MGGP S.A. Załącznik nr 1 do Uchwały Nr XXII/156/2012 33-100 Tarnów Rady Miejskiej w Wojniczu ul. Kaczkowskiego 6 z dnia 28 czerwca 2012 r. w sprawie uchwalenia zmiany Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Wojnicz
STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY WOJNICZ
CZĘŚĆ I UWARUNKOWANIA WRAZ Z DIAGNOZĄ
Tarnów, czerwiec 2012 r. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY WOJNICZ
CZĘŚĆ I UWARUNKOWANIA WRAZ Z DIAGNOZĄ
Zespół projektowy studium Wojewódzkiego Biuro Planowania Przestrzennego w Tarnowie Główny projektant: mgr inż. arch. Zdzisława Dziurzyńska-Kaczor (nr uprawnień 861/89) mgr Julia Pajowska mgr inż. arch. Anna Odrzywołek mgr Maria Korpok inż. Andrzej Benek mgr Elżbieta Grądalska inż. Małgorzata Argasińska
Tarnów, 1998 r.
Aktualizacji UWARUNKOWAŃ dokonał zespół projektowy studium Biura Planowania Przestrzennego MGGP S.A. Główny projektant: mgr inż. arch. Małgorzata Przybysz - Ławnicka (członek POIU z siedzibą w Katowicach nr KT-252) mgr inż. arch. Anna Jaśkiewicz-Mróz (członek POIU z siedzibą w Katowicach nr KT- 382) mgr Artur Oleszkowicz mgr inż. arch. Renata Gevorgyan mgr Maria Mierzwa mgr Karolina Fastnacht-Kundzierewicz mgr Dariusz Brzeziński mgr inż. Paulina Gębiś mgr inż. Andrzej Łazęcki mgr inż. Marzanna Schnotale mgr inż. arch. Ewelina Szymakowicz mgr Anna Kuldanek mgr Arkadiusz Kosiaty mgr inż. arch. Krzysztof Bielaszka tech. Bożena Szwed
Tarnów, czerwiec 2012 r.
1 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Spis treści: WPROWADZENIE ...... 7 1. WPROWADZENIE ...... 8 1.1. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY WOJNICZ ...... 8 1.2. ZAKRES OPRACOWANIA STUDIUM ...... 8 1.3. ZADANIA I CELE STUDIUM ...... 8 1.4. ZAWARTOŚĆ STUDIUM ...... 10 W NINIEJSZYM TEKŚCIE, NIEWYMAGAJĄCY ZMIAN I AKTUALIZACJI PIERWOTNY TEKST ZAZNACZONO W FORMIE JASNEGO PODSZARZENIA...... 10 POWIĄZANIA FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNE GMINY WOJNICZ ...... 11
2. ZEWNĘTRZNE POWIĄZANIA FUNKCJONALNO PRZESTRZENNE...... 12 2.1. PODSTAWOWE INFORMACJE I DANE O GMINIE WOJNICZ ...... 12 2.2. CHARAKTERYSTYKA POWIĄZAŃ FUNKCJONALNO – PRZESTRZENNYCH GMINY WOJNICZ ...... 16 2.2.1. Powiązania wynikające z naturalnych warunków środowiskowych ...... 16 2.2.2. Powiązania w zakresie infrastruktury technicznej ...... 17 2.2.3. Powiązania komunikacyjne ...... 18 2.2.4. Związki z ośrodkami o określonych dominujących funkcjach, mających wpływ na gminę ...... 18 DIAGNOZA STANU ISTNIEJĄCEGO I UWARUNKOWANIA ...... 20
3. PRZEZNACZENIE, ZAGOSPODAROWANIE I UŻYTKOWANIE TERENU...... 21 3.1. PRZEZNACZENIE TERENU ...... 21 3.2. ZAGOSPODAROWANIE TERENU – SIEĆ OSADNICZA ...... 22 3.2.1. Charakterystyka ogólna jednostek osadniczych ...... 22 3.2.2. Charakterystyka ogólna miasta Wojnicz ...... 23 3.2.3. Ocena rozwoju osadnictwa...... 24 3.3. STRUKTURA UŻYTKOWANIA GRUNTÓW ...... 27 4. DIAGNOZA I UWARUNKOWANIA ROZWOJU OSADNICTWA I ZAGOSPODAROWANIA TERENU ...... 27 5. ŚRODOWISKO NATURALNE...... 29 5.1. POŁOŻENIE FIZYCZNOGEOGRAFICZNE ...... 29 5.2. ZASOBY PRZYRODNICZE ...... 30 5.2.1. Budowa geologiczna ...... 30 5.2.2. Surowce mineralne ...... 33 5.2.3. Rzeźba terenu ...... 35 5.2.4. Klimat lokalny i waloryzacja klimatyczna ...... 37 5.2.5. Warunki hydrogeologiczne ...... 38 5.2.6. Wody powierzchniowe ...... 40 5.2.7. Gleby ...... 42 5.2.8. Bioróżnorodność szaty roślinnej i fauny ...... 43 5.3. ZAGROŻENIA ...... 47 5.3.1. Zagrożenia naturalne ...... 47 5.3.1.1. Zagrożenia ruchami masowymi ...... 47 5.3.1.2. Zagrożenia powodziowe ...... 50 5.3.2. Zagrożenia antropogeniczne ...... 52 5.3.2.1. Zanieczyszczenie atmosfery i degradacja klimatu lokalnego ...... 52 5.3.2.2. Zagrożenia wód powierzchniowych i podziemnych ...... 54 5.3.2.3. Zagrożenia pokrywy glebowo-roślinnej ...... 56 5.3.2.4. Zagrożenia środowiska przez hałas ...... 58 5.3.2.5. Pola elektromagnetyczne ...... 59 5.4. TERENY I OBIEKTY CHRONIONE NA PODSTAWIE PRZEPISÓW ODRĘBNYCH ...... 60 6. DIAGNOZA I UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z ZASOBÓW I STANU ŚRODOWISKA NATURALNEGO ...... 69 7. DZIEDZICTWO KULTUROWE, ZABYTKI I DOBRA KULTURY WSPÓŁCZESNEJ ...... 75 7.1. ZASOBY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO I ICH STAN ZACHOWANIA...... 75 7.1.1. Rys historyczny gminy ...... 75 7.1.2. Zasoby kulturowe gm.Wojnicz ...... 76 7.1.2.1. Obiekty wpisane do rejestru zabytków ...... 76 7.1.2.2. Obiekty ujęte w ewidencji zabytków Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków ...... 87 7.1.2.3. Zabytkowe cmentarze ...... 104
2 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
7.1.2.4. Stanowiska archeologiczne ...... 105 7.1.2.5. Krajobraz kulturowy ...... 115 8. DIAGNOZA I UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE ZE STANU DZIEDZICTWA KULTUROWEGO, ZABYTKÓW I DÓBR KULTURY WSPÓŁCZESNEJ ...... 118 9. WARUNKI I JAKOŚĆ ŻYCIA MIESZKAŃCÓW ...... 123 9.1. LUDNOŚĆ...... 123 9.1.1. Potencjał ludnościowy i jego zmiany ...... 123 9.1.2. Struktura wiekowa ludności ...... 127 9.2. RYNEK PRACY ...... 127 9.2.1. Pracujący w gospodarce narodowej ...... 127 9.2.2. Bezrobocie ...... 128 9.3. MIESZKALNICTWO ...... 130 9.4. INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA ...... 135 9.4.1. Zdrowie i opieka społeczna ...... 135 9.4.2. Oświata i wychowanie ...... 138 9.4.3. Kultura ...... 143 9.5. POZIOM WYPOSAŻENIA I ZASPOKOJENIA W ZAKRESIE USŁUG ...... 146 10. DIAGNOZA I UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z WARUNKÓW I JAKOŚCI ŻYCIA MIESZKAŃCÓW ...... 149 11. SYSTEMY KOMUNIKACJI I INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ ...... 152 11.1. KOMUNIKACJA ...... 152 11.1.1. Komunikacja drogowa ...... 152 11.1.2. Komunikacja kolejowa ...... 156 11.2. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA ...... 156 11.2.1. Zaopatrzenie w wodę ...... 156 11.2.2. Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków ...... 157 11.2.3. Gospodarka odpadami ...... 158 11.2.4. Elektroenergetyka ...... 161 11.2.5. Zaopatrzenie w gaz ...... 162 11.2.6. Telekomunikacja ...... 162 11.2.7. Ciepłownictwo ...... 162 11.2.8. Melioracja i stan regulacji rzek ...... 163 11.2.9. Cmentarnictwo ...... 164 12. DIAGNOZA I UWARUNKOWANIA ROZWOJU SYSTEMÓW KOMUNIKACJI I INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ ...... 164 13. ZAGROŻENIA BEZPIECZEŃSTWA LUDNOŚCI I JEJ MIENIA ...... 169 13.1. ZAGROŻENIE PRZESTĘPCZOŚCIĄ ...... 169 13.2. ZAGROŻENIE BEZPIECZEŃSTWA W RUCHU DROGOWYM ...... 170 13.3. ZAGROŻENIE POŻAROWE I MIEJSCOWE ...... 170 13.4. ZAGROŻENIA POWODZIOWE ...... 171 13.5. ZAGROŻENIA RUCHAMI MASOWYMI ...... 173 14. DIAGNOZA I UWARUNKOWANIA ZAGROŻENIA BEZPIECZEŃSTWA LUDNOŚCI I JEJ MIENIA …………………………………………………………………………………………………………175 15. PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ ...... 177 15.1. DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA ...... 177 15.2. ROLNICTWO ...... 180 15.2.1. Warunki przyrodnicze ...... 180 15.2.2. Struktura użytkowania gruntów ...... 183 15.2.3. Struktura upraw i produkcja zwierzęca ...... 184 15.2.4. Struktura agrarna ...... 185 15.2.5. Rolnictwo, jako działalność gospodarcza ...... 186 15.3. GOSPODARKA LEŚNA ...... 188 15.4. TURYSTYKA I REKREACJA ...... 191 16. DIAGNOZA I UWARUNKOWANIA ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI ...... 193 17. STAN PRAWNY GRUNTÓW ...... 198 18. ZADANIA SŁUŻĄCE REALIZACJI CELÓW PUBLICZNYCH ...... 199 19. UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z ZADAŃ SŁUŻĄCYCH REALIZACJI PONADLOKALNYCH CELÓW PUBLICZNYCH ...... 200 20. POTRZEBY I MOŻLIWOŚCI ROZWOJU ...... 201
3 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Spis tabel: Tabela 1. Gmina Wojnicz – podstawowe dane za rok 2008...... 12 Tabela 2. Struktura użytkowania gruntów...... 13 Tabela 3. Zasoby mieszkaniowe w gm. Wojnicz...... 13 Tabela 4. Obowiązujące miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego na terenie gminy...... 21 Tabela 5. Sołectwa Gm. Wojnicz wg. powierzchni...... 22 Tabela 6. Ruch budowlany w latach 1999 – I pół. 2009 r. wg. poszczególnych sołectwach (liczba wydanych pozwoleń na budowę budynków mieszkalnych)...... 24 Tabela 7. Przestrzenne rozmieszczenie budynków mieszkalnych w gm. Wojnicz...... 25 Tabela 8. Budownictwo mieszkaniowe w tym jednorodzinne wg. sołectw w gm. Wojnicz w 2009 r...... 26 Tabela 9. Struktura użytkowania gruntów...... 27 Tabela 10. Charakterystyka złóż kruszyw naturalnych występujących na terenie gm. Wojnicz...... 34 Tabela 11. Wynikowe klasy jakości powietrza w strefie dąbrowsko-tarnowskiej w roku 2008 dla kryterium ochrony zdrowia z uwzględnieniem poszczególnych zanieczyszczeń...... 53 Tabela 12. Wykaz istniejących pomników przyrody w gm. Wojnicz...... 61 Tabela 13. Chronione gatunki grzybów, porostów i flory...... 63 Tabela 14. Chronione gatunki zwierząt...... 64 Tabela 15. Obiekty wpisanych do rejestru zabytków na terenie gm. Wojnicz...... 76 Tabela 16. Wykaz obiektów ujętych w gminnej ewidencji zabytków wg. poszczególnych miejscowości...... 87 Tabela 17. Struktura substancji zabytkowej gm. Wojnicz po aktualizacji – stan na 2009 r...... 100 Tabela 18. Stan zachowania obiektów z ewidencji zabytków WKZ, wg poszczególnych sołectw, po aktualizacji - czerwiec 2009 r...... 102 Tabela 19. Wykaz cmentarzy zabytkowych w gm. Wojnicz...... 104 Tabela 20. Indeks stanowisk archeologicznych w obszarze gm. Wojnicz wg sołectw...... 105 Tabela 21. Stanowisk archeologiczne wg sołectw w gm. Wojnicz...... 112 Tabela 22. Uwarunkowania kulturowe gm. Wojnicz ...... 116 Tabela 23. Wskazane działania ochronne...... 117 Tabela 24. Rozwój ludności gm. Wojnicz wg. jednostek osadniczych*...... 123 Tabela 25. Rozwój ludności gminy Wojnicz w latach 1997-2008...... 125 Tabela 26. Ruch naturalny ludności gm. Wojnicz...... 125 Tabela 27. Migracja wewnętrzna – kierunki migracji gm. Wojnicz...... 126 Tabela 28. Struktura wiekowa ludności gm. Wojnicz...... 127 Tabela 29. Pracujący w gospodarce narodowej w latach 2003-2008 r. w gm. Wojnicz...... 128 Tabela 30. Przestrzenne rozmieszczenie bezrobocia rejestrowanego w latach 2002-2008...... 128 Tabela 31. Bezrobotni według wykształcenia – 2008 r...... 129 Tabela 32. Bezrobotni według wieku w 2008 r...... 129 Tabela 33. Bezrobotni według stażu pracy – 2008 r...... 129 Tabela 34. Bezrobotni według czasu pozostawania bez pracy – 2008 r...... 130 Tabela 35. Charakterystyka bezrobotnych...... 130 Tabela 36. Charakterystyka zasobów mieszkaniowych gm. Wojnicz ...... 130 Tabela 37. Zasoby mieszkaniowe gminy Wojnicz – struktura wg ilości izb ...... 131 Tabela 38. Powierzchnia użytkowa mieszkań w gm. Wojnicz ...... 131 Tabela 39. Struktura zasobów mieszkaniowych gm. Wojnicz wg. własności w 2007 r...... 131 Tabela 40. Mieszkania zamieszkałe według okresu powstania...... 133 Tabela 41. Liczba wniosków o zabudowę mieszkaniową...... 135 Tabela 42. Placówki ambulatoryjne opieki zdrowotnej w gm. Wojnicz ...... 135 Tabela 43. Ośrodki zdrowia w gm. Wojnicz...... 136 Tabela 44. Apteki w gm. Wojnicz...... 137 Tabela 45. Rodzaje i wielkość pomocy świadczonej przez GOPS w Wojniczu...... 138 Tabela 46. Przedszkola w gm. Wojnicz ...... 138 Tabela 47. Przedszkola w gm. Wojnicz w roku szkolnym 2009/2010...... 139 Tabela 48. Rozmieszczenie i warunki funkcjonowania placówek szkolnictwa podstawowego i gimnazjalnego w gm. Wojnicz w roku szkolnym 2009/2010...... 140 Tabela 49. Szkolnictwo podstawowe i gimnazjalne podporządkowanem organom samorządowym w latach 2004- 2009...... 141 Tabela 50. Zespół Szkół Licealnych i Technicznych w Wojniczu...... 143 Tabela 51. Placówki biblioteczne w gm. Wojnicz i powiecie tarnowskim w 2008 r...... 144 Tabela 52. Imprezy kulturalne, zespoły i koła artystyczne w gm. Wojnicz ...... 145 Tabela 53. Przebieg drogi wojewódzkiej na terenie gm. Wojnicz...... 154 Tabela 54. Zdarzenia drogowe na drodze wojewódzkiej nr 975 w roku 2008...... 154 Tabela 55. Średni dobowy ruch w punktach pomiarowych na drodz wojewódzkiej w gm. Wojnicz w 2005 r...... 155 Tabela 56. Parametry techniczne dróg powiatowych w gm. Wojnicz...... 155 Tabela 57. Oczyszczalnia Eko-clear ...... 157 Tabela 58. Sposoby wykorzystywania odpadów komunalnych w gminie Wojnicz...... 159 Tabela 59. Odpady komunalne wytworzone w gminie Wojnicz w 2008 roku...... 159 Tabela 60. Urządzenia melioracji wodnych podstawowych i szczegółowych na terenie gm. Wojnicz...... 163 Tabela 61. Czynne cmentarze w gm. Wojnicz...... 164
4 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Tabela 62. Zagrożenie przestępczością...... 169 Tabela 63. Zagrożenie bezpieczeństwa...... 170 Tabela 64. Zagrożenie pożarowe i miejscowe...... 171 Tabela 65. Podmioty gospodarcze na terenie gm. Wojnicz...... 177 Tabela 66. Przestrzenne rozmieszczenie podmiotów gospodarczych osób fizycznych w gm. Wojnicz – 2008 r. 177 Tabela 67. Podmioty gospodarki narodowej według wybranych sekcji EKD w gm. Wojnicz...... 178 Tabela 68. Struktura podmiotów gospodarki narodowej według wybranych sekcji EKD w gm. Wojnicz i powiecie tarnowskim 2008 r...... 179 Tabela 69. Wskaźnik bonitacji rolniczej...... 181 Tabela 70. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej gm. Wojnicz...... 181 Tabela 71. Klasyfikacja bonitacyjna użytków rolnych w gm. Wojnicz...... 181 Tabela 72. Struktura użytków rolnych wg klas bonitacyjnych w poszczególnych miejscowościach gm. Wojnicz.182 Tabela 73. Struktura użytkowania gruntów w gm. Wojnicz...... 183 Tabela 74. Struktura użytków rolnych...... 183 Tabela 75. Struktura upraw w gm. Wojnicz...... 184 Tabela 76. Zwierzęta gospodarskie oraz gospodarstwa utrzymujące zwierzęta wg pogłowia w gm. Wojnicz. .... 185 Tabela 77. Struktura gospodarstw rolnych...... 185 Tabela 78. Udział gospodarstw w podziale na cel produkcji rolniczej...... 186 Tabela 79. Udział gospodarstw wg struktury dochodów [%]...... 186 Tabela 80. Struktura lasów w gm. Wojnicz...... 188 Tabela 81. Przestrzenne rozmieszczenie lasów wg własności w 2008 r...... 188 Tabela 82. Powierzchnia gruntów nieleśnych w gm. Wojnicz przeznaczonych do zalesienia w latach 2000-2007 [ha]...... 189 Tabela 83. Pozyskiwanie drewna [m3] w latach 2000-2007 w gm. Wojnicz...... 190 Tabela 84. Atrakcyjne turystycznie obiekty kultury materialnej...... 192
Spis rysunków:
Rysunek 1. Położenie Gminy na tle powiatu Tarnowskiego ...... 14 Rysunek 2. Podział Gminy na sołectwa ...... 15 Rysunek 3. Udział budynków mieszkalnych w poszczególnych sołectwach w gm. Wojnicz wg ewidencji na stan wrzesień 2009 r...... 25 Rysunek 4. Udział nowych budynków mieszkalnych w poszczególnych sołectwach w latach 2000-2009 r...... 25 Rysunek 5. Podział fizycznogeograficzny gminy Wojnicz. (opracowanie własne) ...... 30 Rysunek 6. Strefy ochronne układu przestrzennego Wojnicza...... 81 Rysunek 7. Struktura zabytków wg. ewidencji WKZ ...... 100 Rysunek 8. Struktura zabytków po aktualizacji ewidencji WKZ. – stan na 2009 r...... 100 Rysunek 9. Struktura stanu obiektów zabytkowych w gminie Wojnicz ujętych w ewidencji WKZ...... 102 Rysunek 10. Udział obiektów zabytkowych wg. wojewódzkiej ewidencji zabytków w poszczególnych sołectwach...... 103 Rysunek 11. Udział obiektów zabytkowych w poszczególnych sołectwach gminy Wojnicz po aktualizacji ewidencji WKZ...... 103 Rysunek 12. Liczba wyburzeń obiektów zabytkowych w gminie Wojnicz wg sołectw...... 103 Rysunek 13. Uwarunkowania kulturowe gminy...... 122 Rysunek 14. Gęstość zaludnienia gm. Wojnicz...... 124 Rysunek 15. Liczba uczniów uczęszczających do szkół podstawowych...... 142 Rysunek 16. Udział usług w sołectwach w gm. Wojnicz...... 146 Rysunek 17. Zbiorcze zestawienie wyposażenia w zakresie usług w gm. Wojnicz...... 147 Rysunek 18. Wyposażenie w infrastrukturę społeczną...... 148 Rysunek 19. Sieć drogowa gm. Wojnicz...... 153 Rysunek 20. Struktura własności gruntów gminy Wojnicz ...... 199
Spis fotografii: Fot. 1. Krajobraz Pogórza Wiśnickiego pomiędzy Milówką a Sukmaniem (fot. D. Brzeziński)...... 35 Fot. 2. Łagodnie opadające zbocza i płaskie, miejscami podmokłe dno - wnętrze formy dolinnej charakterystycznej dla południowego fragmentu Wysoczyzny Wojnickiej (fot. D. Brzeziński)...... 36 Fot. 3. Droga uszkodzona przez wody powodziowe Milówki w Wielkiej Wsi (fot. D. Brzeziński) ...... 52 Fot. 4. Biadoliny Radłowskie – zalany kompleks użytków rolnych na południe od linii kolejowej Tarnów - Kraków (fot. Jadwiga Gabała)...... 52 Fot. 5. Kościół parafialny p.w. Najświętszego Imienia Marii Panny w Olszynach (fot. E. Szymakowicz) ...... 78 Fot. 6. Pozostałości zamku obronnego na „Panieńskiej Górze” (fot. E. Szymakowicz) ...... 80 Fot. 7. Pałac w Więckowicach (fot. E. Szymakowicz) ...... 80 Fot. 8. Dwór w Wojniczu (fot. E. Szymakowicz)...... 82 Fot. 9. Kościół Parafialny P.W. Św. Wawrzyńca w Wojniczu (fot. E. Szymakowicz) ...... 83 Fot. 10. Drewniany Kościół P.W. Św. Leonarda w Wojniczu (fot. E. Szymakowicz) ...... 84
5 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Fot. 11. Schemat wczesnośredniowiecznego grodziska na tablicy informacyjnej w Wojniczu (fot. E. Szymakowicz) ...... 84 Fot. 12. Kamienica Na Rogu ul. Jagiellońskiej w Wojniczu (fot. E. Szymakowicz) ...... 85 Fot. 13. Kaplica Grobowa Rodziny Stadnickich Na Cmentarzu w Wojniczu (fot. E. Szymakowicz)...... 85 Fot. 14. Kaplica Mszalna P.W. Matki Boskiej Loretańskiej w Wojniczu. (fot. E. Szymakowicz) ...... 86 Fot. 15. Przykład charakterystycznej zabudowy w sołectwie Biadoliny Radłowskie ...... 101 Fot. 16. Przykład charakterystycznej zabudowy w sołectwie Sukmanie (fot. E. Szymakowicz)...... 101 Fot. 17. Zabudowa tworząca pierzeje ulicy w Wojniczu. (fot. E. Szymakowicz) ...... 101 Fot. 18. Zabudowa pierzei rynku w Wojniczu. (fot. E. Szymakowicz) ...... 101 Fot. 19. Przedszkole w Grabnie. (fot. E. Szymakowicz) ...... 101 Fot. 20. Przedszkole w Biadolinach Radłowskich. ( fot. E. Szymakowicz) ...... 101 Fot. 21. Dom z lat II poł. XX w w Wojniczu. (fot. P. Skowroński) ...... 132 Fot. 22. Nowa zabudowa w Wojniczu. (fot. P. Skowroński) ...... 132 Fot. 23. Przykład zabudowy zagrodowej w centralnej części gminy ...... 132 Fot. 24. Zabudowa drewniania początków XX w. w Biadolinach Radłowskich. (fot. P. Skowroński) ...... 132 Fot. 25. Niszczejąca stodoła o cechach zabytkowych w sołectwie Debina Zakrzowska ...... 133 Fot. 26. Zaniedbany budynek gospodarczy o cechach zabytkowych w sołectwie Biadoliny Radłowskie...... 133 Fot. 27. Przekształcające się w ruinę budynek gospodarczy o cechach zabytkowych w sołectwie Isep...... 133 Fot. 28. Przekształcające się w ruinę dom o cechach zabytkowych w sołectwie Olszyny. (fot. E. Szymakowicz) ...... 133 Fot. 29. Gminny Ośrodek Kultury w Wojniczu. (fot. E. Szymakowicz) ...... 145
6 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
WPROWADZENIE
7 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
1. WPROWADZENIE
1.1. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY WOJNICZ
Obowiązek sporządzenia i uchwalenia studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego wynika z ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (DZ. U. Nr 80, poz. 717 z późn. zm.). Niniejsze opracowanie stanowi realizację uchwały Nr XL/337/2006 Rady Gminy Wojnicz z dnia 18 października 2006 r. w sprawie przystąpienia do zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Wojnicz.
1.2. ZAKRES OPRACOWANIA STUDIUM
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego jest opracowaniem strategicznym dotyczącym gminy Wojnicz w jej granicach administracyjnych. Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 26 lipca 2005 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast oraz nadania miejscowościom statusu miasta (Dz. U. Nr 141, poz. 1185, z późn. zm.) z dniem 1 stycznia 2007 r. wieś gminna Wojnicz uzyskała prawa miejskie. Niniejsze opracowanie zwane dalej „studium” jest zmianą „Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz” przyjętego uchwałą nr XXXII/178/98 Rady Gminy w Wojniczu z dnia 28 kwietnia 1998 r.
1.3. ZADANIA I CELE STUDIUM
Ustalenia studium nie stanowią prawa miejscowego, są jednak wiążące dla organów gminy przy sporządzaniu planów miejscowych, stanowiąc dokument o charakterze aktu kierownictwa wewnętrznego – zobowiązują władze samorządowe do określonej w nim polityki przestrzennej. Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (DZ. U. Nr 80, poz. 717 z późn. zm.), celem studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego jest określenie polityki przestrzennej gminy, w tym lokalnych zasad zagospodarowania przestrzennego, po uprzednim rozpoznaniu uwarunkowań rozwoju gminy. W studium: uwzględniono uwarunkowania zawarte w art. 10 ust. 1 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, wynikające w szczególności z:
dotychczasowego przeznaczenia, zagospodarowania i uzbrojenia terenu;
8 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
stanu ładu przestrzennego i wymogów jego ochrony;
stanu środowiska, w tym stanu rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej, wielkości i jakości zasobów wodnych oraz wymogów ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego;
stanu dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej;
warunków i jakości życia mieszkańców, w tym ochrony ich zdrowia;
zagrożenia bezpieczeństwa ludności i jej mienia;
potrzeb i możliwości rozwoju gminy;
stanu prawnego gruntów;
występowania obiektów i terenów chronionych na podstawie przepisów odrębnych;
występowania obszarów naturalnych zagrożeń geologicznych;
występowania udokumentowanych złóż kopalin oraz zasobów wód podziemnych;
występowania terenów górniczych wyznaczonych na podstawie przepisów odrębnych,
stanu systemów komunikacji i infrastruktury technicznej, w tym stopnia uporządkowania gospodarki wodno-ściekowej, energetycznej oraz gospodarki odpadami;
zadań służących realizacji ponadlokalnych celów publicznych, określono, zgodnie z zawartością art. 10 ust 1 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym:
kierunki zmian w strukturze przestrzennej gminy oraz w przeznaczeniu terenów;
kierunki i wskaźniki dotyczące zagospodarowania oraz użytkowania terenów, w tym tereny wyłączone spod zabudowy;
obszary oraz zasady ochrony środowiska i jego zasobów, ochrony przyrody, krajobrazu kulturowego uzdrowisk;
obszary i zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej;
kierunki rozwoju systemów komunikacji i infrastruktury technicznej;
obszary, na których rozmieszczone będą inwestycje celu publicznego o znaczeniu lokalnym;
obszary, na których rozmieszczone będą inwestycje celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym, zgodnie z ustaleniami planu zagospodarowania przestrzennego województwa i ustaleniami programów, o których mowa w art. 48 ust. 1;
obszary, dla których obowiązkowe jest sporządzenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego na podstawie przepisów odrębnych, w tym obszary wymagające przeprowadzenia scaleń i podziału nieruchomości,
obszary, dla których gmina zamierza sporządzić miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, w tym obszary wymagające zmiany przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne;
9 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
kierunki i zasady kształtowania rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej;
obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi i osuwania się mas ziemnych;
obszary wymagające przekształceń, rehabilitacji lub rekultywacji;
granice terenów zamkniętych i ich stref ochronnych;
inne obszary problemowe, w zależności od uwarunkowań i potrzeb zagospodarowania występujących w gminie. W studium uwzględniono w szczególności ustalenia: Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego1 Strategii Rozwoju Gminy Wojnicz na lata 2005 - 20152, Programu Ochrony Środowiska gminy Wojnicz – aktualizacji programu na lata 2010-2014. Opracowania ekofizjograficznego dla gminy Wojnicz.
1.4. ZAWARTOŚĆ STUDIUM
Projekt studium zawiera3: część określającą uwarunkowania, o których mowa w art. 10 ust. 1 ustawy, przedstawioną w formie tekstowej4 i graficznej; w skład części graficznej wchodzą:
rysunek nr 1: „Uwarunkowania” w skali 1:10 000 część tekstową zawierającą ustalenia określające kierunki zagospodarowania przestrzennego gminy5, o których mowa w art. 10 ust. 2 ustawy, uzasadnienie zawierające objaśnienia przyjętych rozwiązań oraz syntezę ustaleń projektu studium6, rysunek studium przedstawiający w formie graficznej ustalenia, określające kierunki zagospodarowania przestrzennego gminy, a także granice obszarów, o których mowa w art. 10 ust. 2 ustawy; w skład rysunku studium wchodzi:
rysunek nr 2: „Kierunki” w skali 1:10 000,
rysunek nr 3: „Kierunki rozwoju infrastruktury technicznej” w skali 1:10 000.
W niniejszym tekście, niewymagający zmian i aktualizacji pierwotny tekst zaznaczono w formie jasnego podszarzenia.
1 Uchwała Nr XV/174/03 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 22 grudnia 2003 r. 2 Przyjętej Uchwałą Nr XXIX/261/2005 Rady Miejskiej w Wojniczu z dnia 29 września 2005 r. w sprawie przyjęcia Strategii Rozwoju Gminy Wojnicz. 3 Zgodnie z § 4. ust 1. rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2004 r. w sprawie zakresu projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (Dz. U. z dnia 26 maja 2004 r.). 4 Zawarte w części I tekstu studium. 5 Zawarte w części II tekstu studium. 6 Zawarte w części II tekstu studium.
10 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
POWIĄZANIA FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNE GMINY WOJNICZ
11 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
2. ZEWNĘTRZNE POWIĄZANIA FUNKCJONALNO PRZESTRZENNE
2.1. PODSTAWOWE INFORMACJE I DANE O GMINIE WOJNICZ
Gmina Wojnicz położona w granicach województwa małopolskiego, w zachodniej części powiatu tarnowskiego. Graniczy z gminami:
Zakliczyn – od południa,
Borzęcin i Wierzchosławice - od północy,
Tarnów i Pleśna - od wschodu,
Dębno – od zachodu. W skład gminy Wojnicz wchodzi 14 sołectw i miasto Wojnicz, w którym mieści się siedziba władz gminy. Wojnicz w 2002 r. uzyskał status miasta. Gmina znajduje się w odległości ok. 3,5 km na zachód od Tarnowa i ok. 17 km na wschód od Brzeska. Przez środek gminy Wojnicz na kierunku E-W przebiega droga krajowa nr 4, która jest fragmentem międzynarodowej trasy E40, natomiast na kierunku N-S biegnie droga wojewódzka nr 975 prowadząca ruch z Dąbrowy Tarnowskiej do Dąbrowy (k/Nowego Sącz).
Tabela 1. Gmina Wojnicz – podstawowe dane za rok 2008. Powiat Województwo Wyszczególnienie Gmina Wojnicz tarnowski małopolskie Powierzchnia (km2) 79,3 1 412 15 189 Ludność 13 047 195 230 3 232780 Gęstość zaludnienia (osób/km2) 165 138 217 Przyrost naturalny (w ‰) 2,1 2,7 2,2 Stopa bezrobocia 3,9 10,3 6,4 Ludność wieku nieprodukcyjnego na 100 61,6 62,8 57,5 osób wieku produkcyjnego Źródło: Dane GUS 2007 r.
W granicach powiatu tarnowskiego gmina Wojnicz jest dwunastą pod względem powierzchni, a czwartą pod względem liczby ludności. Ludność w liczbie 13 047 osób stanowi 6,7% ludności powiatu tarnowskiego i 0,4% ludności województwa małopolskiego. Gęstość zaludnienia w gminie jest wyższa niż w średnia w powiecie, ale niższa względem województwa. Przyrost naturalny gminy w 2008r wykazał znaczny wzrost w stosunku do lat poprzednich, co dało wskaźnik w wysokości 2,1‰. Mimo to wskaźnik ten jest niższy zarówno w stosunku do województwa jak i powiatu. Ludność w wieku produkcyjnym stanowi 61,9% gminy, stąd wskaźnik obciążenia ludności produkcyjnej ludnością nieprodukcyjną wynoszący 61,6 jest nieco niższy od wskaźnika dla powiatu 62,8 ale wyższy niż dla województwa 57,5.
12 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Tabela 2. Struktura użytkowania gruntów. Gmina Wyszczególnienie Wojnicz użytki rolne 63,8 Użytkowanie gruntów lasy 26,0 niezainwestowanych [%]: pozostałe grunty i nieużytki 10,2
Średnia wielkość rolnego gospodarstwa indywidualnego [ha] 1.83 ha
Źródło: Dane UG 2008 r.
Rolnictwo jest istotną gałęzią rozwoju gminy z uwagi na bardzo dobre warunki naturalne – m.in.: dobrą jakość gleb (najlepsze gleby znajdują się we wschodniej części gminy w dolinie Dunajca), korzystne warunki wodne oraz agro-klimatyczne. Potwierdza to wysoki wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcji wynoszący dla gminy 82,6 pkt przy 66,6 pkt dla Polski. Użytki rolne zajmują 63,8% powierzchni gminy. Wśród użytków rolnych dominują grunty orne – 78%, duży odsetek stanowią także łąki i pastwiska – 19,9%. Lasy zajmują 26,0 % powierzchni gminy.
Tabela 3. Zasoby mieszkaniowe w gm. Wojnicz. Gmina Powiat Województwo Wyszczególnienie Wojnicz tarnowski małopolskie Zasoby mieszkaniowe w ilości mieszkań 3 265 50 157 1 058 892 Pow. użytkowa mieszkania na osobę w m2 21,4 23,2 24,5 Przeciętna powierzchnia 1 mieszkania 86,4 90,2 74,8 użytkowa na 1 osobę 21,4 23,2 24,5 na 1 mieszkanie 4,0 3,9 3,1 Liczba osób: na 1 izbę 0,9 0,9 0,8. Źródło: Dane GUS 2008 r.
Zasoby mieszkaniowe gminy w ilości 3265 mieszkań stanowią 6,5% wszystkich zasobów powiatu. Średnia powierzchnia użytkowa mieszkania przypadająca na 1 osobę w gminie jest mniejsza zarówno od średniej dla powiatu, jak i województwa. Również niższa od średniej dla powiatu jest średnia wielkość mieszkania. Jest ona jednak większa od przeciętnego mieszkania w województwie małopolskim o ponad 12m2.
13 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
GMINA WOJNICZ POŁOŻENIE NA TLE POWIATU I WOJEWÓDZTWA
Rysunek 1. Położenie Gminy na tle powiatu Tarnowskiego
14 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
GMINA WOJNICZ POŁOŻENIE I PODZIAŁ NA SOŁECTWA
Rysunek 2. Podział Gminy na sołectwa
15 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
2.2. CHARAKTERYSTYKA POWIĄZAŃ FUNKCJONALNO – PRZESTRZENNYCH GMINY WOJNICZ
2.2.1. Powiązania wynikające z naturalnych warunków środowiskowych
Gmina Wojnicz położona jest na terenie Zapadliska Przedkarpackiego na granicy Pogórza Karpackiego i Niziny Sandomierskiej. Teren gminy Wojnicz włączony jest do prawnie chronionych trzech Obszarów Krajobrazu Chronionego. Część południową gminy obejmują OchK Wschodniego Pogórza Wiśnickiego i OchK Pogórza Ciężkowickiego, natomiast północna część znajduje się w Radłowsko-Wierzchosławickim OChK. Głównym celem Obszarów Chronionego Krajobrazu jest ochrona terenów o szczególnym znaczeniu dla kształtowania równowagi ekologicznej, zachowania różnorodności świata przyrody i jego bogactwa, ochrona charakterystycznych cech rodzimego krajobrazu. Obszary te stanowią ważne drogi wymiany informacji genetycznej niezbędnej dla prawidłowego funkcjonowania ekosystemów. Naturalną, wschodnią granicę gminy stanowi rzeka Dunajec wraz z doliną będącą istotnym elementem środowiska przyrodniczego. W Koncepcji Krajowej Sieci Ekologicznej EKONET – POLSKA, będącej integralną częścią Europejskiej Sieci Ekologicznej dolina Dunajca proponowana jest jako korytarz ekologiczny o znaczeniu europejskim. Funkcjonowanie wyznaczonych Obszarów Chronionego Krajobrazu oraz korytarza ekologicznego doliny Dunajca, utrwala przyrodnicze powiązania gminy Wojnicz z sąsiednimi gminami. Powiązania środowiskowe z przyległymi i oddalonymi obszarami oprócz przyrody dotyczą również zasobów wodnych i ich jakości; rzek Dunajca i Milówki. Ponieważ istotny wpływ na zasoby i czystość rzek wywiera działalność gospodarcza prowadzona w obszarach leżących w ich dorzeczach, zachodzi konieczność współpracy gmin dorzecza Dunajca w zakresie ochrony wód przed zanieczyszczeniami. Konieczność ochrony przed powodzią również integruje gminy leżące w zasięgu wody Q1% Dunajca, w działaniach na rzecz utrzymania dobrego stanu technicznego wałów i związanych z nimi urządzeniami. Cała infrastruktura przeciwpowodziowa stanowi ważny element powiązań technicznych gmin naddunajeckich, zarówno w sferze materialnej jak i organizacyjnej. Eksploatacja złóż surowców mineralnych usytuowanych na pograniczu sąsiadujących gmin, wymaga współpracy i działań koordynacyjnych ze strony zainteresowanych gmin m.in. w zakresie wpływu eksploatacji na środowisko, rekultywacji i zagospodarowania terenów poeksploatacyjnych. Gmina Wojnicz jest członkiem i współzałożycielem stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania „Dunajec-Biała”, do której należą również gminy Dębno, Ciężkowice, Pleśna
16 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA i Zakliczyn. Celem działania grupy jest wspólna praca nad wykorzystaniem unikalnych walorów przyrodniczych i kulturowych Pogórza-Ciężkowickiego i poprawa jakości życia mieszkańców.
2.2.2. Powiązania w zakresie infrastruktury technicznej
Powiązania infrastrukturalne obszaru gminy z terenami sąsiednimi dotyczą, przebiegu magistralnych sieci elektroenergetycznych i gazowych oraz powiązań układu energetycznego i gazowniczego gminy Wojnicz z sąsiednimi terenami, a to:
linii elektroenergetycznych wysokiego napięcia: 400 kV relacji: Rzeszów – Tucznawa, Tarnów – Połaniec, Tarnów – Tucznawa, 110 kV relacji: Brzesko – Dunajcowa z odgałęzieniem do stacji Biadoliny, Tarnów – Dunajcowa, Tarnów – Biadoliny, Tarnów – Olszyny (do stacji GPZ Olszyny), Olszyny – Rożnów (do stacji GPZ Olszyny), łączących układ energetyczny gminy z układem krajowym oraz
linii elektroenergetyczne średnich napięć 30 i 15 kV, łączących układ energetyczny gminy z układami sąsiednich gmin,
gazociągów wysokiego ciśnienia: ø500 mm relacji Łukanowice – Węgrzce; ø500 mm relacji Łukanowice – Węgrzce; ø250 mm relacji Łukanowice – Węgrzce; ø500 mm relacji Łukanowice – Skawina; ø300 mm relacji Łukanowice – Wierzchosławice. Ponadto powiązania gminy Wojnicz występują w zakresie:
składowiska odpadów komunalnych – odpady komunalne z terenu gminy Wojnicz wywożone są na wysypisko w Tarnowie,
zaopatrzenia w wodę – ujecie wody w Łukanowicach jest źródłem wody, która dwoma rurociągami magistralnymi ø400 mm, biegnącymi od ujęcia w Łukanowicach wzdłuż drogi krajowej E4 w kierunku zachodnim, dostarczana jest do gmin Wojnicz, Dębno i Brzesko,
kanalizacji – system kanalizacji ściekowej miasta Wojnicz połączony jest z systemem kanalizacji m. Tarnowa. W Zakrzowie znajduje się przepompownia ścieków, która tłoczy ścieki z części Wojnicza do kanalizacji Tarnowa. W ramach programu „Aglomeracji Tarnów”, utworzonej w 2006 r. planowany jest dalszy rozwój sieci kanalizacyjnej gminy oraz skierowanie ścieków do oczyszczalni w Tarnowie.
17 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
2.2.3. Powiązania komunikacyjne
Gmina Wojnicz posiada korzystną dostępność komunikacyjną. Droga krajowa nr 4, która jest fragmentem międzynarodowej trasy E40, przebiega przez środek gminy dzieląc ją na część północną i południową. Droga ta ma znaczenie ponadlokalne i zapewnia gminie połączenie z takimi miastami jak Kraków – Tarnów – Przemyśl. W ciągu tej drogi w 2007 roku oddano do użytku obwodnicę Wojnicza o długości 3 750 m, która jest drogą jednojezdniową klasy GP (główna przyspieszona). Na włączeniach obwodnicy do drogi DK4 znajdują się dwa węzły drogowe: od strony Krakowa na skrzyżowaniu obwodnicy z drogą do terenów przemysłowych, a od strony Tarnowa na skrzyżowaniu ze wschodnią obwodnicą Wojnicza na końcu odcinka. Łączność z sąsiednimi gminami oraz połączenie z drogą nr 4 zapewnia droga wojewódzka oraz trzy drogi powiatowe:
droga wojewódzka droga numer 975 – relacji Dąbrowa k/ Nowego Sącza – Dąbrowa Tarnowska,
drogi powiatowe droga nr 1407K - Biadoliny Szlacheckie ( gm. Brzesko) – Łopoń droga nr 1405K - Więckowice – Łysa Góra (gm. Brzesko) droga nr 1406K - Wielka Wieś – Milówka Przez północną część gminy -sołectwo Biadoliny Radłowskie, przebiega zelektryfikowana, dwutorowa linia kolejowa nr 091 relacji Kraków Główny – Medyka. Jest to linia pasażersko – towarowa ze stacją kolejową zlokalizowaną w miejscowości Biadoliny Szlacheckie gm. Brzesko. Linia kolejowa stanowi dodatkowe połączenie gminy z resztą kraju.
2.2.4. Związki z ośrodkami o określonych dominujących funkcjach, mających wpływ na gminę
Gmina powiązana jest z Krakowem, jako ośrodkiem wojewódzkim – ponadregionalnym, głównie w obszarach: wojewódzkiej administracji samorządowej i rządowej; wysokospecjalistycznych usług publicznych (kliniki, wyższe uczelnie). Z racji przynależności do powiatu tarnowskiego, gmina posiada ścisłe związki z miastem Tarnowem w zakresie: usług samorządowej administracji szczebla powiatowego, lecznictwa zamkniętego kultury, usług komercyjnych, szkolnictwa ponadgimnazjalnego i wyższego, zatrudnienia – mieszkańcy gminy Wojnicz znajdują zatrudnienie poza granicami gminy m.in. w sąsiadującym Tarnowie, zamieszkania – migracja ludności gminy Wojnicz do Tarnowa związana z pracą i nauką.
18 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
W 1999 roku utworzony został w Wojniczu Zielony Park Przemysłowy przy drodze międzynarodowej E40. Jego powstanie daje gminie szanse rozwoju dzięki dobrze wykorzystanemu połączeniu komunikacyjnemu, nie tylko z województwem, ale i całym krajem. Projekt ten został zrealizowany w ramach regionalnego porozumienia Partnerstwo dla Tarnowa i ziemi Tarnowskiej. Park jest częścią planowanego na szerszą, wojewódzką skalę programu promocji parków przemysłowych leżących przy drodze E40. W ramach współpracy regionalnej Gmina Wojnicz zawarła w 1998 roku wraz z innymi otaczającymi Tarnów gminami tzw. „Porozumienie Wierzchosławickie”. Weszły do niego gminy: Radłów, Wierzchosławice, Żabno, Ryglice, Pleśna, Lisia Góra i miasto Tarnów. Dalszym krokiem było formalne utworzenie aglomeracji „Tarnów” w listopadzie 2006 roku, określającej m.in. politykę wspólnego użytkowania tarnowskiej oczyszczalni ścieków oraz wspólnej gospodarki odpadami. Porozumienie to podpisały oprócz gminy Wojnicz gminy: Żabno, Skrzyszów, Lisia Góra, Wierzchosławice i miasto Tarnów. W kwietniu 2009 roku utworzono związek międzygminny „Aglomeracja Tarnowska”, który została zawarty miedzy Tarnowem i 12 pobliskimi gminami, w tym Wojniczem. Aglomeracja dziś liczy 312 000 mieszkańców, z czego blisko połowa to ludność miejska.
19 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
DIAGNOZA STANU ISTNIEJĄCEGO I UWARUNKOWANIA
20 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
3. PRZEZNACZENIE, ZAGOSPODAROWANIE I UŻYTKOWANIE TERENU
3.1. PRZEZNACZENIE TERENU
Gmina posiada obowiązujący dokument planistyczny „Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz” przyjęte uchwałą nr XXXII/178/98 Rady Gminy w Wojniczu z dnia 28 kwietnia 1998 r. Zagospodarowanie terenów następowało w sposób zgodny z przeznaczeniem określanym w opracowywanych miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego7, a także w oparciu o wydane decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowaniu terenu oraz o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego. Obecnie obowiązuje 14 miejscowych planów, obejmujących część terenów w gminie Wojnicz o łącznej powierzchni 289,3 ha.
Tabela 4. Obowiązujące miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego na terenie gminy.
Powierzchnia Nr uchwały Z dnia Nazwa planu [ha] MPZP części wsi Wojnicz XV/95/2000 8 czerwca 2000 r. 28,13 i Łukanowice XIX/139/2001 6 marca 2001 r. MPZP części gminy Wojnicz 17,44 MPZP części wsi Zakrzów w gminie XXV/163/2001 25 października 2001 r. 1,4 Wojnicz MPZP części wsi Łukanowice XXXI/206/2002 28 czerwca 2002 r. 0,84 gmina Wojnicz MPZP części wsi Wojnicz gmina II/9/2002 6 grudnia 2002 r. 24,29 Wojnicz VII/52/2003 28 kwietnia 2003 r. MPZP części gminy Wojnicz 0,23 VII/51/2003 28 kwietnia 2003 r. MPZP części gminy Wojnicz 29,50 X/91/2003 14 sierpnia 2003 r. MPZP gminy Wojnicz 18,29 X/90/2003 14 sierpnia 2003 r MPZP gminy Wojnicz 9,27 XIV/145/2004 25 lutego 2004 r. MPZP gminy Wojnicz 0,86 XXIX/2602005 19 września 2005 r. MPZP obszaru Wojnicz 11,1 MPZP gminy Wojnicz na obszarze miejscowości: Wielka Wieś, Isep, VII/37/2007 26 czerwca 2007 r. 67,5 Wojnicz, Zakrzów i Dębina Łętowska MPZP części gminy Wojnicz na VII/38/2007 26 czerwca 2007 r. 0,47 obszarze miejscowości: Grabno. MPZP części gminy Wojnicz na XXII/177/2008 30 grudnia 2008 r. 80,0 obszarze miejscowości Wojnicz Źródło: UM Wojnicz.
7 Zasięg terenów objętych obowiązującymi MPZP, przedstawiono na planszy „Uwarunkowań”.
21 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
3.2. ZAGOSPODAROWANIE TERENU – SIEĆ OSADNICZA
Gmina Wojnicz składa się z 14 sołectw oraz miasta Wojnicz. Sołectwo Wojnicz z dniem 1 stycznia 2007 r. uzyskało status miasta.
Tabela 5. Sołectwa Gm. Wojnicz wg. powierzchni. Powierzchnia Nazwa sołectwa ha % powierzchni gminy 1. Biadoliny Radłowskie 1.562,4 20 2. Dębina Łętowska 129,8 2 3. Dębina Zakrzowska 170,0 2 4. Grabno 1.020,9 13 5. Isep 226,9 3 6. Łopoń 547,0 7 7. Łukanowice 329,6 5 8. Milówka 350,4 4 9. Olszyny 693,0 9 10. Rudka 239,3 3 11. Sukmanie 313,5 4 12. Wielka Wieś 871,8 11 13. Więckowice 283,7 4 14. Zakrzów 294,3 4 15. Miasto Wojnicz 850,2 11 Ogółem powierzchnia gminy: 7.882,8 100 Źródło: UM Wojnicz.
3.2.1. Charakterystyka ogólna jednostek osadniczych
Północną część gminy powyżej trasy E-40 charakteryzują zwarte układy osadnicze. W południowej jej części w miarę oddalania się od miasta Wojnicz układ zabudowy cechuje rozproszenie, które w dużym stopniu związane jest z warunkami geograficznymi Pogórza Wiśnickiego. W każdej jednostce osadniczej można rozpoznać bardziej zwarty obszar centralny, z koncentracją usług podstawowych o znaczeniu lokalnym. Koncentracja zabudowy przy usługach podstawowych nie jest jednak regułą. Zauważalna jest tendencja do tworzenia zespołów usługowych jak również obszarów obsługi komunikacji (stacje paliw, warsztaty samochodowe e.t.c) przy drodze krajowej A-4 (E-40). Istotnymi obszarami zwiększającymi atrakcyjność jednostek osadniczych są kompleksy leśne. W części północnej są to „Lasy Radłowskie„ należące do Nadleśnictwa Dąbrowa Tarnowska natomiast w części południowej gminy lasy prywatne oraz państwowe będące w zarządzie Nadleśnictwa Brzesko.
22 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
W strukturze funkcjonalno-przestrzennej jednostek osadniczych można wyróżnić następujące elementy: obszary mieszkaniowe, obszary usługowe, obszary produkcyjne oraz tereny rekreacyjne. Jednostki osadnicze uzupełniają zespoły leśne i rolnicze przestrzenie produkcyjne. Funkcja mieszkaniowo-usługowa oraz produkcyjna skupia się w terenach równinnych, oraz na łagodnych stokach. Zabudowa zagrodowa i leśnictwo obejmuje większe stoki i wyższe wzniesienia terenu. Według typologii fizjonomicznej wsie gminy zaliczyć można do: układu ulicowego: Biadoliny Radłowskie, Łopoń, Grabno, Sukmanie, Dębina Zakrzowska, Dębina Łętowska, układu ulicowego wielodrożnego: Wojnicz, Łukanowice, Zakrzów, Isep, Więckowice, Grabno (w części zachodniej), Milówka, Wielka Wieś, Olszyny. Przeważająca część jednostek osadniczych posiada układ wielodrożny z fragmentami układu ulicowego. Czytelny układ ulicowy został zachowany w sołectwach Łopoń i Biadoliny Radłowskie. Największe rozproszenie zabudowy można zauważyć w sołectwach Olszyny, Grabno, Milówka. Współczesna ekspansja zabudowy mieszkaniowej (jednorodzinnej) w tereny rolnicze w tych sołectwach, powoduje zmiany w istniejących układach komunikacyjnych, będąc również przyczyną rozrostu sieci drożnej, a tym samym stałe powiększanie się terenów zurbanizowanych kosztem terenów rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Najbardziej skoncentrowanymi jednostkami osadniczymi są: Wojnicz, Łukanowice, Zakrzów częściowo Wielka Wieś. Wartościowymi elementami tworzącymi strukturę zabudowy gminy Wojnicz są jednostki osadnicze, które wyróżniają się w krajobrazie otwartym gminy. Jednostki te tworzą zespolony układ zabudowy skupionej wzdłuż ciągów komunikacyjnych. Do tego typu jednostek należą: Łopoń i Biadoliny Radłowskie. Miejscem, w którym obecnie koncentruje się zabudowa mieszkaniowa są Wojnicz, Łukanowice, Więckowice. Obszary te mają potencjalne możliwości oraz predyspozycje rozwojowe. Widoczne jest to również w dynamicznych przemianach w tych obszarach, związanych z dużym udziałem nowych budynków.
3.2.2. Charakterystyka ogólna miasta Wojnicz
Główną jednostką osadniczą gminy jest miasto Wojnicz, które wyróżnia się od pozostałych, wartościami kulturowymi m.in. 9 obiektami wpisanymi do rejestru zabytków w tym założeniem dworsko-parkowym o wartościach ponadlokalnych. Wojnicz stanowi siedzibę władz i administracji gminy. Najważniejszym atutem miasta Wojnicz jest jego położenie na skrzyżowaniu drogi międzynarodowej E40 z drogą wojewódzką nr 975 oraz w pobliżu Tarnowa.
23 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Układ przestrzenny Wojnicza charakteryzuje zwarty zespół zabudowy małomiasteczkowej skupiony wokół rynku i przyległych ulic o historycznym układzie średniowiecznym obejmujący sieć drożną, układ działek, zabytkową zabudowę z reliktami fortyfikacji średniowiecznej. Zespół rozbudowany na dawnym układzie owalnicowym głównie na kierunku wschód – zachód zabudową jednorodzinną i zagrodową (w zaniku). Koncentracja usług publicznych i komercyjnych ma miejsce głównie wokół rynku. Na obrzeżach układu od południa znajduje się zespół dworu starostów wojnickich z parkiem i zabudowaniami folwarcznymi. W układzie miasta można wyróżnić zespoły, a raczej ciągi zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej wzdłuż istniejących dróg promieniście wychodzących w peryferyjne obszary miasteczka oraz obiekty przemysłowe, zakłady wytwórcze umiejscowione w północnej jego strefie przy drodze krajowej i na obrzeżach zabudowy.
3.2.3. Ocena rozwoju osadnictwa
Liczba ludności w poszczególnych sołectwach związana jest ściśle z powstającymi nowymi terenami mieszkaniowymi.
Tabela 6. Ruch budowlany w latach 1999 – I pół. 2009 r. wg. poszczególnych sołectwach (liczba wydanych pozwoleń na budowę budynków mieszkalnych). Nazwa 2009 L.p. 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 sołectwa I płr. Biadoliny 1. 3 1 1 2 3 7 3 3 5 5 2 Radłowskie Dębina 2. - 1 3 - 1 3 1 3 5 - - Łętowska Dębina 3. ------1 - Zakrzowska 4. Grabno 11 2 4 1 1 4 - 1 4 5 4 5. Isep 1 1 - - 1 - 1 - - - - 6. Łopoń 4 2 4 - - - 2 2 2 2 - 7. Łukanowice 3 1 5 3 4 11 2 4 2 8 2 8. Milówka 2 - 1 1 - 1 - 4 1 2 1 9. Olszyny 5 - 6 3 1 4 5 4 4 4 - 10. Rudka 1 - - - 1 - 1 1 2 1 2 11. Sukmanie 5 1 2 - - 1 3 1 3 3 3 12. Wielka Wieś 5 4 5 2 4 4 4 6 6 5 1 13. Więckowice 4 5 4 - 6 3 2 5 9 3 6 14. Zakrzów 9 1 1 2 - - - - - 5 1 15. Wojnicz 15 5 11 7 2 9 11 2 16 9 1 OGÓŁEM 68 24 47 21 24 47 35 36 59 53 23 Źródło: dane GUS.
24 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Ruch budowlany w poszczególnych sołectwach w okresie od 1999 r. do I półrocza 2009 r. wskazuje, iż najwięcej pozwoleń na budowę wydano w 1999 r., kolejny zwiększony ruch budowlany zanotowano w latach 2007-2008. Można przypuszczać w oparciu o dane z pierwszego półrocza 2009 r. że ruch budowlany w gminie Wojnicz utrzyma się nadal na wysokim poziomie.
Tabela 7. Przestrzenne rozmieszczenie budynków mieszkalnych w gm. Wojnicz.
Liczba obiektów mieszkalnych Obiekty wybudowane L.p. Sołectwo wg ewidencji nr porządkowych budynków stan na 2009 r. w 2000-2009 r. 1. Biadoliny Radłowskie 361 28 2. Dębina Łętowska 61 6 3. Dębina Zakrzowska 92 5 4. Grabno 342 21 5. Isep 50 5 6. Łopoń 227 22 7. Łukanowice 222 24 8. Milówka 153 6 9. Olszyny 216 21 10. Rudka 63 4 11. Sukmanie 103 8 12. Wielka Wieś 319 29 13. Więckowice 157 22 14. Zakrzów 104 12 15. Wojnicz 1.056 69 OGÓŁEM 3.526 282 Źródło: dane GUS.
Rysunek 3. Udział budynków mieszkalnych w Rysunek 4. Udział nowych budynków poszczególnych sołectwach w gm. Wojnicz wg mieszkalnych w poszczególnych ewidencji na stan wrzesień 2009 r. sołectwach w latach 2000-2009 r.
25 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Najbardziej rozbudowaną strukturę osadniczą mają: Wojnicz - skupiający 30% budynków mieszkalnych gminy, Biadoliny Radłowskie, Grabno – po 10% oraz Więckowice, Wielka Wieś, Olszyny, Łukanowice, Łopoń – od 5 do 10%. Również w jednostkach tych w latach 2000-2009 odnotowano oddanie najwięcej nowych obiektów mieszkalnych, i tak: w Wojniczu – 25% ogółu oddanych obiektów mieszkalnych w gminie, w Biadolinach Radłowskich, Wielkiej Wsi – po 10% oraz w Więckowicach, Olszynach, Łukanowicach, Łoponiu, Grabnie – od 5 do 10%. Zatem najszybciej rozwijającymi się jednostkami osadniczymi w gminie są: Wojnicz, Biadoliny Radłowskie, Wielka Wieś. Sołectwami, w których odnotowano w ostatnich latach większy ruch budowlany, a w najbliższych latach powiększą swoje tereny zabudowy mieszkaniowej to: Więckowice, Grabno, Olszyny, Łukanowice, Łopoń. Analiza udziału budynków nierolniczych (mieszkaniowych jednorodzinnych) w budownictwie mieszkaniowym gminy wskazuje, że najbardziej przekształcają się pod względem funkcjonalnym poza miastem Wojnicz sołectwa: Biadoliny Radłowskie, Grabno, Łukanowice, Wielka Wieś, wtórych występuje największą ilość zabudowy jednorodzinnej (nierolniczej). Przekształcenia z funkcji rolniczej, w związku z powiększaniem się zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej w zabudowie wsi ma miejsce w: Dębina Zakrzowska, Łopoń, Olszyny, Więckowice. Największy udział budownictwa nierolniczego (mieszkaniowego jednorodzinnego) w budownictwie mieszkaniowym widoczny jest w: Wojniczu (70%), Dębinie Łętowskiej, Dębinie Zakrzowskiej, Łukanowicach (60-70%). W pozostałych sołectwach kształtuje się on na poziomie od 30-40% za wyjątkiem sołectwa Rudka (24%).
Tabela 8. Budownictwo mieszkaniowe w tym jednorodzinne wg. sołectw w gm. Wojnicz w 2009 r. % w stos. Budynki Nazwa wsi Ogółem do gminy M % N/M Biadoliny Radłowskie 361 10,2 361 39,1 141
Dębina Łętowska 61 1,7 61 65,6 40
Dębina Zakrzowska 92 2,6 92 60,9 56
Grabno 342 9,7 342 35,1 120 Isep 50 1,4 50 34,0 17
Łopoń 227 6,4 227 36,1 82 Łukanowice 222 6,3 222 60,8 135
Milówka 153 4,3 153 34,0 52 Olszyny 216 6,1 216 33,3 72
Rudka 63 1,8 63 23,8 15 Sukmanie 103 2,9 103 36,9 38
Wielka Wieś 319 9,1 319 39,2 125 Więckowice 157 4,5 157 42,0 66
Zakrzów 104 3,0 104 44,2 46 Wojnicz 1.056 30,0 1.056 77,6 820
M – budownictwo mieszkaniowe, N/M - udział budownictwa nierolniczego (jednorodzinnego) w budownictwie mieszkaniowym Źródło: dane GUS.
26 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
3.3. STRUKTURA UŻYTKOWANIA GRUNTÓW
W strukturze użytkowania terenu dominują grunty rolne, a drugą największą powierzchniowo grupę użytków stanowią grunty leśne. Tereny zabudowane i zurbanizowane zajmują 346 ha tj. 4,4% powierzchni gminy.
Tabela 9. Struktura użytkowania gruntów. Powierzchnia Użytkowanie gruntów ha % I. użytki rolne, w tym: 5.013 63,8 grunty orne 3.903 49,7 sady 115 1,4 łąki trwałe 768 9,8 pastwiska trwałe 227 2,9 II. lasy i grunty leśne 2.044 26 0 III. grunty zabudowane i zurbanizowane 346 4,4 IV. nieużytki 128 1,6 V. wody 32 0,4 VI. pozostałe grunty 292 3,7 OGÓŁEM POWIERZCHNIA 7.855 100,0 Źródło: UM Wojnicz
4. DIAGNOZA I UWARUNKOWANIA ROZWOJU OSADNICTWA I ZAGOSPODAROWANIA TERENU
Strukturę funkcjonalno-przestrzenną obszaru tworzą elementy, o różnym charakterze: miasto Wojnicz – o funkcji mieszkaniowo-usługowej z rozwijającą się funkcją produkcyjno-wytwórczą, wsie gminy – o zróżnicowanej wielkości, o funkcji rolniczej i mieszkaniowej, a w południowej części gminy o funkcji rolniczej i mieszkaniowej oraz rekreacyjno- wypoczynkowej, tereny otwarte – obejmujące kompleksy leśne (głównie w obrębie Obszarów Chronionego Krajobrazu), a także kompleksy terenów rolnych, w większości wolnych od zabudowy. W znacznym stopniu na kształt funkcjonalno-przestrzenny struktury miasta i gminy, wpływa przebieg dróg krajowej E4 i wojewódzkiej nr 975, natomiast w południowej części gminy wpływ na kształtowanie się tej struktury ma również ukształtowanie terenu.
Układ przestrzenny miasta Wojnicz charakteryzuje zwarty zespół zabudowy małomiasteczkowej, skupiony wokół rynku i przyległych ulic o historycznym układzie
27 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
średniowiecznym. Zespół rozbudowany na dawnym układzie owalnicowym głównie na kierunku wschód - zachód zabudową jednorodzinną i zagrodową (w zaniku). Koncentracja usług publicznych i komercyjnych głównie wokół rynku. Na obrzeżach układu od południa zespół dworu starostów wojnickich z parkiem i zabudowaniami forwalcznymi. Wzdłuż istniejących dróg promieniście wychodzących w peryferyjne obszary miasteczka, sytuują się ciągi zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej. Obiekty przemysłowe, zakłady wytwórcze umiejscowione w północnej strefie miasteczka wzdłuż drogi krajowej i na obrzeżach zabudowy.
Struktura funkcjonalno-przestrzenna miasta, a także objęcie miejscowości Wojnicz oraz jej układu urbanistycznego prawną ochroną poprzez wpis do rejestru zabytków, stwarza szereg uwarunkowań dla jego dalszego rozwoju. W centrum miasta – brak wolnych terenów, skrystalizowany układ przestrzenny chroniony oraz zwarta, trwała zabudowa stanowią istotne ograniczenie dla rozwoju innych funkcji niż usługowej. Ta część miasta wymaga dalszych działań rewitalizacyjnych i modernizacyjnych. Funkcja mieszkaniowa widoczna jest na obrzeżach miasta w jego południowej części, a jej kierunek rozwoju to południowo-zachodnie tereny miasta. W północnej części miasta, ze względu na dostępność komunikacyjną – obwodnica w ciągu drogi E40 oraz wolne tereny, występują dogodne warunki do rozwoju działalności gospodarczej o charakterze produkcyjno-wytwórczo-usługowym, szczególnie w obrębie Zielonego Parku Przemysłowego.
Osadnictwo wiejskie, charakteryzuje dość zwarty system głównie w części północno - wschodniej gminy, co stwarza korzystne warunki ekonomiczne (niższe koszty uzbrojenia, lepsza dostępność do usług) dla uzupełnienia zabudowy lub jej przyszłego rozwoju. Rozwój przestrzenny organizmów wiejskich w tym rejonie gminy winien odbywać się na zasadzie kontynuacji i uzupełnienia istniejących układów.
W części południowej gminy osadnictwo cechuje rozproszenie, które w dużym stopniu jest związane z konfiguracją terenu Pogórza Wiśnickiego. Pewne ograniczenie rozwoju szczególnie dla jednostek osadniczych usytuowanych we wschodniej i środkowej części gminy, stwarzają wysokie klasy gleb zalegające w dolinie
Dunajca oraz funkcja Dunajca jako korytarza ekologicznego o znaczeniu ponadlokalnym
Istnieją możliwości terenowe prawidłowego rozwoju jednostek o skoncentrowanym układzie osadniczym tj. Wojnicz, Łukanowice, Zakrzów częściowo Wielka Wieś lub o czytelnym układzie przestrzennym tj. Łopoń i Biadoliny Radłowskie – poprzez rozbudowę ich wykształconych układów funkcjonalnych.
28 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Najszybciej rozwijającymi strukturami przestrzennymi w obszarze gminy są: Wojnicz, Biadoliny Radłowskie, Wielka Wieś. Należy dążyć do zrównoważonego procesu rozwoju ich struktur osadniczych z zapewnieniem potrzeb mieszkaniowych (w tym podstawowych) oraz uwzględnieniem potrzeb rozwojowych.
Miasto Wojnicz oraz sołectwa Biadoliny Radłowskie, Łopoń, w mniejszym stopniu Grabno oraz Olszyny w wyniku wyburzeń i przebudowy obiektów zabytkowych, w sposób znaczący obniżyły zachowaną substancję zabytkowa. Aby uniknąć dalszej degradacji zabytkowych obiektów należy w tych sołectwach dążyć do możliwej poprawy jakości środowiska kulturowego, uwzględniając to w lokalnej polityce rozwoju tych miejscowości,
Sprzyjającym uwarunkowaniem rozwoju jednostek osadniczych jest wyposażenie ich w urządzenia oraz sieć wodociągową, energetyczną i gazową. Wyposażenie obszaru w urządzenia kanalizacyjne dotyczy tylko wschodniej miasta Wojnicz. Budowa urządzeń i sieci kanalizacyjnych to warunek prawidłowego rozwoju osadnictwa gminy, ochrony środowiska oraz podniesienia standardów życia mieszkańców.
Objęcie około 60% obszaru gminy: Radłowsko-Wierzchosławickim Obszarem Chronionego Krajobrazu w części północnej oraz Obszarem Chronionego Krajobrazu Wschodniego Pogórza Wiśnickiego i Pogórza Ciężkowickiego w południowej jej części, obliguje do rozwoju przestrzennego osadnictwa w sposób nie zagrażający wartościom przyrodniczym i krajobrazowym „Obszarów”.
Rolniczo-leśny charakter gminy wynikający, m.in. ze struktury użytkowania gruntów, winien być utrzymany. Wymagać to będzie racjonalnego gospodarowania przestrzenią szczególnie rolniczą przestrzenią produkcyjną.
Dla zachowania zgodności ustaleń miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego obowiązujących w obszarze gm. Wojnicz z ustaleniami Studium, należy utrzymać przeznaczenie i zagospodarowanie dla terenów objętych planami w zmienianym Studium.
5. ŚRODOWISKO NATURALNE
5.1. POŁOŻENIE FIZYCZNOGEOGRAFICZNE
Rozpatrując położenie gminy na tle podziału Polski wg Kondrackiego [Kondracki J., 2001], leży ona w czterech mezoregionach: Podgórzu Bocheńskim i Nizinie Nadwiślańskiej na północy oraz Pogórzu Wiśnickim i Pogórzu Rożnowskim na południu (Ryc. 2). Wymienione mezoregiony wchodzą w skład jednostek wyższego rzędu:
29 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Megaregion: Region Karpacki Prowincja: Karpaty Zachodnie wraz z Podkarpaciem (51) Podprowincja: Północne Podkarpacie (512) Makroregion: Kotlina Sandomierska (512.4-5) Mezoregion: Podgórze Bocheńskie (512.42) Nizina Nadwiślańska (512.41) Podprowincja: Zewnętrzne Karpaty Zachodnie (513) Makroregion: Pogórze Zachodniobeskidzkie (513.3) Mezoregion: Pogórze Wiśnickie (513.34) Makroregion: Pogórze Środkowobeskidzkie (513.6) Mezoregion: Pogórze Rożnowskie (513.61)
Rysunek 5. Podział fizycznogeograficzny gminy Wojnicz. (opracowanie własne)
Granica między podprowincjami przechodzi na osi północ-południe w przybliżeniu przez środek gminy. Ma ona uwarunkowania w budowie geologicznej, tektonice i rzeźbie terenu.
5.2. ZASOBY PRZYRODNICZE
5.2.1. Budowa geologiczna
Gmina Wojnicz położona jest na granicy dwóch dużych jednostek strukturalnych: na południu fliszowych Karpat Zewnętrznych i na północy Zapadliska Przedkarpackiego, zbudowanego z osadów miocenu.
30 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Najstarsze rozpoznane skały – łupki ilaste z wkładkami mułowców okolic Wojnicza pochodzą z młodszej części ery proterozoicznej. Następne zbadane utwory pochodzą dopiero z dolnego karbonu i są to głównie wapienie z wkładkami ilastymi i krystalicznym kalcytem w szczelinach. Ruchy orogenezy waryscyjskiej spowodowały powstanie uskoków w tych warstwach i utworzenie wzdłuż nich wzajemnie poprzesuwanych bloków. Młodsze utwory, aż do orogenezy alpejskiej, związane są z kolejnymi sedymentacjami osadów morskich, następującymi na przemian z okresami erozji i denudacji. W obrębie gminy, bądź jej rejonie stwierdzono występowanie utworów wapieni, piaskowców, mułowców, zlepieńców, dolomitów, margli, iłowców pochodzących z paleozoiku i mezozoiku. Karpaty Zewnętrzne. Na przełomie kredy i paleogenu, przy udziale prądów zawiesinowych, w geosynklinalnym zbiorniku powstały osady fliszu karpackiego, z którego niemal w całości zbudowane są Karpaty Zewnętrzne. Cechą charakterystyczną skał fliszowych jest naprzemienne ułożenie warstw znacznie różniących się osadów drobnoziarnistych – iłowców i mułowców oraz gruboziarnistych piaskowców. Zróżnicowane osady powstające w różnych częściach zbiornika dały początek dużym jednostkom tektonicznym – płaszczowinom. W rejonie Wojnicza występują trzy takie serie utworów fliszowych wykształcone w postaci płaszczowin skolskiej, podśląskiej i śląskiej. Seria skolska, o miąższości 800-3000 m, zbudowana jest przede wszystkim z warstw łupków i piaskowców. Najstarszymi skałami są czarne łupki, powyżej zalegają łupki pstre, cienkoławicowe margle krzemionkowe, czasem wapienie z nielicznymi wkładkami piaskowców, łupków i margli. Największą miąższość osiągają warstwy inoceramowe, budowane przez szare i szarozielone łupki, a w wyższej części przez piaskowce. Powyżej warstw inoceramowych pojawiają się pstre łupki cienkoławicowe i piaskowce z zielonymi i szarymi lupkami. Nad nimi zalegają utwory oligocenu, a najwyższą część tej serii budują warstwy krośnieńskie – gruboławicowe piaskowce, przechodzące w popielate łupki margliste z wkładkami piaskowców. Jednostka skolska, zajmując najniższe położenie, jednocześnie sięga najdalej na północ odsłaniając się na obszarze od Grabna w kierunku wschodnim i południowo-wschodnim. Budują ją obalone i złuskowane strome fałdy antyklinalne. Płaszczowina podśląska w rejonie Wojnicza odsłania się w wąskim, nieciągłym pasie. Serię tę budują przede wszystkim białe i szare margle z rogowcami oraz margle i pstre łupki. Serię śląską rozpoczynają łupki cieszyńskie i łupki warstw grodziskich. W nadległych łupkach wierzbowskich napotkano rzadkie we fliszu znaleziska fauny – małże, ślimaki i amonity. Warstwy lgockie reprezentowane są przez zwięzłe piaskowce, na których zalegają łupki zielone z radiolariami, pstre łupki i warstwy godulskie. W stropie serii śląskiej występują warstwy istebniańskie i pstre łupki, przykryte miejscami przez warstwy menilitowe
31 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA i warstwy krośnieńskie. Płaszczowina śląska zajmuje południową część gminy. Na pogórzu Wiśnickim odsłaniają się głównie lgockie i istebniańskie dolne warstwy fliszu. Powszechnie w obrębie Karpat występują zaburzenia uskokowe, w tym duże uskoki prostopadłe lub skośne do przebiegu płaszczowin. Większe z nich zostały wykorzystane przez duże rzeki, w tym Dunajec, mniejsze przez ich dopływy. Ruchy tektoniczne i płaszczowinowe zakończyły się w badenie (miocen). Zapadlisko Przedkarpackie wypełnione osadami miocenu rozciąga się pomiędzy pasmem Karpat, a wyżynami środkowej Polski. Wypełniająca je mioceńska pokrywa osadowa związana jest z transgresją morza dolnobadeńskiego, które wkroczyło na zerodowaną powierzchnię zapadliska. Warstwę osadów badeńskich rozpoczynają utwory serii skawińskiej, zwane kompleksem podewaporatowym. Są to zlepieńce o miąższości kilkunastu metrów, składające się z kredowych margli i górnojurajskich wapieni, przechodzące w szare iłowce i mułowce z wkładkami piaskowców i tufitów. Wyższy kompleks osadów morskich – ewaporatowy serii z Wieliczki zawiera, obok średnio i grubokrystalicznej soli kamiennej o dużej czystości, także gipsy, anhydryty, margle, iły, piaskowce i mułowce. Kompleks ewaporatowy przykryty jest młodszymi seriami osadów iłowców i mułowców warstw chodenickich i grabowieckich. Miąższość warstw grabowieckich w pobliżu brzegu Karpat wynosi około 1000 m i maleje w miarę posuwania się ku północy do ok. 100 m. Utwory mioceńskie zostały wraz z osadami Karpat sfałdowane przed czołem nasunięcia górotworu karpackiego i przesunięte ku północy. Strefę sfałdowanego miocenu w rejonie Wojnicza o szerokości około 10 km tworzą wzajemnie na siebie ponasuwane łuski. Są to, począwszy od strony południowej, łuska Dębna, łuska Wojnicza i najbardziej północna łuska Biadolin. Sfałdowanie osadów mioceńskich i ich przesunięcie spowodowało tektoniczne zwielokrotnienie osadów wykształconych w poszczególnych seriach. Na zerodowanej powierzchni pogórskiej Karpat i zapadliska zalegają utwory czwartorzędowe. Z okresu starszego czwartorzędu pochodzą serie piasków i żwirów, czasem zaglinionych, nieraz kilkumetrowej miąższości. Osady te stwierdzono na wysokości około 70 m ponad współczesne dno doliny Dunajca m.in. koło Ratnaw, w Grabnie oraz na wschód od Łoponia i Biadolin. Pozostałością po pierwszych zlodowaceniach są płaty glin z otoczakami, osady żwirowe zawierające skały skandynawskie, głazy narzutowe czy domieszki pojedynczych otoczaków skał północnych. Intensywne procesy wietrzenia i soliflukcji, jakie miały miejsce w okresie ostatniego zlodowacenia doprowadziły do powstania zróżnicowanych litologicznie pokryw zwietrzelinowych, które na wychodniach piaskowców mają charakter gliniasto-kamienisty, a na wychodniach łupków i margli – pylasty, lessopodobny. Utwory lessopodobne, o miąższości nieraz na kilkanaście metrów powstały także na Wysoczyźnie Wojnickiej (Podgórze Bocheńskie) na wychodniach iłowców
32 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA i mułowców. Poza obecnością utworów lessopodobnych nie można wykluczyć obecności typowych lessów o genezie eolicznej. W rejonach dolinnych miała miejsce intensywna akumulacja osadów rzecznych. W Wojniczu i na północ od niego na dość wyrównanym cokole osadów mioceńskich spoczywa kilkumetrowa warstwa żwirów dunajcowych, przykrytych cienką warstwą często zapylonych piasków. W stropie piasków występują nieraz 2-3 metrowe zagłębienia wypełnione młodszymi mułkami, a czasem namułami organicznymi z torfem (np. północna część miasta). Na południe od Wojnicza, aż po Wielką Wieś osady rzeczne przykryte są lessami. Procesy eoliczne w późnym glacjale doprowadziły do zwydmienia piasków w stropie Równiny Radłowskiej. Powstałe w ten sposób wydmy, zbudowane głównie ze średnio i drobnoziarnistych piasków, tworzące najczęściej równoleżnikowe wały i formy paraboliczne, stwierdzono w północnej części gminy. W środkowym holocenie, w czasie wezbrań Dunajca, na terenach zalanych wytrącała się niesiona przez rzekę zawiesina, na której powstały brunatne, najczęściej pylaste mady, stanowiące zwartą, kilkumetrowej miąższości warstwę pokrywającą plejstoceńskie żwiry.
5.2.2. Surowce mineralne
Na terenie gminy występują surowce mineralne – gaz ziemny, surowce chemiczne – sól kamienna oraz surowce skalne – kruszywa naturalne i surowce ceramiczne. Gaz ziemny W obrębie północnej części sołectwa Biadoliny Radłowskie znajduje się fragment udokumentowanego złoża gazu ziemnego Łętowice-Bogumiłowice, którego łączna powierzchnia wynosi 148,43 ha. Gaz ziemny występuje w złożu w kilku piaskowcowych horyzontach położonych wśród ilasto-mułowcowych utworów mioceńskich na głębokości 183-648 m, przy czym efektywna miąższość horyzontów złoża waha się od 1,4 do 34,7 m. Gaz charakteryzuje się wysokim stężeniem metanu – zawiera średnio 99,44% CH4. Złoże rozpoznane w kategorii B+C uznano za rzadko występujące w skali kraju (klasa 2) oraz za małokonfliktowe, możliwe do zagospodarowania bez większych ograniczeń (klasa A). Gaz złoża jest eksploatowany na potrzeby energetyczne. Sól kamienna Złoże Wojnicz o łącznej powierzchni ok. 1.120 ha zajmuje znaczną część gminy na północ od drogi krajowej. Związane jest z kompleksem ewaporatowym (formacja z Wieliczki), występującym w strefie sfałdowanego miocenu. Ewaporaty występują na głębokości 600- 1.480 m, a miąższość serii solnej wynosi 30-307,6 m. Osady soli zawierają przewarstwienia iłów i mułowców z anhydrytem. Sól złoża Wojnicz charakteryzuje się 91% stężeniem NaCl.
33 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Złoże udokumentowane kategorii C2 uznano, jako rzadko występujące w skali całego kraju – klasy 2, natomiast z uwagi na ochronę wód podziemnych i ogólną uciążliwość dla środowiska – jako złoże konfliktowe, możliwe do eksploatacji po spełnieniu określonych wymagań – klasy B. Kruszywa naturalne Kruszywa naturalne w obrębie gminy występują w dolinie Dunajca. Są to kruszywa wysokiej jakości, charakteryzujące się duża zawartością żwiru, często powyżej 70% i znikomym odsetkiem pyłów – na ogół poniżej 3%. W składzie petrograficznym dominują wymiennie okruchy skał osadowych w ilości 18-70% i kwarcu w ilości 30-80%.
Tabela 10. Charakterystyka złóż kruszyw naturalnych występujących na terenie gm. Wojnicz.
Charakterystyka ]
Złóż
4]
C],
-
-
[m]
złoża
Średnia
Kategoria
[klasy1
Stan złoża
/przyczyna
[klasy A
rozpoznania
nadkładu [m]
Ochronazłóż
Konfliktowość
Pow. złoża[ha Złoża złożamiąższość Średnia grubość 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
1. Zakrzów C1 6,77 10,9 1,04 4 A Wyekspl. 2. Dębina C 18,0 10,0 2,2 4 A Ekspl. Łętowska I 1 3. Dębina C 17,0 9,4 1,8 4 A Ekspl. Łętowska II 1 4. Dębina C 8,0 10,9 2,3 4 A Nieekspl. Łętowska III 1 Pole I Pole I 3,05 0,85 5. Isep I C 1,83 3 A Ekspl. 1 Pole II Pole II 6,45 1,05 Pole A Pole A 10,4 1,4 B 6. Wielka Wieś C 104,81 4 Nieekspl. 2 Pole B Pole B /Gl, OP 4,9 2,8
7. Wielka Wieś II C1 13,75 3,5-8,0 0,5-4,4 4 B Nieekspl. część pół. część pół. B 8. Wojnicz C 19,1 4 Ekspl. 1 10,2 1,4 /Gl Kolumna 6.: 3 – powszechne, 4 – powszechne, licznie występujące, łatwo dostępne; Kolumna 7.: A – małokonfliktowe, możliwe do zagospodarowania bez większych ograniczeń, B – konfliktowe, możliwe do eksploatacji po spełnieniu określonych wymagań, przyczyny konfliktowości złoża: OP – ochrona przeciwpowodziowa, Gl – ochrona gleb. Źródło: Opracowanie ekofizjograficzne
Na rysunku Studium - Uwarunkowania numery złóż określono zgodnie z tabelą.
Kopaliny ilaste Złoże Grabno o powierzchni 2,6 ha bazuje na kredowych iłach i łupkach ilastych warstw inoceramowych, z towarzyszeniem glin czwartorzędowych. Miąższość iłów waha się w szerokich granicach od 2,3 do 26,8 m, średnio 13,68 m, grubość nadkładu wynosi zaledwie 0,17 m. Skład kopaliny oraz jej właściwości fizyczne, kwalifikują ją do wykorzystania w celu produkcji ceramiki budowlanej. Złoże sklasyfikowane zostało, jako
34 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA powszechne, licznie występujące i łatwo dostępne – klasy 4. Z uwagi na konfliktowość ze środowiskiem, z powodu ochrony gleb jest ono złożem możliwym do eksploatacji po spełnieniu określonych wymagań – klasy B. Złoże było eksploatowane na potrzeby funkcjonującej w Grabnie cegielni. Wydobycie przerwano na początku lat 90.
5.2.3. Rzeźba terenu
Obszar Gm. Wojnicz rozciąga się w obrębie dwóch różnych jednostek fizyczno- geograficznych cechujących się odmiennym charakterem morfologicznym i fizjonomią – Karpat fliszowych i Kotliny Sandomierskiej. Granicę pomiędzy nimi stanowi cokół wyraźnie zaakcentowanego progu pogórza o wysokości 70-80 metrów, ciągnący się równoleżnikowo przez Grabno, Milówkę i Wielką Wieś. W obszarze wysokości bezwzględne sięgają 400 m n.p.m. Znajdujący się na opracowywanym terenie fragment Karpat Zachodnich przynależy do Pogórza Wiśnickiego.
Fot. 1. Krajobraz Pogórza Wiśnickiego pomiędzy Milówką a Sukmaniem (fot. D. Brzeziński).
Rzeźba pogórskiej części jest charakterystyczna dla typu pogórza średniego. Obszar ma charakter pofalowanej wyżyny utworzonej przez płaty porozdzielane erozyjno- denudacyjnymi obniżeniami rozczłonkowanych dolin. Wyniesienie wierzchowin ponad dna dolinne sięga do 180 m. Ma to bezpośredni związek z charakterem materiału skalnego budującego stoki, którym jest mało odporny na erozję flisz łupkowo-marglisty. Spadki terenu w obrębie pogórza rzadko przekraczają 40%. Wzniesienia mają wydłużone grzbiety, a ich korpusy są rozgałęzione i poprzecinane stosunkowo gęstym systemem dolin rzecznych i parowów prowadzących wodę jedynie okresowo. Przeważają stoki wypukło-wklęsłe, wierzchowiny wzniesień są spłaszczone, brak w ich obrębie wyraźnych wierzchołków. Profile mniejszych form dolinnych mają często wciosowy charakter, w przypadku większych, powszechnie spotyka się typy płaskodenne z wykształconymi terasami łęgową i rędzinną. Zbocza dolin, w szczególności tych
35 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA wykorzystywanych przez cieki, mogą być ponacinane stromymi skarpami i podcięciami erozyjnymi. U wylotów dolin rozbudowały się stożki napływowe zbudowane z materiału zwietrzelinowego, głównie gruzowo-gliniastego. Największe ich skupisko występuje na wschodnim stoku Panieńskiej Góry, pomiędzy Wielką Wsią a Olszynami. Doliny cieków są modelowane poprzez powtarzające się cyklicznie procesy akumulacji i erozji. Wysoczyzna Wojnicka, położona w obrębie Podgórza Bocheńskiego, sąsiaduje od południowej strony z progiem pogórza. Jej południową część tworzy faliście ukształtowana powierzchnia, której wierzchowiny są wyniesione około 80 m nad dno doliny Dunajca. W porównaniu z Pogórzem Wisnickim rzeźba wysoczyzny jest mniej urozmaicona. Spadki stoków na ogół nie przekraczają 25%, wzniesienia są wydłużone i przyjmują kształt obłych, spłaszczonych wałów, których osie układają się na kierunkach NE-SW. Ich wysokości maleją ku północy i w sąsiedztwie drogi krajowej E-40 opadają dość wyraźnie zaakcentowanym progiem, wyznaczając tym samym granicę występowania pokryw lessowych. Poszczególne wzniesienia wysoczyzny są oddzielone od siebie rozgałęzionym systemem szerokich, płaskodennych dolin wykorzystywanych przez strumienie i cieki okresowe. Występujące tu doliny Milówki i Więckówki, posiadają dna, które rozszerzają się, a profile stopniowo wypłaszczają ku północnemu wschodowi, w kierunku wylotów.
Fot. 2. Łagodnie opadające zbocza i płaskie, miejscami podmokłe dno - wnętrze formy dolinnej charakterystycznej dla południowego fragmentu Wysoczyzny Wojnickiej (fot. D. Brzeziński).
Charakterystyczną formą spotykaną na terenie południowej części Wysoczyzny Wojnickiej m.in. wzdłuż dróg Wojnicz – Zagórze i Wojnicz – Więckowice są głębocznice, czyli zagłębienia drogowe wcięte w lessowe podłoże na skutek długotrwałego użytkowania ciągu komunikacyjnego. Na północ od drogi krajowej E-40 rozciąga się część Wysoczyzny Wojnickiej pokrytej czwartorzędowymi osadami żwirowymi i piaszczystymi. Powierzchnia tej jednostki jest nieznacznie nachylona ku północy, a jej wyniesienia zawierają się pomiędzy 270 m. n.p.m. w części południowej (okolice Ratnaw) do około 230 m n.p.m. w sąsiedztwie nasypu
36 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA kolejowego linii Kraków – Tarnów. Rzeźba omawianego fragmentu wysoczyzny jest mało urozmaicona. Tworzy ją równinny płat ograniczony od zachodu doliną Kisieliny, a od wschodu i północy płaszczyzną Równiny Radłowskiej. Na kulminacjach wierzchowiny występują pozostałości teras Dunajca zbudowane z plejstoceńskich żwirów dunajcowych, przewarstwionych piaskami i żwirami. Wzdłuż wschodniej granicy gminy rozciąga się Dolina Dunajca tworząca rozszerzający się ku północy, pas o szerokości od około 1 km na odcinku pogórskim do ponad 5 km na wysokości Łętowic. Na lewym brzegu doliny rozbudowało się kilka poziomów terasowych. W wyniku zabiegów hydrotechnicznych koryto Dunajca zostało sztucznie ukształtowane, wyprostowano bieg rzeki i usypano wały przeciwpowodziowe ograniczające tym samym zasięg terasy łęgowej do międzywala. W dolinie największą powierzchnię zajmuje terasa rędzinna, która od strony zachodniej opiera się o podnóża wzniesień Pogórza Wiśnickiego i Wysoczyzny Wojnickiej. W obrębie terasy wciąż wyraźnie czytelne są starorzecza np. pomiędzy Olszynami a Wielką Wsią, w rejonie Łukanowic i Ispu, czy pomiędzy Wojniczem a Łętowicami. Od Wielkiej Wsi w kierunku północnym rozciąga się Równina Radłowska, będąca średnią terasą piaszczystą. Od niższej terasy rędzinnej oddziela równinę próg ciągnący się przez Wielką Wieś, Wojnicz i dalej na północ wzdłuż drogi prowadzącej do Wierzchosławic. Próg ten jest wyraźny na odcinku Wielka Wieś – Wojnicz, na północ od Wojnicza staje się mniej czytelny, a miejscami zanika całkowicie pogrążając się w podłożu. Płaszczyznę Równiny Radłowskiej urozmaicają piaszczyste pagóry i wydmy. Największy pas wydm osiągający długość około 2,5 km, znajduje się na wysokości Łętowic i rozciąga się na zachód w stronę Biadolin Radłowskich.
5.2.4. Klimat lokalny i waloryzacja klimatyczna
Wraz z równoleżnikowym przebiegiem dwóch głównych jednostek geomorfologicznych o odmiennej rzeźbie tj. Kotliny Sandomierskiej i Pogórza Karpackiego wyróżnić można na terenie gminy dwie odrębne dzielnice klimatyczne: Region Kotliny Sandomierskiej oraz Region Pogórza Wielickiego. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 8,0ºC i więcej, Średnia temperatura stycznia -2ºC do -3ºC, a lipca około 18ºC. Długość okresu wegetacyjnego (liczba dni z temp. średnią dobową > 5 ºC) sięga od 215 do powyżej 220 dni, z kolei długość okresu intensywnego rozwoju roślin (z temp. średnią dobową > 10 ºC) 155-165 dni. Średnia roczna suma opadów sięga ok. 740 mm, maksymalne średnie opady przypadaja na lipiec i wynoszą ok. 110 mm. Pokrywa sniezna zalega średnio ok. 65 dni na Podgórzu Bocheńskim z Doliną Dunajca oraz ok. 70-80 dni na Pogórzu Wiśnickim, okres bezprzymrozkowy trwa natomiast odpowiednio ok. 175 i 155 dni. Średnio w roku występuje 50 dni pogodnych, usłonecznienie
37 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA roczne sięga ok. 1510 godz., przy czym maksimum usłonecznienia tj. ok. 570 godz. przypada na miesiące czerwiec-lipiec. Wg stacji IMGW w Tarnowie Domunuja wiatry W – 18% (kwadrant W 34%), S – 12%, E – 12%. W terenach o urozmaiconej rzeźbie kierunek wiatru jest w znacznej mierze uzależniony od konfiguracji terenu. Okresy cisz w ciągu roku, średnio wynosi ok. 24%, przy czym podobnie – zależy od uwarunkowań rzeźby. Klimat lokalny (topoklimat) uwarunkowany jest dodatkowymi, oprócz wyżej wymienionych, czynnikami takimi, jak zróżnicowanie rzeźby terenu (ekspozycja i nachylenie), pokrycie terenu, czy obecność lub brak większych powierzchni wodnych. Klimat lokalny gminy Wojnicz ze względu na położenie wykazuje zróżnicowanie na dwa regiony klimatyczne tj. Podgórze Bocheńskie wraz z doliną Dunajca w Kotlinie Sandomierskiej oraz Pogórze Wiśnickie na Pogórzu Karpackim. W obrębie Podgórza Bocheńskiego i Doliny Dunajca najkorzystniejszymi pod względem topoklimatycznym terenami są fragment Wysoczyzny Wojnickiej na wyniesieniu pomiędzy dolinami Kisieliny i Dunajca, położony na północ od drogi krajowej E40. W części wysoczyzny położonej na południe od drogi E40 bardzo korzystne warunki termiczne, wiatrowe i wilgotnościowe występują na lessowych garbach powyżej 40 m nad dnami dolin (północna część Grabna, Rudka, południowy fragment Wojnicza). Tereny o niekorzystnych warunkach topoklimatycznych obejmują dno doliny Kisieliny oraz terasy Dunajca do wysokości względnej 7-8 m (szerokość do 4000 m na północ od Wojnicza; w południowej części gminy wąski pas pomiędzy zboczami doliny Dunajca), a także w wąskich pasach w dnach dolin potoków. Na Pogórzu Wiśnickim tereny bardzo korzystne obejmują wierzchowinowe garby i grzbiety oraz tzw. „ciepłe stoki” o ekspozycji południowej i wysokości względnej 40-80 m nad dnami dolin, znajdujące się poza zasięgiem mgieł radiacyjnych. Tereny niekorzystne obejmują dna dolin potoków Więckówki, Spod Szkodnej i ich dopływów oraz stoki o ekspozycji północnej.
5.2.5. Warunki hydrogeologiczne
Pod względem hydrogeologicznym północna i centralna część gminy Wojnicz należy do regionu XIII – podkarpackiego, a południowa do hydrogeologicznego regionu XIV – karpackiego. Granica pomiędzy tymi jednostkami przebiega na północ od Grabna i Wielkiej Wsi. Czwartorzędowy poziom wodonośny występuje zarówno w regionie podkarpackim, jak i karpackim. Główny poziom wodonośny związany jest tu ze żwirowo- piaszczystymi osadami rzecznymi w dolinie Dunajca oraz Kisieliny (wodonośność porowa). Spąg warstw wodonośnych stanowią słabo przepuszczalne iły trzeciorzędowe. Zwierciadło wody jest swobodne i zalega na głębokościach do 5 m p.p.t. (profil Isep) oraz wykazuje więź
38 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA ze zwierciadłem wody w ciekach podlegając sezonowym wahaniom. Cieki pełnią zazwyczaj (poza okresami wezbrań) funkcję drenującą dla poziomu wodonośnego w aluwiach rzecznych. Wydajności potencjalne studni w czwartorzędowym użytkowym poziomie wodonośnym osiągają w północno-zachodniej części gminy w dolinie Kisieliny (na północ od linii kolejowej Tarnów-Kraków) do 10 m3/h, w dolinie Dunajca (na wschód od drogi krajowej 975) wahają się w szerokim zakresie od 10 do 50 m3/h, a w wąskim pasie wzdłuż Dunajca od Łukanowic po Wielką Wieś nawet od 50 do 70 m3/h. Zbiornik wodonośny nie posiada izolacji, a stopień zagrożenia zanieczyszczeniem wód jest bardzo wysoki. Czwartorzędowy zbiornik wód w dolinie Dunajca (począwszy od Wielkiej Wsi na południe) wchodzi w skład Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 435 „Dolina rzeki Dunajec – Zakliczyn”. Sięga on w kierunku południowym po Zbiornik Rożnowski i dolinę Łososiny. Zbiornik nie posiada opracowanej dokumentacji hydrogeologicznej. Zostanie ona sporządzona w ramach prac ogólnokrajowych do 2015 roku i będzie zawierała m.in. zweryfikowane granice zbiornika, obszary jego zasilania, a także zasady użytkowania terenu w obrębie zbiornika8. Utwory czwartorzędowe zalegają ponadto szerokim pasem od linii kolejowej Tarnów-Kraków w kierunku południowym, jednak nie wydziela się w nich użytkowego poziomu wodonośnego. Woda podziemna gromadzi się tu głównie w aluwiach i pokrywach zwietrzelinowych, a zwierciadło wody jest swobodne. W dolinach małych cieków miąższość aluwiów jest niewielka, dlatego też wodonośność tych utworów jest bardzo mała. Wydajności w studniach w dolinie Kisieliny osiągają poniżej 2 m3/h (Biadoliny Radłowskie). Zbiornik ten wykorzystywany jest lokalnie dla zabezpieczenia wody na obszarach, nie posiadających sieci wodociągowej. Ku południowi wzrasta grubość słabo przepuszczalnych utworów gliniastych lub ilastych, które uszczelniają leżącą pod nimi warstwę wodonośną. W rejonie Wielkiej Wsi oraz Grabna zwierciadło wód podziemnych zalega na dużych głębokościach (kilkanaście metrów p.p.t.) i jest napięte. Wydajności studni ujmujących poziomy czwartorzędowe są tu bardzo zróżnicowane i wynoszą od poniżej 2 m3/h (Grabno) do ok. 17 m3/h (Wielka Wieś). Na obszarze wsi Dębina Łętowska i Zakrzowska prowadzona eksploatacja złóż żwirów i pobór wód technologicznych spowodowała obniżenie zwierciadła wód podziemnych. Efektem tego jest obniżenie poziomu wody w studniach, niedobór wilgoci w glebach użytkowanych rolniczo oraz zmniejszenie podziemnego zasilenia Ulgi i Dunajca. W ocenach oddziaływania na środowisko dla eksploatacji złóż w Dębinie Łętowskiej obliczono potencjalny zasięg lejów depresji na ok. 200-350 m przy obniżeniu zwierciadła wód podziemnych o 1 m.
8 Herbach P. i in., 2009, Metodyka wyznaczania obszarów ochronnych głównych zbiorników wód podziemnych dla potrzeb planowania i gospodarowania wodami w obszarach dorzeczy. Ministerstwo Środowiska, Warszawa.
39 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Czynnikiem wpływającym na wahania zwierciadła płytkich wód podziemnych są również melioracje użytków rolnych. Zły stan techniczny urządzeń melioracyjnych przyczynić się może do ubytku zasobów tych wód. Piętro wodonośne fliszowe kredowo-paleogeńskie występuje w regionie karpackim, gdzie poziom wodonośny o charakterze szczelinowym lub szczelinowo-porowym tworzą kredowe oraz paleogeńskie (trzeciorzędowe) utwory fliszowe. Poziom wodonośny jest nieciągły i sięga do głębokości 80-100 m, przy czym głębokość do zwierciadła wody jest bardzo różna. W partiach wierzchowinowych zwierciadło wody podziemnej położone jest głęboko, zazwyczaj 5-10 m pod powierzchnią terenu. Wyjątkowo może leżeć na głębokości do 20 m. W obrębie tego piętra nie ma udokumentowanego użytkowego poziomu wodonośnego. Wydajności potencjalne studni nie przekraczają na ogół 2 m3/h. Studnie kopane oraz wodociągi grawitacyjne wykorzystują wodę lokalnego poziomu fliszowego do zaopatrzenia gospodarstw indywidualnych położonych na terenach niezwodociągowanych (np. Sukmanie, Olszyny). Źródła. Większa ilość źródeł, często o charakterze sezonowym występuje w południowej części gminy we fliszu. Ich wydajności są jednak znikome, zazwyczaj poniżej 0,3 l/s, rzadko do 0,5 l/s. Źródła w zwietrzelinie funkcjonują okresowo. W południowej części gminy silne stałe źródło znajduje się w Milówce. Rozcięcie czwartorzędowego poziomu wodonośnego na granicy miejscowości Wojnicz (Podlesie), Łopoń i Biadoliny Radłowskie (Podlesie) spowodowało powstanie kilku stałych źródeł.
5.2.6. Wody powierzchniowe
Obszar gminy Wojnicz położony jest w dorzeczu górnej Wisły. Dwa największe cieki powierzchniowe: Dunajec i Kisielina odwadniające teren gminy są dopływami Wisły II rzędu. Zlewnia Dunajca obejmuje większość terenu gminy, natomiast zlewnia Kisieliny jej część północno-zachodnią. Dopływy Kisieliny to Łopoński Potok (zwany także Pokrzywką) oraz Ulga uchodząca do Kisieliny poza gminą Wojnicz. Dunajec przyjmuje Więckówkę (zwaną także Grabinianką) oraz mniejsze potoki: Dopływ w Wielkiej Wsi (Spod Podgórza), Spod Olszyn i Spod Szkodnej. Największym dopływem Więckówki jest Milówka. Dunajec stanowi wschodnią granicę gminy na odcinku ok. 13,1 km i od początku XX w. jest obwałowany. Dunajec w górnym i środkowym swym biegu jest rzeką górską, a od Zbiornika w Czchowie do ujścia do Wisły rzeką nizinną, z małymi spadkami, niewielką prędkością przepływu i zróżnicowanym spływem jednostkowym. Stałe obserwacje prowadzone na posterunku wodowskazowym w Zgłobicach (poza gminą Wojnicz) poniżej mostu na Dunajcu na 38,6 km rzeki wskazują, że średni roczny przepływ SQ w okresie 1971-2000 wyniósł 73,8 m3/s. W przebiegu rocznym zaznacza się okres wzmożonego odpływu od marca do lipca. Dłuższe w czasie wezbrania z roztopów na Pogórzu występują
40 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA w marcu i kwietniu, z kolei krótsze w czasie, ale gwałtowniejsze są wezbrania po nawalnych opadach letnich w czerwcu i lipcu. Niżówki mają miejsce na początku jesieni w październiku oraz w zimie w grudniu i lutym. Minimalne przepływy w dolnym odcinku Dunajca zależą m.in. od gospodarki wodnej prowadzonej na zespole zbiorników Rożnów-Czchów. W miejscowości Łukanowice znajduje się ujęcie wody pitnej i Stacja Uzdatniania Wody dla wodociągu obsługiwanego przez Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Brzesku Sp. z o.o. ze strefą ochrony bezpośredniej oraz ochrony pośredniej. Woda pobierana jest z ujęcia brzegowego Dunajca, na progu spiętrzającym umożliwiającym nieprzerwany pobór wody przy niskich stanach w rzece. Ujęcie pracuje od 1972 roku; obecnie w oparciu o decyzję WOŚ II 5.6223-12/07 z 04.06.2007 r. wydaną przez Starostwo Powiatowe w Tarnowie. Kisielina jest ciekiem pogórsko-nizinnym. Maksymalne przepływy, związane z roztopami wiosennymi, notowane są w marcu oraz na początku kwietnia. Maksymalne wezbrania po opadach występują od maja do lipca. Niżówki typowe są dla okresu jesienno- zimowego, ale pojawiają się często już w sierpniu. Duże wylesienie terenu w górnej części zlewni Kisieliny i jej dopływów, połączone ze słabo przepuszczalnym podłożem fliszowym powoduje szybką reakcję zlewni na opad powiązaną ze znacznymi wahaniami stanów wody. Ulga – potok o wybitnie nizinnym charakterze, uregulowany, z umocnionymi brzegami jest prawobrzeżnym dopływem Kisieliny. Źródła ma w przysiółku Ratnawy w Wojniczu i płynie przez gminę na odcinku ok. 6,4 km. Wody Ulgi poprzez poziom wodonośny znajdują się w związku hydraulicznym ze zbiornikami wodnymi powstającymi wskutek eksploatacji żwiru w niewielkiej od niej odległości we wsiach Dębina Łętowska oraz Zakrzowska. Więckówka – potok o długości 11,6 km, powierzchni zlewni 24,5 km2, stanowi lewobrzeżny dopływ Dunajca. W dolnym biegu jest rzeką uregulowaną, posiada wały przeciwpowodziowe. Jej dopływem jest potok Milówka (6,63 km długości, powierzchnia zlewni 8,3 km2). Powierzchniowe wody stojące występują głównie w dolinie Dunajca. Największymi zbiornikami powierzchniowymi są obecnie antropogenicznego pochodzenia wyrobiska po eksploatacji żwiru zlokalizowane w Olszynach oraz na terenie czynnych kopalni kruszyw w Dębinie Łętowskiej i Zakrzowskiej oraz Ispie. Wokół zbiorników poeksploatacyjnych powstają leje depresji, które negatywnie wpływają na gleby i szatę roślinną na przyległych gruntach. Ponadto w gminie jest kilka stawów o niewielkiej powierzchni oraz oczek wodnych. Wiele z nich zostało zasypanych bądź samoczynnie zarosły, wiele jest zaniedbanych, stanowią miejsca nielegalnego deponowania odpadów.
41 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
5.2.7. Gleby
Mady. W dolinie Dunajca zalegają mady średnie (Fs) stanowiące kompleks pszenny bardzo dobry (1) i dobry (2) oraz kompleks żytni (4). Kompleks żytni dobry (2) występuje także w wąskim pasie w dolinie Kisieliny w Biadolinach Radłowskie (na południe od linii kolejowej Tarnów-Kraków). Płatami w Dębinie Zakrzowskiej i Dębinie Łętowskiej oraz na niewielkiej powierzchni w Olszynach pojawiają się mady średnie kompleksu zbożowo- pastewnego mocnego (8). W pozostałych większych dolinach: Kisieliny z dopływem Łopoński Potok, Więckówki, Milówki, a także pasem z południa na północ w Dębinie Zakrzowskiej i Łętowskiej zajmują mady średnie pod kompleksami trwałych użytków zielonych średnich (2z). Gleby brunatne wyługowane i kwaśne (Bw) zajmują znaczą powierzchnię w centralnej i południowo-wschodniej części gminy. Na północ od drogi E40 na niewielkiej powierzchni w północno-zachodniej części Wojnicza i Łoponia zalegają tego typu gleby kompleksu żytniego dobrego (5), zaś niezbyt szerokim pasem wzdłuż tej drogi na zachód od centrum Wojnicza kompleksu żytniego bardzo dobrego (4). W Rudce, Więckowicach, północnym Grabnie oraz południowo-wschodniej części Wojnicza rozprzestrzeniają się gleby brunatne (Bw) kompleksu pszennego dobrego (2) wytworzone na lessach oraz w południowo-zachodnim fragmencie Wojnicza i w Więckowicach na dziale wodnym Więckówki i Milówki kompleksu pszennego bardzo dobrego (1). W Grabnie i Milówce, a także w Olszynach i Sukmaniu występują powszechnie na lessach gleby brunatne kompleksu pszennego górskiego (10) i zbożowego górskiego (11). Gleby brunatne wyługowane i kwaśnie leżą także płatami na Wysoczyźnie Wojnickiej w południowej części Biadolin Radłowskich, gdzie prezentują kompleks pszenny dobry (2) i żytni bardzo dobry (4). Gleby brunatne właściwe na glinach zajmują małą powierzchnię w Łoponiu (na północ od E40) w kompleksie pszennym dobrym (2). Gleby bielicowe, rdzawe, brunatne kwaśne (AB), i pseudobielicowe (A) rozprzestrzeniają się głównie: w Łoponiu, Biadolinach Radłowskich i Dębinie Łętowskiej i należą do kompleksu żytniego bardzo dobrego (4) na glinach i piaskach gliniastych mocnych oraz żytniego dobrego (5) i słabego (6) na piaskach gliniastych lekkich i piaskach słabo gliniastych. W odosobnionym płacie na granicy Grabna i Rudki zalegają gleby pseudobielicowe na lessach kompleksu pszennego dobrego (2). W północnej części Wojnicza oraz Dębinie Łętowskiej nad Ulgą występują gleby pochodzenia organicznego, murszowo-torfowe z rodzaju torfów niskich (Tn) pod użytkami zielonymi słabymi lub bardzo słabymi (3z).
42 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Wg klasyfikacji bonitacyjnej grunty klasy I (gleby najlepsze) stanowią 3,9% użytków rolnych na terenie Gminy, grunty klasy II (bardzo dobre) – 11,5%, klasy III (dobre) – 30,9%, klasy IV (średnie) – 40,1%, klasy V (słabe) – 10,9% i klasy VI (najsłabsze) – 2,7%.
5.2.8. Bioróżnorodność szaty roślinnej i fauny
Najcenniejszym składnikiem szaty roślinnej Gminy Wojnicz są ekosystemy leśne. Tworzą one w gminie Wojnicz kilka dużych, zwartych kompleksów. Administracyjnie i gospodarczo obszary leśne w gminie podlegają Nadleśnictwu w Dąbrowie Tarnowskiej (część północna gminy) i Nadleśnictwu w Brzesku (część południowa). Grunty leśne wraz z zadrzewieniami i zakrzewieniami o łącznej powierzchni 2 044 ha, stanowią 26% ogólnej powierzchni gminy Wojnicz. Lasy państwowe zajmują 1 350 ha, natomiast lasy prywatne 694 ha. W Nadleśnictwie Brzesko największy odsetek powierzchni leśnych stanowią las wyżynny (Lwyż) i las górski (LG) – razem ok. 80%. W strukturze gatunkowej dominują buk, którego udział sięga 40% oraz jodła z ok. 32% powierzchni. W Nadleśnictwie Brzesko wystepuje kilka „rzadkich lub zagrożonych ekosystemów leśnych” jak: kwaśna buczyna niżowa, grąd środkowoeuropejski oraz łęg jesionowo-olszowy. W Nadleśnictwie Dąbrowa Tarnowska największy odsetek powierzchni leśnej stanowią bór mieszany wilgotny (BMw), las mieszany wilgotny (LMw), bór mieszany świeży (BMśw) i las mieszany świeży (LMśw) – razem ok. 93%. W strukturze gatunkowej dominuje monokultura sosny, której udział sięga ponad 85% powierzchni. Wśród „rzadkich lub zagrożonych ekosystemów leśnych” wyróżniono tu kwaśną buczynę niżową, grąd środkowoeuropejski i kontynentalny oraz łęg topolowy. Szczególnie cenne, jako obudowa biologiczna cieków zadrzewienia o charakterze łęgowym, wierzbowo-topolowym i zarośli wiklinowych występują miejscami nad Kisieliną i Dunajcem. Zadrzewienia i zakrzewienia pojawiają się także pasmowo i w skupiskach śródpolnych. Ważną rolę pełnią miedze śródpolne z zielenią naturalną wzbogacającą bioróżnorodność. Ważnym elementem wzbogacającym bioróżnorodność ekosystemów leśnych jest fauna typowa dla tych biocenoz: płazy, gady, ptaki i ssaki. Bardzo cenne są występujące na terenie gminy Wojnicz zbiorowiska kserotermiczne, czyli murawy ciepłolubne występujące na siedliskach suchych, nasłonecznionych zboczach wzgórz, czy dolin rzecznych, głównie przy ekspozycji południowej lub południowo-wschodniej. Roślinami panującymi w tych zbiorowiskach są trawy np. kostrzewy (Festuca), a także rośliny kwitnące z klasy Festuco-Brometea jak: ciemiężyk białokwiatowy (Vincetoxicum officinale), koniczyna panońska (Trifolium pannonicum), dzwonek brzoskwinio listny (Campanula persicifolia), czy traganek szerokolistny (Astragalus glycyphyllos). Maksimum kwitnienia muraw kserotermicznych przypada na późną wiosnę i początek lata. W ekotonie lasów i zarośli spotyka się zioła kserotermiczne: lebiodkę pospolitą (Origanum vulgare), rzepik pospolity (Agrimonia
43 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA eupatoria), dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum) i inne. Omawiane zbiorowiska ciepłolubne występują w gminie Wojnicz na południowo-wschodnich stokach doliny Dunajca w Olszynach, Sukmaniu i Wielkiej Wsi na Panieńskiej Górze. Zbiorowiska roślinności wodnej należą do najbardziej naturalnych składników szaty roślinnej. W zależności od żyzności wód uwarunkowanej zawartością związków mineralnych, a szczególnie biogenów – azotu i fosforu, wyróżnia się wody oligotroficzne (mało żyzne), eutroficzne (żyzne) i dystroficzne (o kwaśnym odczynie). Zeutrofizowane wody, bogate w sole mineralne, występują w starorzeczach oraz zarastających stawach, gdzie roślinność rozwija się bujnie (np. stawy w Wojniczu i Olszynach), a tafla wody pokryta jest zwartym kożuchem zbiorowisk z klasy Lemnetea – rzęsy. Wody czyste, dobrze naświetlone o słabo rozwiniętej roślinności zajmują wyrobiska pożwirowe. w Olszynach w zalanych wyrobiskach występuje zespół wywłócznika kłosowego (Myriophylletum spicati). Wśród użytków zielonych w większości dominują łąki i tereny porolne nieużytkowane gospodarczo, które utraciły swój pierwotny charakter. Łąki mają duże znaczenie gospodarcze jako podstawa hodowli zwierząt. Są to zbiorowiska wtórne, zarastające tereny leśne. Powstanie swe zawdzięczają człowiekowi i utrzymują się jedynie dzięki ciągłej jego ingerencji. Charakter gospodarki (koszenie, wypas, nawożenie) wpływa w zasadniczy sposób na skład florystyczny łąk. Zachodzące przemiany gospodarcze, urbanizacja i nowe metody gospodarki pociągają za sobą gwałtowne zmiany w zbiorowiskach łąkowych. Ich skład florystyczny może zmienić się w przeciągu kilku zaledwie lat. W zależności od stopnia wilgotności podłoża rozróżnia się dwa wielkie zespoły łąkowe, w tym zespoły łąk stale lub okresowo wilgotnych (rząd Molinietalia) z ostrożeniem łąkowym (Cirsium rivulare) oraz zespoły łąk świeżych rajgrasowe (rząd Arrhenatheretalia) z rajgrasem wyniosłym (Arrhenatheretum Elatu). Jedne i drugie rozwijają się na glebach o rozmaitej zasobności, jednakże nie na skrajnie ubogich i wyjałowionych. Łąki te wymagają odpowiedniej wilgotności gleby, toteż występują najczęściej w miejscach zasilanych zarówno przez opady atmosferyczne, jak i wody spływające po stokach, w dolinach rzek i rowów melioracyjnych, często zalewanych w czasie wezbrań i podtapianych. Największe areały łąk występują w gminie Wojnicz nad Kisieliną w Biadolinach Radłowskich i Łoponiu. Roślinność synantropijna rozwija się na siedliskach powstałych wskutek długotrwałej i bezpośredniej działalności człowieka. Występuje, jako roślinność segetalna, wysiewana wraz z roślinami uprawnymi na polach i w ogrodach, oraz jako roślinność ruderalna, która wkracza na grunty odłogowane i pojawia się w osiedlach mieszkaniowych, przy liniach komunikacyjnych i ośrodkach przemysłowych. Na siedliskach ruderalnych roślinność rozwija się samorzutnie, zbiorowiska synantropijne powstają z kolei wyłącznie w miejscach, na których człowiek zniszczył uprzednio naturalną szatę roślinną. Rośliny synantropijne są mniej odporne na nasze warunki klimatyczne i łatwo ustępują trwalszym
44 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA gatunkom rodzimym, dlatego zbiorowiska te utrzymują się dłużej tylko przy nieprzerwanej ingerencji człowieka. Rośliny synantropijne stanowią jedno z początkowych ogniw w procesie sukcesji do trwałych zbiorowisk potencjalnych. Są roślinnością glebotwórczą, ich skład gatunkowy ulega stałym przekształceniom wraz z polepszaniem się warunków glebowych. Mają znaczenie biocenotyczne, stanowią bazę pokarmową dla zimującego ptactwa. W wyniku przekształceń charakteru szaty roślinnej powstają też zupełnie dawniej nieznane zbiorowiska, np. na rozmaitych nieużytkach i gruntach porolnych. Na polach uprawnych, gdzie zanikają stare chwasty segetalne, jak: mak polny (Papaver rhocas), kąkol polny (Agrostemma githago), a ich miejsce zajmują ekspansywne chwasty, głównie jednoliścienne, jak np. miotła zbożowa (Apera spica-venti), czy skrzyp polny (Equisetum arvense). Na polach, gdzie uprawia się monokulturalnie rośliny okopowe i pospolite warzywa, jak: ziemniaki, buraki, cebulę, marchew i inne, występują prawie zawsze: komosa biała (Chenopodium album), rdest plamisty (Polygonum persicaria), rdest kolankowy (Polygonium nodosum), gwiazdnica pospolita (Stellaria media), gorczyca polna (Sinapis arvensis), oraz perz właściwy (Agropyron repens). Inne chwasty spotkać można w zbożach, np. dość często: rumian polny (Anthemis arvensis), jasnotę różową (Lamium amplexicaule), wykę wąskolistną (Vicia angustifolia), niezapominajkę polną (Myosotis arvensis), powój polny (Convolvulus arvensis), rzodkiew świrzepę (Raphanus raphanistrum), szczaw polny (Rumex acetosella) i tasznik pospolity (Capsella bursa-pastoris). Synantropizacja roślinności gminy Wojnicz określana jest przez Falińskiego jako średnia (stopień IV w skali I do VII), co oznacza, że najwięcej obszarów zajętych jest przez roślinność antropogeniczną, roślinność naturalna zachowała się natomiast fragmentarycznie na siedliskach ubogich, lub niedostępnych dla rolnictwa i osadnictwa. Agrocenozy ze względu na zróżnicowaną strukturę upraw (zboża, okopowe, pastewne i sady), podnoszą gatunkową i ekosystemową bioróżnorodność. Tradycyjne, rozdrobnione gospodarstwa rolne z mozaiką upraw zbóż, roślin okopowych, pastewnych i przemysłowych z licznymi miedzami, zadrzewieniami śródpolnymi, wzbogacają różnorodność biologiczną w krajobrazie. Fauna ryb występujących w rzekach gminy Wojnicz obejmuje kilkanaście gatunków. Najlepsze warunki do życia stwarza rybom Dunajec. Poniżej zapory w Czchowie rzeka zaliczana jest do krainy „brzany”. Na odcinku przepływającym przez gminę żyje ok. 20 gatunków ryb, w tym z rodziny karpiowatych m.in. brzana (Barbus barbus), świnka (Chondrostoma nasus), boleń (Aspius as pius), jelec (Leuciscus leuciscus); z rodziny okoniowatych okoń (Perca fluviatilis), sandacz (Stizostedion lucioperca); z rodziny łososiowatych pstrąg potokowy (Salmo trutta trutta m. fario); z rodziny dorszowatych miętus (Lota Lota) i z rodziny szczupakowatych szczupak (Esox Lucius).
45 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Z płazów w lasach na Pogórzu Wiśnickim spotykana jest salamandra plamista (Salamandra salamandra), traszka zwyczajna (Lissotrioton vulgaris) i traszka grzebieniasta (Triturus cristatus). Kumaki (Bombina sp.) występują w różnych rodzajach lasów na całym terenie gminy, w stawkach śródleśnych, w kałużach przydrożnych. Rzekotka drzewna (Hyla arborea) spotykana jest bardzo rzadko, natomiast ropucha szara (Bufo bufo) występuje pospolicie, podobnie jak żaba wodna (Rana esculenta), żaba trawna (Rana temporaria) i żaba moczarowa (Rana arvalis). Gady reprezentowane są przez sześć gatunków takich jak: gniewosz plamisty (Coronella austriaca), jaszczurka zwinka (Lacerta agilis), jaszczurka żyworodna (Zootoca vivipara), padalec zwyczajny (Anguis fragilis), zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix)) i żmija zygzakowata (Vipera berus). Na terenie gminy zaobserwowano liczne gatunki ptaków: kuropatwy (Perdix perdix), bażanty (Phasianus colchicus), derkacza (Crex crex), sieweczki rzecznej (Charadrius dubius), czajki (Vanellus vanellus), brodźca piskliwego (Tringa hipoleucos), krzyżówki (Anas platyrhynchos), cyranki (Anas querquedula), zimorodka (Alcedo atthis), dudka (Upupa apops), skowronka polnego (Alauda arvensis), brzegówki (Riparia riparia), wilgi (Oriolus oriolus), sroki (Pica pica), pluszcza (Cinclus cinclus), pokląskwy (Saxicola rubetra), kląskawki (Saxicola torquata), słowika szarego (Luscinia luscinia), kwiczoła (Turdus pilaris), łozówki (Acrocephalus palustris), cierniówki (Sylvia communis), pliszki siwe (Motacilla alba), mazurki (Passer montanus), dzwońce (Chloris chloris), szczygły (Carduelis carduelis), makolągwy (Acanthis cannabina), trznadle (Emberiza citrinella), jastrzębie (Accipiter gentilis), krogulca (Accipiter nisus), myszołowy zwyczajne (Buteo buteo), jarząbki (Tetrastes bonasia), gołębie grzywacze (Columba palumbus), turkawki (Streptopelia turtur), kukułki (Cuculus canorus), puszczyki (Strix aluco), dzięcioły: czarny (Dryocopus martius), duży (Dendrocopus major), średni (Dendrocopus medius), dzięciołki (Dendrocopus minor), skowronki borowe (Lullula arborea), wilgi (Oriolus oriolus), sójki (Garrulus glandarius), kawki (Corvus monedula), wrony (Corvus corone), kruki (Corvus corax), sikory: ubogą (Parus palustris), czubatkę (P. cristatus), sosnówkę (P. ater), modraszkę (P.caeruleus), bogatka (P. major), kowaliki (Sitta europaea), pełzacze leśne (Certhia familiaris), strzyżyki (Troglodytes troglodytes), pleszki (Phoenicurus phoenicurus), rudziki (Erithacus rubecula), kosy (Turdus merula), drozdy śpiewaki (Turdus philomelos), pokrzewki czarnołbiste (Sylvia antricapilla), piecuszki (Phylloscopus trochilus), pierwiosnki (Phylloscopus collybita), świstunki leśne (Phylloscopus sibilatrix), mysikróliki (Regulus regulus), świergotki drzewne (Anthus trivialis), gąsiorki (Lanius collurio), szpaki (Sturnus vulgaris), zięby (Fringilla coelebs), orły bieliki (Haliaeetus albicilla), orliki krzykliwe (Aquilla pomarina), rybołowy (Paudion baliaetus), pustułki (Falco tinnunculus), kobuzy (Falco subbuteo), siniaki (Columba oenas), trzmielojady (Pernis apivorus), bociany czarne (Ciconia nigra) i czyżyki (Carduelis
46 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA spinus). Do popularnych gatunków gniazdujących w osiedlach należą: bocian biały (Ciconia ciconia), sierpówka (Streptopelia decaocto), płomykówka (Tyto alba), jerzyk (Apus apus), oknówka (Delichon urbica), gawron (Corvus frugilegus), wróbel (Passer domesticus), mazurek (Passer montanus), szpak (Sturnus vulgaris) oraz muchołówka szara (Muscicapa strata), zięba (Fringilla coelebs), pokrzewka kapturka (Silvia atricapilla) i sikory (Paridae). Ssaki reprezentowane są w gminie przez przedstawicieli sześciu rzędów: owadożerne, nietoperze, zającokształtne, gryzonie, drapieżne i parzystokopytne. Z rzędu owadożernych spotkać możemy jeża wschodniego (Erinaceus concolor), pospolity jest również kret (Talpa europaca). Z rzędu owadożernych występuje tutaj kilka przedstawicieli ryjówkowatych, które ze względu na swój myszowaty wygląd są często mylone z myszami. Nietoperze reprezentowane są przez takie gatunki jak: nocek duży (Myotis myotis), nocek Natterera (Myotis Nattereri), nocek rudy (Myotis daubentoni). Z rzędu drapieżnych (Carnicora) do psowatych (Canidae), łasicowatych (Mustelidae) i kotowatych (Filidae) należą: lis (Vulpes vulpes), borsuk (Males males), wydra (Lutra lutra), kuna leśna (Martes martes) i tchórz (Mustela sputorius). Nowym przybyszem jest jenot (Nyctereutes procyonoides). Z rzędu parzystokopytnych (Artiodactyla) do gatunków łownych należą przedstawiciele zwierzyny grubej: dzik (Sus scrofa), sarna (Capreolus capreolus) i jeleń (Cervus elaphus). Zabudowania zamieszkują dwa gatunki gryzoni: mysz domowa (Mus musculus) oraz szczur wędrowny (Rattus norvegicus). Na łąkach, polach i w lasach spotkać można powszechnie mysz polną (Apodemus agrarius). Dość często spotkać można mysz zaroślową (Apodemus sylvaticus). Większa od zaroślowej mysz leśna (Apodemus flavicollis) jest typowym mieszkańcem lasów liściastych, które zamieszkuje również nornica ruda (Clethrionomys glareolus) oraz darniówka zwyczajna (Pitymus subterraneus). Na obszarach polnych spotkać można nornika zwyczajnego (Microtus arvalis), natomiast na podmokłych łąkach, obrzeżach lasów, dolinach rzek występuje nornik bury (Microtus agrestis). Obydwa gatunki w latach masowych pojawów wyrządzają duże szkody w uprawach i w leśnictwie.
5.3. ZAGROŻENIA
5.3.1. Zagrożenia naturalne
5.3.1.1. Zagrożenia ruchami masowymi
Położenie obszaru gminy w obrębie Pogórza Wiśnickiego i Wysoczyzny Wojnickiej oraz rozdzielającego je Progu Karpackiego sprawia, że duża jej część jest narażona na występowanie procesów stokowych. Najgroźniejszymi z nich są powierzchniowe ruchy masowe, których występowanie nieraz wiąże się ze zniszczeniami obiektów budowlanych, infrastruktury, sieci komunikacyjnej oraz z degradacją terenów rolnych. Występowanie powierzchniowych ruchów masowych jest uwarunkowane m.in. nachyleniem stoku, rodzajem
47 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA i ułożeniem skał, nasączeniem skał wodą, dodatkowym obciążeniem budynkami i osłabieniem struktury stoków podcięciami (naturalnymi lub antropogenicznymi). Istotną rolę w inicjowaniu procesów stokowych odgrywają czynniki pogodowe jak gwałtowne topnienie pokrywy śnieżnej i nawalne czy długotrwałe opady deszczu. Sołectwami najpoważniej zagrożonymi występowaniem procesów stokowych są zlokalizowane na terenie pogórskim: Grabno, Wielka Wieś, Milówka, Sukmanie i Olszyny. Obszarem szczególnie intensywnej koncentracji grawitacyjnych ruchów masowych jest próg karpacki wraz ze zboczami rozcinających go dolin oraz wschodnia krawędź Pogórza Wiśnickiego opadająca w kierunku doliny Dunajca. Na znacznej powierzchni gminy obserwuje się procesy spełzywania i zmywania powodujące nieraz wyraźne odkształcenia, pęknięcia i osiadanie odcinków dróg. Do najpoważniejszych skutków należy zaliczyć: uszkodzenie nawierzchni drogi w Grabnie (Grabno – Łysa Góra), gdzie konieczna stała się realizacja prac umacniających podnóże stoku i stabilizujących konstrukcję drogi oraz uszkodzenia nawierzchni ciągów komunikacyjnych w Milówce (droga Milówka – Wielka Wieś oraz Milówka – Sukmanie). W przypadku południowej części Wysoczyzny Wojnickiej zjawisko zachodzi mniej intensywnie m.in. ze względu na mniejsze deniwelacje, ponadto lessy wykazują większą odporność na spełzywanie. Na terenie gminy zinwentaryzowano także szereg różnego rozmiaru osuwisk i obrywów, występujących głównie na stokach, w obrębie naturalnych i sztucznych progów i podcięć oraz w sąsiedztwie koryt cieków. Obszarem intensywnie objętym takimi zjawiskami są odcinki stoku Panieńskiej Góry z budynkami mieszkalnymi, których budowa wiązała się z koniecznością wykonania głębokiego podcięcia i nadsypania części terenu w celu uzyskania miejsca pod budowę. W większości takich przypadków skutkowało to przyspieszeniem procesu spełzywania stoku, powstawaniem pęknięć powyżej podcięcia oraz problemami związanymi z odprowadzeniem wody migrującej w dół stoku po powierzchni i wewnątrz pokrywy zwietrzelinowej. Nasilenie procesu wzrasta podczas schodzenia pokrywy śnieżnej i po obfitych deszczach. Stok wykazuje również tendencje do osunięć, z których kilka w przeszłości spowodowało katastrofy budowlane (teren sołectwa Wielka Wieś oraz na granicy sołectw Wielka Wieś i Sukmanie). Ze względu na zagrożenie tego rodzaju zjawiskami wschodni stok Panieńskiej Góry należy uznać za nieprzydatny do dalszego inwestowania. W Milówce, w sąsiedztwie progu pogórza na północnym stoku wzniesienia opadającego w kierunku doliny Więckówki i rozciągającego się od drogi asfaltowej prowadzącej do Grabna aż po krawędź lasu sąsiadującego z nieczynną cegielnią znajduje się rozległe stare osuwisko z wyraźnie czytelnymi w terenie niszą i zdeponowanym poniżej koluwium. W zachodniej części opisywanego terenu jest zlokalizowane młode (bądź
48 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA odmłodzone) czynne osuwisko, a w środkowej znaleziono również formę zapadową w postaci kotła. Osuwisko w Grabnie z kolei jest ulokowane w obrębie północnego zbocza wydłużonej doliny bezimiennego dopływu Więckówki. Intensywnymi procesami osuwiskowymi jest również objęty stok zlokalizowany przy drodze między Sukmaniem i Milówką. W wyniku osuwania się gruntu dwukrotnie doszło do uszkodzenia sieci gazociągowej, którą ostatecznie poprowadzono zupełnie inną trasą. Na powierzchni drogi widoczne są spękania zaś skarpy na poboczach drogi ulegają oberwaniom. O intensywnych procesach stokowych świadczą także pęknięcia ścian budynków. Osunięcia, na terenie sołectwa Olszyny – na Pogórzu i w Szkodnej Południowej, w rejonie Gór Sukmańskich, a także w rejonie Gór Olszyńskich, spowodowały zniszczenia podziemnych sieci infrastrukturalnych i uniemożliwiły kontynuowanie produkcji rolnej. Na Krasówce w Olszynach, wskutek nasączenia gruntu wodą fragment antropogenicznie przekształconej skarpy osunął się na budynek mieszkalny. Na terenie gminy występują także liczne osunięcia w lasach. Powstanie wielu młodych osuwisk było efektem intensywnych opadów jakie nawiedziły gminę pod koniec czerwca 2009 roku. Osuwiska uaktywniły się w całej części przynależącej do Pogórza Wiśnickiego oraz częściowo do Wysoczyzny Wojnickiej. Najpowszechniej występującym typem były osunięcia fragmentów wcięć drogowych oraz osunięcia dolnych fragmentów zboczy dolinnych w sąsiedztwie koryt cieków. Powstawanie obrywów na analizowanym terenie najczęściej ma związek z działalnością wód płynących. Efektem przyboru cieków w wyniku nawalnego opadu z 26 czerwca 2009 roku były liczne obrywy i podmycia skarp brzegowych, z których kilka charakteryzowało się dużymi rozmiarami i poważnie zagroziło istniejącym obiektom budowlanym. W grupie tej należy wymienić obrywiska w Grabnie skarpy brzegowej Grabianki (za przedszkolem), oraz przy drodze do Łysej Góry (w okolicach wylotu drogi dojazdowej do grupy domów mieszkalnych po drugiej stronie cieku), obrywisko na granicy pomiędzy sołectwami Grabno i Łysa Góra (gmina Dębno), a także obrywy i podmycia skarp brzegowych Milówki w Wielkiej Wsi i w Olszynach na terenach leśnych powstałe wskutek podmycia skarpy brzegowej potoku płynącego pomiędzy Szkodną Północną i Południową. Zjawiska ruchów masowych w wielu miejscach pogłębiły się po intensywnych, długotrwałych opadach w maju i czerwcu 2010 r. W zachodniej części Grabna oraz w środkowej Milówce nastąpiły poważne uszkodzenia infrastruktury komunikacyjnej – dróg i przepustów. W rejonie przedszkola w Grabnie po kolejnym zejściu rozległego osuwiska zdecydowano się wyprostować bieg rzeki podmywającej skarpę.
49 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Wśród procesów erozyjnych występujących na terenie gminy należy wymienić: − procesy sufozyjne – zewidencjonowane w pobliżu starej cegielni w sołectwie Milówka, w pobliżu mostu na Więckówce w Grabnie oraz na wschodnim stoku wzniesienia w pobliżu drogi z Grabna do Sufczyna na terenie sołectwa Grabno; − wypłukiwanie żłobin i bruzd przez spływające po powierzchni stoków wody – charakterystyczne podłużne rynny wcięte w powierzchnię stoku powstają szczególnie w obrębie zagłębień i niewielkich form dolinnych na stokach. Erozja wodna ma bardzo intensywny przebieg w obrębie sztucznych, świeżych nasypów oraz w obrębie użytków rolnych szczególnie na glebach lessowych i lessowatych. W skrajnych przypadkach głębokość żłobin może przekraczać 0,5 m i zagrażać stabilności nasypu, a zaobserwowane rozmiary bruzd po opadach nawalnych mogą niekiedy uniemożliwiać prace sprzętu rolniczego na polach; − lokalne małoskalowe spływy błotne – związane są najczęściej z osunięciami, a ich powstanie wiąże się z wymywaniem przez spływającą wodę materiału zwietrzelinowego pochodzącego z osuniętego koluwium i z niszy osuwiska. Zasięg przestrzenny spływów nie jest duży – uformowana przez nie pokrywa błotna zajmuje zwykle powierzchnię nie większą niż kilkadziesiąt metrów kwadratowych.
5.3.1.2. Zagrożenia powodziowe Na obszarze gminy Wojnicz występują powodzie roztopowe, zatorowe i opadowe, przy czym poszczególne dotyczą różnych części gminy i mają różny charakter i skutki. Powodzie roztopowe cechują się zazwyczaj łagodnym przebiegiem i wiążą się raczej z podtapianiem terenów, a w mniejszym stopniu z wezbraniami w rzekach i potokach. Dunajec ze względu na krótki 17-21 dni (wg różnych źródeł) okres utrzymywania się pokrywy lodowej, a także z uwagi na obwałowanie nie stanowi zagrożenia powodziowego dla terenów gminy. Najpoważniejsze skutki niosą ze sobą powodzie opadowe wywoływane przez opady rozlewne występujące w okresie od czerwca (czasem już w maju) do września i obejmujące nieraz całe dorzecze oraz powodzie wywołane przez opadowe nawalne, związane z lokalnymi burzami termicznymi, pojawiające się zazwyczaj w lipcu i sierpniu najczęściej na terenach wysoczyzn, wznoszących się nad płaskimi i podmokłymi obszarami. Katastrofalną na terenie gminy Wojnicz była powódź w 1934 roku po rozlewnych opadach lipcowych. Wały Dunajca zostały przerwane, a woda przelewała się przez ich koronę na odcinku 19 km. Zalane zostały wszystkie naddunajeckie sołectwa, co spowodowało ogromne straty materialne. Do większych powodzi doszło również w 1940, 1960 i 1970 roku. Zagrożenie powodziowe zostało skutecznie zredukowane podniesieniem korony wałów i oddaniem do użytku w latach 40. zbiorników retencyjnych w Rożnowie (80 km rzeki) i w Czchowie (67 km). Szczególne znaczenie miało powstanie zespołu
50 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA zbiorników wodnych Czorsztyn-Nidzica i Sromowce Wyżne (173 km), którego oficjalnego otwarcie (9 lipca) zbiegło się z wydarzeniami powodziowymi 1997 roku. Obecnie z ujemnymi skutkami opadów rozlewnych wiąże się mniejsze rzeki. W wyniku nakładania się fal wezbraniowych Milówki i Więckówki zalewane są tereny sąsiadujące z korytem Milówki w jej dolnym odcinku. Wezbrania i podtopienia sąsiednich terenów występują również na ciekach w północnej, równinnej części gminy, głównie Kisieliny. Większym zagrożeniem na terenie gminy zdają się być opady nawalne, które obserwuje się zwłaszcza w górskich częściach dorzeczy, a wezbrania nimi wywołane są przyczyną powodzi, które odznaczają się krótkim czasem trwania, lecz bardzo gwałtownym przebiegiem i bywają przyczyną znacznych strat w zagospodarowaniu. Takie zdarzenia na terenie gminy miały miejsce w trzeciej dekadzie czerwca 2009 roku. 26-27 czerwca doszło na Pogórzu Wiśnickim do bardzo intensywnych opadów. Woda, mając małe możliwości infiltracji ze względu na nasycenie gruntu po opadach 22-23 czerwca, spływała z dużą prędkością rozlewając się szeroko u podnóża stoków. Intensywny spływ powierzchniowy powodował gwałtowne przybieranie wody w potokach. Kilkugodzinny opad poczynił bardzo duże straty straty w infrastrukturze komunalnej. Spływ dolinami potoków spowodował pogłębienie, poszerzenie koryt oraz w wielu miejscach uszkodzenie przepustów pod drogami. Z kolei woda przemieszczająca się wcięciami drogowymi doprowadziła do rozmycia poboczy, spękania nawierzchni asfaltowej bądź jej podmycia i zupełnego zniszczenia. Wezbrane wody Więckówki przerwały na długości 30 metrów wał przeciwpowodziowy w Wojniczu zalewając blok mieszkalny i podtapiając domy. W Więckowicach z powodu zniszczenia przyczółku mostu odcinek drogi stał się nieprzejezdny. Zniszczenia objęły przeszło 14 km dróg (Fot. 3) oraz 3 km rowów odwadniających i potoków, 6 mostów i 7 przepustów. Zalana została szkoła podstawowa w Łoponiu, budynek OSP w Biadolinach Radłowskich oraz wiele prywatnych domów i budynków gospodarczych. Masy wody spływające w gór po dotarciu do równinnych teras Dunajca rozlewały się szeroko obejmując znaczne obszary użytków rolnych i terenów zabubowanych, szczególnie na wschód od drogi nr 975 w Wojniczu, Więckowicach i Wielkiej Wsi oraz po zachodniej stronie tej drogi w Sukmaniu i Olszynach. W Biadolinach Radłowskich nastąpiło przelanie się wód Kisieliny przez dział wodny i ich spływ rowem melioracyjnym i przepustem pod linią kolejową Tarnów – Kraków do zlewni Uszwicy. Przy Kisielinie w Łoponiu i w północnej części Biadolin Radłowskich (Fot. 4) zalane zostały kompleksy polno-łąkowe. Duże straty wystąpiły także w rolnictwie – wiele upraw na stokach zostało spłukanych, a te położone na niższych terenach nierzadko pozostawały w wodzie przez dłuższy czas, co doprowadziło do ich zniszczenia. Opady przyczyniły się także do uruchomienia procesów stokowych w obrębie Pogórza i Wysoczyzny Wojnickiej – powstały niewielkie osuwiska bądź obrywy, często na
51 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA terenach leśnych. Doszło także do osunięcia się fragmentu stoku na budynek mieszkalny, czy osunięć skarp na drogi.
Fot. 3. Droga uszkodzona przez wody Fot. 4. Biadoliny Radłowskie – zalany kompleks powodziowe Milówki w Wielkiej Wsi (fot. użytków rolnych na południe od linii kolejowej D. Brzeziński) Tarnów - Kraków (fot. Jadwiga Gabała).
Zły stan infrastruktury przeciwpowodziowej lub brak tej infrastruktury, niedrożność oraz zaśmiecenie koryt, rowów i przepustów, a także zasypywanie rowów to jedne z głównych przyczyn rozmiaru zjawiska, do jakiego doszło na terenie gminy. Zaznaczyć należy, iż poza jakością funkcjonowania systemu odprowadzania wód opadowych, ważnym czynnikiem ograniczającym rozmiary powodzi jest zdolność retencyjna zlewni, oparta m.in. na naturalnej powierzchni pokrytej roślinnością, szczególnie zalesioną, skąd odpływa mniej wody niż w przypadku powierzchni bez pokrywy, a tym bardziej sztucznie uszczelnionej. Zdolność retencyjna zależna jest także od sieci cieków i zbiorników pełniących funkcje retencyjne. Prostowanie koryt rzek i potoków, likwidowanie cieków, osuszanie, czy zasypywanie stawów oraz zmniejszanie powierzchni, w obrębie której bez strat dla gospodarki gromadzi się woda opadowa to działania, które mają miejsce na terenie gminy, a prowadzą do wzrostu rozmiarów powodzi.
5.3.2. Zagrożenia antropogeniczne
5.3.2.1. Zanieczyszczenie atmosfery i degradacja klimatu lokalnego Źródła zanieczyszczeń powietrza znajdują się na terenie gminy Wojnicz, ale także poza jej granicami. Przewaga wiatrów zachodnich sprawia, że pochodzą one także z aglomeracji krakowskiej i śląskiej. Stosunkowo rzadziej występujące wiatry północno- wschodnie mogą przynosić zanieczyszczenia z rejonu Tarnowa (odległość w linii prostej do granic gminy ok. 5 km, do Wojnicza ok. 8 km). Zlokalizowane na terenie gminy jednostki produkcyjne i usługowe, są źródłami emisji zanieczyszczeń do powietrza. Zakłady wytwórcze i usługowe mogą emitować substancje związane z profilem ich działalności. Składy materiałów budowlanych i sypkich wiążą się najczęściej z zapyleniem atmosfery w rejonie ich występowania.
52 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Zagrożeniem jakości powietrza w gminie Wojnicz jest niska emisja powstająca w węglowych piecach domowych i kotłowniach, emitująca głównie tlenki węgla, siarki i pyły. Częstym procederem jest palenie w piecach tworzyw sztucznych, w wyniku czego do powietrza emitowane są dioksyny. Lokalne systemy grzewcze i piece domowe najczęściej nie posiadają jakichkolwiek urządzeń ochrony powietrza. Wielkość emisji z tych źródeł jest trudna do oszacowania i wykazuje zmienność sezonową wzrastając bardzo w chłodnej porze roku. Przy niekorzystnych warunkach rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń jej wpływ na lokalne warunki sanitarne powietrza może być bardzo duży, jako że w przypadku emisji bytowej zanieczyszczenia uwalniane na niedużej wysokości często pozostają i kumulują się w otoczeniu źródła emisji. Istotnym źródłem emisji zanieczyszczeń do powietrza są pojazdy samochodowe napędzane silnikami spalinowymi (samochody osobowe i ciężarowe, traktory i inne maszyny). Powodują emisję tlenków węgla, azotu, siarki, ołowiu, węglowodorów, aldehydów i pyłów. Największe stężenie zanieczyszczeń komunikacyjnych występuje przy drodze krajowej E40. Bardzo duże natężenie ruchu, szczególnie w porze dziennej jest istotnym źródłem zanieczyszczenia atmosfery w pasie przydrożnym. W miejscach, gdzie droga przebiega przez otwarte tereny, zanieczyszczenia z większą łatwością ulegają rozproszeniu. Dla obwodnicy Wojnicza, w czerwcu 2008 r., przeprowadzono badania porealizacyjne oddziaływania na środowisko. W wyniku pomiarów stwierdzono przekroczenia wartości dopuszczalnych stężeń jednogodzinnych NO2 (200 μg/m3) sięgające maksymalnie do 50 m od osi jezdni, i średniorocznych (40 μg/m3), odpowiednio do 20 metrów. Oddziaływanie emisji pozostałych zanieczyszczeń było nieznaczne. Projektowane nowe inwestycje drogowe w gminie spowodują zmniejszenie emisji zanieczyszczeń powietrza a to: na drodze krajowej E40 po wybudowaniu autostrady A4 odcinka Kraków – Tarnów oraz „wschodniej” obwodnicy Wojnicza w ciągu drogi krajowej Nr 975. W okresie jesiennym i wiosennym zły stan jakości powietrza pogarsza proceder wypalania traw oraz spalania śmieci na wolnym powietrzu. Średnie roczne stężenia głównych zanieczyszczeń powietrza w 2008 r. wykazywały wartości nieprzekraczające norm dopuszczalnych stężeń zarówno gazów jak i pyłu zawieszonego. Według kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia rozporządzeniem Ministra Środowiska strefa dąbrowsko-tarnowskiej mieści się w klasie A, co oznacza, że poziomy stężeń poszczególnych zanieczyszczeń są poniżej wartości dopuszczalnych. Według kryteriów ochrony roślin strefę zakwalifikowano również do klasy A.
Tabela 11. Wynikowe klasy jakości powietrza w strefie dąbrowsko-tarnowskiej w roku 2008 dla kryterium ochrony zdrowia z uwzględnieniem poszczególnych zanieczyszczeń.
Zanieczyszczenia SO2 NO2 CO C6H6 PM10 Pb As Cd Ni B(α)P klasa A A A A A A A A A A Źródło: Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2008 roku., WIOŚ Kraków, 2009 r.
53 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Położenie gminy na terenie Kotliny Sandomierskiej oraz Pogórza powoduje, że warunki aerosanitarne są zróżnicowane. Rozległe tereny równinne oraz położone na wyniesieniach i stokach, szczególnie o ekspozycji zachodnie i południowej charakteryzuje dobre przewietrzanie. Na obszarach przydolinnych, osłoniętych i położonych w zagłębieniach terenowych występują słabsze ruchy mas powietrza. Powoduje to koncentrację zanieczyszczeń w atmosferze, a ponadto przyczynia się do powstawania zastoisk chłodu i zwiększonej częstości mgieł stwarzając mniej korzystne warunki aerosanitarne. Znaczne tereny zieleni, szczególnie lasy ułatwiają samooczyszczanie się powietrza.
5.3.2.2. Zagrożenia wód powierzchniowych i podziemnych Głównym zagrożeniem wód zarówno powierzchniowych jak i podziemnych jest nieuporządkowana gospodarka wodno-ściekowa. Kanalizację sanitarną posiada zaledwie część miasta Wojnicza, a stopień skanalizowania gminy jest nikły – 5,5%. Ścieki socjalno- bytowe w obszarze gminy gromadzone są głównie w wybieralnych szambach. Nieszczelność licznych szamb, jak i „dzikie” wyloty kanalizacji powodujące niekontrolowany zrzut ścieków bezpośrednio do gruntu lub do wód, stanowiąc znaczące zagrożenie dla stanu czystości wód podziemnych i powierzchniowych. Cieki powierzchniowe, rowy melioracyjne i przydrożne są odbiornikami ścieków bytowych pochodzących z gospodarstw domowych, a także z nawożenia użytków rolnych, wymywania związków azotowych i fosforanowych. Ponadto do wód spływają z pól związki pestycydowe, insektycydy, herbicydy i fungicydy. Jakość wody w Dunajcu wg badań przeprowadzonych w 2007 r. w Zgłobicach (km 38,6 od ujścia do Wisły; poza granicami gminy) uzyskała III klasę (w skali 5-cio stopniowej), tj. wody zadowalającej jakości. Obniżenie klasy nastąpiło ze względu na barwę, mangan i żelazo (wskaźniki fizyko-chemiczne) oraz zanieczyszczenie bakteriami coli fekalnymi i ogólna liczbę bakterii coli (wskaźniki bakteriologiczne). Jakość wód ujmowanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia w 2008 r. odpowiadała (na odcinku od zbiornika Czchów do ujścia) klasie A3 ze względu na podwyższoną ogólną liczbę bakterii coli, co świadczy o zanieczyszczeniu wody ściekami bytowo-gospodarczymi. Badania wód Dunajca za okres 2004-2007 w punktach monitoringowych Piaski Drużków (km 67,0) i Biskupice Radłowskie (km 19,4) nie wykazała eutrofizacji na Dunajcu. Pod względem wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych w 2007 r. stwierdzono, że wody Dunajca nie są przydatne do życia ryb karpiowatych ze względu na przekroczenia wymagań rozporządzenia przez azotyny. Jakość wody w Kisielinie (rzeka II rzędu) nie jest badana na terenie gminy Wojnicz. Oceny przeprowadzane są w punkcie monitoringowym Wola Rogowska w 2,8 km rzeki od ujścia do Wisły. W 2006 roku według tzw. klasyfikacji ekologicznej rzeka uzyskała klasę III – jakość zadowalająca, natomiast wg badań z 2008 r. wody Kisieliny nie są przydatne do życia
54 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA ryb karpiowatych z uwagi na przekroczenia zawartości fosforu ogólnego i azotynów. Mniejsze cieki płynące przez gminę tj. Ulga, Więckówka, czy Milówka nie są monitorowane. Ponieważ przepływają one w sąsiedztwie terenów zainwestowanych można spodziewać się również zanieczyszczeń ich wód. Cieki w nizinnej części gminy Wojnicz w Kotlinie Sandomierskiej są bardziej wrażliwe na zanieczyszczenia ze względu na niewielki spadek i wolny przepływ wody, a co za tym idzie słabsze natlenienie wody. Cieki na Pogórzu Wiśnickim oraz Wysoczyźnie Wojnickiej, o znacznych spadkach, intensywniejszym mieszaniu i napowietrzaniu wody, posiadają większą zdolność samooczyszczania i regeneracji jakości wody. Przekształcenia powierzchni terenu związane z pracami hydrotechnicznymi nieraz niosą ze sobą daleko idące skutki. Regulacja rzek cieków polegająca na umacnianiu brzegów i prostowaniu biegu koryt dotknęły Kisielinę, Więckówkę i Milówkę. Koryto Dunajca było prostowane koło Łukanowic. Dunajec oraz dolny bieg Więckówki i Milówki mają wybudowane wały przeciwpowodziowe. Takie zmiany w korytach rzek powodują szybszy spływ wód w czasie wezbrań, ale także zmniejszają retencję wód opadowych i obniżają poziom wód gruntowych w wyniku wzmożenia erozji dennej. Regulacje koryt rzek i potoków mają także negatywny wpływ na różnorodność fauny makrobezkręgowców, a więc stan biologiczny rzek, prowadząc do zmniejszenia się zróżnicowania siedlisk bezkręgowców. Rzeka o korycie naturalnym posiada bardziej urozmaicony bieg koryta z większą zmiennością rodzajów podłoża. Wody podziemne poziomu czwartorzędowego, wg Mapy Hydrogeologicznej, w dolinie rzeki Dunajec posiadają klasę Ib – jakość dobra (obniżona ze względu na brak izolacji od powierzchni terenu), natomiast w dolinie Kisieliny klasę II – jakość średnia. Przeprowadzona w 2007 r. ocena jakości wód w punktach monitoringu poza terenem gminy Wojnicz określiła wody na IV klasę we wszystkich punktach, przy czym w punkcie Szczurowa przekroczona została zawartość jonów amonowych. Badania jakości tych wód pod względem przydatności do spożycia przez ludzi wykazały przekroczenia w Szczurowej wskaźników żelaza i manganu, co związane jest z litologią osadów czwartorzędowych. Podobne wyniki uzyskano w innych badaniach studni kopanych i wierconych prowadzonych np. w latach 90-tych. Miały miejsce przekroczenia zawartości amoniaku i bakterii typu kałowego, które mają swoje źródło m.in. w nawożeniu gruntów i ściekach bytowych. Wody podziemne poziomu czwartorzędowego są wrażliwe na degradację jakości ze względu na brak dostatecznej izolacji warstwy wodonośnej. Umożliwia to przenikanie zanieczyszczeń pochodzących z powierzchni ziemi i z cieków prowadzących wody pozaklasowe. Źródłem zanieczyszczeń są także nawożenie gleb i zabiegi chemizacyjne na gruntach rolnych i leśnych, nieszczelne szamba lub gnojowniki, odcieki z dzikich wysypisk śmieci, a także sieć drogowa.
55 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
We fliszowym piętrze wodonośnym wyróżnionym na Pogórzu Wiśnickim nie wydzielono użytkowego poziomu wodonośnego. Wody podziemne poziomu fliszowego uznaje się za średnio narażone na degradację. Związane jest to ze specyficzną budową geologiczną (przewarstwienia utworów wodonośnych utworami słabo przepuszczalnymi), większym nachyleniem terenu wzmagającym spływ powierzchniowy i większym udziałem powierzchni leśnej. Obiektami mogącymi stanowić uciążliwość dla wód podziemnych w gminie Wojnicz jest oczyszczalnia ścieków w Wojniczu przy Szkole Podstawowej, stacje paliw płynnych, a także nieszczelne szamba lub gnojowniki występujące na terenie całej gminy.
5.3.2.3. Zagrożenia pokrywy glebowo-roślinnej Zmniejszanie powierzchni naturalnych i seminaturalnych terenów powodowane jest przez przejmowanie ich pod zainwestowanie i urządzenia infrastruktury oraz eksploatacje surowców naturalnych. Wykonywanie prac ziemnych i niwelacji terenu, przy realizacji zabudowy kubaturowej i dróg powoduje lokalne zmiany w ukształtowaniu powierzchni terenu oraz usuniecie warstwy wierzchniej pokrywy glebowej, jej przemieszczanie, bądź mieszanie z innymi materiałami, np. gruzem. W przypadku dużych inwestycji drogowych, jak północna obwodnica Wojnicza przekształcenia są dość znaczne. Na terenach odkrywkowej eksploatacji kruszywa dochodzi do dużych nieodwracalnych zmian ukształtowania powierzchni ziemi. Przed eksploatacją usuwana jest i zazwyczaj odkładana na hałdy wierzchnia warstwa gleby. W trakcie eksploatacji powstają nowe antropogeniczne formy takie, jak wyrobiska poeksploatacyjne, sieć rowów odwodnienia powierzchniowego, nasypy i nowe drogi dojazdowe. Taka degradacja powierzchni prowadzi do zubożenia geokomponentów i spadku produktywności biomasy na terenie bezpośrednio przylegającym do obszaru górniczego. Prowadzone w latach 60. XX wieku w rejonie Biadolin Radłowskich, Łoponia, północnego Wojnicza, Dębiny Zakrzowskiej i Łętowskiej oraz Zakrzowa prace melioracyjne polegające na wykopaniu sieci rowów melioracyjnych doprowadziły do jednostronnego osuszenie gruntów. Rowy te z powodu braku odpowiednich zastawek nie spełniają funkcji regulacji stosunków wodnych, a jedynie przyspieszają odpływ wód opadowych i zmniejszają parowania powierzchniowego. Fizyczna degradacja gleby wiąże się także z niewłaściwie prowadzonymi pracami rolniczymi poprzez wykorzystanie niedostosowanych do warunków ciężkich ciągników, kombajnów, pługów. Powoduje to ujemne skutki dla środowiska glebowego poprzez ugniatanie gleby, niszczenie jej struktury i zmianę porowatości, a tym samym warunków nawodnienia i napowietrzenia gleby.
56 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Dużym zagrożeniem dla stanu pokrywy glebowej są procesy erozyjne i osuwiskowe, występujące głównie w części gminy położonej w obrębie Pogórza Karpackiego. Do nasilenia procesów erozyjnych przyczynia się m. in.: niewłaściwe użytkowanie gruntów rolnych, które odsłania pokrywy glebowe i wystawia je na działanie czynników zewnętrznych, orka prowadzona zgodnie ze spadkiem terenu. Utwory lessowe i lessopodobne, pokrywające znaczną powierzchnię gminy, stanowią korzystne warunki dla rozwoju procesów erozji, gdyż łatwo ulegają rozmyciu i spłukiwaniu. Osuwiska z kolei, powodują znaczne przekształcenia pokrywy glebowo-roślinnej poprzez jej przemieszanie ze zwietrzeliną na dość dużych obszarach. Osuwiska ograniczają powierzchnię możliwą do wykorzystania rolniczego – zarówno w obrębie niszy osuwiskowej, u jej podnóża, a niekiedy wykluczają z użytkowania cały stok ze względu na zagrożenie ponownym uruchomieniem procesów masowych. Tereny osuwisk powinny być przeznaczone pod uprawy stabilizujące grunt (pastwiska lub sady). Degradację gleb powodują nadmierna chemizacja rolnictwa, zanieczyszczenia pochodzące z powietrza oraz z zaśmiecenia powierzchni ziemi. Chemizacja gleb obok korzyści powoduje postępujące w czasie zagrożenie środowiska glebowego. Zbyt duże dawki nawozów ujemnie wpływają na gleby i organizmy w nich żyjących oraz przyczyniają się do eutrofizacji wód. Źródłem chemicznych skażeń gleb są także stosowane w ochronie roślin pestycydy, herbicydy i fungicydy. Chemizacja rolnictwa to wprowadzanie do środowiska glebowego związków azotowych i fosforowych, pierwiastków metalicznych, chlorowanych węglowodorów i in. Badania chemizmu gleb w rejonie gminy Wojnicz wykonano w połowie lat 90. Analizowano zawartość [mg/kg] metali ciężkich (As, Ba, Zn, Cd, Co, Cu, Ni, Pb i Hg) w części, której źródłem są zanieczyszczenia antropogeniczne. W dolinie Dunajca w Melsztynie i Sieciechowicach, zakresy zawartości wszystkich badanych pierwiastków, a w Sufczynie większości pierwiastków nie przekroczyły dopuszczalnych stężeń w glebie lub ziemi odpowiednich dla grupy A o najniższych wartościach dopuszczalnych. W Sufczynie stężenie kadmu (Cd) było wyższe, ale spełniało warunki grupy B, czyli standardów użytków rolnych, gruntów leśnych oraz zadrzewionych i zakrzewionych, nieużytków, a także gruntów zabudowanych i zurbanizowanych. Stężenia w/w substancji mogą być większe w pobliżu szlaków komunikacyjnych gdzie deponowane są związki pochodzące z emisji spalin i z eksploatacji nawierzchni dróg oraz pojazdów. Zanieczyszczenia z powietrza, pochodzące z emisji przemysłowych i emisji niskiej, osiadają na powierzchni ziemi. Szczególnie zagrożone są pasy terenu wzdłuż dróg o dużym natężeniu ruchu, w tym drogi krajowej nr 4, a także pas przylegający do linii kolejowej. Tereny przydrożne narażone są głównie na zanieczyszczenie metalami ciężkimi: ołowiem, cynkiem, miedzią, kobaltem, żelazem, niklem, kadmem, a przytorowe dodatkowo chromem
57 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA i manganem. Dominacja w gminie gleb o odczynie kwaśnym i lekko kwaśnym zwiększa dostępność metali ciężkich w glebie, przyswajanie ich przez rośliny i kumulacje w ich komórkach. Zagrożeniem dla powierzchni jest nielegalne deponowanie odpadów budowlanych i komunalnych. Wg szacunków, około 11% odpadów składowanych jest na dzikich wysypiskach. W roku 2006 w trakcie inwentaryzacji stwierdzono istnienie 32 dzikich składowisk w Łukanowicach, Wojniczu, Więckowicach, Rudce i Grabnie. Obecnie na terenie całej gminy występuje wiele małych dzikich wysypisk odpadów usytuowanych głównie w zaroślach nad Dunajcem, w dolinach małych cieków, na polach oraz w lasach m. in. na Podlesiu, w Rudce i Grabnie. W Olszynach stwierdzono występowanie składowisk odpadów bytowych (w tym niezużytych leków), a także odpadów wielkogabarytowych. W czasie silnych opadów deszczu odpady deponowane na dzikich wysypiskach w dolinach rzek są wymywane i rozprowadzane na znacznej powierzchni.
5.3.2.4. Zagrożenia środowiska przez hałas Głównymi źródłami hałasu w środowisku na obszarze gminy Wojnicz są droga krajowa E40 oraz linia kolejowa Tarnów – Kraków. Ponadto do zanieczyszczeń akustycznych przyczyniają się ruch samochodowy na pozostałych drogach, przede wszystkim wojewódzkiej 975, maszyny i urządzenia rolnicze, działalność produkcyjna i wydobywcza, linie przesyłowe. Droga E40 odznacza się bardzo dużym natężeniem ruchu samochodowego. Wg GDDKiA na odcinku Brzesko – Wojnicz w 2005 roku średnio w ciągu doby przejeżdżało 18 161 pojazdów tj. o 8% więcej niż w 2000 roku. Z kolei obciążenie ruchem odcinka trasy Wojnicz – Tarnów było jeszcze większe i wynosiło 21 768 poj./dobę w 2005 roku, co dało średnio ok. 15 pojazdów na 1 minutę. Skutkiem dużego natężenia ruchu jest zwiększony poziom hałasu komunikacyjnego wzdłuż tej trasy. Pomiary porealizacyjne na odcinku obwodnicy Wojnicza wykazały przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu zarówno w porze dziennej w wysokości od 2,4 dB do 9,4 dB, jak i nocnej – 5,2-16,5 dB. Pomiary wykonywano w odległości od 20 do 170 m od skrajnego pasa jezdni w sąsiedztwie istniejącej zabudowy, w terenach chronionych ekranami akustycznymi. W miejscach nieosłoniętych hałas o wartości 60 dB występował w odległości ok. 50-70 m od drogi. Dane GDDKiA z 2005 roku wskazują na przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu także na pozostałych odcinkach drogi E40 w granicach gminy. Wg map akustycznych izolinia zrównoważonego poziomu dźwięku 60 dB przebiega miejscami nawet 250 m od drogi. Zaznaczyć należy, iż odcinki te nie posiadają izolacji akustycznej, a pomiary przeprowadzono przed modernizacją tej drogi. Znaczne natężenie ruchu, w tym duży udział pojazdów ciężarowych są przyczyną przekroczenia wartości dopuszczalnych hałasu komunikacyjnego na drodze wojewódzkiej
58 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA nr 975. Szczególnie uciążliwy jest hałas powodowany przez samochody ciężarowe bez załadunku przejeżdżające po nierównościach i wybojach ze znaczną prędkością. Uciążliwość ta jest odczuwalna zwłaszcza w miejscach, gdzie zabudowa usytuowana jest zaledwie klika metrów od jezdni. Poza hałasem źródłem uciążliwości są także wibracje przenoszone przez podłoże. Oddziałują one negatywnie zarówno na mieszkańców, jak i na budynki. Skutkuje to pojawianiem się pęknięć na ścianach budynków np. we wsi Sukmanie. Natężenie ruchu na pozostałych drogach jest mniejsze i nie powoduje uciążliwości. Maszyny i urządzenia rolnicze stanowią lokalne, sezonowe źródło hałasu o natężeniu zwiększającym się w określonych okresach w ciągu roku, głównie latem. Źródłem zanieczyszczenia akustycznego jest także linia kolejowa biegnąca północną częścią gminy. Linia z Krakowa do Tarnowa jest jedną z najbardziej obciążonych tras w województwie. Emisję hałasu wzmaga zużyty tabor kolejowy i wyeksploatowanie powierzchni torowej powodujące mikropęknięcia i rozluźnienie elementów łączących. Szkodliwe oddziaływanie hałasu jest największe w bezpośrednim sąsiedztwie torów. Z badań przeprowadzonych w Tarnowie przy tej samej linii kolejowej wnika, że w odległości ok. 30 m od torów kolejowych, w obszarze nieosłoniętym, poziom hałasu sięga wartości 62,8 dB w porze dziennej i 62,4 dB w nocnej. Można, zatem stwierdzić, iż mieszkańcy domów zlokalizowanych najbliżej linii są narażeni na oddziaływanie hałasu o ponadnormatywnych wartościach. W gminie Wojnicz brak większych obiektów przemysłowych emitujących hałas w stopniu stanowiącym istotne zagrożenie dla środowiska. Zakłady wydobywcze funkcjonujące na jej terenie w nieznacznym stopniu wpływają na stan klimatu akustycznego. Zanieczyszczenie akustyczne powodowane przez eksploatację nie ogranicza się do pracy ciężkiego sprzętu wydobywczego i ewentualnej obróbki surowca, ale także obejmuje ruch samochodów ciężarowych obsługujących zakłady eksploatacyjne. Pojazdy poruszają się najczęściej po drogach publicznych wzmagając uciążliwości hałasu komunikacyjnego i drgań. Hałas wytwarzają także napowietrzne linie elektroenergetyczne o wysokich napięciach przecinające gminę.
5.3.2.5. Pola elektromagnetyczne Najważniejszym źródłem promieniowania są wszystkim stacje i linie energetyczne, nadajniki radiowe i telewizyjne, CB-radio i radiostacje amatorskie oraz stacje bazowe telefonii komórkowej. Na terenie gminy zlokalizowane są: stacja transformatorowa w sołectwie Olszyny – OSN 110/15 kV Olszyny oraz cztery stacje bazowe telefonii komórkowej w Łoponiu, Olszynach i Wojniczu. Ponadto przez teren gminy przebiegają linie wysokich napięć 400kV i 110 kV, tj.:
59 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
− 400 kV: Wierzchosławice – Dębina Łętowska, Zakrzów, Wojnicz, Isep (węzeł) i dalej w kierunku zachodnim Wojnicz – Więckowice – Grabno; − 400 kV od węzła w Ispie w kierunku wschodnim; − 110 kV, Biadoliny Radłowskie – Łopoń – Wojnicz – Zakrzów (węzeł) i na wschód; − dwie równoległe linie 110 kV od Zakrzowa (węzeł) na północ; − krótki odcinek linii 110 kV ze stacji w Olszynach w kierunku południowym. Dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych w środowisku dla częstotliwości 50Hz dla terenów przeznaczonych pod zabudowę to 1kV/m dla składowej elektrycznej i 60A/m dla składowej magnetycznej9.
5.4. TERENY I OBIEKTY CHRONIONE NA PODSTAWIE PRZEPISÓW ODRĘBNYCH
I. Lasy ochronne
Lasy ochronne na terenie gminy zajmują 932,53 ha, co stanowi 67% lasów państwowych. Lasy państwowe o powierzchni 624,7 ha, należące do Nadleśnictwa Dąbrowa Tarnowska w północnej części gminy Wojnicz, posiadają status lasów wodochronnych – Zarządzenie nr 234 Ministra Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 29 listopada 1996 r. w sprawie uznania za ochronne lasy stanowiące własność Skarbu Państwa, będących w zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe Nadleśnictwa Dąbrowa Tarnowska. Lasy wodochronne obejmują sołectwa Biadoliny Radłowskie i Dębina Zakrzowska. Lasy państwowe o powierzchni 307,6 ha, należące do Nadleśnictwa Brzesko w południowej części gminy Wojnicz, posiadają status lasów glebochronnych – Zarządzenie nr 5 Ministra Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 14 stycznia 1994 r. w sprawie uznania za ochronne lasy stanowiące własność Skarbu Państwa, będących w zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe Nadleśnictwa Brzesko. Lasy glebochronne obejmują sołectwa Wielka Wieś, Milówka, Grabno i Olszyny.
II. Rezerwat leśno-florystyczny „Panieńska Góra”
Rezerwat powołany został na mocy Rozporządzenia nr 2/03 Wojewody Małopolskiego z dnia 28 stycznia 2003 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody „Panieńska Góra” (Dz. Urz. Woj. Małop. Nr 45, poz. 597 z dnia 7 marca 2003 r. z późn. zm.). Zajmuje powierzchnię 63,2 ha w oddziałach 63, 64a, 67, 68 i 69 kompleksu leśnego Wielka Wieś, stanowiącego własność Skarbu Państwa i należącego do Nadleśnictwa Brzesko, Leśnictwa Melsztyn. Rezerwat powołany został do ochrony storczyków bladego
9 Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów z dnia 30 października 2003 r. (Dz. U. Nr 192 poz. 1883)
60 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
(Orchis pallens) i purpurowego (Orchis purpurea) oraz innych rzadkich gatunków roślin kserotermicznych objętych ochroną gatunkową.
III. Obszary chronionego krajobrazu
Obszary Chronionego Krajobrazu: Radłowsko-Wierzchosławicki, Pogórza Ciężkowickiego oraz Pogórza Wiśnickiego zostały ustanowione Rozporządzeniem Nr 23/96 Wojewody Tarnowski z dnia 28 sierpnia 1996 r. w sprawie wyznaczenia obszarów chronionego krajobrazu (Dz. Urz. Woj. Tarn. Nr 10, poz. 60), które straciło moc. Aktualnie obszary te funkcjonują w oparciu o: 1) uchwałę Nr XVIII/300/12 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 27 lutego 2012 r. w sprawie Radłowsko - Wierzchosławickiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (Dz. Urz. Woj. Małopolskiego poz. 1195), 2) uchwałę Nr XVIII/301/12 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 27 lutego 2012 r. w sprawie Obszaru Chronionego Krajobrazu Wschodniego Pogórza Wiśnickiego (Dz. Urz. Woj. Małopolskiego poz. 1196), 3) uchwałę Nr XVIII/298/12 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 27 lutego 2012 r. w sprawie Chronionego Krajobrazu Pogórza Ciężkowickiego (Dz. Urz. Woj. Małopolskiego poz. 1185).
IV. Obszar Natura 2000
Na terenie gminy znajduje się specjalny obszar ochrony (SOO) Dolny Dunajec PLH120085, wyznaczony w oparciu o Dyrektywę Siedliskową. Obszar spełnia kryteria dla obszarów o znaczeniu wspólnotowym (OZW). Jest to obszar typu B, tj. wydzielony SOO (Specjalne Obszary Ochrony), bez żadnych połączeń z innymi obszarami Natura 2000.
V. Pomniki przyrody ożywionej
Tabela 12. Wykaz istniejących pomników przyrody w gm. Wojnicz. Przedmiot Pierśnica Nr Lokalizacja i własność/Uwagi Podstawa prawna ochrony (cm) Park podworski w Więckowicach – 2 Lipy wł. R. Mosio. 1 - drobnolistne Uwagi: Lipy mocno zniszczone, w bardzo złym stanie zdrowotnym. Zarządz. Nr 2/87 Woj.
61 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Przedmiot Pierśnica Nr Lokalizacja i własność/Uwagi Podstawa prawna ochrony (cm) Wzgórze graniczące ze wsią Tarn. z 26 lutego 1987 Roztoka, na dawnym cmentarzu r. w sprawie uznania cholerycznym. Wł. Diecezji tworów przyrody za 2 Lipy 280 Tarnowskiej, zarząd - parafia pomniki przyrody (Dz. 2 drobnolistne 285 Kościoła Rzymsko-Katol. w Urz. Woj. Tarn. Nr 3, Olszynach. poz. 30) Uwagi: Pierwotnie 3 egz. lip. Jedno z drzew (285 cm) wymaga leczenia. Teren OSP w Olszynach. Wł. Skarb Dąb 3 540 Państwa, zarząd UG w Wojniczu. szypułkowy Uwagi: stan bardo dobry Na południe od budynku UG Dąb w Wojniczu. Wł. gminy Wojnicz, 4 Szypułkowy 460 zarząd UG w Wojniczu. Uwagi: stan (Fot. XX) bardo dobry Na cmentarzu żołnierskim z I w.św., na własności Wspólnoty Gruntowej Dąb 5 370 w Zakrzowie, zarząd UG w zwyczajny Wojniczu. Uwagi: stan dobry. Zarządz. Nr 4/87 Woj. Tarn. z 6 kwietnia Wojnicz, ul. Krótka1, na parceli Z. Jesion 1987 r. w sprawie 6 230 Doktor, nr 443/2. Uwagi: stan bardo wyniosły uznania tworów dobry przyrody za pomniki Wojnicz, ul. Krakowska 62, na Dąb przyrody (Dz. Urz. 7 395 parceli M. Masłowskiej, nr 1166. szypułkowy Woj. Tarn. Nr 4, poz. Uwagi: stan bardo dobry 42) Na wzgórzu graniczącym ze wsią Dąb Milówka, na własności F. Wojtasa w 8 Szypułkowy 500 Sukmaniu. (Fot. XX) Uwagi: stan dobry. Drzewo nazywane „Horacy” Rozp. Nr 4/95 Woj. Tarn. z 15 maja 1995 Grabno w lesie państwowym, oddz. r. w sprawie uznania Dąb 9 315 77b, przy leśnej drodze gruntowej. tworów przyrody za szypułkowy Uwagi: stan bardo dobry pomniki przyrody (Dz. Urz. Woj. Tarn. Nr 8, poz. 71) Grabno, podwórze przedszkolne, Rozp. Nr 14/02 Woj. Klon 10 280 dz. nr 805,. zarząd UG w Wojniczu. Małopol. z 31 stycznia zwyczajny Uwagi: stan bardo dobry 2002 r. w sprawie pomników przyrody na Grabno, podwórze przedszkolne, terenie woj. Dąb 11 335 dz. nr 805, zarząd UG w Wojniczu. małopolskiego (Dz. szypułkowy Uwagi: stan bardo dobry Urz. Woj. Małopol. Nr 22, poz. 431) Źródło: Opracowanie ekofizjograficzne
VI. Ochrona gatunkowa
Gmina Wojnicz nie posiada aktualnej inwentaryzacji gatunków flory i fauny, które objęte są ochroną ścisłą lub częściową. Również Nadleśnictwa Lasów Państwowych w Dąbrowie Tarnowskiej i w Brzesku obejmujących swoim działaniem gminę Wojnicz nie
62 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA posiadają takiej specjalnej inwentaryzacji. Jedynie dla Programów ochrony przyrody obu Nadleśnictw (2006, 2004) sporządzono wykazy roślin i zwierząt chronionych, które opierają się na różnych wcześniejszych opracowaniach oraz waloryzacji przyrodniczej wykonanej przez pracowników Nadleśnictw. Poniższe zestawienia uzupełnione zostały ponadto o gatunki wystepujące w rezerwacie Panieńska Góra.
Tabela 13. Chronione gatunki grzybów, porostów10 i flory. 11 Status Lp Nazwa łacińska Nazwa polska Uwagi ochrony GRZYBY 1. Morchella esculenta Smardz jadalny S XPG 2. Mutinus caninus Mądziak psi S XPG 3. Sparassis crispa Szmaciak gałęzisty S - 4. Verpa conica Napastniczka stożkowata S XPG 5. Xerocomus parasiticus Podgrzybek pasożytniczy S - POROSTY 1. Punctelia subrudecta Biedronecznik zmienny S - 2. Evernia prunastri Mąkla tarniowa Cz - 3. Flavoparmelia caperata Żółtlica chropowata S - 4. Parmelia saxatilis Tarczownica skalna S - ROSLINY 1. Aquilegia vulgaris Orlik pospolity S PG 2. Aruncus sylvestris Parzydło leśne S PG 3. Asarum europaeum Kopytnik pospolity Cz PG 4. Blechnum spicant Podrzeń żebrowiec S - 5. Carlina acaulis Dziewięćsił bezłodygowy S - 6. Cephalanthera damasonium Buławnik wielkokwiatowy S - 7. Cephalanthera longifolia Buławnik mieczolistny S PG 8. Colchicum autumnale Zimowit jesienny S - 9. Convallaria maialis Konwalia majowa Cz PG 10. Crocus scepusiensis Szafran spiski S - 11. Dactylorhiza maialis Storczyk szerokolistny S - 12. Daphne mezereum Wawrzynek wilczełyko S PG 13. Digitalis grandiflora Naparstnica zwyczajna Cz PG 14. Epipactis helleborine Kruszczyk szerokolistny S PG 15. Equisetum telmateia Skrzyp olbrzymi S PG 16. Frangula alnus Kruszyna pospolita Cz PG 17. Galium odoratum Marzanka wonna Cz PG 18. Gentiana aselepiadea Goryczka trojeściowa Cz - 19. Gentianella cillata Goryczka orzęsiona S - 20. Gymnadenia conopsea Gółka długoostrogowa S - 21. Hedera helix Bluszcz pospolity Cz PG 22. Huperzia selago Widłak wroniec S - 23. Lilium martagon Lilia złotogłów S PG 24. Listera ovata Listera jajowata S PG 25. Lycopodium annotinum Widłak jałowcowaty S - 26. Lycopodium clavatum Widłak goździsty S - 27. Lycopodium inundatum Widłak torfowy S - 28. Hupercia selago Widłak wroniec S -
10 Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną (Dz.U. 2004 Nr 168, poz. 1765)
11 Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. W sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. Nr 168, poz.1764)
63 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Status Lp Nazwa łacińska Nazwa polska Uwagi ochrony 29. Matteucia struthiopteris Pióropusznik strusi S - 30. Neottia nidus-avis Gnieźnik leśny S PG 31. Orchis pallens Storczyk blady S PG 32. Orchis purpurea Storczyk purpurowy S PG 33. Orchis mascula Storczyk męski S PG 34. Platanthera bifolia Podkolan biały S - 35. Platanthera chlorantha Podkolan zielonawy S PG 36. Polypodium vulgare Paprotka zwyczajna S PG 37. Primula elatior Pierwiosnek wyniosły Cz PG 38. Primula veris Pierwiosnek lekarski Cz PG 39. Ribes nigrum Przeczka czarna Cz - 40. Sorbus intermedia Jarząb szwedzki S - 41. Veratrum lobelianum Ciemiężyca zielona S - 42. Viburnum opulus Kalina koralowa Cz PG 43. Vinca minor Barwinek pospolity S - S - ochrona ścisła; Cz - ochrona częściowa; PG – występuje także na Panieńskiej Górze, XPG – występuje tylko na Panieńskiej Górze Źródło: Opracowanie ekofizjograficzne
Tabela 14. Chronione gatunki zwierząt. 12 Lp Nazwa łacińska Nazwa polska Status ochrony PŁAZY 1. Bombina variegata Kumak górski S 2. Bombina bombina Kumak nizinny S 3. Bufo bufo Ropucha szara S 4. Bufo viridis Ropucha zielona S 5. Salamandra salamandra Salamandra plamista S 6. Lissotriton vulgaris Traszka zwyczajna S 7. Triturus cristatus Traszka grzebieniasta S 8. Rana temporaria Żaba trawna S 9. Rana esculenta Żaba wodna S 10. Rana arvalis Żaba moczarowa S GADY 1. (Coronella austriaca) Gniewosz plamisty S 2. (Lacerta agilis) Jaszczurka zwinka S 3. (Zootoca vivipara) Jaszczurka żyworodna S 4. (Anguis fragilis) Padalec zwyczajny S 5. (Natrix natrix) Zaskroniec zwyczajny S 6. (Vipera berus) Żmija zygzakowata S PTAKI 1. (Corvus frugilegus) Gawron Cz 2. Corvus cornix Wrona siwa Cz 3. Pica pica Sroka CZ 4. Coloeus monedula Kawka S 5. Sturnus vulgaris Szpak S 6. Passer domesticus Wróbel S 7. Ciconia ciconia Bocian biały S 8. Delichon Jaskółka S 9. Fringilla coelebs Zięba S 10. Cuculus canorus Kukułka S 11. Pyrrhula pyrrhula Gil S 12. Lanius collurio Gąsiorek S 13. Passer montanus Mazurek S 14. Garrulus glandarius Sójka S
12 Zgodnie z Rozporzadzeniem Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz.U. 2004 nr 220 poz. 2237).
64 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Lp Nazwa łacińska Nazwa polska Status ochrony 15. Nucifraga Orzechówka S 16. Emberiza schoeniclus Potrzos S 17. Sitta europaea Kowalik S 18. Oriolus oriolus Wilga S 19. Carduelis chlori Dzwoniec S 20. Carduelis carduelis Szczygieł S 21. Carduelis cannabina Makolągwa S 22. Turdus philomelo Drozd S 23. Coturnix coturnix Przepiórka S 24. Alauda arvensis Skowronek S 25. Strix uralensis Puszczyk uralski S 26. Circaetus gallicus Gadożer S 27. Pernis apivorus Trzmielojad S 28. Upupa epops Dudek S 29. Accipiter gentilis Jastrząb S 30. Accipiter nisus Krogulec S 31. Buteo buteo Myszołów zwyczajny S 32. Tetrastes bonasia Jarząbek S 33. Streptopelia turtur Turkawka S 34. Cuculus canorus Kukułka S 35. Strix aluco Puszczyk S 36. Dryocopus Martusi Dzięcioł czarny S 37. Dendrocopus major Dzięcioł duży S 38. Dendrocopus medius Dziecioł średni S 39. Dendrocopus minor Dzięciołek S 40. Lullula arborea Skowronek borowy S 41. Corvus corone Wrona S 42. Corvus corax Kruk Cz 43. Parus palustris Sikora uboga S 44. P. cristatus Sikora czubatka S 45. P. ater Sikora sosnówka S 46. P.caeruleus Sikora modra S 47. P. major Sikora bogatka S 48. Certhia familiaris Pełzacz leśny S 49. Troglodytes troglodytes Strzyżyk S 50. Phoenicurus phoenicurus Pleszka S 51. Erithacus rubecula Rudzik S 52. Turdus merula Kos S 53. Muscicapa striata Muchołówka szara S 54. Sylvia antricapilla Pokrzewka czarnołbista S 55. Streptopelia decaocto Synogarlica turecka 56. Phylloscopus trochilus Piecuszek S 57. Phylloscopus collybita Pierwiosnek S 58. Phylloscopus sibilatrix Świstunka leśna S 59. Regulus regulus Mysikrólik S 60. Anthus trivialis Świergotek drzewny S 61. Lanius collurio Gąsiorek S 62. Haliaeetus albicilla Orzeł bielik S 63. Aquilla pomarina Olik krzykliwy S 64. Paudion baliaetus Rybołów S 65. Falco tinnunculus Pustułka S 66. Falco subbuteo Kobuz s 67. Columba oenas Siniak S 68. Parus montanus Sikora czarnogłówka S 69. Carduelis spinus Czyżyk S 70. Crex crex Derkacz S 71. Charadrius dubius Sieweczka rzeczna S
65 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Lp Nazwa łacińska Nazwa polska Status ochrony 72. Vanellus vanellus Czajka S 73. Tringa hipoleucos Brodziec piskliwy S 74. Anas platyrhyncho Krzyżówka Cz 75. Anas querquedula Cyranka S 76. Alcedo Zatthis Zimorodek S 77. Riparia riparia Brzegówka S 78. Cinclus cinclus Pluszcz S 79. Saxicola rubetra Pokląskwa S 80. Saxicola torquata Kląskawka S 81. Luscinia luscinia Słowik szary S 82. Turdus pilaris Kwiczoł S 83. Acrocephalus palustris Łozówka S 84. Motacilla alba Pliszka siwa S 85. Emberiza citrinella Trznadel S 86. Sylvia communis Pokrzewka cierniówka S SSAKI 1. Castor fiber Bóbr europejski Cz 2. Plecotus austriacus Gacek szary S 3. Plecotus auritus Gacek wielkouch S 4. Mustela erminea Gronostaj S 5. Erinaceus roumanicus Jeż wschodni S 6. Pipistrellus pipistrellus Karlik malutki S 7. Talpa europaea Kret europejski Cz 8. Mustela nivalis Łasica (łaska) S 9. Barbastella barbastellus Mopek S 10. Eptesicus serotinus Mroczek późny S 11. Myotis myotis Nocek duży S 12. Myotis nattereri Nocek natterera S 13. Muscardinus avellanarius Orzesznica S 14. Rhinolophus hipposideros Podkowiec mały S 15. Glis glis Popielica S 16. Sorex araneus tna Ryjówka aksamitna S 17. Neomys anomalus Rzęsiorek mniejszy S 18. Neomys fodiens Rzęsiorek rzeczek S 19. Sciurus vulgaris Wiewiórka S 20. Lutra lurta Wydra Cz S - ochrona ścisła; Cz – ochrona, * z wyjątkiem występującej na terenie stawów rybnych uznanych za obręby hodowlane
VII. Ochrona gleb
Zgodnie z ustawą o ochronie gruntów leśnych i rolnych z dnia 3 lutego 1995 r. (Dz. U. Nr 16 poz. 78 z późn. zm.) ochrona gruntów rolnych polega na ograniczaniu przeznaczenia ich na cele nierolnicze. W świetle w/w ustawy szczególnej ochronie podlegają użytki rolne klas I-III pochodzenia mineralnego; jeżeli ich zwarty obszar projektowany do przeznaczenia na cele nierolnicze przekracza 0,5 ha, zmiana przeznaczenia wymaga zgody Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
VIII. Surowce naturalne
Surowce naturalne odlegają ochronie przed zainwestowaniem i zagospodarowaniem uniemożliwiającym w przyszłości ich wykorzystanie.
66 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Gaz ziemny. Złoże Łętowice-Bogumiłowice udokumentowane w kategorii B+C. Dokumentacja geologiczna została przyjęta decyzją zn. DG/KZK/EZD/489-7594/2005 Ministra Środowiska z dnia 24 czerwca 2005 r. Obszar i teren górniczy „Łętowice-1” utworzony decyzją Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa zn. DGe-4771-9/1761/07/MS z dnia 28 lutego 2007 r. Koncesja na eksploatację wydana została przez MŚZNiL nr 194/94 z dnia 27 lipca 1994 r. Data ważności koncesji: 2019-08-27.
Sól kamienna. Złoże Wojnicz udokumentowane kategorii C2. Dokumentacja geologiczna została przyjęta decyzją zn. KZK/012/M/4484/82 Prezesa Centralnego Urzędu Górniczego z dnia 22 listopada 1982 r. Złoże nie ma wyznaczonego Obszaru i Terenu Górniczego.
Kruszywa naturalne są to udokumentowane w kat. C1 ,poza złożem Wielka Wieś – kat. C2: Zakrzów. Dokumentacja geologiczna zatwierdzona decyzją zn. OŚ.IV.2.7512/DG/6.97 Wojewody Tarnowskiego z dnia 28 sierpnia 1997 r. Teren i obszar górniczy „Zakrzów” utworzony decyzją Wojewody Tarnowskiego z dnia 19 kwietnia 1994 r zn. OŚ.IV.7512/K- 15/725/94 (z późn. zm.). Koncesja na eksploatację wydana decyzją Wojewody Tarnowskiego z dnia 19 kwietnia 1994 r. zn. OS.IV.7512/K-15/725/94. Złoże wyeksploatowane.
Dębina Łętowska I. Dokumentacja geologiczna zatwierdzona decyzją zn. KZK/012/J/6223/93 Ministra Ochrony Środowiska Naturalnego i Leśnictwa z dnia 29 listopada 1993 r. Teren i obszar górniczy „Dębina Łętowska I/C” utworzony decyzją Wojewody Tarnowskiego z dnia 19 stycznia 1998 r. zn OŚ.IV.2.7512.K/1/97/98 (z późn. zm.). Koncesja na eksploatację wydana decyzją Wojewody Tarnowskiego z dnia 8 sierpnia 1994 roku. Zn. OŚ.IV.7512/K-22.2977/94 (z późn. zm.). Data ważności: 31 grudnia 2013 roku. Złoże eksploatowane.
Dębina Łętowska II. Dokumentacja geologiczna zatwierdzona decyzją zn. KZK/012/J/6224/93 Ministra Ochrony Środowiska Naturalnego i Leśnictwa z dnia 29 listopada 1993 r. Teren i obszar górniczy „Dębina Łętowska II/A” utworzony decyzją Wojewody Tarnowskiego z dnia 24 sierpnia 1994 r. zn. OŚ.IV.7512K-26.629/94 (z późn. zm.), zmieniona decyzją Marszałka Województwa Małopolskiego z dnia 16 marca 2009 roku zn. SW.V.1.ZP.7515-4/09 – „Dębina Łętowska II/A”. Koncesja na eksploatację wydana decyzją Wojewody Tarnowskiego z dnia 24 sierpnia 1994 roku zn. OŚ.IV.7512/K-26.62794 (z późn. zm.), zmieniona w/w decyzją Marszałka Województwa Małopolskiego. Data ważności: 31 grudnia 2017 r. Złoże eksploatowane.
Dębina Łętowska III. Dokumentacja geologiczna zatwierdzona decyzją zn. KZK/012/J/6225/93 Ministra Ochrony Środowiska Naturalnego i Leśnictwa z dnia 1 marca 1993 r. Złoże nie ma wyznaczonego terenu i obszaru górniczego. Złoże nieeksploatowane.
67 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Isep I. Dokumentacja geologiczna zatwierdzona zawiadomieniem o przyjęciu dokumentacji geologicznej zn. WOŚ.IV.7515-1/08 Starosty Tarnowskiego z dnia 7 lutego 2008 r. Teren i obszar górniczy wyznaczony, a koncesja wydana decyzją Starosty Tarnowskiego z dnia 31 marca 2003 r. zn WOŚ.IV.7512-1/08. Data ważności: 31 grudnia 2012 r. Złoże eksploatowane.
Wielka Wieś. Dokumentacja geologiczna zatwierdzona decyzją zn. KZK/012/K/1825/67 Prezesa Centralnego Urzędu Górniczego z dnia 14 lipca 1967 r. (z późn. zm.) Złoże nie ma wyznaczonego terenu i obszaru górniczego. Złoże nieeksploatowane.
Wielka Wieś II. Dokumentacja geologiczna zatwierdzona decyzją zn. ŚR.V.KZ.7414/9/2002/2 Wojewody Małopolskiego z dnia 5 lipca 2002 r. Złoże nie ma wyznaczonego terenu i obszaru górniczego. Złoże nieeksploatowane.
Wojnicz. Dokumentacja geologiczna zatwierdzona decyzją zn. OŚ.VI.7414/15/01/3/BK Wojewody Małopolskiego z dnia 4 kwietnia 2001 r. oraz zawiadomieniem zn. RG.II.I.ZP.7514- 17/10 Marszałka Województwa Małopolskiego z dnia 13 lipca 2010 r. o przyjęciu bez zastrzeżeń
„Dodatku nr 1 do dok. Geologicznej złoża kruszywa naturalnego „Wojnicz” w kat. C1. Teren i obszar górniczy ”Wojnicz” oraz Koncesja na eksploatację wydane decyzją zn. SR-IX.1.7422.2.3.2011.EM Marszałka Województwa Małopolskiego z dnia 16 marca 2011 r. Na potrzeby przyszłej eksploatacji kruszywa inwestor otrzymał decyzją nr WOŚ.II.I.6224 – 3/10 Starosty Tarnowskiego z dnia 19 lutego 2010 r. pozwolenie wodno- prawne na przebudowę potoku Ulga km 14+080 do km 14+217,1 polegającej na likwidacji prawej skarpy potoku oraz na wykonanie zbiornika wodnego na działce nr 224,2 w Wojniczu wraz z ogroblowaniem.
Kopaliny ilaste. Złoże Grabno o powierzchni 2,6 ha, udokumentowane w kategorii C1. Dokumentacja geologiczna zatwierdzona decyzją zn. KZK/012/S/2859/73/74 Prezesa Centralnego Urzędu Geologicznego z dnia 7 grudnia 1974 r. Eksploatacja złoża zaniechana.
IX. Strefy ochronne ujęcia wody
Stacja Uzdatniania Wody w Łukanowicach ma ustanowione strefy ochrony bezpośredniej oraz ochrony pośredniej. Ujęcie pracuje od 1972 roku; obecnie w oparciu o decyzję WOŚ II 5.6223-12/07 z 04.06.2007 r. wydaną przez Starostwo Powiatowe w Tarnowie.
X. Głowny Zbiornik Wód Podziemnych
Fragment doliny Dunajca znajduje się w granicach czwartorzędowego Głownego Zbiornika Wód Podziemnych nr 435 „Dolina rzeki Dunajec – Zakliczyn”. Zbiornik nie posiada opracowanej dokumentacji hydrogeologicznej.
68 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
6. DIAGNOZA I UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z ZASOBÓW I STANU ŚRODOWISKA NATURALNEGO
Gmina Wojnicz odznacza się wysokimi walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi potwierdzonymi przez wyznaczone formy ochrony przyrody, a także, poza niezadowalającym stanem wód, dość dobrą jakością środowiska.
Uwarunkowaniem poprawy jakości wód powierzchniowych jest uporządkowanie zabudowy mieszkalno-gospodarczej w strefie przybrzeżnej cieków, budowa filtrów biologicznych wzdłuż cieków w formie użytków zielonych, zadrzewień i zakrzewień zabezpieczających ich przed wpływem zanieczyszczeń obszarowych, a przede wszystkim uporządkowanie gospodarki.
Ochrona zasobów wód podziemnych oraz ich jakości, stanowiących w terenach nie zwodociągowanych gminy źródło zaopatrzenia dla ludności w wodę, to jedno z priorytetowych uwarunkowań. Wody podziemne szczególnie poziomu czwartorzędowego w obszarze gminy narażone są na zanieczyszczenie, wobec braku dostatecznej warstwy izolacyjnej chroniącej je przed przenikaniem wszelkiego rodzaju zanieczyszczeń antropogenicznych.
Uporządkowanie gospodarki ściekowej poprzez realizację gminnej sieci kanalizacyjnej i skierowanie ścieków na oczyszczalnie zgodnie z ustaleniami dla Aglomeracji Tarnów i Biadoliny Radłowskie – to podstawowy warunek dalszego rozwoju gminy, poprawy jej stanu sanitarnego i środowiska naturalnego (zwłaszcza wód powierzchniowych i podziemnych).
Funkcjonowanie w obszarze gminy stref ochrony ujęcia wody w Łukanowicach stwarza ograniczenia i zakazy w gospodarowaniu terenami znajdującymi się w obrębie tej strefy, wynikające z wydanych przez właściwe organy decyzji administracyjnych ustanawiających strefę.
Zagrożenie zalewania wodami wezbraniowymi dolin cieków stałych i okresowych, szczególnie w czasie nawalnych opadów deszczu, wymaga uwzględnienia zagospodarowania terenów w rejonach koryt tych cieków w sposób, umożliwiający odpływ wody bez start dla mienia. W tym celu należy wykluczyć lokalizację zabudowy szczególnie kubaturowej, zachować obowiązujące zakazy, nakazy i dopuszczenia wynikające z przepisów odrębnych oraz uporządkować teren dla zapewnienia swobodnego przepływu wód w okresie wezbrań. Zakres działań powinien uwzględnić ochronę ekosystemów przyrzecznych. Równocześnie istniejąca infrastruktura przeciwpowodziowa, przy małych cieków wymaga poprawy m.in. poprzez udrożnienia i odbudowę.
69 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
W świetle ustawy o ochronie gruntów rolnych, uwarunkowania glebowe nabierają istotnego znaczenia jako element ograniczający rozwój osadnictwa. Dotyczy to gleb klas I – III, zalegających głównie we wschodniej i centralnej części gminy. Ochronie przed wprowadzaniem zabudowy nierolniczej, winny podlegać grunty o wysokiej wartości rolniczej, a także otwarte kompleksy przestrzeni rolniczej. Ewentualne przeznaczenie gruntów klas I – III na cele nierolnicze, wymaga na etapie sporządzania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego- zgody Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Dobre warunki glebowe gminy (klasy I-III zajmują 46,3% powierzchni użytków rolnych, a klasy IV dalsze 40,2%) oraz klimatyczne pozwalają włączyć gminę Wojnicz do grupy gmin o korzystnych warunkach dla rozwoju rolnictwa. Północna część gminy oraz dolina Dunajca – o łagodnej rzeźbie terenu oraz bardzo dobrych i dobrych glebach, stwarzają dogodne uwarunkowania przyrodnicze dla rozwoju rolnictwa towarowego. W południowej pogórskiej i podgórskiej części gminy – z uwagi na utrudnienia wynikające z ukształtowania terenu (duże deniwelacje i spadki terenu), preferowanym kierunkiem winien być rozwój rolnictwa ekologicznego, w tym sadownictwa.
Istotnym w zagospodarowaniu przestrzennym uwarunkowaniem środowiskowym są tereny leśne, które podlegają ochronie. Część z nich objęto szczególną ochroną poprzez uznanie ich przez Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa za ochronne. Wiodąca kategorią ochronności lasów gminy są, lasy wodochronne i glebochronne. Objęcie kategorią ochronności ok. 50% powierzchni leśnej gminy, wzmacnia pozaprodukcyjne funkcje lasów. Do ważnych funkcji lasów na terenie gminy szczególnie w jej południowej części należy także ograniczanie zjawisk ruchów masowych, zmniejszenie zagrożenia powodziowego oraz erozji gleb.
Występowanie gleb niskich klas (V i VI, zalegających na stokach o dużym nachyleniu bądź w terenach osuwiskowych, stwarza dogodne warunki do zwiększenia powierzchni leśnej. Dolesienia winny być preferowane na terenach „Obszarów Chronionego Krajobrazu” posiadających wyizolowane struktury przyrodnicze, dla wzmocnienia ich funkcji ochronnych, kosztem terenów o małej użyteczności rolniczej.
Doceniając przyrodnicze walory gminy, część jej terenów włączono do Radłowsko – Wierzchosławickiego, Pogórza Ciężkowickiego oraz Wschodniego Pogórza Wiśnickiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Objęcie Obszarem Chronionego Krajobrazu około 60% powierzchni gminy obliguje do uwzględnienia funkcji jaka pełnią te struktury w systemie ochrony przyrody i krajobrazu, przy formułowaniu polityki przestrzennej. Kieruje to rozwój gminy na zachowanie, ochronę i wzbogacanie w krajobrazie takich elementów jak: kompleksy leśne, zadrzewienia
70 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA i zakrzewienia oraz użytki zielone. Dla prawidłowego funkcjonowania systemu „Obszaru” niezbędne jest tworzenie ciągów ekologicznych (zabezpieczających wymianę genetyczną), poprzez dolesienia i racjonalne kształtowanie terenów leśnych oraz wzdłuż cieków naturalnych zachowując ich obudowę biologiczną. W systemie wielkoobszarowej ochrony przyrody i krajobrazu, zakładającym stopniowanie form ochrony stosownie do walorów i zasobów przyrody – Obszary Chronionego Krajobrazu stanowią największy powierzchniowo element systemu i jednocześnie krańcowe jego ogniwo. Obszary Chronionego Krajobrazu, to ważne drogi wymiany genetycznej, niezbędnej dla prawidłowego funkcjonowania ekosystemów. Głównym celem powołania systemów obszarów chronionych zgodnie z ustawą o ochronie przyrody jest: ochrona terenów o podstawowym znaczeniu dla kształtowania równowagi ekologiczne, zachowanie różnorodności świata przyrody i jego bogactwa, zabezpieczenie obszarów o aktualnym i potencjalnym znaczeniu dla wypoczynku, ochrona charakterystycznych cech rodzimego krajobrazu. Obszary prawnie chronione warunkują sposób zagospodarowania terenu podporządkowany zaostrzonym rygorom korzystania ze środowiska zgodnie z nakazami i zakazami zawartymi w uchwałach Sejmiku Województwa Małopolskiego w sprawie: Radłowsko – Wierzchosławickiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, Obszaru Chronionego Krajobrazu Pogórza Ciężkowickiego oraz Obszaru Chronionego Krajobrazu Wschodniego Pogórza Wiśnickiego. Formą ochrony przyrody i krajobrazu funkcjonującą w systemie ochrony są rezerwaty przyrody i pomniki przyrody. W obrębie gminy utworzono i prawnie chroni się: rezerwat przyrody Panieńska Góra oraz 11 pomników przyrody ożywionej. Do objęcia ochroną prawną, jako pomniki przyrody ożywionej proponuje się: 1. Dąb szypułkowy, pierśnica 505 cm we wsi Milówka, przy źródle (Niwiny); 2. Lipa drobnolistna w bardzo dobrym stanie, pierśnica 290 cm we wsi Zakrzów – cmentarz żołnierski z I w. św.; 3. Jesion wyniosły w bardzo dobrym stanie, pierśnica 570 cm, we wsi Więckowice przy Aleji 78 jesionów wyniosłych, proponowane drzewo jest najgrubszym z nich; 4. 2 Lipy drobnolistne, pierśnica 285 cm i 260 cm, we wsi Biadoliny Radłowskie, przy kapliczce Pod Matką Boską; 5. 3 Lipy drobnolistne w Wojniczu przy ulicy Jagiellońskiej; 6. Jesion wyniosły, pierśnica 540 cm i dąb szypułkowy, pierśnica 510 cm we wsi Więckowice, w parku podworskim przy pałacu Jordanów, obok wyjścia.
Zachowanie zasobów przyrodniczych i kulturowych krajobrazu, a to: naturalnych koryt rzecznych, łąk i pastwisk w dolinach cieków oraz na stokach, lasów jako całości,
71 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA punktów i ciągów widokowych, historycznych układów wsi, układu urbanistycznego miasta wraz z tradycyjnym charakterem i formą zabudowy, obiektów zabytkowych oraz wzbogacenie ich poprzez porządkowanie zabudowy i użytkowania, podniesienie standardu zagospodarowania i urządzenia terenów otaczających zabudowę mieszkalną, wzbogacenie zasobów ubogich gatunkowo siedlisk, w tym otoczenia dróg krajowej i wojewódzkiej - to istotne działania dla ochrony i utrzymania atrakcyjności krajobrazu gminy.
Walory przyrodnicze gminy, rozlegle obszary leśne, urozmaicony krajobraz oraz liczne obiekty o wysokich wartościach kulturowych dają duże możliwości rozwoju różnych form rekreacji. Pogórski charakter południowo-zachodnich fragmentów gminy predysponuje ten obszar do rozwoju turystyki, szczególnie pieszej oraz rekreacji. Rzeka Dunajec oraz zbiorniki poeksploatacyjne po przystosowaniu ich brzegów i zapewnieniu odpowiedniego zagospodarowania, stanowić mogą miejsca rekreacji wodnej. w tym z występowania : naturalnych zagrożeń geologicznych
Warunki fizjograficzne, panujące w południowej części gminy – deniwelacje terenu, budowa geologiczna, upad skał, nachylenie stoków i zboczy, a także warunki pogodowe dają predyspozycje dla występowania ruchów masowych oraz erozji, co może skutkować zagrożeniem dla zabudowy i sieci infrastruktury. Flisz karpacki, występujący na terenie Pogórza z uwagi charakterystyczną budowę naprzemianległych piaskowców oraz utworów iłowcowych i mułowcowych stwarza warunki dla osuwisk. Utwory lessowe oraz lesspodobne, pokrywające znaczna powierzchnię gminy podlegają procesom spłukiwania, rozmywania, żłobienia, a także procesom sufozyjnym. Czynnikiem istotnie wpływającym na uaktywnienie zjawisk masowych jest obciążanie stoków zabudową oraz podcięcia stoków wykonywane na potrzeby inwestycji kubaturowych i infrastrukturalnych.
Tereny osuwisk, szczególnie osuwisk odnawiających się należy bezwzględnie wyłączyć z jakiejkolwiek zabudowy, natomiast w terenach zagrożonych występowaniem ruchów masowych dopuszczenie zabudowy winno być uzależnione od wyników badań geologiczno- inżynierskich potencjalnego podłoża budowlanego.
Grunty rolne narażone na procesy stokowe, w terenach o ukształtowaniu uniemożliwiającym lub poważnie ograniczającym użytkowanie rolnicze, należałoby przeznaczyć pod zalesienie, użytki zielone lub uprawy stabilizujące grunt (sady). udokumentowanych złóż kopalin oraz zasobów wód podziemnych
Udokumentowane złoża surowców naturalnych w myśl przepisów prawa geologicznego i górniczego, stanowią przedmiot ochrony przed zagospodarowaniem uniemożliwiającym w przyszłości ich wykorzystanie, jednocześnie stwarzają potencjalne szanse uruchomienia
72 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA ich eksploatacji i produkcji przetwórczej, rozwoju hodowli ryb na bazie zbiorników poeksploatacyjnych bądź rekreacji i wypoczynku. Eksploatacja złóż stanowi ważne źródło dochodów budżetu gminy, ale także zagrożenie dla środowiska poprzez przekształcenie morfologii terenu- wprowadzenie nowych elementów głównie akwenów wodnych, zakłócenia stosunków wodnych w rejonie eksploatacji oraz uciążliwości związane z transportem surowca. W obszarze gminy występują udokumentowane złoża: część złoża gazu ziemnego Łętowice-Bogumiłowice, część złoża soli kamiennej Wojnicz, złoża kruszyw naturalnych: Dębina Łętowska II, Dębina Łętowska III, Isep I, Wielka Wieś, Wielka Wieś II, Wojnicz, część złoża Dębina Łętowska I, złoże surowców ilastych Grabno (eksploatację zaniechano). Obecnie w tracie eksploatacji znajdują się złoża: gazu ziemnego Łętowice-Bogumiłowice oraz złoża kruszywa naturalnego Dębina Łętowska I, II, Isep I.
Dopuszczenie nowych eksploatacji złóż winno uwzględniać stopień możliwej degradacji środowiska oraz potrzeby zachowania walorów krajobrazowych i przyrodniczych, w tym gleb wysokich klas bonitacyjnych oraz gleb organicznych, z uwagi na położenie znacznej powierzchni gminy w obrębie form ochrony przyrody. Wobec powyższego uwarunkowaniem rozwoju eksploatacji winna być ochrona środowiska jak i złoża, poprzez: prowadzenia eksploatacji złóż z uwzględnieniem kompleksowego i racjonalnego ich wykorzystania, oszczędne i racjonalne gospodarowanie surowcem, stosowanie technologii zapewniających ograniczenie ujemnych jej wpływów na środowisko, przeciwdziałanie degradacji powierzchni ziemi i krajobrazu poprzez sukcesywne prowadzenie rekultywacji i zagospodarowanie terenów poeksploatacyjnych.
Położenie południowo-wschodnich terenów gminy w obrębie Głównego Zbiornika Wód Podziemnych Nr 435 Dolina rzeki Dunajec – Zakliczyn wywołuje konieczność ochrony jego wód przed degradacją. Zbiornik ten nie posiada planu ochrony, zatem nie zostały dla niego ustanowione strefy ochronne OWO i ONO. Dla ochrony zbiornika przed zanieczyszczeniem należy przewidzieć rozwiązania, które go zabezpieczą m.in. poprzez uwzględnienie spośród zakazów i nakazów (wg ustawu Prawo Wodne z dnia 18 lipca 2001 z późn.zm.) tych, które mają najistotniejsze znaczenie, a to: nakaz uporządkowania gospodarki wodno-ściekowej, likwidacji dzikich wysypisk odpadów, nakaz likwidacji lub zakaz bezpośredniego zrzutu ścieków do wód podziemnych, zakaz lokalizacji przedsięwzięć zawsze mogących znacząco oddziaływać na środowisko.
73 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
terenów górniczych wyznaczonych na podstawie odrębnych przepisów
Wyznaczone obszary i tereny górnicze posiadają złoża będące w eksploatacji, a to: złoże gazu ziemnego Łętkowice-Bogumiłowice oraz złoża kruszywa naturalnego Dębina Łętowska I i II, Isep I oraz Wojnicz. Dla złoża gazu Łętkowice-Bogumiłowice i kruszywa naturalnego Isep I teren górniczy pokrywa się z obszarem górniczym, natomiast w przypadku złóż Dębina Łętowska I w południowo zachodniej części, a złoża Dębina Łętowska II w zachodniej części teren górniczy jest większy od obszaru górniczego. Teren górniczy to przestrzeń objęta przewidywanymi szkodliwymi wpływami robót górniczych zakładu górniczego. Granice obszarów i terenów górniczych wyznaczone w koncesji udzielanej na wydobywanie kopaliny, uwzględniono na rysunku uwarunkowań. Zgodnie z przepisami ustawy prawo geologiczne i górnicze dla terenu górniczego sporządza się miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego jeśli ustawa nie stanowi inaczej. Plan winien zapewniać integrację działań podejmowanych w granicach terenu górniczego w celu: wykonania uprawnień określonych w koncesji, zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego oraz ochrony środowiska, w tym obiektów budowlanych. Uwarunkowaniem podjęcia eksploatacji złóż udokumentowanych po uzyskaniu koncesji ustalającej teren górniczy jest sporządzenie mpzp. obiektów i terenów chronionych na podstawie odrębnych przepisów
Na terenie gminy występują formy ochrony przyrody, zgodnie z ustawą o ochronie przyrody: rezerwat przyrody Panieńska Góra; obszary chronionego krajobrazu: Radowsko-Wierzchosławicki, Pogórza Ciężkowickiego oraz Wschodniego Pogórza Wiśnickiego; 11 pomników przyrody ożywionej, które stanowią drzewa bądź grupy drzew obejmujących gatunki: lipa drobnolistna, klon zwyczajny, dąb szypułkowy, jesion wyniosły; gatunki roślin i zwierząt objętych prawna ochroną; specjalny obszar ochrony (SOO) Natura 2000 – Dolny Dunajec PLH120085.
Zasady ochrony w/w form określają przepisy ustanawiające je oraz ustawa o ochronie przyrody.
Na podstawie ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych ochroną prawną objęte są grunty rolne I-III klasy bonitacyjnej; ochrona polega m.in. na ograniczeniu w przeznaczenia tych gruntów na cele nierolnicze.
Lasy państwowe o powierzchni 932,5 ha, należące do Nadleśnictwa Dąbrowa Tarnowska i Nadleśnictwo Brzesko posiadają status lasów wodochronnych i lasów glebochronnych. Funkcje ochronne lasów zostały nadane zarządzeniami Ministra Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa.
74 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
7. DZIEDZICTWO KULTUROWE, ZABYTKI I DOBRA KULTURY WSPÓŁCZESNEJ
7.1. ZASOBY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO I ICH STAN ZACHOWANIA
7.1.1. Rys historyczny gminy
Skrócone kalendarium historyczne miasta Wojnicz: X w. Istniał gród otoczony podwójnym wałem. XII w. Przekształcenie grodu w ośrodek kasztelanii wojnickiej. W miejscu obecnego rynku powstała osada przygrodowa. Istniał też kościół grodowy. XIII w. między 1239 a 1278 - uzyskanie praw miejskich - lokacja oparta na prawie średzkim. 1217– notowana w źródłach nazwa Wojnik. Jest to jedno z najstarszych miast w południowo - wschodniej Polsce. 1239 – w Wojniczu odbywa się zjazd możnowładztwa. XIV w. 1349 – Kazimierz Wielki nadaje Wojniczowi prawo magdeburskie. W mieście odbywają się roczki sądowe i sejmiki. Wojnicz zostaje siedzibą powiatu aż do 1867 r. 1381 – kupcy wojniccy uzyskują zwolnienie z cła w Krakowie i w komorze celnej w Zbylitowskiej Górze. Powstaje szkoła parafialna, zbudowano ratusz, szpital, kapitułę i szkołę kolegiacką. Zbudowano dzwonnicę przy kościele parafialnym św. Wawrzyńca. XV w. 1423 – powstanie cechu rzeźników. 1496 – powstanie cechu szewców. 1452 – przywilej króla Kazimierza Jagiellończyka zezwalający na poniedziałkowe targi (funkcjonujące niemal do dziś). 1452 – przywilej króla na organizację jarmarków na św. Zygmunta, św. Wawrzyńca, św. Marcina. Poł. XV w. – budowa kościoła parafialnego p.w. Św. Wawrzyńca. XVI w. Wojnicz prowadzi handel z Gdańskiem spławnym Dunajcem. Prężnie rozwija się rzemiosło- istnieje ok. 20 gałęzi rzemieślniczych. 1530 – powstaje tzw. Cech Wielki 1521 – za zgodą króla wybudowano pierwszy most na Dunajcu. XVII w. Miasto zaczyna podupadać. Duże straty w wyniku pożarów, podtopień, przemarszu wojsk „ potopu szwedzkiego.” 1655 – wojska szwedzkie dowodzone przez Karola Gustawa rozbiły się pod Wojniczem.
75 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
1611 – przywilej wydany przez króla Zygmunta III na organizację jarmarków na św. Michała. 1669 – przywilej wydany przez Michała Wiśniowieckiego na organizację jarmarków na św.Jana Chrzciciela oraz w niedzielę Inocavit. XVIII w. 1772 – w wyniku rozbiorów Polski Wojnicz znalazł się pod panowaniem austriackim. pod koniec XVIII – decyzja władz austriackich – w mieście założono cmentarz parafialny. XIX w. 1831 i 1895 – w mieście mają miejsce dwa wielkie pożary. Zahamowanie rozwoju rzemiosła, ludność zaczęła trudnić się rolnictwem. XX w. 1933 – do Wojnicza włączono wsie Ratnawy i Zamoście. 1934 – wielka powódź niszczy miasto. 1935 – Wojnicz traci prawa miejskie. 1945 – koniec okupacji Wojnicza przez wojska niemieckie. 1947 – rozpoczęcie działalności Gminnej Biblioteki Publicznej. 1952 – likwidacja gimnazjum z przekształceniem go na Technikum Handlowe. W okresie powojennym wybudowano ośrodek zdrowia, lecznicę zwierząt, budynek technikum rolniczego i inne obiekty. Przemiany społeczno- polityczne w latach 90’ pozytywnie wpłynęły na rozwój miasta. Lata 90’ – dobudowano wieże w kościele parafialnym p.w. św. Wawrzyńca. 1993 – powstanie Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Wojnickiej.
7.1.2. Zasoby kulturowe gm.Wojnicz
Zasoby kulturowe stanowią świadectwo historii i tradycji danego terenu. W gminie Wojnicz obiektami stanowiącymi wartość kultury narodowej, są:
7.1.2.1. Obiekty wpisane do rejestru zabytków
Tabela 15. Obiekty wpisanych do rejestru zabytków na terenie gm. Wojnicz. Nr Nr Data wpisu LP. Sołectwo Obiekt działki rejestru do rejestru ewid. Kościół parafialny p.w. Najświętszego Imienia Dz. nr 1. Olszyny Mari Panny - budynek kościoła w granicach A - 58/M 19.05.2006 523/2 ogrodzenia wraz z liściastym drzewostanem. Część Cmentarz wojenny (nr 286) - kwatera wojenna w A - 2. Olszyny 16.04.2009 dz. granicach ogrodzenia wraz z tym ogrodzeniem. 466/M nr 530 Pałac wraz z parkiem i oficyną - pałac, oficyna, park od drogi Wojnicz - Zakliczyn, zabudowania dawnego folwarku dworskiego, nowe Dz. nr 3. Wielka Wieś zabudowania Kółka Rolniczego i pola uprawne A - 85 30.03.1975 170 wraz z całym drzewostanem i układem drożnym. Decyzją z dnia 29.III.1993 Generalny Konserwator Zabytków dokonał częściowego
76 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Nr Nr Data wpisu LP. Sołectwo Obiekt działki rejestru do rejestru ewid. skreślenia z rejestru zabytków oficyny dworskiej, przy równoczesnym pozostawieniu w rejestrze pozostałych elementów zespołu dworsko – parkowego. Pozostałości zamku obronnego na Część „Panieńskiej Górze” - zamek dolny i wysoki 4. Wielka Wieś A - 20 2.06.2004 dz. oraz pozostałości wałów i fos obronnych nr 1184 zajmujące obszar o powierzchni ok. 3 ha. 5. Wielka Wieś Chata nr 34 - drewniana z początku XIX w. A -138 19.12.1977 Zespół pałacowo-parkowy wraz z zespołem folwarcznym. W skład zespołu wchodzą dwór parterowy XVIII-XIX w., park krajobrazowy XVIII- XIX w., pawilon neogotycki w parku obok dworu, stela nagrobna w parku, aleja dojazdowa ok. 0.5 A -121 04.03.1977 dz. nr 6. Więckowice km wraz z figurami św. Jana Nepomucena i św. 175 Floriana. Zespół folwarczny ok. 2 ha – granice obsadzone jesionami. W 1905 r., wybudowano rządcówkę, czworak, dwie stajnie, wolarnię, spichlerz, dwie stodoły, magazyn paszowy. Miejscowość Wojnicz. Strefą ścisłej ochrony konserwatorskiej A objęto układ XII-wieczny. 7. Wojnicz Ponadto granice ochrony przewidzianej niniejszą A -128 04.07.1977 - decyzją stanowią ramy stref BCD - zaznaczonych na załączniku graficznym do decyzji. Układ przestrzenny Wojnicza - w granicach 8. Wojnicz A -132 18.10.1977 - zaznaczonych na załączniku graficznym do decyzji. Dawny dwór - budynek dworu w całości wraz z Część 9. Wojnicz najbliższym otoczeniem parkowym o powierzchni A -308 20.10.1971 dz. ok. 3 ha. nr 1665 Kościół parafialny p.w. św. Wawrzyńca - kościół w całości wraz z najbliższym otoczeniem 10. Wojnicz w obrębie murowanego ogrodzenia, A -307 13.10.1971 - drzewostanem oraz zabytkową dzwonnicą wolnostojącą. Kościół drewniany p.w. św. Leonarda - A -310 20.10.1971 Dz. nr 11. Wojnicz budynek kościoła w całości wraz z najbliższym 285, 253 otoczeniem oraz z ogrodzeniem i drzewostanem. Wczesnośredniowieczne Grodzisko z X-XII 12. Wojnicz A - 360 05.10.1993 - wieku - stanowisko. Archeologiczne. Dom mieszkalny przy Dz. nr 13. Wojnicz A - 351 04.08.1992 ul. Jagiellońskiej 1/ Rynek 9, 1014 Kaplica grobowa rodziny Stadnickich - Część znajdująca się na terenie cmentarza 14. Wojnicz A - 426 14.12.1998 dz. nr komunalnego - całość obiektu wraz z 536 otaczającym go metalowym ogrodzeniem. Cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej nr 285. Cmentarz wojenny jest wydzieloną A - Dz. nr 15. Wojnicz ogrodzeniem kwaterą cmentarza komunalnego. 06.04.2009 465/M 536 Kwatera wojenna w granicach ogrodzenia wraz z tym ogrodzeniem. Kaplica mszalna p.w. Matki Boskiej Loretańskiej - wraz z liściastym drzewostanem A - Dz. nr 16. Wojnicz wokół niej, dwoma figurami śś. Piotra i Pawła 20.03.2008 133/M 1187 oraz cmentarzem wojennym z okresu I wojny światowej (nr 282). Źródło: Decyzje w sprawie wpisania dobra kultury do rejestru zabytków – WKZ Tarnów
77 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Rys historyczny i charakterystyka obiektów wpisanych do rejestru.
1. OLSZYNY – KOŚCIÓŁ PARAFIALNY p.w. NAJŚWIĘTSZEGO IMIENIA MARII PANNY (A-8/M) Fot. 5. Kościół parafialny p.w. Najświętszego Imienia Marii Panny w Olszynach (fot. E. Szymakowicz)
Kościół zbudowany został w latach 1870-1875 z inicjatywy rodzin Stadnickich i Jordanów, na miejscu rozebranego XV-wiecznego kościoła drewnianego. Projekt nowego, murowanego obiektu oparty o jeden z austriackich projektów rządowych, został częściowo przebudowany w czasie późniejszych prac remontowych w latach 1895-96. Podwyższono wtedy wieżę, przekształcono fasadę i zmieniono pokrycie dachu. Późniejsze remonty nie wpłynęły na wygląd zewnętrzny obiektu. Dzisiejszy kościół jest obiektem murowanym, tynkowanym, jednonawowym w stylu eklektycznym z późno klasycystycznym zamknięciem prezbiterium, w którym znajduje się kaplica Ogrojcowa. Od frontu nad bryłą kościoła góruje kwadratowa wieża, zwieńczona ośmioboczną nadstawką z hełmem. W podziemiach zlokalizowana jest krypta grobowa, jednego z fundatorów kościoła - rodziny Jordanów. Wnętrze kościoła nakryte jest sklepieniami kolebkowymi z lunetami zaś w prezbiterium i zakrystii jest sklepienie ceglaste. Elewacja frontowa trójosiowa ujęta jest po bokach pilastrami, wspierającymi narożniki ścian. W kościele na uwagę zasługuje cenna zabytkowa chrzcielnica z 1503 roku oraz krucyfiks z końca wieku XV.
2. OLSZYNY – CMENTARZ WOJENNY Z OKRESU I WOJNY ŚWIATOWEJ (NR 286) (A-466/M) Cmentarz zajmuje wydzieloną, ogrodzoną kwaterę na terenie czynnego cmentarza parafialnego. Powstał w latach 1915-1916, jako miejsce pochówku żołnierzy poległych w czasie I wojny światowej. Autorem projektu był architekt Robert Motek. Cmentarz założony na planie kwadratu z niewielkim aneksem od strony południowej, wejściem od strony północnej, ogrodzony betonowym ażurowym ogrodzeniem w ciągu którego znajduje się jednoskrzydłowa, kuta bramka wejściowa. Na terenie cmentarza obok mogił z betonowymi cokołami i żeliwnymi krzyżami znajduje się betonowy krzyż (na osi założenia), ściana pomnikowa (na południowym odcinku muru) oraz kamienna stella z tablicą inskrypcyjną. Na cmentarzu znajdują się groby żołnierzy armii austrowęgierskiej, 1 żołnierza armii rosyjskiej i symboliczna mogiła legionisty Jana Cieśli, zamordowanego w Katyniu.
78 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
3. WIELKA WIEŚ – PAŁAC WRAZ Z PARKIEM I OFICYNĄ (A-85)
Fot. 6. Pałac w Wielkiej Wsi (fot. E Szymakowicz)
Historia obecnego zespołu parkowego sięga 2 połowy XVIII wieku, kiedy zastąpił on poprzednie założenie z 1 połowy XVII wieku, a pochodzące z okresu przejęcia wsi przez rodzinę Stadnickich. Na dzisiejszy zespół, wpisany do rejestru zabytków, składają się: dwór, dawne zabudowania folwarczne, pozostałość barokowego założenia ogrodowego (za dworem po stronie zachodniej), aleja dojazdowa prowadząca do dworu i park krajobrazowy (założony na północ od alei dojazdowej i na wschód od dworu). Dwór w dzisiejszej formie reprezentuje styl późnego baroku. Parterowy, murowany z cegły, tynkowany, nakryty dachem mansardowym. Obecnie mieści się w nim parafia Kościoła p.w. Podwyższenia Krzyża Św., która przeprowadziła remont budynku w latach 1982-92. Odnowienie i zagospodarowanie na cele plebani były warunkiem dopuszczenia do budowy nowego kościoła parafialnego na terenie parku dworskiego. Park krajobrazowy o układzie swobodnym założony został prawdopodobnie w 2 połowie XIX wieku przez Jana Stadnickiego lub jego rodziców. Świadectwem związku miejsca z rodem Stadnickich jest herb rodowy Średniawa widniejący na postumencie XVIII- wiecznej figurze św. Jana Nepomucena. Park swój dzisiejszy kształt uzyskał około 1893-94 roku przy okazji przebudowy dworu przez arch. Tadeusza Stryjeńskiego. Do dziś zachowała się z tego okresu cenna aleja grabowa na osi pałacu. Nie zachowała się natomiast oficyna, która wykreślona z rejestru zabytków została zamieniona później na mieszkania prywatne. Nowym obiektem na terenie parku, jest wzniesiony w połowie lat 80-tych XX wieku, kościół parafialny p.w. Podwyższenia Krzyża Św. Później wydzielona została część działki pod budowę nowej plebani. Zespół folwarczny - aktualnie należą do niego m.in.: stajnia, rządcówka, spichlerz. Wszystkie one znajdują się w dobrym stanie. Rządcówka po remoncie w 1882 pozostaje zamieszkana. W nieco gorszym stanie znajdują się stajnia i spichlerz, które aktualnie zajmują magazyny, usługi i chłodnie. Pomimo zachowania rozpoznawalnej oryginalnej formy, obiekty zostały częściowo przebudowane (zmiana pokrycia dachu, drobne rozbudowy, itp.).
79 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
4. WIELKA WIEŚ – POZOSTAŁOŚCI ZAMKU OBRONNEGO NA „PANIEŃSKIEJ GÓRZE” (A-20)
Fot. 6. Pozostałości zamku obronnego na „Panieńskiej Górze” (fot. E. Szymakowicz)
Pozostałości zamku obronnego Trzewlin znajdują się na szczycie wzgórza „Panieńska Góra” na wysokości 325 m n.p.m. Początki historii zamku sięgają połowy XIV wieku, kiedy istniała tam budowla składająca się z 2 części – zamku wysokiego i dolnego - przedzielonych suchą 15-metrową fosą i połączonych mostem zwodzonym. W okresie średniowiecza zamek stanowił ważne ogniwo systemu obronnego doliny rzeki Dunajec, na styku Pogórza Karpackiego z Kotliną Sandomierska. Po okresie świetności zaczął popadać w ruinę z początkiem XVII wieku. Do dziś zachowały się zarysy budowli. Zamek wysoki o wymiarach 50x40 m zajmuje wschodnią część plateau i otoczony jest od strony zachodniej i północnej głęboką fosą. Od strony południowej widoczne są pozostałości potężnego muru obronnego z piaskowca. Zamek dolny, historycznie prawdopodobnie pełniący funkcje gospodarcze, zajmuje dolną część plateau. Jego forma nieregularna o wymiarach 80x60x40 m otoczona była fosą od zachodu i północy. Nowymi, współczesnymi elementami jest droga krzyżowa i krzyż milenijny, ustawiony w 2000 roku w centralnej części zamku wysokiego, który zastąpił wcześniejszy krzyż drewniany. Dla ochrony zabytkowych ruin i cennej roślinności, na Górze Panieńskiej utworzono liczący 109 hektarów rezerwat przyrody, do którego prowadzi z Rynku Wojnicza oznakowany szlak turystyczny.
5. WIELKA WIEŚ – CHATA NR 34. - drewniana chata z początku XIX w.
6. WIĘCKOWICE – ZESPÓŁ PAŁACOWO-PARKOWY WRAZ Z ZESPOŁEM FOLWARCZNYM (A-121) Historia zespołu dworskiego sięga okresu XVIII-XIX w. W skład dzisiejszego zespołu dworskiego wchodzą obiekty zabytkowe: dwór parterowy wraz z parkiem krajobrazowym pochodzącym z tego samego okresu, pawilon neogotycki w parku obok dworu, stella nagrobowa w parku, aleja dojazdowa z figurami św. Jana Nepomucena i św. Floriana.
Fot. 7. Pałac w Więckowicach (fot. E. Szymakowicz)
Ponadto jest tam zespół folwarczny z 1905 roku o powierzchni ok.2 ha, na który składają się m.in.: rządcówka, czworak, stajnie, wolarnia i spichlerz.
80 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Dwór - budynek w obecnej formie pochodzi z 1846 roku. Jest to parterowy, murowany, jednotraktowy budynek z portykiem filarowym od strony podjazdu – przykład eklektycznej architektury dworskiej. Obecnie przechodzi on gruntowny remont wraz z innymi budynkami zespołu. Zespół folwarczny – pochodzący z 1905 roku zespół zabudowań, obecnie w większości mieści funkcję magazynowo-usługową. Wiąże się z tym szereg zmian takich jak n.p.: zmiana oryginalnego pokrycia dachu czy niewielkie rozbudowy obiektów. Mimo tego można dostrzec zachowane pierwotne formy budynków świadczące o ich pierwotnym przeznaczeniu. Jedynym budynkiem, który zachował swoja funkcję pierwotną są czworaki. Dziś ten parterowy dom jest w dobrym stanie i nadal pozostaje zamieszkany.
7. WOJNICZ – MIEJSCOWOŚĆ WOJNICZ (A-128). Granice ochrony przewidziane decyzją to: A - strefa ścisłej ochrony konserwatorskiej, obejmująca układ XIII wieczny, oraz ramy stref: B - ochrony zabytkowego centrum, C - ochrony reliktów archeologicznych, D - ochrony zabytkowej struktury przestrzennej, a także miejsca ochrony panoram miasta.
8. WOJNICZ – UKŁAD PRZESTRZENNY (A-132)
Rysunek 6. Strefy ochronne układu przestrzennego Wojnicza. (opracowanie własne)
81 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
9. WOJNICZ – DAWNY DWÓR (A- 308)
Fot. 8. Dwór w Wojniczu (fot. E. Szymakowicz)
Historia zespołu dworskiego sięga wieku XV i związana jest z powstaniem w tym miejscu starostwa niegrodowego. Później przechodził on w posiadanie kolejnych rodzin szlacheckich, z których znaczący wkład w jego rozwój miał ród Dąbskich.Przełom w historii dworu nastąpił 1936 roku, kiedy został zajęty przez Technikum Rolnicze, znajdujące się tam do dziś. Obecnie na terenie zespołu znajduje się budynek dworu otoczony parkiem po stronie wschodniej, willa, dozorcówka oraz zespół gospodarczy z dawnym browarem.Dwór – obecna forma budynku powstała około 1874 roku, kiedy właścicielami byli Dąbscy. Przykład dworskiej architektury neogotyckiej. Zastąpił on starszy obiekt, pochodzący z przełomu XVIII/XIX wieku, stojący bliżej północnej strony. Remontowany był kilkakrotnie po roku 1945, po przejęciu przez Państwowe Technikum Rolnicze z internatem, z czym związane było częściowe zniekształcenie detalu elewacji i wnętrz. Dwór jest budynkiem dwutraktowym, murowanym z cegły, tynkowanym, zbudowanym na planie wydłużonego prostokąta. Nakryty dachem dwuspadowym o kalenicy równoległej do fasady, kryty dachówką. Aktualne wewnątrz znajdują się zachowana boazeria, neogotycka stolarka drzwiowa i okienna oraz częściowo zachowane parkiety wzorzyste. Willa – położona na terenie parku, po stronie południowej dworu. Parterowy, manierystyczny obiekt pochodzący prawdopodobnie z roku około 1920. Dwuskrzydłowy, zbudowany na planie litery T, murowany i tynkowany. Nakryty dwuspadowym dachem łamanym. Budynek ten jest aktualnie użytkowany po niedawnym remoncie. Dozorcówka – położona na zachodniej linii granicy parku, przy wjeździe na teren dworski od strony drogi. Pochodzi z roku ok.1874 zbudowana została razem z obecnym budynkiem dworu w typie neogotyku angielskiego. Dziś znajduje się stanie zaniedbania.Jest to parterowy obiekt zbudowany na planie prostokąta, nakryty wysokim dachem czterospadowym i trójspadowym nad przedsionkiem wejściowym. Zespół gospodarczy z dawnym browarem – położony na zachód od ulicy Jagiellońskiej na miejscu dawnych, drewnianych zabudowań z końca XVIII wieku. Obecna zabudowa z okresu XIX/XX wieku, ma cechy stylu eklektyczno-neogotyckiego. Głównym budynkiem zespołu jest murowany, tynkowany dwupiętrowy budynek dawnego browaru
82 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA nakryty łamanym dachem, krytym blachą. Budynek browaru obecnie w całości mieści mieszkania. Jego stan utrzymania jest znacznie gorszy niż przylegających do niego budynku dawnych stajni, w których aktualnie mieści się sklep. Obiekt stajni został wyremontowany i adaptowany na sklep, z czym wiązały się zmiany dotyczące miedzy innymi pokrycia dachu i częściowo elewacji. Park – zajmuje powierzchnię około 3 ha. Zarys oryginalnej kompozycji założenia wykształcony na przełomie XVIII/XIX zatarł się w częściach północnej i południowo- zachodniej poprzez lokalizację nowych obiektów bez zachowania układu. Zachowany jako park krajobrazowy ze swobodnie biegnącymi alejkami. Po stronie wschodniej, u podnóża stromej skarpy znajduje się kompleks stawów będący pozostałością po starorzeczu Dunajca.
10. WOJNICZ - KOŚCIÓŁ PARAFIALNY P.W. ŚW. WAWRZYŃCA (A -307)
Fot. 9. Kościół Parafialny P.W. Św. Wawrzyńca w Wojniczu (fot. E. Szymakowicz)
Kościół – historia kościoła sięga XI wieku kiedy to zbudowany został jako kościół grodowy. Przebudowany w 1621 uzyskał prawa kolegiaty. Spalony w pożarze w 1752 roku został odbudowany i przebudowany w 1773 roku, staraniem Jana Duvalla. Następnie uszkodzona w czasie wojny w 1914 roku, bryła kościoła ulegała dalszym rozbudowom i przeobrażeniom. Jedna z ostatnich większych zmian miała miejsce w latach 1958-1960, kiedy to od strony zachodniej dobudowano wieżę – dzwonnicę, według projektu arch. Antoniego Mazura. Kościół w obecnej formie jest budowlą murowaną z kamienia i cegły, tynkowaną i krytą blachą. Pierwotnie jednonawowy, obecnie jest budowlą trójnawową, bazylikową. Nad prezbiterium i nawą główną znajduje się dach dwuspadowy, natomiast nawy boczne i dawna zakrystia nakryte są kopułą z latarnią. Nad korpusem znajduje się pochodząca z 1930 roku wieżyczka na sygnaturkę. Dzisiejsze wyposażenie kościoła jest w większości późnobarokowe, pochodzące z okresu odbudowy i przebudowy po pożarze. Dzwonnica drewniana wolnostojąca - usytuowana w północnej części ogrodzonego terenu kościelnego. Pochodząca prawdopodobnie oryginalnie z 1564 roku, została później przebudowana do formy dzisiejszej w okresie XVII-XVIII w. W XX wieku zrekonstruowano jej górną część. W dzisiejszej formie dzwonnica jest budowlą drewnianą o konstrukcji słupowej, oszalowaną. Jej ściany są lekko nachylone z nadwieszoną izbicą. Nakryta jest dachem namiotowym, krytym gontem.
83 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Ogrodzenie cmentarza przykościelnego – powstało w latach 1958-1960 według projektu arch. Antoniego Mazura. W ciąg nowego ogrodzenia włączono istniejącą późnobarokową bramkę – kapliczkę oraz wniesione na jej wzór 3 podobne mniejsze bramki. Bramka – kapliczka pochodząca z połowy w. XVIII jest obiektem murowanym z cegły, otynkowanym zaprojektowanym na planie kwadratu. Otwarta jest bramkami w elewacji frontowej i tylnej oraz nakryta czterospadowym, łamanym dachem.
11. WOJNICZ – KOŚCIÓŁ DREWNIANY P.W. ŚW. LEONARDA Kościół – historia kościoła sięga 2 połowy XI wieku, kiedy w miejscu dzisiejszej świątyni powstał obiekt zbudowany przez benedyktynów tynieckich. Wielokrotnie wzmiankowany w źródłach historycznych w dzisiejszej formie pojawił się w wieku XVII, kiedy to został zbudowany lub gruntownie przebudowany na bazie istniejącej konstrukcji. W tym kształcie świątynia została odnowiona w latach 1892-93.
Fot. 10. Drewniany Kościół P.W. Św. Leonarda w Wojniczu (fot. E. Szymakowicz) Dzisiejszy kościół jest obiektem jednonawowym drewnianym o konstrukcji zrębowej, oszalowany. Po stronie północnej przylega zakrystia, zaś po zachodniej kwadratowy przedsionek. Nawa i prezbiterium nakryte są dwuspadowymi dachami o wspólnej kalenicy, natomiast nad zakrystią znajduje się dach pulpitowy. Wszystkie dachy kryte są gontem. Nad nawą znajduje się wieżyczka na sygnaturkę. Wystrój wewnętrzny stanowią głównie ołtarze neorenesansowe z końca XIX wieku z przemalowanymi obrazami renesansowymi z ok. 1560 roku. Cmentarz – nieczynny zabytkowy, ze starymi drzewami, otoczony ogrodzeniem z kutymi sztachetami na kamiennym podmurowaniu.
12. WOJNICZ - WCZESNOŚREDNIOWIECZNE GRODZISKO (A-360)
Fot. 11. Schemat wczesnośredniowiecznego grodziska na tablicy informacyjnej w Wojniczu (fot. E. Szymakowicz)
Wczesnośredniowieczne grodzisko z X-XII wieku w Wojniczu położone jest na krawędzi lewej nadzalewowej terasy Dunajca, na południe od Rynku. Obiekt zaliczony do grodzisk pierścieniowatych o podwójnej linii umocnień. Granice tego ściśle
84 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA zabudowanego grodu o kształcie nieregularnego owalu i powierzchni ok. 10 ha obrazują istniejące wały. Widocznie wydzielone jest też wzgórze w południowo-zachodniej części grodziska, wskazujące na pierwotna siedzibę kasztelana. W okresie kiedy grodzisko było siedzibą kasztelani, odegrało znaczącą rolę w procesie kształtowania struktur wczesnopaństwowych – na jednej z otwartych osad przygrodowych, w rejonie dzisiejszego Rynku – lokowano w XIII wieku średniowieczne miasto.
13. WOJNICZ – DOM MIESZKALNY PRZY UL. JAGIELLOŃSKIEJ 1/ RYNEK9 (A-351) Dzisiejszy budynek pochodzący z 1 połowy XIX wieku stoi na miejscu wyburzonego drewnianego obiektu. Obecną formę o cechach klasycystycznych i neorenesansowych nadano mu, po przebudowie na przełomie XIX/XX wieku.
Fot. 12. Kamienica Na Rogu ul. Jagiellońskiej w Wojniczu (fot. E. Szymakowicz)
Jest to obiekt na rzucie wydłużonego prostokąta zwrócony dłuższym bokiem do ulicy, a krótszym do Rynku. Piętrowy, niepodpiwniczony, murowany i tynkowany, nakryty dachem czterospadowym krytym dachówką. Obecnie parter w całości zajmują usługi.
14. WOJNICZ – KAPLICA GROBOWA RODZINY STADNICKICH (A-426)
Fot. 13. Kaplica Grobowa Rodziny Stadnickich Na Cmentarzu w Wojniczu (fot. E. Szymakowicz)
Kaplica – usytuowana w południowo-zachodnim narożniku zabytkowego cmentarza. Modernistyczny obiekt pochodzi z 1915 roku, zbudowany na planie kwadratu, nakryty kopułką. Nad wejściem znajduje się kartusz z herbem „drużyna pod koroną hrabiowską”.
15. WOJNICZ – CMENTARZ WOJENNY Z OKRESU I WOJNY ŚWIATOWEJ (NR 285) (A 465/M) Cmentarz – założony został w latach 1915-1916 według projektu architekta Roberta Motka. Zajmuje wydzieloną, ogrodzoną kwaterę na terenie czynnego cmentarza parafialnego. Założony na planie wydłużonego prostokąta z niewielkim aneksem od strony zachodniej. Ogrodzony niskim, betonowym, ażurowym ogrodzeniem w, ciągu którego znajduje się jednoskrzydłowa, metalowa bramka wejściowa. Na terenie cmentarza obok
85 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA mogił z betonowymi cokołami i żeliwnymi krzyżami znajdują się dwa duże nagrobki oficerskie oraz ozdobny kuty krzyż z tablicą inskrypcyjną (na osi założenia). Na cmentarzu spoczywają żołnierze armii austrowęgierskiej, polegli w czasie działań wojennych w latach 1914-15. W obrębie kwatery nie występuje drzewostan.
16. WOJNICZ – KAPLICA MSZALNA p.w. MATKI BOSKIEJ LORETAŃSKIEJ (A-133/M)
Fot. 14. Kaplica Mszalna P.W. Matki Boskiej Loretańskiej w Wojniczu. (fot. E. Szymakowicz)
Kaplica – znajduje się na dzisiejszej ulicy Loretańskiej. Została wzniesiona w 1905 roku z fundacji Zygmunta Jordana, ówczesnego właściciela miasta, na miejscu drewnianej budowli, która spłonęła w czasie pożaru w 1895 roku. Pierwotna kapliczka zbudowana upamiętniała mieszkańców poległych w czasie walk ze Szwedami w 1655 roku. Obiekt w dzisiejszej formie prezentuje styl neogotycki. Zbudowany na planie kwadratu z niewielkim, półkolistym zamknięciem w absydzie jest murowany, częściowo otynkowany i nakryty dachem dwuspadowym, krytym blachą. We wnętrzu kaplicy do zachowanego oryginalnego wystroju dodano polichromie w latach 90-tych XX w. Przed frontem kaplicy znajdują się figury Apostołów śś. Piotra i Pawła. Są to kamienne posągi, ustawione na postumentach i osłonięte metalowymi daszkami. Figury fundowane w 1873 roku przez Państwa Pyrkiewiczów, przetrwały pożar pierwszej kapliczki. Cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej – założony został w latach 1915- 1916 według projektu nieznanego autora po zachodniej stronie kaplicy i za jej ogrodzeniem. Ma on kształt nieregularnego wieloboku z mogiłami ułożonymi nieregularnie, wzdłuż dwóch boków betonowo-metalowego ogrodzenia. Na cmentarzu pochowani są żołnierze armii austrowęgierskiej i rosyjskiej polegli w czasie działań wojennych na przełomie lat 1914/1915. Kapliczka wraz całym zespołem obiektów jest do dziś miejscem ważnym dla miasta, z którym związane są liczne legendy i podania. Wojnicz posiada „Studium historyczno-urbanistyczne"13 opracowane przez Pracownię Konserwacji Zabytków w Krakowie. W opracowaniu tym, celem ochrony zabytkowych wartości układu, a także umożliwienia ich rewaloryzacji i ekspozycji w krajobrazie we wnioskach konserwatorskich zaproponowano m.in. strefy ochrony konserwatorskiej: Strefa I - ścisłej ochrony konserwatorskiej obejmująca: − dawny gród kasztelański z warownym podgrodziem,
13 Studium historyczno –urbanistyczne miejscowości Wojnicz „- Z.Beiesdorg, B.Krasnowolski PKZ Kraków 1979 r.
86 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
− centrum Wojnicza, odpowiadające zasadniczo zasięgowi lokalizacji kazimierzowskiej, − rejon kościoła p.w. św. Leonarda z jego najbliższym otoczeniem, − zespół dworu starostów wojnickich z parkiem (obecnie Państwowe Technikum Rolnicze) Strefa II – częściowej ochrony konserwatorskiej obejmująca: − pozostałą część dawnego układu owalnicowego, − średniowieczny układ wiejski związany z dzisiejszą ul. Zamoście, − rejon dawnych zabudowań folwarcznych i browaru przy ul. Jagiellońskiej naprzeciw dawnego dworu starostwa. Strefa III - otulinowa, obejmująca szeroki zielony pas, otaczający układ urbanistyczny w ramach strefy I i II biegnący od północy na głębokich zapleczach działek przy ul. Długiej i Zawale, do rejonu cmentarza po stronie wschodniej, od południa i południowego wschodu od cmentarza poza potok Więckówka, od zachodu – poza rejon wąwozów, związanych z przebiegiem średniowiecznych traktów krakowskiego i sądeckiego.
7.1.2.2. Obiekty ujęte w ewidencji zabytków Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków
Tabela 16. Wykaz obiektów ujętych w gminnej ewidencji zabytków wg. poszczególnych miejscowości.
Lp Obiekt Adres Datowanie Stan Uwagi Biadoliny Radłowskie 1 Dom Biadoliny Radłowskie 5 1930 + 2 Dom Biadoliny Radłowskie 6 1939 - Wyburzony 3 Dom Biadoliny Radłowskie 11 Ok. 1920 - Wyburzony Stracił charakter 4 Dom Biadoliny Radłowskie 16 1919 + zabytkowy 5 Obora Biadoliny Radłowskie 16 1919 - Wyburzony 6 Stodoła Biadoliny Radłowskie 16 1919 - Wyburzony Ok. 1900 7 Dom Biadoliny Radłowskie 22 + przebudowany 8 Stodoła Biadoliny Radłowskie 22 1938 - wyburzony 9 Dom Biadoliny Radłowskie 23 Lata 30 XX wieku - Wyburzony 10 Dom Biadoliny Radłowskie 24 Lata 30 XX wieku + 11 Dom Biadoliny Radłowskie 25 1883 + 12 Obora Biadoliny Radłowskie 25 Ok. 1925 + Pocz. XX wieku 13 Dom Biadoliny Radłowskie 28 + Przebud. 1961 14 Dom Biadoliny Radłowskie 30 1932 + 15 Stodoła Biadoliny Radłowskie 30 1932 - Wyburzony 16 Obora Biadoliny Radłowskie 30 1932 - Wyburzony 17 Dom Biadoliny Radłowskie 31 1932 + 18 Dom Biadoliny Radłowskie 32 1932 - Nie znaleziono 19 Dom Biadoliny Radłowskie 34 1929 - Nie znaleziono 20 Dom Biadoliny Radłowskie 35 1934 + Przebudowany, 21 Dom Biadoliny Radłowskie 38 1928 + zachował charakter zabytkowy 22 Obora Biadoliny Radłowskie 38 1928 +
87 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Lp Obiekt Adres Datowanie Stan Uwagi 23 Dom Biadoliny Radłowskie 40 Ok. 1920 + 24 Dom Biadoliny Radłowskie 41 Ok. 1930 + 25 Obora Biadoliny Radłowskie 41 Ok. 1930 + 26 Obora II Biadoliny Radłowskie 41 Ok. 1930 - Wyburzony 27 Spichlerz Biadoliny Radłowskie 41 Ok. 1930 - Wyburzony Stodoła 28 Biadoliny Radłowskie 41 Ok. 1930 - Wyburzony (część) Niska wartość 29 Dom Biadoliny Radłowskie 42 1939 + zabytkowa 30 Dom Biadoliny Radłowskie 44 Ok. 1930 + Przebudowany 31 Obora Biadoliny Radłowskie 44 Ok. 1930 - Wyburzony 32 Stodoła Biadoliny Radłowskie 44 Ok. 1930 - Wyburzony 33 Dom Biadoliny Radłowskie 49 Lata 30 XX wieku + 34 Dom Biadoliny Radłowskie 50 1924-25 - Wyburzony 35 Dom Biadoliny Radłowskie 51 Ok. 1920 + Biadoliny Radłowskie 36 Dom 1937 - Nie znaleziono Obok 51 37 Dom Biadoliny Radłowskie 54 Ok. 1920 - Wyburzony 38 Obora Biadoliny Radłowskie 54 Ok. 1920 - Wyburzony 39 Dom Biadoliny Radłowskie 55 Ok. 1920 - Spalony Biadoliny Radłowskie 40 Dom Lata 30 XX wieku - wyburzony Obok 55 Biadoliny Radłowskie 41 Obora Lata 30 XX wieku - Nie znaleziono Obok 55 42 Dom Biadoliny Radłowskie 62 Ok. 1920 - Nie znaleziono 43 Obora Biadoliny Radłowskie 62 Ok. 1920 - Wyburzony 44 Stodoła Biadoliny Radłowskie 62 Ok. 1930 - Wyburzony 45 Dom Biadoliny Radłowskie 63 1929 - Nie znaleziono 46 Obora Biadoliny Radłowskie 63 Ok. 1930 - Wyburzony 47 Dom Biadoliny Radłowskie 65 1935 + Przebudowany, 48 Dom Biadoliny Radłowskie 68 1926 + zachował charakter zabytkowy Groźba katastrofy 49 Stodoła Biadoliny Radłowskie 68 1931 + budowlanej Budynek 50 Biadoliny Radłowskie 68 1926 + Zły stan techniczny gospodarczy 51 Dom Biadoliny Radłowskie 69 Lata 20 XX wieku + 52 Dom Biadoliny Radłowskie 70 1893 - wyburzony Przebudowany, 53 Dom Biadoliny Radłowskie 77 Ok. 1926 + stracił charakter zabytkowy 54 Obora Biadoliny Radłowskie 77 Ok. 1926 - Wyburzony 55 Stodoła Biadoliny Radłowskie 77 Ok. 1926 - Wyburzony 56 Dom Biadoliny Radłowskie 86 Ok. 1930 - Wyburzony Przebudowany, 57 Dom Biadoliny Radłowskie 87 Lata 30 XX wieku + stracił charakter zabytkowy Lata 20 XX wieku 58 Dom Biadoliny Radłowskie 88 + Przeb. 1961 59 Stodoła Biadoliny Radłowskie 88 1935 - Wyburzony 60 Dom Biadoliny Radłowskie 92 1882 - Wyburzony 61 Obora Biadoliny Radłowskie 92 Ok. 1920 - Wyburzony
88 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Lp Obiekt Adres Datowanie Stan Uwagi 62 Stodoła Biadoliny Radłowskie 92 Ok. 1920 - Wyburzony Przebudowany, 63 Dom Biadoliny Radłowskie 94 Ok. 1920 + zachował charakter zabytkowy 64 Dom Biadoliny Radłowskie 101 1921 + 65 Obora Biadoliny Radłowskie 101 Pocz. XX wieku + 66 Stodoła Biadoliny Radłowskie 101 Pocz. XX wieku + 67 Dom Biadoliny Radłowskie 102 Ok. 1920 - Nie znaleziono 68 Dom Biadoliny Radłowskie 107 Lata 20 XXw + 69 Dom Biadoliny Radłowskie 108 1932 + 70 Dom Biadoliny Radłowskie 111 Ok. 1918 + 71 Stodoła Biadoliny Radłowskie 111 Ok. 1918 - Wyburzony Ok. 1920 72 Dom Biadoliny Radłowskie 115 - Nie znaleziono Przebud. Lata 50 1907 Przebudowany, 73 Dom Biadoliny Radłowskie 117 + Przebud. Lata 70 Wyburzony 74 Dom Biadoliny Radłowskie 119 Ok. 1934 + 75 Dom Biadoliny Radłowskie 120 Lata 20 XX wieku + Przebudowany, 76 Dom Biadoliny Radłowskie 127 Lata 30 XXw + stracił charakter zabytkowy 77 Stodoła Biadoliny Radłowskie 127 Lata 30 XX wieku - Wyburzony 78 Dom Biadoliny Radłowskie 128 Ok. 1920 - Nie znaleziono 79 Dom Biadoliny Radłowskie 129 Ok. 1920 + 80 Obora Biadoliny Radłowskie 129 Ok. 1920 - Wyburzony 81 Stodoła Biadoliny Radłowskie 129 Ok. 1920 - Wyburzony 82 Dom Biadoliny Radłowskie 130 1936 + 83 Dom Biadoliny Radłowskie 131 Lata 30 XX wieku + 84 Obora Biadoliny Radłowskie 131 Lata 30 XX wieku - Wyburzony 85 Dom Biadoliny Radłowskie 132 Ok. 1920 + 86 Dom Biadoliny Radłowskie 134 Lata 30 XX wieku - Wyburzony Przebudowany, 87 Dom Biadoliny Radłowskie 141 1926 + stracił charakter zabytkowy 88 Stodoła Biadoliny Radłowskie 141 1926 - Wyburzony 89 Dom Biadoliny Radłowskie 143 Ok. 1920 - Wyburzony 90 Dom Biadoliny Radłowskie 147 1938 +
91 Obora Biadoliny Radłowskie 147 - Wyburzony 1938 92 Dom Biadoliny Radłowskie 161 1905 + 93 Dom Biadoliny Radłowskie 162 Ok.1930 - Nie znaleziono 94 Dom Biadoliny Radłowskie 164 Lata 20 XX wieku - Nie znaleziono 95 Obora Biadoliny Radłowskie 164 Lata 20 XX wieku - Nie znaleziono 96 Dom Biadoliny Radłowskie 166 1909 + 97 Stodoła Biadoliny Radłowskie 166 1909 - Wyburzony 98 Dom Biadoliny Radłowskie 170 1912 Dobud.1925 + 99 Stodoła Biadoliny Radłowskie 170 Ok. 1930 + 10 Dom Biadoliny Radłowskie 171 Ok. 1920 - Nie znaleziono 0
89 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Lp Obiekt Adres Datowanie Stan Uwagi Przebudowany, 10 Dom (drugi) Biadoliny Radłowskie 171 1929 + zachował charakter 1 zabytkowy 10 Stodoła Biadoliny Radłowskie 171 1930 - Wyburzony 2 10 Dom Biadoliny Radłowskie 175 Lata 20 XX wieku + 3 10 Obora Biadoliny Radłowskie 175 Lata 20 XX wieku - Wyburzony 4 10 Stodoła Biadoliny Radłowskie 175 Lata 20 XX wieku - Wyburzony 5 Przebudowany, 10 Dom Biadoliny Radłowskie 176 Lata 20 XX wieku + zachował charakter 6 zabytkowy 10 Dom Biadoliny Radłowskie 180 Lata 30 XX wieku - Wyburzony 7 10 Stodoła Biadoliny Radłowskie 180 Lata 30 XX wieku - Wyburzony 8 10 Obora Biadoliny Radłowskie 180 Lata 30 XX wieku - Wyburzony 9 11 Dom Biadoliny Radłowskie 181 Ok. 1930 - Wyburzony 0 11 Dom Biadoliny Radłowskie 182 Ok. 1927 + 1 11 Dom Biadoliny Radłowskie 187 Ok. 1920 + 2 11 Dom Biadoliny Radłowskie 188 Koniec XIX wieku - wyburzony 3 11 1893 (25.05) Dom Biadoliny Radłowskie 192 + 4 Przebud. 1958 Przebudowany 11 Dom Biadoliny Radłowskie 199 Ok. 1938 + zachował charakter 5 zabytkowy 11 Dom Biadoliny Radłowskie 200 Ok. 1912 - Nie znaleziono 6 11 Stodoła Biadoliny Radłowskie 200 Ok. 1912 - Nie znaleziono 7 11 Dom Biadoliny Radłowskie 203 Ok. 1930 + 8 11 Obora Biadoliny Radłowskie 203 Ok. 1930 + 9 12 Stodoła Biadoliny Radłowskie 203 Ok. 1930 - Wyburzony 0 12 Dom Biadoliny Radłowskie 207 1922 - Wyburzony 1 Przebudowany, 12 Dom Biadoliny Radłowskie 213 Ok. 1936 + stracił charakter 2 zabytkowy 12 1932 Dom Biadoliny Radłowskie 217 + 3 Przebud. 1956 12 Dom Biadoliny Radłowskie 223 1934 + 4 12 Dom Biadoliny Radłowskie 229 Ok. 1939 - Wyburzony 5 12 Stodoła Biadoliny Radłowskie 229 Ok. 1939 - Wyburzony 6 12 Dom Biadoliny Radłowskie 230 1937 + 7 12 Obora Biadoliny Radłowskie 230 1937 - Wyburzony 8 12 Stodoła Biadoliny Radłowskie 230 1937 - Wyburzony 9 13 Dom – dawna Biadoliny Radłowskie 239 Ok. 1930 - Wyburzony 0 plebania
90 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Lp Obiekt Adres Datowanie Stan Uwagi 13 Dom Biadoliny Radłowskie 242 Lata 30 XX wieku + 1 Przebudowany, 13 Dom Biadoliny Radłowskie 261 Ok. 1930 + zachował charakter 2 zabytkowy 13 Przedszkole Biadoliny Radłowskie 1935 + 3 (stara szkoła) 13 Kapliczka św. 1793 Biadoliny Radłowskie + 4 Piotra 1970 Kapliczka 13 Ok. połowa XIX św. Biadoliny Radłowskie + 5 wieku Stanisława WOJNICZ 1 poł. XIX w., 1 Dom Rynek 2 pocz. XX + 1961 2 Dom Rynek 3 1 poł. XIX w. + 1 poł. XIX w. 3 Dom Rynek 4 + 1962-65 4 Dom Rynek 5 XIX/XXw + Przebudowany, 5 Dom Rynek 6 XIX/XXw + zachował charakter zabytkowy Przebudowany, 6 Dom Rynek 7 2 poł. XIX w + zachował charakter zabytkowy 7 Dom Rynek 8 XIX/XXw - wyburzony Przebudowany, 8 Dom Rynek 10 1 poł. XIX w + zachował charakter zabytkowy Przebudowany, 9 Dom Rynek 11 Ok. poł. XIX w + zachował charakter zabytkowy 10 Dom Rynek 12 Ok. poł. XIX w - Wyburzony Przebudowany, 11 Dom Rynek 16 1 poł. XIX w. + zachował charakter zabytkowy 12 Dom Rynek 17 XIX/XXw + 13 Dom Rynek 18 2 poł. XIX w + 14 Dom Rynek 19 XIX/XXw + 15 Dom Rynek 20 2 poł. XIX w + 16 Dom Rynek 21 2 poł. XIX w + l.20 XXw 17 Dom Rynek 22 Wyburzony remont 1968 Przebudowany, 1 poł. XIX w 18 Dom Rynek 23 + stracił charakter Remont 1961-63 zabytkowy Przebudowany, 19 Dom Rynek 24 XVIII, XIX w + zachował charakter zabytkowy 20 Dom Rynek 25 1710 + 21 Dom Rynek 26 1 poł. XIX w + Przebudowany, 22 Dom Rynek 27 (28) 1 poł. XIXw + zachował charakter zabytkowy Dom (Zbiorcza 23 Rynek 29 1870 + Szkoła Gminna)
91 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Lp Obiekt Adres Datowanie Stan Uwagi Dom (Zbiorcza 24 Rynek 30 2 poł. XIX w + Szkoła Gminna) Przebudowany, Rynek 32 25 Dom Koniec XIX w + zachował charakter (róg Tarnowskiej) zabytkowy Przebudowany, 26 Dom Tarnowska 1 1 poł. XIX w + stracił charakter zabytkowy 27 Dom Tarnowska 2 XIX/XX w + 28 Dom Tarnowska 4 XIX/XX w + Przebudowany, 29 Dom Tarnowska 9 Koniec XIX w + zachował charakter zabytkowy Przebudowany, 30 Dom Tarnowska 11 2 poł. XIX w + stracił charakter zabytkowy Jagiellońska 1 31 Dom + (Rynek 9) 32 Dom Jagiellońska 15 - Wyburzony 33 Dom Jagiellońska 18 + Przebudowany, 34 Spichlerz Jagiellońska 18 + zachował charakter zabytkowy 35 Dom Jagiellońska 27 + 36 Dom Jagiellońska 158 - Nie znaleziono Jagiellońska 37 Kapliczka + Parcela nr 20 38 Dom Krakowska 4 - Wyburzony 39 Dom Krakowska 26 - Wyburzony 40 Dom Krakowska 38 - Wyburzony Przebudowany, 41 Dom Krakowska 40 + zachował charakter zabytkowy 42 Dom Krakowska 46 (42) + Groźba katastrofy 43 Dom Krakowska 44 + budowlanej 44 Dom Krakowska 54 - Wyburzony 45 Dom Krakowska 63 - Wyburzony 46 Dom Krakowska 75 - Wyburzony 47 Dom Zamoście 5 + 48 Dom Zamoście 18 - Wyburzony 49 Szkoła Zawale + 50 Dom Zawale 6 - Wyburzony Kościół paraf. 51 p.w. Św. + Wawrzyńca Dzwonnica 52 przy kościele + paraf. 53 Plebania + Kaplica w ogrodzeniu 54 + kościoła parafial.
92 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Lp Obiekt Adres Datowanie Stan Uwagi Kościół cmentarny 55 + p.w. św. Leonarda Dwór (ob. Internat 56 + Techn. Rolniczego) Budynek przy 57 bramie + pałacu 58 Park + 59 Kapliczka + Tzw. „Wały 60 Kasztelańskie + ” ziemne Kaplica p.w. 61 M.B. + Loretańskiej 62 Dom Loretańska 1/ Zamoście + 63 Dom Loretańska 3 - Wyburzony 64 Dom Loretańska 7 - Wyburzony 65 Dom Loretańska 18 - Wyburzony 66 Dom Loretańska 21 - Wyburzony Groźba katastrofy 67 Dom Loretańska 28 + budowlanej 68 Dom Loretańska 31 - Wyburzony 69 Dom Loretańska 32 - Wyburzony 70 Dom Loretańska 37 + 71 Dom Loretańska 38 - Wyburzony 72 Dom Loretańska 42 - Wyburzony Groźba katastrofy 73 Dom Loretańska 46 + budowlanej Dom 74 (magazyn + Nadbrzeżna + mieszkania) GRABNO Dom 1 (dawna Grabno 1 Ok. 1930 + leśniczówka) 2 Dom Grabno (brak numeru) l. 20 XX wieku - Nie znaleziony 3 Dom Grabno 23 l. 20 XX wieku - Wyburzony 4 Dom Grabno 33 l. 20 XX wieku + 5 Obora Grabno 33 l. 20 XX wieku + 6 Stodoła Grabno 33 + Groźba katastrofy 7 Stodoła Grabno 48 l. 30 XX wieku + budowlanej 8 Dom Grabno 62 l. 20 XX wieku + 9 Stodoła Grabno 62 l. 20 XX wieku + 10 Dom Grabno 66 1910 + 11 Obora Grabno 66 1910 - Wyburzony 12 Dom Grabno 67 Pocz. XX wiek - Wyburzony 13 Stajnia Grabno 67 l. 30 XX wieku - Wyburzony 14 Dom Grabno 72 l. 30 XX wieku - Wyburzony
93 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Lp Obiekt Adres Datowanie Stan Uwagi Przebudowany, 15 Dom Grabno 83 l. 30 XX wieku + zachował charakter zabytkowy Dom i Obora 16 pod jednym Grabno 118 Pocz. XX wieku - Wyburzony dachem 17 Stodoła Grabno 118 Pocz. XX wieku - Wyburzony 18 Dom Grabno 132 l. 20 XX wieku - Wyburzony 19 Dom Grabno 155 1933 + 20 Dom Grabno 198 l. 30 XX wieku + 21 Dom Grabno 236 1935 - Wyburzony Przebudowany, 22 Przedszkole Grabno Pocz. XX wieku + zachował charakter zabytkowy RUDKA Przebudowany, 1 Dom Rudka 13 l. 20 XX wieku + zachował charakter zabytkowy 2 Spichlerz Rudka 13 l. 20 XX wieku - Nie znaleziono 3 Dom Rudka 14 1934 + 4 Stodoła Rudka 14 1934 - Wyburzony 5 Dom Rudka 15 1937 + Groźba katastrofy 6 Obora Rudka 15 1937 + budowlanej Dom Groźba katastrofy 7 d. budynek Rudka 18 Pocz. XX wieku + budowlanej folwarczny 8 Stajnia Rudka 18 Pocz. XX wieku + 9 Stodoła Rudka 18 Pocz. XX wieku - Wyburzony 10 Dom Rudka 40 1908 + 11 Dom Rudka 45 1939 + 12 Dom Rudka 47 l. 20 XX wieku + 13 Dom Rudka obok 54 Pocz. XX wieku - Wyburzony 14 Stodoła Rudka 54 Pocz. XX wieku - Wyburzony 15 Stajnia Rudka (brak numeru) Ok. 1900 - Wyburzony 16 Stodoła Rudka (brak numeru) Ok. 1900 - Wyburzony DĘBINA ŁĘTOWSKA 1 Dom Dębina Łętowska 3 1930 + Dom 2 Dębina Łętowska 5 1900 +
3 Dom Dębina Łętowska 7 Pocz. XX wieku - Wyburzony Przebudowany, 4 Dom Dębina Łętowska 18 1900 + zachował charakter zabytkowy Przebudowany, 5 Dom Dębina Łętowska 21 Pocz. XX wieku + zachował charakter zabytkowy 6 Obora Dębina Łętowska 21 Ok. 1920 - Wyburzony 7 Dom Dębina Łętowska 24 Ok. 1920 + 8 Dom Dębina Łętowska 25 1890 - Wyburzony 9 Stajnia Dębina Łętowska 25 Ok. 1920 - Wyburzony 10 Dom Dębina Łętowska 26 Ok. 1920 + 11 Dom Dębina Łętowska 30 1908 +
94 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Lp Obiekt Adres Datowanie Stan Uwagi 12 Dom Dębina Łętowska 31 1932/33 + 13 Dom Dębina Łętowska 32 1932 + 14 Dom Dębina Łętowska 34 1932/33 - Wyburzony 15 Obora Dębina Łętowska 37 1911 - Wyburzony 16 Dom Dębina Łętowska 41 Pocz. XX w - Wyburzony 17 Dom Dębina Łętowska 43 1922 + ISEP 1 ćw. XX w 1 Dwór Isep + Rozbud. Lata 70 Dom 2 (dawny Isep 2 Pocz. XX wieku - Wyburzony czworak) 3 Dom Isep 5 Ok. 1920 - Wyburzony 4 Obora Isep 5 Ok. 1920 - Wyburzony 5 Dom Isep 7 1932 - Wyburzony 6 Dom Isep 8 1935 + Przebudowany, 7 Dom Isep 9 Lata 20 XX wieku + zachował charakter zabytkowy 8 Spichlerzyk Isep 9 1927 + Przebudowany, 9 Stajnia Isep 9 1927 + zachował charakter zabytkowy 10 Dom Isep 10 Lata 20 XXw - Wyburzony Przebudowany, 11 Dom Isep 16 1934 + stracił charakter zabytkowy 12 Dom Isep 17 1934 + 13 Dom Isep 19 Lata 30 XXw + Przebudowany, 14 Dom Isep 20 Ok. 1920 + zachował charakter zabytkowy 15 Obora Isep 20 Ok. 1920 + Niedostępny 16 Dom Isep 23 Pocz. XX w - Wyburzony Przebudowany, 17 Dom Isep 24 1920 + stracił charakter zabytkowy 18 Dom Isep 28 1920 + 19 Dom Isep 32 1920 - Wyburzony 20 Dom Isep 33 1920 + Groźba katastrofy 21 Dom Isep 34 1914 + budowlanej 22 Dom Isep 35/36 Lata 20 XXw - wyburzony Przebudowany, 23 Dom Isep –brak numeru Lata 20 XX wieku + stracił charakter zabytkowy SUKMANIE 1 Chałupa Sukmanie 11 1891 - Wyburzony 2 Chałupa Sukmanie 23 1880 + 3 Chałupa Sukmanie 24 1900 + ZAKRZÓW 1 Dwór Zakrzów 8 1890 - Wyburzony 2 Stodoła Zakrzów 8 Lata 20 XX wieku +
95 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Lp Obiekt Adres Datowanie Stan Uwagi Przebudowany, 3 Stajnia Zakrzów 8 Lata 20 XX wieku + stracił charakter zabytkowy 4 Dom Zakrzów 11 Lata 30 XX wieku + 5 Dom Zakrzów 12 1914 + 6 Stodoła Zakrzów 13 Lata 20 XX wieku + 7 Dom Zakrzów 14 Pocz. XX wieku + Przebudowany, 8 Dom Zakrzów 15 1934 + stracił charakter zabytkowy 9 Dom Zakrzów 16 Lata 20 XX wieku + Przebudowany, 10 Dom Zakrzów 18 Lata 30 XXw + zachował charakter zabytkowy 11 Stodoła Zakrzów 18 Lata 30 XX wieku - Wyburzony 12 Dom Zakrzów 19 Ok. 1900 + 13 Stodoła Zakrzów 19 Pocz. XX wieku + 14 Dom Zakrzów 23 Lata 30 XX wieku + Przebudowany, 15 Dom Zakrzów 24 Lata 30 XX wieku + stracił charakter zabytkowy Przebudowany, 16 Dom Zakrzów 26 1934 + zachował charakter zabytkowy Przebudowany, 17 Dom Zakrzów 31 1928 + zachował charakter zabytkowy 18 Dom Zakrzów 32 Lata 30 XX wieku + 19 Dom Zakrzów 33 1934 - Wyburzony Przebudowany, 20 Dom Zakrzów 35 1932 + stracił charakter zabytkowy 21 Dom Zakrzów 37 Lata 20 XX wieku - Wyburzony 22 Dom Zakrzów 38 Lata 20 XXw - Wyburzony 23 Dom Zakrzów 39 1927 + Przebudowany, 24 Dom Zakrzów 40 1900 + stracił charakter zabytkowy Przebudowany, 25 Dom Zakrzów 42 Lata 30 XX wieku + stracił charakter zabytkowy 26 Dom Zakrzów 43 1934 + 27 Dom Zakrzów 49 Pocz. XX wieku - Wyburzony DĘBINA ZAKRZOWSKA Przebudowany, 1 Dom Dębina Zakrzowska 4 Ok. 1920 + stracił charakter zabytkowy 2 Dom Dębina Zakrzowska 5 Ok. 1928 - Wyburzony 3 Dom Dębina Zakrzowska 13 1935 - Wyburzony 4 Dom Dębina Zakrzowska 17 Ok. 1935 - Wyburzony 5 Dom Dębina Zakrzowska 18 Ok. 1935 + 6 Stodoła Dębina Zakrzowska 22 Ok. 1930 + 7 Dom Dębina Zakrzowska 23 Ok. 1934 - Wyburzony 8 Dom Dębina Zakrzowska 25 Lata 30 XX wieku +
96 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Lp Obiekt Adres Datowanie Stan Uwagi 9 Dom Dębina Zakrzowska 26 Pocz. XX wieku + 10 Dom Dębina Zakrzowska 30 Pocz. XX wieku + 11 Stodoła Dębina Zakrzowska 30 Pocz. XX wieku + Przebudowany, mała 12 Dom Dębina Zakrzowska 59 Ok. 1900 + wartość zabytkowa 13 Dom Dębina Zakrzowska 60 Ok. 1900 - Wyburzony 14 Stodoła Dębina Zakrzowska 70 Lata 30 XX wieku - ŁOPOŃ 1 Dom Łopoń 6 1932 - Wyburzony Stodoła i 2 Łopoń 6 Lata 30 XX wieku - Wyburzony obora Przebudowany, 3 Stajnia Łopoń 8 Lata 20 XX wieku + stracił charakter zabytkowy 4 Dom Łopoń 11 Lata 30 XX wieku + 5 Dom Łopoń 13 Lata 30 XX wieku - Wyburzony 6 Stodoła Łopoń 13 Lata 30 XX wieku - Wyburzony 7 Obora Łopoń 30 lata 20 XX wieku - Wyburzony 8 Stajnia Łopoń 41 Pocz. XX wieku - Wyburzony Przebudowany, 9 Chałupa Łopoń 48 Lata 30 XX wieku + zachował charakter zabytkowy l. 20 XX wieku, 10 Dom Łopoń 80 - Wyburzony remont lata 60 11 Stajnia Łopoń 80 l. 20 XX wieku - Wyburzony 12 Dom Łopoń 94 l. 20 XX wieku - Wyburzony 13 Dom Łopoń 101 1901 + 14 Dom Łopoń 110 l. 30 XX wieku + 15 Dom Łopoń 126 Koniec XIX wieku - Wyburzony 16 Stodoła Łopoń 126 1918 - Wyburzony 17 Dom Łopoń 129 1895 - Wyburzony 18 Stajnia Łopoń 129 Koniec XIX wieku - Wyburzony 19 Stodoła Łopoń 129 Koniec XIX wieku - Wyburzony 20 Dom Łopoń 133 lata 20 XX wieku - Wyburzony 21 Dom Łopoń 141 1937 - Wyburzony 22 Dom Łopoń Koniec XIX wieku - Wyburzony 23 Stodoła Łopoń Pocz. XX wieku - Wyburzony 24 Dom Łopoń lata 20 XX wieku - Wyburzony 25 Obora Łopoń lata 20 XX wieku - Wyburzony WIĘCKOWICE 1 Dom Więckowice 46 l. 20 XX wieku + Teren niedostępny 2 Kuźnia Więckowice folwark Pocz. XX wieku + 3 Stodoła Więckowice folwark Pocz. XX wieku + 4 Wozownia Więckowice folwark Pocz. XX wieku + 5 Chlewnia Więckowice folwark Pocz. XX wieku + 6 Wolarnia Więckowice folwark Pocz. XX wieku + 7 Stajnia Więckowice folwark Pocz. XX wieku + 8 Chlew Więckowice folwark Pocz. XX wieku + 9 Dwór Więckowice 1846 +
97 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Lp Obiekt Adres Datowanie Stan Uwagi Przebudowa/ Dawna dobudowa - 10 Więckowice Pocz. XX wieku + Rządcówka zachował charakter zabytkowy Dawne 11 Więckowice Lata 20 XX wieku + czworaki Budynek tzw.”turecki” Przed 1848, 12 Więckowice + W zespole 1960-65 parkowym 13 Park Więckowice 2 poł. XIX wieku + 14 Dom Więckowice 24 Poł. XIX wieku - Wyburzony 15 Dom Więckowice - Wyburzony 16 Dom Więckowice - Wyburzony 17 Dom Więckowice 32 Pocz. XX wieku - Wyburzony OLSZYNY Kościół parafialny 1 Olszyny 1875 + p.w. Imienia NP. Marii 2 Chałupa Olszyny 34 l. 20 XX wieku - Wyburzony Dom 3 (niezamieszk Olszyny 60 Koniec XIX wieku - Wyburzony ały) 4 Obora Olszyny 60 Koniec XIX wieku - Wyburzony 5 Dom Olszyny 64 1935 + 6 Dom Olszyny 80 1930 + Olszyny 80 7 Dom l. 20 XX wieku + Drugi dom 8 Dom Olszyny 93 l. 30 XX wieku + 9 Chałupa Olszyny 105 2 poł. XIX wieku - Wyburzony 10 Chałupa Olszyny 108 l. 30 XX wieku - Wyburzony 11 Dom Olszyny 117 l. 30 XX wieku + 12 Dom Olszyny 122 l. 30 XX wieku + 13 Stodoła Olszyny 123 l. 30 XX wieku - Wyburzony 14 Dom Olszyny 130 l. 20 XX wieku + 15 Dom Olszyny 134 1902 - Wyburzony 16 Stajnia Olszyny 134 1902 - Wyburzony 17 Dom Olszyny 141 l. 20 XX wieku - Wyburzony 18 Dom Olszyny 142 + Zabudowania 19 Olszyny 142 1914 - Wyburzony Gospodarcze 20 Dom Olszyny 145 1914 + 21 Obora Olszyny 145 l. 20 XX wieku + 22 Stodoła Olszyny 145 l. 20 XX wieku - Wyburzony 23 Dom Olszyny 150 l. 20 XX wieku + 24 Stodoła Olszyny 150 l. 20 XX wieku + 25 Dom Olszyny 153 l. 20 XX wieku - Wyburzony 26 Dwór Olszyny Ok.1920 - Nieznaleziony WIELKA WIEŚ Groźba katastrofy 1 Dom Wielka Wieś 20 XIX /XX w. + budowlanej
98 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Lp Obiekt Adres Datowanie Stan Uwagi Chałupa 2 Wielka Wieś 29 Koniec XIX w. - Wyburzony
Chałupa 3 Wielka Wieś 34 Pocz. XIX w. - Wyburzony
4 Chałupa Wielka Wieś 53 1843, 1960 przeb. + 5 Chałupa Wielka Wieś 87 2 poł. XIX w. - Wyburzony 6 Obora Wielka Wieś 87 2 poł. XIX w. - Wyburzony 7 Chałupa Wielka Wieś 99 Ok. 1880, 1975 + Przebudowany, 8 Chałupa Wielka Wieś 108 Koniec XIX w. + stracił charakter zabytkowy 9 Stodoła Wielka Wieś 113 Ok. 1860 - Wyburzony 10 Dom Wielka Wieś 143 Pocz. XX w. - Spalony Dom dawna 11 Wielka Wieś Pocz. XX w. - Wyburzony oficyna 12 Dwór Wielka Wieś XVIII w./ XIX + A-85 z dn.30.03.76 Dawna 13 piwnica Wielka Wieś 4 ćw. XIX w. + Niedostępny dworska Dawny XVIII 1952 14 spichlerz Wielka Wieś + przebudowa. dworski Dawna 15 stajnia Wielka Wieś 4 ćw. XIX w. + dworska Wozownia 16 Wielka Wieś Lata 80 XIX w. + dworska Dawna 17 Wielka Wieś 1882 + rządcówka Ok. 1800 r. 1975 18 Kapliczka Wielka Wieś + przebudowa 19 Dom Wielka Wieś Koło 53 Koniec XIX w. - Wyburzony 20 Dom Wielka Wieś Obok 83 XIX/ XX w. - Wyburzony 21 Park Wielka Wieś 2 poł. XIX w. + 22 Ruiny zamku Wielka Wieś XIV w. + Zaznaczono w tabeli j „+” obiekty istniejące, natomiast „-” obiekty wyburzone, bądź nie znalezione – w oparciu o przeprowadzoną inwentaryzacje w terenie. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych WKZ.
Charakterystyka obiektów ujętych w ewidencji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków Wykaz zabytków ujętych w ewidencji WKZ tworzą obiekty tj.: chałupy, domy, stodoły, kapliczki, cmentarze, budynki użyteczności publicznej, zabytki architektury przemysłowej. Obiekty zachowane pochodzą zazwyczaj z XVII/ XIX w. oraz z pocz. XX w., lat 20 -30 XX w. Strukturę zabytków tworzyły w największym stopniu domy, chałupy (65%) oraz w mniejszym stopniu stajnie/ budynki gospodarskie/ spichlerze (28%). Struktura dopełniona była obiektami użyteczności publicznej – 6%. Najmniejszy udział posiadały kapliczki, figury i krzyże przydrożne – 1%. Po wykonanej inwentaryzacji obiektów zabytkowych w 2009 r. struktura zabytków uległa nieznacznej zmianie. W wyniku zwiększenia działalności inwestycyjnej na terenie gminy, wiele obiektów zostało wyburzonych lub gruntownie przebudowanych, w związku z czym zatraciły swój pierwotny
99 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA charakter. Poniższe zestawienie liczbowe i graficzne obrazuje, duży spadek zabytkowych obiektów gospodarczych. Pomimo utraty substancji zabytkowej udział domów i chałup zabytkowych zwiększył się w skali całej gminy. Poprawił się ponadto udział budynków użyteczności publicznej i innego typu zabytków, świadczący o znikomej ilości wyburzeń lub przekształceń obiektów w tej grupie.
Tabela 17. Struktura substancji zabytkowej gm. Wojnicz po aktualizacji – stan na 2009 r.
Obiekty L.p Obiekty istniejące Ogółem Rodzaj obiektów wyburzone/ . Liczba % przebudowane Liczba % kapliczki, figury i krzyże 1. 6 3 - 6 1 przydrożne 2. domy/chałupy 145 68 125 270 65 stajnie/obory/spichlerze/budynki 3. 34 19 86 120 28 inwentarskie bud użyteczności publicznej 4. 26 10 - 26 6 szkoły, kościoły, kaplice SUMA 210 100 211 421 100 Zrodło: opracowanie własne.
Rysunek 7. Struktura zabytków wg. ewidencji WKZ Rysunek 8. Struktura zabytków po aktualizacji ewidencji WKZ. – stan na 2009 r.
Ocena obiektów ujętych w ewidencji WKZ. Z ewidencji WKZ zabytków do szczególnie cennych obiektów zaliczyć można domy i chałupy o charakterystycznych elementach architektury regionalnej. Znikomą część substancji zabytkowej stanowią kapliczki, krzyże i figury przydrożne.
100 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Fot. 15. Przykład charakterystycznej Fot. 16. Przykład charakterystycznej zabudowy w sołectwie Biadoliny Radłowskie zabudowy w sołectwie Sukmanie (fot. E. Szymakowicz) (fot. E. Szymakowicz)
Fot. 17. Zabudowa tworząca pierzeje ulicy w Fot. 18. Zabudowa pierzei rynku w Wojniczu. Wojniczu. (fot. E. Szymakowicz) (fot. E. Szymakowicz)
Fot. 19. Przedszkole w Grabnie. Fot. 20. Przedszkole w Biadolinach (fot. E. Szymakowicz) Radłowskich. ( fot. E. Szymakowicz)
101 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Rysunek 9. Struktura stanu obiektów zabytkowych w gminie Wojnicz ujętych w ewidencji WKZ.
Wykaz obiektów z ewidencji WKZ obejmował w sumie 421 obiektów zabytkowych w 15 sołectwach. W wyniku przeprowadzonej inwentaryzacji i oceny stanu zachowania obiektów stwierdzono, że zachowało się tylko 210 obiektów zabytkowych w całej gminie, co stanowi 50% obiektów zabytkowych (z czego 10% - 40 obiektów stanowią obiekty przebudowane). Z listy obiektów zabytkowych wykreślono obiekty nieistniejące, wyburzone tj. 177 obiektów, stanowiących 41 % substancji zabytkowej gminy. Stan zachowania obiektów zabytkowych w gminie Wojnicz ocenia się jako średni, jednak liczne wyburzenia i przebudowy mogą doprowadzić do zaniku wartościowych obiektów architektury regionalnej. W obiektach przebudowywanych zazwyczaj nie doprowadza się do odtwarzania elementów detalu architektonicznego, zastępując go współczesnymi rozwiązaniami architektonicznymi. Obiekty tak przebudowane tracą lub znacząco zaniżają wartość historyczną.
Tabela 18. Stan zachowania obiektów z ewidencji zabytków WKZ, wg poszczególnych sołectw, po aktualizacji - czerwiec 2009 r. Obiekty Obiekty Obiekty L.p. Nazwa sołectwa Suma istniejące przebudowane wyburzone 1. Biadoliny Radłowskie 57 13 69 135 2. Wojnicz 49 7 19 74 3. Grabno 11 1 10 22 4. Rudka 7 - 7 16 5. Dębina Łętowska 9 1 7 17 6. Isep 11 3 8 23 7. Sukmanie 2 - 1 3 8. Zakrzów 15 8 6 27 9. Dębina Zakrzowska 7 2 5 14 10. Łopoń 5 - 19 25 11. Więckowice 13 1 4 17 12. Olszyny 13 - 13 26 13. Wielka Wieś 11 4 9 22 14. Łukanowice - - - - 15. Milówka - - - - ogółem 210 40 177 421
102 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Rysunek 10. Udział obiektów zabytkowych wg. wojewódzkiej ewidencji zabytków w poszczególnych sołectwach.
Rysunek 11. Udział obiektów zabytkowych w poszczególnych sołectwach gminy Wojnicz po aktualizacji ewidencji WKZ. Kolorem zielonym – zwiększenie udziału obiektów zabytkowych w stosunku do pozostałych sołectw. Kolorem czerwonym – zmniejszenie udziału obiektów w skali całej gminy; kolorem szarym – sołectwa, które mimo zmian w ilości obiektów istniejących a wyburzonych posiadają niezmieniony udział w stosunku do pozostałych sołectw w gminie.
W ocenie udziału zabytków nieruchomych wg. ewidencji WKZ w poszczególnych sołectwach, największą ilość zachowanej substancji zabytkowej posiadały: Biadoliny Radłowskie - 32%, Wojnicz - 17 %, Zakrzów - 7%, Łopoń, Olszyny, Isep – 6%, Grabno, Wielka Wieś - 5%. Udział zabytków w pozostałych sołectwach mieści się w przedziale 1-4%. Po wykonaniu uaktualizacji ewidencji zabytków w 2009 r. zauważyć można, że udział obiektów zmienił się w 7 sołectwach, z czego w 4 z nich zmniejszył się. Sołectwami, w których zwiększył się udział obiektów w skali całej gminy (pomimo wyburzeń) jest: Wojnicz, Zakrzów oraz Więckowice. Sołectwami ze zmniejszonym udziałem obiektów są Biadoliny Radłowskie, Olszyny, oraz Łopoń.
Rysunek 12. Liczba wyburzeń obiektów zabytkowych w gminie Wojnicz wg sołectw.
W pozostałych sołectwach udział obiektów pozostał niezmieniony. Najwięcej obiektów wyburzonych i wykreślonych z listy obiektów zabytkowych Wojewódzkiego Konserwatora zabytków jest w Biadolinach Radłowskich Dużą liczbę obiektów nieistniejących
103 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA odnotowano również w sołectwach Łapoń oraz Wojnicz, co świadczy o dużych przemianach na tych obszarach. Pozostałymi sołectwami, w których udział obiektów wyburzonych w skali całej gminy wynosi od 5-10% są sołectwa: Wielka Wieś, Olszyny, Isep, Grabno. W wyniku wyburzenia znacznej liczby obiektów we wsiach Biadoliny Radłowskie i Łapoń oraz mieście Wojnicz, daje się zauważyć postępujący proces degradacji substancji zabytkowej gminy. Miejscowości te są najbardziej zagrożone utratą obiektów zabytkowych.
7.1.2.3. Zabytkowe cmentarze W gminie Wojnicz zachowało się 10 cmentarzy zabytkowych, z czego 3 cmentarze są czynne. Pochodzą one z XIX w., przy czym cmentarz w Wojniczu został rozbudowany w wieku XX. Dwa nieczynne cmentarze wojskowe wpisane są do rejestru zabytków. Wszystkie cmentarze posiadają opracowaną „Kartę Cmentarza” wchodzącą w skład Ewidencji Cmentarzy u Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Stan zachowania nieczynnych cmentarzy: 2-ch w Wojniczu i Zakrzowie (za wyjątkiem miejsc pocmentarnych w Wojniczu) ocenia się jako dobry. Cmentarz wojenny w Łukanowicach jest zaniedbany, jednakże Urząd Gminy opracował już dokumentację dla wykonania remontu obiektu. Dla cmentarza w Olszynach został złożony do WKZ wniosek o jego remont.
Tabela 19. Wykaz cmentarzy zabytkowych w gm. Wojnicz. Ogólny stan Pow. L.p. Lokalizacja Okres pochodzenia zachowania Informacje [ha] cmentarza Cmentarze zabytkowe nieczynne Stan ogólny zły - Cmentarz wojenny wielowyznaniowy nr tabliczki nagrobkowe 216, 1915 r. zatarte, ogrodzenie Karta Łukanowi- W obrębie cmentarza 7 pojedynczych zardzewiałe. cmentarza 1 0,0076 ce mogił żołnierzy armii austriacko- Projektowany remont WKZ węgierskiej oraz pomnik z krzyżem. cmentarza – U.G. Obiekt ogrodzony. posiada dokumentację. Miejsce Cmentarz katolicki przykościelny przed Karta pocmentarne 2 Wojnicz 0,045 1209r. (obecne miejsce kościół Leonarda cmentarza Brak mogił i XVII w.) WKZ nagrobków Cmentarz wojenny nr 282 Wojnicz- Zamoście z 1914 r. przy ul. Loretańskiej Krzyż cmentarny nie (Wąwóz Szwedzki) zachował się. Stan Karta Obiekt ogrodzony, w obrębie cmentarza ogrodzenia i 3 Wojnicz 0,015 cmentarza 2 mogiły zbiorowe i 8 mogił nagrobków dobry. WKZ pojedynczych. Pochowano w nich 8 Cmentarz po żołnierzy armii austriacko-węgierskiej i remoncie. 32 armii rosyjskiej, Miejsce Cmentarz katolicki przykościelny z 1325 r. pocmentarne Karta 4 Wojnicz 0,24 XIV w. (obecne miejsce kaplica pw. M.B. Ostatnie szczątki cmentarza Loretańskiej) przeniesiono w 1994 WKZ -1995 r. (XX w). * Cmentarz wojenny nr 285 Wpis do Wydzielona kwatera miejscowego Stan dobry. Rejestru 5 Wojnicz 0,025 czynnego cmentarza parafialnego z Odnowiony 2001 r. Decyzja nr 21 mogiłami pojedynczymi, w których A-465/M
104 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Ogólny stan Pow. L.p. Lokalizacja Okres pochodzenia zachowania Informacje [ha] cmentarza spoczywa 21 żołnierzy armii austriacko- węgierskiej,
Cmentarz wojenny nr 284 Wojnicz- Zakrzów z 1914/16 r. W obrębie cmentarza 1mogiła zbiorowa i Karta 6 Zakrzów 0,0154 42 mogiły pojedyncze, w których Stan ogólny dobry. cmentarza spoczywa 42 żołnierzy armii austriacko- WKZ węgierskiej oraz, 2 żołnierzy armii niemieckiej, * Cmentarz wojenny nr 286 Wydzielona kwatera miejscowego czynnego cmentarza parafialnego z Stan średni. Wpis do grobem legionisty por. Józefa Cieśla Złożony wniosek do Rejestru 7 Olszyny 0,02 oraz 24 mogiłami pojedynczymi, w WKZ o remont Decyzja nr których spoczywa 23 żołnierzy armii obiektu. A-466/M austriacko-węgierskiej oraz 1 żołnierz armii rosyjskiej, Cmentarz pozostaje pod opieką Szkoły Podstawowej w Olszynach Cmentarze zabytkowe czynne Znaczne ubytki Karta Cmentarz parafialny katolicki drzewostanu, 1 Olszyny 0,34 cmentarza Ok. poł. XIX w. zachowane nieliczne WKZ stare nagrobki Zachowany dobrze, Karta Cmentarz parafialny katolicki 2 Olszyny* 0,23 pojedyncze ślady cmentarza Stary - 2 ćwierć XIX w. wyciętych drzew. WKZ Karta Cmentarz komunalny, 1 ćwierć XIX w. 3 Wojnicz* 3,3 Stan dobry cmentarza powiększony w XX w. WKZ Źródło: Karty cmentarzy WKZ Tarnów i wizje w terenie.
7.1.2.4. Stanowiska archeologiczne W ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski przeprowadzono badania powierzchnio całego obszaru gminy (zdjęcia archeologiczne nr 103-64, 104-64, 104-64, 104-65, 105-64, 105-65, 106-64, 106-65).
Tabela 20. Indeks stanowisk archeologicznych w obszarze gm. Wojnicz wg sołectw. Nr stanowiska Miejscowość Nr obszaru Funkcja Chronologia na obszarze 3 ślad osadniczy prahistoria 103-64 4 ślad osadniczy prahistoria ślad osadniczy neolit 46 ślad osadniczy epoka kamienia 47 ślad osadniczy epoka kamienia 48 ślad osadniczy epoka kamienia 49 ślad osadniczy mezolit Biadoliny 50 ślad osadniczy neolit Radłowskie 104-64 51 ślad osadniczy neolit
52 ślad osadniczy neolit 53 ślad osadniczy epoka kamienia 54 ślad osadniczy epoka kamienia 55 ślad osadniczy epoka kamienia ślad osadniczy neolit 56 ślad osadniczy epoka brązu
105 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Nr stanowiska Miejscowość Nr obszaru Funkcja Chronologia na obszarze 57 ślad osadniczy neolit ślad osadniczy prahistoria 64 osada późne średniowiecze-now Dębina 104-65 12 osada epoka brązu Łętowska 56 osada epoka brązu osada epoka brązu Dębina 13 104-65 osada okres rzymski Zakrzowska 14 osada okres rzymski 94 ślad osadniczy epoka kamienia ślad osadniczy epoka kamienia 116 ślad osadniczy epoka brązu osada prahistoria 117 ślad osadniczy epoka kamienia 118 ślad osadniczy prahistoria 119 ślad osadniczy epoka kamienia ślad osadniczy epoka kamienia 120 ślad osadniczy epoka brązu 121 ślad osadniczy okr. rzymski 122 ślad osadniczy epoka kamienia 105-64 123 osada póź. okr. rzymski ślad osadniczy epoka kamienia 124 ślad osadniczy póź. okr. rzymski 125 ślad osadniczy późne średniowiecze 126 osada prahistoria ślad osadniczy epoka kamienia 127 ślad osadniczy epoka brązu ślad osadniczy prahistoria ślad osadniczy epoka kamienia 128 ślad osadniczy prahistoria ślad osadniczy póź. średniowiecze 129 ślad osadniczy epoka kamienia 130 ślad osadniczy prahistoria 131 ślad osadniczy okres rzymski 132 ślad osadniczy epoka kamienia Grabno 133 ślad osadniczy epoka kamienia 134 ślad osadniczy epoka kamienia osada prahistoria 135 ślad osadniczy póź. średniowiecze 136 ślad osadniczy późn.średn-nowoż. ślad osadniczy prahistoria 137 osada póź.średn.nowoż. 138 osada późn. okr. rzymski 139 osada prahistoria 140 ślad osadniczy epoka kamienia 141 ślad osadniczy epoka kamienia 105-64 ślad osadniczy neolit 142 ślad osadniczy epoka kamienia 143 ślad osadniczy neolit 144 ślad osadniczy epoka kamienia 145 ślad osadniczy epoka kamienia 146 ślad osadniczy prahistoria 147 ślad osadniczy prahistoria 148 ślad osadniczy epoka kamienia 149 ślad osadniczy epoka kamienia 150 ślad osadniczy neolit 151 osada okr. rzymski 152 ślad osadniczy epoka kamienia 153 ślad osadniczy epoka kamienia 154 ślad osadniczy prahistoria
106 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Nr stanowiska Miejscowość Nr obszaru Funkcja Chronologia na obszarze 155 ślad osadniczy epoka kamienia 170 ślad osadniczy póź. okr. rzymski 171 ślad osadniczy neolit ślad osadniczy wczesne średniowiecze 172 ślad osadniczy epoka brązu 173 ślad osadniczy epoka kamienia 174 ślad osadniczy niekreślona 175 ślad osadniczy okres rzymski 176 ślad osadniczy epoka kamienia 177 ślad osadniczy epoka kamienia 192 ślad osadniczy epoka kamienia ślad osadniczy epoka kamienia 194 ślad osadniczy nieokreślona 195 ślad osadniczy prahistoria 196 osada neolit 197 ślad osadniczy epoka kamienia 198 ślad osadniczy epoka kamienia ślad osadniczy epoka kamienia 203 osada epoka brązu 204 ślad osadniczy epoka kamienia ślad osadniczy prahistoria 214 ślad osadniczy wczesne średniowiecze 215 ślad osadniczy prahistoria Isep 105-65 12 ślad osadniczy neolit osada okres rzymski 30 ślad osadniczy wczesne średniowiecze, ślad osadniczy późne średniowiecze ślad osadniczy epoka kamienia 31 ślad osadniczy wczesna epoka brązu ślad osadniczy neolit 32 ślad osadniczy prahistoria ślad osadniczy prahistoria 33 osada późne średniowiecze 34 osada prahistoria 35 osada późne średniowiecze 36 ślad osadniczy epoka kamienia ślad osadniczy epoka kamienia 37 ślad osadniczy wczesna epoka brązu 38 ślad osadniczy epoka kamienia Łopoń 104-64 39 ślad osadniczy epoka kamienia 40 ślad osadniczy epoka kamienia 41 ślad osadniczy neolit ślad osadniczy paleolit 42 ślad osadniczy neolit? 43 ślad osadniczy epoka kamienia 68 punkt osadniczy póź.średniowiecze 69 punkt osadniczy póź.średniowiecze ślad osadniczy epoka kamienia 70 ślad osadniczy prahistoria punkt osadniczy póź.średniowiecze punkt osadniczy nowożytność ślad osadniczy epoka kamienia ślad osadniczy prahistoria 71 punkt osadniczy póź.średniowiecze punkt osadniczy nowożytność Łukanowice - - - - 200 osada wczesne średniowiecze 201 ślad osadniczy epoka kamienia Milówka 105-64 202 ślad osadniczy epoka kamienia 205 ślad osadniczy epoka kamienia
107 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Nr stanowiska Miejscowość Nr obszaru Funkcja Chronologia na obszarze 206 ślad osadniczy epoka kamienia ślad osadniczy epoka kamienia 207 ślad osadniczy póź. średniowiecze ślad osadniczy epoka kamienia 208 ślad osadniczy prahistoria ślad osadniczy neolit 209 ślad osadniczy epoka kamienia ślad osadniczy epoka kamienia 210 osada okr. rzymski 211 ślad osadniczy epoka kamienia 212 ślad osadniczy epoka kamienia ślad osadniczy neolit 213 ślad osadniczy epoka kamienia 106-64 119 ślad osadniczy epoka kamienia ślad osadniczy prahistoria, 13 ślad osadniczy póź. średniowiecze, ślad osadniczy wcz. średniowiecze 14 ślad osadniczy póź. średniowiecze, 15 ślad osadniczy prahistoria, ślad osadniczy prahistoria, 16 ślad osadniczy wcz. średniowiecze osada, okres rzymski, 17 ślad osadniczy, wcz. średniowiecze ślad osadniczy póź. średniowiecze, 18 ślad osadniczy, prahistoria, ślad osadniczy, prahistoria, 19 ślad osadniczy, wczesne średniowiecze Olszyny ślad osadniczy, późne średniowiecze, 106-65 osada, ep.brązu.- wcz.ep. żelaza 20 osada, wcz.średniowiecze osada, póź.średniowiecze ślad osadniczy, prahistoria, 21 osada, wcz.średniowiecze ślad osadniczy późne średniowiecze ślad osadniczy, prahistoria, 22 osada, późne średniowiecze 23 ślad osadniczy prahistoria ślad osadniczy prahistoria 24 ślad osadniczy wczesne średniowiecze ślad osadniczy późne średniowiecze 27 ślad osadniczy prahistoria 28 ślad osadniczy epoka kamienia osada prahistoria, 115 ślad osadniczy epoka kamienia 169 ślad osadniczy epoka kamienia 181 ślad osadniczy neolit 183 ślad osadniczy epoka kamienia 184 ślad osadniczy wczesne średniowiecze ślad osadniczy epoka kamienia, 185 ślad osadniczy prahistoria, 105-64 ślad osadniczy wcz.średniowiecze Rudka 186 ślad osadniczy późny okres rzymski 187 ślad osadniczy epoka kamienia 188 ślad osadniczy epoka kamienia 189 ślad osadniczy epoka kamienia 190 ślad osadniczy póź.średniowiecze 191 ślad osadniczy epoka kamienia 193 ślad osadniczy epoka kamienia obozowisko, neolit, 105-65 31 ślad osadniczy, wcz. ep. brązu, ślad osadniczy póź. średniowiecze
108 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Nr stanowiska Miejscowość Nr obszaru Funkcja Chronologia na obszarze 3 ślad osadniczy ep.br-wcz.ep.zelaza 4 ślad osadniczy prahistoria 106-65 5 osada póź.średniowiecze osada prahistoria 6 ślad osadniczy okres rzymski 7 osada okres rzymski osada prahistoria, 8 osada póź.średniowiecze Sukmanie 9 ślad osadniczy prahistoria, osada prahistoria, 106-65 10 ślad osadniczy wcz.średniowiecze osada póź.średniowiecze ślad osadniczy prahistoria, 11 osada wcz.średniowiecze osada prahistoria, 12 ślad osadniczy wcz.średniowieczepóź.średni ślad osadniczy owiecze, ślad osadniczy prahistoria, 28 ślad osadniczy nowożytna 29 osada prahistoria, ślad osadniczy prahistoria, 30 ślad osadniczy wczesne średniowiecze, osada póź.średniowiecze 32 ślad osadniczy neolit ślad osadniczy prahistoria, 33 ślad osadniczy póź. okres rzymski 34 ślad osadniczy epoka kamienia 35 osada prahistoria, ślad osadniczy prahistoria, 36 ślad osadniczy póź. średniowiecze Więckowice 105-65 37 osada póź.średn.- nowoż.
ślad osadniczy okres rzymski, 38 osada póź. średn.-nowoż. osada prahistoria, 39 osada póź. średn.-nowoż. ślad osadniczy epoka kamienia, 40 osada prahistoria, 41 ślad osadniczy prahistoria, ślad osadniczy póź. okres rzymski, 42 osada póź. średn.-nowoż. 43 osada prahistoria, ślad osadniczy epoka kamienia, 45 ślad osadniczy prahistoria, 46 ślad osadniczy późny okres rzymski 105-64 199 ślad osadniczy epoka kamienia 10 zamczysko późne średniowiecze ślad osadniczy epoka kamienia, 11 osada prahistoria, ślad osadniczy epoka kamienia, 44 osada prahistoria, ślad osadniczy póź.,śred.-nowoż. 47 ślad osadniczy póź. okres rzymski Wielka Wieś 105-65 ślad osadniczy okres rzymski, 48 ślad osadniczy póź. średn.-nowoż
49 ślad osadniczy prahistoria, 50 osada epoka brązu 51 ślad osadniczy epoka kamienia osada okres rzymski, 52 osada wczesne średniowiecze osada późny okres rzymski, 105-65 53 osada wczesne średniowiecze
109 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Nr stanowiska Miejscowość Nr obszaru Funkcja Chronologia na obszarze osada prahistoria, 54 osada wczesne średniowiecze 55 ślad osadniczy prahistoria, 56 ślad osadniczy neolit, ślad osadniczy okres rzymski, 57 ślad osadniczy wczesne średniowiecze, osada póź. średn.-nowoż.
58 osada póź. średn.-nowoż
ślad osadniczy epoka kamienia, 59 osada prahistoria,
ślad osadniczy neolit, 60 osada póź. średn.-nowoż 61 osada prahistoria ślad osadniczy prahistoria, 62 ślad osadniczy póź. średniowiecze ślad osadniczy póź. okres rzymski 63 osada póź. średn.-nowoż osada póź.lat.-wcz.okres rzymski 64 osada wczesne średniowiecze, osada póź. średn.-nowoż ślad osadniczy epoka kamienia, 65 osada póź. okres rzymski ślad osadniczy prahistoria, 66 osada póź. okres rzymski ślad osadniczy epoka kamienia, 67 ślad osadniczy prahistoria, osada prahistoria, 68 osada póź. okres rzymski osada okres rzymski, 69 ślad osadniczy wcz.średniowiecze 44 ślad osadniczy neolit 45 ślad osadniczy epoka kamienia ślad osadniczy neolit 65 punkt osadniczy póź. średni.- nowoży
104-64 osada epoka brązu osada wczesne średniowiecze 66 osada póź. średni. osada nowożytność ślad osadniczy neolit 67 osada póź. średni nowożytne 15 ślad osadniczy p. okres lateński?
16 ślad osadniczy neolit?
17 ślad osadniczy neolit? 18 ślad osadniczy neolit? 19 ślad osadniczy neolit? 20 osada nieokreślona Wojnicz 21 osada nieokreślona 22 osada epoka brązu
23 osada epoka brązu
104-65 24 osad epoka brąz osada prahistoria 48 osada póź. średni ślad osadniczy epoka kamienia 49 ślad osadniczy średniowiecze ślad osadniczy epoka kamienia 50 ślad osadniczy prahistoria ślad osadniczy wczesne średniowiecze ślad osadniczy prahistoria 51 ślad osadniczy póź. średni 52 ślad osadniczy póź. średni
110 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Nr stanowiska Miejscowość Nr obszaru Funkcja Chronologia na obszarze ślad osadniczy epoka brązu 53 ślad osadniczy póź. średni kapliczka nowożytność ślad osadniczy epoka kamienia 54 ślad osadniczy póź. średni 55 ślad osadniczy neolit? 57 punkt osadniczy póź. średni nowożytne obozowisko 58 nowożytność wojskowe
59 osada wczesne średniowiecze
ślad osadniczy epoka kamienia ślad osadniczy okres rzymski, 60 ślad osadniczy wczesne średniowiecze punkt osadniczy nowożytność ślad osadniczy epoka kamienia 156 osada okres póź. rzymski osada wczesne średniowiecze 105-64 178 ślad osadniczy prahistoria ślad osadniczy epoka kamienia 179 ślad osadniczy wczesne średniowiecze ślad osadniczy epoka brązu 180 ślad osadniczy póź. średniowiecze 105-64 ślad osadniczy prahistoria 182 osada póź. średni. nowożytne osada epoka brązu osada wczesne średniowiecze 1 grodzisko wczesne średniowiecze, miasto średniowiecze 2 osada póź. średn.-nowoż okres rzymski, osada wczesne 3 osada średniowiecze, osada póź. średn.- nowoż okres rzymski, 4 osada wczesne średniowiecze, póź. średn.-nowoż. osada okres rzymski, 5 osada póź. śred.-nowoż prahistoria, 6 ślad osadniczy późne średniowiecze ślad osadniczy 7 prahistoria osada okres rzymski, osada wczesne 8 osada średniowiecze, osada póź. średn.- nowoż. osada epoka brązu 9 ślad osadniczy wczesne średniowiecze osada era nowożytna 12 cmentarzysko nieokreślona neolit, ślad osadniczy epoka brązu - wcz. epoka osada 19 żelaza. osada okres rzym. ślad osadniczy późne średniowiecze osada prahistoria 20 105-65 ślad osadniczy późny okr. rzymski epoka brązu - wcz. epoka 21 osada żelaza osada okres rzymski, 22 ślad osadniczy wczesne średniowiecze, osada era nowożytna,
111 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Nr stanowiska Miejscowość Nr obszaru Funkcja Chronologia na obszarze ślad osadniczy epoka kamienia, osada okres rzymski, 23 osada póź. średn.- nowoż. ślad osadniczy wczesne średniowiecze ślad osadniczy prahistoria, 24 osada późne średniowiecze 25 osada późne średniowiecze 26 ślad osadniczy okres rzymski, ślad osadniczy wczesne średniowiecze 138 ślad osadniczy średniowiecze, ślad osadniczy era nowożytna, osada póź. średniowiecze 139 osada era nowożytna, 27 ślad osadniczy epoka kamienia, 105-65 ślad osadniczy prahistoria, osada póź. średn.- nowoż. Zakrzów - - - - Zrodło: Opracowanie własne na podstawie danych AZP
Stanowiska archeologiczne to materialne ślady działalności ludzi. W obrębie stanowiska archeologicznego grupują się zazwyczaj pozostałości licznych powstających i zamierających kolejno osad czy cmentarzysk. Stanowią one podstawowe, a często wręcz jedyne źródło wiedzy o najdawniejszej przeszłości naszych ziem. Nawet dla późniejszych czasów, poczynając od średniowiecza, wyniki badań archeologicznych stanowią cenne uzupełnienie przekazów pisemnych. Gmina Wojnicz posiada sporządzoną w 1994 r. Monografię archeologiczną. Opracowanie to zawiera podsumowanie dotychczasowej działalności w zakresie archeologii tego regionu, przynosi inwentaryzację zasobów archeologicznych gminy. W monografii zostało przedstawionych 209 stanowisk archeologicznych, pozostałe nie były znane przed powstaniem opracowania. W obszarze gminy Wojnicz znajduje się 230 stanowisk archeologicznych. Zdecydowanie najwięcej stanowisk (60) znajduje się sołectwie Grabno. Kolejnymi sołectwami wykazującymi duży udział stanowisk archeologicznych, w przedziale 20-40, są: Wojnicz, Wielka Wieś, Biadoliny Radłowskie. Sołectwa w przedziale 10-20 stanowisk to: Sukmanie, Milówka, Rudka, Łopoń, Olszyny, Więckowice. Sołectwa Dębina Zakrzowska, Dębina Łętowska oraz Isep Żadnych stanowisk nie zanotowano w sołectwach Zakrzów oraz Łukanowice.
Tabela 21. Stanowisk archeologiczne wg sołectw w gm. Wojnicz.
Liczba stanowisk L.P. Sołectwo archeologicznych 1 Biadoliny Radłowskie 20 2 Dębina Łętowska 1 3 Dębina Zakrzowska 2 4 Grabno 60 5 Isep 2
112 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
6 Łopoń 14 7 Łukanowice - 8 Milówka 12 9 Olszyny 15 10 Rudka 14 11 Sukmanie 10 12 Więckowice 17 13 Wielka wieś 27 14 Wojnicz 36 15 Zakrzów - Ogółem 230 Źródło: AZP kart stanowisk archeologicznych - WKZ
W wyniku przeprowadzonej analizy chronologiczno-kulturowej i funkcjonalnej wyróżniono ogółem 356 różnych śladów archeologicznych, z czego: 236 śladów osadniczych, 105 pozostałości osad, 2 pozostałości zamczysk w sołectwach Isep i Wielka Wieś (późne średniowiecze), grodzisko w sołectwie Wojnicz (wczesne średniowiecze), cmentarzysko w sołectwie Wojnicz oraz obozowisko w sołectwie Rudka (neolit). Ponadto zanotowano ślady archeologiczne miasta Wojnicz pochodzące ze średniowiecza.
Podział chronologiczny powyżej wymienionych śladów archeologicznych: mezolit …………………………..………… 1 Neolit ……………………………………… 26 paleolit …………………………………….. 1 epoka kamienia …………………………. 91 wczesna epoka brązu i epoka brązu …. 23 wczesna epoka żelaza i epoka żelaza … 5 okres wpływów rzymskich ………………. 24 późny okres wpływów rzymskich ………. 18 prahistoria ………………………………… 71 wczesne średniowiecze ………………… 35 średniowiecze ……………………………. 1 późne średniowiecze ……………………. 31 późne średniowiecze i czasy nowożytne 22 nowożytna ……………………………...… 2 nieokreślona ……………………………… 5
Z analizy wynika, że 260 śladów archeologicznych pochodzi z najstarszych epok dziejowych, 89 znalezisk pochodzi ze średniowiecza, natomiast tylko 2 z ery nowożytnej. Nie określono okresu pochodzenia 5 obiektów.
113 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
W opracowanej dla gm. Wojnicz Monografii archeologicznej14 wyróżniono 4 strefy ochrony konserwatorskiej oraz kilka punktów ochrony pojedynczych stanowisk są to: STREFA „A” – obejmuje zgrupowanie najcenniejszych dla nauki i kultury polskiej stanowisk, położonych w całości na terenie Wojnicza. Centralnym obiektem tej strefy jest zespół osadniczy, złożony z grodziska średniowiecznego i osady przygrodowej. Na obszarze tym znajdują się liczne stanowiska osad kultury przeworskiej, łużyckiej oraz bliżej nie określonej kultury prehistorycznej. STREA „B” - została wyróżniona w centralnej części Więckowic i obejmuje niewielkie skupisko stanowisk. Do najciekawszych i najcenniejszych należy zaliczyć cztery obejmujące osady prehistoryczne ze śladami osadnictwa realistycznego. STREFA „C” - wyróżniona została w centralnej i częściowo północnej części wsi Grabno. Obejmuje ona przede wszystkim wyniosły garb terenowy, znajdujący się na północ od centrum wsi. Do najbardziej interesujących stanowisk należą stanowiska osad prehistorycznych, osad kultury przeworskiej, łużyckiej i neolityczne. STREFA „D” - obejmuje wąski pas terenu w Wielkiej Wsi, zawarty pomiędzy drogą asfaltową do Milówki a korytem rzeki Milówka. Do szczególnie ważnych i istotnych z punktu widzenia ochrony konserwatorskiej stanowisk archeologicznych należą: stanowiska osad kultury łużyckiej, przeworskiej oraz osady prehistorycznej i z wczesnego średniowiecza. Poza strefą „D” w Wielkiej Wsi znalazły się jeszcze cztery cenne stanowiska i są to:
relikty zamczyska na Panieńskiej Górze,
osada prehistoryczna na północnym stoku Panieńskiej Góry,
osada kultury przeworskiej (rejon przysiółka Kolonia II),
osady kultury przeworskiej (na północ od przysiółka Podgórze) W gminie Wojnicz do najważniejszych, wymagających ochrony konserwatorskiej należą stanowiska we wsi:
Sukmanie 3 osady prahistoryczne oraz jedna z okresu wczesnego średniowiecza,
Olszyny osada kultury łużyckiej i osada z wczesnego średniowiecza,
Rudka - bardzo cenna osada neohistoryczna. Stanowisko niszczone głęboką orką, wymaga pilnych badań ratowniczych,
Łopoń – stanowisko z osadą kultury przeworskiej ze śladami osadnictwa z wczesnego średniowiecza. Zaawansowana destrukcja stanowiska, wymaga pilnych badań,
Biadoliny Radłowskie – wały ziemne stanowiące trwały element krajobrazu kulturowego. Stanowisko wymaga ustalenia funkcjonalnego i chronologicznego.
14 Cetera A., Okoński J., 1994, Monografia archeologiczna Gm. Wojnicz.
114 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
7.1.2.5. Krajobraz kulturowy Ogólna charakterystyka krajobrazu kulturowego gminy Wojnicz Północna część gminy została objęta Radłowsko-Wierzchosławickim Obszarem Chronionego Krajobrazu. Wschodnie tereny gminy wchodzą w zasięg Obszaru Chronionego Krajobrazu Pogórza Ciężkowickiego, a południowe w Obszar Chronionego Krajobrazu Wschodniego Pogórza Wiśnickiego. W Obszarze Chronionego Krajobrazu Wschodniego Pogórza Wiśnickiego, w której znajduje się większa część gminy wyróżnia się następujące typy krajobrazu: Krajobraz zbliżony do naturalnego, zalesionych wysokich pogórzy dominujących nad dolinami, które stanowią dla nich płaszczyznę odniesienia. Obszary te – wyróżniają się w fizjonomii obszaru, jako charakterystyczne dominanty krajobrazowe, pokryte kompleksami naturalnych lasów mieszanych (dębowo-grabowo-sosnowych i bukowo- jodłowych), o złożonej strukturze. Rzeźba tego obszaru w połączeniu z naturalną szatą roślinną również współtworzy tożsamość terenu i pozwala zakwalifikować – także ten obszar – do cennych pod względem krajobrazowym. Również w tej strefie występują atrakcyjne punkty widokowe o rozległych panoramach sąsiednich wzniesień. Krajobraz kulturowy rolno-leśny bez zabudowy, w obrębie pogórzy. Stanowi harmonijne przedpole dla zalesionych gór. Obejmuje stoki, pocięte szachownicą pól wraz z zadrzewieniami śródpolnymi i lasami mieszanymi, o bardzo dużym urozmaiceniu gatunkowym. Krajobraz kulturowy rolny bez zabudowy na stokach i grzbietach pogórzy. Stanowią go zwarte kompleksy rolne wśród niewielkich enklaw osadniczych. Występuje sporadycznie na całym omawianym obszarze. Krajobraz kulturowy rolny z zabudową rozproszoną na stokach i grzbietach pogórzy. Jest bardzo rozpowszechniony na całym obszarze gminy. Tu wyodrębnić można typowy krajobraz rolniczy uprawowy wraz zadrzewieniami oraz krajobraz rolniczy z dominacją sadów, które wyróżniają się w fizjonomii obszaru, szczególnie w czasie kwitnienia i owocowania oraz strukturą towarzyszących upraw rolnych. Zawiera on wiele elementów dysharmonijnych (szklarnie, kominy, kurniki, piętrowe domy mieszkalne, wielko-kubaturowe przechowalnie owoców itp.). Krajobraz kulturowy rolno-osadniczy w dolinach. Obejmuje zabudowę wiejską, która na ogół skupia się w dnach dolin, osnuta jest na drogach dojazdowych i otoczona użytkami rolnymi. Są to tereny silnie przekształcone i nasycone elementami kulturowymi, różnej wartości. W przeważającej mierzedominuje zabudowa współczesna z okresu powojennego, o formach architektonicznych odbiegających od historycznych wzorów budownictwa tego obszaru.
115 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Krajobraz kulturowy osadniczy w dolinach. Obejmuje zwartą zabudowę wiejską skupioną w rejonach skrzyżowań ważnych tras komunikacyjnych, tradycyjnych centrach miejscowości. Są to tereny skupiające podstawowe usługi publiczne i komercyjne poszczególnych miejscowości. Podobnie jak w krajobrazie rolno- osadniczym architektura tych terenów korzysta ze wzorów współczesnych, niemających związków z budownictwem regionalnym. Dla zachowania wartości krajobrazowych i kulturowych miejscowości w gminie, pełnej ochronie konserwatorskiej winny podlegać:
historyczne układy osadnicze,
historyczna sieć drożna,
zespoły i obiekty zabytkowe uwzględnione w wykazach dla poszczególnych miejscowości, zieleń, cieki wodne i ukształtowanie terenu. Najistotniejsze zagrożenia krajobrazu naturalnego gminy są:
rozproszony charakter zabudowy i dalsza ekspansja osadnictwa mające negatywny wpływ na ład przestrzenny środowiska;
zmiany w obrębie naturalnego środowiska gminy, w dolinach cieków wodnych zanik otuliny biologicznej,
nasilający się rozwój osadnictwa na stokach i wzniesieniach na obszarze całej gminy uwidaczniający się szachownicą obszarów leśnych i malejącym ich areałem związanym również z niewłaściwą, ekspansywną gospodarką leśną. Waloryzacja krajobrazu kulturowego gminy Wojnicz Na podstawie waloryzacji krajobrazu kulturowego15 wykonanej w 2000 roku przez prof. J. Bogdanowskiego z zespołem gminę Wojnicz charakteryzują następujące uwarunkowania kulturowe:
Tabela 22. Uwarunkowania kulturowe gm. Wojnicz
L.P. Stopień waloryzacji Sołectwa
- Potencjalna wartość zabytkowa: zespół historyczny 1 jednorodny lub nawarstwiony, o czytelnej formie Wojnicz
kowa
zabyt
wartość dobrym lub dość dobrym stanie zachowania
Potencjalna wartość zabytkowa: zespół historyczny jednorodny lub nawarstwiony, o czytelnej formie Wojnicz, Olszyny i różnym stanie zachowania 2 Wartość potencjalna zabytkowa: zespół historyczny Biadoliny Radłowskie, Dębina nawarstwiony o czytelnej formie i zaniedbanym lub Łętowska, Grabno, Milówka, zdegradowanym stanie zachowania Olszyny, Więckowice,
wartość zabytkowa
15 Bogdanowski J., 2001, Krajobraz kulturowy Polski – Województwo Małopolskie, Kraków-Warszawa.
116 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
L.P. Stopień waloryzacji Sołectwa Isep, Łopoń, Łukanowice, 3 Wartość współczesna Rudka, Sukmanie, Wielka Wieś, Zakrzów 4 Wartość mieszana Wszystkie sołectwa Źródło: Opracowanie własne na podstawie Bogdanowski J., 2001.
W wyniku waloryzacji zostały wskazane działania ochronne dla poszczególnych sołectw a mianowicie postulowane do wyznaczenia w opracowaniach gminy Wojnicz.
Tabela 23. Wskazane działania ochronne.
L.P. Działania wyznaczone w 2001 r. Sołectwa
1 RK – Rezerwat kulturowy Wojnicz – strefa ochrony rezerwatowej ścisłej 2 PK – Rezerwat kulturowy Olszyny SOK- Strefa Ochrony Biadoliny Radłowskie, Dębina Łętowska, 3 konserwatorskiej Grabno, Milówka, Więckowice SIK - strefa integracji Dębina Zakrzowska, Isep, Łopoń, Łukanowice, 4 konserwatorskiej Rudka, Sukmanie, Wielka Wieś, Zakrzów 5 Konserwacja Wojnicz Biadoliny Radłowskie, Dębina Łętowska, 6 Rekonstrukcja Grabno, Milówka, Więckowice Dębina Zakrzowska, Isep, Łopoń, Łukanowice, 7 Kontynuacja Rudka, Sukmanie, Wielka Wieś, Zakrzów 8 Integracja Olszyny Źródło: Opracowanie własne na podstawie Bogdanowski J., 2001.
Ocena dotychczasowych działań związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego gminy, w odniesieniu do metody JARK-WAK. Na podstawie analizy J. Bogdanowskiego oraz aktualizacji ewidencji zabytków WKZ można stwierdzić, że obszarem o najwyższych wartościach zachowanego dziedzictwa kulturowego pozostają w porównywalnym stopniu Wojnicz i Biadoliny Radłowskie. Nie zostały dotychczas podjęte działania związane z utworzeniem Rezerwatu Kulturowego w Wojniczu oraz Parku Kulturowego w Olszynach. Wyznaczone do objęcia strefą SOK sołectwa Dębina Łętowska, Milówka w wyniku znikomej liczby obiektów zabytkowych i stanowisk archeologicznych oraz braku obiektów wpisanych do rejestru zabytków nie klasyfikują się w do objęcia ich strefą SOK. Ponadto sołectwa te powinny w uzgodnieniu z WKZ mieć zmienione działania ochronne z działań rekonstrukcji na działania kontynuacji lub integracji. Wyznaczone do objęcia strefą SIK sołectwo Łukanowice posiadające jedynie cmentarz zabytkowy nie klasyfikuje się do objęcia tą strefą. Sołectwa Łopoń w mniejszym stopniu Isep i Wielka Wieś z uwagi na znaczną utratę obiektów zabytkowych w ostatnich latach, spowodowanych ruchem budowlanym, powinny mieś dodatkowe działania przeciw degradacji obiektów, celem zachowania strefy SIK w ich obszarze.
117 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
8. DIAGNOZA I UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE ZE STANU DZIEDZICTWA KULTUROWEGO, ZABYTKÓW I DÓBR KULTURY WSPÓŁCZESNEJ
Gmina Wojnicz posiada bogate zasoby substancji zabytkowej – częściowo prawnie chronionej poprzez wpis do rejestru zabytków, mimo utraty znacznej ich części w ostatnich latach w wyniku działalności inwestycyjnej (wyburzenia bądź przebudowy powodujace utratę zabytkowego charakteru obiektów).
Głównymi uwarunkowaniami rozwoju miasta i gminy Wojnicz, wynikającymi z potrzeb ochrony wartości kulturowych obszaru, to:
Zabytki kultury materialnej oraz miejsca związane z ważnymi wydarzeniami historycznymi, stanowiące dziedzictwo kulturowe, decydują o tożsamości kulturowej gminy. Najważniejsze obiekty kultury w jakie wyposażony jest obszar gminy to:
układ urbanistyczny, zespół dworsko-parkowy, kościoły parafialne z otoczeniem p.w. św. Wawrzyńca i p.w. św Leonarda, grodzisko wczesnośredniowieczne (st. archeologiczne), budynek mieszkalny (róg Jagiellońskiej i Rynek), kaplice; grobowa rodziny Stadnickich na terenie cmentarza komunalnego oraz mszalna p.w. Matki Boskiej Loretańskiej, cmentarze wojenne nr 285 i 282 w Wojniczu, kościół parafialny p.w. Najświętszego Imienia Marii Panny, cmentarz wojenny nr 286 w Olszynach, zespół dworsko - parkowy, pozostałości zamku obronnego na „Panieńskiej Górze” w Wielkiej Wsi oraz zespół dworsko- parkowy w Więckowicach – wpisane do rejestru zabytków, które podlegają prawnej ochronie konserwatorskiej w tym układ urbanistyczny Wojnicza chroniony poprzez wyznaczoną w decyzji strefę ścisłej ochrony konserwatorskiej, co oznacza iż wszelka działalność z nimi związana lub przeprowadzana w ich bezpośrednim otoczeniu wymaga realizacji zgodnie z ustawą o ochronie i opiece nad zabytkami,
zabytkowe cmentarze w tym cmentarze wojenne – pozostałości po frontach i walkach, jakie toczyły się na tej ziemi pomiędzy wojskami austriacko-węgierskimi a rosyjskimi w okresie I wojny światowej,
regionalne budownictwo mieszkaniowe - głównie obiekty architektury drewnianej (chałupy, domy) skupione w Wojniczu, Biadolinach Radłowskich mniejsze zasoby w Zakrzowie, Wielkiej Wsi i sołectwie Isep, nielicznie zachowane w pozostałych sołectwach,
kapliczki i krzyże przydrożne – istotny element krajobrazu gminy. Stanowią świadectwo kultu i element decydujący o tożsamości kulturowej krajobrazu,
stanowiska archeologiczne, z koncentracją w Grabnie, Biadolinach Radłowskich, Wojniczu i Wielkiej Wsi.
118 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Zróżnicowany stan zachowania substancji zabytkowej i ochrony krajobrazu kulturowego. Najbardziej cenne zabytki wpisane do rejestru, a także część cmentarzy wojennych jest chroniona w stopniu zadawalającym. Budownictwo zagrodowe i mieszkaniowe charakteryzuje zanik i dewastacja. Znaczna część tych obiektów została wyburzona. Zagraża to utratę obiektów zabytkowych budownictwa mieszkaniowego.
Zagrożenia dla dziedzictwa kulturowego, będące wynikiem procesu urbanizacji jak m.in. rozbudowa sieci drożnej, wprowadzanie we wsiach nowej zabudowy, przy równoczesnym zaniku obiektów cennych pod względem historycznym oraz zagrożenia. dla krajobrazu kulturowego gminy - brak koncepcji utrzymania budownictwa drewnianego (np. poprzez wykorzystywanie zabudowy w celach promocji turystycznej gminy), przebudowy i wyburzenia obiektów znajdujących się w Ewidencji Zabytków WKZ, a poprzez to zanik substancji zabytkowej w gminie i obniżenie jej walorów krajobrazowych.
Dla właściwego zachowania dziedzictwa kulturowego gminy Wojnicz koniecznym jest:
Podjęcie działań zmierzających do powstrzymania degradacji substancji zabytkowej zwłaszcza obiektów zabytkowych ujętych w gminnej ewidencji zabytków. Udział obiektów zabytkowych ujętych w rejestrze WKZ, zachowanych w stosunku do lat poprzednich to ok. 50% z czego większość stanowią domy, chałupy, stajnie, spichlerze, stodoły oraz budynki użyteczności publicznej. Degradacją substancji zabytkowej najbardziej zagrożone sa sołectwa: Łopoń, Olszyny i Grabno.
Określenie możliwości wykorzystania zachowanych obiektów zabytkowych obiektów, celem zahamowania procesu degradacji i zniszczenia oraz wskazanie możliwość alternatywnego wykorzystania zachowanych obiektów, starając się utrzymać je w otaczającym otoczeniu w stanie „In situ”.
W przypadku dalszej postępującej degradacji obiektów zabytkowych lub zabudowy posiadającej cechy zabudowy regionalnej – istnieje zagrożenie utraty substancji historycznej, tworzącej krajobraz kulturowy regionu i budującej jego tożsamość,
Ochrona zasobów zabytkowych gminy Wojnicz zewidencjonowanych w „Gminnej Ewidencji Zabytków” obejmujących łącznie 210 obiektów, poprzez:.
realizacja ustaleń zatwierdzonegho Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Wojnicz, w tym: − podjęcie określonych w Programie działań priorytetowych w zakresie ochrony zabytków ujętych w Gminnej Ewidencji Zabytków, obejmującej obiekty zabytkowe,
uwzględnienia w zakresie ochrony konserwatorskiej obiektów, zespołów i terenów zabytkowych, poprzez: − utrzymanie ochrony prawnej obiektów wpisanych do rejestru zabytków,
119 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
− objęcia ochroną prawną obiektów zabytkowych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego w tym: · uściślenie stref ochrony konserwatorskiej dla m. Wojnicz, · określenie działań ochronnych w tym dopuszczalnych działań na obiektach objętych ochroną · objęcie ochroną prawną poprzez ustalenie w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego wyróżnionych w monografii archeologicznej dla gm. Wojnicz, 4 stref ochrony archeologicznej, a to: strefy „A” – obejmującej zgrupowanie najcenniejszych dla nauki i kultury polskiej stanowisk na terenie m. Wojnicz, strefy „B” – obejmującej niewielkie skupisko stanowisk w centralnej części Więckowic, strefy „C” – obejmującej przede wszystkim wyniosły garb terenowy, znajdujący się na północ od centrum wsi Grabno, ze stanowiskami osad prehistorycznych, kultury przeworskiej, łużyckiej i neolityczne, strefy „D” – obejmującej wąski pas terenu w Wielkiej Wsi, ze stanowiskami archeologicznymi osad kultury łużyckiej, przeworskiej oraz osady prehistorycznej i z wczesnego średniowiecza.
Zachowanie i wzbogacenie zasobów zabytkowych oraz tworzenie atrakcyjnego krajobrazu kulturowego miasta i gminy, poprzez:
rewaloryzację Centrum Wojnicza zgodnie z wytycznymi i ustaleniami zawartymi w Studium rewaloryzacji - opracowanym przez mgr inż. Arch. Otto Schier w 1996 r.,
utrzymanie i ochronę szczególnie wartościowych pod względem krajobrazu kulturowego zespołów zachowanej zabudowy tradycyjnej, tworzącej specyficzne, bardzo często pięknie położone enklawy, tj: − w Zakrzowie, − w Więckowicach zespół parku wraz z otoczeniem, − w Wielkiej Wsi pałac wraz z parkiem, otoczeniem i widokiem na Panieńską Górę, − w Biadolinach Radłowskich charakterystyczny układ ulicowy (liniowy) z zabytkową zabudową.
zahamowanie tendencji rozpraszania zabudowy mieszkaniowej w szczególności w południowej części gminy, a także tendencji prowadzącej do tworzenia wzdłuż głównych dróg ciągów zabudowy oraz do zanikania dystansów przestrzennych między jednostkami osadniczymi,
ochronę przed przekształceniami układu urbanistycznego miasta i układów wsi poprzez, utrzymanie zasadniczych elementów rozplanowania, przy jednoczesnym dopuszczeniu ich rozwoju na zasadzie kontynuacji i uzupełnienia istniejących układów,
120 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
wyznaczanie nowych terenów pod zabudowę w sposób kontynuujący i utrwalający ukształtowane historyczne układy przestrzenne,
podjęcie działań dla ratowania substancji zabytkowej miasta i gminy, zwłaszcza zabytkowego budownictwa regionalnego, a to: − poprawę stanu zachowania obiektów zabytkowych,, − remont obiektów, a w przypadku ich rozbiórki przestrzeganie przepisów szczególnych o ochronie zabytków odnośnie sporządzenia inwentaryzacji konserwatorskiej. − respektowanie wymagań konserwatorskich przy realizacji zamierzeń inwestycyjnych dotyczących obiektów zabytkowych lub ich otoczenia, w tym obiektów archeologicznych,
remontowanie oraz utrzymania licznych figurek, kapliczek, krzyży przydrożnych i innych obiektów małej architektury sakralnej, którymi nasycony jest pejzaż gminy,
kreowanie nowych wartości z uwzględnieniem cech tradycyjnej formy zabudowy (bryła, gabaryty, kształt dachu, detal architektoniczny) przy realizacji nowej zabudowy. Forma i jakość nowej zabudowy ma istotne znaczenie dla miejscowości Wojnicz z krajobrazem zabytkowym,
zachowanie wymagań przepisów szczególnych w zakresie ochrony stanowisk archeologicznych w przypadku podjęcia działalności inwestycyjnej, ingerującej w ziemię w obrębie stanowisk archeologicznych,
przeciwdziałanie dewaloryzacji krajobrazu kulturowego poprzez ochronę zabytków „in situ”, ochronę widokową, zapobieganiu kolizyjnemu zainwestowaniu i wymiany zabudowy historycznej na nową o obcych formach.
Specyfika środowiska kulturowego oraz bogactwo zachowanej materii zabytkowej, stwarza pozytywne uwarunkowanie dla rozwoju miasta i gminy. Jego prawidłowa ekspozycja oraz dbałość o stan techniczny obiektów zabytkowych, stwarza możliwość uatrakcyjnienia ziemi wojnickiej oraz szansę i bazę przy kreowaniu jej funkcji turystyczno- krajoznawczej i kulturalnej.
121 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Rysunek 13. Uwarunkowania kulturowe gminy.
122 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
9. WARUNKI I JAKOŚĆ ŻYCIA MIESZKAŃCÓW
9.1. LUDNOŚĆ
9.1.1. Potencjał ludnościowy i jego zmiany
Miasto i gmina Wojnicz w 2008 r. liczyła 13.047 osób z tego 3.393 osób miasto Wojnicz, a 9.654 osób tereny wiejskie gminy. Ludność miejska stanowiła 26,0% ogółu ludności. Na przestrzeni lat 1997-2008 dynamika przyrostu ludności wyniosła ogółem 102,0 %. Wskaźnik feminizacji tj. liczba kobiet przypadająca na 100 mężczyzn zwiększył się ze 100,4 w 2000 r. na 101,3 w 2007 r.
Tabela 24. Rozwój ludności gm. Wojnicz wg. jednostek osadniczych*. Przyrost Liczba Liczba % ogółu Gęstość Jednostka rzeczywisty ludności ludności ludności zaludnienia osadnicza w latach 2 1996r. 2009 gminy na 1 km 1996-2009 Biadoliny 1.218 1.231 13 9,3 78,8 Radłowskie Dębina Łętowska 257 268 11 2,0 206,4 Dębina 388 395 7 3,0 232,3 Zakrzowska Grabno 1.282 1.264 - 18 9,6 123,8 Isep 227 248 21 1,9 109,3 Łopoń 832 840 8 6,4 153,5 Łukanowice 925 989 64 7,5 300,1 Milówka 590 584 - 6 4,4 166,7 Olszyny 924 929 5 7,0 134,0 Rudka 174 175 1 1,3 73,1 Sukmanie 478 470 - 8 3,6 149,9 Wielka Wieś 1.251 1.333 82 10,1 152,9 Więckowice 536 654 118 5,0 230,5 Wojnicz 3.202 3.364 162 25,5 395,7 Zakrzów 415 442 27 3,4 150,1 Gmina ogółem 12.699 13.186 487 100,0 167,9 Zrodło: UM Wojnicz
Wg danych Urzędu Gminy dotyczących ludności poszczególnych wsi – w latach 1996-2009 wystąpił przyrost rzeczywisty ludności w 11 wsiach łącznie w ilości 518 osób, w jednej stagnacja, a w 3 zmniejszenie się ludności łącznie o 32 osoby. Miejscowościami o największym przyroście ludności były: Wojnicz, Więckowice, Wielka Wieś i Łukanowice. Wsie te skupiły 87% ogółu przyrostu ludności gminy.
123 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Rysunek 14. Gęstość zaludnienia gm. Wojnicz.
124 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Wsie gminy pod względem wielkości wykazują znaczne zróżnicowanie. Największymi wsiami liczebnie są; Wielka Wieś – 1 333, Grabno – 1 264 i Badoliny Radłowskie – 1 231, a najmniejszą Rudka licząca 175 mieszkańców. Wsi o liczbie mieszkańców do 500 osób jest sześć (Dębina Łętowska, Dębina Zakrzowska, Isep, Rudka, Sukmanie, Zakrzów). Kolejną grupą wsi o wielkości wahającej się od 500-1000 mieszkańców są: Łopoń, Łukanowice, Milówka, Olszyny i Więckowice. Grupę wsi największych tworzą Wielka Wieś, Grabno i Biadoliny Radłowskie, skupiając łącznie z m. Wojnicz 55% ogółu ludności. Wojnicz liczący obecnie 3 364 osób, z dniem 1 stycznia 2007 r. uzyskał status miasta.
Tabela 25. Rozwój ludności gminy Wojnicz w latach 1997-2008. Lata Ludność ogółem Przyrost rzeczywisty Dynamika rozwoju w % 1997 12.795 - - 1998 12.845 50 100,4 1999 12.695 - 150 98,8 2000 12.743 48 103,8 2001 12.829 86 106,7 2002 12.876 47 103,7 2003 12.901 25 100,2 2004 12.951 50 103,9 2005 12.953 2 100,0 2006 12.970 17 100,1 2007 12.994 24 100,2 2008 13.047 53 100,4 Źródło: GUS BDR
Na przestrzeni lat 1997-2008 r. ludność gminy wzrosła z 12.795 do 13.047 osób tj. o 252 osoby. Wzrost ten uzyskano w całym okresie, za wyjątkiem 1999 r., w którym miał miejsce znaczny spadek ludności o 150 osób. Generalnie analizowany okres charakteryzuje słaba dynamika rozwoju demograficznego gminy. Głównymi czynnikami zmian liczbowych i strukturalnych ludności są ruchy naturalne i migracyjne. W wyniku tych procesów nastąpił rzeczywisty przyrost ludności w latach 1997- 2008 ogółem o 252 osoby.
Tabela 26. Ruch naturalny ludności gm. Wojnicz. Przyrost naturalny Lata Urodziny Zgony Przyrost naturalny na 1000 M. (w ‰) 1997 187 124 63 4,9 1998 174 114 60 4,7 1999 187 111 76 6,0 2000 171 110 61 4,8 2001 147 120 27 2,1 2002 155 114 41 3,2 2003 121 107 14 1,1 2004 158 97 61 4,7 2005 142 109 33 2,5
125 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Przyrost naturalny Lata Urodziny Zgony Przyrost naturalny na 1000 M. (w ‰) 2006 137 102 35 2,7 2007 100 90 10 0,8 2008 139 112 27 2,1 Źródło: GUS BDR
Przyrost naturalny gminy w okresie 1997 – 2008 r. wykazywał wahania jednak w żadnym z powyższych lat nie uzyskał wartości ujemnej. Tak więc wskaźnik przyrostu naturalnego na 1000 mieszkańców kształtował się w granicach max – 6,0‰ w 1999 r., do min. – 0,8‰ w 2007. Podobna tendencja spadkowa przyrostu naturalnego miała miejsce w powiecie tarnowskim. Spadek przyrostu naturalnego w obszarze gminy to skutek zmniejszania się liczby urodzin przy utrzymującej się liczbie zgonów.
Tabela 27. Migracja wewnętrzna – kierunki migracji gm. Wojnicz.
Napływ Odpływ Saldo w tym w tym Lata migracji Razem z zagra- Razem stałej z miast ze wsi do miast na wieś zagranicę nicy 1997 126 50 75 1 119 44 73 2 7 1998 124 45 75 4 130 39 87 4 -6 1999 96 47 47 2 179 76 100 3 -83 2000 104 44 57 3 102 44 54 4 2 2001 116 41 67 8 72 41 27 4 44 2002 99 39 57 3 93 39 53 1 6 2003 91 43 42 6 80 37 38 5 11 2004 102 57 35 10 113 35 72 6 -11 2005 102 68 30 4 133 59 61 13 -31 2006 97 45 48 4 115 43 56 16 -18 2007 151 60 79 12 137 48 67 22 14 2008 128 61 52 15 102 27 61 14 26 Źródło: GUS BDR.
Saldo migracji stałej w latach 1997-2008 osiągnęło wartości ujemne, co świadczy o dominacji odpływu ludności na zewnątrz z terenu gminy. W okresie tym łącznie saldo migracji wyniosło – 39 osoby. Zaznaczyć należy, iż w ostatnich latach obserwuje się napływ ludności na teren gminy. Różnice pomiędzy liczbą ludności ze stałym miejscem zameldowania, a faktycznym miejscem zamieszkania wskazują, iż do 2002 r. występowało zjawisko przewagi czasowych wymeldowań tj. czasowych wyjazdów poza teren gminy natomiast po 2002 r. zaznacza się napływ ludności meldujących się czasowo w obszarze gminy. Tendencja ta ma związek z powstaniem szeregu miejsc pracy w zakładach na terenie „Zielonego Parku Przemysłowego” w m. Wojnicz.
126 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Struktura ludności napływającej do gminy w analizowanym okresie to: 49,7% ludność ze wsi, 44,9% z miast oraz 5,4% z zagranicy. Z obszaru gminy odpływ jej ludności kierował się na tereny: miejskie 38,7% ludności, tereny wiejskie 54,5% oraz zagranica 6,8%.
9.1.2. Struktura wiekowa ludności
Tabela 28. Struktura wiekowa ludności gm. Wojnicz.
w tym w wieku w tym w wieku [%] Ludność Ludność* przed- przed- Lata produk- popro- ogółem produk- popro- ogółem produk- produk- cyjny dukcyjny [%] cyjny dukcyjny cyjnym cyjnym 1997 12.727 3.816 7.271 1.640 100,0 30,0 57,1 12,9 1998 12.808 3.794 7.356 1.658 100,0 29,6 57,4 12,9 1999 12.665 3.760 7.197 1.708 100,0 29,7 56,8 13,5 2000 12.724 3.741 7.251 1.732 100,0 29,4 57,0 13,6 2001 12.802 3.672 7.375 1.755 100,0 28,7 57,6 13,7 2002 12.876 3.612 7.491 1.773 100,0 28,1 58,2 13,8 2003 12.927 3.511 7.621 1.795 100,0 27,2 59,0 13,9 2004 13.018 3.475 7.717 1.826 100,0 26,7 59,3 14,0 2005 13.042 3.378 7.800 1.864 100,0 25,9 59,8 14,3 2006 13.015 3.265 7.874 1.876 100,0 25,1 60,5 14,4 2007 13.031 3.141 7.991 1.899 100,0 24,1 61,3 14,6 2008 13156 3.081 8.141 1.934 100,0 23,4 61,9 14,7 *ludność wg. faktycznego miejsca zamieszkania – ogół osób zameldowanych na stałe, czasowo ponad 3 m-ce. Źródło: GUS BDR
Struktura ludności wg. podstawowych grup wieku wskazuje na starzenie się społeczności w całej gminie Wojnicz. Strukturę tą w ostatnich latach 1997-2008 charakteryzuje systematyczny:
spadek udziału ludności wieku przedprodukcyjnego o 6,6 pkt procentowych w gminie,
wzrost udziału ludności wieku produkcyjnego o 4,8 pkt w gminie,
wzrost populacji w wieku poprodukcyjnym o 1,8 pkt w gminie. Powyższa struktura wpływa na wartość współczynnika obciążenia ekonomicznego. Współczynnik ten, określa liczbę osób wieku nieprodukcyjnego przypadającą na 100 osób w wieku produkcyjnym. Wartość tego współczynnika w 2007 r. wyniosła w gminie 63,1, a w 2008 r. 61,6 natomiast w powiecie tarnowskim w analogicznych latach 63,1 i 62,8.
9.2. RYNEK PRACY
9.2.1. Pracujący w gospodarce narodowej
Liczba osób pracujących w gminie Wojnicz w gospodarce narodowej poza rolnictwem w 2002 r. wynosiła 1 037 osób, a w 2008 r. 1 641 osób.
127 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Tabela 29. Pracujący w gospodarce narodowej w latach 2003-2008 r. w gm. Wojnicz. Pracujący Bezrobotni w gospodarce narodowej Lata % ludności w wieku ogółem w tym kobiety ogółem produkcyjnym 2002 1.037 515 825 11,0 2003 1.211 568 838 11,0 2004 1.262 548 753 9,8 2005 1.224 535 661 8,5 2006 1.628 634 474 6,0 2007 1.548 659 348 4,3 2008 1.641 696 318 3,9 Źródło: GUS BDR
W analizowanym okresie wzrosła liczba pracujących o 604 osoby natomiast bezrobocie zmniejszyło się o 507 osób tj. z 825 do 318 osób. Korzystne zmiany na rynku pracy gminy Wojnicz, to efekt działań lokalnych właz w zakresie organizacji miejsc pracy poprzez przygotowanie terenów pod inwestycje w ramach Zielonego Parku Przemysłowego, aktywną promocję ofert inwestycyjnych i walorów gospodarczych gminy oraz kształtowanie korzystnego klimatu dla prowadzenia działalności gospodarczej w obszarze miasta i gminy.
9.2.2. Bezrobocie
Tabela 30. Przestrzenne rozmieszczenie bezrobocia rejestrowanego w latach 2002-2008.
Liczba bezrobotnych według stanu na 31 XII Lp. Miejscowość 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Biadoliny 1 99 91 77 65 42 35 39 Radowskie Dębina 2 24 24 19 15 13 11 11 Łętowska Dębina 3 29 25 25 16 11 7 12 Zakrzowska 4 Grabno 64 64 70 63 56 37 22 5 Isep 13 16 18 12 12 7 5 6 Łopoń 82 80 76 54 35 20 12 7 Łukanowice 76 81 70 71 40 31 23 8 Milówka 43 53 32 32 27 22 15 9 Olszyny 65 71 55 45 44 33 39 10 Rudka 13 11 8 9 6 7 5 11 Sukmanie 25 25 30 23 12 10 12 12 Wielka Wieś 67 67 64 56 44 32 31 13 Więckowice 27 30 33 25 15 11 13 14 Wojnicz 178 180 150 159 104 77 69 15 Zakrzów 20 20 26 16 13 8 10 Gmina Wojnicz 825 838 753 661 474 348 318 Źródło: RUP Tarnów
128 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
W gminie Wojnicz obecnie najwięcej bezrobotnych – 69 osób tj. ok.22% ogółu pochodzi z m. Wojnicz. Powyżej 30 bezrobotnych notuje się w Olszynach, Biadolinach Radłowskich i Wielkiej Wsi. W pozostałych wsiach liczba bezrobotnych waha się od 5 do 23 osób. Na przestrzeni 2000–2008 roku notuje się widoczny spadek bezrobocia rejestrowanego we wszystkich miejscowościach gm. Wojnicz. Bezrobocie w 2008 r. stanowiło 38,0% bezrobocia notowanego w 2003 r. tj. najwyższego w analizowanym okresie. Stopa bezrobocia liczona liczbą bezrobotnych do ludności wieku produkcyjnego w obszarze gminy w 2008 r. wyniosła 3,9% podczas gdy na początku analizowanego okresu kształtowała się na poziomie 11%. Analogiczny wskaźnik dla powiatu tarnowskiego wyniósł 5,4%.
Tabela 31. Bezrobotni według wykształcenia – 2008 r. % ogółu Wykształcenie Liczba bezrobotnych bezrobotnych wyższe 42 13,2 policealne, średnie zawodowe 74 23,3 średnie ogólnokształcące 46 14,5 zasadnicze zawodowe 94 29,6 podstawowe i niepełne 62 19,5 podstawowe ogółem 318 100,0 Źródło: RUP Tarnów.
Tabela 32. Bezrobotni według wieku w 2008 r. % ogółu Grupy wiekowe Liczba bezrobotnych bezrobotnych 18 - 24 lat 108 34,0 25 - 34 lat 74 23,3 35 - 44 lat 70 22,0 45 - 54 lat 51 16,0 55 – 59 lat 11 3,5 60 – 64 i więcej lat 4 1,3 ogółem 318 100,0 Źródło: RUP Tarnów.
Tabela 33. Bezrobotni według stażu pracy – 2008 r. % ogółu Staż pracy Liczba bezrobotnych bezrobotnych do 1 roku 60 18,9 1 – 5 lat 53 16,7 5 – 10 lat 38 11,9 10 – 20 lat 53 16,7 20 – 30 lat 23 7,2 30 lat i więcej 4 1,3 bez stażu 87 27,4 ogółem 318 100,0 Źródło: RUP Tarnów.
129 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Tabela 34. Bezrobotni według czasu pozostawania bez pracy – 2008 r.
Czas pozostawania bez pacy Liczba bezrobotnych % ogółu bezrobotnych do 1 miesiąca 50 15,7 1 – 3 miesięcy 94 29,6 3 – 6 miesięcy 69 21,7 6 – 12 miesięcy 41 12,9 12 – 24 miesięcy 17 5,3 Powyżej 24 miesięcy 17 14,8 ogółem 318 100,0 Źródło: RUP Tarnów.
Tabela 35. Charakterystyka bezrobotnych.
Liczba Bezrobotni bez Bezrobotni z prawem Osoby ok. 12-m-cy Lata bezrobotnych prawa do zasiłku do zasiłku od ukończenia szkoły 2007 348 295 53 41 2008 318 263 55 40 Źródło: BDR GUS. Wśród bezrobotnych dominują kobiety 214 (67,3% ogólu). Bezrobotni gminy Wojnicz to ludzie: młodzi – 57% bezrobotnych ma 18-34 lat, o niskim stażu pracy – 63% bez stażu pracy lub ze stażem do 5 lat, dobrze wykształceni, gdyż ponad 50% bezrobotnych legitymuje się wykształceniem policealnym, średnim zawodowym, ogólnokształcącym i wyższym. Wśród zarejestrowanych bezrobotnych tylko 17% posiada prawo do zasiłku.
9.3. MIESZKALNICTWO
Zasoby mieszkaniowe gminy Wojnicz w 2008 roku, to 3 265 mieszkań z 13 707 izbami, o łącznej powierzchni 282,1 tys. m2. Zmiany w zakresie ilości mieszkań w ciągu ostatnich ośmiu lat wskazują, że zasoby mieszkaniowe gminy zwiększyły się o 304 mieszkań (10,3%). Efektem tego jest poprawa współczynników powierzchni i zagęszczenia mieszkań, a tym samym podniesienie standardu życia mieszkańców.
Tabela 36. Charakterystyka zasobów mieszkaniowych gm. Wojnicz
Pow. Przeciętna użytkowa Lata Mieszkania Izby Pow. użytkowa Liczba osób na mieszkań mieszkania na 1 2 [tys. m ] oś. [m2] mieszkanie izbę 2002 2 961 12.143 246 719 19,2 4,3 0,9 2003 3 143 12.951 264 164 20,4 4,1 1,0 2004 3 153 13.015 265 822 20,4 4,1 1,0 2005 3 169 13.131 268 609 20,6 4,1 1,0 2006 3.188 13.248 271 483 20,9 4,0 1,0 2007 3 224 13.459 276 405 21,2 4,0 1,0 2008 3 265 13.707 282 096 21,4 4,0 0,9 Źródło: dane GUS
130 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Wskaźniki zagęszczenia mające bezpośrednie przełożenie na jakość życia, takie jak powierzchnia użytkowa przypadająca na jedną osobę oraz ilość osób przypadająca na jedno mieszkanie kształtowały się w 2008 r. na poziomie: 21,4 m2/osobę, 4,0 osoby/mieszkanie oraz 0,9 osoby/izbę. Są to wartości bardzo zbliżone do wartości wskaźników dla powiatu tarnowskiego, które wynosiły w 2008 r. odpowiednio: 23,1 m2/osobę, 3,9 osoby/mieszkanie oraz 0,9 osoby/izbę.
Tabela 37. Zasoby mieszkaniowe gminy Wojnicz – struktura wg ilości izb
Mieszkania Przeciętna Wyszczególnienie O liczbie izb Izby liczba izb w 1 Ogółem mieszkaniu 1 2 3 4 ≥ 5 Ogółem 2.961 17 312 879 807 946 12.143 4,1 W tym stale 2.936 16 306 870 802 942 12.143 4,1 zamieszkane Źródło dane GUS (2002)
Tabela 38. Powierzchnia użytkowa mieszkań w gm. Wojnicz Przeciętna Mieszkania Pow. pow. 2 użytkowa Wyszczególnienie Ogółem O powierzchni użytkowej w m użytkowa mieszkań 2 mieszkania < 30 40 50 60 80 100 120 [m ] 2 30 -39 -49 -59 –79 -99 -119 -199 [m ] Ogółem 2 961 71 145 230 352 681 548 482 449 246.719 83,3 W tym stale 2 936 70 141 229 346 676 548 477 446 244.487 83,4 zamieszkane Źródło: dane GUS (2002)
Przeciętna powierzchnia użytkowa przypadająca na mieszkanie w roku 2808 wynosiła 86,4 m2 natomiast w 2002 r. – 83,3 m2, a ilość izb na mieszkanie odpowiednio 4,2 i 4,1. Świadczy to, iż wznoszone w ciągu ostatnich lat na terenie gminy budynki mieszkalne charakteryzują się większymi powierzchniami użytkowymi i liczbą izb. Spowodowało to, wzrost przeciętnej powierzchni użytkowej mieszkania na jedną osobę o 2,2 m2 tj 11,2% w stosunku do 2002 r. Największy udział w zasobach mają mieszkania o powierzchniach powyżej 60 m2 składające się co najmniej z trzech izb.
Tabela 39. Struktura zasobów mieszkaniowych gm. Wojnicz wg. własności w 2007 r.
Mieszkania stanowiące własność Spółdzielni Pozostałych Osób fizycznych Gminy Zakładów pracy mieszkaniowych podmiotów 97,9% 0,7% 0,8% 0,1% 0,5% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS
Dominującą formę mieszkań stanowi własność osób fizycznych. Zasoby mieszkaniowe innych jednostek to łącznie 2,1% ogółu zasobów. Substancję mieszkaniową tworzą przede wszystkim budynki mieszkalne w zabudowie zagrodowej. Ten typ budownictwa mieszkaniowego występuje na całym
131 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA obszarze gminy, przy czym w południowych sołectwach występuje ona często w charakterze zabudowy rozproszonej, wchodzącej na większe stoki i wyższe wzniesienia terenu. Najmniejszy udział zabudowy zagrodowej jest w mieście Wojniczu, gdzie dominuje zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna. Udział tego typu zabudowy w ogólnej ilości zabudowy mieszkaniowej określa się na ok. 70%. W Wojniczu występuje również zabudowa mieszkaniowa wielorodzinna. Są to jednak pojedyncze budynki, stanowiące marginalny odsetek w całości zabudowy mieszkaniowej miasta. Poza m. Wojnicz wysoki, bo ok. 60-70% zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej w ogółem występuje w Łukanowicach, Dębinie Łętowskiej i Dębinie Zakrzowskiej. Obiekty obecnie budowane na terenie gminy, to przede wszystkim jednorodzinne budynki mieszkalne. Ich udział w najbliższym czasie będzie się zwiększał. Zdecydowanie rzadziej spotyka się nowe budynki mieszkalne w zabudowie zagrodowej. Fotografie poniżej prezentują charakterystyczne typy zabudowy mieszkaniowej na terenie gminy Wojnicz.
Fot. 21. Dom z lat II poł. XX w w Wojniczu. Fot. 22. Nowa zabudowa w Wojniczu. (fot. P. Skowroński) (fot. P. Skowroński)
Fot. 23. Przykład zabudowy zagrodowej w Fot. 24. Zabudowa drewniania początków XX w. centralnej części gminy w Biadolinach Radłowskich. (fot. P. Skowroński)
Struktura wiekowa substancji mieszkaniowej gminy jest korzystna. Ponad 50% budynków wzniesiono po 1971 roku, natomiast najstarsze powstałe przed 1945 rokiem stanowią około 15% zasobów.
132 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Tabela 40. Mieszkania zamieszkałe według okresu powstania.
Przybliżony udział w ogólnej Czas budowy obiektu liczbie budynków [%] Przed 1918 3,4 1918 – 1944 10,4 1945 – 1970 32,3 1971 – 1978 14,8 1979 – 1988 16,5 1989 – 2002 13,0 2003 – 2008 9,6 Źródło: dane GUS
Relatywnie najstarsze są budynki w zabudowie zagrodowej, wiele z nich to obiekty zabytkowe, wpisane do ewidencji zabytków. Należy zaznaczyć, że najstarsze budowle, często zabytkowe lub posiadające cechy zabytkowe znajdują się w najgorszym stanie technicznym.
Fot. 25. Niszczejąca stodoła o cechach Fot. 26. Zaniedbany budynek gospodarczy zabytkowych w sołectwie Debina Zakrzowska o cechach zabytkowych w sołectwie Biadoliny Radłowskie.
Fot. 27. Przekształcające się w ruinę Fot. 28. Przekształcające się w ruinę dom o budynek gospodarczy o cechach cechach zabytkowych w sołectwie Olszyny. zabytkowych w sołectwie Isep. (fot. E. Szymakowicz)
Stan techniczny zabudowy mieszkaniowej na terenie gminy jest dobry, szczególnie, jeśli chodzi o zabudowę mieszkaniową jednorodzinną. Większość tej zabudowy wyposażona jest w podstawowe media. Są to prawie wyłącznie budynki murowane. Zabudowa
133 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA mieszkaniowa w zagrodach jest w gorszym stanie. Dotyczy to przede wszystkim zabudowy rozproszonej i związanej w przeszłości z funkcją rolniczą, a obecnie pełniących jedynie funkcję mieszkaniową i pozostających w rękach osób w podeszłym wieku, o niskich dochodach (często emerytowanych rolników). Najgorzej pod tym względem przedstawia się sytuacja budynków mieszkalnych wybudowanych przed 1944 r. Obiekty tego typu są niedostatecznie wyposażone w podstawowe media i urządzenia. Szczególnie niekorzystnie przedstawia się sytuacja w zakresie wyposażenia najstarszych budynków w instalacje techniczno – sanitarne takie jak wodociąg, ustęp spłukiwany, łazienka, ciepła woda bieżąca czy gaz. Spis rolny przeprowadzony w 2002 roku wykazał, że około 17% wszystkich budynków w gminie nie ma łazienki. W obszarze gminy ok. 65% zasobów mieszkaniowych podłączonych jest do sieci wodociągowej. Pozostałe 35% budynków korzysta ze studni przydomowych lub lokalnych wodociągów grawitacyjnych, prowadzących wodę spływającą z ujęć położonych na wyżej wyniesionych partiach terenu. Są to obiekty oddalone od sieci wodociągowej, zlokalizowane w przysiółkach lub samotniczych zagrodach. Problemem jest bardzo niski stopień skanalizowania gminy. Jedynie około 8,0% gospodarstw domowych jest podłączonych do systemu kanalizacji sanitarnej. Większość domostw korzysta z przydomowych osadników lokalnych, co wiąże się z niedogodnościami związanymi z koniecznością okresowego opróżniania osadników i wywozu nieczystości wozami asenizacyjnymi. Oprócz tego skutkuje to zagrożeniami sanitarnymi związanymi z niebezpieczeństwem rozszczelnienia, a także przelaniem się zawartości wypełnionego osadnika. Zdecydowana większość budynków mieszkalnych jest ogrzewana ze źródeł indywidualnych. Należy jednak zaznaczyć, że duża część obiektów (liczbę tą szacunkowo można określić na około 30-35%) jest wciąż ogrzewana piecami węglowymi. Gaz z sieci zasila około 2% obiektów mieszkalnych. W trakcie sporządzania inwentaryzacji stwierdzono, że wiele zagród nie pełni już funkcji rolniczej, jednak wciąż są wyposażone w budynki gospodarcze jak obora czy stodoła. Powszechnie napotkać można przypadki przebudowy budynków gospodarczych połączone ze zmianą ich funkcji – np. przebudowa i adaptacja na cele mieszkalne, przebudowa z przeznaczeniem na garaże bądź gospodarcze pomieszczenia przydomowe. Często starą rolniczą zabudowę gospodarczą przekształca się w zabudowania o funkcjach usługowych lub rzadziej produkcyjnych. O utrzymaniu się tendencji rozwojowej budownictwa mieszkaniowego świadczy duże zainteresowanie ludności działkami budowlanymi. Wyrazem tego są wnioski, złożone do projektu zmiany studium o uwzględnienie terenów głównie pod zabudowę mieszkaniową. Łącznie wpłynęło 383 wnioski. W odniesieniu do poszczególnych sołectw złożono następującą liczbę wniosków o zabudowę mieszkaniową:
134 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Tabela 41. Liczba wniosków o zabudowę mieszkaniową.
Złożone wnioski Sołectwo szt. % Biadoliny Radłowskie 7 1,8 Dębina Łętowska 6 1,6 Dębina Zakrzowska 6 1,6 Grabno 31 8,1 Isep 27 7,0 Łopoń 26 6,8 Łukanowice 12 3,1 Milówka 37 9,7 Olszyny 7 1,8 Rudka 10 2,6 Sukmanie 3 0,8 Wielka Wieś 38 9,9 Więckowice 68 17,8 Wojnicz 93 24,3 Zakrzów 12 3,1 Ogółem 383 100 Źródło: dane UM.
Zainteresowanie ludności terenami budowlanymi koncentruje się w obrębie sołectw położonych w centralnej części gminy. Szczególnie dużym zainteresowaniem cieszą się działki w m. Wojnicz złożono 24,3% ogółu wniosków oraz sołectwach: Więckowice – 17,8%, Wielka Wieś – 9,9%, Milówka – 9,7%, Grabno – 8,1%, Isep – 7% i Łopoń – 6,8%. Wymienione miejscowości skupiły 320 wniosków tj. 83% ogółu złożonych wniosków.
9.4. INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA
9.4.1. Zdrowie i opieka społeczna
Ośrodki zdrowia i apteki Opiekę zdrowotną ludności gm. Wojnicz zabezpieczają 4 niepubliczne ośrodki zdrowia. Tabela 42. Placówki ambulatoryjne opieki zdrowotnej w gm. Wojnicz
Lata Wyszczególnienie Jednostki miary 2007 2008 2009 Placówki ogółem ob. 4 4 4 w tym niepubliczne ob. 4 4 4 Praktyki lekarskie osoba 1 0 - Liczba udzielonych porad jedn. 54 298 45 306 - Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Ośrodki zdrowia działające w gminie Wojnicz to:
NZOZ Wojnickie Centrum Medyczne Sp. z o.o., ul. Rolnicza 3, 32-830 Wojnicz,
135 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Centrum Zdrowia Tuchów, Punkt Lekarski w Wojniczu, Rynek 28, 32-830 Wojnicz,
Centrum Zdrowia Tuchów Punkt Lekarski w Biadolinach Radłowskich, 32-828 Biadoliny Szlacheckie 104,
Niepubliczny Ośrodek Zdrowia, Olszyny 32-831 Olszyny. W 2008 r. ośrodki te udzieliły 45 603 porad. Liczba ludności przypadająca na 1 placówkę medyczną wyniosła w 2008 r. 3 253 osób, co oznacza wzrost o zaledwie 11 osób w stosunku do roku wcześniejszego. Wskaźnik ten jest bardzo korzystny i świadczy o dobrej dostępności do usług medycznych. Personel medyczny w 2009 r. – zatrudniony w ośrodkach opieki zdrowotnej liczył: 34 lekarzy, 11 pielęgniarek oraz 4 położne.
Tabela 43. Ośrodki zdrowia w gm. Wojnicz. Centrum Zdrowia NZOZ Wojnickie Centrum Zdrowia Tuchów Punkt Niepubliczny Centrum Medyczne Tuchów, Punkt Lekarski w Wyszczegól Ośrodek Zdrowia, Sp. z o.o., Lekarski w Wojniczu, Biadolinach -nienie Olszyny ul. Rolnicza 3, Rynek 28, 32-830 Radłowskich, 32-828 32-831 Olszyny 32-830 Wojnicz Wojnicz Biadoliny Szlacheckie 104 10 gabinetów: 2 gabinety: 4 internistyczne, poradnia stomatologiczny, 2 gabinety: podstawowej opieki 3 gabinety: dzieci zdrowych i poradnia lekarskiej Liczba 2 lekarskie chorych, podstawowej opieki zabiegowy, gabinetów 1 zabiegowy okulistyczny, lekarskiej, medycyny 1 stomatologiczny ginekologiczny, zabiegowy. szkolnej, reumatologiczny, poradnia neurologiczny. stomatologiczna. Apteka jest brak brak brak w ośrodku 30 lekarzy: lekarz internista i 3 pediatrów, lekarze 1 lekarz chorób specjalista medycyny 4 ogólnych, specjalista medycyny (specjaliści) wewnętrznych – I rodzinnej 5 specjalistów, rodzinnej stopień specjalizacji lekarz chorób reszta – w ramach wewnętrznych opieki całodobowej, 1 pielęgniarka z kursem kwalifikacyjnym 2 pielęgniarki w dziedzinie pielęgniarki 7 1 środowiskowo - pielęgniarstwa, rodzinne środowiska nauczania i wychowania 1 położna 1 położna 1 położna położne 1 środowiskowo - środowiskowo - środowiskowo - rodzinna rodzinna rodzinna Obsługa mieszkań- gm. Zakliczyn ców tak tak tak gm. Zawada sąsiednich gmin budynek w b. stan budynku bardzo Stan dobrym stanie, dobry, ostatnio techniczny dobry dobry wybudowany w przeprowadzony budynku 2000 r. remont wew. bud. istnieją możliwości Możliwości brak brak brak rozbudowy (duża rozbudowy działka) Źródło: opracowanie własne.
136 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Do najważniejszych potrzeb funkcjonujących ośrodków należy:
budowa windy dla osób niepełnosprawnych – w Punkcie Lekarskim w Wojniczu (Centrum Zdrowia Tuchów),
wykonanie remontu ośrodka z dostosowaniem dla potrzeb osób niepełnosprawnych – w Punkcie Lekarskim w Biadolinach Radłowskich (Centrum Zdrowia Tuchów),
termomodernizacja budynku, dostosowanie budynku do potrzeb osób niepełnosprawnych (winda), nowe ogrodzenie, oczyszczenie zarośniętego rowu przed ośrodkiem (podtopienia drogi dojazdowej) – w Niepublicznym Ośrodku Zdrowia Olszyny. Podstawową opiekę medyczną uzupełniają prywatne gabinety lekarskie działające w Olszynach, Więckowicach i Wojniczu. Ponadto na terenie gminy istnieje siedem gabinetów stomatologicznych: cztery w Wojniczu oraz w Olszynach, Grabnie i Biadolinach Radłowskich. Stan techniczny budynków, w których zlokalizowane są przychodnie i gabinety lekarskie jest dobry. Najbliższą opiekę szpitalną zapewnia mieszkańcom gminy Wojnicz Szpital Wojewódzki im. Św. Łukasza oraz Szpital im. E. Szczeklika w Tarnowie.
Tabela 44. Apteki w gm. Wojnicz. Wskaźnik liczby ludności Rok Liczba aptek na aptekę ogólnodostępną [os.] 2004 3 4.339 2005 3 4.347 2006 3 4.338 2007 3 4.344 2008 3 4.385 2009 4 3.289 Źródło: dane GUS
Obsługa ludności w zakresie zaopatrzenia w leki jest realizowana przez 4 prywatne apteki – 2 w Wojniczu oraz punkty apteczne Biadolinach Radłowskich i Olszynach. Ośrodki i domy pomocy społecznej Pomoc społeczną mieszkańcom gminy, udziela jedna placówka. Jest nią działający przy Urzędzie Miejskim Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej. Swoją działalnością obejmuje on mieszkańców gminy znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej. Najczęstszą przyczyną udzielania wsparcia przez GOPS jest ubóstwo, długotrwała choroba oraz bezradność w sprawach opiekuńczo – wychowawczych w prowadzeniu gospodarstwa domowego. Na przestrzeni lat 2004-2008 nastąpiło zwiększenie liczby osób i rodzin korzystających z pomocy ośrodka z 379 w 2004 r. do 551 w 2008 r., a więc o 45%. Najwięcej osób pobierało w 2008 r. zasiłki celowe – 295 osób, a 287 osób korzystało z wyżywienia.
137 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Tabela 45. Rodzaje i wielkość pomocy świadczonej przez GOPS w Wojniczu.
Wyszczególnienie 2004 2005 2006 2007 2008 Rodziny korzystające 379 399 415 439 551 z pomocy społecznej Osoby korzystające z pomocy 318 369 357 331 459 finansowej i rzeczowej Osoby korzystające z poszczególnych form pomocy: Zasiłki stałe 33 35 35 37 38 Zasiłki okresowe 91 85 87 63 34 Zasiłki celowe 199 201 197 207 295 Usługi opiekuńcze - - - - - Punkty GOPS 1 1 1 1 1 Posiłek 365 349 381 377 287 Zasiłki celowe na pokrycie wydatków związanych - - - - - z klęską żywiołową lub ekologiczną Praca socjalna 287 295 313 321 389 Źródło: dane GOPS
W obecnej chwili ośrodek preferuje pracę socjalną z rodzinami, polegającą na motywowanie osób do współpracy w rozwiązywaniu własnych problemów, celem poprawy ich sytuacji, a nie na przyznawanie pomocy społecznej w formie finansowej. Pracę socjalna podjęło w 2008 r. – 389 osób.
9.4.2. Oświata i wychowanie
Wychowanie przedszkolne
W zakresie opieki przedszkolnej działała obecnie (rok szkolny 2009/10) – 5 placówek wychowania przedszkolnego. Są to przedszkola publiczne podporządkowane samorządowi gminnemu.
Tabela 46. Przedszkola w gm. Wojnicz
Lata Liczba przedszkoli Dzieci ogółem Ilość miejsc
2005/2006 7 240 244 2006/2007 7 228 245 2007/2008 5 252 225 2008/2009 5 285 245 2009/2010 5 282 284 Źródło: Bank danych regionalnych (GUS)
W latach 2005 - 2007 w gminie funkcjonowało 7 przedszkoli, zapewniających 245 miejsc. Była to liczba przewyższająca zapotrzebowanie na miejsca dla przedszkolaków.
138 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
W roku 2006/07 wskaźnik wykorzystania wynosił 93,1%. Dlatego też w następnym roku zamknięciu uległy 2 przedszkola. W latach 2007-2009 wskaźnik wykorzystania ukształtował się na poziomie odpowiednio 112,0% i 116,3%. Dopiero obecnie (2009/10) liczba miejsc w przedszkolach została dostosowana do potrzeb. Wskaźnik wykorzystania przedszkoli wynosi 99,3%. Przedszkola funkcjonujące na terenie gminy zlokalizowane są w Biadolinach Radłowskich, Grabnie, Łoponiu, Wielkiej Wsi i Wojniczu. Ogółem z placówek korzysta 282 dzieci.
Tabela 47. Przedszkola w gm. Wojnicz w roku szkolnym 2009/2010.
Wyszczegól-nienie
liczne
Wojniczu Biadolinach Grabnie Łoponiu Wielkiej Wsi
Publiczne Przedszkole w Publiczne Przedszkole w Radłowskich Pub Przedszkole w Publiczne Przedszkole w Publiczne Przedszkole w Ogółem Gmina Wojnicz
1 1 1 1 samodzielny budynek 1 Ilość obiektów samodzielny samodzielny budynek wraz ze samodzielny budynek budynek (biblioteka, szkołą budynek centrala tel.) podstawową Liczba miejsc 100 50 50 34 50 284 Liczba dzieci 106 43 47 34 52 282 Wskaźnik 106,0 86,0 94,0 100,0 104,0 99,3 wykorzystania [%] Liczba 8 3 4 2 (wraz z zatrudnionych 5 22 (wraz z (wraz z dyrektorem) ( wraz z pedagogów dyrektorem dyrektorem) dyrektorem)
gruntowny okna (po remont: remont: jednej str.) okna elewacja, ocieplenie doposażenie (połowa) dach, chodnik, budynku, (sprzęty Potrzeby drzwi ocieplenie dach - przedszkoln ogrodzenie (wew. i zew.) budynku (przecieka) e) teren przed ogrzewanie budynkiem zły stan podłogi (płytki) drogi elewacja dojazdowej nowy budynek budynek budynek z lat stan dobry, budynek Stan (2007 r.) stary, okna - 30-tych były remonty 20-letni - stan b. wymienione dobry Źródło: dane z poszczególnych placówek
Ogólna liczba miejsc w przedszkolach była w roku 2009/10 wystarczająca w stosunku do potrzeb. Nie w pełni wykorzystane były miejsca jedynie w przedszkolu w Biadolinach Radłowskich (wskaźnik wykorzystania – 86,0%) i Grabnie (wskaźnik wykorzystania – 94,0%). Przedszkole w Łoponiu przyjęło tyle dzieci ile miało miejsc, pozostałe przedszkola miały dzieci nieco ponad stan.
139 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Stan zachowania obiektów nie jest dobry. Większość placówek wymaga rozległych remontów, obejmujących m.in. wymianę okien, elewacji, ocieplenia budynków. Jedynie przedszkole w Wojniczu dysponuje nowym obiektem wybudowanym w 2007 r.
Szkolnictwo podstawowe i gimnazjalne Edukację dzieci na poziomie podstawowym zapewnia 7 szkół podstawowych, a to w miejscowosciach: Biadoliny Radłowskie, Grabno, Łopoń, Milówka, Olszyny, Wielka Wieś, Wojnicz.
Tabela 48. Rozmieszczenie i warunki funkcjonowania placówek szkolnictwa podstawowego i gimnazjalnego w gm. Wojnicz w roku szkolnym 2009/2010. Liczba Liczba Liczba zatrudnio- Liczba Rodzaj Liczba izb ucz./ Sala Lokalizacja ucz- nych ucz./izby szkoły lekcyjnych nauczy- Gimnas-tyczna niów pedagog- lekcyjne ciel gów 53 Szkoła (z dyr., w Podstawowa szkoła tym 5 30 498 16,6 9,4 jest w Wojniczu podst. nauczycieli Rynek niepełnoeta towych) Szkoła jest szkoła Podstawowa 6 50 11 8,3 4,5 (zaadaptowana podst. w Łoponiu sala lekcyjna) brak Szkoła 6 (zajęcia szkoła Podstawowa + pracownia 47 10 6,7 4,7 gimnastyczne podst. w Milówce komputerowa odbywają się w sali lekcyjnej) brak Publiczne gimnazjum Gimnazjum w gim. 21 318 33 15,1 9,6 korzysta z sali Wojniczu ul. gim. szkoły Szkolna podst. 6 + sala szkoła Zespół Szkoły komp. i sala 120 podst. Podstawowej rewalidacyjna i Gimnazjum 24 18,0 7,5 jest w Biadolinach 3 + sala Radłowskich gim. komp. i sala 60 rewalidacyjna Zespół Szkoły szkoła 6 80 13,3 Podstawowej podst. 25 5,9 jest i Gimnazjum w Grabnie gim. 3 67 22,3 6+ jedna szkoła pracowania 110 Zespół Szkoły podst. Podstawowej wspólna 23 15,1 7,2 jest i Gimnazjum 4+ jedna w Olszynach gim. pracowania 56 wspólna Zespół Szkoły szkoła 109 Podstawowej podst. 10 23 (z dyr.) 15,8 6,9 jest i Gimnazjum w Wielkiej Wsi gim. 49 Ogółem 104 1.564 202 15,0 7,7 - Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z poszczególnych placówek
140 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Placówki gimnazjalne działają w: Wojniczu, Biadolinach Radłowskich, Grabnie, Olszynach, Wielkiej Wsi. Są to gimnazja korzystające wraz ze szkołami podstawowymi (z wyjątkiem gimnazjum w Wojniczu) ze wspólnych obiektów szkolnych. W szkolnictwie podstawowym i gimnazjalnym liczba uczniów przypadająca na 1 izbę lekcyjną do nauki oraz na 1 nauczyciela, wyniosła w roku szkolnym 2009/10 odpowiednio: 15,0 i 7,7. Wskaźniki te świadczą o dobrych warunkach nauczania w tych szkołach. Warunki lokalowe w 2009/10 r. najlepsze były w szkole podstawowej w Milówce, gdzie na 1 salę lekcyjną przypadało 6,7 ucznia. Ilość dzieci nie przekraczająca 10 na jedną izbę występowała jeszcze tylko w Łoponiu (8,3). Pod względem ilości uczniów przypadających na 1 nauczyciela najlepiej wypadła szkoła podstawowa w Łoponiu i Milówce. Wskaźnik odpowiednio wyniósł: 4,5 i 4,7.Ogółem w szkolnictwie podstawowym i gimnazjalnym zatrudnionych jest 202 nauczycieli, a zajęcia odbywają się w 104 salach lekcyjnych.
Tabela 49. Szkolnictwo podstawowe i gimnazjalne podporządkowanem organom samorządowym w latach 2004-2009. Lata Liczba placówek Liczba oddziałów Liczba uczniów
Szkolnictwo podstawowe 2009 7 - 1.014 2008 7 60 1.029 2007 7 60 1.072 2006 7 62 1.169 2005 7 61 1.157 2004 7 60 1.108 Szkolnictwo gimnazjalne 2009 5 - 550 2008 5 10 609 2007 5 32 643 2006 5 32 691 2005 5 32 676 2004 5 32 686 Źródło: dane GUS.
Analiza liczby uczniów szkół podstawowych wskazuje, na stopniowy ich spadek w latach 2006-2009 związany z wahaniami demograficznymi. W okresie tym liczba dzieci zmniejszyła się o 155 (13,2%).
141 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Rysunek 15. Liczba uczniów uczęszczających do szkół podstawowych.
Źródło: opracowanie własne
Generalnie stan techniczny szkół jest niezadawalający. Większość budynków szkolnych wymaga jednak remontów. Szkoły posiadają sale gimnastyczne (pełno lub niepełnowymiarowe), za wyjątkiem Szkoły Podstawowej w Milówce, gdzie zajęcia gimnastyczne prowadzone są w sali lekcyjnej. Najpilniejsze potrzeby szkół to:
dokończenie wymiany okien, wymiana nawierzchni boiska szkolnego, wymiana płytek wokół szkoły, poszerzenie parkingu, termomodernizacja budynku w Biadolinach Radłowskich – wymiana okien w pomieszczeniach czytelni i biblioteki, wymiana ogrodzenia, remont schodów wejściowych, parking w Grabinie,
remont całego obiektu, m.in. wymiana instalacji elektrycznej, termomodernizacja i osuszenie budynku, odwodnienie terenu, budowa parkingu w Łoponiu,
termomodernizacja budynku, zrobienie chodników przed szkoła (wymiana nawierzchni), budowa ogrodzenia, budowa sali gimnastycznej w Milówce,
modernizacja ogrzewania – w Olszynach,
budowa większej sali gimnastycznej w Wielkiej Wsi,
wymiana okien w Wojniczu.
Szkolnictwo średnie i zawodowe Funkcję szkoły ponadgimnazjalnej pełni Zespół Szkół Licealnych i Technicznych w Wojnicz przy ul. Jagiellońskiej. Szkoła podlega samorządowi powiatu tarnowskiego. W skład Zespołu wchodzą: Liceum Ogólnokształcącego, Technikum Mechaniczne, Zasadnicza Szkoła Zawodowa
142 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
W obecnym roku szkolnym Zespół kształci 543 uczniów, zatrudniając 58 pedagogów. Liczba uczniów przypadająca na 1 nauczyciela wynosi 9,2, a na jedną izbę lekcyjną 19,8. Oznacza to dobre wykorzystanie sal lekcyjnych oraz sprzyjające warunki do nauki dla młodzieży uczęszczającej do tej szkoły.
Tabela 50. Zespół Szkół Licealnych i Technicznych w Wojniczu. Liczba Liczba izb Liczba Sala Lokalizacja Rodzaj szkoły zatrudnionych lekcyjnych uczniów gimnastyczna pedagogów
Technikum Zespół Szkół 155 Mechaniczne Licealnych i jest, Technicznych ponadto w w Wojniczu ul. Liceum 27 319 58 budowie hala Jagiellońska Ogólnokształcące gimnastyczna 17 (grudzień 2009) 32-830 Zasadnicza Szkoła 60 Wojnicz Zawodowa
Źródło: dane na rok szkolny 2009/10 uzyskane z ZSLiT w Wojniczu
Zespół Szkół Licealnych i Technicznych dysponuje internatem, który położony jest na terenie zabytkowego parku obok szkoły. Posiada 120 miejsc dla chłopców i dziewcząt. Zapewnia całodobową opiekę wychowawczą oraz wyżywienie w stołówce. Budynek Zespołu Szkół Licealnych i Technicznych jest w dobrym stanie technicznym. Do najważniejszych potrzeb należą jednak: przebudowa dachu na budynku szkoły, budowa warsztatów, pracowni technicznej oraz otwartego zaplecza sportowego (boiska do gier). Część młodzieży z gm. Wojnicz kontynuuje naukę w szkołach ponadgimnazjalnych miasta Tarnowa i Brzeska.
9.4.3. Kultura
Biblioteki Cztery Biblioteki Publiczne: Gminna Biblioteka Publiczna w Wojniczu oraz filie Gminnej Biblioteki Publicznej w Biadolinach Radłowskich, Grabnie i Wielkiej Wsi, prowadzą działalność w zakresie czytelnictwa. Biblioteki te w 2008 r. dysponowały księgozbiorem liczącym 56.299 woluminów, z których korzystało 2649 czytelników. Łączna liczba wypożyczeń na zewnątrz wyniosła 63 043 wol. W porównaniu z innymi gminami powiatu tarnowskiego, gm. Wojnicz posiada jedną z najwyższych 2649 liczbę czytelników książek. W powiecie tarnowskim tylko gmina Tuchów z liczbą 3745 czytelników, wyprzedza gm.Wojnicz.
143 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Tabela 51. Placówki biblioteczne w gm. Wojnicz i powiecie tarnowskim w 2008 r.
Liczba Liczba ludności Księgozbiór Wypożyczenia Wyszczegól- Pracownicy placówek na 1 placówkę w woluminach na w woluminach nienie biblioteki bibliotecznych biblioteczną 1000 mieszkańców na 1 czytelnika
gmina 4 5 2.631 4.313,8 23,8 Wojnicz
powiat 64 83 2.469 4.393,9 20,1 tarnowski
Źródło: dane GUS
Wskaźnik liczby ludności przypadający na 1 placówkę biblioteczną w gminie Wojnicz jest wyższy od średniej dla powiatu tarnowskiego, natomiast wskaźnik księgozbioru w woluminach na 1000 mieszkańców jest nieco niższy od średniej dla powiatu. Świadczy to o dobrym wyposażeniu gminy w sieć biblioteczną. Stopień zainteresowania mieszkańców tego rodzaju usługą obrazuje wskaźnik wypożyczeń książek przypadający na 1 czytelnika, który wyniósł 23,8, podczas gdy w powiecie tarnowskim kształtował się na poziomie 20,1.
Placówki kultury Działalność w propagowaniu kultury kulturalną na terenie gm. Wojnicz prowadzi Gminny Ośrodek Kultury w mieście Wojniczu. GOK powstał w 1973 roku na mocy Uchwały nr III/20/73 Gminnej Rady Narodowej w Wojniczu z dnia 30 kwietnia. Pierwszą siedzibą GOK był stary budynek remizy OSP w Wojniczu przy ulicy Długiej. W okresie budowy Domu Grodzkiego GOK miał siedzibę w budynku Olimpii Wojnicz następnie: w domu ludowym w Zakrzowie, w piwnicach pałacu Dąbskich w parku. Od 11 listopada 1989 roku siedzibą GOK jest budynek KINA Wawel w Wojniczu ul. Rynek 13. W obiekcie, w którym zlokalizowany jest GOK znajdują się: sala widowiskowa na 112 miejsc, sala projekcyjna filmów, poczekalnia, biuro oraz pomieszczenia sanitarne. Oprócz budynku kina Gminny Ośrodek Kultury do prowadzenia swoich zadań statutowych korzysta z pomieszczeń:
Domu Grodzkiego - sali tanecznej, pracowni fotograficznej, pracowni plastycznej,
sali wystawowej TPZW mieszczącej się w Izbie Regionalnej,
sali do nauki języka angielskiego w starej szkole podstawowej,
świetlic wiejskich na terenie gminy Wojnicz.
144 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Fot. 29. Gminny Ośrodek Kultury w Wojniczu. (fot. E. Szymakowicz)
Tabela 52. Imprezy kulturalne, zespoły i koła artystyczne w gm. Wojnicz
Wyszczególnienie Lata Liczba Liczba członków/uczestników 2007 r. 53 18.015 Imprezy 2005 r. 44 8.600 2007 r. 11 175 Zespoły artystyczne 2005 r. 12 172 2007 r. 3 75 Koła 2005 r. 5 99 Źródło: dane GUS
W okresie 2005-2007r. wzrosła liczba imprez kulturalnych z 44 do 55, a tym samym zwiększyła się liczba uczestników tych imprez do 18 015 w 2007 r. Oznacza to wzrost uczestników imprez kulturalnych o 52,3% w stosunku do 2005 r. Gminny Ośrodek Kultury w Wojniczu prowadzi: Kino Wawel – współpracuje z dystrybutorami filmów z Krakowa (Instytucja Filmowa Apollo Film, Graffiti Info, Graffiti Wanda) i Warszawy (Syrene Eterteinment Group, Instytucja Filmowa UIP, Warner Bros Poland, Forum Film, Monolith Film). Pracę instruktorską z młodzieżą szkolną, a w jej ramach: zajęcia taneczne, zajęcia w pracowni plastycznej, zajęcia w pracowni fotograficznej, nauka gry na instrumentach strunowych, nauka gry na instrumentach dętych, działalność bractwa rycerskiego kasztelanii wojnickiej, sztuki walki – bushi ryu, akademia umiejętności III wieku. Pracę z amatorskimi zespołami artystycznymi: gminna orkiestra dęta, młodzieżowe zespoły muzyczne, zespół obrzędowy – z Dębiny Zakrzowskiej, klub tańca towarzyskiego, zespół pieśni i tańca „echo doliny”, zespół ludowy „mali grabnianie" z Grabna, grupa teatralna z Milówki. Działalność kulturalną w terenie – świetlice w poszczególnych sołectwach.
145 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Utrzymanie dotychczasowego stanu kultury z uwzględnieniem zapotrzebowania społeczeństwa na nowe formy pracy kulturalnej – to jedno z podstawowych zadań Gminnego Ośrodka Kultury. Czym większa oferta programowa proponowana społeczeństwu, tym większa możliwość zaspakajania ich potrzeb kulturalnych.
9.5. POZIOM WYPOSAŻENIA I ZASPOKOJENIA W ZAKRESIE USŁUG
Rysunek 16. Udział usług w sołectwach w gm. Wojnicz.
Źródło: opracowanie własne
Gminnym centrum wyposażonym w pełny program usług publicznych podstawowych jest miasto Wojnicz. Oprócz obsługi mieszkańców całej gminy, jest również ośrodkiem wspomagającym dla wsi sąsiadujących. Udział wszystkich kategorii usług publicznych i komercyjnych w stosunku do pozostałych sołectw wynosi aż 51,9%. Miasto posiada zestaw usług publicznych z zakresu administracji, oświaty, kultury, opieki zdrowotnej, sportu. Ośrodkami pomocniczymi w obsłudze mieszkańców gminy są miejscowości Biadoliny Szlacheckie i Olszyny. Są to jednostki wiejskie, które posiadają podstawowe usługi publiczne, obsługujące również sąsiednie wsie. Sołectwa Olszyny i Biadoliny Szlacheckie posiadają jednak znacznie mniejszy udział usług w porównaniu z miastem Wojnicz. W tych miejscowościach usługi stanowią około 5% - 6% udziału całej gminy. Wsie o niepełnym wyposażeniu w usługi publiczne to miejscowości: Łopoń, Grabno, Wielka Wieś, Milówka. Pozostałe jednostki: Rudka, Więckowice, Isep, Łukanowice, Zakrzów, Sukmanie, Dębina Łętowska i Dębina Zakrzowska, przede wszystkim korzystają z usług publicznych w sąsiednich miejscowościach.
146 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Rodzaj oraz rozmieszczenie przestrzenne usług na terenie gminy, wskazuje na koncentrację ich w centrum gminy w mieście Wojnicz. Wokół centrum zlokalizowane są sołectwa, które korzystają w całości lub częściowo z usług zlokalizowanych w mieście. Natomiast na północ od miasta, a także w południowej części gminy znajdują się wsie, które mają charakter uzupełniający (Łopoń, Wielka Wieś, Grabno, Milówka) wraz z dwoma ośrodkami dominującymi tj. Biadoliny Szlacheckie i Olszyny.
Rysunek 17. Zbiorcze zestawienie wyposażenia w zakresie usług w gm. Wojnicz. Źródło: opracowanie własne
Stopień rozwoju sieci usług komercyjnych jest ściśle związany z uwarunkowaniami ekonomicznymi. Stan wyposażenia gminy w handel, usługi bytowe, gastronomię jest uzależniony od zapotrzebowania ludności na tego rodzaju usługi. Na terenie gminy najpowszechniejsze są sklepy oferujące podstawowy asortyment, m.in. – artykuły spożywcze, przemysłowe, podstawowe artykuły chemiczne, drogeryjne, farmaceutyczne, odzieżowe. Oprócz wolnostojących sklepów i punktów usługowych wiele tego typu obiektów, szczególnie tych o najmniejszej powierzchni zlokalizowanych jest w budynkach mieszkalnych. Sieć sklepów detalicznych na terenie gminy jest przede wszystkim skoncentrowana w mieście Wojnicz. W pozostałych wsiach znajduje się co najmniej jeden sklep. Wyjątek stanowią miejscowości Więckowice, Rudka, które nie posiadają żadnego sklepu.
147 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Rysunek 18. Wyposażenie w infrastrukturę społeczną.
Źródło: opracowanie własne
Dominującymi rodzajami usług są usługi budowlane, remontowe, stolarskie, auto- naprawcze oraz transportowe.
148 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
10. DIAGNOZA I UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z WARUNKÓW I JAKOŚCI ŻYCIA MIESZKAŃCÓW
procesów demograficznych i na rynku pracy
Rezultatem podstawowych procesów demograficznych zachodzących w latach 1997- 2008 była niska dynamika 102,0% rozwoju ludności gminy, co dało rzeczywisty przyrost w ilości 252 osóby. Wg danych UG Wojnicz największy rozwój demograficzny nastąpił w miejscowościach: Wojnicz, Więckowice, Wielka Wieś i Łukanowice. Zmniejszenie się liczby ludności, choć niewielkie tzw. zjawisko depopulacji miało miejsce we wsiach: Grabno, Sukmanie i Milówce. Pozostałe miejscowości charakteryzowały się w zasadzie stagnacją, przyrost ludności w nich kształtował się bowiem w granicach od 1-27 osób.
Słaby rozwój populacji gminy Wojnicz to efekt:
systematycznego spadku przyrostu naturalnego, z powodu zmniejszania się liczby urodzin przy utrzymującej się liczbie zgonów,
ujemnego salda migracji stałej za ostatnie 10-lecie, mimo że w niektórych latach miały miejsce dodatnie wartości salda migracji.
Widoczny trend w strukturze wiekowej ludności „starzenia” się społeczności gminy. Udział populacji wieku przedprodukcyjnego zmniejszył się, na rzecz populacji wieku produkcyjnego i poprodukcyjnego. Z uwagi na liczne roczniki wieku niemobilnego w grupie ludności produkcyjnej, należy w najbliższych latach spodziewać się dalszego wzrostu populacji ludności „najstarszej”. Starzenie się w sensie demograficznym ludności, spowoduje zasilanie grupy ludności poprodukcyjnego (a tym samym zdecydowany wzrost osób w wieku emerytalnym). Wskutek malejącej liczby urodzin, przy jednoczesnym wydłużaniu się przeciętnego trwania życia, nastąpi wzrost udziału ludności wieku poprodukcyjnego w ogólnej liczbie ludności.
Różnice pomiędzy liczbą ludności ze stałym miejscem zamieszkania, a faktycznym miejscem zamieszkania wskazują, iż do 2002 r. występowało zjawisko przewagi czasowych wymeldowań tj. czasowych wyjazdów poza teren gminy natomiast po 2002 r. zaznacza się napływ ludności meldujących się czasowo w obszarze gminy. Tendencja ta ma związek z powstaniem szeregu miejsc pracy w zakładach na terenie „Zielonego Parku Przemysłowego” w m. Wojnicz.
Ważnym uwarunkowaniem rozwoju społeczno-gospodarczego jest czynnik ludzki. Wywołuje on zapotrzebowanie na różnego rodzaju usługi. Wielkość zapotrzebowania na usługi generalnie z uwagi na słaby rozwój demograficzny nie ulega znacznemu wzrostowi,
149 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA jednakże zmiany wiekowe ludności generują strukturę niezbędnych usług. Tak, więc starzenie się społeczeństwa, wywołuje potrzebę rozwoju usług typu opieki społecznej i służby zdrowia, a wkraczanie w wiek zdolności do pracy liczniejszych roczników - potrzebę organizacji nowych miejsc pracy.
Korzystne zmiany na lokalnym rynku pracy – wzrost pracujących o 604 osoby na przestrzeni lat 2002 – 2008, to efekt działań lokalnych władz w zakresie organizacji miejsc pracy poprzez przygotowanie terenów pod inwestycje w ramach Zielonego Parku Przemysłowego, aktywną promocję ofert inwestycyjnych i walorów gospodarczych gminy oraz kształtowanie korzystnego klimatu dla prowadzenia działalności gospodarczej w obszarze miasta i gminy. Znaczne rezerwy terenowe w obszarze ZPP oraz zainteresowanie nimi inwestorów lokalnych i z zewnątrz, wskazuje iż trend ten utrzyma się na rynku pracy w najbliższych latach.
Niska stopa rejestrowanego bezrobocia, jako efekt korzystnych zmian na rynku pracy, Wskaźnik ten zmniejszył się z 11% w 2002 do 3% w 2008 r i jest najniższym wśród gmin powiatu tarnowskiego. Mimo to bezrobocie w 2008 liczyło 348 osób, wśród których dominowały osoby młode, legitymujące się w ponad 50 % dobrym wykształceniem (policealnym, ogólnokształcącym, średnim zawodowym i wyższym), jednakże około 63% bezrobotnych to osoby bez lub z niskim stażem pracy. zamieszkania i jakości życia Uwarunkowania związane z jakością życia mieszkańców wiążą się z wieloma czynnikami, spośród których najsilniej oddziałujące to standard, funkcjonalność i dostępność mieszkań, a obok tego stopień wyposażenia terenu w infrastrukturę społeczną.
Substancja mieszkaniowa gminy to obiekty mieszkaniowe w zabudowie zagrodowej przemieszane z zabudową mieszkaniową jednorodzinną Wyraźną dominację zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej można zauważyć w mieście Wojniczu. Zabudowa wielorodzinna stanowi niewielki odsetek na terenie miasta.
W gminie około 15 % substancji mieszkaniowej stanowią obiekty wzniesione przed 1945 rokiem. Część z nich została ujęta w ewidencji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Mimo podejmowania przez właścicieli obiektów prac remontowo-modernizacyjnych, duża ilość najstarszej zabudowy popada w ruinę. Wywołuje to potrzebę koncentracji działań dla ratowania tego typu obiektów.
Standardy mieszkaniowe wyrażone we wskaźnikach zagęszczenia poprawiają się i zbliżone są do poziomu średnich wartości dla powiatu tarnowskiego.
150 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Poprawa warunków mieszkaniowych zwłaszcza w substancji sprzed 1970 r. wymaga inwestowania w budownictwo mieszkaniowe, poprzez m. in. remonty, modernizację, odtwarzanie zabudowy starej w obrębie istniejących siedlisk lub na nowych terenach, poprawę estetyki obiektów. Podniesienie standardów wyposażenia mieszkań, uwarunkowane jest uzbrojeniem terenów w infrastrukturę zwłaszcza kanalizacyjną. Obecnie ok. 8% gospodarstw domowych korzyusta z kanalizacji sanitarnej,
zainteresowanie ludności terenami budowlanymi koncentruje się w obrębie sołectw położonych w centralnej części gminy. Szczególnie dużym zainteresowaniem cieszą się działki w m. Wojnicz – złożono 24,3% ogółu wniosków oraz sołectwach: Więckowice – 17,8%, Wielka Wieś – 9,9%, Milówka – 9,7%, Grabno – 8,1%, Isep – 7% i Łopoń – 6,8%. Wymienione miejscowości skupiły 320 wniosków tj. 83% ogółu złożonych wniosków.
Złożone wnioski o uwzględnienie terenów głównie pod zabudowę mieszkaniową, wskazują na duże zainteresowanie ludności działkami budowlanymi i utrzymanie się tendencji rozwojowej budownictwa mieszkaniowego w obszarze gminy. Wywołuje to potrzebę wyznaczenia w Studium nowych terenów budowlanych, szczególnie w w/w miejscowościach będących w kręgu zainteresowania miejscowej ludności oraz w Wojniczu bądź w jego sąsiedztwie pod kątem stworzenia oferty terenów dla ludności napływowej, w związku z rozwojem funkcji produkcyjno – usługowej miasta. wyposażenia w usługi publiczne i komercyjne
Sieć usług rozwinięta w obszarze gminy nastawiona jest głównie na obsługę jej mieszkańców. Nieliczne gminne instytucje usługowe pełnią funkcje ponadlokalne jak np. Zespół Szkół Licealnych i Technicznych im. Jana Pawła II.
W układzie gminy ośrodkiem wyposażonym w pełny zestaw usług publicznych w zakresie administracji, oświaty, opieki zdrowotnej, kultury oraz wysoki stopień nasycenia usługami komercyjnymi – jest miejscowość Wojnicz, pełniąca funkcję gminnego ośrodka usługowego, dla której ośrodkami wspomagającymi w obsłudze mieszkańców gminy są Biadoliny Szlacheckie i Olszyny. Wsie Łopoń, Grabno, Wielka Wieś i Milówka to jednostki o niepełnym wyposażeniu w usługi publiczne. Pozostałe małe wsie okalajace miasto Wojnicz korzystają przede wszystkim z usług publicznych miasta.
Rodzaj oraz rozmieszczenie przestrzenne usług na terenie gminy, wskazuje na koncentrację ich w centrum gminy w mieście Wojnicz. Sołectwa usytuowane wokół centrum korzystają nie tylko z usług o charakterze gminnym, ale w całości lub części z innych usług zlokalizowanych w mieście.
151 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Poziom wyposażenia wsi w usługi komercyjne reguluje rynek, stąd oprócz obiektów handlowo – usługowych istnieje wiele sklepów i zakładów usługowych w budynkach mieszkalnych lub zabudowie zagrodowej.
11. SYSTEMY KOMUNIKACJI I INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ
11.1. KOMUNIKACJA
11.1.1. Komunikacja drogowa
Drogowy układ komunikacyjny gminy Wojnicz opiera się na drodze krajowej nr 4, drodze wojewódzkiej nr 975 oraz trzech drogach powiatowych. Rzeka Dunajec stanowi naturalną granicę wschodnią gminy, a zarazem barierę komunikacyjną. Połączenie gminy z terenami położonymi na prawym brzegu rzeki zapewnia most w Łukanowicach. Droga krajowa Przez środek gminy Wojnicz przebiega droga krajowa nr 4, która jest równocześnie fragmentem drogi międzynarodowej, europejskiej E40 łącząca wschód z zachodem Polski. Droga krajowa nr 4 charakteryzuje się dużym natężeniem ruchu. W wyniku ostatniego Generalnego Pomiaru Ruchu w 2005 roku zaobserwowano wzrost natężenia ruchu w porównaniu z pomiarami w 2000 roku. Na odcinku Brzesko – Wojnicz SDR wynosił w 2005 r. 18.161 poj./dobę. Oznaczało to wzrost natężenia ruchu o 8 % w porównaniu z rokiem 2000, gdzie ŚDR wynosił na tym odcinku drogi 16.794 poj./dobę. Natomiast na odcinku Wojnicz – Tarnów SDR w roku 2005 wynosił 21.768 poj./dobę, co oznaczało wzrost natężenia o 13% w porównaniu z rokiem 2000. Szacuje się, że do 2020 roku ruch kołowy na DK4 wzrośnie o około 25%. W ciągu drogi E 40 w 2007 roku oddano do użytku północną obwodnicę Wojnicza, która jest drogą jednojezdniową klasy GP (główna przyspieszona) o długości 3 750 m i całkowitej szerokości nawierzchni 11,0 m. Droga wojewódzka Na terenie gminy Wojnicz na kierunku N – S biegnie droga wojewódzka nr 975.
152 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Rysunek 19. Sieć drogowa gm. Wojnicz.
Źródło: opracowanie własne.
153 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Tabela 53. Przebieg drogi wojewódzkiej na terenie gm. Wojnicz.
Nr Długość Miejscowość Ulica Kilometraż drogi [km] odc.160 od km 1+076 Dębina Łętowska 0,962 do km 2+038 odc.160 od km 2+038 Dębina Zakrzowska 0,932 do km 2+970 od odc.160 km 3+600 Warszawska 0,606 do odc.170 km 0+000 odc.170 od km 0+000 Wojnicz Jagiellońska 0,665 do km 0+665 975 od odc.170 km 0+665 Konopnickiej 1,466 do odc.180 km 0+775 od odc.180 km 0+775 Wielka Wieś 3,327 do odc.190 km 2+672 odc.190 od km 2+672 Sukmanie 2,228 do km 4+900 odc.190 od km 4+900 Olszyny 2,021 do km 6+921 Źródło: Zarząd Dróg Wojewódzkich w Krakowie, 2009 r.
Droga nr 975 o długości 77,4 km łączy Dąbrowę koło Nowego Sącza – DK75 z Dąbrową Tarnowską – DK73 (Dąbrowa Tarnowska – Biskupice Radłowskie – Wojnicz – Zakliczyn – Dąbrowa). Jej długość na obszarze gminy Wojnicz wynosi 12,2 km i przebiega przez takie miejscowości jak: Dębina Łętowska, Dębina Zakrzowska, Wojnicz, Wielka Wieś, Sukmanie i Olszyny.
Tabela 54. Zdarzenia drogowe na drodze wojewódzkiej nr 975 w roku 2008.
Zdarzenia drogowe Kolizje Nr drogi Zabici Ranni ogółem w tym wypadki drogowe
975 200 33 5 40 167
Źródło: Zarząd Dróg Wojewódzkich w Krakowie, 2009 r.
Pod względem ilości zdarzeń drogowych w 2008 r. droga nr 975 zajmowała ósme miejsce w województwie małopolskim. Natomiast w latach 2006-2008 na tle województwa odnotowano najwięcej wypadków śmiertelnych na tej drodze. Na terenie gminy najwięcej osób zginęło w mieście Wojnicz na ul. Konopnickiej. Droga wojewódzka nr 975 została zaliczone do drogi klasy technicznej G. Droga ta prowadzi ruch z obszaru powiatu tarnowskiego i dąbrowskiego.
154 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Tabela 55. Średni dobowy ruch w punktach pomiarowych na drodz wojewódzkiej w gm. Wojnicz w 2005 r.
Średni dobowy ruch pojazdów [l.poj./doba] Nr punktu Nr Odcinek Miejscowość Samochody Samochody pomiarowego drogi Ogółem osobowe ciężarowe Wierzchosławice 12121 Wojnicz 2.373 655 3.090 - Wojnicz 975 Wojnicz - 12122 Sukmanie 4.161 788 5.055 Paleśnica Źródło: Zarząd Dróg Wojewódzkich w Krakowie, 2009
Średni dobowy ruch pojazdów na drodze nr 975 w 2005 r. na odcinku Wierzchosławice – Wojnicz wynosił 3090 poj/dobę. Punkt pomiarowy był zlokalizowany w mieście Wojnicz. Natomiast na odcinku Wojnicz – Paleśnica (punkt pomiarowy w miejscowości Sukmanie) ruch był większy i wynosił 5055 poj/dobę.
Drogi powiatowe Przez teren gminy przebiegaja trzy drogi powiatowe:
droga nr 1407K jest drogą lokalną i biegnie od Biadolin Szlacheckich do miejscowości Łopoń. Długość drogi na terenie gminy wynosi 4,05 km.
droga nr 1405K jest drogą lokalną biegnącą od Więckowic do Łysej Góry. Długość drogi na terenie gminy wynosi 5,95 km.
droga nr 1406K jest drogą lokalną łącząca miejscowość Wielka Wieś z Milówką. Droga ta w całości należy do gminy Wojnicz i wynosi 3,3 km. Wszystkie wymienione drogi powiatowe mają nawierzchnię asfaltową, a szerokość jezdni każdej z nich wynosi około 5,0 m.
Tabela 56. Parametry techniczne dróg powiatowych w gm. Wojnicz.
Średnia Długość drogi na Długość drogi na Klasa Nr drogi Nazwa szerokość terenie Powiatu terenie Gminy techniczna jezdni [m] [km] [km] Biadoliny 1407K Szlacheckie – 5,00 L 4,05 4,05 Łopoń Więckowice – 1405K 5,00 L 6,95 6,95 Łysa Góra Wielka Wieś - 1406K 5,00 L 3,30 3,30 Milówka Źródło: dane Zarząd Dróg Powiatowych w Tarnowie.
Drogi gminne Drogi gminne to sieć dróg będących w gestii gminy, których główną funkcją jest wewnętrzna obsługa mieszkańców w zakresie dostępności do dróg wyższej rangi oraz obsługa gospodarki rolnej.
155 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Stan techniczny dróg gminnych jest zróżnicowany. Nawierzchnia dróg jest utwardzona asfaltem, masą bitumiczną lub tłuczniem. Są również drogi o nawierzchni nieutwardzonej tzw. gruntowej. Wiele dróg wymaga gruntownej modernizacji nawierzchni, a w niektórych przypadkach wzmocnienia podbudowy.
11.1.2. Komunikacja kolejowa
Przez północne obrzeża gminy przebiega zelektryfikowana, dwutorowa linia kolejowa nr 091 relacji Kraków Główny – Medyka. Jest to linia pasażersko – towarowa bez stacji postojowej na terenie gminy Wojnicz. Najbliższa stacja zlokalizowana jest w miejscowości Biadoliny Szlacheckie (gmina Dębno), około 1 km od granicy gminy Wojnicz. Linia kolejowa przewidziana jest do modernizacji w ramach modernizacji transeuropejskiej sieci transportowej E-30/CE-30.
11.2. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA
11.2.1. Zaopatrzenie w wodę
Źródłem zaopatrzenia w wodę jest wodociąg komunalny Rejonowego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Brzesku Spółka z o.o. Woda dostarczana jest z ujęcia wody w Łukanowicach na rzece Dunajec. Jego dobowa zdolność produkcyjna wynosi 11 200 m3/dobę. Przesył odbywa się dwoma ułożonymi rurociągami magistralnymi ø400 mm, biegnącymi od ujęcia w Łukanowicach wzdłuż drogi krajowej E4 w kierunku zachodnim do gmin Wojnicz, Dębno i Brzesko. Praca sieci wodociągowej odbywa się pod ciśnieniem stacji pomp, a w rejonach górzystych wspomagana jest przez zespoły pomp hydroforowych. Na terenie gminy Wojnicz zlokalizowane są cztery strefowe pompownie wody w miejscowościach: Grabno (2 szt.) i Milówka(2 szt.). Wodociąg komunalny dostarcza wodę do odbiorców następujących miejscowości gminy: Wojnicz, Łukanowice, Wielka Wieś, Grabno, Zakrzów, Dębina Zakrzewska, Rudka, Więckowice, Biadoliny Radłowskie, Łopoń, Milówka. Miejscowości: Dębina Łętowska, Sukmanie, Isep oraz częściowo Olszyny nie są podłączone do zbiorowego systemu wodociągowego, głównie ze względu na górzyste ukształtowanie terenu. Ludność tych miejscowości zaopatruje się w wodę ze studni kopanych lub lokalnych indywidualnych ujęć (wodociąg pod własnym ciśnieniem – głównie wieś Sukmanie i Olszyny). Planowane jest zwodociągowanie tych miejscowości w oparciu o magistralę wodociągową przesyłającą wodę do Zakliczyna. Do sieci wodociągowej o łącznej długości 86,9 km podłączonych jest 2110 budynków. Sieć wodociągowa w gminie Wojnicz jest wykonana z rur o średnicy ø 225, 160, 110 mm i niemal w całości z rur PCV, a przyłącza z PE. Stan techniczny sieci wodociągowych jest
156 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA zróznicowany w zależności od roku budowy, cześć sieci budowana w latach 1985 – 1995 oceniana jest jako zadowalająca (stanowi ok. 82% całości sieci), pozostałe odcinki oceniane są jako dobre.
11.2.2. Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków
Ścieki Na terenie Gminy Wojnicz funkcjonuje obecnie jedna oczyszczalnia ścieków zlokalizowana przy Szkole Podstawowej im. Św. Jana Kantego przy ul. Szkolnej. Jej podstawowe parametry techniczne ujęte zostały w poniższej tabeli.
Tabela 57. Oczyszczalnia Eko-clear
Typ oczyszczalni biologiczna Wydajność 40 m3/dobę
3 Q max dobowe 25 m /dobę 2007 2008 Masa ustabilizowanych osadów ściekowych
wytworzonych w oczyszczalni 0,5 [Mg s.m.] 0,6 [Mg s.m] Źródło – informacje uzyskane w UM Wojnicz
Oczyszczalnia przyjmuje ścieki z terenu szkoły. Osady ściekowe przewożone są do zagospodarowania w kompostowni BIO SOLID Spółka z o.o. w Dębnie w powiecie brzeskim. Kanalizację sanitarną posiada jedynie wschodnia część miejscowości Wojnicz. Sieć kanalizacji sanitarnej pracuje w systemie rozdzielczym, w układzie grawitacyjno-pompowym. Kolektory mają średnice ø200-400 mm. Do sieci kanalizacyjnej o łącznej długości 22,9 km podłączonych jest 115 budynków. System kanalizacji ściekowej miasta Wojnicza połączony jest z system kanalizacyjnym miasta Tarnowa. We wsi Zakrzów znajduje się przepompownia główna ścieków, która tłoczy ścieki zebrane z części Wojnicza do systemu kanalizacyjnego w Tarnowie. Pompownia posiada strefę ochronną w granicach ogrodzenia terenu. Pozostałe miejscowości nie mają rozwiązanej gospodarki ściekowej. Ścieki z indywidualnych gospodarstw odprowadzane są do zbiorników bezodpływowych (szamb), skąd wywożone na oczyszczalnie lub odprowadzane w sposób niekontrolowany do rowów, cieków lub do ziemi. Na terenie gminy Wojnicz wyznaczone są dwie aglomeracje:
Aglomerację Wojnicz (Rozporządzenie Wojewody Małopolskiego nr 94/06 z dnia 30 listopada 2006 r.) obejmująca miejscowość: Biadoliny Radłowskie i Łopoń o równoważnej liczbie mieszkańców 2 460 z oczyszczalnią ścieków w miejscowości Biadoliny Radłowskie. Planowane jest wykonanie 21,2 km zbiorczej kanalizacji sanitarnej oraz budowa mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków o przepustowości 400 m3/dobę.
Aglomerację Tarnów (Rozporządzenie Wojewody Małopolskiego nr 93/06 z dnia 30 listopada 2006 r.) obejmująca między innymi miejscowości gminy Wojnicz: Dębina
157 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Łętowska, Dębina Zakrzowska, Grabno, Isep, Łukanowice, Milówka, Olszyny, Rudka, Sukmanie, Wielka Wieś, Więckowice, Wojnicz, Zakrzów, Biadoliny Radłowskie – część wschodnia, Łopoń – część wschodnia. Równoważna liczba mieszkańców dla całej aglomeracji Tarnów wynosi 366 400, z czego 12 673 mieszkańców z terenu gminy Wojnicz. Planowane jest wykonanie 147 km zbiorczej sieci kanalizacyjnej oraz skierowanie ścieków do oczyszczalni w Tarnowie. Analizowane jest alternatywne rozwiązanie przewidujące włączenie Aglomeracji Wojnicz do Aglomeracji Tarnów i rezygnację z budowy oczyszczalni ścieków w Biadolinach Radłowskich i skierowanie ścieków do oczyszczalni w Tarnowie.
Wody opadowe System kanalizacji opadowej znajduje się jedynie w centrum miejscowości Wojnicz, gdzie zabudowa jest bardziej zwarta, a wody opadowe odprowadzane są do kilku rowów melioracyjnych, w tym głównie do „Zakrzowskiego Nr 1”. Na terenie gminy istnieją lokalnie odcinki sieci kanalizacji opadowej o łącznej długości ok.10 km. Wody opadowe odprowadzane są do istniejących cieków, rowów lub do gruntu. System odprowadzenia wód opadowych należy uznać za wystarczający.
11.2.3. Gospodarka odpadami
Odpady komunalne wytwarzane w Gminie Wojnicz pochodzą z czterech źródeł. Są to: gospodarstwa domowe, instytucje publiczne oraz podmioty gospodarcze działające na terenie gminy, linia do sortowania i pracowania aluminiowych puszek po napojach będąca na wyposażeniu Zakładu Nr 2 przedsiębiorstwa KOBA Organizacja Odzysku S.A. z siedzibą w Krakowie ul. Jasnogórska 1. oczyszczalnia ścieków w Wojniczu. W 2008 roku wytworzono na terenie Gminy Wojnicz 3036,26 Mg odpadów komunalnych, z czego zebrano i unieszkodliwiono na składowisku w Tarnowie-Krzyżu 1663,10 Mg. Taka różnica pomiędzy masą wytworzonych a masą zebranych odpadów komunalnych wynika z tego, że: nie wszyscy mieszkańcy Gminy Wojnicz uczestniczą w zorganizowanej zbiórce odpadów komunalnych. Zbiórką tą objęto na koniec 2008 roku około 74 % mieszkańców Gminy, część odpadów komunalnych wytwórcy zagospodarowali we własnym zakresie, część odpadów porzucono na „dzikich wysypiskach” tj. w rowach, lasach, na nieużytkach lub wrzucono do rzek (Dunajec, Kisielina).
158 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Tabela 58. Sposoby wykorzystywania odpadów komunalnych w gminie Wojnicz. Rodzaj odpadów Wykorzystanie Odpady zielone Kompostowane lub po wysuszeniu palone Odpady kuchenne Na karmę dla zwierząt
Papier, tektura, odpady tekstylne i opakowania z tworzyw Spalane w piecach węglowych sztucznych Zużywa się przy budowie fundamentów nowych Odpady remontowo-budowlane (głównie gruz) budynków oraz na utwardzanie dróg polnych i podjazdów do zabudowań Drewno pochodzące z rozbiórki Na opał Popiół powstały w piecach węglowych Posypywanie w zimie oblodzonych ścieżek i dróg
Odpady metalowe (w tym elementy metalowe odpadów Sprzedawane punktom skupu wielkogabarytowych)
Przedstawiony sposób zagospodarowania części odpadów komunalnych dotyczy oczywiście gospodarstw domowych.
Instytucje publiczne wytworzone przez siebie wszystkie odpady przekazują firmom wywozowym. Podobnie postępuje większość podmiotów gospodarczych. Stąd też w strumieniu odpadów komunalnych kierowanych na składowisko znajdzie się pewna ilość odpadów ulegających biodegradacji, odpadów opakowaniowych oraz pewne frakcje odpadów budowlanych pochodzących z remontów.
Jednostki obsługujące Gminę Wojnicz zdeponowały na składowisku w Tarnowie- Krzyżu prawie 55 % odpadów wytworzonych gminie. Ponadto zebrały 105,9 Mg odpadów opakowaniowych oraz 68,0 Mg odpadów wielkogabarytowych. Łącznia masa wymienionych odpadów wynosi 1.837,0 Mg, co stanowi 60,5 % wytworzonych odpadów ogółem.
Pozostała część odpadów komunalnych zagospodarowywana była przez wytwórców we własnym zakresie lub porzucana na „dzikich wysypiskach”.
Poniżej przedstawiono schemat prawdopodobnego przepływu odpadów w 2008 roku.
Tabela 59. Odpady komunalne wytworzone w gminie Wojnicz w 2008 roku. Rodzaj Ilość % kompostowane 44Mg 1,5 % przeznaczone na karmę dla zwierząt 290 Mg 9,5%
zebrane przez jednostki wywozowe i zdeponowane na 1 663,1 Mg 54,8% składowisku w Tarnowie-Krzyżu zebrane odpady opakowaniowe 105 Mg 3,5 % zebrane odpady wielkogabarytowe 68 Mg 2,2 %
spalone 150 Mg 4,9 % w piecach węglowych 3,3 % popiół wysypany na drogi i ścieżki 100Mg
odzyskane surowce wtórne 48 Mg 1,6%
159 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
odzyskane odpady wielkogabarytowe 90 Mg 3,0%
odzyskane odpady budowlane 150 Mg 4,9% porzucone na dzikich wysypiskach lub zakopane 330 Mg 10,8 % SUMA 3036,26 Mg 100 %
Na terenie Gminy Wojnicz istnieje kilka „dzikich wysypisk”. Zlokalizowane są między innymi wzdłuż Dunajca i Kisieliny oraz w lasach i na nieużytkach. Szacuje się, że na „dzikie wysypiska” trafia rocznie około 330 Mg odpadów komunalnych. Są to głównie odpady: budowlane (szkło, materiały izolacyjne), wielkogabarytowe, popiół z palenisk węglowych, opakowania po lepiszczach budowlanych, farbach itp. Oprócz odpadów komunalnych na „dzikich wysypiskach” wyrzucane są zużyte opony oraz elementy plastikowe samochodów. W sposób nie budzący zastrzeżeń wykorzystanych jest przez bezpośrednich wytwórców około 25 % odpadów komunalnych. Są to odpady ulegające biodegradacji, złom metali, część odpadów budowlanych, część odpadów wielkogabarytowych oraz opakowania szklane. Poważne zastrzeżenia rodzi jednak spalanie opakowań z tworzyw sztucznych w piecach węglowych. Tą droga mieszańcy gminy pozbywają się prawdopodobnie około 60 Mg odpadów rocznie. W miejscowości Wielka Wieś zlokalizowany jest Zakład Nr 2 przedsiębiorstwa KOBA Organizacja Odzysku S.A. To przedsiębiorstwo zajmuje się skupem zużytych aluminiowych puszek po napojach (kod 15 01 04 – opakowania z metali). Do zakładu w Wielkiej Wsi przywożone są w workach foliowych puszki z terenu Województwa Małopolskiego. Podlegają tam następującym procesom: oczyszczania ( powstaje odpad o kodzie 20 02 02 – gleba i ziemia, w tym kamienie oraz worki foliowe – kod 15 01 02), prasowania w kostki o wymiarach 40 x 50 x 60 cm w celu zmniejszenia ich objętości.
Po przeprowadzeniu kontroli jakości na urządzeniu rentgenowskim sprasowane puszki układane są na paletach i wywożone do huty aluminium. Pozostające po oczyszczaniu odpady, zaliczane do odpadów komunalnych, odbiera MPGK Spółka z o.o. z Tarnowa. Ilość powstałych w procesie oczyszczania złomu aluminiowego odpadów komunalnych jest niewielka i nie przekracza rocznie 3,00 Mg.
160 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
11.2.4. Elektroenergetyka
Przez obszar gminy przebiegają napowietrzne linie elektroenergetyczne: najwyższego napięcia 400 kV relacji: Rzeszów – Tucznawa, Tarnów – Połaniec i Tarnów– Tucznawa. Linie te tworzą linię dwutorową w następującej konfiguracji: Rzeszów – Tucznawa i Tarnów – Tucznawa w kierunku na zachód od miejscowości Zawodzie, Rzeszów – Tucznawa i Tarnów – Połaniec w kierunku na północ od miejscowości Zawodzie oraz Tarnów – Tucznawa i Tarnów – Połaniec w kierunku na wschód od miejscowości Zawodzie. Właścicielem linii jest Polskie Sieci Elektroenergetyczne Operator S.A. Sieć najwyższego napięcia 400 kV eksploatują PSE – Wschód S.A. (linia relacji Rzeszów – Tucznawa do słupa nr 238, linia relacji Tarnów – Połaniec) oraz PSE – Południe S.A. (pozostałe linie). Przez obszar gminy przebiegają napowietrzne linie elektroenergetyczne wysokiego napięcia 110 kV. Są to linie relacji: Brzesko – Dunajcowa z odgałęzieniem do stacji Biadoliny, Tarnów – Dunajcowa, Tarnów – Biadoliny, Tarnów – Olszyny (do stacji GPZ Olszyny), Olszyny – Rożnów (do stacji GPZ Olszyny). Linie są w eksploatacji ENION S.A. Oddział w Tarnowie. Odbiorcy są zasilani w energię elektryczną poprzez sieć rozdzielczą średniego napięcia 15 kV i 30 kV, poprzez stacje transformatorowe SN/nN. Docelowo planuje się przeizolowanie linii 30 kV na napiecie 15 kV. Sieć średniego napięcia powiązana jest drugostronnie ze stacjami 110/SN pracującymi na terenach gmin przyległych. Na obszarze gminy położony jest GPZ 110/15 kV Olszyny. Sieć rozdzielcza średniego napięcia wykonana jest jako napowietrzna. Stacje transformatorowe są przeważnie w wykonaniu słupowym typu STS, nieliczne stacje są wykonane jako wnętrzowe. Sieć rozdzielcza średniego napięcia jest w eksploatacji ENION Oddział w Tarnowie. Istniejące sieci i urządzenia energetyczne stwarzają ograniczenia urbanistyczne. Wzdłuż napowietrznych sieci elektroenergetycznych wyznaczone są strefy techniczne, w których obowiązują ograniczenia w użytkowaniu terenu. Wymiary oraz warunki zagospodarowania stref określone są w przepisach odrębnych. Lokalizację obiektów budowlanych w strefie technicznej należy uzgadniać z właścicielem linii. Przy lokalizacji obiektów budowlanych należy zachować zasady ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym zgodnie z przepisami odrębnymi. Szerokość strefy technicznej wynosi: 40 m od osi linii napowietrznej 400 kV (mierząc poziomo i prostopadle do osi), łącznie 80m, 14,5 m od osi linii napowietrznej 110 kV, łącznie 29 m, 6 m od skrajnego przewodu (licząc w poziomie) linii napowietrznej 15 kV i 30 kV.
161 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
11.2.5. Zaopatrzenie w gaz
Na terenie Gminy Wojnicz zlokalizowane są następujące urządzenia i sieci gazownicze będące w eksploatacji Operatora Gazociągów Przesyłowych GAZ-SYSTEM S.A. Oddział w Tarnowie: gazociągi wysokiego ciśnienia ø500 mm relacji Łukanowice – Węgrzce; ø500 mm relacji Łukanowice – Węgrzce; ø250 mm relacji Łukanowice – Węgrzce; ø500 mm relacji Łukanowice – Skawina; ø300 mm relacji Łukanowice – Wierzchosławice,; ø80 mm zasilający stację redukcyjno-pomiarową I° Wojnicz, ø65 mm zasilający stację redukcyjno-pomiarową I° Grabno, ø65 mm zasilający stację redukcyjno-pomiarową I° Łopoń, stacje rozdzielczo-pomiarowa Łukanowice, redukcyjno-pomiarowa I° Wojnicz, redukcyjno-pomiarowa I° Grabno, redukcyjno-pomiarowa I° Łopoń. Źródłem zasilania w gaz są stacje redukcyjno-pomiarowe I° zlokalizowane w Wojniczu, Grabnie i Łoponiu. Na terenie gminy odbiorcy są zasilani w gaz poprzez gazociągi średniego ciśnienia o średnicach ø125-25 mm, natomiast w mieście Wojnicz odbiorcy są zasilani w gaz poprzez gazociągi niskiego ciśnienia. Gazociągi średniego i niskiego ciśnienia są w eksploatacji Karpackiej Spółki Gazownictwa Sp. z o.o. Oddział Zakład Gazowniczy w Tarnowie.
11.2.6. Telekomunikacja
Na obszarze objętym planem istnieje sieć telekomunikacyjna, która zaspokaja obecne potrzeby. Sieci telekomunikacyjne magistralne i abonenckie wykonane są przeważnie jako linie napowietrzne. Linie dalekosiężne wykonane są jako doziemne. Obszar objęty jest zasięgiem obsługi telefonii bezprzewodowej. Stacje bazowe telefonii komórkowej zlokalizowane są w miejscowościach Łopoń, Wojnicz oraz Olszyny.
11.2.7. Ciepłownictwo
Zaopatrzenie obiektów w ciepło odbywa się z funkcjonujących lokalnych i indywidualnych źródł ciepła opalanych gazem, paliwem stałym lub olejem opałowym. Istniejące źródła ciepła zapewniają pełne zaspokojenie potrzeb. Ze względu na ochronę
162 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA powietrza atmosferycznego należy w źródłach ciepła wykorzystywać paliwa czyste ekologicznie, z zastosowaniem technologii zapewniających minimalne wskaźniki emisji gazów i pyłów do powietrza lub alternatywne źródła energii.
11.2.8. Melioracja i stan regulacji rzek
Na terenie gminy Wojnicz zmeliorowano 2293,67 ha gruntów, z czego na melioracje gruntów ornych przypada 86,5 % natomiast na użytki zielone 13,5%. Długość rowów w melioracjach szczegółowych wynosi 52, 250 km.
Tabela 60. Urządzenia melioracji wodnych podstawowych i szczegółowych na terenie gm. Wojnicz.
Wyszczególnienie Jednostka miary Ilość Wały przeciwpowodziowe km 20,610 Śluzy wałowe szt. 9 Rzeki i potoki uregulowane km 12,545 Rzeki i potoki nieuregulowane km 18,827 Rowy melioracji szczegółowej km 52,250 Zmeliorowane użytki rolne ogółem ha 2.293,67 Zmeliorowane grunty orne ha 1.984,76 Zmeliorowane użytki zielone ha 308,91 Odwodnienie użytków rolnych za pomocą sieci ha 1.582,26 drenarskiej Źródło: Małopolski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych Inspektorat Rejonowy w Tarnowie – 2009 r.
Największe kompleksy terenów zmeliorowanych znajdują się w północnej części gminy w miejscowościach Biadoliny Radłowskie, Wojnicz, Dębina Łętowska, Łopoń. Urządzenia melioracji szczegółowych wykonane zostały na terenie gminy Wojnicz \w latach 60-tych. Rowy są zaniedbane, miejscami zaśmiecone i mało drożne. Na przeważającej długości są bardzo gęsto porośnięte trawami i krzewami. W najbliższym czasie nie jest planowana modernizacja urządzeń melioracyjnych. Potrzeby w zakresie melioracji rolnych na terenie gminy są zaspokojone. Północno- zachodnia część Wojnicza odwadniana jest przez Ulgę oraz rowy melioracyjne. Rzeka ta jest dopływem Kisieliny będącej z kolei dopływem Wisły. Ulga płynie południową i wschodnią częścią terenu opracowania. W górnym odcinku jest rzeką uregulowaną, z umocnionymi brzegami. Rzeka Dunajec stanowiąca wschodnią granicę gminy, na całym odcinku posiada wały przeciwpowodziowe. Łączna długość wałów p. powodziowych w obszarze gminy Wojnicz wynosi 20,6 km.
163 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
11.2.9. Cmentarnictwo
W obszarze gminy funkcjonuje 6 cmentarzy tj. w: Wielkiej Wsi, Biadolinach Radłowskich, Grabnie, Wojniczu i 2 w Olszynach. Są to cmentarze parafialne oprócz cmentarza w miejscowości Wojnicz, który jest obiektem komunalnym. Cmentarze te obejmują swoim zasięgiem obsługę obszaru całej gminy. Powierzchnia grzebalna na cmentarzach jest wykorzystana w wysokim stopniu, za wyjątkiem cmentarza w Wielkiej Wsi. W miejscowości Biadoliny Radłowskie i Wojniczu powierzchnia cmentarna wykorzystana w ponad 95 %.
Tabela 61. Czynne cmentarze w gm. Wojnicz.
Numer Powierzchnia Powierzchnia Lp. Miejscowość Rejon obsługi działki w całości wykorzystana 1 Wielka Wieś 158/2 0,75 33% Wielka Wieś Biadoliny Biadoliny 2 844 0,58 95% Radłowskie Radłowskie 3 Grabno 658 0,91 66% Grabno, Milówka 0,39 4. Olszyny 491 75% Olszyny, Sukmanie (34 w Programie) 0,27 5. Olszyny 530 90% Olszyny, Sukmanie (23 w Programie) Wojnicz, Isep, Dębina Łętowska, Dębina 2.73 Zakrzowska, 6. Wojnicz 536 95% (3,3 w Programie) Więckowice, Rudka, Zakrzów, Łopoń, Łukanowice Źródło: Urząd Miasta Gminy Wojnicz
Cmentarze w Olszynach i Wojniczu to obiekty ujęte w ewidencji zabytków. Poza czynnymi cmentarzami w gminie znajdują się: 3 cmentarze wojenne z I wojny światowej w Łukanowicach, Wojniczu – Zamoście oraz Zakrzowie, 2 cmentarze wojenne w formie wydzielonej kwatery na cmentarzach w Wojniczu i w Olszynach oraz 2 cmentarze przykościelne w Wojniczu.
12. DIAGNOZA I UWARUNKOWANIA ROZWOJU SYSTEMÓW KOMUNIKACJI I INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ
Sieć komunikacyjna stanowi ważny element zagospodarowania przestrzennego. Z jednej strony służy ona dla zaspokojenia potrzeb transportowych, a z drugiej stymuluje rozwój obszaru. Dogodny i szybki dostęp do dróg głównych – krajowych i wojewódzkich intensyfikuje tendencje rozwojowe, przy czym dostęp do dróg wyższej sieci ma większy wpływ na gospodarkę.
164 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Generalnie istniejący system komunikacyjny można uznać za korzystny dla obsługi wewnętrznej gminy, a także zapewnienia jej połączeń zewnętrznych. Stan techniczny drogi krajowej i wojewódzkiej ocenia się jako zadawalający. Przewiduje się jedynie podniesienie walorów technicznych dróg powiatowych.
Oddana do użytku nowa, północna obwodnica odciążyła centrum Wojnicza z intensywnego ruchu samochodowego. Obwodnica w sposób istotny ograniczyła uciążliwości spowodowane hałasem, poprzez instalację ekranów akustycznych oraz zanieczyszczenia powietrza.
Duże natężenie ruchu na drodze wojewódzkiej nr 975 od strony Nowego Sącza spowodowało podjęcie działań dla budowy wschodniej obwodnicy Wojnicza. Obwodnica ma na celu przede wszystkim poprawić bezpieczeństwo ruchu, wyprowadzić ruch tranzytowy z miejscowości Wojnicz, jak również zapewnić bezkolizyjne połączenie z drogą krajową nr 4 a także w przyszłości z planowanym węzłem autostrady.
Utrzymanie istniejącego odcinka linii kolejowej numer 091 Kraków Główny – Medyka. Prognozy rozwoju tego odcinka sieci kolejowej dotyczą modernizacji w/w magistrali kolejowej dla poprawy szybkości przejazdów ( przepustowości sieci kolejowej).
Sieć wodociągowa doprowadzona jest do większości miejscowości gminy za wyjątkiem miejscowości: Dębina Łętowska, Sukmanie, Isep oraz częściowo Olszyny (ok. 35% gospodarstw domowych). Z wodociągu komunalnego zasilanych jest około 61% gospodarstw domowych. System zaopatrzenia gminy w wodę należy uznać za niewystarczający. Wymagana jest rozbudowa i jego modernizacja.
Wzdłuż sieci wodociągowych wymagane są strefy ochronne wolne od zabudowy, dla umożliwienia dostępu i obsługi eksploatacyjnej. Szerokość stref zgodnie z przepisami odrębnymi to: dla magistrali ø400 mm, pas terenu o szerokości po 5,0 m od zewnętrznej krawędzi rurociągu wolny od zabudowy oraz o szerokości po 2,0 m bez elementów małej architektury i zadrzewienia, dla wodociągów rozbiorczych ø100 - ø300 mm – pas terenu o szerokości po 3,0 m od zewnętrznych krawędzi rurociągu wolny od zabudowy oraz o szerokości po 1,0 m bez elementów małej architektury i zadrzewienia.
Sieć kanalizacyjna jest zrealizowana jedynie we wschodniej części miasta Wojnicz. Stopień skanalizowania jest niski, w mieście Wojnicz wynosi ok. 30%. W całej gminie jedynie ok. 8% ogółu gospodarstw domowych korzysta z kanalizacji sanitarnej.System odprowadzania ścieków sanitarnych na terenie gminy jest niewystarczający. Brak jest kanalizacji sanitarnej we wszystkich miejscowościach gminy oraz większej części miasta Wojnicz.
165 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Na terenie gminy Wojnicz wyznaczone są dwie aglomeracje:
Aglomerację Wojnicz (Rozporządzenie Wojewody Małopolskiego nr 94/06 z dnia 30 listopada 2006 r.) obejmująca miejscowość: Biadoliny Radłowskie i Łopoń o równoważnej liczbie mieszkańców 2 460 z oczyszczalnią ścieków w miejscowości Biadoliny Radłowskie. Planowane jest wykonanie 21,2 km zbiorczej kanalizacji sanitarnej oraz budowa mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków o przepustowości 400 m3/dobę.
Aglomerację Tarnów (Rozporządzenie Wojewody Małopolskiego nr 93/06 z dnia 30 listopada 2006 r.) obejmująca między innymi miejscowości gminy Wojnicz: Dębina Łętowska, Dębina Zakrzowska, Grabno, Isep, Łukanowice, Milówka, Olszyny, Rudka, Sukmanie, Wielka Wieś, Więckowice, Wojnicz, Zakrzów, Biadoliny Radłowskie - część wschodnia, Łopoń – część wschodnia. Równoważna liczba mieszkańców dla całej aglomeracji Tarnów wynosi 366 400 z czego 12 673 mieszkańców z terenu gminy Wojnicz. Planowane jest wykonanie 147 km zbiorczej sieci kanalizacyjnej oraz skierowanie ścieków do oczyszczalni w Tarnowie. Analizowane jest alternatywne rozwiązanie przewidujące włączenie aglomeracji Wojnicz do aglomeracji tarnowskiej, rezygnację z budowy oczyszczalni ścieków w Biadolinach Radłowskich i skierowanie ścieków do oczyszczalni w Tarnowie.
Sieć gazowa średniego ciśnienia doprowadzona jest do wszystkich miejscowości gminy. Z sieci gazowej zasilanych jest około 85% gospodarstw domowych. Pozostałe gospodarstwa domowe korzystają z gazu z butli lub z urządzeń elektrycznych. Sieć gazowa zapewnia pełne zaspokojenie zapotrzebowania na gaz dla celów komunalno-bytowych i grzewczych. Przepustowości istniejących stacji redukcyjno-pomiarowych I° nie limitują możliwości podłączania nowych odbiorców Rozdzielcza sieć gazowa średniego ciśnienia posiada rezerwy przepustowości i może stanowić źródło gazu dla nowych odbiorców. Niezbędna jest rozbudowa rozdzielczej sieci gazowej w nowych terenach przeznaczonych do zabudowy kubaturowej. System zaopatrzenia gminy w gaz należy uznać za wystarczający. Wymagana jest modernizacja i niewielka rozbudowa.
Gazociągi wysokiego ciśnienia stwarzają ograniczenia urbanistyczne. Wzdłuż gazociągów wysokiego ciśnienia oraz wokół stacji redukcyjno-pomiarowych wyznaczone są strefy techniczne, w których obowiązują ograniczenia w użytkowaniu terenu. Wymiary oraz warunki zagospodarowania stref określone są w przepisach odrębnych. Należy zachować minimalne odległości obiektów budowlanych od zewnętrznej krawędzi gazociągu: a) dla istniejących gazociągów wysokiego ciśnienia ø500 mm, z wyjątkiem przebudowanych: 30 m dla budynków użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego (odległość od granicy terenu),
166 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
16 m dla budynków mieszkalnych (odległość od rzutu budynku), 15 m dla budynków gospodarczych (odległość od rzutu budynku), 20 m dla parkingów (odległość od granicy terenu). 15 m dla przewodów kanalizacyjnych, sieci cieplnych i wodociągowych mających połączenie z pomieszczeniami dla ludzi i zwierząt, w przebiegu równoległym (odległość od ścianki przewodu), 7 m dla przewodów kanalizacyjnych, sieci cieplnych i wodociągowych niemających połączenia z pomieszczeniami dla ludzi i zwierząt, w przebiegu równoległym (odległość od ścianki przewodu), b) dla istniejących gazociągów wysokiego ciśnienia ø300, ø250, ø80 i ø65 mm, z wyjątkiem przebudowanych: 15 m dla budynków użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego (odległość od granicy terenu), 15 m dla budynków mieszkalnych (odległość od rzutu budynku), 15 m dla budynków gospodarczych (odległość od rzutu budynku), 15 m dla przewodów kanalizacyjnych, sieci cieplnych i wodociągowych mających połączenie z pomieszczeniami dla ludzi i zwierząt, w przebiegu równoległym (odległość od ścianki przewodu), 5 m dla przewodów kanalizacyjnych, sieci cieplnych i wodociągowych niemających połączenia z pomieszczeniami dla ludzi i zwierząt, w przebiegu równoległym (odległość od ścianki przewodu), c) dla gazociągów wysokiego ciśnienia przebudowanych: 8 m (po 4 m od osi) dla gazociągu ø500, 6 m (po 3 m od osi) dla gazociągu ø300, ø250, 4 m (po 2 m od osi) dla gazociągu ø80, ø65, d) dla stacji redukcyjno-pomiarowych strefy mieszczą się w granicach ogrodzenia. Tereny w granicach strefy technicznej zaleca się użytkować jako zieleń urządzoną, głównie niską, dopuszcza się uprawy rolnicze lub ogrodnicze. Drzewa i krzewy mogą być sadzone w odległości minimum 5 m od zewnętrznej ścianki gazociągu.
Istniejąca sieć elektroenergetyczna zaspokaja obecne potrzeby, posiada rezerwy przepustowości i może stanowić źródło energii elektrycznej dla nowych odbiorców. Docelowo planuje się przeizolowanie linii 30 kV na napięcie 15 kV.
Niezbędna jest rozbudowa sieci średniego i niskiego napięcia w nowych terenach przeznaczonych do zabudowy kubaturowej. Budowa nowych urządzeń elektroenergetycznych SN i nn, dla zapewnienia dostawy energii elektrycznej dla planowanych inwestycji, będzie wynikać z bilansu potrzeb odbiorców.
167 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Istniejące sieci i urządzenia energetyczne stwarzają ograniczenia urbanistyczne. Wzdłuż napowietrznych sieci elektroenergetycznych wyznaczone są strefy techniczne, w których obowiązują ograniczenia w użytkowaniu terenu. Wymiary oraz warunki zagospodarowania stref określone są w przepisach odrębnych. Przy lokalizacji obiektów budowlanych należy zachować zasady ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym zgodnie z przepisami odrębnymi. Szerokość strefy technicznej wynosi: 40 m od osi linii napowietrznej 400 kV (mierząc poziomo i prostopadle do osi), łącznie 80m, 15 m od osi linii napowietrznej 110 kV, łącznie 30 m, 8 m od osi linii napowietrznej 15 kV i 30 kV, łącznie 16 m.
Telefonia sieciowa i bezprzewodowa nie wywołują i nie będą powodować ograniczeń w zagospodarowaniu terenu. Dla pełnego zaspokojenia potrzeb na usługi łączności przyszłych odbiorców konieczna będzie rozbudowa infrastruktury telekomunikacyjnej.
Infrastruktura komunikacyjna i techniczna stanowi istotny obszar działań władz samorządowych, co potwierdza ujęcie tej problematyki jako Celu strategicznego: Wszechstronny rozwój infrastruktury technicznej tworzącej dogodne warunki do inwestowania i życia mieszkańców.
Potrzeby w zakresie melioracji na terenie gminy Wojnicz wg Małopolskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych Inspektorat Rejonowy w Tarnowie są zaspokojone. 45,7 % użytków rolnych posiada melioracje, przy czym odwodnienie za pomocą sieci drenarskiej dotyczy 69% powierzchni zmeliorowanej użytków rolnych. Największe kompleksy terenów zmeliorowanych znajdują się w północnej części gminy w miejscowościach: Biadoliny Radłowskie, Łopoń, Wojnicz i Dębina Zakrzowska.
Stan techniczny urządzeń melioracyjnych z powodu braku bieżącej konserwacji jest zaniedbany, a ponadto rowy melioracyjne nie posiadając odpowiednich zastawek nie spełniają funkcji regulacji stosunków wodnych.
Systemy melioracji stanowią ważne uwarunkowanie dla rozwoju rolnictwa, gdyż zapewniają możliwość uzyskania maksymalnych korzyści z użytków rolnych. Wobec powyższego, a także ze względu na stan techniczny istniejących melioracji koniecznym jest podjecie działań modernizacyjno – porządkowych tych urządzeń.
Wysoki stopień wykorzystania powierzchni grzebalnej na cmentarzach w Biadolinach Radłowskich i m. Wojnicz wymaga zabezpieczenia odpowiednich rezerw terenowych pod pochówki. W m .Wojnicz istnieją warunki terenowe dla rozbudowy cmentarza, poprzez jego poszerzenie w kierunku wschodnim. Przylegająca od strony wschodniej działka w Wojniczu stanowi mienie komunalne, natomiast w Biadolinach Radłowskich teren możliwy do
168 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA przeznaczenia na poszezrzenie cmentarza staniowi właśność prywatną. Wg. informacji proboszcza Parafii właściciel terenu nie wyraża zgody. Przylegajacy teren od północy stanowiący własność Parafii nie spełnia wymogów, ze względu na brak możliwości zachowania pasa izolującego cmentarz o szerokości 50 m bez zabudowy. Problem wymaga szczególowych analiz i rozstrzygnięć. Również Parafia z Grabna złożyła wniosek o poszerzenie cmentarza o dz.nr 645.
13. ZAGROŻENIA BEZPIECZEŃSTWA LUDNOŚCI I JEJ MIENIA
Zagadnienie zagrożenia bezpieczeństwa ludności i jej mienia na terenie gminy Wojnicz to głównie zagrożenie: przestępczością, bezpieczeństwa w ruchu drogowym, pożarowe i miejscowe oraz powodziowe.
13.1. ZAGROŻENIE PRZESTĘPCZOŚCIĄ
Obszar gminy Wojnicz w zakresie ładu, bezpieczeństwa i porządku publicznego podlega – Komisariatowi Policji w Wojniczu.
Tabela 62. Zagrożenie przestępczością.
Liczba przestępstw Z liczby ogółem przestępstw Wyszczególnie- lata przeciwko przeciwko mieniu nie w tym ogółem zdrowiu w tym kradzież kryminalne razem i życiu samochodów 2006 116 65 14 49 - Gmina Wojnicz 2007 89 62 12 44 - 2008 106 61 12 30 - 2006 4.989 3.516 401 2.621 16 Powiat 2007 4.922 3.452 383 2.550 17 tarnowski 2008 4.555 2.981 342 2.160 14 Źródło: Komisariat Policji Wojnicz
Najistotniejszy wpływ na zagrożenia przestępczością ma kształtowanie się przestępstw kryminalnych, głównie przeciwko życiu i zdrowiu (zabójstwa, rozboje) oraz przeciwko mieniu (kradzieże, włamania). Przestępstwa tej kategorii poruszają opinię społeczną, postrzegane są, jako groźne. Udział przestępstw kategorii przeciwko zdrowiu i życiu w obszarze gminy Wojnicz w ogólnej liczbie przestępstw stanowił 11,3% w 2008 r. natomiast w kategorii przeciwko mieniu 28,3%. Przestępstwa dokonane w gminie Wojnicz w 2008 r. stanowiły 2,3% dokonanych przestępstw w powiecie tarnowskim, natomiast w 2007 r. – 1,8%. Liczba dokonanych przestępstw w latach 2007-2008 r. wykazała wzrost, przy czym liczba przestępstw przeciwko mieniu zmniejszyła się. Liczba dokonanych
169 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA przestępstw w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców w 2008 r. wyniosła w gminie 80,2, podczas gdy dla powiatu tarnowskiego 233,5. Obszar gminy Wojnicz, w kategorii zagrożenia przestępczością ocenić należy jako bezpieczny.
13.2. ZAGROŻENIE BEZPIECZEŃSTWA W RUCHU DROGOWYM
Tabela 63. Zagrożenie bezpieczeństwa.
Liczba Ofiary wypadków Liczba kolizji Wyszczególnienie Lata wypadków drogowych. drogowych zabici ranni 2006 15 198 4 21 Gmina Wojnicz 2007 18 149 8 28 2008 15 124 5 14 2006 263 2.634 28 393 Powiat tarnowski 2007 289 2.664 32 369 2008 267 2.546 25 339 Źródło: Źródło: Komisariat Policji Wojnicz.
Ważnym zagadnieniem rzutującym na ogólną ocenę ładu i porządku publicznego, jest stan bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Przez gminę Wojnicz przebiegają: międzynarodowa droga E-40 relacji granica państwa – Jędrzychowice – Wrocław – Gliwice – Katowice – Kraków – Tarnów – Rzeszów – Jarosław – Korczowa – granica państwa oraz droga wojewódzka nr 975 relacji Dąbrowa Tarnowska – Biskupice Radłowskie – Wojnicz – Zakliczyn – Dąbrowa o nasilonym ruchu drogowym oraz 3 drogi powiatowe. Drogi E-40 i nr 975 krzyżują się w m. Wojnicz. W ostatnich latach obserwuje się spadek kolizji drogowych w obszarze gminy, a tym samym zmniejszenie się liczby rannych i zabitych. Poprawa bezpieczeństwa na drogach, to efekt oddania do użytku północnej obwodnicy miasta Wojnicza. Główną przyczyną występujących kolizji i wypadków jest nieprzestrzeganie przepisów drogowych przez kierujących pojazdami. W Strategii Rozwoju Gminy Wojnicz na lata 2005-2015, w ramach realizacji celu ”Poprawa dostępności komunikacyjnej oraz przepustowości wewnętrznego układu drogowego”, jako jedno z zadań przyjęto do realizacji – podejmowanie działań zmierzających do poprawy bezpieczeństwa na drogach przechodzących przez gm. Wojnicz.
13.3. ZAGROŻENIE POŻAROWE I MIEJSCOWE
Jednostki straży pożarnej w gm. Wojnicz w 2007 r. interweniowały – 125 razy do pożarów i miejscowego zagrożenia, a w 2008 r. – 120, natomiast w powiecie tarnowskim w 2008 r. interweniowały 1271 razy.
170 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Zarówno w skali gminy Wojnicz jak i powiecie tarnowskim w 2008 roku w stosunku do 2007 r zaznaczył się spadek pożarów (70% i 68%), przy niewielkim wzroście miejscowego zagrożenia (102 % i 112%). W 2007 r. jak i 2008 r. pożary dotyczyły głównie upraw i obiektów mieszkalnych. Najczęstszymi przyczynami powstawania pożarów były: umyślne podpalenia – wypalanie pozostałości roślinnych na polach, wady urządzeń instalacji elektrycznych i grzewczych oraz ich nieprawidłowa eksploatacja, wady środków transportu. Miejscowe zagrożenia wywołane były głównie: nietypowym zachowaniem się zwierząt, owadów stwarzającym zagrożenie, niezachowaniem bezpieczeństwa w ruchu środków transportu, gwałtownymi opadami atmosferycznymi, huraganami i silnymi wiatrami. Zagrożenia zarówno pożarowe jak i miejscowe likwidowały działające jednostki Ochotniczych Straży Pożarnych.
Tabela 64. Zagrożenie pożarowe i miejscowe.
2007 r. 2008 r. Rodzaj interwencji Powiat Gmina Powiat Gmina tarnowski Wojnicz tarnowski Wojnicz pożary 432 38 310 26 miejscowe 926 84 943 94 zagrożenia fałszywe alarmy 33 3 18 0 Razem 1.391 125 1.271 120 Źródło: KMPSPożarnych Tarnów
W 2007 r jak i 2008 r. interwencje jednostek straży pożarnej na terenie gm. Wojnicz stanowiły 9% interwencji w powiecie, zatem zagrożenia bezpieczeństwa pożarowego i miejscowego w obszarze gminy utrzymało się na tym samym poziomie. Podkreślić należy, zmniejszenie się liczby fałszywych alarmów, co świadczy o wzroście świadomości i odpowiedzialności mieszkańców.
13.4. ZAGROŻENIA POWODZIOWE
Powodzią jest ekstremalne wezbranie wody w ciekach naturalnych, podczas którego woda po przekroczeniu stanu brzegowego zalewa doliny rzeczne i powoduje zagrożenie dla ludności i mienia. W obszarze gminy rz. Dunajec posiada wały przeciwpowodziowe, które chronią obszar gminy przed powodziami. W okresie ostatnich większych powodzi tj. 1970 r. i 1997 r. tereny gminy nie zostały zalane – Dunajec zmieścił się w międzywalu. Zagrożenie powodziowe dolnego odcinka Dunajca zostało skutecznie zredukowane przez zbiorniki retencyjne w Rożnowie oraz zespół zbiorników wodnych Nidzica – Czorsztyn i Sromowce Wyżne, którego oficjalne otwarcie zbiegło się z powodzią 1997 r. Funkcjonowanie
171 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA wymienionych zbiorników retencyjnych, redukujących fale powodziowe na Dunajcu, zabezpiecza przed zagrożeniem powodziowym najniżej położone tereny gminy Wojnicz. Zaznaczyć należy, iż w rejonie Dunajca występują nieliczne przypadki zbliżania się zabudowy do wałów. Dotyczy to zabudowy przy drodze krajowej nr 4 w Łukanowicach oraz ciągów zabudowy przylegającej do wałów we wsi Isep oraz Olszyny (po wschodniej stronie drogi nr 975). Wymieniona zabudowa nie zachowuje wymaganej przepisami strefy 50 m od stopy wału. Obecnie z ujemnymi skutkami opadów rozlewnych i nawalnych wiąże się mniejsze rzeki. W obszarze gminy w wyniku nakładania się fal wezbraniowych Milówki i Więckówki zalewane są tereny sąsiadujące z korytem Milówki w jej dolnym odcinku. Wezbrania i podtopienia sąsiednich terenów występują również na ciekach w północnej równinnej części gminy głównie Kisieliny. W wyniku opadów nawalnych w czerwcu 2009 r. wezbrane wody Więckówki przerwały na długości 30 m wał przeciwpowodziowy w Wojniczu zalewając południową część miasta, zwłaszcza zabudowę w rejonie ul. Kąpielowej i Reymonta, natomiast we wsi Wielka Wieś wody Milówki przelały się przez wały, zalewając zabudowę wraz z infrastrukturą oraz pola w rejonie Kolonii Drugiej. Kilkugodzinny opad poczynił straty w infrastrukturze komunalnej oszacowane na ok. 2,8 mln zł w obszarze gminy. Zniszczenia objęły przeszło 14 km dróg oraz 3 km rowów odwadniających i potoków, 6 mostów i 7 przepustów. Zalana została szkoła podstawowa w Łoponiu, budynek OSP w Biadolinach Radłowskich oraz wiele prywatnych domów i budynków gospodarczych. Masy wody spływające z gór po dotarciu do równinnych teras Dunajca rozlewały się szeroko obejmując znaczne obszary, szczególnie na wschód od drogi nr 975 w Wojniczu, Więckowicach i Wielkiej Wsi oraz po zachodniej stronie tej drogi w Sukmaniu i Olszynach, gdzie miejscami poziom wody sięgał 70 cm. W Biadolinach Radłowskich nastąpiło przelanie się wód Kisieliny przez dział wodny i ich spływ rowem melioracyjnym i przepustem pod linią kolejową Tarnów – Kraków do zlewni Uszwicy. Przy Kisielinie w Łoponiu i w północnej części Biadolin Radłowskich zalane zostały kompleksy polno-łąkowe. Duże straty wystąpiły także w rolnictwie – wiele upraw na stokach zostało spłukanych, a te położone na niższych terenach nierzadko pozostawały w wodzie przez dłuższy czas. Wielu mieszkańców w przeprowadzonych wywiadach na terenie gminy stwierdziło, że do tej pory nie miało doświadczenia z tego rodzaju powodzią i na tak duża skalę. Autorzy opracowania ekofizjograficznego wskazują przyczyny, które wzmogły straty powodzi, a to: zły stan koryt rowów przydrożnych, potoków, rowów melioracyjnych w północnej części gminy – zaniedbanie, zamulenie, zarośnięcie, niekoszenie, zaśmiecenie, brak konserwacji przez dłuższy okres czasu,
172 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
niewłaściwa konstrukcja międzywala Milówki na odcinku od Wielkiej Wsi w dół rzeki – V- kształtny przekrój poprzeczny oraz mała szerokość powodujące bardzo szybkie wzbieranie wody, zbyt niska korona wału Więckówki na południe od ul. Kąpielowej w Wojniczu, zbyt małe światła przepustów i mostów, niewłaściwa konstrukcja rowów – zbyt mały spadek utrudniający odpływ wody, przekroje poprzeczne koryt niewłaściwe z uwagi na powierzchnie i kształt przekrojów – najczęściej zbyt płytkie i utrudniające odpływ, zasypane rowy, zarówno wzdłuż dróg (łącznie z drogą nr 975) oraz rowy polne, jak i między zabudową – blokowanie odpływu, prowadzące do cofania wody i rozlewania na sąsiednie tereny, osuszone i zasypane zbiorniki wodne, m.in. stawy i oczka wodne stanowiące element systemu naturalnej retencji – Wielka Wieś, okolice pałacu w Więckowicach i pałacu w Wojniczu, zabudowa w dnach wąskich dolin małych cieków, szczególnie narażona na zalanie wodami wezbraniowymi, osłabienie obudowy biologicznej cieków poprzez zainwestowanie w pobliżu koryt, zaśmiecenie lasów i koryt rzecznych (łącznie ze śmieciami wielkogabarytowymi) – wypłukanie przez spływającą wodę śmieci przyczyniło się do blokowania przepustów, przekształcenia (w przeszłości) sieci hydrograficznej – zmiany przebiegu naturalnego koryt, brak rowów przydrożnych wzdłuż dróg gminnych i umocnień poboczy, szczególnie na drogach o dużym nachyleniu, brak przepustów pod chodnikiem wzdłuż drogi nr 975 (Sukmanie, Olszyny) umożliwiających odpływ wody spod stoków do rowów przydrożnych – powstanie rozległego obszaru bezodpływowego. Powodzie powodują duże straty materialne (zniszczenie dróg, mostów, gruntów ornych i użytków zielonych, straty w infrastrukturze energetycznej, telekomunikacyjnej i w drzewostanach). W przypadku terenów zabudowy mieszkaniowej usytuowanych w zasięgu wód powodziowych, zagrożone jest również bezpieczeństwo i mienie zamieszkałej tam ludności.
13.5. ZAGROŻENIA RUCHAMI MASOWYMI
W południowych rejonach gminy Wojnicz występuje nasilenie zróżnicowanych zjawisk stokowych. Najgroźniejszymi z nich są powierzchniowe ruchy masowe. Występowanie tego rodzaju zjawisk w bardzo wielu przypadkach wiąże się z dużymi
173 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA zniszczeniami obiektów budowlanych, infrastruktury, sieci komunikacyjnej oraz z degradacją terenów rolnych. Usuwanie skutków ruchów masowych oraz stabilizacja stoków objętych tego rodzaju zjawiskami wymaga przeprowadzenia szeregu bardzo kosztownych prac. Sołectwami najpoważniej zagrożonymi występowaniem procesów stokowych są zlokalizowane na terenie pogórskim: Grabno, Wielka Wieś, Milówka, Sukmanie i Olszyny. Najpowszechniej występującym na terenie gminy procesem stokowym jest spełzywanie. Proces spełzywania i jego tempo zależy od nachylenia stoku, ale także od rodzaju budującej go skały i panujących warunków atmosferycznych. W obrębie części pogórskiej tempo spełzywania oraz zasięg jego występowania jest największe. Powoduje w wielu wypadkach wyraźne odkształcenia, pęknięcia i osiadanie odcinków dróg. Do najpoważniejszych przypadków związanych z tym procesem zaliczyć należy: uszkodzenie nawierzchni drogi w Grabnie (droga Grabno – Łysa Góra). uszkodzenia nawierzchni ciągów komunikacyjnych w Milówce (droga Milówka – Wielka Wieś oraz Milówka – Sukmanie). Na terenie gminy występuje także szereg osuwisk w tym kilka wielkopowierzchniowych obszarów osuwiskowych. Jednym z obszarów najintensywniej objętych tego rodzaju zjawiskami są wschodnie stoki Panieńskiej Góry. Największe zagrożenie występuje na tych odcinkach stoku, gdzie pomiędzy drogą krajową 975, a podnóżem wzniesienia znajdują się najwęższe połacie terenu z budynkami mieszkalnymi. Ich budowa wiązała się z koniecznością wykonania głębokiego podcięcia stoku i nadsypania części terenu w celu uzyskania miejsca pod budowę. Stok wykazuje również tendencje do osunięć, z których kilka w przeszłości spowodowało katastrofy budowlane (teren sołectwa Wielka Wieś, teren na granicy sołectw Wielka Wieś i Sukmanie). Wielkopowierzchniowe tereny objęte masowymi ruchami grawitacyjnymi znajdują się również na terenie sołectw Milówka i Grabno. Osuwisko w Milówce zajmuje północny stok wzniesienia opadającego w kierunku doliny rzeki Więckówki i rozciągającego się od drogi asfaltowej prowadzącej do Grabna aż do krawędzi lasu sąsiadującego z nieczynną cegielnią. Osuwisko w Grabnie jest ulokowane w obrębie północnego zbocza wydłużonej doliny bezimiennego dopływu Więckówki. Jednym z efektów utraty równowagi grawitacyjnej zbocza w obrębie opisywanego terenu jest regularne uszkadzanie sieci infrastrukturalnych. Intensywnymi procesami osuwiskowymi jest również objęty stok zlokalizowany przy drodze między Sukmaniem i Milówką. W wyniku osuwania się gruntu dwukrotnie doszło do uszkodzenia sieci gazociągowej, którą ostatecznie poprowadzono zupełnie inną trasą. Na powierzchni drogi widoczne są spękania zaś skarpy na poboczach drogi ulegają oberwaniom. O intensywnych procesach stokowych świadczą także zaobserwowane pęknięcia ścian budynków.
174 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Osunięcia spowodowały także znaczne szkody na terenie sołectwa Olszyny. Na Pogórzu i w Szkodnej Południowej, w rejonie Gór Sukmańskich, a także w rejonie Gór Olszyńskich odkształcenia stoków spowodowały zniszczenia podziemnych sieci infrastrukturalnych i uniemożliwiły kontynuowanie produkcji rolnej. Znaczne szkody spowodowało osuwisko na Krasówce w Olszynach. Wskutek nasączenia gruntu wodą fragment antropogenicznie przekształconej skarpy osunął się na budynek mieszkalny. Powstanie wielu młodych osuwisk było efektem intensywnych opadów, jakie nawiedziły gminę pod koniec czerwca 2009 roku. Osuwiska uaktywniły się w całej części przynależącej do Pogórza Wiśnickiego oraz częściowo do Wysoczyzny Wojnickiej. Najpowszechniej występującym typem były osunięcia fragmentów wcięć drogowych oraz osunięcia dolnych fragmentów zboczy dolinnych w sąsiedztwie koryt cieków. Powierzchniowe ruchy masowe powodują uszkodzenie infrastruktury komunikacyjnej i technicznej, a w przypadku sąsiedztwa z zabudową powodują pęknięcia i poważne zagrożenie bezpieczeństwa zamieszkałej tam ludności. Obszar zalany wodami wezbraniowymi cieków, granice terenu zalanego na skutek wystąpienia opadu nawalnego w czerwcu 2009 r., tereny zagrożone procesami spełzywania oraz osuwiskowe – ujęto na planszy „Uwarunkowań”.
14. DIAGNOZA I UWARUNKOWANIA ZAGROŻENIA BEZPIECZEŃSTWA LUDNOŚCI I JEJ MIENIA
Zagrożenie pożarowe w obszarze gminy utrzymuje się na tym samym poziomie w ostatnich 2-ch latach, przy czym zmniejszyła się liczba pożarów, a wzrosła miejscowego zagrożenia.
Tereny zalewów wód powodziowych większych cieków wskazane na planszy „Uwarunkowań” w oparciu o opracowanie Ekofizjograniczne, należy wyłączyć z zabudowy kubaturowej (mieszkaniowej, zagrodowej i usługowo-produkcyjnej). Dopuszczona może być terenowa infrastruktura sportowo-rekreacyjna (boiska sportowe, place gier i zabaw).
Zapewnienie bezpieczeństwa dla ludności i jej mienia (zabudowy mieszkaniowej) w Wojniczu w rejonie ulic Kąpielowej i Reymonta – znajdującej się na terenach zagrożonych wylewami Więckówki, wymaga utrzymania we właściwym stanie urządzeń hydro - technicznych na tym cieku. Sugeruje się również np. podniesienie korony wału rzeciwpowodziowego oraz włączenie obecnie zaniedbanych stawów w Parku Dąmbskich jako polderów w obieg wody w zlewni Więckówki.
175 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Dla poprawy bezpieczeństwa obszaru, ludności i jej mienia przed powodzią, niezbędnym jest likwidacja przyczyn wskazanych przez autorów Ekofizjografii, które wzmogły straty powodziowe, a min:
poprawa złego stan koryt rowów przydrożnych, potoków, rowów melioracyjnych w północnej części gminy – zaniedbanych, zamulonych, zarośniętych, niekoszonych, zaśmieconych, nie koserwowanych przez dłuższy okres czasu,
przebudowa niewłaściwej konstrukcja międzywala Milówki na odcinku od Wielkiej Wsi w dół rzeki – V-kształtny przekrój poprzeczny oraz mała szerokość powodują bardzo szybkie wzbieranie wody,
podniesienie korony wału Więckówki na południe od ul. Kąpielowej w Wojniczu,
odtworzenie rowów, zarówno wzdłuż dróg (łącznie z drogą nr 975), polnych, jaki między zabudową – dla zapewnienie prawidłowego odpływu wód, oraz prawidłowe ich eksploatowanie,
odtworzenie osuszonych i zasypanych zbiorników wodnych, m.in. stawów w Wielkiej Wsi, okolicach pałacu w Więckowicach i rejonie pałacu w Wojniczu, a także oczek wodnych stanowiących element systemu naturalnej retencji,
oczyszczenie zaśmiecenia (łącznie ze śmieciami wielkogabarytowymi) lasów i koryt rzecznych, których wypłukanie przez spływającą wodę przyczynia się do blokowania przepustów,
wykonanie rowów przydrożnych wzdłuż dróg gminnych i umocnień poboczy, szczególnie na drogach o dużym nachyleniu,
realizacja przepustów pod chodnikiem wzdłuż drogi nr 975 (Sukmanie, Olszyny) umożliwiających odpływ wody spod stoków do rowów przydrożnych, a tym samym likwidację rozległego obszaru bezodpływowego,
poprawę stanu infrastruktury przeciwpowodziowej.
Wyłączenie z zabudowy pasa o minimum 15 metrów szerokości wzdłuż cieków wodnych w celu umożliwienia wypełnienia przez właścicieli wód obowiązków, które zapisano Ustawie Prawo wodne z 2001 r., a m.in. zapewnienie utrzymania w należytym stanie technicznym koryt cieków naturalnych oraz kanałów, a także zapewnienie swobodnego spływu wód powodziowych oraz lodów.
Wyłączenie z zabudowy terenów położonych w dolinach cieków w Obszarze Chronionego Krajobrazu Wschodniego Pogórza Wiśnickiego, o szerokości powyżej 50 m od brzegu cieku, m.in. z uwagi na zagrożenie zalewami z wezbrań tych cieków.
Działania dla zapewnienia bezpieczeństwa w obszarach potencjalnie zagrożonych ruchami masowymi (w miejscowościach: Rudka, Więckowice, Wojnicz, Grabno, Milówka, Wielka Wieś, Sukmanie i Olszyny), powinny być ukierunkowane na ograniczenie rozwoju tych procesów m.in. poprzez wprowadzenie :
176 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
zmiany użytkowania gruntów - zmniejszenie powierzchni gruntów ornych na korzyść użytków zielonych, sadów, plantacji krzewów owocowych i winnej latorośli (winnice), dla której występują tu sprzyjające warunki klimatyczne,
ograniczenia w lokalizacji zabudowy, a dopuszczenie jej uzależniać od wyników geologiczno-inżynierskiej analizy podłoża budowlanego.
15. PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ
15.1. DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA
Na terenie gminy Wojnicz w 2008 r. było zarejestrowanych w systemie REGON - 664 natomiast w 2007 r. - 641 podmiotów gospodarczych.
Tabela 65. Podmioty gospodarcze na terenie gm. Wojnicz. Lata Wyszczególnienie 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Ogółem 634 690 688 688 632 641 664 Sektor publiczny 30 42 41 40 37 35 33 Sektor prywatny 604 648 647 648 595 606 631 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS
W latach 2002-2008 miał miejsce wzrost liczby podmiotów gospodarczych: z 634 do 664 (o 4,7%). Od 2003 roku liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w gminie Wojnicz systematycznie zmniejszała się z 690 do 632 w 2006 r. W 2007 r. nastąpił ich wzrost o 9 tj. do 641 natomiast w 2008 r. miał miejsce dalszy wzrost liczby zarejestrowanych podmiotów o 23. W strukturze własnościowej podmiotów, w analizowanym okresie utrzymuje się ponad 95% udział podmiotów sektora prywatnego. Dominującą formą organizacyjną w tym sektorze są zakłady osób fizycznych, które w 2008 r. stanowiły 82,4%, tj. 520. Pozostałe podmioty działały, jako spółki handlowe – 23, spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego – 6, spółdzielnie – 4 oraz stowarzyszenia i organizacje społeczne – 31.
Tabela 66. Przestrzenne rozmieszczenie podmiotów gospodarczych osób fizycznych w gm. Wojnicz – 2008 r. Liczba podmiotów Sołectwo % udział gospodarczych Biadoliny Radłowskie 36 6,6 Dębina Łętowska 11 2,0 Dębina Zakrzowska 9 1,6 Grabno 34 6,2 Isep 12 2,2 Łopoń 35 6,4 Łukanowice 49 9,0
177 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Liczba podmiotów Sołectwo % udział gospodarczych Milówka 20 3,7 Olszyny 35 6,4 Rudka 3 0,5 Sukmanie 17 3,1 Więckowice 24 4,4 Wielka Wieś 54 9,9 Zakrzów 188 34,4 m.Wojnicz 19 3,5 Gmina 546 100,0 Źródło: UG Wojnicz
Przestrzenne rozmieszczenie podmiotów gospodarczych osób fizycznych wskazuje, że w m. Wojnicz ma miejsce koncentracja działalności gospodarczej – 188 podmiotów, co stanowi 34,4% ogółu podmiotów. Na terenie Łukanowic i Wielkiej Wsi podmioty gospodarcze liczą po ok. 50, a Grabnie, Biadolinach Radłowskich i Olszynach po ok.35.. W pozostałych miejscowościach działalność prowadzi od 24 do 3 podmiotów. Wg. inwentaryzacji urbanistycznej podmioty gospodarcze sytuują się głównie przy drogach lub w centrach wsi.
Tabela 67. Podmioty gospodarki narodowej według wybranych sekcji EKD w gm. Wojnicz.
Gmina Wojnicz Sekcja 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo 19 24 22 21 29 26 27 Działalność produkcyjna 60 62 63 62 51 56 63 Budownictwo 110 120 120 124 100 110 126 Handel i naprawy 196 213 214 209 191 190 197 Hotele i restauracje 16 16 14 15 13 12 11 Transport, składowanie, łączność 59 57 55 55 46 52 49 Pośrednictwo finansowe 16 16 18 19 19 22 22 Obsługa nieruchomości i firm 58 72 70 74 69 54 51 Administracja publiczna i obrona 11 11 11 11 11 11 11 narodowa Edukacja 21 35 34 33 35 33 30 Ochrona zdrowia i opieka socjalna 28 20 21 21 22 23 27 Pozostała działalność usługowa, 40 44 46 44 46 52 50 komunalna, socjalna i indywidualna Razem 634 690 688 688 632 641 664 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS
Na przestrzeni lat 2002-2008 wystąpiły nieznaczne zmiany ilościowe w poszczególnych rodzajach działalności. W strukturze rodzajowej podmiotów w 2008 r. największy udział, bo 29,8% miał handel i naprawy oraz budownictwo – 19,0,8%. Te dwa rodzaje podmiotów stanowiły 48,8% ogółu funkcjonujących podmiotów. Kolejne miejsca zajmowała działalność produkcyjna – 9,5%
178 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA obsługa nieruchomości i firm – 7,7%, pozostała działalność usługowa - 7,6 % oraz transport, składowanie, łączność – 7,4%.
Tabela 68. Struktura podmiotów gospodarki narodowej według wybranych sekcji EKD w gm. Wojnicz i powiecie tarnowskim 2008 r. Gmina Wojnicz Powiat tarnowski Sekcja l. podmiotów % l. podmiotów % Rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo 27 4,0 368 4,1 Działalność produkcyjna 63 9,5 1.145 12,8 Budownictwo 126 19,0 1.588 17,8 Handel i naprawy 197 29,8 2.392 26,7 Hotele i restauracje 11 1,6 157 1,7 Transport, składowanie, 49 7,4 725 8,1 łączność Pośrednictwo finansowe 22 3,3 265 3,0 Obsługa nieruchomości i firm 51 7,7 670 7,5 Administracja publiczna i obrona 11 1,6 161 1,8 narodowa Edukacja 30 4,5 375 4,2 Ochrona zdrowia i opieka 27 4,0 358 4,0 socjalna Pozostała działalność usługowa, komunalna, socjalna i 50 7,6 707 7,9 indywidualna inne - - 35 0,4 Razem 664 100,0 8.946 100,0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS
Struktura rodzajowa podmiotów gospodarczych gm. Wojnicz i powiatu tarnowskiego wykazuje podobieństwo. Zarówno w gm. Wojnicz jak i powiecie tarnowskim, dominuje handel i naprawy, budownictwo oraz działalność produkcyjna, które łącznie stanowiły analogicznie 58,3% i 57,3% ogółu podmiotów tych jednostek. Koncentracja działalności gospodarczej ma miejsce w centralnej części gminy, w tym na terenach usytuowanych w sąsiedztwie drogi krajowej E-4. Realizacja w ciągu drogi E-4 północnej obwodnicy Wojnicza, dodatkowo uatrakcyjniła potencjalne tereny inwestycyjne leżące w jej pobliżu tj. w obszarze Zielonego Parku Przemysłowego. Projekt ZPP realizowany jest w ramach porozumienia Partnerstwo dla Tarnowa i Ziemi Tarnowskiej. Park zlokalizowano na obszarze położonym w północnej części Wojnicza. Docelowa wielkość Parku to ok.153 ha w tym tereny zielone stanowią ok.70 ha. Obecnie działalność prowadzą już przedsiębiorstwa: „Solid Parkiet” „Łęgbud” „M&R Printing Equipment Co „Przed. Global Holding Sp. z o.o., „JERONIMO MARTINS” dystrybucja- centrum dyspozycyjne, biuro regionu południowo – wschodniego „Biedronka”, „ORION” skład budowlany, „FAST” mieszalnia tynków i farb.
179 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Kilku potencjalnych inwestorów krajowych i zagranicznych kupiło bądź prowadzi rozmowy w sprawie zakupu terenów w obszarze Parku. Możliwości rozwojowe z uwagi na ilość terenów są duże. Korzystny klimat dla inwestowania i prowadzenia działalności gospodarczej na terenie gm. Wojnicz, potwierdza zaangażowanie władz samorządowych w działania na rzecz rozwoju Zielonego Parku Przemysłowego. W m. Wojnicz przy drodze wojewódzkiej w kierunku na Dąbrowę Tarnowską wykształcił się zespól zabudowy produkcyjno - usługowej z podmiotami gospodarczymi, a to: Wędliny Wojnickie Sp.zo.o, Zakład Produkcji Octu, WERTEKS FUH Sp. zo.o, LPG Gaz, Witospol Tarnów - stacja benzynowa, „Florpak”. Wzdłuż drogi krajowej E-4 koncentrują się usługi z zakresu komunikacji, handlu takie jak: stacje benzynowe, sklepy, a także działalnosci produkcyjnej. Średnia ilość pracujących na 1 podmiot gospodarczy w gm. Wojnicz w 2002 r. kształtowała się na poziomie 1,6 osób natomiast w 2008 r – 2,5 osób. Przy niewielkim wzroście liczby podmiotów gospodarczych (o 27), wzrost wskaźnika pracujących na 1 podmiot, wskazuje na powstawanie w obszarze gminy podmiotów, znacząco wpływających na rozwój miejsc pracy. Wskaźnik przedsiębiorczości wynoszący 50,8 (ilość podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców) dla gminy Wojnicz, świadczy o dobrej kondycji gospodarczej oraz aktywności i przedsiębiorczości jej mieszkańców. Wskaźnik ten dla gminy, jest wyższy od wskaźnika dla powiatu kształtującego się na poziomie 45,7.
15.2. ROLNICTWO
15.2.1. Warunki przyrodnicze
Syntetyczną ocenę warunków produkcji rolnej określa waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej opracowana przez Instytut Upraw, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach. IUNG opracował metodę punktową oceniającą poszczególne elementy środowiska - glebę, agroklimat, warunki wodne, a także rzeźbę terenu. Suma punktów poszczególnych elementów określa syntetyczny wskaźnik liczbowy charakteryzujący jakość rolniczej przestrzeni produkcyjnej danej jednostki administracyjnej. Ogólny wskaźnik bonitacji rolniczej uwzględnia:
jakość i przydatność rolniczą gleb w skali 100 stopniowej,
agroklimat w skali 15 stopniowej,
rzeźbę terenu w skali 5 stopniowej,
warunki wodne w skali 5 stopniowej. Biorąc pod uwagę jakość gleb, agroklimat, rzeźbę terenu i warunki wodne a więc czynniki, które przesądzają o przyrodniczych możliwościach rozwoju rolnictwa, gmina
180 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA korzystnie wyróżnia się na tle kraju. Wyraża to wysoki wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej, wynoszący w przypadku gminy Wojnicz 82,6 punktów, wobec niespełna 66,6 pkt dla kraju. Wskazuje on, ze gmina Wojnicz ma wyraźnie lepsze warunki dla rolnictwa od przeciętnych w kraju.
Tabela 69. Wskaźnik bonitacji rolniczej.
Wskaźnik bonitacji rolniczej Ogólny wskaźnik rolniczej Wyszczególnienie jakości rzeźby warunków przydatności i przydatności agroklimatu terenu wodnych produkcyjnej rolniczej Gmina Wojnicz 63,9 12,0 2,8 3,9 82,6
Polska 49,5 9,9 3,9 3,3 66,6 Źródło: Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski według gmin, 1994, IUNG, Puławy
Tabela 70. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej gm. Wojnicz.
Ocena gleb w pkt wskaźnik bonitacja przydatność rolnicza Wyszczególnienie syntetyczny jakości grunty grunty grunty grunty grunty orne grunty orne orne zielone zielone zielone Gmina Wojnicz 63,9 49,0 70,3 46,1 67,1 47,6
Polska 50,5 39,7 54,1 39,2 52,3 39,5
Źródło: Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski według gmin, 1994, IUNG, Puławy
Budowa geologiczna, rzeźba terenu, warunki gruntowo-wodne, klimat i działalność człowieka, warunkują genetyczne zróżnicowanie gleb. Przestrzenne zróżnicowanie czynników glebotwórczych powoduje różnorodność gleb występujących w obszarze gm. Wojnicz. Podstawowymi typami gleb w obszarze gminy są: gleby brunatne wyługowane i brunatne kwaśne, bielicowe oraz mady. Gleby brunatne wytworzyły się na bazie lessu tj. drobnoziarnistej (pyłowej) skały osadowej zbudowanej w 80% z ziaren kwarcu. Proces jej brunatnienia zachodził w lasach liściastych pokrywających te tereny w przeszłości. Gleby tego typu dominują w pokrywie glebowej południowej części gminy, na zachód od doliny Dunajca. Gleby bielicowe występują w północnej części na Wysoczyźnie Wojnickiej oraz Równinie Radłowskiej. Mady rozwinęły się głównie w dolinie Dunajca oraz dolinach pozostałych większych cieków jak Kisielina, Więckówka.
Tabela 71. Klasyfikacja bonitacyjna użytków rolnych w gm. Wojnicz.
Klasa I II III IV V VI Ogółem Powierzchnia 195 579 1.549 2.011 548 131 5.013 [ha] % 3,9 11,5 30,9 40,2 10,9 2,6 100,0 Źródło: Program Ochrony Środowiska
181 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Według klasyfikacji bonitacyjnej w gm. Wojnicz na użytkach rolnych dominują gleby kl. IV stanowiąc 40,2% ogólnego ich areału, natomiast najlepsze gleby kl. I-III zajmują łącznie 46,3% areału. Słabe gleby V – VI pokrywają zaledwie 13,5% areału użytków rolnych. Najlepsze gleby klas I-III zalegają szerokim pasem wzdłuż doliny Dunajca oraz w środkowej części gminy. Wysoka jakość gleb powoduje że ok. ¾ powierzchni użytków rolnych wykorzystywana jest jako grunty rolne. Najlepsze gleby względem bonitacji posiadają Więckowice, Rudka, Łukanowice Wielka Wieś i Isep. Na użytkach rolnych tych miejscowości zalega pokrywa glebowa, którą budują w 90-100% wysokie klas gleb I-IV ( w tym gleby od I-III stanowią 71-92%). Średnio w gminie Wojnicz udział gleb klas I-IV w ogólnej powierzchni użytków rolnych wynosi 86%, przy czym wskaźnik niższy od średniego dla gminy mają tylko trzy miejscowości, a to Biadoliny Radłowskie, Zakrzów i Dębina Zakrzowska.
Tabela 72. Struktura użytków rolnych wg klas bonitacyjnych w poszczególnych miejscowościach gm. Wojnicz. Użytki rolne % Wieś I II III IV V VI I-IV Biadoliny Radłowskie - - 6 39 38 17 45 Dębina Łętowska - - 24 62 13 1 86 Grabno - - 26 72 2 * 98 Isep - 28 43 19 4 6 90 Łopoń - - 26 55 18 1 81 Łukanowice 20 19 35 25 1 - 99 Milówka - - 29 64 7 * 93 Olszyny 4 8 23 52 12 1 87 Rudka - - 85 15 * * 100 Sukmanie - 31 19 46 4 - 96 Wielka Wieś 6 27 41 18 7 1 92 Więckowice 5 14 73 8 * - 100 Wojnicz 2 22 40 33 3 - 97 Zakrzów, 20 22 15 21 20 2 78 Dębina Zakrzowska Źródło: UM Wojnicz.
Pod względem przydatności rolniczej w obszarze gminy wyróżniono wzdłuż Dunajca kompleks 4 żytni bardzo dobry, do którego od zachodu przylega szeroki pas kompleksu 1 pszennego bardzo dobrego. W środkowej części rozciąga się 2 kompleks pszenny dobry natomiast w południowej część przeważają kompleksy 10 i 11 – pszenny górski i zbożowy górski. Północną część charakteryzuje mozaika pokryw zaliczonych do kompleksów 4,5,6 – żytniego bardzo dobrego, żytniego dobrego i żytniego słabego. Wzdłuż dolin Kisieliny, Więckówki i Milówki rozciąga się kompleks 2 z użytki zielone średnie.
182 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Rzeźba terenu gminy w północnej i środkowej części oraz wzdłuż doliny Dunajca jest mało urozmaicona, a rzędne terenu mieszczą się w granicach 300 m npm. W obrębie Wysoczyzny Wojnickiej wierzchowiny są wyniesione około 80 m nad dno Dunajca, a spadki stoków nie przekraczają 25%. Płaszczyznę Równiny Radłowskiej urozmaicają piaszczyste pagóry i wydmy. Na południu w obrębie Pogórza Wiśnickiego kulminacje oscylują w granicach 400 m npm. Obszar ma charakter pofalowanej wyżyny, utworzonej przez płaty porozdzielane erozyjno-denudacyjnymi obniżeniami rozczłonkowanych dolin. Wyniesienia wierzchowin ponad dna dolinne sięga do 180 m. Spadki terenu nie przekraczają 40%. Gmina Wojnicz generalnie charakteryzuje się korzystnymi warunkami klimatycznymi. Tak więc średnia temperatura lipca wynosi ok.18 C, a stycznia ok. -2 C. Długość okresu wegetacyjnego sięga 220 dni, a intensywnego rozwoju roślin 165 dni. Okres bezprzymrozkowy wynosi 175 dni. Średnie sumy opadów kształtują się w granicach 740 mm. W obszarze gminy występują niewielkie różnice klimatyczne pomiędzy północną, a południową częścią. W południowej części nieznacznie mniejsze są wartości temperatury, długość okresu wegetacyjnego i intensywnego wzrostu roślin, liczba dni pogodnych i bezprzymrozkowych, większe natomiast maksymalne sumy opadów, ale też liczba dni gorących. Gmina posiada sprzyjające rozwojowi rolnictwa warunki glebowe i klimatyczne. Rzeźba terenu powoduje pewne ograniczenia i utrudnienia dla rolnictwa w południowej części. Generalnie w oparciu o uwarunkowania środowiskowe stwierdzić należy, że najkorzystniejsze warunki dla rolnictwa występują w północnej i środkowej części obszaru, mniej korzystne na południu.
15.2.2. Struktura użytkowania gruntów
Powierzchnia użytków rolnych w gminie Wojnicz wynosi 5.013 ha stanowiąc 63,8% ogólnej powierzchni gminy, lesistość natomiast 26%. Powierzchnia zagospodarowana w inny sposób niż rolniczy czy leśny stanowi 10,2%.
Tabela 73. Struktura użytkowania gruntów w gm. Wojnicz. 2008 Użytkowanie gruntów ha % użytki rolne 5.013 63,8 lasy i grunty leśne 2.044 26 0 pozostałe grunty 798 10,2 Ogółem 7.855 100,0 Zrodło: UM Wojnicz
Tabela 74. Struktura użytków rolnych. 2008 Użytki rolne ha % użytki rolne, w tym: 5.013 100,0 grunty orne 3.903 77,8 sady 115 2,3
183 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
łąki trwałe 768 15,4 pastwiska trwałe 227 4,5 Zrodło: UM Wojnicz
W strukturze użytkowania gruntów rolnych zdecydowanie dominuje uprawa, zajmująca ok. 78% ogółu, 19,9% stanowią użytki zielone, przy czym trzykrotnie nad pastwiskami przeważają łąki. Pozostałe 2,3% stanowią sady.
15.2.3. Struktura upraw i produkcja zwierzęca
Podstawowym sposobem użytkowania gruntów jest uprawa roślin, bowiem grunty orne stanowią 77,8 % użytków rolnych. Znaczący jest udział użytków zielonych tj. łąk i pastwisk, który wynosi 19,9 %
Tabela 75. Struktura upraw w gm. Wojnicz.
Rodzaj upraw Areał upraw (ha) Struktura (%)
zboża 1.366 35,0 rośliny strączkowe jadalne 68 1,7 ziemniaki 473 12,1 warzywa polowe 65 1,7 rośliny pastewne 60 1,5 pozostałe 1.871 48,0 Ogółem 3.903 100,0 Źródło: Program Ochrony Środowiska
Podstawowym kierunkiem produkcji roślinnej gospodarstw są uprawy ogólnorolne: zboża, które zajmują 35% i ziemniaki – odpowiednio 12,1%. Łącznie uprawy te zajmują 47,1% ogólnego areału upraw. Wśród zbóż dominują: pszenica oraz jęczmień. Większość gospodarstw prowadzi wielokierunkową gospodarkę, mało wyspecjalizowaną produkcję roślinną nastawioną głównie na zabezpieczenie paszy dla zwierząt. Z upraw roślin bardziej intensywnych, o utrwalonych tradycjach to uprawa, głównie w południowej części gminy, fasoli. Na obszarze gminy funkcjonują firmy zajmujące się skupem i eksportem fasoli. Częstą uprawą jest, szczególnie w południowej części gminy, także groch. Ok. 115 ha zajmują sady owocowe, w których dominują: jabłonie, śliwy i wiśnie. Obsada zwierząt gospodarskich na 100 ha użytków rolnych wynosi ok. 24 sztuki. W produkcji zwierzęcej prowadzony jest głównie chów trzody chlewnej i bydła – w 2002 roku było to odpowiednio 782 i 1.048 sztuk. Zdecydowanie mniejsze były pogłowia koni, kóz i owiec. Wymienić należy natomiast chów drobnego inwentarza – liczba kur przekroczyłam w 2002 roku 41 tys. sztuk.
184 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Tabela 76. Zwierzęta gospodarskie oraz gospodarstwa utrzymujące zwierzęta wg pogłowia w gm. Wojnicz. Szt. Zwierzęta gospodarskie 1996 2002 bydło ogółem 1.923 782 - w tym krowy 1.286 612 trzoda 1.996 1.048 konie 412 224 owce 203 75 kozy b.d. 144 kury 23.643 41.266 Źródło: NSR 1996 r. i NSR 2002 r.
Obszarami hodowli bydła są rejony północno-zachodnie gdzie występują duże kompleksy łąk i pastwisk, zaś chów trzody i drobiu ma miejsce w obszarze całej gminy. Słaba opłacalność produkcji zwierzęcej powoduje trwającą redukcję pogłowia, która znacznie się zmieniła między rokiem 1996 a 2002. Pogłowie zwierząt hodowlanych uległo zmniejszeniu w niektórych przypadkach o ok. połowę (bydło – o 60%, trzoda – o 47%). Wzrosła natomiast wyraźnie liczba kur – o około 78%. W 2002 roku 75% gospodarstw pozostawało bez zwierząt gospodarskich, co świadczy także o dominacji produkcji roślinnej opartej na wysokiej jakości glebach. Na terenie gminy Wojnicz nie funkcjonują żadne grupy producenckie.
15.2.4. Struktura agrarna
Tabela 77. Struktura gospodarstw rolnych. Grupy obszarowe Liczba gosp. rolnych % gosp. rolnych gospodarstw rolnych 1 – 2 ha 832 53,5 2 – 5 ha 646 41,4 5 – 7 ha 55 3,6 7 – 10 ha 13 0,8 10 – 15 ha 7 0,5 15 – 20 ha 3 0,2 Ogółem 1 558 100,0 PSP 2002 r.
Struktura obszarowa gospodarstw rolnych (94,9% to małe gospodarstwa do 5 ha) wskazuje, iż problem rozdrobnienia ziemi istnieje wraz ze wszystkimi tego skutkami. Srenia wielkość gospodarstwa rolnego wynosi zaledwie 1,83 ha. Oprócz indywidualnych gospodarstw rolnych, funkcjonuje 1.192 mikrogospodarstw (z działkami o powierzchni poniżej 1 ha). Łączna liczba gospodarstw (związanych z rolnictwem) to 2.751. Liczba gospodarstw na przestrzeni lat 2002-2008 minimalnie zwiększyła się (o 15 gospodarstw). W gminie daje się zauważyć tendencje odchodzenia od gospodarstw małych na
185 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA rzecz gospodarstw zajmujących większą powierzchnię, co wpływa korzystnie na wydajność i jakość produkcji.
15.2.5. Rolnictwo, jako działalność gospodarcza
Według programu ochrony środowiska w 2008 r. na 2.766 gospodarstw domowych 2.016 prowadziło działalność rolniczą, przy czym była to działalność: wyłącznie rolnicza dla 490 oraz rolnicza i pozarolnicza dla 1526 gospodarstw. Z pozostałych 750 gospodarstw 100 prowadziło wyłącznie działalność pozarolniczą, a 650 nie prowadziło żadnej działalności. Łącznie aż 27% gospodarstw nie prowadzi działalności rolniczej.
Tabela 78. Udział gospodarstw w podziale na cel produkcji rolniczej.
Cel produkcji Gospodarstwa [%]
Gospodarstwa nie prowadzące produkcji rolniczej 28
Gospodarstwa produkujące wyłącznie na potrzeby własne 36
Gospodarstwa produkujące głównie na potrzeby własne 30
Gospodarstwa produkujące głównie na rynek 6 Źródło: PSR 2002 r.
Głównym celem produkcji 66% gospodarstwa jest wyłącznie lub głównie zaspokajanie własnych potrzeb. Z PSR przeprowadzonego w 2002 roku wynika, iż z pośród wszystkich gospodarstw w gminie tylko 6% produkowało głównie na rynek, natomiast aż 28% gospodarstw w ogóle nie prowadziło produkcji rolniczej.
Tabela 79. Udział gospodarstw wg struktury dochodów [%].
Źródło dochodu Gospodarstwa [%]
Działalność rolnicza 5
Praca najemna 34
Działalność rolnicza i praca najemna 6
Emerytura i renta 38
Działalność pozarolnicza 5
Gospodarstwa domowe pozostałe 12 Źródło: PSR 2002 r.
Wyłącznie z działalności rolniczej utrzymuje się zaledwie 5% gospodarstw domowych w gminie, natomiast podstawowym źródłem dochodów gospodarstw są praca najemna oraz emerytury i renty – stanowiące łącznie źródło dochodów dla 72% gospodarstw. Działalność pozarolnicza i inne źródła stanowią dochód dla 23% gospodarstw domowych. Poziom wykształcenia ludności w wieku 15 lat i więcej zamieszkałej w gospodarstwach domowych z użytkownikiem gospodarstwa indywidualnego był wg PSP w 2002 r. niski.
186 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Dominowały osoby bez wykształcenia lub z zasadniczym zawodowym stanowiąc ok. 36,8%. Podobnie był niski poziom wykształcenia użytkowników gospodarstw rolnych, co ma istotne znaczenie w perspektywie konieczności zmian w funkcjonowaniu rolnictwa. Wyższe wykształcenie rolnicze miało jedynie 11 użytkowników gospodarstw (0,4%). Około 22% użytkowników miało ukończony jeden z etapów edukacji kierunkowej – głównie kurs rolniczy, a 50% nie posiadało jakiegokolwiek wykształcenia w zakresie rolnictwa. Czynnikiem o istotnym znaczeniu dla dobrego funkcjonowania gospodarstwa rolnego jest posiadanie własnej siły roboczej. Wyposażenie rolnictwa gminy w maszyny należy uznać za niewystarczające. W 2002 r. jeden ciągnik przypadał na 11,3 ha użytków. Gospodarstwa były w posiadaniu 15 kombajnów zbożowych (o 4 mniej niż w 1996 r.). Bardzo dobre i dobre gleby pokrywające znaczną część gminy, a także utrudnione warunki prowadzenia gospodarki rolnej w pogórskich sołectwach stwarzaja predyspozycje dla rozwoju gospodarstw ekologicznych w gminie. Na koniec 2009 r. na terenie gminy funkcjonowały dwa sołectwa, z przyznanymi certyfikatami gospodarstw ekologicznych. Gospodarstwa, położone w Wojniczu i we wsi Olszyny, mają charakter ogólny prowadząc produkcję zarówno roslinną, jak i zwierzęcą oraz w niewielkim stopniu ogrodnictwo. Walory turystyczne gminy oraz terenów sąsiednich stwarzają warunki do rozwoju agroturystyki, a tym samym do uzyskania dodatkowych dochodów dla ludności rolniczej. Obecnie jedynie w Biadolinach Radłowskich funkcjonuje jedno takie gospodarstwo, świadczące także dodatkowe usługi. Gospodarstwo to współpracuje z Małopolskim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego w Tarnowie. Rozwój sieci takich gospodarstw nie wymaga dużych nakładów na inwestycje, a gmina powinna promować działające na jej terenie gospodarstwa agroturystyczne oraz stwarzać korzystne warunki dla dalszego ich rozwoju. Generalnie – utrzymanie rolnictwa jako podstawowego źródła utrzymania części ludności wymagać będzie restrukturyzacji oraz poszerzenia strefy okołorolniczej, a w szczególności:
działań zmierzających do ograniczenia rozdrobnienia gruntów,
rozwoju systemu obsługi rolnictwa,
poprawy obsługi rolnictwa (rynków zaopatrzenia i zbytu),
rozbudowy przetwórstwa rolnego. Część ludności gminy związana z rolniczym gospodarstwem domowym zmuszona będzie w przyszłości podjąć pracę w strefie usługowo-produkcyjnej pozarolniczej. Korzystanie z pomocy unijnych Powszechne w gminie jest wykorzystywanie środków unijnych, szczególnie dopłat bezpośrednich. W 2008 r. tego typu dofinansowanie orzymało 838 beneficjentów. Część rolników korzysta z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. W 2008 r. przeszło 35 rolników otrzymało płatności z PROW. Najczęściej dofinansowanie przyznawane było na program
187 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA rolnośrodowiskowy, wnioski składano także na działania modernizacji gospodarstw rolnych, ułatwianie startu młodym rolnikom oraz różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej. Zainteresowaniem cieszą się także doplaty do obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania, wsparcie dla gospodarstw niskotowarowych, inwestycje w gospodarstwach rolnych oraz różniocowanie w kierunku działalności nierolniczej.
15.3. GOSPODARKA LEŚNA
Obszary leśne Wojnicz położone są w obrębie VIII Karpackiej Krainie przyrodniczo- leśnej w Dzielnicy Pogórza Środkowobeskidzkiego. Tereny leśne zajmują 1 925,3 ha, co stanowi ok. 25 % ogólnej powierzchni gminy.
Tabela 80. Struktura lasów w gm. Wojnicz. Powierzchnia [ha] Wyszczególnienie 2007 r. 2008 r. 2009 r. Lasy - ogółem 1 857,1 1 886,2 1 876,9 Lasy Państwowe- ogółem 1 401,2 1 401,2 1 391,9 - Skarb Państwa -nadleśnictwo Brzesko 485,1 485,1 485,1 - Skarb Państwa -nadleśnictwo Dąbrowa 916,1 916,1 906,8 Tarnowska Lasy gminne i prywatne - ogółem 455,9 485,0 485,0 Lasy gminne - ogółem 67,5 67,5 455,9 Lasy prywatne- ogółem 417,5 417,5 Lasy ochronne b.d b.d 932,5 - powierzchnia lasów wodochronnych 624,7 bd bd - powierzchnia lasów glebochronnych 307,8 Tereny zalesieniowe- ogółem 1,7 0,8 - - Skarb Państwa - nadleśnictwo Brzesko - - - - Skarb Państwa - nadleśnictwo Dąbrowa - - - Tarnowska - - - - zalesienia publiczne- gminy 1,7 0,8 b.d- - zalesienia prywatne Źródło: dane Nadleśnictwo Dabrowa Tarnowska i Nadl. Brzesko oraz UM Wojnicz.
W gm. Wojnicz 1 391,9 ha lasów tj. 74,2% ogółu jest własnością Skarbu Państwa, z czego 932,5 ha posiada status lasów ochronnych. Powierzchnia lasów prywatnych i gminnych liczy 485 ha w tym 67,5 ha stanowią lasy gminne, a 417, 5 ha – lasy prywatne. Powierzchnia gruntów leśnych w gminie w 2008 r. zmniejszyła się, w związku z przekazaniem 8,6 ha gruntów leśnych pod autostradę.
Tabela 81. Przestrzenne rozmieszczenie lasów wg własności w 2008 r. Powierzchnia [ha] L.p Sołectwo Grunty leśne Lasy gminne Lasy prywatne Skarbu Państwa 1. Biadoliny Radłowskie 1,0 84,3 815,5 ** 2. Dębina Łętowska - 1,0 - 3. Dębina Zakrzowska - 2,0 - 4. Grabno - 39,0 304,2 *
188 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Powierzchnia [ha] L.p Sołectwo Grunty leśne Lasy gminne Lasy prywatne Skarbu Państwa 5. Isep - 4,0 - 6. Łopoń 0,5 13,0 3,7 ** 7. Łukanowice - 3,7 8. Milówka 23,0 19,0 38,7 * 9. Olszyny - 157,3 10. Rudka - 2,2 80,3 * 11. Sukmanie - 40,5 12 Wielka Wieś 40,3 30,0 76,7 * 13. Więckowice - 4,8 14. Zakrzów - 1,2 92,2 ** 15. Wojnicz 3,7 15,5 Ogółem 67,5 417,5 1.411,3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z UM Wojnicz., Nadleśnictwa Brzesko * i Nadleśnictwa Dąbrowa Tarnowska**
Zwarte kompleksy leśne występują w północno-zachodniej części gminy – w Biadolinach Radłowskich i Dębine Zakrzowskiej (tzw. Lasy Radłowskie) oraz wzdłuż południowo-zachodniej granicy gminy – w Grabnie, Milówce i Sukmanie. Większe płaty lasów sytuują się także w Więckowicach oraz na granicy Wielka Wieś – Milówka. Na pozostałym obszarze gminy, lasy występują w znacznym rozproszeniu i na niewielkich powierzchniach. Największe powierzchnie lasów stanowiących własność Skarbu Państwa znajdują się w Biadolinach Radłowskich, Grabnie, Więckowicach, Rudce i Wielkiej Wsi. Lasy gminne koncentrują się w Wielkiej Wsi i Milówce natomiast prywatne rozproszone są w obszarze całej gminy, przy czym ok.40% ich powierzchni znajduje się w Olszynach. Gospodarka leśna w lasach państwowych prowadzona jest w oparciu o zatwierdzony decyzją Ministra Środowiska z dnia 23 sierpnia 2006 r. plan urządzeniowy lasów na lata 2006–2015 dla lasów należących do Nadleśnictwa Dąbrowa Tarnowska oraz z dnia 30 lipca 2004 r. plan urządzeniowy lasów na lata 2004–2013 dla lasów należących do Nadleśnictwa Brzesko. Zgodnie z ustawą o lasach nadzór nad gospodarka leśną w lasach nie stanowiących własność Skarbu Państwa sprawuje Starosta. Podstawową zasada gospodarki leśnej jest dążenie do zachowania trwałości lasów i ciągłości ich użytkowania oraz powiększania zasobów leśnych.
Tabela 82. Powierzchnia gruntów nieleśnych w gm. Wojnicz przeznaczonych do zalesienia w latach 2000-2007 [ha]. Zalesienia 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 publiczne - - - 0,7 - 1,4 0,6 0,3 prywatne 1,7 0,2 1,1 0,5 0,8 0,9 1,5 b.d Ogółem 1,7 0,2 1,1 1,2 0,8 2,3 2,1 0,3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS .
189 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Działania w zakresie powiększania powierzchni leśnej prowadzone są poprzez odnowienia i zalesienia. Na przestrzeni lat 2000-2007 średnio rocznie wielkość zalesień kształtowała się w granicach 1,2 ha. Równocześnie w ostatnich latach widoczne jest gwałtowne zapotrzebowanie na drewno w wyniku ruchu budowlanego i działalności związanej z pozyskiwaniem materiału energetycznego. Ogółem w roku 2007 pozyskano 503 m3 drewna z lasów prywatnych i gminnych w tym z lasów prywatnych 457 m3.
Tabela 83. Pozyskiwanie drewna [m3] w latach 2000-2007 w gm. Wojnicz.
Źrodło 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 Z lasów prywatnych 457 150 213 346 340 205 274 330 Z lasów gminnych 46 16 15 - - - 6 10 SUMA 503 166 228 346 340 205 280 340 Źródło: dane GUS.
Lasy zróżnicowane są pod względem struktury drzewostanu jak i wieku. Struktura drzewostanu lasów występujących w gminie jest zróżnicowana, zależnie od typów siedlisk leśnych. W południowej części obejmującej Pogórze Wiśnickie przeważają siedliska Lasu Wyżynnego o typie gospodarczym drzewostanów dębowo-bukowym. W części północnej gminy znajdują się lasy o przewadze siedlisk borowych. W strukturze gatunkowej dominuje monokultura sosny, której udział sięga powyżej 90 %. Lasy Nadleśnictwa Brzesko zaliczono do III kategorii zagrożenia pożarowego. Mimo małego zagrożenia, należy zachować ostrożność zwłaszcza w okresach wiosennych i letnich. Bliskie sąsiedztwo z terenami mieszkalnymi może stwarzać zagrożenie pożarowe oraz zaśmiecanie lasów. Lasy Nadleśnictwa Dąbrowa Tarnowska zaliczono do II kategorii zagrożenia pożarowego. Duże zagrożenie wynika z silnej penetracji terenów leśnych przez zbieraczy owoców runa leśnego a także wypalanie suchych traw na wiosnę oraz słomy po żniwach. Lasy pełnią funkcje ochronne polegające na naturalnym przeciwdziałaniu procesom degradacyjnym środowiska. Szczególnie ważną rolę odgrywają lasy w zapobieganiu erozji wodnej, wietrznej i mechanicznej, ochronie czystości wód i powietrza oraz korzystnym modyfikacjom środowiska upraw rolniczych. Położone w Obszarach Chronionego Krajobrazu ekosystemy leśne podlegają czynnej ochronie, poprzez obowiązek::
utrzymania ciągłości i trwałości ekosystemów leśnych;
sprzyjania tworzeniu zwartych kompleksów leśnych;
tworzenia i odtwarzania stref ekotonowych, celem zwiększenia bioróżnorodności;
utrzymywania i tworzenia leśnych korytarzy ekologicznych ze szczególnym uwzględnieniem możliwości migracji dużych ssaków;
190 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
zalesiania i zadrzewiania gruntów mało przydatnych do produkcji rolnej i nie przeznaczonych na inne cele, z wyłączeniem terenów na których występują nieleśne siedliska przyrodnicze podlegające ochronie, siedliska gatunków roślin, grzybów i zwierząt związanych z ekosystemami nieleśnymi, a także miejsca pełniące funkcje punktów i ciągów widokowych na terenach o dużych wartościach krajobrazowych;
pozostawiania drzew o charakterze pomnikowym, drzew dziuplastych, części drzew obumarłych, aż do całkowitego ich rozkładu;
zachowania śródleśnych cieków, mokradeł, polan, torfowisk, wrzosowisk, muraw kserotermicznych i piaskowych oraz polan o wysokiej bioróżnorodności;
utrzymania odpowiedniego poziomu wód gruntowych dla zachowania siedlisk wilgotnych i bagiennych;
zachowania siedlisk chronionych i zagrożonych gatunków roślin, zwierząt i grzybów;
działania na rzecz czynnej ochrony oraz reintrodukcji rzadkich i zagrożonych gatunków roślin, zwierząt i grzybów. Wdrażanie wymienionych działań pozwoli na ochronę szczególnie lasów prywatnych, które nie posiadają opracowanych uproszczonych planów urządzeniowych lasów. W obszarze gminy Wojnicz część lasów państwowych posiada status ochronny i tak:
w Nadleśnictwie Dąbrowa Tarnowska, status lasów wodochronnych posiada 624,7 ha – Zarządzenie nr 234 Ministra Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 29 listopada 1996 r. w sprawie uznania za ochronne lasy stanowiące własność Skarbu Państwa, będących w zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe Nadleśnictwa Dąbrowa Tarnowska,
w Nadleśnictwa Brzesko, status lasów glebochronnych posiada 307,8 ha – Zarządzenie nr 234 Ministra Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 29 listopada 1996 r. w sprawie uznania za ochronne lasy stanowiące własność Skarbu Państwa, będących w zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe Nadleśnictwa Dąbrowa Tarnowska.
15.4. TURYSTYKA I REKREACJA
Urozmaicona rzeźba terenu, malownicze wzniesienia pocięte licznymi ciekami, kompleksy leśne, dogodne warunki klimatyczne, bogata szata roślinna – to walory krajobrazowo – przyrodnicze dla rozwoju turystyki i wypoczynku w południowej części gminy Wojnicz. Atrakcyjność turystyczną podnoszą obiekty kultury materialnej wymienione w poniższej tabeli, którymi nasycony jest obszar.
191 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Tabela 84. Atrakcyjne turystycznie obiekty kultury materialnej.
Sołectwo Obiekt
Olszyny Kościół parafialny p.w. Najświętszego Imienia Marii Panny Olszyny Cmentarz wojenny nr 286 Wielka Wieś Zespół dworsko-parkowy Wielka Wieś Pozostałości zamku obronnego Więckowice Zespół dworsko-parkowy Wojnicz Układ urbanistyczny Wojnicz Zespół dworsko- parkowy Kościół parafialny św. Wawrzyńca z otoczeniem drzewostanem i wolnostojącą Wojnicz dzwonnicą Kościół p.w. św Leonarda z XVI-XVII w. Wojnicz Wraz z otoczeniem i drzewostanem Wojnicz Grodzisko wczesnośredniowieczne (St. archeologiczne) Wojnicz Budynek mieszkalny na działce 1014 (róg Jagiellońskiej-Rynek) Wojnicz Kaplica grobowa rodziny Stadnickich na terenie cmentarza komunalnego Wojnicz Cmentarz wojenny nr 285 Kaplica mszalna p.w. Matki Boskiej Loretańskiej Wojnicz Wraz z cmentarzem wojennym z okresu I wojny światowej nr 282 Źródło: Opracowanie własne.
Pod względem turystyki krajobrazowej najbardziej ciekawym jest obszar pogórza wiśnickiego, dzięki bogatej rzeźbie terenu. Jest to jeden z podstawowych wyznaczników atrakcyjności krajobrazu. Najbardziej atrakcyjne tereny pod względem krajobrazowym znajdują się w sołectwach: Wielka Wieś, Milówka, Olszyny, Grabno. W gminie Wojnicz działalność turystyczną prowadzi obecnie jedno gospodarstwo agroturystyczne – ODNOWA" p. Agnieszki Leszczyńskiej w Biadolinach Radłowskich. Brak jest natomiast pensjonatów, hoteli, moteli, zajazdów jak również bazy noclegowej indywidualnej. Na terenie gminy nie funkcjonują pola namiotowe ani campingowe. W gminie Wojnicz brak jest punktów informacji turystycznej. W okresie wakacji funkcjonują schroniska młodzieżowe z noclegami w Szkołach Podstawowych w Biadolinach Radowskich oraz w Wojniczu. Przy szkołach udostępniane są hale sportowe (Biadoliny Radłowskie, Wojnicz). Dla celów rekreacyjnych istnieje dostęp do boisk szkolnych w Wojniczu oraz w sołectwach Zakrzów, Więckowice, Wielka Wieś, Olszyny, Milówka, Grabno, Biadoliny Radłowskie. Zaplecze gastronomiczne (wg. inwentaryzacji urbanistycznej wykonanej w terenie w 2009 r.) stanowi restauracja „Esencja” i „Wojnicka”, pizzeria w m. Wojnicz oraz restauracja „Viktoria” w Olszynach. Baza turystyczno-sportowa gminy to: kąpieliska na rzece Dunajec w sołectwach: Isep, Łukanowice, Sukmanie, Wielka Wieś. Istnieje możliwość poszerzenia terenów
192 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA wypoczynku nad wodą poprzez zagospodarowanie zbiorników wodnych powstałych po eksploatacji kruszyw w Dębinie Łętowskiej oraz w Olszynach. Jednym z elementów atrakcji turystycznych są szlaki turystyczne, biegnące przez najciekawsze przyrodniczo i kulturowo tereny. Pozwalają one na uprawianie aktywnej turystyki: pieszej i rowerowej. Szlaki turystyczne piesze spełniają również ważne funkcje edukacyjne. Przez teren gm. Wojnicz biegną piesze szlaki turystyczne i kulturowe:
szlak turystyczny oznaczony kolorem niebieskim Wojnicz – Więckowice – Wielka Wieś – Panieńska Góra (331m) o długości 8 km i czasie przejścia 2 godziny,
fragment szlaku niebieskiego Dębno – Melsztyn (okolice Jaworska),
odcinek szlaku po średniowiecznych miasteczkach – wytyczony w 2008 r. obejmujący 12 miejscowości w tym Tuchów, Ciężkowice, Wojnicz, Zakliczyn, Nowy Sącz oraz Szczyrzyc,
ścieżka ścieżka rowerowa wiodąca południową częścią gminy (Isep, Wielka Wieś, Milówka, Grabno, Rudka, Więckowice, Wojnicz.
16. DIAGNOZA I UWARUNKOWANIA ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI
w tym: Działalności gospodarczej Struktura rodzajowa wg. EKD podmiotów gospodarczych gm. Wojnicz wskazuje, że większość z nich dotyczy handelu i naprawy, budownictwa oraz działalności produkcyjnej. Podmioty gospodarcze prowadzące tego typu działalność stanowiły w 2008 r. 58,3% ogółu podmiotów.
Przyrost liczby podmiotów gospodarczych w latach 2002-2008 o 27, przy wzroście w tym okresie pracujących o 604 osoby, daje średnie zatrudnienie w nowych podmiotach w ilości 22 osoby. Zatem powstające podmioty, mają znaczący wpływa na rynek pracy w m. i gminie Wojnicz.
Gmina posiada korzystne warunki dla rozwoju działalności gospodarczej, a to:
dostępność komunikacyjną, zatem łatwe przemieszczanie się towarów i osób. Gmina położona na skrzyżowaniu drogi międzynarodowej E 40 z drogą wojewódzką nr 975 tj. dróg, które stanowią główne osie komunikacyjne i transportowe nie tylko gminy, ale i całego regionu. Korzystny układ komunikacyjny gminy jest jednym z najważniejszych czynników jej rozwoju. Dodatkowym atutem jest sieć kolejowa relacji Kraków – Medyka. Układ ten stwarza dogodne warunki do inwestowania oraz rozwoju usług i przemysłu. Realizacja w ciągu drogi E-40 obwodnicy Wojnicza, dodatkowo uatrakcyjniła potencjalne tereny inwestycyjne leżące w jej pobliżu,
193 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
duże rezerwy terenowe w obszarze Zielonego Parku Przemysłowego, usytuowanego w północnej części m. Wojnicz w pobliżu obwodnicy. Projekt ZPP realizowany jest w ramach porozumienia Partnerstwo dla Tarnowa i Ziemi Tarnowskiej. Docelowa wielkość Parku to ok.153 ha w tym tereny zielone stanowią ok. 70 ha. Zielony Park Przemysłowy to efekt zaangażowania władz samorządowych w działaniach i realizacji II. Celu strategicznego: Kreowanie odpowiedniego klimatu do inwestowania na terenie gminy oraz promocja lokalnej przedsiębiorczości.
Rolnictwa
Gmina Wojnicz charakteryzują dogodne uwarunkowania naturalne dla rozwoju rolnictwa, o czym świadczy wysoki wskaźnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej, wynoszący 82,6 pkt na 100 możliwych (66 pkt średnio dla Polski). Warunki środowiskowe sprzyjające dla rozwoju rolnictwa w tym regionie to:
gleby wysokiej jakości – 46,3% gruntów rolnych występuje w klasach I-III, gleby klasy V i VI stanowią około 13,5% gruntów rolnych. Najwyższy jest udział gleb klasy IV. Są to gleby zbożowo – pastewne, zajmujące 40,2% powierzchni.
długi okres wegetacji i intensywnego rozwoju wynoszący ok. 220 dni,
ukształtowanie terenu w północnej i środkowej części gminy korzystne dla użytkowania rolniczego natomiast w południowej części gminy rzeźba terenu może powodować utrudnienia w rolniczym gospodarowaniu.
Średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego gminy Wojnicz kształtuje się w granicach 1,83 ha przy średniej dla województwa 3,8 ha i dla Polski 10,15. Struktura obszarowa gospodarstw rolnych – 94,9% to małe gospodarstwa rolne do 5 ha – wskazuje, iż w gminie istnieje poważny problem rozdrobnienia ziemi.
W gminie dominuje produkcja roślinna, głównie zbóż i ziemniaków. Istona jest także uprawa fasoli, mające duże tradycje w gminie. Pogłowie zwierząt gospodarskich – głównie trzody i bydła w ciągu ostatnich lat zmniejszyło się, wzrosła natomiast wielkość drobnego inwentarza. Gospodarstwa charakteryzuje głownie drobnoskalowa produkcja rolnicza. Jedynie 6% gospodarstw produkuje głównie na rynek.
Rozwój rolnictwa uwarunkowany jest przede wszystkim:
restrukturyzacją w kierunku zmiany struktury agrarnej i dalszej komasacji gruntów,
uregulowaniem stanu prawnego części nieruchomości,
dostosowaniem rodzaju upraw do warunków naturalnych,
specjalizacją i intensyfikacją produkcji,
poprawą obsługi rolnictwa,
194 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
szeroką edukacją rolnictwa oraz świadomości ekologicznej,
podniesieniem wykształcenia ludności rolniczej, a zwłaszcza użytkowników gospodarstw rolnych,
rozwojem lokalnej bazy przetwórstwa produktów rolnych, a także wykorzystaniem potencjału rolnictwa terenów gminy, jakimi są czyste środowisko naturalne i nieskażone gleby wysokiej jakości umożliwiające rozwój rolnictwa ekologicznego (produkcja żywności wysokiej jakości), warunków do hodowli rodzimych i ginących ras bydła, owiec i koni, dobrych warunków dla rozwoju sadownictwa oraz upraw owoców miękkich. Wykorzystanie tych atutów terenu, przy dużym rozdrobieniu i niskiej opłacalności produkcji rolnej, będzie możliwe wyłącznie dzięki dobrej organizacji producentów i wspólnym działaniom.
Korzystne warunki przyrodnicze dla produkcji rolniczej znacznej części gminy przy koncentracji ujemnych zjawisk w rolnictwie, jak rozdrobnienie agrarne i brak specjalizacji – powoduje, iż kierunkiem rozwoju gminy powinien być wielofunkcyjny rozwój. Zasadą wielofunkcyjnego rozwoju gminy winno być racjonalne ograniczanie przestrzeni produkcyjnej na rzecz funkcji środowiskowych (gospodarka rolno środowiskowa, zagospodarowanie leśne, turystyka) mieszkalnictwa i innych funkcji gospodarczych. Na obszarach przewidzianych do intensyfikacji rolnictwa należy preferować lokalizację dla funkcji usług rynkowych w otoczeniu rolnictwa, natomiast w obszarach o utrudnionych warunkach rozwoju rolnictwa, lokalizację uzupełniających funkcji tj. turystyki z preferencją agroturystyki.
Południowo - zachodnie tereny gminy o utrudnionych warunkach rozwoju rolnictwa z uwagi na konfiguracje terenu, a charakteryzujące się wysokimi walorami przyrodniczo- kulturowymi, preferowane winny być do rozwoju funkcji rolniczo-rekreacyjnej. Rozwojowi w tym kierunku sprzyjać będzie obserwowany szybki rozwój turystki wiejskiej powiązanej z rolnictwem, kształtującej się bliżej przyrody i społeczności lokalnych. Tendencja adaptacji obiektów rolniczych na cele rekreacji ma miejsce na terenach południowych gminy.
Leśnictwa
Lesistość gminy kształtuje się na poziomie 23,9%, przy wskaźniku dla województwa małopolskiego wynosi 28,4%). Zwarte kompleksy leśne występują w północno – zachodniej części gminy – w Biadolinach Radłowskich i Dębine Zakrzowskiej (tzw. Lasy Radłowskie) oraz wzdłuż południowo-zachodniej granicy gminy – w Grabnie, Milówce i Sukmanie. Większe płaty lasów sytuują się także w Więckowicach oraz na granicy Wielka Wieś – Milówka. Na pozostałym obszarze gminy, lasy występują w znacznym rozproszeniu i na niewielkich powierzchniach.
195 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Lasy gminy podlegają ochronie z racji pełnionych funkcji, a to;
ochronnej – prawnie chronione jest około 50% lasów. Są to lasy Skarbu Państwa, a kategorią ochronności są wodochronność i glebochronność,
ekologicznej – lasy modyfikują warunki makro i mikroklimatyczne, stanowią ostoje dla wielu gatunków zwierząt i roślin,
krajobrazowej – lasy wraz z zadrzewieniami i zakrzewieniami stanowią ciągi ekologiczne, a także istotny element krajobrazu podnoszący jego walory estetyczne,
rekreacyjnej – funkcję tę pełnią głównie lasy w południowej części gminy.
Zagrożeniem środowiska leśnego w obszarze gminy jest:
zwiększające się zainteresowanie wypoczynkiem w środowisku leśnym, w połączeniu z niedoborem infrastruktury turystycznej i komunalnej,
zaśmiecanie terenów leśnych, głównie wzdłuż dróg i szlaków turystycznych, a także funkcjonowanie „dzikich wysypisk”,
rosnące zagrożenie pożarowe.
Głównym kierunkiem polityki przestrzennej w leśnictwie winno być umiejętne godzenie różnorodnych funkcji, jakie spełniają lasy przy zachowaniu ich trwałości i ciągłości użytkowania. Zasadzie tej powinna towarzyszyć:
powiększanie powierzchni leśnej poprzez odnowy i zalesienia – w obszarze gminy nie prowadzi się regularnych zalesień. Nowe zalesienia stanowią nieznaczny udział w gospodarce leśnej,
zagospodarowanie lasów na cele nieleśne powinno być dokonane tylko w uzasadnionych przypadkach i przy braku innych rozwiązań przestrzennych,
eliminowanie kolizji lasów z innymi funkcjami terenów,
respektowanie ustaleń planów urządzeniowych lasów, a także zapisów zawartych w Rozporządzeniach Wojewody w sprawie OChK odnośnie czynnej ochrony terenów leśnych.
Zachowanie trwałości lasów i wykorzystanie ich wszechstronnej użyteczności wymaga prowadzenia gospodarki leśnej na podstawach ekologicznych. Dotyczy to:
powiększenia zasobów leśnych m. in w wyniku zwiększania zalesień i prowadzenia działań w zakresie odnowy lasów. Preferencje zalesieniowe zgodnie z z programem krajowym lesistości winny obejmować m.in. obszary objęte prawna ochroną, tworzące leśne powiązania ekologiczne. Lokalizacja dolesień powinna zapewnić zmniejszenie rozdrobnienia i rozproszenia terenów leśnych, tworzenie powiązań między dużymi kompleksami leśnymi oraz połączenie ich z obszarami o funkcjach ekologicznych,
dostosowanie struktury gatunkowej drzewostanów do warunków siedliskowych i krajobrazowych,
196 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
racjonalnego udostępniania turystycznego lasów z zabezpieczeniem odpowiedniej infrastruktury turystycznej.
Turystyki
Do najistotniejszych uwarunkowań dla rozwoju funkcji turystycznej w gm. Wojnicz zaliczyć należy: różnorodność i bogactwo środowiska przyrodniczego, urozmaicony krajobraz, kompleksy leśne, rozwinięty system obszarów chronionych, (ok. 60 % powierzchni gminy objęty jest ochroną poprzez Obszary Chronionego Krajobrazu), rzekę Dunajec, tereny przy zbiornikach poeksploatacyjnych możliwe do zagospodarowania na cele rekreacyjne, oraz sąsiedztwo m. Tarmowa – ośrodka o dużym zapotrzebowaniu na usługi turystyczne i rekreacyjne szczególnie w zakresie wypoczynku nad wodą.
Gmina nie posiada bazy noclegowej, za wyjątkiem gospodarstwa agroturystycznego w Biadolinach Radłowskich oraz sezonowego wykorzystania szkół z ich infrastruktura sportową w okresie wakacyjnym, co stanowi istotne ograniczenie rozwoju turystyki. Ograniczeniem jest także brak większych kompleksów sportowo-rekreacyjnych, pól namiotowych lub ośrodków kampingowych i obiektów usługowych wzbogacających ofertę wypoczynku.
Szansą dla gospodarstw rolniczych funkcjonujących szczególnie w południowej części gminy (Olszyny, Wielka Wieś, Milówka) jest agroturystyka. Agroturystyka powinna tu uzupełniać funkcję rolniczą i stanowić alternatywną formę dochodów dla rolników. Dla rozwoju agroturystyki koniecznym jest zapewnienie dogodnych warunków organizacyjno – przestrzennych we wszystkich wsiach, w których istnieją możliwości i zainteresowanie miejscowej ludności do świadczenia tego typu usług. W Strategii przyjęto jako cel intensyfikację działań służących rozwojowi agroturystyki.
Największy potencjał dla rozwoju turystki i rekreacji jest widoczny w sołectwach Wielka Wieś, Olszyny, Biadoliny Radłowskie ze względów krajobrazowych oraz w Dębinie Zakrzowskiej z uwagi na zbiornik wodny na wyrobisku żwirowym. Kolejnymi sołectwami z możliwością lokalizacji baz turystycznych są: Grabno, Milówka. Miasto Wojnicz z uwagi na znaczne nasycenie substancji zabytkowej w tym liczne obiekty wpisane do rejestru zabytków posiada szczególną wartość w budowaniu zaplecza turystyczno rekreacyjnego gminy.
Z uwagi na położenie gminy w obszarach chronionych wszelka działalność turystyczno – rekreacyjna jak i inne działania prowadzące do rozwoju tej dziedziny gospodarki, muszą być podporządkowane zachowaniu wartości środowiska przyrodniczo – kulturowego.
sąsiedztwo miasta Tarnowa – ośrodka o znacznym potencjale popytowym na usługi turystyczne i rekreacyjne, jego dogodne skomunikowanie z gm. Wojnicz powoduje, że
197 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA stanowi ona ważne miejsce szczególnie weekendowego mieszkańców tego miasta. Ta forma wypoczynku przybiera znaczne rozmiary szczególnie w lecie i koncentruje się głównie w terenach nadwodnych.
Rozwój turystyki pieszej i rowerowej uwarunkowany jest wytyczeniem i zrealizowaniem tras rowerowych dla celów rekreacyjnych w miejscowościach najbardziej atrakcyjnych oraz w otoczeniu zbiorników wodnych jak również wzdłuż doliny Dunajca.
Podniesienie atrakcyjności turystycznej i rekreacyjnej przestrzeni gminy, predestynowanej do rozwoju funkcji turystyczno-rekreacyjnej i wykorzystanie jej atutów przyrodniczo-kulturowych wymaga:
dbałości o czystość środowiska poprzez uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej, likwidacji dzikich wysypisk,
rozwoju bazy usług noclegowych o odpowiednich standardach,
rozwoju infrastruktury turystyczno-rekreacyjnej jak obiektów sportowo-rekreacyjnych, gastronomicznych, usługowych dla wzbogacenia oferty rekreacyjno-wypoczynkowej,
rozwoju rekreacji indywidualnej poprzez zabezpieczenie odpowiednich rezerw terenowych na ten cel.
17. STAN PRAWNY GRUNTÓW
W obszarze gminy Wojnicz grunty stanowią własność: 1. Osób fizycznych – jest to dominująca forma własności na przedmiotowym terenie, rozproszona na całym obszarze gminy, stanowiąca około 74% ogólnej jej powierzchni. 2. Skarbu Państwa – około 23% ogółu. Są to tereny, których największa kumulacja występuje w północnej części gminy, w miejscowościach: Łopoń, Wojnicz, Łukanowice, Zakrzów i Biadoliny Radłowskie. Władającymi lub zarządcami terenów należących do Skarbu Państwa są głównie: Wojewódzki Zarząd Inwestycji Rolniczych - Rejonowy Oddział w Brzesku, Agencja Nieruchomości Rolnych, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Zarząd Dróg Wojewódzkich w Krakowie, Lasy Państwowe. 3. Własność Gminna –grunty gminne rozproszone są po całym obszarze gminy i stanowią około 3% ogólnej jej powierzchni.
198 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
Rysunek 20. Struktura własności gruntów gminy Wojnicz
Istniejąca w gminie Wojnicz struktura własności gruntów jest dość niekorzystna, bowiem 74% powierzchni gminy stanowią tereny własności prywatnej, pozostałe 26% to tereny, będące własnością Gminy i Skarbu Państwa. Tereny należące do osób prywatnych, stanowią niesprzyjające uwarunkowania przy zagospodarowaniu obszaru. Tereny tego typu, nie pozwolą na bezkonfliktowe wykorzystanie ich pod zagospodarowanie na cele publiczne.
18. ZADANIA SŁUŻĄCE REALIZACJI CELÓW PUBLICZNYCH
I. Zadania ujęte w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego. 1. Potencjalne zadania programów rządowych dotyczące dróg krajowych wynikających z polityki i zamierzeń inwestycyjnych Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Oddział Kraków:
budowa autostrady A4 – od granicy z Niemcami łącznie z obwodnicą Krakowa do granicy województwa podkarpackiego. 2. Obwodnice i łącznice zgłoszone przez samorządy gminne do projektu programu budowy obwodnic do 2015 r., które uzyskały akceptację ZWM do umieszczenia w PZPWM:
obwodnica wschodnia Wojnicza w ciągu drogi wojewódzkiej nr 975 klasy G. 3. Program wyposażenia aglomeracji w systemy kanalizacji zbiorczej i oczyszczalnie ścieków w województwie małopolskim na lata 2014-2015:
aglomeracja Wojnicz oczyszczalnia w Biadolinach Radłowskich RLM 3.362.
II. Zadania ujęte w Strategii Rozwoju Gminy Wojnicz na lata 2005-2015: budowa systemu kanalizacyjnego gm. Wojnicz (zgodnie z założeniami przyjętymi w koncepcji kanalizacji gminy),
199 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
realizacja inwestycji uzupełniających system wodociągowy m. Wojnicz oraz wodociągowanie wsi Olszyny, Sukmanie, Isep, Dębina Łętowska,
modernizacja drogi wojewódzkiej nr 975,
budowa ciągów pieszo – jezdnych wzdłuż dróg powiatowych na terenie gminy,
budowa ciągu pieszego od Dębiny Łętowskiej do Olszyn,
rozwój nowych tras rowerowych i pieszych oraz integracja dotychczas istniejących w powiecie i regionie w system tras turystycznych,
utworzenie ścieżek edukacyjnych,
budowa krytej pływalni przy Publicznym Gimnazjum w Wojniczu,
rozwój bazy sportowej,
zagospodarowanie wyrobisk pożwirowych i terenów przylegających do wyrobisk na potrzeby turystyki, agroturystyki i rekreacji (jako tereny kąpielisk, miejsca imprez plenerowych),
odnowa zabytkowego rynku w Wojniczu – zagospodarowanie pod kątem turystyki i wypoczynku (ogródki, kawiarnie, ławki, latarnie),
renowacja Zespołu Dworsko-Parkowego w Wojniczu w porozumieniu z władzami powiatu tarnowskiego,
remonty i modernizacja obiektów szkolnych.
19. UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z ZADAŃ SŁUŻĄCYCH REALIZACJI PONADLOKALNYCH CELÓW PUBLICZNYCH
Uwzględnione zadania celu publicznego dla gminy Wojnicz zarówno w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego, jak i w Strategii Rozwoju Gminy dotyczą głównie:
przebudowy układu komunikacyjnego poprzez budowę obwodnic w ciągu drogi krajowej nr 4 (która została wykonana) oraz w ciągu drogi wojewódzkiej nr 975,
modernizacji dróg i budowy ciągów pieszo-jezdnych,
budowy systemu kanalizacyjnego – zgodnie z założeniami zawartymi w koncepcji kanalizacji gminy.
Pozostałe zadania celu publicznego zawarte w Strategii dotyczą: inwestycji uzupełniających zwodociągowanie obszaru gminy, obiektów rekreacyjno-sportowych (budowę pływalni krytej, zagospodarowanie wyrobisk pożwirowych i przyległych do nich terenów dla potrzeb turystyki), odnowę i zagospodarowanie Rynku oraz renowację zespołu pałacowo-parkowego w Woniczu, jak również modernizacji i remontów obiektów szkolnych.
Konsekwentna realizacja uwzględnionych inwestycji celu publicznego, pozwoli na rozwój i aktywizację gospodarczą gminy, poprawę bezpieczeństwa na drogach oraz warunków życia
200 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA mieszkańców zwłaszcza miasta Wojnicz i Wielkiej Wsi, z których centrów samochodowy ruch tranzytowy zostanie wyprowadzony, a skanalizowanie zapewni poprawę standardów życia mieszkańców i stanu środowiska naturalnego.
20. POTRZEBY I MOŻLIWOŚCI ROZWOJU
Sformułowane uwarunkowania rozwoju miasta i gminy Wojnicz w oparciu o diagnozę stanu istniejącego gminy, wskazują preferencje i możliwości oraz ograniczenia jej rozwoju. Stanowią one I część opracowania zmiany „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Wojnicz”. II część opracowania zmiany Studium – „Kierunki rozwoju” wymaga uwzględnienia m.in. długofalowego programu rozwoju sformułowanego przez Konwent Strategiczny we współpracy z Małopolskim Instytutem Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie w „Strategii Rozwoju gminy Wojnicz na lata 2006-2015”. Kierunki rozwoju – określone zostały w Strategii jako obszary mogące stać się „kołami zamachowymi” dla dalszego rozwoju gminy, a w perspektywie czynnikami dynamizującymi jej rozwój. W Strategii wyodrębniono cztery kierunki rozwoju gminy:
I – Tereny inwestycyjne i infrastruktura techniczne, Cel strategiczny: I. Wszechstronny rozwój infrastruktury technicznej tworzącej dogodne warunki do inwestowania i życia mieszkańców. II. Kreowanie odpowiedniego klimatu do inwestowania na terenie gminy oraz promocja lokalnej przedsiębiorczości. II – Turystyka i dziedzictwo kulturowe, Cel strategiczny: Wzrost znaczenia Wojnicza, jako ośrodka turystyczno-kulturalnego o znaczeniu regionalnym. III – Rolnictwo i przetwórstwo rolne, Cel strategiczny: I. Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich gminy Wojnicz. II. Tworzenie warunków do rozwoju przetwórni rolno-spożywczych, produkujących towary spełniające normy europejskie, IV – Usługi społeczne dla mieszkańców. Cel strategiczny: Zapewnienie mieszkańcom gminy dostępu do wysokiej jakości usług.
201 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wojnicz UWARUNKOWANIA
W ramach każdego celu operacyjnego wyodrębniono zadania oraz konkretne działania, które mają doprowadzić do ich osiągnięcia. Ustalono również Instytucję koordynująca, partnerów i okres realizacji oraz źródła finansowania. Z uwagi na zmienność warunków otoczenia oraz długi horyzont planistyczny dokumentu, cele i zadania określone w strategii będą monitorowane i weryfikowane. Niemniej jednak podstawowe kierunki rozwojowe gminy powinny pozostać stabilne.
202