna na terenie Gminy Wojnicz eksploatowana jest przez Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. z siedzibą w Brzesku. W latach 2010 – 2015 intensywnie kontynuowano w Wojniczu, przy wydatnym udziale środków unijnych z PROW i POIiS, budowę kanalizacji sanitarnej z przyłączami. Wykonano około 18,6 km sieci kanalizacji kanalizacyjnej. W omawianym okresie skanalizowano centrum Wojnicza oraz główne jego ulice, a także część Więckowic. Na koniec 2015 roku do systemu zbiorowego odprowadzania ścieków na terenie gminy Wojnicz podłączonych było około 476 budynków mieszkalnych. Obecnie z istniejącej sieci sanitarnych korzysta około 2.931 mieszkańców Wojnicza i częściowo około 100 mieszkańców Więckowic, co stanowi 22,6 % wszystkich mieszkańców gminy. Kanalizacji sanitarnej, poza Wojniczem i Więckowicami nie posiadają pozostałe miejscowości gminy. Ścieki z indywidualnych gospodarstw odprowadzane są do zbiorników bezodpływowych (szamb), skąd wywożone są do pompowni głównej w Zakrzowie i dalej rurociągami tłocznymi na oczyszczalnię ścieków w Tarnowie. W 2013 roku przekazano ich 60.900 m3, a w 2014 roku – 388.900 m3. Poniżej przedstawiono analizę SWOT dla obszaru przyszłej interwencji.

11 Studium wykonalności projektu „Uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej na terenie gminy Wojnicz” 12 Dziennik Urzędowy Województwa Małopolskiego z dnia 15 maja 2015 roku poz. 3023 29

Tabela 11. Obszar interwencji – gospodarka wodno-ściekowa Gospodarka wodno-ściekowa MOCNE STRONY SŁABE STRONY (czynniki wewnętrzne) (czynniki wewnętrzne)  85 % mieszkańców gminy Wojnicz korzysta  wody pitnej z wodociągu nie posiadają mieszkańcy z wody pitnej dostarczanej przez sieć Sukmania, większej części Dębiny Łętowskiej, wodociągową, części Dębiny Zakrzowskiej, Milówki, Olszyn  od 2006 roku funkcjonuje przepompownia ścieków (strefa górna), Wojnicza – Podlesie i Ratnawy, w Zakrzowie odprowadzająca ścieki sanitarne z  22,6 % gospodarstw domowych w gminie obszaru gminy siecią kanalizacyjną do podłączonych jest do systemu zbiorowego oczyszczalni w Tarnowie. odprowadzania ścieków do oczyszczalni w Tarnowie, z systemu korzysta 2.931 osób w Wojniczu i około 100 osób w Więckowicach,  budowa sieci kanalizacji sanitarnej jest kosztowna, przy ograniczonych możliwościach budżetowych gminy może się przeciągnąć w czasie. SZANSE ZAGROŻENIA (czynniki zewnętrzne) (czynniki zewnętrzne)  gmina Wojnicz wchodzi w skład aglomeracji  po 2020 roku nie będzie dotacji na finansowanie tarnowskiej, infrastruktury sanitarnej w obecnej skali.  oczyszczalnia ścieków w Tarnowie posiada „wolne moce przerobowe”,  inwestycje mogą być współfinansowane ze środków zewnętrznych.

3.5. Gleby

Obszar całej Gminy Wojnicz pokrywają utwory czwartorzędowe, z okresu zlodowacenia południowopolskiego. Są to piaski, żwiry lodowcowe oraz przemyte gliny zwałowe. Miąższość tych utworów rzadko przekracza 5 m. Na ich bazie powstały trzy główne typy gleb:  gleby brunatnoziemne,  gleby bielicoziemne (gleby rdzawe, bielicowe i bielice),  gleby napływowe (mady). Gleby brunatne wytworzyły się głównie na bazie lessu. Less pochodzi z epoki plejstoceńskiej. Jest to drobnoziarnista (pyłowa) skała osadowa zbudowana w 80 % z ziaren kwarcu. Proces jego brunatnienia zachodził w lasach liściastych rosnącej tu niegdyś Puszczy Sandomierskiej. Zajmują niezbyt duże powierzchnie koło Łoponia, Milówki, Wielkiej Wsi i Sukmania. Gleby bielicowe występują w północnej części Wysoczyzny Wojnickiej (Zakrzów, Dębina Łętowska, Dębina Zakrzowska) oraz na Równinie Radłowskiej (Biadoliny Radłowskie). Wytworzyły się z różnych skał macierzystych pod wpływem czynników biologicznych, głównie lasów iglastych. Mady, jako gleby powstałe z osadów

30 rzecznych ciągną się pasem wzdłuż cieków wodnych i starorzeczy. Typowe mady rozwinęły się przede wszystkim w dolinie Dunajca, Kisieliny i Więckówki. Ponad 85 % użytków rolnych w Gminie Wojnicz położonych jest na gruntach zaliczanych od I do IV klasy bonitacji. Udział poszczególnych klas bonitacji gleb w użytkach rolnych ogółem Gminy Wojnicz przedstawia poniższa tabela. Dominują gleby II i IV klasy.

Tabela 12. Klasyfikacja bonitacji użytków rolnych w Gminie Wojnicz Udział w całkowitej powierzchni Klasa gleby Powierzchnia (ha) użytków rolnych (%) I 195,0 4,08 II 579,0 12,11 III 1.316,95 27,55 IV 2.011,0 42,06 V 548,0 11,46 VI 131,0 2,74 razem 4.780,95 100,00

Źródło: UM w Wojniczu

Wśród czynników pochodzenia antropogenicznego wywierających istotny wpływ na zanieczyszczenie gleb w Gminie Wojnicz mają emisje pyłów i gazów, składowanie odpadów na „dzikich wysypiskach” oraz niewłaściwe rolnicze użytkowanie gruntów. Tereny wzdłuż drogi 975 oraz dróg lokalnych narażone są w sposób ciągły na zanieczyszczenia powstałe w wyniku spalania paliw płynnych. Powstają szkodliwe dla zdrowia tlenki azotu, węglowodory i pierwiastki śladowe, w tym ołów. Kolizje drogowe z udziałem pojazdów transportujących powodują lokalne zagrożenia dla środowiska glebowego przez skażenia substancjami ropopochodnymi, kwasami i innymi. Powszechne stosowanie środków ochrony roślin i nawozów mineralnych powoduje wprowadzanie do środowiska glebowego pierwiastków metalicznych, związków azotowych, fosforowych, karbaminowych, alkilowych, chlorowanych węglowodorów i innych. Ponadto negatywnie oddziaływują nieoczyszczone ścieki, gnojowica oraz soki kiszonkowe. Na ogół wszystkie tereny rolne wymagające melioracji zostały zmeliorowane w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku. Od tego czasu upłynęło sporo czasu. Obecnie stan techniczny urządzeń melioracyjnych jest zły. W przeważającej większości nie spełniają one swoich funkcji. Rowy i wyloty drenarskie są zamulone, a sączki i zbieracze zniszczone. Za utrzymanie we właściwym stanie urządzeń szczegółowych odpowiadają właściciele gruntów.

3.6. Środowisko przyrodnicze i formy jego ochrony

Szata roślinna jest podstawowym składnikiem naszej biosfery, odgrywa doniosłą rolę w kształtowaniu środowiska geograficznego oraz stanowi siedlisko dla świata zwierząt. Szata roślinna nie kształtuje się dowolnie. Poszczególne populacje łączą się w określone układy, zajmujące przestrzeń dogodną do ich bytowania. W ciągu milionów lat ewolucji określone układy szaty roślinnej dopasowały się nawzajem i wywarły wpływ na charakter środowiska abiotycznego. Sprzyjające rozwojowi rolnictwa warunki klimatyczne spowodowały, że rosnąca niegdyś na obszarze Gminy Wojnicz Puszcza Sandomierska została wycięta. Obecnie tereny leśne zajmują około 26 % obszaru gminy. Występują na ogół na terenach nieprzydatnych rolniczo. Stosunkowo dużo pozostało jeszcze naturalnych zbiorowisk leśnych i półnaturalnych zbiorowisk łąkowych i pastwiskowych. Występują najczęściej w postaci kompleksów, w różnym stopniu przekształconych przez czynniki antropogeniczne. W gminie Wojnicz całkowita powierzchnia lasów wynosi 2.122,31 ha, z czego:  lasy państwowe zajmują 1.350,0 ha,  lasy prywatne – 772,31 ha. Nadzór nad lasami w części południowo-wschodniej gminy pełni Nadleśnictwo Gromnik, a w części północno-zachodniej Nadleśnictwo Dąbrowa Tarnowska. Do naturalnych leśnych zbiorowisk roślinnych występujących w Kotlinie Sandomierskiej zaliczyć można:  bór mieszany, sosnowo-dębowy (pinio-quercetum) zajmujący uboższe, bardziej piaszczyste gleby. Warstwę drzew tworzą dąb szypułkowy i bezszypułkowy oraz w różnym udziale sosny. Występują tutaj też brzoza brodawkowa, topola i osika. W podszyciu występują jarzębina i leszczyna, a w runie borówka czarna, jeżyna gruczołowata oraz konwalijka dwulistna.  bór sosnowy świeży (vaccino myrtylli pinetum) zajmuje siedliska ubogie, a gleby przeważnie piaszczyste zbielicowane. Dominuje w drzewostanie sosna zwyczajna. W skąpym podszyciu rośnie jałowiec pospolity i jarzębina. W runie przeważa borówka czarna, brusznica oraz wrzos. W dolinie Dunajca na terasach zalewowych z licznymi starorzeczami oraz żwirowiskami występują:  łęg wierzbowo-topolowy (salici-populetum) zajmujący żyzne gleby typu mad. Drzewostan łęgu jest mało zwarty. Tworzy go głównie topola biała, wierzba biała i krucha. Krzewy często oplatane są przez chmiel zwyczajny. Dla runa charakterystyczne są jeżyna popielica, pokrzywa zwyczajna oraz tojeść pospolita.  zarośla wiklinowe (salicetum triandio-viminalis) z głównym udziałem wierzby wiciowej. Do naturalnych leśnych zbiorowisk występujących na Pogórzu Wiśnickim zaliczyć można:  ciepłolubne zespoły grądowe (tilo – carpinetum melittetosum) rosnące w siedliskach dość żyznych o dobrym drenażu wodnym. W urozmaiconym drzewostanie obok grabu rosną lipa

drobnolistna, dąb szypułkowy i bezszypułkowy, klon pospolity i czereśnia ptasia. W warstwie krzewów liczna jest leszczyna i trzmielina pospolita. Charakterystyczny dla grądu jest miodownik melisowaty.  żyzna buczyna karpacka (dentario glandulosae fagetum) w formie podgórskiej występuje na wyługowanych glebach brunatnych. Drzewostan tworzy przede wszystkim buk z domieszką jodły, klonu i jaworu. W poszyciu rosną bez koralowy i leszczyna. Charakterystyczne dla tego zespołu są żywiec gruczołowaty i żywokost sercowaty. Wszystkie kompleksy leśne z udziałem sosny, dębu, buku, grabu i olchy zachowały się w południowej części Gminy Wojnicz na stromych stokach Pogórza Wśnickiego oraz na północy, na piaskach fluwioglacjalnych. Mniejsze zagajniki występują w bocznych dolinach i na stromych zboczach dolin. Wzdłuż koryta Dunajca rozprzestrzeniła się wiklina. W południowej części gminy obejmującej Pogórze Wiśnickie przeważają siedliska lasu wyżynnego o typie drzewostanów dębowo-bukowych, natomiast północny kompleks Lasów Radłowsko-Wierzchosławickich posiada przewagę siedlisk borowych.

3.6.1. Rezerwat przyrody „Panieńska Góra”

W obowiązującym w Polsce prawie ochrona przyrody regulowana jest przepisami ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody (tekst jednolity: Dz.U. z 2015 r. poz. 1651, z późn. zm.). W jej rozumieniu ochrona przyrody polega na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody. Wspomniana ustawa wprowadza 10 form ochrony przyrody. Każda z form spełnia inną rolę w polskim systemie ochrony przyrody i służy innym celom, dlatego charakteryzuje się odmiennym reżimem ochronnym oraz zakresem ograniczeń w użytkowaniu. Formy ochrony przyrody tworzą duży i zróżnicowany zespół środków pozwalających realizować ochronę przyrody. Powstały w efekcie rozwoju naukowych podstaw ochrony przyrody i jej wieloletniej praktyki.13 Na terenie Gminy Wojnicz znajduje się rezerwat przyrody pn. Panieńska Góra. Rezerwaty w Polsce obejmują obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. Rezerwat Panieńska Góra utworzony został 28 stycznia 2003 roku Rozporządzeniem Wojewody Małopolskiego Nr 2/03. Znajduje się obrębie ewidencyjnym 0007 (Milówka) i 0011 (Wielka Wieś). Wpisany został do rejestru rezerwatów przyrody województwa małopolskiego pod pozycją 58. Rezerwat zajmuje powierzchnię 63,23 ha. Przedmiotem ochrony jest naturalne zbiorowisko leśne ze stanowiskami roślin z rodziny

13 Ochrona przyrody – Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Krakowie; http://rdos.gov.pl 33 storczykowatych. W lesie porastającym stoki Panieńskiej Góry można podziwiać zespoły grądowe (graby, lipy drobnolistne, dęby szypułkowe i bezszypułkowe, klony pospolite). Dużą osobliwością tego terenu są niewielkie fragmenty bardzo rzadkiego w Karpatach łęgu podgórskiego z charakterystycznymi dla niego gatunkami: turzycą zwisłą i skrzypem olbrzymim. Ponadto szczególnie cennymi, podlegającymi ochronie są lilia złotogłów, storczyk blady i purpurowy, bluszcz pospolity oraz wiele okazów roślin ksenotermicznych. Siedliskami tych zespołów są suche, słoneczne zbocza wzgórza. Poza walorami florystycznymi, na ochronę i zachowanie zasługują także pozostałości średniowiecznego zamku na szczycie Panieńskiej Góry.

3.6.2. Obszary Chronionego Krajobrazu

Najcenniejsze obszary przyrodniczo-krajobrazowe Gminy Wojnicz o zróżnicowanych ekosystemach, ze względu na wyróżniający się krajobraz oraz ze względu na możliwość zaspakajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem, jak również spełniające funkcję korytarzy ekologicznych, znalazły się w wyznaczonych przez władze samorządowe województwa trzech Obszarach Chronionego Krajobrazu: 1. Wschodniego Pogórza Wiśnickiego – został utworzony uchwałą Nr XVII/301/12 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 27 lutego 2012 r. (Dz. Urz. Woj. Małop. poz. 1196); obejmuje powierzchnię 29.984 ha i położony jest na terenie gminy Gnojnik oraz części gmin: Bochnia, Brzesko, Czchów, Dębno, Iwkowa, Rzezawa, Wojnicz i Zakliczyn. 2. Pogórza Ciężkowickiego – został utworzony na mocy Rozporządzenia Nr 23/96 Wojewody Tarnowskiego z dnia 28 sierpnia 1996 roku (Dz. U. Woj. Tar. Nr 10 z dnia 6.09.1996, poz. 60). Aktami normatywnymi aktualizującymi przepisy są uchwały Sejmiku Województwa Małopolskiego Nr XVII/298/12 z dnia 27.02.2012 roku (Dz. Urz. Woj. Małop. poz. 1185) oraz Nr XXIV/579/13 z dnia 25.03.2013 roku (Dz. Urz. Woj. Małop. poz. 3131). Obejmuje powierzchnię 50.991,0 ha i położony jest na terenie gmin Ciężkowice, Czchów, Gromnik, Pleśna, Ryglice, Rzepiennik Strzyżewski, Skrzyszów, Szerzyny, Tarnów (w.), Tuchów, Wojnicz i Zakliczyn. 3. Radłowsko-Wierzchosławicki – został utworzony na mocy Rozporządzenia Nr 23/96 Wojewody Tarnowskiego z dnia 28 sierpnia 1996 roku (Dz. U. Woj. Tar. Nr 10 z dnia 6.09.1996, poz. 60). Aktem normatywnym aktualizującym przepis jest uchwała Sejmiku Województwa Małopolskiego Nr XVIII/301/12 z dnia 27.02.2012 roku (Dz. Urz. Woj. Małop. poz. 1195); obejmuje powierzchnię 20.991,0 ha i położony jest na terenie części gmin: Borzęcin, Dębno, Radłów, Szczurowa, Wierzchosławice, Wietrzychowice i Wojnicz. Fragmentacja krajobrazu związana z powstawaniem różnego rodzaju barier strukturalnych i funkcjonalnych, utrudniających lub uniemożliwiających migrację organizmów w obrębie areałów jest jednym z głównych zagrożeń istnienia wielu gatunków roślin i zwierząt (np. w wyniku budowy 34 ciągów komunikacyjnych, likwidacji zadrzewień śródpolnych, zabudowy czy przegradzania dolin rzecznych). Powoduje ona zmniejszenie obszaru środowisk mogących stanowić właściwy biotop dla wielu gatunków oraz prowadzi do ograniczenia możliwości przemieszczania się osobników pomiędzy fragmentami środowiska. Możliwość przemieszczania się zwierząt jest ważna między innymi z powodu zaspakajania niektórych potrzeb życiowych w różnych biotopach. W Gminie Wojnicz budowa autostrady A4 nie spowodowała powstania tych barier. Wybudowane zostały specjalne mosty łączące istniejący wcześniej biotop. Obszar Chronionego Krajobrazu Wschodniego Pogórza Wiśnickiego cechuje znaczne zróżnicowanie zbiorowisk roślinnych – od żyznych i kwaśnych buczyn oraz jedlin poprzez grądy, sosnowo-dębowe bory, bory mieszane, po bory świeże i acidofilne mszyste jedliny i różnego rodzaju zbiorowiska łęgowe. Północne obrzeża obszaru stanowią Próg Karpacki i bogate są w zbiorowiska ksenotermiczne oraz ciepłolubne zespoły grądowe i zaroślowe. Flora chroniona obszaru liczy 35 gatunków, w tym 25 podlegających ochronie całkowitej i 10 częściowej. Osobliwością przyrody nieożywionej są liczne wychodnie i odsłonięcia skalne odpornych piaskowców. Obszar wyróżnia się również nagromadzeniem zabytków kultury materialnej (zamki, kościoły). Granica obszaru począwszy od jej północno-wschodniego krańca biegnie od skrzyżowania w miejscowości Wielka Wieś drogi wojewódzkiej Tarnów – Krynica z drogą gminną prowadzącą do wsi Milówka, następnie wzdłuż tej ostatniej drogi przez około 1.750 m. Dalej w Milówce skręca na północ i drogami gruntowymi dochodzi do trasy Wojnicz – Grabno, aby nią skierować się na północny zachód po most na rzece Grabnianka. Rzeką tą, a potem drogą gruntową podąża na północ do wsi Rudka, a z niej drogą gminną do przysiółka Przemyśle wsi Rudka, gdzie osiąga granice między gminami Wojnicz i Dębno14. Obszar Chronionego Krajobrazu Pogórza Ciężkowickiego wyróżnia się znacznie zróżnicowaną rzeźbą terenu. Dominują tu żyzne lasy bukowe tworzące podgórską formę buczyny karpackiej oraz grądy. Charakterystyczne jest również występowanie wielu gatunków roślin ksenotermicznych. Obszar bogaty jest w zabytki kultury materialnej. O walorach turystycznych świadczy bogata sieć szlaków turystycznych. Radłowsko – Wierzchosławicki Obszar Chronionego Krajobrazu powołany został dla zachowania:  w dobrej kondycji zwartego kompleksu leśnego oraz specyfiki krajobrazu i architektury wsi Pogórza Bocheńskiego,  ostoi ptactwa wodnego i błotnego,  stanowisk rzadkich roślin. W krajobrazie dominują lasy, w przeważającej części bory mieszane, a w miejscach wilgotnych – bory wilgotne ze śródleśnymi łąkami wilgotnymi. Zabytki kultury materialnej obszaru to przede wszystkim

14 Załącznik nr 1 do Uchwały Nr XVIII/301/12 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 27 lutego 2012 r. 35 kościoły, zespoły dworsko – parkowe oraz XIX wieczny dom rodzinny Wincentego Witosa w Wierzchosławicach.

3.6.3. Pomniki przyrody

Pomniki przyrody to pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. Na terenach niezabudowanych, jeżeli nie stanowi to zagrożenia dla ludzi lub mienia, drzewa stanowiące pomniki przyrody podlegają ochronie, aż do ich samoistnego, całkowitego rozpadu. Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody ustanowienie lub zniesienie pomnika przyrody następuje w drodze uchwały rady gminy, po uzgodnieniu z właściwym regionalnym dyrektorem ochrony środowiska. W poniższej tabeli zestawiono pomniki przyrody znajdujące się na terenie Gminy Wojnicz, wpisane do rejestru pomników przyrody województwa małopolskiego. Tabela 13. Pomniki przyrody na terenie Gminy Wojnicz Akt normatywny Położenie Lp. Obiekt miejscowość opis ustanawiający formę obiektu ochrony Zarz. Nr 2/87 Woj. lipa drobnolistna w parku obwód 1. Więckowice Tarnowskiego z dnia (Tilia cordata ( 2 szt.) podworskim 470 cm; 426 cm 26.02.1987 r. na wzgórzu graniczącym ze obwód Zarz. Nr 2/87 Woj. lipa drobnolistna (Tilia wsią Roztoka, 2. Olszyny od 236 cm do Tarnowskiego z dnia cordata ( 3 szt.) na dawnym 248 cm 26.02.1987 r. cmentarzu cholerycznym Zarz. Nr 2/87 Woj. dąb szypułkowy za budynkiem 3. Olszyny obwód 470 cm Tarnowskiego z dnia (Quecus robur) OSP 26.02.1987 r. po północnej Rozp. Nr 4/87 Woj. dąb szypułkowy stronie budynku obwód 380 cm; 4. Wojnicz Tarnowskiego z dnia (Quecus robur) Urzędu wysokość 27 m 06.04.1987 r. Miejskiego za murem Rozp. Nr 4/87 Woj. klon pospolity obwód 280 cm; 5. Wojnicz cmentarza Tarnowskiego z dnia (Acer platanoides) wysokość 26 m żołnierskiego 06.04.1987 r. Rozp. Nr 4/87 Woj. Jesion wyniosły obwód 258 cm; 6. Wojnicz ul. Krótka 1 Tarnowskiego z dnia (Fraxinus Excelsior) wysokość 27 06.04.1987 r. Rozp. Nr 4/87 Woj. dąb szypułkowy ul. Krakowska obwód 347 cm; 7. Wojnicz Tarnowskiego z dnia (Quecus robur) 62 wysokość 27 m 06.04.1987 r. na wzgórzu Rozp. Nr 4/87 Woj. dąb szypułkowy 0bwód 460 cm; 8. Sukmanie graniczącym ze Tarnowskiego z dnia (Quecus robur) wysokość 23 m wsią Milówka 06.04.1987 r. Rozp. Nr 4/95 Woj. dąb szypułkowy L-ctwo Melsztyn; 9. Grabno obwód 320 Tarnowskiego z dnia (Quecus robur) oddz. 77b 15.05.1995 r.

Źródło: „rejestr pomników przyrody” – www.krakow.rdos.gov.pl

Dodatkową rolę, decydującą między innymi o walorach środowiska przyrodniczego w Gminie Wojnicz, odgrywają również zadrzewienia będące rekompensatą utraty lasów. Zadrzewienia są to pojedyncze drzewa i krzewy lub ich skupiska, nie stanowiące zbiorowisk leśnych, wraz z zajmowanym terenem oraz pozostałymi składnikami jego szaty roślinnej. Charakterystyczną cechą zadrzewień jest równoczesne spełnianie przez nie funkcji ochronnej (klimatycznej, glebochronnej, wodochronnej, biocenotycznej, sanitarno-higienicznej) oraz społeczno-kulturowej (wypoczynkowej, estetycznej, wychowawczo-dydaktycznej). Funkcje takie spełniają tzw. założenia dworsko - parkowe. Stanowią one szczególny rodzaj dzieł sztuki, gdzie architektura wiąże się z naturą, tworząc zabytkowy krajobraz kulturowy. Do zabytkowych zadrzewień Gminy Wojnicz należą bez wątpienia:  park przy pałacu Dąmbskich w Wojniczu  park przy dworze Jordanów w Więckowicach  park przy dworze Stadnickich w Wielkiej Wsi  park podworski w Ispie. Parki te powstały w XIX wieku. Jedynie w Więckowicach zachowany został starodrzew z przełomu XVIII i XIX wieku Ich drzewostan reprezentowany jest głównie przez rodzime gatunki drzew liściastych, takich jak: jesiony, graby, kasztanowce, lipy drobnolistne, dęby pospolite, wierzby białe, akacje, brzozy i topole holenderskie. Mniej licznie występują drzewa iglaste - modrzewie i świerki. Z egzotycznych okazów wymienić należy iglicznię trójciernistą, tulipanowca amerykańskiego i platana klonistnego (park w Wojniczu).

3.7. Zasoby surowców mineralnych

Na całym obszarze Gminy Wojnicz występują liczne złoża surowców naturalnych w postaci iłów, piasku, żwiru, pospółki, piaskowców, torfu i gazu ziemnego. Złoża te zostały szczegółowo udokumentowane na podstawie prac geologicznych. W ich wyniku określono parametry ilościowe i jakościowe surowców oraz warunki ich wydobycia. Poniższa mapa przedstawia zaleganie surowców mineralnych w 1994 roku.

Rys.10. udokumentowane złoża surowców naturalnych w Gminie Wojnicz

Obecnie mapa ta uległa częściowej dezaktualizacji. Złoże „Dębina Łętowska I”, którego zasoby kruszywa naturalnego (żwiru) szacowano na 2,975 tys. Mg, przestało być eksploatowane w grudniu 2013 roku, a teren poddano rekultywacji. Powstał zbiornik wodny o powierzchni około 160 arów. Na terenie Gminy Wojnicz eksploatowane są jeszcze na podstawie koncesji następujące złoża15: 1 „Dębina Łętowska II”  rodzaj eksploatowanych kopalin – kruszywo naturalne,  użytkownik - Sądeckie Zakłady Eksploatacji Kruszywa S.A. na podstawie decyzji koncesyjnej z dnia 24.08.1994 roku znak: OS.IV.7512.k-26.629/94  termin obowiązywania koncesji – 31.12.2017 r.  zasoby złoża – 2.602 tys. Mg.

15 „Wykaz złóż objętych koncesją, eksploatowanych pod nadzorem Marszałka Województwa”; malopolskie.pl 38

2 „Zakrzów”  rodzaj eksploatowanych kopalin – kruszywo naturalne,  użytkownik – Sądeckie Zakłady Eksploatacji Kruszywa S.A. na podstawie decyzji koncesyjnej z dnia 19.04.1994 roku znak: OS.IV.7512/k-15/725/94  termin obowiązywania koncesji – 31.12.2020 r.  zasoby złoża – 636 tys. Mg. Podjęto również eksploatację złoża „Wojnicz” położonego w północno-zachodniej części miasta, po północnej stronie drogi krajowej nr 4 relacji Kraków - Rzeszów16. Złoże o powierzchni około 11,2 ha i o średniej miąższości 9,9 m, zawiera piasek i żwir. Ponieważ jest zawodnione, po jego wyeksploatowaniu powstanie basen o powierzchni lustra około 10,4 ha, który będzie wykorzystany do celów rekreacyjnych. Gmina Wojnicz zaliczana jest do jednego z największych w Małopolsce centrów wydobywczych kruszyw przeznaczonych do budowy dróg. Po zakończeniu budowy autostrady A4 kluczowa staje się budowa dróg szybkiego ruchu S7 (Kraków – Kielce) oraz S74 (Kielce – Nisko). Stąd ważnym zagadnieniem jest umożliwienie sprawnego transportu kruszyw na planowane duże inwestycje infrastrukturalne17.

3.8. Nadzwyczajne zagrożenia środowiska (NZŚ)

Analizując ukształtowanie terenu, bieg rzek i potoków, układ komunikacyjny dróg, rodzaj i gęstość zabudowy oraz obszary zalesione należy stwierdzić, że w Gminie Wojnicz istnieją dwie grupy zagrożeń, które mogą stworzyć niebezpieczeństwo wystąpienia poważnych zagrożeń wpływających negatywnie na środowisko. Do pierwszej grupy zalicza się czynniki naturalne, tj. nadmierna eksploatacja kruszyw naturalnych powodująca powstanie lejów depresyjnych, powodzie, susze, osuwiska, katastrofalne opady śniegu, wichury, pożary lasów i zwartej zabudowy. Drugą grupę tworzą zagrożenia techniczne, związane z katastrofami budowlanymi, technologicznymi, energetycznymi i gazowymi oraz katastrofami drogowymi. Eksploatacja odkrywkowa pozostawia po sobie otwarte wyrobiska o niejednokrotnie dużej powierzchni. Problemem nieodłącznie związanym z tego typu eksploatacjami jest obniżenie się poziomu wód gruntowych w najbliższym otoczeniu wyrobiska. W Gminie Wojnicz sytuację pogarsza fakt, że poziom wód gruntowych uzależniony jest od poziomu wód Dunajca. W sporządzonych dla

16 Wydobywanie kopaliny ze złoża kruszywa naturalnego „Wojnicz”, -Karta Informacyjna Przedsięwzięcia – Sądeckie Zakłady Eksploatacji Kruszywa S.A. 17 GÓRNICTWO ODKRYWKOWE – „Aktualny stan i perspektywy rozwoju wydobycia surowców skalnych w rejonie Małopolski i Podkarpacia” – W. Kozioł, A. Ciepliński, Ł. Machniak, A. Borcz – AGH w Krakowie, Wydział Górnictwa i Geoinżynierii 39 złóż w Dębinie Łętowskiej ocenach oddziaływania na środowisko określono potencjalny zasięg lejów depresyjnych:  dla złoża Dębina Łętowska I – przy obniżeniu zwierciadła wód gruntowych w obszarze eksploatacji o 1 m, promień leja depresyjnego wynosi R= 180 m od konturu wyrobiska, a przy obniżeniu wód gruntowych o 2 m, promień wynieść ma R= 350 m,  dla złoża Dębina Łętowska II – przy obniżeniu zwierciadła wód gruntowych w obszarze eksploatacji o 1 m, promień leja depresyjnego wynosił będzie R= 346,7 m od centrum wyrobiska, a przy obniżeniu wód gruntowych o 1,8 m, promień wynieść ma R= 350 m,

W funkcjonującym od 1969 roku ujęciu wodnym na Dunajcu w Łukanowicach, przez cały okres eksploatacji zaobserwowano zjawisko stałego obniżania się dna rzeki w stosunku do jego stanu pierwotnego. Różnica ta obecnie wynosi około 1,0 m18. W związku z tym w czasie niskich stanów wody jej pobór jest utrudniony. Aby zahamować negatywny proces konieczna była inwestycja pn. „Próg denny stabilizujący dno rzeki Dunajec” warta około 0,5 mln PLN.

Wschodnia część Gminy Wojnicz narażona jest na podtopienia spowodowane wystąpieniem wody z koryta Dunajca. W okresie gwałtownych letnich ulew następują wielkie wezbrania wód. Istnieje więc obawa, że obszary położone w dolinie Dunajca w pasie o szerokości od 300 do 800 m zostaną zatopione. Pod wodą może się znaleźć około 1,6 km2 gruntów19. Skutki tego mogą być tragiczne, rodzić lokalne zagrożenia epidemiologiczne z powodu braku zdatnej do picia wody, zatopionych szamb, martwych zwierząt oraz śniętych z powody braku tlenu ryb.

Intensywne opady deszczu mogą spowodować występowanie osuwisk w południowej części gminy. Nasączona wodą ziemia podatna jest na nagłe przemieszczenia pod wpływem sił ciężkości. Osuwiska występują na obszarach o sprzyjającej im budowie geologicznej, gdzie warstwy przepuszczalne położone są na warstwie nieprzepuszczalnej (np. iłach, glinach). Następuje wówczas poślizgowe przemieszczenie się warstw przepuszczalnych pod wpływem sił grawitacyjnych. Miejsca osuwisk to najczęściej naturalne stoki i zbocza. Do zjawisk powodujących osuwiska należą:  wzrost wilgotności gruntu spowodowany długotrwałymi opadami,  podcięcie stoku przez erozję,  nadmiernie obciążenie stoku przez zabudowę,  wibracje spowodowane robotami ziemnymi, ruchem samochodów i eksplozjami,  inne m.in. trzęsienia ziemi.

18 Studium wykonalności dla projektu „Uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej na terenie gminy Wojnicz” 19 Małopolski Urząd Wojewódki w Krakowie - strefy zalewowe – http://sdi.malopolska.uw.gov.pl/muw/ 40

Osuwiska mogą być spowodowane więc przez siły przyrody lub działalność człowieka. Człowiek ingeruje w zbocze podkopując go lub znacznie obciążając. Stąd też bardzo ważnym elementem z zakresu geotechniki jest ustalenie stateczności zbocza. W przyszłości wszystkie zabudowy infrastrukturalne na zboczach powinny być poprzedzone dokładną oceną jego stateczności. Osuwiska powodują ogromne straty. Degradują objęty nimi teren (uprawy, lasy) i niszczą posadowioną na nich infrastrukturę (budynki mieszkalne, drogi, sieć kanalizacyjna, wodociągową, gazową, telekomunikacyjną i energetyczną)20.

Innym istotnym problemem występującym w południowej części Gminy Wojnicz jest erozja gleby. Zjawisko to polega na zmywaniu i żłobieniu wierzchnich warstw gleby przez wodę bądź wywiewaniu jej przez wiatr. Erozja powoduje zubożenie gleby pozbawiając ją składników pokarmowych, a przy dużym nasileniu prowadzi do zmycia gleby i zmian w ukształtowaniu terenu. Najczęściej występuje tutaj erozja wodna - powierzchniowa i liniowa. Erozja powierzchniowa polega na powolnym, lecz stałym, zmywaniu wierzchniej warstwy gleby przez strużki wody spływające płytkimi bruzdami, natomiast erozja liniowa polega na gwałtownym rozmywaniu i porywaniu gleby przez strugi wody spływające szybko powiększającymi się żłobinami. Zapobieganie erozji polega przede wszystkim na stosowaniu zabiegów zmniejszających prędkość spływu wód. Na stromych zboczach stosować należy zadrzewienia, np. pasy drzew i krzewów w poprzek stoków zmniejszają erozję wodną, a prostopadle do kierunku wiatru – erozję wietrzną. Zapobieganiu erozji służy także odpowiednia agrotechnika. Uprawa powinna być prowadzona prostopadle do linii spadku, przy czym wskazany jest dobór roślin hamujący spływ wód.

Przez północną i centralną część gminy, w układzie równoleżnikowym, przebiega autostrada A4 oraz droga krajowa nr 94. Istnieje więc prawdopodobieństwo powstania kolizji drogowych. Przyjmuje się, że 25 % przewozu materiałów niebezpiecznych odbywa się transportem samochodowym. Kolizje drogowe z udziałem pojazdów wiozących substancje niebezpieczne powodują lokalne zagrożenia dla środowiska glebowego przez skażenie substancjami ropopochodnymi i kwasami. Powodują również zagrożenia dla zlokalizowanych wzdłuż drogi budynków (droga nr 94) w przypadku wybuchu przewożonych gazów (gaz opałowy propan-butan w butlach).

20 „Centrum Doskonałości Badań Środowiska Abiotycznego” – IX, X 2003 41

3.9. Gospodarka odpadami komunalnymi

3.9.1. Wymagane poziomy odzysku i recyklingu odpadów komunalnych

W dniu 01 stycznia 2012 roku weszła w życie nowelizacja ustawy o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Nowy system gospodarki odpadami komunalnymi zaczął działać w Gminie Wojnicz od 1 lipca 2013 roku. W myśl nowych przepisów do obowiązków gminy należy między innymi: 1) przeprowadzanie przetargów na odbiór odpadów, 2) właściwe zagospodarowanie środków z opłat pobieranych od mieszkańców za odpady, 3) egzekwowanie odpowiedniej jakości usług od firm odbierających odpady, 4) stworzenie systemu opłat, które wymuszą ograniczenie masy przekazywanych do składowania:  odpadów komunalnych ulegających biodegradacji,  papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła,  odpadów budowlanych i rozbiórkowych. Przepisy rozporządzeń wykonawczych Ministra Środowiska określiły w sposób jednoznaczny metody obliczania:  masy wytworzonych odpadów w gminie,  masy odpadów ulegających biodegradacji wytworzonych w gminie w 1995 roku,  poziomu ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania w roku rozliczeniowym,  poziomu recyklingu i przygotowania do ponownego użycia odpadów: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła. Przepisy rozporządzeń wykonawczych Ministra Środowiska określiły również kody odpadów podlegających recyklingowi i przygotowaniu do ponownego użycia oraz kody odpadów ulegających biodegradacji. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 maja 2012 roku (Dz.U.2012.630) określa również wzory sprawozdań o odebranych odpadach oraz realizacji zadań w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi. W przypadku, gdy gmina nie osiągnie określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami, wówczas zgodnie ustawą z dnia 28 listopada 2013 roku o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U.2013.1399) podlega ona karze pieniężnej, obliczanej jako iloczyn:

 stawki opłaty za zmieszane odpady komunalne, określonej w przepisach wydanych na podstawie art. 290 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2016 r. poz. 672)  brakującej masy odpadów komunalnych wyrażonej w Mg, wymaganego do osiągnięcia odpowiedniego poziomu recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 29 maja 2012 roku w sprawie poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami niektórych frakcji odpadów komunalnych (Dz.U.2012.00.645), łączną masę wytworzonych w okresie rozliczeniowym odpadów komunalnych w gminie (MOW) ustala się jako iloczyn liczby jej mieszkańców i masę wytworzonych odpadów komunalnych przez jednego mieszkańca na terenie województwa, zgodnie z aktualnymi danymi publikowanymi przez Główny Urząd Statystyczny. Poniższa tabela prezentuje liczbę właścicieli nieruchomości, od których zostały odebrane odpady komunalne w Gminie Wojnicz.

Tabela nr 14. Liczba właścicieli nieruchomości, od których zostały odebrane odpady komunalne

dynamika 2014 r. 2015 r. (%)

liczba właścicieli nieruchomości, od których zostały odebrane odpady 2.986 3.033 101,57 komunalne

Źródło: sprawozdanie Burmistrza z realizacji zadań z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi

3.9.2. Ocena efektywności funkcjonowania w Gminie Wojnicz systemu zbiórki odpadów komunalnych

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 29 maja 2012 roku w sprawie poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami niektórych frakcji odpadów komunalnych (Dz.U.2012.00.645), łączną masę wytworzonych w okresie rozliczeniowym odpadów komunalnych w gminie (MOW) ustala się jako iloczyn liczby jej mieszkańców i masę wytworzonych odpadów komunalnych przez jednego mieszkańca na terenie województwa, zgodnie z aktualnymi danymi publikowanymi przez Główny Urząd Statystyczny. Wyliczeń dokonuje się wg poniższego wzoru:

MOW = MwGUS x Lm gdzie:

MwGUS – masa wytworzonych odpadów komunalnych przez jednego mieszkańca na terenie województwa, Lm – liczba mieszkańców 43

Na koniec 2015 roku liczba mieszkańców gminy wynosiła 13.418 osoby.

Tabela 15. Liczba mieszkańców Gminy Wojnicz w 2015 roku

Struktura 2015 % miasto 3.329 24,81 wieś 10.089 75,19 ogółem 13 418 100,00

Źródło: informacja uzyskana w UM w Wojniczu

Zgodnie z Planem Gospodarki Odpadami Województwa Małopolskiego przyjętym przez Sejmik Województwa Małopolskiego uchwałą Nr XXV/397/12 z dnia 2 lipca 2012 roku masa wytworzonych odpadów komunalnych przez jednego mieszkańca województwa małopolskiego wynosi:  miasto liczące poniżej 50 tys. mieszkańców – 360,00 kg/M,  wieś – 243,00 kg/M. Należy więc przyjąć, że łączna masa odpadów komunalnych wytworzonych w 2015 roku na obszarze Gminy Wojnicz wyniosła około 3 650 Mg. Masę odpadów zebranych ustalono na podstawie informacji zawartych w rocznych sprawozdaniach Burmistrza Wojnicza z realizacji zadań z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi. Odpady zebrane w Gminie Wojnicz zostały wywiezione poza jej teren w celu ich unieszkodliwienia lub przygotowania do odzysku, w tym do recyklingu. Poniższa tabela prezentuje informację na temat zebranych odpadów komunalnych zmieszanych w analizowanym okresie.

Tabela 16. Masa odebranych zmieszanych odpadów komunalnych (kod 20 03 01) w Gminie Wojnicz w okresie sprawozdawczym

masa odebranych odpadów o kodzie 203001 [Mg] dynamika (%)

2014 2015 odebrane z obszarów miejskich 657,66 762,80 115,99 odebrane z obszarów wiejskich 1.798,60 1.715,10 95,36 razem 2.456,26 2.477,90 100,88

Źródło: sprawozdanie Burmistrza z realizacji zadań z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi

94,12 % niesegregowanych (zmieszanych) odpadów komunalnych trafiło do Regionalnej Stacji Segregacji Odpadów Komunalnych w Tarnowie przy ul. Cmentarnej 29. Tam poddane zostały

44 procesom sortowania, w wyniku którego wydzielono odpady ulegające biodegradacji, papier, tworzywa sztuczne szkło i metale. W 2015 roku, na obszarze Gminy Wojnicz, wyłączono „u źródła” ze strumienia odpadów kierowanego na składowiska 117,1 Mg odpadów biodegradowalnych. Ilość ta była o ponad 23 % większa niż w roku 2014.

Tabela 17. Odpady biodegradowalne wyszczególnienie 2014 2015 dynamika (%)

Łączna masa selektywnie odebranych odpadów komunalnych ulegających 95,10 117,1 123,13 biodegradacji [Mg]

osiągnięty poziom ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających 44,27 45,31 1,04 pkt biodegradacji kierowanych do składowania [%]

dopuszczalny poziom ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających 50,00 45,00 biodegradacji kierowanych do składowania [%]

Źródło: sprawozdanie Burmistrza z realizacji zadań z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi

Jak wskazuje powyższa tabela osiągnięto wymagany poziomu ograniczenia masy odpadów komunalnych kierowanych na składowiska. W 2015 roku w Gminie Wojnicz odzyskano w wyniku selektywnej zbiórki odpadów komunalnych „u źródła” 344,59 Mg papieru, tworzyw sztucznych, szkła oraz metali. Wyłączona ze strumienia odpadów komunalnych kierowanych na składowiska masa surowców wtórnych była większa niż w 2014 roku o około 41 Mg. Wagowo najwięcej odzyskano szkła i opakowań szklanych (140,9 Mg) oraz papieru, tektury i opakowań z papieru (117,1 Mg).

Tabela 18. Odebrane papier, metale, tworzywa sztuczne i szkło (Mg)

kod odebranych rodzaj odebranych odpadów odpadów 2014 2015 dynamika (%) komunalnych komunalnych

150102 opakowania z tworzyw sztucznych 43,0 82,9 192,79 200139 tworzywa sztuczne 49,9 0,9 1,80 150104 opakowania z metali 0,6 3,2 533,33 150107 opakowania ze szkła 37,9 140,9 371,76 150106 zmieszane odpady opakowaniowe 83,4 0,4 0,48 150101 opakowania z papieru i tektrury 27,2 116,2 427,21 200101 papier i tektura 61,5 0,9 1,46 razem 303,50 344,59 113,54

Źródło: sprawozdanie Burmistrza z realizacji zadań z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi

Osiągnięty został z nadwyżką poziom recyklingu tego rodzaju odpadów, co dobitnie obrazuje poniższa tabela nr 19.

Tabela 19. Osiągnięty poziom recyklingu

2014 2015 dynamika

osiągnięty poziom recyklingu, przygotowania do ponownego użycia 31,30 36,30 5,00 pkt papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła [%] 14,00 14,00 wymagany poziom odzysku

Źródło: sprawozdanie Burmistrza z realizacji zadań z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi

W 2015 roku odzysk odpadów budowlanych wyniósł 18,7 Mg. W sprawozdaniu Burmistrza wykazano, że osiągnięty poziom recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami innych niż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych wyniósł 100 %.

Tabela 20. Odpady budowlane

kod odebranych odpadów rodzaj odebranych odpadów 2014 2015 dynamika (%) budowlanych komunalnych

odpady betonu oraz gruz 170101 5,50 0,00 0,00 betonowy z rozbiórek i remontów

170102 gruz ceglany 0,00 2,00 0,00

zmieszane odpady z betonu , gruzu ceglanego, odpadowych 170107 materiałów ceramicznych, 8,52 16,70 196,01 elementów wyposażenia innych niż wymienione w 170106

odpady innych materiałów 170103 ceramicznych i elementów 0,00 0,00 0,00 wyposażenia

razem 14,02 18,70 133,38

Źródło: sprawozdanie Burmistrza z realizacji zadań z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi

Ponadto w ramach selektywnej zbiórki odpadów komunalnych, w latach 2014 – 2015, wyłączono „u źródła” ze strumienia odpadów kierowanych na składowiska zużyte opony, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny oraz odpady wielkogabarytowe. Zebrane ilości oraz sposób ich zagospodarowania przedstawia poniższa tabela.

Tabela 21. Pozostałe zebrane selektywnie odpady komunalne

sposób zagospodarowania kod odebranych rodzaj odebranych odpadów 2014 2015 odebranych odpadów odpadów komunalnych komunalnych komunalnych

D5 - składowanie na składowiskach odpadów 200307 odpady wielkogabarytowe 3,22 134,30 niebezpiecznych lub na składowiskach odpadów innych niż niebezpieczne

R 12 – wymiana odpadów w celu zużyte urządzenia elektryczne, inne poddania któremukolwiek 200136 niż wymienione w 200121, 200123, 5,56 14,00 z działań wymienionych 200135 w punktach od R1 do R11

R1 - wykorzystanie jako paliwo 160103 zużyte opony 6,50 24,80 lub innego środka wytwarzania energii

razem 15,28 173,10

Źródło: sprawozdanie Burmistrza z realizacji zadań z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi

W 2015 roku masa zebranych odpadów, wymienionych w tabeli nr 21 była imponująca, szczególnie w grupie odpadów wielkogabarytowych.

W 2015 roku z obszaru Gminy Wojnicz zebrano łącznie 3.131,39 Mg odpadów komunalnych. Masa niesegregowanych zmieszanych odpadów komunalnych o kodzie 20 03 01 w stosunku do roku 2014 wzrosła nieznacznie, o około 0,88 % (rok 2014 – 2.456,26 Mg, rok 2015 – 2.477,90 Mg). Bardzo wysoka była dynamika odzysku odpadów wielkogabarytowych. Ponadto należy podkreślić, że w Gminie Wojnicz występuje wyraźna tendencja wzrostowa w zakresie ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych do składowania.

Z danych zawartych w powyższych tabelach wynika, że:  gmina nie przekracza dopuszczalnego poziomu masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych na składowisko, ale w latach 2015 i 2016 poziom ograniczenia uległ zaostrzeniu z 50 % do 45 % i należy przewidzieć działania zmierzające do zwiększenia odzysku tych odpadów,  odzysk surowców wtórnych jest wysoki i jedynie należy utrwalać pozytywne zachowania mieszkańców w tym zakresie,

W ramach „Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest w latach 2010 – 2032” w analizowanym okresie (lata 2014-2015) usunięto łącznie 80,1 Mg pokryć dachowych z eternitu. Podmiotem odbierającym odpady była Jednostka Ratownictwa Chemicznego Sp. z o.o. z Tarnowa.

Tabela nr 22. Masa unieszkodliwionych odpadów azbestowych oraz kwota dofinansowanie gminy Lp. wyszczególnienie 2014 r. 2015 r. 1. masa usuniętych odpadów azbestowych [Mg] 43,3 36,76 2. kwota dofinansowania gminy [zł] 12.860,10 11.116,22

Źródło: informacja uzyskana w UM w Wojniczu

4. Cele i zadania Gminy Wojnicz w zakresie ochrony środowiska na lata 2016 - 2020, własne i koordynowane

Modele klimatyczne wskazują, że w ciągu kilku najbliższych dziesięcioleci zwiększona ilość dwutlenku węgla (CO2) w atmosferze może w sposób istotny zmienić schemat opadów atmosferycznych. Ciepłe powietrze z południa zawiera więcej wilgoci i powoduje jej przemieszczenie z obszarów suchych w kierunku wilgotnych. Dlatego w miarę wzrostu globalnych temperatur obszary suche staną się jeszcze suchsze, a wilgotne – coraz wilgotniejsze. Częściej też będą występowały anomalie pogodowe. Ciepłe powietrze z tropików, przemieszczając się w kierunku północnym, kumulować będzie wilgoć. Spotykając się z powietrzem polarnym skraplać się będzie w postaci ulew. Już obecnie, kiedy pojawi się deszcz, ma postać bardzo intensywnej, nagłej ulewy, która zwiększa ryzyko powodzi. Towarzyszą temu silne wyładowania atmosferyczne i wichury. Masy wody skoncentrowane na niewielkim obszarze powodują lokalne podtopienia. Skutki ich są tragiczne. Zalane domy mieszkalne i budynki inwentarskie. Sprzęt domowy nienadający się już do użytku. Brak zdatnej do picia wody. Zalane szamba, zatopione samochody, martwe zwierzęta, śnięte z powodu braku tlenu ryby. Próbując ograniczyć przyczyny powstawania tych niekorzystnych zjawisk w planach wyższego szczebla określono cele ekologiczne. Niniejszy Program zawiera zadania, jakie Gmina Wojnicz musi zrealizować, by je osiągnąć.

4.1.Ochrona powietrza atmosferycznego

Nadrzędnym celem ochrony powietrza atmosferycznego jest spełnienie wymagań ustawodawstwa UE w zakresie jakości powietrza poprzez sukcesywną redukcję emisji substancji zanieczyszczających powietrze, głownie CO2. Zgodnie z założeniami polityki klimatycznej zawartej w dyrektywie PE z 2009 roku Unia Europejska jako całość zobowiązała się do osiągnięcia 20-to procentowego udziału odnawialnych źródeł energii w bilansie energetycznym do 2020 roku. Polska ma do tego czasu uzyskać wskaźnik 15-to procentowy. Według danych z GUS w roku 2013 roku energetyka odnawialna dostarczyła 11,9 % energii zużytej w Polsce. Ogromna większość energii wytworzonej z OZE (Odnawialnych Zasobów Energetycznych) pochodzi ze spalania biomasy 48 w kotłach elektrowni. Wiąże się to z powstaniem wielkoobszarowych upraw roślin energetycznych, które niosą ze sobą zmniejszenie bioróżnorodności i wielkie zużycie nawozów, które przedostają się do wód.

Rys.11. energia ze źródeł odnawialnych; NATIONAL GEOGRAFIC –Listopad 2015 r.

Jak wynika z powyższego diagramu około 80 % pozyskiwanej energii ze źródeł odnawialnych pochodzi z biopaliw stałych. Energia pozyskana ze spalania odpadów komunalnych nie przekracza 0,5 %, a energia słoneczna i geotermalna wykorzystywana jest zaledwie w 0,4 %.

Do podstawowych przyczyn zanieczyszczenia powietrza na obszarze Gminy Wojnicz zalicza się głównie emisję substancji ze źródeł lokalnych (głównie „emisja niska”). Mieszkańcy gminy nie mają wpływu na zanieczyszczenia powietrza napływające z obszaru aglomeracji tarnowskiej. Węgla z naszego miksu energetycznego szybko nie wyeliminujemy. Jego udział powinien jednak mocno zmaleć. Należy postawić na geotermię i słońce. Wiatr, jako trzeci element energii odnawialnej w rejonie Gminy Wojnicz nie powinien być wykorzystywany. Uzasadnieniem tej tezy jest mapa zamieszczona poniżej, z której wynika, że gmina położona jest w strefach IV i V – tj. mało korzystnej i niekorzystnej pod względem wietrzności.

Rys.12. wietrzność Polski; NATIONAL GEOGRAFIC –Listopad 2015 r.

Polska należy do najzasobniejszych krajów Europy po względem objętości wód geotermalnych występujących często równocześnie z gazem ziemnym w trzech prowincjach: karpackiej, przedkarpackiej i niżowej. Jak wspomniano w rozdziale 2.3.3. wody termalne zbiornika doggeru charakteryzują się:  temperaturami dochodzącymi do 550C,  mocą cieplną przy schładzaniu wód do 100C w wysokości 2.619 [kW],,  szacunkową wydajnością 50 m3/h.

Rys.13. wody termalne; NATIONAL GEOGRAFIC –Listopad 2015 r.

W Gminie Wojnicz istnieją duże możliwości rozwoju geoenergetyki niskotemperaturowej. W rejonie Sufczyna (wschodnia granica Gminy Wojnicz) stwierdzono zjawisko samowypływu wód z utworów miocenu21. Większość stref wodonośnych miocenu charakteryzuje się stosunkowo niskimi temperaturami (do 250C). Temperatury te są jednak interesujące z punktu widzenia zastosowania wód jako źródeł energii w systemach pomp ciepła lub bezpośrednio w ogrodnictwie. Każdorazowo jednak o możliwości wykorzystania energii geotermalnej decyduje potencjalny odbiorca, oceniający indywidualnie ekonomiczną efektywność przedsięwzięcia. Oprócz tego powinno się na szeroką skalę zastosować pompy cieplne wykorzystujące energię zawartą w gruntach i wodach o temperaturach rzędu 100C – 150C. Tego typu energia jest osiągalna na

21 „Wody termalne zbiornika mioceńskiego w środkowej części zapadliska przedkarpackiego” – Antoni P. Barbacki; Przegląd Geologiczny, vol. 52. Nr 10, 2004 51 całym obszarze Gminy Wojnicz i mogłaby być wykorzystywana przy pomocy pomp ciepła produkowanych w Polsce. Kolejne źródło energii cieplnej to energia słoneczna. Wykorzystują ją kolektory słoneczne oraz fotoogniwa.

Rys. 14. Źródło: NATIONAL GEOGRAFIC –Listopad 2015 r.

Powyższa mapa wskazuje, że Gmina Wojnicz znajduje się w strefie stosunkowo wysokiego nasłonecznienia. Zasadnym jest więc propagowanie wykorzystania energii z tego źródła. Kolektory (solary) są urządzeniami do konwersji energii promieniowania słonecznego na ciepło. Najczęściej wykorzystywane są do:  podgrzewania wody użytkowej,  wspomagania centralnego ogrzewania. Do zalet kolektorów słonecznych należy możliwość obniżenia kosztów podgrzewania wody o około 70 % oraz możliwość montowania ich na dachach domów, w ogródkach przydomowych jako zadaszenie werand oraz jako panele ścienne.

Fotoogniwa w odróżnieniu do kolektorów nie służą do podgrzewania wody, ale produkcji energii elektrycznej. Podobnie jak solary, można je montować wszędzie. Panele słoneczne osiągają optymalne parametry, gdy ustawione są prostopadle do kierunku promieniowania słonecznego. Taka sytuacja jest możliwa w sposób ciągły, tylko w przypadku wyposażenia systemów w mechanizmy sterujące ich pozycją. Optymalne sterowanie odbywa się w dwóch osiach, z których jedna ustala optymalny kąt nachylenia paneli względem promieni słonecznych, a druga podąża za słońcem. Panele słoneczne świetnie sprawdzają się w przydomowych instalacjach słonecznych. Aby były opłacalne muszą pracować w sposób ciągły. Należy jednak pamiętać, że najczystszą energią jest energia zaoszczędzona. Powszechnie uważa się, budynki są odpowiedzialne za około jedną trzecią emisji gazów cieplarnianych. Ta ilość może się zmniejszyć, gdy wszystkie budynki użyteczności publicznej będą wydajne energetycznie poprzez zastosowanie paneli słonecznych, ocieplenie ścian, pokrycie okien folią utrzymującą ciepło, montaż czujników wyłączających światło w pustych pomieszczeniach. Konieczne jest również unowocześnianie oświetlenia ulic wprowadzając powszechnie latarnie uliczne z lampami LED zasilanymi energią słoneczną. W ostatnich latach nastąpiła zdecydowana poprawa warunków życia i zdrowia mieszkańców gminy Wojnicz w związku z oddaniem do eksploatacji nowych dróg. Wyprowadzony został uciążliwy ruch samochodowy z centrum miasta dzięki wybudowaniu obwodnic północnej i wschodniej. Plan Gospodarki Niskoemisyjnej Gminy Wojnicz przyjęty uchwałą Rady Miejskiej w Wojniczu z dnia 28 grudnia 2015 roku nr XIII/134/2015 określił cel strategiczny oraz priorytety i zadania do 2020 roku. Celem strategicznym na rok 2020 jest ograniczenie poziomu emisji dwutlenku węgla o około 39 % w stosunku do 2013 roku. Zakładana redukcja poziomu emisji w roku docelowym

(2020) w odniesieniu do roku 2013 wyniesie 18.028 Mg CO2. Według autorów Planu zakładany cel można zrealizować jedynie poprzez systemowe działania władz samorządowych w zakresie:  zwiększenia efektywności wykorzystania energii,  wykorzystania odnawialnych źródeł energii,  edukacji społecznej. Autorzy Planu zakładają, że łączna produkcja docelowa energii w 2020 roku z OZE (fotowoltanika, kolektory słoneczne, biomasa) wyniesie 17.016 MWh.22 Celami szczegółowymi Planu są: 1) promowanie projektów pilotażowych związanych z efektywnością energetyczną w celu wzbudzenia zainteresowania interesariuszy, 2) zwiększenie atrakcyjności „alternatywnych” środków transportu,

22 „Plan Gospodarki Niskoemisyjnej Gminy Wojnicz” – DGI Sp. z o.o., Kraków 2015 r. 53

3) wzrost liczby budynków komunalnych, mieszkalnych, użyteczności publicznej objętych termomodernizacją, 4) planowanie przestrzenne skupione na efektywnym wykorzystaniu energii (promowanie zwartej zabudowy, wykorzystywanie energii słonecznej – np. projektowanie nowych budynków o optymalnej ekspozycji na światło słoneczne), 5) rozwój i poprawa jakości źródeł ciepła, 6) ograniczenie „niskiej emisji” mieszkalnictwa, 7) wzrost wykorzystania OZE w gospodarstwach indywidualnych, przedsiębiorstwach oraz budynkach użyteczności publicznej, 8) wzrost liczby zmodernizowanych systemów grzewczych i wprowadzonych w tym zakresie technologii wykorzystujących odnawialne źródła energii, 9) rozwój sieci dróg rowerowych w granicach gminy, 10) wprowadzenie zasad „ekojazdy”, 11) wzrost liczby zmodernizowanego oświetlenia ulicznego, 12) wzrost liczby zmodernizowanego oświetlenia w budynkach użyteczności publicznej, 13) kształtowanie świadomości ekologicznej mieszkańców gminy, 14) ograniczenie zużycia i kosztów energii używanej przez odbiorców, 15) poprawa bezpieczeństwa energetycznego i ekologicznego, 16) ograniczenie emisji komunikacyjnej, 17) wprowadzenie nowoczesnych technologii w budownictwie.

Biorąc pod uwagę przedstawione wyżej rozwiązania do zadań własnych Gminy należy: 1. propagowanie wśród mieszkańców korzyści wynikających z wymiany przestarzałych technicznie i wyeksploatowanych kotłów węglowych na kotły nowej generacji, 2. propagowanie wśród mieszkańców montażu kolektorów słonecznych, 3. propagowanie stosowania w nowym budownictwie jednorodzinnym pomp cieplnych, 4. dokonanie ociepleń zewnętrznych, stropów i wymiany okien w budynkach użyteczności publicznej, 5. unowocześnianie oświetlenia ulic wprowadzając powszechnie latarnie uliczne z lampami LED zasilane energią słoneczną. Lista zadań i harmonogram ich realizacji do 2020 roku przedstawiono w rozdziale 5 – „System realizacji programu ochrony środowiska”.

4.2.Ochrona przed hałasem komunikacyjnym

W północnej części Gminy Wojnicz modernizowana jest obecnie linia kolejowa Nr 91 Kraków – Medyka – Granica Państwa. Ruch pociągów po tej trasie stanowił dużą uciążliwość spowodowaną hałasem dla mieszkańców Biadolin Radłowskich, szczególnie w porze nocnej. Docelowo linią kolejową nr 91 kursować będą pociągi pasażerskie z taborem klasycznym z prędkością Vmax = 160 km/h oraz pociągi towarowe z Vmax = 120 km/h i nacisku na oś 221 kN. Modernizacja obejmuje między innymi przebudowę:  układu torów i odwodnienia torów,  urządzeń sterowania ruchem i diagnostyki,  obiektów kubaturowych, peronów oraz małej architektury i sieci sanitarnej,  sieci trakcyjnej,  skrzyżowań z drogami w poziomie szyn i drogami dojazdowymi. Modernizowana infrastruktura ma zapewnić zoptymalizowanie emisji hałasu do środowiska zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. (tekst jednolity Dz.U.2014.112) w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku. Zgodnie z rozporządzeniem dopuszczalny poziom hałasu w środowisku dla dróg i linii kolejowych nie może przekroczyć w terenie zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej dla pory dziennej 61 [dB], a dla pory nocnej 56 [dB]. Na podstawie przeprowadzonych symulacji komputerowych z użyciem programu SoundPlan ver. 7.1., prezentujących trójwymiarowy model modernizacji linii kolejowej, uwzględniających:  lokalizację zabudowy i liczbę kondygnacji,  pasy zieleni o szerokości większej niż 15 m,  wyodrębnione obiekty chronione akustycznie określono zasięg występowania dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku bez ekranów akustycznych. Na tej podstawie ustalono, że wzdłuż linii kolejowej, ustawione będą po obu stronach, w zależności od potrzeb, ekrany akustyczne o wysokości od 3,0 m do 5,0 m. Zastosowanie zoptymalizowanych ekranów akustycznych pozwoli w znacznym stopniu ograniczyć ponadnormatywny hałas na terenach chronionych. Dodatkowo na poprawę klimatu akustycznego wpłynie kompleksowa modernizacja trasy łącznie z wymianą nawierzchni i podtorza. Modernizacja linii kolejowej ma zostać ukończona w 2017 r.

4.3.Ochrona zasobów wodnych

Woda jest towarem coraz bardziej deficytowym, ponieważ tylko niecały 1 % jej zasobów nadaje się do picia. W najbliższym czasie pogłębiać się będzie niedobór wody zdatnej do picia, mycia czy nawadniania pól. Czysta woda wciąż drożeje, podobnie jak odprowadzanie powstałych z niej

ścieków. W sytuacji zagrożenia deficytu wody celowe się staje zatrzymanie wody deszczowej do ponownego wykorzystania. Wodę deszczową spływającą z dachu powinno się zbierać w beczkach i wykorzystywać do nawadniania trawników i ogródków warzywnych. Celem nadrzędnym Gminy Wojnicz jest utrzymanie wysokiej jakości wód powierzchniowych oraz ochrona jakości wód podziemnych. Stąd też na terenie gminy należy intensywnie kontynuować porządkowanie gospodarki wodno-ściekowej. Perspektywiczna koncepcja objęcia siecią kanalizacji sanitarnej całej Gminy Wojnicz, przyjęta w 2000 roku, nie przewiduje budowy oczyszczalni na terenie gminy. Zakłada natomiast zbieranie i przesyłanie ścieków do Zakładu Oczyszczania Ścieków w Tarnowie, którego przepustowość wynosi 86.400 m3/dobę. W położonych w zachodniej części gminy Biadolinach Radłowskich przewiduje się budowę pompowni głównej, z której ścieki z Biadolin Radłowskich i Łoponia przepompowywane będą rurociągami do kanalizacji Wojnicza. W przypadku pojedynczych zabudowań gospodarczych istnieje możliwość oczyszczania ścieków w przydomowych oczyszczalniach z odprowadzeniem ich do wód powierzchniowych. Rozważając zastosowanie systemów indywidualnych oczyszczania ścieków, tam gdzie jest niemożliwe lub niecelowe z ekonomicznego punktu widzenia zastosowanie kanalizacji zbiorczej, proponuje się wykorzystanie roślin w procesie oczyszczania. Przydomowa naturalna roślinno- stawowa oczyszczalnia ścieków składa się z takich elementów, jak: osadnik, przepompownia, filtr roślinny oraz złoże korzeniowe23. Technologia I.E.S. opiera się o wielostopniowe procesy oczyszczania ścieków na drodze mechanicznej i biologicznej. Procesy te przebiegają w osadniku oraz filtrze roślinnym o pionowym przepływie ścieków. Ścieki doczyszczane są w denitryfikacyjnym złożu korzeniowym. Złoże jest siedliskiem wielu gatunków roślin i zwierząt wodno-bagiennych. W wyniku intensywnych procesów samooczyszczania doprowadzone ścieki zostają w takim stopniu oczyszczone, że mogą w nich żyć i rozwijać się różne gatunki ryb, a nadmiar wody ze złoża może być wykorzystywany do nawadniania terenów wokół oczyszczalni.

4.4.Ochrona gleb

W celu ochrony gleb oraz rekultywacji terenów zdegradowanych ustala się następujące zadania własne Gminy Wojnicz: 1. ciągłą likwidację „dzikich wysypisk” poprzez posprzątanie terenów, na których znajdują się dzikie wysypiska oraz prowadzenie stałego nadzoru terenów, na których występowały, 2. prowadzenie edukacji wśród rolników na temat ich obowiązków w zakresie utrzymania urządzeń wodnych we właściwym stanie,

23 „Opis techniczny i technologiczny budowy naturalnej oczyszczalni przydomowej” – Instytut Ekologii Stosowanej, Skórzyn 44 A, 66-614 Maszewo 56

3. prowadzenie cyklicznych badań gleb w celu określenia stopnia ich zakwaszenia oraz zawartości metali ciężkich w glebie i roślinach, 4. szkolenie producentów rolnych wspólnie z ODR w zakresie racjonalnego nawożenia. Wspólnie z Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego celowe jest prowadzenie działalności edukacyjnej wśród rolników polegającej na organizowaniu szkoleń, rozprowadzaniu broszur i materiałów informacyjnych, organizowaniu pokazów i wyjazdów w celu zainteresowania rolników uprawą wikliny i wierzby energetycznej oraz promowania wśród mieszkańców gminy stosowania ekologicznego paliwa energetycznego wyprodukowanego z biomasy.

4.5.Ochrona zasobów przyrodniczych

Ochrona zasobów przyrodniczych na szczeblu gminy sprowadzać się będzie do działań organizacyjno-prewencyjnych i edukacyjnych. W ramach działań prewencyjnych do gminy należeć będzie przede wszystkim kontynuowanie wszelkich działań prowadzonych obecnie na rzecz poprawy środowiska naturalnego. Do działań tych należą:  prowadzony corocznie w placówkach oświatowych konkurs pn. „Wojnicz - Czystą Gminą”,  prowadzona od kilkunastu lat akcja „Sprzątanie Świata”, mająca na celu likwidację „dzikich wysypisk” oraz usuwania odpadów z lasów i przydrożnych rowów,  konkurs międzyszkolny pn. „Sprzątaj po swoim psie”,  konkurs międzyszkolny dotyczący zbiórki baterii małogabarytowych,  propagowanie zbiórki odpadów elektrycznych i elektronicznych. Działalnością edukacyjną objęci zostaną wszyscy mieszkańcy Gminy Wojnicz. Pomocą w tym zakresie powinny służyć działające na tym terenie stowarzyszenia oraz Lokalna Grupa Działania. W działalności edukacyjno – informacyjnej wykorzystany zostanie informator samorządowy Gminy Wojnicz oraz strona internetowa. Publikowane będą tam artykuły i informacje zgrupowane w trzech blokach tematycznych:  ochrona powietrza,  ochrona wód i gleb,  gospodarka odpadami. Artykuły poświęcone ochronie powietrza eksponować będą korzyści wynikające z wymiany kotłów węglowych na kotły proekologiczne. Ponadto uzasadniać będą szkodliwość spalania w kotłach i piecach węglowych opakowań z tworzyw sztucznych z uwagi na emisję toksycznych dioksyn. Artykuły dotyczące ochrony wód informować będą mieszkańców gminy o postępie robót przy budowie sieci kanalizacyjnej gminy oraz problemach z tym związanych. Zawierać będą praktyczne informacje na temat wykonania przydomowych oczyszczalni korzennych oraz wpływie intensywnego nawożenia użytków rolnych na jakość wód.

Artykuły poruszające tematykę gospodarki odpadami propagować będą tworzenie przydomowych kompostowników, informować o pracy Gminnego Punktu Zbiórki Odpadów Niebezpiecznych (GPON) oraz o terminach i miejscach zbiórki odpadów wielkogabarytowych i remontowo-budowlanych.

4.6. Kształtowanie i promocja postaw ekologicznych

Jak wcześniej wspomniano najczystszą energią jest energia zaoszczędzona. Stąd też zasadniczym celem edukacji ekologicznej jest dotarcie i przekonanie mieszkańców o konieczności zaangażowania się w kreowanie polityki ochrony środowiska na szczeblu lokalnym. Edukacja i kształtowanie postaw pro-ekologicznych odbywać się będzie poprzez: 1. zapewnienie szerokiego dostępu do informacji o środowisku w przystępnej i atrakcyjnej dla mieszkańców formie, 2. organizowane kampanie informacyjne i programy szkoleniowe zmierzające do ukształtowania świadomych użytkowników środowiska i postaw konsumenckich, 3. wykorzystanie instytucji publicznych, w tym bibliotek, na potrzeby edukacji dla zrównoważonego rozwoju i podnoszenia świadomości ekologicznej społeczeństwa, 4. organizowaniu w śród młodzieży konkursów ekologicznych oraz akcji sprzątania świata. Instytucje odpowiedzialne za propagowanie ochrony środowiska powinny w sposób prosty i przekonywujący wskazać powody, dla których należy chronić powietrze, wody powierzchniowe i podziemne oraz gleby. Powinny również przedstawić sposoby, w jaki to można robić oraz skąd czerpać informacje o jakości środowiska naturalnego.

W poniższej tabeli określono dwa obszary interwencji, którymi władze Gminy Wojnicz powinny się zająć do 2020 roku. Są nimi powietrze i gospodarka wodno-ściekowa. Poprawa jakości powietrza związana jest z realizacją przyjętego w grudniu 2015 roku „Planu Gospodarki niskoemisyjnej Gminy Wojnicz”. W ramach gospodarki wodno-ściekowej należałoby objąć siecią:  wodociągową mieszkańców Dębiny Łętowskiej, Sukmania, części Milówki, Olszyn i Wojnicza.  kanalizacyjną mieszkańców Zakrzowa oraz Łukanowic.

Tabela 23. cele, kierunki interwencji oraz zadania wskaźnik Obszar Kierunek Podmiot Lp. cel Wartość Wartość zadania ryzyka interwencji nazwa bazowa docelowa interwencji odpowiedzialny (2013 r.) (2020 r.) A B C D E F G H I J nieotrzymanie zmniejszenie dofinansowania, emisja CO 2 46 tys. 28 tys. emisji CO Burmistrz brak środków (Mg) 2 o około 39 % w budżecie gminy nieotrzymanie zmniejszenie zwiększenie klimat poprawa jakości dofinansowania, 1. Zużyta energia zanieczyszczeń udziału energii i powietrze powietrza 0,00 17 tys. Burmistrz brak środków ( MWh/rok) powietrza pochodzącej w budżecie z OZE gminy Zmniejszenie nieotrzymanie Zużyta energia zużycia energii dofinansowania, 177 tys. 109,6 tys. Burmistrz ( MWh/rok) finalnej brak środków w o 38 % budżecie gminy objecie siecią wodociągową mieszkańców nieotrzymanie % populacji Dębiny rozbudowa dofinansowania, podłączonej do Łętowskiej, 85,00 % 90,00 % sieci Burmistrz brak środków sieci Dębiny utrzymanie wysokiej wodociągowej w budżecie wodociągowej Zakrzowskiej, gospodarka jakości wód gminy 2. Sukmania, wodno-ściekowa powierzchniowych Milówki, Olszyn i podziemnych i Wojnicza objęcie siecią nieotrzymanie % populacji rozbudowa kanalizacyjną dofinansowania, podłączonej do 22,60 % 29,09 % sieci mieszkańców Burmistrz brak środków sieci kanalizacyjnej Zakrzowa oraz w budżecie kanalizacyjnej Łukanowic gminy

5. System realizacji programu ochrony środowiska

Działania przewidziane w niniejszym planie będą finansowane ze środków zewnętrznych i własnych Gminy Wojnicz oraz wkładu mieszkańców (inwestorów). Podstawowymi źródłami wsparcia finansowania działań proekologicznych są fundusze ekologiczne. Poniżej przedstawiono potencjalne zadania oraz źródła ich finansowania. 1. Sukcesywna redukcja emisji zanieczyszczeń do powietrza, zwłaszcza pochodzących z systemów indywidualnego ogrzewania mieszkań może być współfinansowana z WFOŚiGW w Krakowie, NFOŚiGW, środków europejskich oraz budżetu gminy. 2. Realizacja gminnego programu ograniczenia niskiej emisji (PONE) może być współfinansowana z WFOŚiGW w Krakowie, NFOŚiGW, środków europejskich oraz budżetu gminy, 3. Wsparcie działań mających na celu oszczędne i efektywne wykorzystanie energii może być współfinansowane z WFOŚiGW w Krakowie, NFOŚiGW, środków europejskich oraz środków inwestora. 4. Stosowanie zabezpieczeń akustycznych może być współfinansowane z budżetu Województwa, z WFOŚiGW w Krakowie, NFOŚiGW oraz środków europejskich, 5. Ograniczenie zanieczyszczeń przedostających się do wód podziemnych, powierzchniowych i gleb może być współfinansowane z budżetów gmin, budżetu państwa, środków europejskich WFOŚiGW w Krakowie oraz NFOŚiGW, 6. Porządkowanie gospodarki wodno-ściekowej może być współfinansowane z budżetów gmin, budżetu państwa, środków europejskich, WFOŚiGW w Krakowie oraz NFOŚiGW, 7. Utrzymanie i rozbudowa systemów zaopatrzenia w wodę i optymalizacji zużycia wody może być współfinansowane z budżetów gmin, budżetu państwa, środków europejskich, WFOŚiGW w Krakowie oraz NFOŚiGW, 8. Zapobieganie powstawaniu odpadów i przygotowanie ich do ponownego użycia może być współfinansowane z budżetu województwa, budżetów gmin, środków europejskich WFOŚiGW w Krakowie oraz NFOŚiGW, 9. Modernizacja gminnych punktów selektywnego zbierania odpadów może być współfinansowana ze środków europejskich, WFOŚiGW w Krakowie, NFOŚiGW oraz środków inwestora.

Tabela 24. harmonogram realizacji zadań własnych wraz z ich finansowaniem Podmiot Szacunkowe koszty realizacji zadań (w tys. zł) Dodatkowe Obszar Źródła Lp. zadanie odpowiedzialny informacje interwencji 2017 2018 2019 2020 razem finansowania za realizację o zadaniu termomodernizacja budynków środki własne, użyteczności środku UE, publicznej zmniejszenie RPO, Środki w Gminie Wojnicz burmistrz emisji CO 1.000 1.000 1.000 1.000 4.000 NFOŚiGW, 2 (Urząd Miejski, o 158 Mg/rok środki przedszkola, szkoły, WFOŚiGW GOK, Dom Grodzki, Domy Ludowe, środki własne, środku UE, wymiana oświetlenia zmniejszenie RPO, Środki ulicznego na burmistrz 50 50 100 100 300 emisji CO NFOŚiGW, 2 energooszczędne o 67 Mg/rok środki WFOŚiGW stopniowa wymiana środki własne, klimat w biurach sprzętu 1. środku UE, i powietrze biurowego, urządzeń burmistrz/ zmniejszenie RPO, Środki elektrycznych oraz podmioty 50 50 50 50 200 emisji CO NFOŚiGW, 2 oświetlenia na gospodarcze o 1 Mg/rok środki bardziej efektywne WFOŚiGW energetycznie środki własne, modernizacja sieci środku UE, zmniejszenie drogowej, remont RPO, Środki burmistrz 800 800 800 800 3.200 emisji CO i wymiana NFOŚiGW, 2 o 2 Mg/rok nawierzchni środki WFOŚiGW środki własne, środku UE, budowa ciągów zmniejszenie RPO, Środki pieszych burmistrz 200 200 200 200 800 emisji CO NFOŚiGW, 2 i rowerowych o 3 Mg/rok środki WFOŚiGW 61

środki własne, środku UE, burmistrz/ zmniejszenie montaż kolektorów RPO, Środki podmioty 50 100 100 100 350 emisji CO słonecznych NFOŚiGW, 2 gospodarcze o 18 Mg/rok środki WFOŚiGW środki własne, środku UE, budowa instalacji zmniejszenie burmistrz/ RPO, Środki fotowoltanicznych 0,00 0,00 100 100 200 emisji CO podmioty NFOŚiGW, 2 na terenie gminy o 395 Mg/rok gospodarcze środki WFOŚiGW środki własne, wymiana środku UE, indywidualnych burmistrz/ zmniejszenie RPO, Środki starych kotłów na mieszkańcy 50 100 150 150 450 emisji CO NFOŚiGW, 2 nowe o wyższej gminy o 222 Mg/rok środki sprawności WFOŚiGW rozbudowa wodociągu środki własne, w Dębinie środku UE, 5 % Łętowskiej, Dębinie RPO, Środki burmistrz 1.000 1.000 1.200 1.200 4.400 mieszkańców Zakrzowskiej, NFOŚiGW, gminy Sukmaniu, Milówce, środki gospodarka Olszynach i WFOŚiGW 2. wodno-ściekowa Wojniczu środki własne, budowa sieci środku UE, 6,49 % kanalizacyjnej RPO, Środki burmistrz 1.000 1.000 1.200 1.200 4.400 mieszkańców w Zakrzowie NFOŚiGW, gminy i Łukanowicach środki WFOŚiGW

Ogółem nakłady inwestycyjne 4.200 4.300 4.900 4.900 18.300

6. System monitoringu i sposób oceny realizacji zadań

Monitoring powietrza i wód prowadzony będzie przez WIOŚ w Krakowie. Porównania wyników pomiarów w najbliższych latach powinny potwierdzić skuteczność realizacji przyjętych przez gminę zadań. Niezależnie od ocen wystawianych przez WIOŚ Kraków Gmina Wojnicz powinna zastosować własny układ wskaźników związanych z podnoszeniem jakości środowiska naturalnego, dotyczących głównie realizacji programu w zakresie:  ograniczenia emisji gazów cieplarnianych,  zwiększenia udziału energii pochodzącej z OZE,  stopnia oczyszczania ścieków komunalnych,  stopnia zwodociągowania gminy

Poniżej przedstawiono mierniki oceniające stopień realizacji działań.

Tabela 25. Wskaźniki monitoringu realizacji programu ochrony środowiska Wartość Lp. parametr docelowa w 2020 roku

1. Liczba wymienionych niskosprawnych palenisk na paliwa stałe w budownictwie 130 jednorodzinnym (szt.)

2. Moc zainstalowanych ogniw fotowoltanicznych na terenie gminy (MWh/rok) 17 tys.

3. Moc zainstalowanych kolektorów słonecznych na budynkach użyteczności publicznej 20,0 tys. (MWh/rok)

4. Liczba budynków użyteczności publicznej poddanych termoizolacji (szt.) 7

5. Odsetek mieszkańców objętych siecią kanalizacji sanitarnej (%) 29,09

6. Odsetek mieszkańców objętych siecią wodociągową (%) 90,00