MAWRTH 2019

Rhif 335

tafod elái Pris 80c

‘Gwell Dysg na Golud; Adnewyddu Neuadd y Dref Llantrisant Arwr Cwmsychbant’ Merched y Wawr Cangen y Garth Lle mae Cwmsychbant? Pwy ydy’r arwr? Dyna rai o’r cwestiynau oedd i’w clywed wrth edrych ymlaen at ddarlith Dr Rowland Wynne i Gylch Cadwgan nos Fercher, 13 Chwefror yn y Ganolfan yn Efailisaf. Tasech chi wedi darllen ei lyfr, , Ffisegydd yr Atom, basech chi’n gwybod! Slot Merched y Wawr i Gylch Cadwgan oedd hwn a diolchodd Dr Guto Roberts am yr anrhydedd o gael bod yn aelod unnos Mae rhan olaf y gwaith o adnewyddu Neuadd Y Dref wrth gyflwyno Rowland, a fu’n gyfaill ers dyddiau coleg yn Llantrisant yn ganolfan treftadaeth yn cael ei gwblhau yn ystod Adran Ffiseg Coleg Prifysgol Cymru, . Soniodd am y misoedd nesaf a gobeithir ei hagor yn swyddogol yn ystod ei yrfa academaidd ddisglair a’i yrfa fel darlithydd ac mewn penwythnos Gŵyl y Banc ym mis Awst. sefydliadau addysgol fel y Brifysgol Agored, CBAC, a’r Cyngor Unwaith y bydd y gwaith adeiladu wedi ei gwblhau bydd gwaith yn dechrau ar yr arddangosfa fydd yn cynnwys Cyllido Addysg Uwch. Cyfeiriodd hefyd at ei gymwynasau lu yn arddangosfeydd, byrddau gwybodaeth a gweithgareddau lleol, gan gynnwys sefydlu Cylch Cadwgan rhyw ddeunaw rhyngweithiol. mlynedd yn ôl. Doedd dim rhyfedd bod neuadd y Ganolfan yn Bydd y Neuadd, a adeiladwyd yn wreiddiol yn 1346 ac a llawn. ailadeiladwyd yn 1773 yn atyniad newydd pwysig i’r Wrth i Rowland amlinellu gyrfa a fwrdeistref. Bydd yn gallu cynnig safle ar gyfer cynnal gwaith yr Athro E J Williams (1903- arddangosfeydd, siaradwyr gwadd, cyngherddau, cynadleddau 1945) cawsom gyfle i ddod i ddeall yn ogystal â bod ar gael ar gyfer partïon preifat a phriodasau. rhywfaint ar ddatblygiadau mawr ym Am fwy o fanylion ewch i www.llantrisant.net maes Ffiseg ym mlynyddoedd cynnar yr ugeinfed ganrif, ac yn enwedig y dynfa rhwng ffiseg glasurol, draddodiadol a’r ffiseg newydd, ffiseg cwantwm. Cawsom wybod hefyd bod yr arwr yn rhan o’r Canu yn Rhufain datblygiadau cyffrous hyn, ac iddo weithio gyda llawer o’r enwau mwyaf yn y maes, fel Rutherford yn labordy Cavendish yng Nghaergrawnt, a Neils Bohr yn Copenhagen. Roedd Williams wedi darganfod y gronyn a elwir yn muon, ond yn anffodus cyhoeddwyd y darganfyddiad o’i flaen gan wyddonydd o America. Fe’i penodwyd maes o law yn Athro Ffiseg CPC Aberystwyth, ond ei secondio’n fuan i waith rhyfel. Bu ei farwolaeth ym 1945 yn 42 oed yn golled enfawr i’w genedl ac i fyd ffiseg. Cawsom ddysgu llawer hefyd am bersonoliaeth yr arwr, y cyfeiriai Rowland ato fel ‘Desyn’, yr enw anwes arno’n lleol, efallai oherwydd ei allu cynnar rhyfeddol i feistroli ‘desimals’. Roedd yn un a hoffai her a pherygl, gan gynnwys gyrru ceir yn gyflym! Ac er ei fod yn barod iawn i ddadlau, roedd yn un annwyl iawn gan gyfeillion - a chan ferched yn ôl y sôn! Diolch yn fawr iawn i Rowland am ei lafur cariad dros y blynyddoedd diweddar i ddod â’r gwyddonydd mawr hwn i sylw ei gyd-Gymry, ac am rannu ei hanes mewn ffordd mor ddifyr. Rwy’n siŵr y bydd llawer o griw Cadwgan yn mynd i chwilio Roedd nifer o’r ardal yn rhan o Gôr Meibion Taf fu’n canu yn y dros y misoedd nesaf am y plac ar Brynawel yng Parthenon yn Rhufain adeg y gêm rhyngwladol. Daeth torf o 500 Nghwmsychbant yn ardal /Llambed, ac yn mynnu cyfle i ddarllen llyfr Rowland, Evan James Williams, Ffisegydd i wrando arnynt yn y adeilad hynafol a rhoddwyd sylw iddynt ar Newyddion 9 S4C. yr Atom, Cyfres Gwyddonwyr Cymru, Gwasg Prifysgol Cymru, 2017.

www.tafelai.com 2 Tafod Elái Mawrth 2019

Ysgol Creigiau Cymdeithas Wyddonol Cylch Caerdydd Llysgenhadon Ifanc Dewiswyd dau Nos Lun 18 Chwefror 2019 cawsom ni ddisgybl Blwyddyn 5 ddarlith ddiddorol iawn gan Rhidian fel Llysgenhadon Ifanc Thomas o Brifysgol Caerdydd ar Efydd Chwaraeon 'Gwasgariad Rhywogaethau Dŵr Croyw Caerdydd. Mynychodd Ymledol ym Mhrydain' neu sut mae Bethan, Dosbarth 5, a anifeiliaid diarth yn llwyddo i sefydlu eu Will, Class 5, ddiwrnod hyfforddi Efydd hunain mewn llefydd newydd. Mae ym Mhrifysgol Fetropolitan Caerdydd lle Rhidian wedi treulio yr wyth mlynedd bu rhaid iddynt ddangos nodweddion i diwethaf ym Mhrifysgol Caerdydd lle gwnaeth ei ddoethuriaeth gyda'r Coleg ddod yn arweinwyr mewn chwaraeon, trwy Blwyddyn 6 yn ymweld â ‘Big Pit’ ddechrau newid lefelau gweithgarwch eu Cymraeg Cenedlaethol. Cyfieithiad o Aeth disgyblion Blwyddyn 6 i Amgueddfa 'invasive' yw ymledol ac mae'n disgrifio fel cyfoedion a hyrwyddo ffyrdd iach o fyw yn Lofaol Cymru ‘Big Pit’ i ddysgu mwy am yr ysgol. Da iawn Beth a Will! mae rhywogaeth anfrodorol yn cael effaith fywyd yn ystod Oes Fictoria. Roedden nhw ar yr amgylchedd, yr economi a iechyd wedi mwynhau’n fawr. dynol. Nid yw pob rhywogaeth anfrodorol yn Cwis Llyfrau ymledol, dim ond tua 1% ohonynt sydd yn Aeth saith disgybl, pedwar o Ddosbarth 4 a dod yn broblem. Rhoddodd Rhidian nifer o thri o Ddosbarth 6 i gymryd rhan yn rownd enghreifftiau o rywogaethau ymledol, a trafod y Cwis Llyfrau a gynhaliwyd yn daeth a cimwch yr afon (crayfish) marw a Ysgol Glan Morfa. Da iawn Aidan, chranc manegog Tsiena marw i'r cyfarfod Gwenno, Menna, Alex, Elliot, Mabli ac mewn jar. Efallai yr enghraifft fwyaf Isobel. enwog yw cwningod a ddaeth i Brydain gyda'r Rhufeiniaid ac sydd wedi achosi dinistr ar draws y byd yn enwedig yn Awstralia. Y rhywogaeth mwyaf dinistriol wrth gwrs yw pobl fe wnaethon ni ganolbwyntio ar rhywogaethau dŵr croyw Twrnamant Pêl-rwyd am y cyfarfod yma. Llongyfarchiadau i’r Tîm Pêl-rwyd am Mae ceisio atal ymlediad rhywogaethau chwarae mor arbennig yn Nhwrnamaint yr yn broblem byd-eang, ond mae Urdd yng Nghaerdydd yn ddiweddar. enghreifftiau i'w cael ym Mae Caerdydd Roedd Mrs Hussey a Mrs Stone yn falch gyda'r gragen las resog (zebra mussel) a'r iawn o’u hymdrechion! berdysyn rheibus (killer shrimp) yn effeithio ar ecosystem y Bae. Yn ogystal â Diwrnod Rhif a gwsigwch Goch I chystadlu am fwyd mae y rhywogaethau Gymru ymledol hefyd yn dod â heintiau a Yn ddiweddar cefnogon ni 'Ddiwrnod Rhif' Diwrnod Defnyddio’r Rhyngrwyd yn pharasitiaid estron gyda nhw. Nododd yr NSPCC a 'Gwisgwch Goch i Gymru a Fwy Diogel 2019 Rhidian bod hi'n anodd iawn gwaredu y Felindre'. Casglon ni £338.69 i’w rannu Daeth PC Jane Woodall i ymweld â’r ysgol rhywogaethau ymledol unwaith mae nhw rhwng y ddwy elusen. er mwyn cyflwyno gwasanaethau wedi sefydlu, ond mae'n bosib y gall Diogelwch ar y Rhyngrwyd i ddisgyblion y technoleg newydd fel technegau genetig a Cyfnod Sylfaen a Chyfnod Allweddol 2. droniau helpu gyda hyn. Mae hyn yn Derbyniodd y disgyblion wybodaeth am frwydr ddi-ddiwedd sy'n costio biliynau o ddefnyddio gwefannau ac apiau addas a sut bunnoedd bob blwyddyn ond rhaid ei i gadw’n ddiogel wrth ddefnyddio’r we. hymladd neu byddwn yn colli ein amrywiaeth naturiol presennol heb obaith o'i gael yn ôl. Am fwy o wybodaeth ar y Dawnsio Disgo yn Neuadd Dewi Sant testun yma gweler yr erthygl isod. Bu’r grŵp Dawnsio Disgo’n perfformio ar Darllen pellach: John Rhidian Thomas a lwyfan Neuadd Dewi Sant fel rhan o Ŵyl Siân W. Griffiths, ‘Anifeiliaid ymledol a’u Ddawns Rubicon. Perfformiodd y grŵp yn heffeithiau ar ecosystemau dŵr Croyw wych ac roedd ymateb y gynulleidfa’n Prydain’, Gwerddon, 25, Hydref 2017, 7– profi bod pawb wedi mwynhau eu 29 yn www.gwerddon.org Popty Warburtons perfformiad yn fawr. Da iawn ferched! Daeth cynrychiolwyr o Warburtons i’r Diolch yn fawr i Mrs Tewkesbury a Miss Y We yn Gymraeg Ryall am eu hyfforddi a diolch i rieni a ysgol i wneud brechdanau iachus ac i drafod glendid bwyd gyda disgyblion theuluoedd am gefnogi. https://pedwargwynt.cymru/ Dosbarth 3 a Class 3. Roedd y disgyblion wrth eu boddau. https://glynadda.wordpress.com/ https://golwg360.cymru/ http://www.gwerddon.cymru/ https://www.porth.ac.uk/ http://www.casglwr.org/ https://barn.cymru/ https://parallel.cymru/ https://mamcymru.wales/cy/ http://cristnogaeth21.cymru/ http://gwefan.org/ https://seneddymchwil.blog/ https://www.bbc.com/cymru Tafod Elái Mawrth 2019 3 Diwrnod Miwsig Cymru Ysgol Llantrisant Ar ddydd Gwener yr wythfed o Chwefror, TONYREFAIL Chwaraeon buom yn dathlu Dydd Miwsig Cymru. Bu plant y Cyfnod Sylfaen yn paratoi fideo Gohebydd Lleol: Llongyfarchiadau i dîm rygbi merched yr Helen Prosser ysgol a ddaeth yn bedwerydd yng cerddorol a collage Sbarc a Seren a bu 671577/[email protected] nghystadleuaeth yr Urdd yn ddiweddar. disgyblion CA2 yn paratoi cyflwyniadau ar Hefyd aeth deg o ferched Blwyddyn 5 a 6 i eu hoff fandiau, yn cynllunio cloriau CDau Ysgol y Ddraenen Wen i gystadlu ym ac yn peintio cerrig gydag enwau eu hoff mhencampwriaeth pêl-rwyd Cymoedd fandiau neu artistiaid Cymraeg. Falle y Noson Sgwrsio Morgannwg. Fe fwynhaodd y plant a gwelwch chi rai o’r cerrig o gwmpas yr ardal Cynhelir y Noson Sgwrsio olaf nesaf yng chwaraeon nhw’n dda, gyda Blwyddyn 5 yn leol – cofiwch dynnu llun ohonynt ag anfon Nghlwb Rygbi Tonyrefail am 7pm ar nos ennill un gêm, yn gydradd mewn gêm arall a y llun at gyfrif Trydar yr ysgol. Fawrth, 19 Mawrth. Croeso i bawb! cholli’r drydydd gêm. Roeddynt yn agos iawn at fynd drwyddo i’r rownd gyn- Hwyl fawr Keith derfynol. Llongyfarchiadau i dîm rygbi 7 Wedi blynyddoedd lawer o wasanaeth i’r bob ochr yr ysgol hefyd, a chwaraeodd yn gymuned yma yn Nhonyrefail, mae Keith ardderchog yng ngystadleuaeth yr Urdd yn ein cigydd yn ymddeol. Mae bob amser ddiweddar. wedi bod yn barod i gefnogi achosion lleol, ac roedd yn hael iawn pan oedden ni’n codi arian at Eisteddfod yr Urdd yn ddiweddar. Mae hefyd wedi bod yn hyfryd cael gwasanaeth yn Gymraeg gan Angharad. Wrth lwc i ni, bydd Tony, sy’n gweithio gyda Keith, yn parhau â’r busnes.

Ymweliad gan ddisgyblion ysgol Ton Tripiau CA2 Pentre Yn ystod y mis diwethaf, mae Blynyddoedd Ar y 14eg o Chwefror fe ddaeth criw o 3 a 4 wedi bod ar ymweliad ag Amgueddfa ddisgyblion o ysgol Ton Pentre atom er Lleng Rufeinig Cymru yng Nghaerleon a mwyn derbyn hyfforddiant llefaru gan Miss Blynyddoedd 5 a 6 wedi ymweld â Chastell Williams a Mrs Morrish. Roedd pawb yn Caerdydd, fel rhan o’u gwaith ar themâu’r frwdfrydig iawn ac wedi mwynhau’r tymor. profiad. Gwisgo Coch Eisteddfod yr Ysgol Hefyd ar yr wythfed o Chwefror, fe ddaeth Diwrnod Diogelwch ar y Wê Ar y chweched o Chwefror, fe gynhaliwyd pawb i’r ysgol wedi’u gwisgo mewn coch, er Ar ddydd Mawrth y pumed o Chwefror, ein heisteddfod ysgol. Bu cystadlu brwd mwyn dathlu’r gwaith da sy’n digwydd yn buom yn nodi Diwrnod Diogelwch ar y Wê. drwy’r dydd wrth i lysoedd Illtyd, Dyfodwg Ysbyty Felindre. Llwyddwyd i godi dros Mae plant pob dosbarth yn gwybod sut i a Gwynno fynd benben â’i gilydd! Illtyd £300, diolch i bawb a gyfrannodd. gadw’n ddiogel ar lein nawr! fu’n fuddugol ar ddiwedd y prynhawn ond llongyfarchiadau mawr i bawb fu’n cystadlu. Y Cwis Diolch arbennig hefyd i Mrs Davies a Mrs Llyfrau Thomas a gafodd y gwaith anodd o Ar feirniadu! Bydd y cyntaf a’r ail yn mynd Chwefror y ymlaen i gystadlu yn Eisteddfod Gylch yr trydydd ar Urdd – pob lwc iddynt. Llongyfarchiadau ddeg fe aeth mawr hefyd i Ifan Hannah, Roberts o Flwyddyn 6 Amelia, Ifan ar ennill cadair yr a Ffion o eisteddfod. Flwyddyn 6 i gystadlu yn rownd gyntaf y Cwis Llyfrau Cymraeg. Roedd yn rhaid iddynt ddarllen nofel Mererid Hopwood “Dosbarth Miss Ymweliad ag Ysgol Gyfun Llanhari Prydderch a’r Carped Hud” a’i thrafod . Bu disgyblion Blwyddyn 6 ar ymweliad ag Ymlaen â nhw nawr at y rownd nesaf, sef Ysgol Llanhari’n ddiweddar. Yn ystod y cyflwyno perfformiad byr yn seiliedig ar diwrnod fe gawson nhw wersi Mathemaeg a nofel Gymraeg. Gwyddoniaeth. Roedd pawb yn gyffrous iawn wrth ddychwelyd i’r ysgol. 4 Tafod Elái Mawrth 2019 Ysgol Gynradd Ail-adeiladu Garth Olwg Capel y Tabernacl

Cyngor Eco Mae’r Llyfrgell Genedlaethol wedi rhoi Diolch i'r Pwyllgor Eco am gasglu bagiau llawer iawn o hen bapurau newydd ar y we 'Rags to Riches' a’u llwytho ar y fan. ac mae’n bosib chwilota am hanesion o bob cwr o’r wlad ar y wefan papuraunewydd.llyfrgell.cymru Cant a hanner o flynyddoedd yn ôl roedd y Tyst Cymreig yn sôn fod 5 Gorffennaf 1869 yn ddiwrnod pwysig yn hanes Efail Isaf. Dyma ran o’r hanes -

EFAIL ISAF Mae yr eglwys Annibynol yn y lle uchod wedi tynu ei hen gapel i lawr, ac yn brysur Rygbi wrthi yn adeiladu un newydd. Dydd Llun, Llongyfarchiadau i’r ddau dîm rygbi am y 5ed cyfisol, gosodwyd y gareg sylfaen berfformiadau gwych yn nhwrnament yr gan T. Williams, Ysw., Goitre, Merthyr. Urdd. Daeth Tîm A yn drydydd a thîm B yn Eisteddfod Ysgol Dechreuwyd trwy i'r gweinidog roddi yr ail yn y grwp. Llongyfarchiadau mawr i bawb a gymrodd hen benill hwnw i'w ganu, Gosod babell yn rhan yn ein Heisteddfod ysgol. Mae gennym ngwlad Gosen.' Darllenodd y Parch. W. C. ni blant talentog iawn! Davies, Llantrisant, ran o hanes adeiladaeth teml Solomon, a gweddïodd am fendith ar waith y dydd. Ac ar ôl canu emyn arall, areithiodd y Parch. J. Evans, Maendu, gan ddangos y cynydd wedi cymeryd lle yn nifer y capelau, gweinidogion, ac eglwysi yn ystod y tri-ugain mlynedd a deg diweddaf. Cyflwynodd y gweinidog yr offeryn i Mr Williams, yn nghyd ag anerchiad pwrpasol. Dywedodd fod y botel oedd yn ei law yn cynwys enwau swyddogion yr eglwys, y Cambria Daily Leader, y Dydd, a'r TYST CYMREIG. Gwnaeth Mr T. W. ei waith fel hen gelfyddydwr, ac yna esgynodd i ben y gareg, gan siarad i bwrpas ar yr egwyddor wirfoddol, ac ar gyfranu fel elfen bwysig mewn gwir grefydd. Gorphenir yr adeilad, fel y bwriedir, yn gynar yn y Gwanwyn. Bydd yn gapel hardd, eang, a gwasanaethgar. - J. Davies.

Ac yn Y Tyst a’r Dydd o 11 Mehefin 1880 Nofio deallawn fod Y Parch John Taihirion Llongyfarchiadau i Samson a ddaeth yn Davies yn yr Unol Daleithiau - eilydd i'r rownd derfynnol ac i'r bechgyn i Cyfarfyddais yn New York ag amryw gyd a ddaeth yn bedwerydd yn y ras oeddwn yn adnabod yn yr Hen Wlad, ac yn gyfnewid! Hefyd, llongyfarchiadau i Rhys a eu plith plant George Lloyd, dilledydd, ddaeth yn bedwerydd yn y rownd derfynnol o gynt o Abertawe, ymddangosent i mi yn nofio rhydd! Ardderchog wir! gysurus ac uwchben eu digon. Pregethais Cwis Llyfrau nos Fawrth yn Hey-street, i gynulleidfa Llongyfarchiadau mawr i dîm cwis llyfrau luosog. Cyn gadael y ddinas ymwelais â'r blynyddoedd 3 a 4 a 5 a 6. Central Park. Bu Mr E. Thomas, llaethwr, brodor o ardal Capel Isaac, mor garedig â chymeryd Mr Davies a minnau yn ei buggy trwyddo, er cael golwg ar ei brif ryfeddodau. O ran maintioli, prydferthwch, ac amrywiaeth, y mae yn wir ardderchog. Ymadewais ag Efrog Newydd dydd Iau, Mai 6ed, am Utica wedi derbyn Prif Swyddogion argraffiadau ffafriol am ei hadeiladau, ei Llongyfarchiadau i chyfleusterau i gario masnach yn mlaen, Moli ac Iestyn am moesau y dinasyddion, a chrefyddolrwydd gael eu dewis fel y crefyddwyr. Mae y telephone mewn prif swyddogion am arferiad gan amryw yma. Yr oeddid yn y tymor hwn. gwrando H. W. Beecher 20 milltir oddiwrth y capel trwyddo y Sul wythnos i Pêl-rwyd Mrs Spanswick ddoe gan deulu neu ddau oedd yn methu Llongyfarchiadau mawr i dîm pêl-rwyd yr Llongyfarchiadau iawn i Mr a Mrs myned i'r capel …. Dylwn grybwyll fod yr ysgol am ennill rownd gyntaf twrnament Spanswick am enedigaeth eu mab, Nedw. hin wedi newid yma er ys wythnos, fel y RCT. Edrychwn ymlaen at y rownd nesaf ym Edrychwn ymlaen i’w gwrdd cyn hir1 mae yn boeth iawn, 91 o raddau agos bod. mis Mawrth. Mae hynny ddeg o raddau yn fwy nag ydoedd yn yr un tymor llynedd. Tafod Elái Mawrth 2019 5 Aelod CREIGIAU Ieuenctid Cymru

Gohebydd Lleol: Ar Ionawr 26ain, mi fynychais fy nghyfarfod rhanbarthol cyntaf o'r Senedd Ieuenctid yn Abertawe. Roedd hyn yn gyfle i ni gwrdd â'r staff, i glywed am y Pobl a'u gerddi - Waunwyllt patrwm cyfarfodydd ar gyfer gweddill y Pur anaml y bydda i'n gwylio'r teledu - flwyddyn ac i ddod i adnabod fy nghyd- ond braf oedd digwydd taro ar raglen aelodau etholedig eraill yn y Rhanbarth - Aled Sam ganol y mis dwetha 'ma - 'Pobl gan gynnwys y ddau arall o ardal a'u gerddi' a chael fy nhywys o gwmpas Rhondda Cynon Taf sef Eleri o Gwm gardd ysblennydd John Hughes, y Cynon ac Alys o'r Rhondda. fferyllydd o Heol Pantygored, Creigiau. Dyma oedd ein cyfle cyntaf i drafod Mae gardd Waunwyllt yn garnifal o liw, ein syniadau ar gyfer y Senedd ac ar drwy'r flwyddyn diolch i sgiliau artistig, gyfer anghenion pobl ifanc Cymru. garddwrddiaethol John - a Richard Mae’n amlwg o'r trafodaethau hyn bod siawns. 'Dw i wedi bod ddigon ffodus i fy nghyd-aelodau yn angerddol iawn am gael ymweld â'r ardd droeon - pan fydd ddyfodol ein gwlad ar gyfer pobl ifanc, hi'n benwythnos 'Gerddi Agored' Daniel, sy'n naw oed. Chwe blynedd yn fel ydw i, ac rwy'n gwybod y byddwn ni, Creigiau yn yr haf. Arbedwch chithau ar ôl cafodd ei tharo'n wael gan gyflwr prin gyda'n gilydd yn sicrhau llais cryf ar y cyfle naill ai i ail-wylio y rhaglen 'Pobl a chreulon. Bellach nid yw Dawn yn gyfer ein cenhedlaeth ni. Cawsom y cyfle a'u gerddi' ar S4C neu galwch heibio pan medru gadael ei chartref. Mae'n derbyn hefyd i gwrdd â rhai o’n Haelodau fydd yr arwyddion melyn i fyny tua mis gofal dwys gan Wasanaeth Iechyd Cynulliad o'r rhanbarth: Bethan Sayed a Mehefin. Sôn am le i enaid gael llonydd Swydd Wiltshire yn ddyddiol. Ei phrif Dai Lloyd o Blaid Cymru, Huw Irranca - dyna yw Waunwyllt. Dim byd yn wyllt aflwydd yw AAG (Autoimmune Davies, Julie James a Rebecca Evans o'r am Waunwyllt! Llongyfarchiadau John a Autonomic Ganglionopathy) ond yn Blaid Lafur a'r Geidwadwraig Suzy Richard ar eitem arbennig iawn. ychwanegol i hynny mae ganddi EDS, Davies. Mi ges i fy mhlesio gan y ffaith MCAD, Sjogren’s & Raynaud’s. Cyn fod ganddynt ddiddordeb mawr yn yr hyn cael ei tharo'n wael roedd Dawn yn yr oedd gennym i'w ddweud. Er gweithio fel Uwch Gyfarwyddwr o fewn enghraifft mi ges i sgwrs hir gyda rhai o'r y Gwasanaeth Iechyd. Wedi'r deiagnosis Aelodau hyn ynglŷn â fy mhryderon am cytunodd Grŵp Comisiynu sut y bydd Brexit yn effeithio ar bobl Clinigol Wiltshire ariannu triniaeth ifanc yng Nghymru ac roedd yna gryn chwyldroadol i Dawn oedd yn hwyluso gydymdeimlad i fy safbwynt ymhlith yr ychydig ar ei phoen a'i anallu i symud aelodau i gyd. cymal. Ond wedyn fe dynnwyd y pres yn Mae 40 o’r 60 Aelod o'r Senedd ôl ac mae Dawn druan yn dioddef o Ieuenctid wedi eu hethol i gynrychioli 40 boenau enbyd ac anallu llwyr i symud. o etholaethau Cymru, ac mi etholwyd 20 Mae dau gyfaill agos iddi ers dyddiau arall i gynrychioli sefydliadau partnerol ysgol am geisio gwneud gwahaniaeth. megis Barnardos, Cynhalwyr Ifanc, y Am geisio codi arian er mwyn iddi gael Guides a’r Urdd. Mae Cymru wedi’i parhau i dderbyn triniaeth. Fore Iau - yr rannu i bedwar rhanbarth yn y Senedd 28ain o Fawrth bydd Mark Diaz a Neil Ieuenctid ac mae ein rhanbarth ni, De Nunnerley yn cychwyn ar daith feics o Orllewin Cymru, yn ymestyn o Gaerdydd i Baris! Y bwriad yw codi Bontypridd i etholaeth Gwyr. Mae ein cymaint o arian ag a fedrant er mwyn cyfarfod cenedlaethol llawn cyntaf yn talu am driniaeth i Dawn. Mae Mam cael ei gynnal yn y Senedd, ym Mae Dawn, a'i brodyr yn dal i fyw yn Caerdydd, diwedd Chwefror. Bryd Creigiau. Os carech chi helpu mae yna hynny mi fyddwn yn pleidleisio dros y tri dudalen JustGiving gan y bechgyn: phwnc yr hoffem ni ei drafod dros y https://www.justgiving.com/ ddwy flynedd nesaf. Yn bersonol, y crowdfunding/dawnconrad materion rydw i’n teimlo’n fwyaf Hefyd mae ganddynt dudalen lle gellir angerddol amdanyn nhw yw’r darllen mwy am y cyflwr a phetishwn: amgylchedd, addysg, rhoi mwy o https://www.change.org/p/john-glen-mp- gyfleoedd i bobl ifanc, a’r iaith Gymraeg. overturn-a-life-threatening-nhs-funding- Ond beth amdanoch chi? Mi fyswn i'n Taith feiciau noddedig - Mark a Neil decision-help-create-a-new-day-for- hoffi clywed eich barn chi am y pynciau Daeth y newyddion yma ataf drwy law dawn sy'n bwysig i chi. Ebostiwch eich 'Anti' Gwen (Condron) Stratford bellach Diolch am unrhyw gefnogaeth - a phob syniadau i mi - fy nghyfeiriad yw - ac mae hi'n stori ddirdynnol. Bydd lwc i'r bechgyn ar eu taith tri chymal i [email protected] llawer yn cofio merch ifanc a fagwyd Baris. Caerdydd i Gaersallog, diwrnod Rwy'n edrych ymlaen at glywed yma yn Creigiau o'r enw Dawn Williams un; Caersallog i Newhaven/Dieppe, yr ail gennych. (Dawn Conrad bellach). Yn ei ddiwrnod a'r diwrnod ola, Dieppe i Diolch! deugeiniau - mae Dawn a'i gŵr Simon yn Baris. Tri chant ac unarddeg milltir i Efan Fairclough, Aelod Senedd Ieuenctid byw yng Nghaersallog gyda'u mab bach gyd! Edrychwn ymlaen at yr hanes. Cymru dros Bontypridd 6 Tafod Elái Mawrth 2019 LLANTRISANT GROESFAEN MEISGYN

Gohebwyr y mis: Enid a Geraint Hughes

Adeiladau Cyn-ysgol Gymraeg Llantrisant i’w datblygu Mae adeilad cyn Ysgol Gymraeg Llantrisant wedi bod yn wag am gryn amser. Bellach mae cynlluniau ar y gweill i droi’r safle yn fflatiau a thai. Argymhellir addasu’r adeiladau yn 14 o fflatiau, 2 dŷ ac un byngalo. Tai i’w rhentu fydd y cyfan ohonyn nhw. Mae llawer o drigolion yr hen dre wedi mynegi eu Ymateb Mylène Lousierre, trefnydd y daith, oed “Profiad gwych! hanfodlonrwydd â’r cynlluniau gan ddadlau bod y safle yn anaddas Dw i wedi bod yn trefnu teithiau addysgol ers dros 15 mlynedd a’r ar gyfer y datblygiad gyda’r rhan fwyaf o’r gwrthwynebwyr yn noson yma, heb os, oedd y profiad mwyaf gwefreiddiol erioed.” poeni am gyfleusterau parcio mewn ardal sydd eisoes â Diolch i Catherine Craven, Clerc y Cyngor, a Ted Tidman, phroblemau. Cadeirydd y Côr, am eu holl waith yn trefnu’r achlysur. Mae cyfnod ymgynghori bellach wedi dod i ben a disgwylir penderfyniad yn ystod y misoedd nesaf. Grŵp codi arian MacMillan Pont-y-clun a’r Cylch Roedd sefyll gyda bwcedi casglu dydd Gwener, 25ain o Ionawr yn llwyddiant aruthrol. Casglwyd dros £955 yn ystod y dydd. Cafodd aelodau'r grŵp wahoddiad i de prynhawn gan berchennog Miskin Manor ar y 26ain o Ionawr. Roedd Mrs Rosenberg wedi clywed am lwyddiant y grŵp yn cael eu gwobrwyo fel y Grŵp Codi Arian gorau yng Nghymru ac yn awyddus i gydnabod hyn. Roedd yn de blasus, llawn calorïau(!), ac yn gyfle i ni ymlacio o'n gwaith gwirfoddol 4ydd o Chwefror oedd Dydd Cancr gyda'r grŵp yn codi ymwybyddiaeth o hyn, a gwaith Macmillan, yn Café 50 Pont-y- clun. Roedd stondin gacennau a raffl hefyd a chodwyd dros £150 ar gyfer uned newydd, 'Y Bwthyn', sy'n cael ei hadeiladu ar safle Ysbyty Brenhinol Morgannwg.

Ymestyn y Llwybr Cerdded Mae’r gwaith o ymestyn y llwybr o Benygawsi i Cross Inn wedi dechrau ond does dim dyddiad pendant wedi ei roi ar gyfer cwblhau’r gwaith. Yn y pen draw bydd llwybr troed yr holl ffordd o Bont-y-clun i Drefforest – pellter o ryw 7 milltir. Bydd llwybrau ymuno’n cael eu hadeiladau yn Penygawsi a Cross Inn. Hwylus iawn i’r rhai sydd eisiau torri eu syched ar y ffordd!

Tang Soo Do Mae arweinydd clybiau karate Llantrisant a Phont-y-clun yn cydlynu trefniadau ar gyfer Pencampwriaethau Ewrop fydd yn cael eu cynnal yng Nghaerdydd eleni. Mae’r Meistr Wyn Williams yn dysgu Tang Soo Do yng nghanolfan gymunedol Penygawsi a Neuadd y Pentref Pentyrch. Cangen Tonysguboriau Merched y Wawr Math o karate sydd a’i wreiddiau yn Korea yw Tang Soo Do. Ein gwestai'r mis yma oedd Gwion Kennard. Cawsom agoriad Disgwylir cystadleuwyr o Asia, De America a’r Unol Daleithiau llygad wrth glywed am sut mae technoleg newydd yn arwain at y yn ogystal â gwledydd Ewrop yng Nghaerdydd ddiwedd '5ed Chwyldro Diwydiannol'. Mae Gwion yn gweithio i 'Atkins', un Gorffennaf. Meistr Williams sy’n gyfrifol am arwain trefniadau’r o'r cwmnïau mwyaf yn y byd yn y sector cynllunio, peirianneg a gystadleuaeth ac mae’n derbyn llawer o gymorth gan nifer o rheoli prosiectau. Mae gan y cwmni gleientiaid ar draws y byd ac aelodau Llantrisant. mae’n gyfrifol am weithio ar gynlluniau fel datblygu maes Yn ddiweddar dyrchafwyd Meistr Williams i’r 8fed Dan sy’n awyrennau Heathrow, Crossrail a hyd yn oed cynllunio dinasoedd golygu mai fe yw’r Meistr uchaf ei radd drwy Ewrop yn y hollol newydd yn Tseina. Ffederasiwn Tang Soo Do Rhyngwladol. Mae'r dylunio a'r cynllunio i gyd yn rhithwir, heb ddarn o bapur na phensil/pen i'w weld yn unman, gyda'r amcan o gyflwyno atebion effeithiol ac arloesol. Diddorol oedd clywed am y defnydd Côr Meibion Llantrisant yn diddanu disgyblion o Ffrainc o rithwir (vitual reality) i godi ymwybyddiaeth y cynllunwyr o Cafodd Côr Meibion Llantrisant gais go anarferol yn ddiweddar. anghenion pobl gydag anableddau penodol wrth ddylunio adeiladau Roedd athrawon a myfyrwyr 12-15 oed o gyrion Paris wedi trefnu newydd a'r defnydd effeithiol o'r rhwydwaith ffonau symudol i ymweliad â de Lloegr a de Cymru. Roedd yr athrawon yn awyddus gydlynu gwaith y gwasanaethau brys mewn argyfwng. i’r disgyblion glywed côr meibion Cymreig yn canu. Trwy Er nad yw rhai ohonom yn gallu deall popeth am y chwyldro gydweithrediad â Chyngor Cymuned Llantrisant trefnwyd noson ar newydd hwn rydym yn gallu gwerthfawrogi'r newidiadau cyffrous eu cyfer yn Neuadd Y Gweithwyr. a heriol sydd yn mynd i effeithio ar bob un ohonom mewn rhyw Ac fe gafodd y gwesteion noson i’w chofio. Ar ôl gwrando ar y ffordd yn y dyfodol. côr yn canu nifer o’u caneuon, gwahoddwyd y disgyblion eu hunain Ym mis Mawrth byddwn yn dathlu gŵyl ein Nawddsant yn i ymuno yng nghytgan Calon Lân. Ar ôl ymarfer y geiriau Cymraeg Fullbrooks, Pont-y-clun. fe ymunodd pawb yn y canu ac fe gafwyd sawl ‘encore’. Tafod Elái Mawrth 2019 7

a Glenys hithau’n gerddorol ac yn Canolfan Garth Olwg EFAIL ISAF arwain parti o ferched yn yr ardal. Mi Gŵyl Ddrama yn estynnodd Eluned Davies Scott, dychwelyd Gohebydd Lleol: Cadeirydd Bwrdd y Cyfarwyddwyr Loreen Williams groeso cynnes i’r ddau i’n plith . Annwyl ddarllenwr, Yn dilyn sawl cais dros y blynyddoedd Croeso Adref Tafod y Tab rydym wedi penderfynnu ceisio ail Croeso adre i Gwenno, merch Ymddangosodd rhifyn arall o Tafod sefydlu gwyl ddrama yn yr ardal. Bu y Tab yn ystod mis Chwefror. Diolch Geraint a Caroline Rees, Penywaun Gŵyl Ddrama Taf Elái yn o galon i Gwilym ac Eleri Huws am sydd newydd ddychwelyd o ddigwyddiad llwyddiannus iawn dros y Batagonia wedi treulio cyfnod fel baratoi rhifyn arall diddorol sydd yn rhoi hanes y Tabernacl i ni mor blynyddoedd gyda chwmniau drama Swyddog datblygu’r Gymraeg yn Y niferus yn cystadlu dros nifer o Wladfa. gryno. nosweithiau. Cynhelir Gŵyl Ddrama eleni rhwng Swydd Newydd Diolch Margaret Hydref 16-18 yn Theatr Garth Olwg ac Llongyfarchiadau Bu Margaret Calvert yn trefnu mae sawl cwmni drama wedi mynegi mawr i Ffion Rees gwirfoddolwyr o’r capel i fynd i - merch Geraint a baratoi Te Prynhawn yng Nghapel y diddordeb yn barod. Bydd llwyddiant y Caroline - sy Tabernacl, Caerdydd am gyfnod o fenter hon yn hollol ddibynnol ar bellach yn dros chwarter canrif. Mae’r angen am frwdfrydedd grwpiau ac unigolion lleol gweithio fel gymorth i’r anghenus a’r digartref ar i dynnu criw at ei gilydd i gystadlu. rheolwr cyfrifon i gynnydd a diolchwn yn ddidwyll i Mae’r categoriau cystadlu yn agored Working Word yng Margaret am ei chyfraniad iawn a bydd modd cystadlu Nghaerdydd. Ar ôl gwerthfawr ar hyd y blynyddoedd. gyda drama, pantomeim, detholiad o deng mlynedd ym myd marchnata a Mae aelodau’r Tabernacl, Efail Isaf sioe gerdd a review. Bydd cyfyngder chyfathrebu - gan gynnwys dwy yn gwirfoddoli i baratoi’r te bedair amser o 40 munud ar bob perfformiad flynedd yn China a Hong Kong mae gwaith y flwyddyn ac os ydych yn a’r nod yw cynnal nosweithiau Ffion wedi symud i fyd cysylltiadau awyddus i helpi cysylltwch â Gill hwyliog sydd yn ddiddanwch i’r cyhoeddus. Yn gyn Rees, Eleri Jones a Sylvia Davies gynulleidfa. newyddiadurwraig symudodd Ffion i sydd wedi ymgymryd â’r gwaith o Gobeithiwn yn fawr y bydd S4C gan ymgymryd â swydd drefnu erbyn hyn. cymdeithasau, grwpiau ffrindiau, gyfathrebu - lle bu'n goruchwylio ysgolion ac unigolion yn tynnu at ei nifer o brosiectau cyffrous megis Merched y Tabernacl gilydd gyda’r bwriad o ail sefydlu Cwpan Rygbi'r Byd yn 2015; Daeth nifer dda o aelodau Merched y gŵyl a fydd yn adlewyrchu’r dathliadau pen-blwydd y Gwasanaeth Tabernacl ynghyd ddydd Mercher y brwdfrydedd dros y Gymraeg yn yr Iechyd yn 70; a rhaglenni Cyw. Pob Chweched o Chwefror i’r Coleg ardal. Am fanylion pellach a chopi lwc yn dy swydd newydd! Cerdd a Drama yng Nghaerdydd. Ar llawn o’r rheolau cystadlu cysylltwch â ôl mwynhau byrbryd yn ffreutur y Jayne Rogers – Jaynerogers@garth- Y TABERNACL Coleg a chael clonc a rhoi’r byd yn ei olwg.cymru / 01443 570075. Cydymdeimlo le cawsom ein tywys i Neuadd Dora Edrychwn ymlaen i glywed oddi Stoutzker i fwynhau’r cyngerdd. Estynnwn ein cydymdeimlad dwysaf wrthych. i Jen MacDonald a’r teulu i gyd ar Myfyrwyr Cerdd y Coleg oedd yn golli Mike wedi salwch hir. ein diddanu, yn unawdwyr a Cynhaliwyd ei angladd yn Eglwys y thelynorion. Gwaith tair Groesfaen ddydd Mawrth, Chwefror cyfansoddwraig ddisglair o Gymru oedd yr arlwy, sef Morfydd Llwyn deisennau yn Y Ganolfan er mwyn 12fed. chwyddo coffrau Apêl Madagascar. Owen, Dilys Elwyn Edwards a Grace Williams. Cawsom ein swyno gan y Roedd yr Ysgol Sul a’r Twmiaid Gwellhad Buan wedi rhoi dechrau anrhydeddus i’r Dymunwn yn dda i Morfydd Huws a bobl ifanc yma ac roedd yn braf clywed ambell lais a thelynor sydd Gronfa adeg y Cynhaeaf gan godi fu’n ddigon anffodus i gael damwain dros £500. Codwyd £190 eto fore tra ar ymweliad â Rhufain. Cafodd wedi bwrw eu prentisiaeth yn Eisteddfodau’r Urdd a’r Sul. Da iawn chi, bobol ifanc a’ch driniaeth yn yr ysbyty yno ac erbyn athrawon am ddangos y ffordd i’r hyn mae wedi cyrraedd yn ôl yn saff Genedlaethol. Ein cyfarfod nesaf fydd Cinio i aelodau hŷn. i Bentyrch. Brysia wella. ddathlu dydd ein Nawdd Sant yng Ngwesty’r Arth yn y Bontfaen ddydd Trefn yr Oedfaon ar gyfer mis Derbyn Aelodau Newydd Mawrth. Yn ystod Oedfa Gymun dechrau mis Mercher, Mawrth 6ed. Byddwn yn cyfarfod yn y gwesty am hanner awr Mawrth 3ydd Oedfa Gymun o dan Chwefror derbyniwyd Siencyn a ofal aelodau Pentre’r Eglwys a Glenys Griffiths yn aelodau yn Y wedi deuddeg ar gyfer cinio am un o’r gloch. Thonteg. Tabernacl. Mae’r ddau wedi bod yn Mawrth 10fed Emlyn Davies selog iawn yn yr Oedfaon ers iddynt Apêl Madagascar Mawrth 17eg Sul Teuluol gyda symud i Lanharan o Fethel, Sir Wendy, Huw a Beth Gaernarfon. Roedd y ddau’n Ar ôl yr Oedfa Deuluol “gynnes” Fore Sul, Chwefror 17eg roedd Mawrth 24ain Y Parchedig Gethin weithgar iawn yn eu cylch ym Rhys Methel, Siencyn yn llyfrgellydd y Sir aelodau Teulu Twm ac aelodau hynaf yr Ysgol Sul wedi paratoi stondin Mawrth 31ain Allan James 8 Tafod Elái Mawrth 2019 3 Ysgol PENTYRCH Pont-Sion-Norton

Gohebydd Lleol: Pwll Mawr Cafodd Blwyddyn 3 a 4 brofiad gwych ar eu trip i Bwll Mawr yn Dymuniadau Da ddiweddar. Roeddynt Danfonwn ein cofion cynhesaf a’n wedi cael y profiad o dymuniade gore i John Williams sydd fynd o dan y ddaear a wedi bod yn yr ysbyty am rai wythnosau dychmygu sut oedd erbyn hyn. Dal ati i gryfhau John. bywyd plant Oes Fictoria wrth weithio Brysia Wella yn y pylllau glo. Wedi ei hanffawd, nid mwynhau’r gêm Rygbi fu hanes Morfydd Huws mâs yn Mascot Rhufain ond cael clun newydd yn yr Llongyfarchiadau i Osian ysbyty yno. Ond erbyn hyn mae Morfydd Williams am gael ei ddewis fel mascot ar gyfer nôl yn ddiogel ym Mhentyrch ac yn tîm pêl-droed Caerdydd- gwella’n dda. Pob dymuniad da Morfydd profiad anhygoel!!

Heol Penuel Gwyddoniaeth Roedd trigolion Heol Penuel yn hapus Bu’r adran iau yn cael profiadau gwych yn iawn pan gawsant lythyr yn eu hysbysu ystod ein wythnos Wyddoniaeth yn gan y cyngor ei fod am osod “arwyneb ymchwilio a dysgu. Cwis lyfrau newydd a fydd yn gwella cyflwr eich heol Pob lwc i’n timau Cwis Llyfrau bu’n am flynyddoedd.” Gobeithio wir! Yr Hen Bont cystadlu yn y rownd trafod yn ddiweddar- Aeth blwyddyn 3 a 4 mae angen paratoi ar gyfer y cyflwyniad Clwb y Dwrlyn am dro hyfryd un nesaf! Roedd y Rifiw blynyddol yn gyfle i gofio prynhawn i weld ac am ddigwyddiadau ochr yma ac ochr astudio pont Dydd Miwsig Cymru draw i Glawdd Offa. Pontypridd ar ôl Cafodd pawb amser gwych yn ein disgo i Uchafbwynt y flwyddyn a’r Rifiw i darllen am hanes y ddathlu dydd Miwsig Cymru. Diolch i’n DJ lawer oedd llwyddiant Geraint Tomos yn bont. arbennig am baratoi’r gerddoriaeth. y Tour de France. Amhosib fyddai osgoi Brecsit ac roedd yn dda clywed fod ein Rygbi Gwisgo Coch Llongyfarchiadau mawr i’r bechgyn am Diolch i bawb am wisgo coch i godi arian ar gweision sifil yn paratoi yn drwyadl gan ennill twrnamaint yr Urdd yn ddiweddar ac gyfer Felindre. feddwl am bob prinder posib. Diolch i i’r merched am wneud mor wych! Colin a Nia a phawb a fu’n paratoi yn Cardiau Nadolig dwyadl ar gyfer y noson. (Rhagor tudalen Cafwyd ymateb gwych i’n hapêl ailgylchu 16) cardiau nadolig gan y Cyngor Eco- diolch i bawb am gyfrannu.

Côr y Dwrlyn yn cloi’r noson

Doniolis Diolch i’r Doniolis am ddod i wneud sioe ddoniol iawn i’r Ysgol gyfan. Rydym wrth ein boddau gyda’r gyfres deledu!!

Cymorth o’r UE i arwain ein gweision sifil. Tafod Elái Mawrth 2019 9 Bethlehem yn eistedd ar lawr a’n coesau wedi eu Chwarae i Gymru plethu yn daclus a diboen. Gwaelod-y-garth Toes gen i ddim cof o’r llun yn cael ei yn 1939 dynnu, p’run a’i yr hydref neu’r Trefn yr Oedfaon (ar y Sul am 10:30 gwanwyn / haf oedd hi, ond ‘rwyf yn a.m. oni nodir yn wahanol) : weddol sicr na thynnwyd mohono yn y Mis Mawrth 2019: gaeaf, oherwydd dyna gyfnod “yr Eira 1 – Cwrdd Gweddi Dydd Gwyl Ddewi (am Mawr”. Un o’r gaeafau rheini nad ydych 9:30 a.m.) yn eu hanghofio faint bynnag eich hoed 3 – Oedfa Dewi Sant yng nghwmni’r a’ch crebwyll. plant. Dechreuodd fwrw eira ym mis Rhagfyr, 10 – Oedfa dan ofal Elenid Jones (Apel ond cyrhaeddodd y rhewynt a’r Madagascar yr Undeb) lluwchfeydd ar ddydd gŵyl San Steffan 17 – Oedfa dan ofal y Parchedig Ddr R. 1962, gan greu tri mis o drafferthion i Alun Evans drigolion pentrefi Cymru benbaladr ac 24 - Oedfa dan ofal y Parchedig Noel anifeiliad y maes fel ei gilydd. Dechreuodd Davies ddadmar (dwi’n hoff iawn o’r gair 31 – Oedfa dan ofal y Parchedig Allan “meirioli” wedi i mi ymgartrefu yn y de!) Pickard ar Fawrth y 6ed 1963. Mis Ebrill 2019: ‘Roedd ‘na afonydd wedi rhewi a hyd yn Ar raglen Bore Cothi cyn y Gêm Fawr 7 – Oedfa dan ofal y Parchedig R.O. oed ewyn y mor mewn ambell fan yn bu Siân Cothi yn siarad gyda Brian Griffith (Cymun) rhewi cyn glanio wrth i’r tonnau dori ar y Davies, Creigiau, a Huw Llywelyn 14. Oedfa dan ofal Delwyn Siôn (Cwrdd traethau. Davies am yr unig gêm ryngwladol Eglwys) Ac yn yr ysgol un o’n tasgau beunyddiol, chwaraeodd tad Brian i Gymru yn 1939. 21. Oedfa Sul y Pasg dan ofal y er sicrhau fod digon o lo yn y grat i Colli 3 - 0 fu hanes y tîm gydag Idwal Parchedigion Ifan a/neu Catrin Roberts gynhesu’r lle, fyddai cludo pwcedeidiau Davies yn chwarae yn y canol. Ond yn 28 - Oedfa dan ofal y Parchedig Kevin ohono draw o’r cwt glo ymhen arall cowt fuan wedi hynny arwyddodd Idwal i dîm Davies yr ysgol i ’ r gwahanol ddosbarthiadau. proffesiynol Rygbi League yn Leeds ac ooooOOOOoooo Erbyn cyrraedd yn ôl i’r gwres wedi sawl ni chafodd gyfle i fynd yn agos at gae Bob hyn a hyn mae rhywun yn hel siwrna byddai dwylo rhywun wedi rhewi’n Rygbi Undeb wedyn. Ond roedd Brian atgofion am ddyddiau haf hirfelyn tesog gorn ar ddolen y bwced a phoenus yn falch iawn fod ei dad wedi chwarae plentyndod - galwch o’n hiraeth os liciwch ryfeddol fyddai ceisio agor y bysedd i dros Gymru ac mae’r cap yn un o chi, er rhaid cyfaddef nad ydyw’n ffitio ddechrau ‘sgwennu unwaith yn rhagor. rhy dda i’r llith yma. Mae o’n fwy o gofio Cymeryd ein tro y byddem ni i drysorau’r teulu. yn hytrach na galaru am y gorffennol - y ymgymeryd a’r dasg, er nad ydwi’n cofio Cafodd Brian gyfle i chware dros troeon hapus, direidus, trwstan, da a drwg pwy oedd fy mhartner (‘roedd angen dau i Gymru yn 1963 ond colli yn erbyn a ddaeth i’n rhan wrth dyfu i fyny yng gario’r bwced lawn), a tydi cip fanwl ar y Lloegr oedd y canlyniad. nghysgod yr “Wyddfa a’i chriw”. llun ddim yn rhoi cliw pellach i mi Hefyd ar y rhaglen roedd merch Brian, Yn achlysurol iawn mae rhywun wrth ei chwaith. Kate, sy’n byw yn Nottingham, yn sôn fodd yn tynnu’r bocs ‘sgidia llychlyd A dyna orfod cydnabod yn ogystal nad am y daith gerdded mae hi’n trefnu ym hwnnw sydd o dan y gwely, lle y cedwir, ydwi, heb gymorth, yn cofio enwau pawb mis Medi i godi arian at Alzheimer’s. heb drefn benodol, os unrhyw drefn o sydd yn y llun, er mawr gywilydd i mi. Clefyd y bu Idwal yn dioddef ohono. gwbl, luniau o deulu a ffrindiau bore oes - Gwn yn iawn am hynt a helynt rhai o’m y mwyafrif o’r lluniau yn rhai du a gwyn, cyd-ddisgyblion, rhai ohonynt yn byw o a’r rhai hŷn yn lliw sepia! hyd ym Mhenygroes, eraill wedi Rhyw chwiw felly ddaeth y diwrnod o‘r ymgartrefu yn nalgylch Tafod Elai, eraill 1973, ond eto yn un o’r rhai a wenai yn y blaen, a dyma durio i ganol y ffotograffau, mewn rhannau eraill o Gymru (o Fôn i llun hwnnw yn y bocs o dan y gwely! ac wedi oedi uwchben y llun yma a’r llun Gaerfyrddin o leiaf, os nad i Fynwy). Mae’r ddau, yn eu negeseuon gwahanol, arall, dyma daro ar gyfres o luniau ysgol – Eraill, o leiaf tair o’r merched, yn yn cofio am rai o’r pethau rheini oedd yn Ysgol Gynradd Penygroes – rhywbryd yn anffodus wedi ymadael a’r fuchedd hon. rhan o’n byd pan yn blant, ond mae’n ystod y cyfnod 1958 i 1963. Rhag mynd i’r felan, ac heb fyfyrio mwy amlwg yn ogystal bod dylanwad capel ac Lluniau dosbarth oeddent, hefo’r plant na hynny, fe gaeais y bocs yn glep a’i Ysgol Sul, Gobeithlu ac Aelwyd yr Urdd yn sefyll neu’n eistedd yn rhesi, tair neu stwffio ‘nol o dan y gwely, - tan daw pwl yn rhan ddiarwybod o wead eu DNA er eu bedair ohonynt weithiau, yr athro / o “gofio” eto i’m rhan. bod bellach ymhell o’u cynefin. Yn ôl eu athrawes ddosbarth ar law chwith y llun, Fu hi ddim yn hir cyn i mi gael fy tystiolaeth eu hunain mae i Gapeli Saron a a’r prifathro ar y dde. ysgwyd o’m trwmgwsg oherwydd ar y Soar, Penygroes le annwyl iawn yn eu Cof hapus a diolchgar iawn am yr newyddion y noson honno gwelais stori yn calonnau hyd heddiw. athrawon i gyd – Miss Ŵan, Mr Parri, adrodd hanes llifogydd mewn tref o’r enw “Ond mae Timotheus newydd gyrraedd yn Miss Edwards, Mr Jones (yn nhrefn y Townsville yn Queensland, Awstralia. ôl, ac wedi rhannu'r newyddion da am dosbathiadau), a’r prifathro, Mr Preis. Wedi cyfnod maith o sychder cafwyd glaw eich ffydd chi a'ch cariad chi! Mae'n Syllu ar un am amser hirach na’r lleill, a blwyddyn mewn rhyw ddeuddeg diwrnod, dweud bod gynnoch chi atgofion melys chofio mai llun oedd o’n blwyddyn olaf yn a gorfu i’r awdurdodau yno agor amdanon ni, a bod gynnoch chi gymaint o yr Ysgol Gynradd, a dim ond Mr Preis llifddorau’r argae er mwyn lliniaru peth ar hiraeth amdanon ni ag sydd gynnon ni oedd yno – ia, yr athro dosbarth a’r yr adeilad hwnnw. Ac ie dyma’r lle ‘roedd amdanoch chi.” [Beibl.net: 1 prifathro yn un, a deg-ar-hugain o blantos adroddiadau bod nadroedd a chrocodeils Thesaloniaid 3, 6] wrth ei draed yn ddyddiol yn chwenych yn sefyllian ar ben toi rhai o’r tai oedd dysgu a datblygu. ynghanol y llifogydd! ooooOOOOoooo Syllu’n graffach ar y llun a chyfrif 14 o Tywydd a llun yn cyfuno, a chofiais mai Cofiwch y cynhelir Ysgol Sul i’r plant bob ferched ac 16 o fechgyn yn gwenu, a’r hon oedd y dref lle mae un o’m cyd- Sul heblaw am wyliau Ysgol a hynny i gyd camera yn dal yr eiliad honno hyd ddisgyblion yn y llun ysgol yna yn byw ers fynd ac amser yr oedfa am 10:30 a.m. dragwyddoldeb. iddo ymfudo i’r wlad rhyw ddeugain Cofiwch hefyd am wefan Bethlehem Rhes gefn o fechgyn yn sefyll yn uwch mlynedd yn ol. sydd i’w chanfod ar na neb, ar fainc siwr o fod, dwy res o Ddiwrnod neu ddau yn ddiweddarach www.bethlehem.cymru ferched, un yn sefyll a’r llall yn eistedd, a cyrrhaeddodd e-bost o Lundain gan un nad Hefyd mae gan Bethlehem gyfri trydar rhes arall o fechgyn, minnau yn eu plith, oeddwn wedi clywed ganddo na’i weld ers (twitter). Dilynwch ni ar @gwebethlehem. 10 Tafod Elái Mawrth 2019

CLWB Y tafod elái DWRLYN

GOLYGYDD CYLCH Penri Williams 029 20890040 CADWGAN

Nos Iau, 14 Mawrth CYHOEDDUSRWYDD am 8.00.yh Colin Williams 029 20890979 Ffion Dafis Yn siarad ar y testun Erthyglau a straeon ‘Syllu ar Walia’ ar gyfer rhifyn mis Ebrill Yng Nghlwb Rygbi Pentyrch i gyrraedd erbyn Cydnabyddir cefnogaeth 22 Mawrth 2019 Llenyddiaeth Cymru

Y Golygydd Hendre 4 Pantbach CYMDEITHAS CARNHUANAWC Pentyrch YSGOL FORE CF15 9TG Cangen y Garth Dydd Sadwrn, 16 Mawrth, 2019 Ffôn: 029 20890040 Llyfrgell Ganolog yr Aes, Caerdydd - e-bost Lefel 5 Lolfa Greadigol 9.30 - 10.00 Cofrestru: £5 [email protected] Te Pnawn Siaradwyr: Yn y Berllan, Radur Dr. Beth Thomas ‘Sain Ffagan - Drych, nid darlun llonydd’ Tafod Elái ar y wê Dydd Mercher, 13 Mawrth Emyr Lewis ‘Beth sy’n bosibl? Beth http://www.tafelai.com am 2.00.yp sy’n gall? Beth nesa’ wrth ddeddfu am y Gymraeg’ Yr Athro Emeritws Prys Morgan ‘Taith Argraffwyr: Carnhuanawc i Lydaw’ Copyprint Bore Coffi i’r dysgwyr Croeso cynnes i bawb Trefforest yng Nghaffi Leekes, Tonysguboriau, www.copyprintwales.co.uk bob dydd Gwener am 11 y bore. Croeso cynnes i chi ymuno â’r criw. Cylch Llyfryddol Ariennir yn Caerdydd rhannol gan Lywodraeth Tonysguboriau Gwener, 15 Mawrth 2019 Sgwrs gan Hefin Wyn, awdur y Cymru Mawrth 20fed cofiant diweddar i T. E. Nicholas (1879–1971), ar y Cinio i ddathlu Gŵyl ein testun ‘Bachan Diaich! – Niclas Gwasanaeth addurno, Nawdd Sant y Glais’ peintio a phapuro

7.00yh yn Ystafell 0.31, Adeilad John Andrew Reeves Rhagor o fanylion: Percival, Safle Rhodfa Colum, Prifysgol Caerdydd, CF10 3EU. 01443 223828 Gwasanaeth lleol ar gyfer eich cartref neu fusnes

Ffoniwch

Andrew Reeves 01443 407442 neu 07956 024930

I gael pris am unrhyw waith addurno

Tafod Elái Mawrth 2019 11 Ysgol Castellau Roedd disgyblion blynyddoedd pump a Cafodd y côr cyfle arbennig i berfformio chwech wedi mynd i ysgol Llwyncrwn er yng Nghyngerdd Carolau BBC Cymru yn mwyn helpu’r plant yno ddysgu darn Llefaru ystod mis Rhagfyr. i ddysgwyr ar gyfer eisteddfod yr Urdd.

Buodd pawb yn frwd yn dathlu dydd Santes Dwynwen.

Aeth rhai o blant Blwyddyn chwech ar ymweliad â gwersyll yr Urdd yng Nglanllyn. Buon nhw wrth eu boddau yn nofio, dringo, cerdded, chwarae a dysgu am hanes Tryweryn ac Owen M. Edwards gyda’u ffrindiau newydd.

Perfformiad Blwyddyn 3 a 4 o ‘Olifer’ i orffen eu gwaith ar Oes Fictoria.

Mae teulu Castellau wedi bod yn trafod a dewis gwerthoedd ein hysgol. Dyma lun o Flwyddyn 5 yn dangos beth sy’n bwysig I orffen Tymor y Nadolig, cynhaliwyd sioe Cynhaliwyd disgos bendigedig yn neuadd yr iddyn nhw. dalent i bawb. Am blant ddawnus! ysgol gan y Gymdeithas Rieni ac Athrawon.

Dyma rhai o ddisgyblion Blwyddyn 6 yn gollwng hen esgidiau yn siop esgidiau Clarks. Casglwyd nifer fawr o esgidiau ar gyfer cynllun “Shoe Share” rhwng Clarks a UNICEF.

Diolch i TJSRollerskating ddaeth i gynnal gweithdy sglefrolio yn y neuadd ar gyfer blynyddoedd 5 a 6 fel ran o Ionawr Iachus!

Plant Cyfnod Allweddol 2 yn perfformio yn ystod Gŵyl Coed Nadolig Egwlys Llantrisant. 12 Tafod Elái Mawrth 2019 Ysgol Drama heriol newydd ar Tonyrefail gyfer Lefel A

Mae Hwb yn ddrama wreiddiol gyfoes i bobl ifanc gan Rhian Staples, athrawes brofiadol â llwyddiant arbennig mewn canlyniadau arholiadau Drama Lefel A ac enillydd y Fedal Ddrama yn Eisteddfod Genedlaethol Cymru 2011. Fe’i chyhoeddir gan Y Lolfa ac fe ariannir yn rhannol gan Yr Arglwydd Rhys Lywodraeth Cymru fel rhan o’i rhaglen Daeth cwmni ‘Mewn Cymeriad’ a’u sioe am gomisiynu adnoddau addysgu a dysgu hanes Yr Arglwydd Rhys i’r ysgol yn Cymraeg a dwyieithog. Bydd yna becyn ddiweddar. Dysgodd y disgyblion lawer am adnoddau yn cyd-fynd â’r ddrama, gyda ei fywyd a’i ran yn sefydlu'r eisteddfod gweithgareddau perthnasol i helpu gyntaf - a hynny mewn modd hwyliog iawn! athrawon ac i herio myfyrwyr. Mae’r plant wrthi yn dysgu am hanes cestyll Wedi ei lleoli yn Cymru ac arweinwyr y Cymry. Ne Cymru heddiw, mae Hwb yn Diwrnod Santes archwilio’r pwysau Dwynwen sydd ar bobl ifanc Diolch yn fawr i’r yn yr unfed ganrif Criw Cymraeg am ar hugain. Yn ystod Dydd Miwsig Cymru drefnu disgo i ddathlu ei chyfnod fel actor Roedd y Caffi Roc yn llwyddiant ysgubol fel diwrnod Santes treuliodd Rhian rhan o ddathliadau Dydd Miwsig Cymru. Dwynwen. Daeth Staples amser yn Cafodd pawb amser wrth eu boddau yn 130 o ddisgyblion i Bosnia, lle bu’n cymdeithasu, tra’n gwrando ar, a dawnsio i ddawnsio! Diolch yn gweithio gyda gerddoriaeth Cymraeg. Cynhaliwyd nifer o ogystal i Harri Welsh phlant a phobl ifanc weithgareddau eraill yn y dosbarthiadau i am ei waith arbennig a gafodd eu creithio ddathlu’r diwrnod. fel DJ ac i Ella Welsh gan erchyllterau am helpu ar y noson. Postio cardiau rhyfel. Y profiadau hyn a’i hysbrydolodd i Mae bob amser yn Santes Dwynwen bleser i groesawu cyn greu’r ddrama bwerus hon. -ddisgyblion yn ôl i’r O effaith cam-drin yn y cartref ar berson ysgol. ifanc, i fyw gydag alcoholiaeth mam tra’n cadw’r pethau hyn yn gudd, mae’r NSPCC ddrama’n trafod themâu dwys ac yn herio’r Daeth yr NSPCC i’r ysgol i gynnal gynulleidfa i ymateb. Trwy wneud hyn, gwasanaeth am ‘Cofia Ddweud, Cadwa’n mae’n archwilio sut mae cymdeithas yn Ddiogel. Cymerodd ddisgyblion gweld pethau erchyll yn digwydd heb Blynyddoedd 5 a 6 ran mewn gweithdai ar y ymyrryd, ac yn plethu sawl elfen theatrig thema yn ogystal. Diolch i’r gwirfoddolwyr gan gynnwys Theatr Brecht, Theatr Dlawd, o’r NSPCC am eu gwaith yn yr ysgol. Sinema 4D ac arddull actio Realaeth Fodern. Y Cyngor Eco Mewn golygfa gychwynnol bwerus Bu’r Cyngor Eco wrthi yn brysur yn casglu gwelir sut mae’r cyffredin a’r eithafol yn hen gardiau Nadolig gan y disgyblion i’w plethu ym mywydau’r ifanc. Er gwaetha’r Gleision Caerdydd hailgylchu. Casglwyd 32kg. Diolch yn fawr i trais mae’n dioddef gartref, prif gonsýrn Diolch yn fawr i aelodau o dîm rygbi bawb am eu cyfraniad. Lowri yw sicrhau ei bod yn cael gradd ‘A’ Gleision Caerdydd sydd yn dod i hyfforddi am ei gwaith cwrs Saesneg. Ond mae sgiliau rygbi i blant blynyddoedd 4, 5 a 6. Trosglwyddo Callum yn adrodd celwydd am ‘farwolaeth’ Mae pawb yn mwynhau'r sesiynau yn fawr Cafodd disgyblion Blwyddyn 6 gyfle i flasu diwrnod o weithgareddau gwyddoniaeth a ei rieni ar yr A470, yn hytrach na chyfaddef iawn. y gwir am alcoholiaeth ei fam. Fwyfwy fe mathemateg yn ystod eu diwrnod trosglwyddo diweddaraf yn Llanhari. Roedd welwn yr ifanc yn ein cymdeithas yn creu Gweithdy Stem yn Renishaw rhith o boen am fod wynebu’r boen go Cafodd Blwyddyn 6 gyfle i ymweld â pawb wedi mwynhau'r profiad yn fawr yn enwedig yr arbrawf yn y labordy. iawn yn rhy anodd. Renishaw ym Meisgyn i gymryd rhan mewn “Wedi bron i dri deg mlynedd o weithio gweithdai STEM a chael cyfle i weld y math o waith peirianneg sydd yn mynd rhagddi Y Flwyddyn Newydd Tsieineaidd gyda phobl ifanc ro’n i am greu drama ynddo. Roedd y plant wedi adeiladu rocedi a Bu disgyblion y Cyfnod Sylfaen yn dysgu oedd yn esgor ar drafodaeth am eu byd a’r torts ac wedi cael amser wrth eu boddau. am draddodiadau a dathliadau'r Flwyddyn pwyslais cynyddol sydd arnynt i lwyddo – Newydd Tsieineaidd. Cafodd pawb gyfle i mae’n anodd bod yn ifanc heddiw,” meddai flasu bwydydd Tsieineaidd a chymryd rhan Rhian Staples, Pennaeth Yr Adran yn nawns y dreigiau. Gelfyddydau Mynegiannol yn Ysgol Gyfun Rhydywaun. “Prif fwriad y ddrama yw i gwestiynu beth yw bod yn ifanc a beth yw rhan cymdeithas (y gynulleidfa) yn y fordaith gymhleth trwy’r arddegau. Mae’r defnydd o fetaddrama a siarad uniongyrchol gyda’r gynulleidfa yn fodd o greu trafodaeth fyw ynglŷn â sut mae cymdeithas yn caledu: sut y gallwn wylio pethau erchyll yn digwydd heb ymyrryd.” Mae Hwb gan Rhian Staples ar gael nawr (£4.99, Y Lolfa). Tafod Elái Mawrth 2019 13 Ysgol Evan James Cofnodion Meddygol yn ysbrydoli Eisteddfod yr Ysgol cynhyrchiad theatr Diolch yn fawr iawn i Siân a

Delyth Blainey am feirniadu yn Eisteddfod yr Cofnodion meddygol hen ysbyty meddwl Ysgol. Mi oedd yna nifer o gystadlaethau Dinbych yng Ngogledd Cymru yw agos ac roedd yn anodd iawn i ddewis ysbrydoliaeth drama Gymraeg newydd sydd unigolion a fydd nawr yn cystadlu yn yr yn cael ei pherfformio yn Theatr y Sherman Eisteddfod Gylch ar y 5ed o Fawrth yn Theatr Caerdydd y Gwanwyn yma. y Parc a’r Dâr, Treorci. Hoffem hefyd ddiolch Yn 2012, yn dilyn cais gan ddoctoriaid i’r cyfeilydd ar y diwrnod, Katherine Thomas. seiciatrig ym Mangor, defnyddiodd cwmni’r “Rydym yn edrych ymlaen at rannu’r Pob hwyl i bawb yn yr Eisteddfod Gylch! Frân Wen gofnodion meddygol y seilam cyfanwaith am y tro cyntaf a’r tro diwethaf.” Fictorianaidd fel ysbrydoliaeth ar gyfer Rydym yn dilyn gofid personol Glenda Dathlu Dydd Miwsig cynhyrchiad theatr byw. wrth iddi fynd i’r afael â’r salwch a bywyd y Cymru Saith mlynedd yn ddiweddarach, mae’r tu allan i’r ysbyty – rydym yn dysgu nad yw’r daith i adferiad yn syml. Dathlodd yr ysgol stori yma – Anweledig – yn paratoi i deithio Mae sgript yr awdur yn tynnu ar ei gyfan Ddydd Miwsig theatrau mwya’ Cymru. Wedi ei hysgrifennu gan yr awdur brofiadau ei hun, “Mae Anweledig yn ein Cymru drwy wrando helpu i ddeall, dynoli a chydymdeimlo â ar a mwynhau adnabyddus Aled Jones Williams, Ffion Dafis sydd yn chwarae rhan Glenda, clerc phobl sy'n dioddef o iselder,” meddai Aled cerddoriaeth Gymraeg Jones Williams. trwy’r dydd. Roedd banc sy’n byw gydag iselder difrifol ac sy’n glaf yn ysbyty iechyd meddwl Dinbych yng "Pan oeddwn i yn sâl roedd llawer o bobl dosbarth Culhwch ag Ngogledd Cymru. yno i fy helpu, ond fel roeddwn i yn gwella Olwen yn ffodus i Mae’r ddrama un-actor yn dilyn ei siwrnai roedd y bobl yn ei gweld yn anoddach. Mae wrando ar Mr galonogol, drawmatig a gobeithiol. ‘na linell yn y ddrama ble mae’n dweud Rowlands yn “Dyma’r tro cyntaf i mi berfformio 'Mae gwella yn beth blêr. A salwch yn od o chwarae’r Anthem monolog ar y prif lwyfan, felly rwy’n daclus'. Genedlaethol iddynt ar ukulele. teimlo’n gyffrous iawn (ac yn nerfus),” "Roeddwn yn haws i fy nhrin pan oeddwn meddai Ffion Dafis, sy’n byw yng yn sâl na phan oeddwn yn gwella. Roedd Sêr y sgrin fach Nghaerdydd. pobl yn disgwyl i mi neidio i fyny a deud Darlledwyd rhaglen Pigo dy Drwyn ar y “Wedi treulio 6 blynedd yn datblygu’r 'Iesu, mae’n iawn rŵan,' – ond doeddwn i teledu ar y 15fed o Chwefror gyda blwyddyn sioe, mae o wedi bod yn esblygiad ddim. 6 yn cymryd rhan mewn nifer fawr o gemau naturiol. Dechreuon ni gyda pherfformiadau "Peth arall yw ailbwl. Mi snotlyd! mewn lleoliadau bychain ond, wrth i Aled ddigwyddith. Mae pawb yn llithro ond dwyt ti ddim yn mynd yn ôl i’r lle cychwynnol. ddatblygu’r sgript, daeth yn amlwg bod stori "Proses ydi gwella, nid un digwyddiad ar Genedigaeth Glenda yn haeddu’r brif lwyfan.” “Byddwn yn defnyddio’r llwyfan i’n un diwrnod." Llongyfarchiadau enfawr i Mr Spanswick a’i Mae’r cyfarwyddwr Sara Lloyd, sydd wraig ar enedigaeth eu babi newydd. Bachgen mantais – ydw, dwi yno ar fy mhen fy hun ond fyddwch chi ddim yn siomedig pan hefyd yn byw yng Nghaerdydd, yn bach o’r enw Nedw! Mor ciwt! argyhoeddedig y bydd pobl yn cerdded o’r fyddwch chi’n gweld sut mae’r set, y delweddau a’r gerddoriaeth wedi eu dylunio theatr wedi mwynhau’r profiad. Tîm Rygbi o nghwmpas i.” “Rwyf am iddynt gerdded allan yn Mae tîm rygbi’r ysgol wedi ymdrechu’n fawr meddwl ychydig yn wahanol am y yng Nghystadleuaeth yr Urdd ym Mhen-y- salwch. Gobeithio y byddant yn cael eu bont. Fe enillon nhw ambell gêm ac fe difyrru, byddant yn chwerthin ac yn crio, fwynheuon nhw’r diwrnod yn fawr iawn. Cyngor Iechyd a ond byddant yn teimlo’n fwy cadarnhaol am Lles iselder.” Mae’r Cyngor Iechyd “Rwy’n sicr y bydd pob aelod o’r a Lles wedi cyflwyno gynulleidfa yn gallu uniaethu â hi mewn menter newydd! rhyw ffordd neu’r llall. Mae iselder ac Bydd gan Blod a iechyd meddwl yn ein cyffwrdd ni i gyd.” Beni gyngor campus "Mae hi'n anrhydedd gweithio gydag Aled yn wythnosol ynglŷn gan ei fod yn awdur mor hael. Mae wastad â sut i fod yn iachus. yn barod i drafod pob agwedd o’i waith. Croeso i Ysgol Evan “Mae ei waith yn difyrru am fod ei James Blod a Beni!! hiwmor naturiol bob amser yn disgleirio – mae’n adnabod y byd hwn, y tywyllwch a’r Cân yr Organ goleuni, ac mae rhywbeth go iawn amdano. Mae 3 artist o Artis Cymuned wedi bod yn Mae wastad ystyr mwy dwys i’w waith, yn gweithio’n galed gyda dosbarth Culhwch ag aml-haenog ac mae ei sgriptiau fel darnau o gerddoriaeth, mae ei rythm yn hyfryd i Olwen i greu perfformiad llawn dawns, canu wrando arno a dyna beth sy’n cario’r Cwis Llyfrau a thechnoleg. Cynhelir y perfformiad yn gynulleidfa drwy’r stori.” Llongyfarchiadau i’r disgyblion fu’n cystadlu Amgueddfa Pontypridd ar y 12fed o Fawrth. I gyd-fynd â’r cynhyrchiad, mae Frân Wen yn y Cwis Llyfrau. Cafwyd cyfle i drafod wedi comisiynu'r artist Mirain Fflur i greu dwy nofel dda. arddangosfa gelf fydd yn rhedeg ochr yn ochr â phob sioe. Mae Mirain yn defnyddio naratif y ddrama ynghyd â straeon o’r hen ysbyty fel ysbrydoliaeth i greu arddangosfa gelf fydd yn rhedeg ochr yn ochr â phob sioe. Cynhelir y cynhyrchiad a’r arddangosfa yn Theatr y Sherman: 12/03/2019 10am 12/03/2019 7pm *Perfformiad Iaith Arwyddion / BSL* 13/03/2019 7pm 14 Tafod Elái Mawrth 2019 Ysgol Gyfun Garth Olwg

Rhodd Gyntaf Ar ddydd Iau olaf yr hanner tymor, bu disgyblion Blwyddyn 8 mewn digwyddiad cyffrous ac Celfyddydau a’r Dyniaethau ysbrydoledig. Daeth misoedd o Fel rhan o baratoadau'r cwricwlwm newydd drefnu, codi arian a gwaith caled cafodd yr adran Ddyniaethau a Chelfyddydau i ben gyda 'Gwasanaeth Terfynol gyfle i rannu gwaith y disgyblion gyda rhieni First Give' - lle bu Blwyddyn saith yn ystod y noson rieni. cynrychiolwyr o bob llys yn Roedd yn bleser gweld disgyblion yn cymryd brwydro i ennill £1,000 ar gyfer elusen leol San Ffolant. Cymerodd y tri disgybl ran cyfrifoldeb i esbonio eu taith addysgol hyd yn o'u dewis. flaenllaw iawn yn y gweithgaredd crefft, sef hyn yn y pynciau a chyfle wedyn iddyn nhw Yn ystod dyddiau ABCh Calon Lân y addurno poteli San Ffolant. Uchafbwynt y siarad gyda’r athrawon am y camau nesaf ar y flwyddyn, bu Blwyddyn 8 yn dilyn rhaglen prynhawn oedd cwrdd â’r seren bop Lloyd daith. Roedd y rhieni wedi mwynhau'r First Give. Mae First Give yn gweithio mewn Macey o’r Rhondda, pan ddaeth i ddymuno agwedd ryngweithiol o’r noson ac yn partneriaeth ag ysgolion uwchradd i helpu pen-blwydd hapus i un o’r cyfranogwyr! gwerthfawrogi’r gwaith caled gan pobl ifanc roi eu hamser, eu gallu a'u talentau ddisgyblion yn ogystal â’u cynnydd. i wella eu cymunedau lleol. Gyda'n gilydd, ein nod yw helpu creu cenhedlaeth o Brilliant Club ddisgyblion yng Ngarth Olwg sydd am ddefnyddio eu sgiliau i gefnogi elusennau lleol a gwneud bywydau pobl eraill yn eu cymunedau’n well. O dan arweiniad eu tiwtoriaid personol, roedd Blwyddyn 8 wedi bod yn meddwl am faterion cymdeithasol yn yr ardal leol. Roedd yn rhaid i ddosbarthiadau ymchwilio i wahanol elusennau a oedd yn mynd i'r afael â materion a oedd yn bwysig iddyn nhw, cyn Cwis WelshWise y Gymdeithas penderfynu ar achos gwerth chweil i’w Ddaearyddol hyrwyddo a chodi arian ar ei gyfer. Daeth tîm cwis Ysgol Gyfun Garth Olwg yn Dewiswyd yr elusennau; Ysbyty Plant Arch ail am yr ail flwyddyn yn olynol yng Noa (8D) Tŷ Hafan (8I) TEDS (8O) nghystadleuaeth y Gymdeithas Ddaearyddol i Cawson ni’r cyfle yn ddiweddar i gymryd Dilynwch eich breuddwydion (8H a 8Ll) a'r ysgolion De Cymru. Roedd y cwis yn gyfle i rhan mewn cynllun ‘Brilliant Club’, sef Samariaid (8G). Dros y 6 mis diwethaf, roedd Beca Roberts, Lloyd Callaghan, Seren cynllun allgyrsiol sydd yn cael ei redeg gan disgyblion wedi cyfathrebu a chyfarfod â'r Chicken, Eden Lewis, Mabon Rhys a Megan rai o Brifysgolion gorau y DU. Fel rhan o’r elusennau, hyrwyddo ymwybyddiaeth o'r Bowen i arddangos eu gwybodaeth am cwrs hwn cawson ni wersi ar bwnc penodol, elusennau ac wedi codi dros fil o bunnoedd. Gymru a’u sgiliau daearyddol yng nghyd- yn ein hachos ni, cawson ni ddarlithoedd ar Roedd y gwasanaeth terfynol yn gyfle destun pynciau cyfoes a materion byd eang. newrofioleg a’r wyddoniaeth sydd wrth perffaith i'r disgyblion, yr ysgol a'r gymuned wraidd atgofion. Fel rhan o’r gweithgaredd ehangach ddathlu'r holl waith caled dros y hwn cawson ni fyfyrwraig PhD o Brifysgol misoedd diwethaf. Yn ystod y Rownd Caerdydd, Sumit Mistry i’n darlithio a’n Derfynol ar y dydd Iau, cyflwynodd harwain tuag at ysgrifennu traethawd swmpus cynrychiolwyr dosbarth gyflwyniadau terfynol, ar agwedd o’n dewis oedd wedi ei ysbrydoledig gan rannu eu hymdrechion, er seilio ar ddysgu mewn anifeiliaid a phobl. mwyn perswadio’r beirniaid i roi £1000 Cafodd yr asesiadau terfynol hyn eu hasesu ychwanegol i'w helusen. Nid ar chwarae bach gan dri arholwr, yn cynnwys darlithydd o oedd cyflwyno - yn enwedig o flaen y Brifysgol Rhydychen, yn ôl cynlluniau flwyddyn gyfan, a phanel oedd yn cynnwys y marcio a graddio prifysgol. Prifathro Mr Trystan Edwards, Gwnaeth wyth o fyfyrwyr o’n hysgol llywodraethwyr yr ysgol Mr Rhys Llywelyn Blwyddyn Newydd Tseinaidd fynychu’r cwrs sef James Moore, Rhian a Ms Julie Barton a'r AC lleol Mick Antoniw. Mae diwylliant Tseina yn fyw yma yn Ysgol Lewis, James Hobbs, Lowri Horscroft-Preest, Ond yn anffodus, dim ond un grŵp oedd yn Gyfun Garth Olwg! Rydym wedi bod yn Wil Gray, Ffion Thomas, Chloe Stacey ac gallu dod i’r brig a da iawn i 8 Iolo a greodd dathlu dechrau blwyddyn y mochyn yn ein Iestyn Davies. Gwobrwywyd y sawl a argraff arbennig ar y panel. Aeth y siec fawr hadrannau Cymraeg, dyniaethau ac ieithoedd lwyddodd i gwblhau’r cynllun gyda gradd, yn yn syth at Tŷ Hafan. Hoffem ddiolch i'r tramor modern. Yn ystod y gwersi ieithoedd debyg i rai prifysgol, mewn noson wobrwyo beirniaid am eu hamser, yr athrawon am eu tramor modern, mae Mr. Chen wedi bod yn ym Mhrifysgol Gaerdydd yn adeilad Julian brwdfrydedd, yr elusennau am eu dysgu’r disgyblion geirfa Mandarin yn Hodge. Roedd hon yn noson wych a chyfle cydweithrediad ac i First Give am eu ogystal â chreu llusernau. Yn eu gwersi da i ddathlu ein llwyddiannau. harweiniad. Yn bwysicach fyth, hoffem dyniaethau, mae’r disgyblion wedi bod yn Roedd y cynllun ‘Brilliant Club’ yn gyfle ddiolch i flwyddyn 8 am eu hymdrechion. astudio tirwedd Tseina yn ogystal ag astudio anhygoel i ddatblygu ac ehangu ein Rydym yn falch iawn ohonoch chi ac mae Bwdhaeth. Yn ystod gwersi Cymraeg, mae deallusrwydd ynglŷn â pha mor galed yw wedi bod yn bleser i’ch gweld yn ymrwymo'n disgyblion wedi bod yn edrych ar gwaith prifysgol. Yr heriau mwyaf wrth llwyr at eich achosion. draddodiadau’r flwyddyn newydd yn Tseina gwblhau’r cynllun oedd amseru ac ymchwilio a’u cymharu gyda’n traddodiadau ni yma yng i feysydd penodol iawn, achos yn aml roedd Disgyblion Blwyddyn 8 yn cyfrannu at Nghymru. Am ffordd wych o ddathlu yn anodd i ddarganfod gwybodaeth a wireddu breuddwydion blwyddyn newydd Tseina – soch soch! ffigyrau. Er hyn mae pawb a gymerodd rhan Prif amcan yr elusen Follow Your Dreams yn y cynllun yn ddiolchgar iawn am y cyfle yw gwireddu breuddwydion pobl ifanc sydd anhygoel hwn ac yn gwerthfawrogi’r profiad, ag anableddau dysgu. Cynhelir sesiynau a byddwn ni yn sicr yn cyfeirio tuag at hyn yn LifeWise sydd yn rhoi’r cyfleoedd i’r ein ceisiadau UCAS cyn bo hir. Hoffem ni cyfranogwyr ddatblygu sgiliau, codi hunan- ddiolch i Ysgol Gyfun Garth Olwg a’r hyder a chwrdd â’u harwyr. Cafodd tri Brilliant Club am y cyfle anhygoel hwn. disgybl o Flwyddyn 8 Hywel, sef Menna Harris, Seren King a Toby Morgan groeso Gan Iestyn Davies a Wil Gray, Blwyddyn 12. twymgalon i’r sesiwn LifeWise ar ddiwrnod Tafod Elái Mawrth 2019 15 Pen-blwydd Hapus Radio Cymru 2 Ysgol Gyfun Garth Olwg Fel rhan o ddathliadau pen-blwydd Radio (parhad o dudalen 14) Cymru 2 yn flwydd oed cafodd criw o ddisgyblion blwyddyn 9 ac 11 gyfle i Ymweliad myfyrwriag o MIT berfformio yn y Ganolfan Gydol Oes. Ddydd Iau’r 22ain o Ionawr roedd yr ysgol Enw’r grŵp a berfformiodd oedd Dr Preis yn ddigon ffodus i groesawu myfyrwraig o'r ac roedd y gynulleidfa wrth eu boddau. 'Massachusets Institute of Technology' neu MIT atom am y dydd. Mae Ciera yn dilyn cwrs ôl-raddedig mewn Peirianneg a Llwyddiannau Chwaraeon Chynllunio Cynnyrch. Mae hi draw yma Llongyfarchiadau i Owen Leech, Blwyddyn yng Nghymru fel rhan o gynllun peilot gan 10 am ddod yn ail yn y 100m Pili Pala a’r Lywodraeth Cymru i gysylltu ysgolion 200m MU, i Carwyn Salmon, Blwyddyn 10 Cymru â Phrifysgolion mwyaf adnabyddus am ddod yn ail yn y dull rhydd ac i Joseph y byd fel MIT, Harvard a Yale. Fowler, Blwyddyn 8 am ddod yn ail yn y Yn ystod y dydd, bu Ciera yn cyflwyno 100m Pili Pala ar draws Cymru gyfan yng am amryw o bynciau’n ymwneud â'r Ffiseg ngala Nofio Cenedlaethol yr Urdd. Da iawn tu ôl i strategaethau atal newid-hinsawdd i fechgyn! Flwyddyn 11 a sut i greu cynnyrch yn Da iawn i dîm pêl-droed merched defnyddio peirianneg cymhleth. Siaradodd Blwyddyn 9 a 10 am gyrraedd 32 olaf hi hefyd â merched Blwyddyn 12 am y Cwpan Cymru a phob dymuniad da i chi yn 'Glass Ceiling' a’r profiad o fod yn fenyw y rownd nesaf. Cafodd y tîm lwyddiant yn Dosbarth Meistr Tristian Evans ymysg peiriannwyr gwrywaidd. ddiweddar hefyd wrth iddynt gyrraedd gêm Ar Chwefror 14eg aeth criw o ddisgyblion derfynol cystadleuaeth 5 pob ochr ysgolion Blwyddyn 12 a 13 i Ysgol Plasmawr i Cymru. dderbyn dosbarth meistr gan y pianydd Llongyfarchiadau i Bryanna Kent, proffesiynol Tristian Evans. Yn ystod y Blwyddyn 11 (ail o’r chwith yn y llun)am diwrnod rhoddodd ddarlith ar un o ddarnau gael ei dewis i chwarae dros dîm Merched gosod y cwrs Safon Uwch a chafwyd Gleision Caerdydd o dan 18. perfformiad o ddarn Debussy, Reflets dans l’eau a darnau eraill o elfen Argraffiadol y cwrs. Roedd y profiad yn werthfawr i’r disgyblion.

Pwy Geith y Gig? Ar y 5ed o Chwefror daeth criw ffilmio i’r ysgol i gynnal clyweliadau ar gyfer y rhaglen Pwy geith y gig? Ar ôl dysgu’r rhan lleisiol/gitâr/drymiau ar gyfer y gân ‘Datod’ gan y grŵp Chroma, roedd angen i’r ymgeiswyr berfformio o flaen y camera. Yn y prynhawn cafodd 90 o ddisgyblion fynychu gig gan Chroma a braf oedd croesawu Zac Mather, drymiwr y band, nôl i’w gyn-ysgol. Cafodd y disgyblion brynhawn wrth eu bodd. Edrychwn ymlaen Mae Summer Williams-Richards, at weld y rhaglen yn cael ei darlledu! Blwyddyn 7 wedi bod yn brysur yn Te Prynhawn cystadlu mewn cystadlaethau Karate a Cawsom ni ddiwrnod i’r brenin pan ddaeth dyma hi gyda’i medalau Pencampwraig y rhai o ddisgyblion ein hysgolion cynradd Byd! Da iawn ti! atom ni i baratoi tê prynhawn. Buodd y disgyblion wrthi’n brysur drwy’r bore yn paratoi danteithion. Daeth teuluoedd y disgyblion i fwynhau’r wledd yn y prynhawn. Diolch i Mrs Rudland am ei gwaith!

16 Tafod Elái Mawrth 2019 Ennill Cystadleuaeth Y Gerdd Rydd

Barddas Haf Hirfelyn Tesog 2018

Llongyfarchiadau i Martin Huws, Ffynnon Taf ar ennill Yn llygad yr haul cystadleuaeth Y Gerdd Rydd yn Barddas. Twm Morys oedd yn Fe freuddwydia’r dydd Beirniadu a’r dasg oedd llunio cerdd i ‘Haf Hirfelyn Tesog Wrth estyn ei chorff eboni 2018’. Caboledig. Dyma’r gerdd fuddugol - Yn ei hymyl, gorwedd ei thad Â’i fresys a’i focha llipa, Ac eistedd ei chrwt bach, a’i wyneb Golwg ar Rifiw y Dwrlyn (Tudalen 8) Yn deisen â gormod o eisin.

Efallai fod y tymhorau yn newid, y rhewlifoedd yn toddi, rhywogaethau Gwena’r fam ar rai ag ymbrelo haul ffroenuchel yn diflannu a’r byd i gyd yn gwallgofi. Ond na hidiwch mae yna rai Y ddau sy’n traflyncu pob gair o nofelau arobryn pethau yn ddi-syfl. Croeso unwaith eto i ‘Rifiw y Dwrlyn 2018.’ Ar noson fwyn ganol Chwefror fe heidiodd cynulleidfa niferus i Glwb Nes bod tro yng nghwt stori’r dydd. Rygbi Pentyrch i weld ar lafar a chân adolygiad o’r flwyddyn a aeth Y llanw’n dial heibio. Os oedd yr hîn yn fwyn nid felly’r sgript. Na, yn nhraddodiad Ar eu tyweli brodiog, porffor. gorau’r ‘Rifiw’, dychan, tynnu blewyn o drwyn a choes oedd y fwydlen. Fel arfer wrth gwrs, yn Rhagfyr a Ionawr y ceir yr adolygiad Yn y pen draw, blynyddol o’r flwyddyn a aeth heibio ar ein cyfryngau. Ac mae gohirio’r edrych yn ôl yn rhoi amser ychwanegol i rywun bwyso a Fe fydd y môr yn brathu’r arfordir bras, mesur, tafoli a thraethu. Ond mae hynny wrth reswm yn codi’r Yn gwledda heb gael ei wala disgwyliadau am sylwadau o bwys, am ddoethinebu a swmp a sylwedd. Cyn i’r graig droi’n groen ac asgwrn, Unwaith yn rhagor eleni, diolch i allu a threiddgarwch diarhebol y cyd- Cyn i’r hanner cylch euraidd awduron, y wraig a’r gŵr hynaws o’r Creigiau - Nia a Colin Williams - Droi’n llinyn fel rhaff. fe gawsom ein siomi, na, na na … camgymeriad teipio. NI chawsom ein siomi. Dwi wedi ei ddweud o o’r blaen ac mi ddwedaf o eto, nid ar chwarae Fe faglwn ar lwybr y rhuthr am aur, bach y mae gwneud trosolwg mor gynhwysfawr o ddigwyddiadau’r Fe godwyd en tai ar dywod. flwyddyn. Yn cwmpasu meysydd y campau ym myd chwaraeon a diwylliant, yn farwolaethau, newidiadau gwleidyddol a digwyddiadau Martin Huws anarferol ar lefel bro, gwlad, gwladwriaeth a hyd yn oed y cosmos, mae angen amser, amynedd yn ogystal â chrebwyll a chyn grefft i roi hanes blwyddyn i ni mewn ffordd weledol ‘hi-tech’ ddifyr. Eleni hefyd, yn glyfar iawn, ychwanegwyd yr elfen ryng-weithiol ‘low-tech’ ble roedd disgwyl i aelodau’r gynulleidfa gyfrannu drwy roi sylw neu ofyn cwestiwn bachog. Dwi’n dweud clyfar gan ei fod hefyd yn dacteg i wneud yn siwr nad oedd neb yn y gynulleidfa wedi syrthio i gysgu, er nad oedd hynny yn wir am un o uchel swyddogion y Dwrlyn, yr Ysgrifennydd, Rhodri Gwynn a gymrodd oes pys i ganfod ei ddarn papur! A sôn am uchel swyddogion, un o’r uchafbwyntiau diamheuol oedd cyfraniad ein Cadeirydd y flwyddyn nesaf, sydd yn flwyddyn go arbennig efo’r Dwrlyn yn dathlu ei ddeugeinfed penblwydd. Sôn wrth gwrs ydw i am berfformiad Guto Roberts a adolygodd y flwyddyn ar gân. Oes yna ball dwedwch ar alluoedd Guto? Ydi o ddim yn ddigon bod ganddo radd doethur mewn ffiseg, sy’n medru troi ei law at bob dim DIY o blymio i waith trydan, codi waliau, plastro a phopeth arall yn ymwneud â’r tŷ a’r ardd heb sôn am hwylio? A rwan mi all ychwanegu canu at y rhestr. Does ganddo fôr o lais? Ac roedd y geiriau, fel y disgwyliech gan ei brifardd o wraig Glenys, yn taro tant. Dydi’r Bod Mawr ddim yn deg wrth rannu talentau yn nacdi? Faswn i’n deud bod Guto rwan wedi gosod cynsail. Dwi’n ffurfiol yn cynnig y dylai pob Cadeirydd y Dwrlyn o hyn ymlaen gyflwyno adolygiad o weithgareddau’r flwyddyn ar gân yn y Rifiw. A rhag ofn i Madam Cadeirydd eleni feddwl bod hi’n cael getawe efo hi o groen ei dannedd, dwi’n meddwl y gellid perfformio’r adolygiad ddwywaith - yn y Rifiw ac ar ddiwedd y flwyddyn wrth drosgwlyddo’r awenau ar y trip penwythnos i’r Gorllewin. Rhywbeth i ni i gyd i edrych ymlaen ato rwan yn Llandeilio, Eleri! Ro’n i’n sôn yn fan’na am dalent. Dydi o’n rhyfeddol dwedwch sut mae rhai yn medru gwneud i chi chwerthin jest wrth edrych arnyn nhw? Does dim angen i Gari Sam na Brian Davies agor eu cegau i chi lana chwerthin. Pan gewch chi’r ddau efo’i gilydd wedyn ar lwyfan - wel, fedrwch chi ddim methu ac mae anghofio llinell neu golli sgript, ond yn ychwanegu at y doniolwch. Roedd y sgetjus eraill i gyd yn dangos dawn sgwennu, dychan ac actio ac os nad oedd pawb wedi dysgu pob gair yn berffaith - wel - mae yna gyfle eto flwyddyn nesaf! Rhaid canmol hefyd y canu ysbrydoledig ar ddechrau a diwedd y noson. Mi ddylai arweinyddion corau llwyddiannus y brifddinas, yn enwedig côr y bobol hŷn, fod yn bresennol yma bob blwyddyn i ricriwtio ddwedwn i. Yn ddiamheuol, mae’r ‘Rifiw’ blynyddol yn dyst i’r dalent sydd yn yr ardal ac yn gyfle i ni gymdeithasu, mwynhau a thynnu coes ein gilydd, nodweddion allweddol i bob cymdeithas iach. Eifion Glyn