Zalacznik 2018.Pdf
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
REDAKTOR NACZELNA (EDITOR-IN-CHIEF): LISTA RECENZENTÓW (REVIEWERS): dr hab. Brygida Pawłowska-Jądrzyk, prof. UKSW dr hab. Marek Adamiec, prof. UG ZASTĘPCA REDAKTOR NACZELNEJ dr hab. Sławomir Bobowski, prof. UWr (DEPUTY EDITOR IN-CHIEF): dr hab. Dariusz Brzostek, prof. UMK dr Piotr Jakubowski dr hab. Federico Della Corte, prof. UKSW CZŁONKOWIE REDAKCJI prof. dr hab. Adam Dziadek, UŚ (STAFF MEMBERS): dr hab. Ewa Szczęsna, prof. UW dr hab. Tomasz Ferenc, UŁ dr Agnieszka Smaga dr hab. Mirosław Filiciak, prof. USWPS SEKRETARZ REDAKCJI dr hab. Beata Gaj, prof. UKSW (MANAGING EDITOR): prof. dr hab. Krzysztof Gawlikowski, USWPS mgr Dorota Dąbrowska prof. dr hab. Grażyna Habrajska, UŁ ASYSTENT SEKRETARZ REDAKCJI (ASSISTANT): dr Rafał Ilnicki, UAM mgr Katarzyna Gołos-Dąbrowska dr Patryk Kencki, IS PAN REDAKTOR JĘZYKOWY dr hab. Andrzej Kisielewski, prof. UwB (LINGUISTIC EDITOR): dr hab. Jacek Kopciński, prof. UKSW, IBL PAN dr Piotr Jakubowski KONCEPCJA I REDAKCJA DZIAŁU TEMATYCZNEGO NUMERU dr Monika Kostaszuk-Romanowska, UwB (THE IDEA AND SUBSTANTIVE EDITING OF THE THEMATIC dr hab. Anna Kozłowska, UKSW SECTION): dr hab. Joanna Krakowska, prof. IS PAN dr hab. Brygida Pawłowska-Jądrzyk, prof. UKSW dr hab. Iwona Kurz, UW mgr Dorota Dąbrowska prof. dr hab. Jakub Lichański, UW prof. dr Lev Manovich, City University RADA NAUKOWA (ADVISORY BOARD): of New York (CUNY) dr hab. Anna Czajka-Cunico, prof. UKSW prof. dr hab. Mieczysław Mejor, IBL PAN dr hab. Dorota Kielak, prof. UKSW prof. dr hab. Piotr Mitzner, UKSW prof. dr hab. Teresa Kostkiewiczowa, IBL PAN prof. dr Luca Lecis, Università degli Studi di Cagliari (Italy) dr hab. Dorota Muszytowska, prof. UKSW prof. dr hab. Mieczysław Mejor, IBL PAN prof. dr hab. Aleksander Nawarecki, UŚ dr Alberto Pirni, Scuola Superiore Sant Anna, Pisa (Italy) prof. dr hab. Ryszard Nycz, UJ prof. dr Bernd-Juergen Warneken, Empirische Kulturwissenschaften, prof. dr hab. Krzysztof Olszewski, ASP Ludwig-Uhland-Institut, Tübingen (Germany) w Warszawie dr hab. Jan Zieliński, prof. UKSW dr hab. Joanna Ostrowska, UAM dr Mateusz Poradecki, UŁ KOREKTA TEKSTÓW W JĘZYKU ANGIELSKIM I STRESZCZEŃ dr hab. Sławomir Sikora, UW (PROOF-READER OF ENGLISH TEXTS AND SUMMARIES): dr Paweł Stangret, UKSW dr Małgorzata Ciunovič KOREKTA TEKSTÓW W JĘZYKU POLSKIM dr Małgorzata Ślarzyńska, UKSW (PROOF-READER OF POLISH TEXTS): dr hab. Katarzyna Taras, prof. PWSFTviT dr Małgorzata Ślarzyńska dr hab. Beata Walęciuk-Dejneka, prof. UPH PROJEKT OKŁADKI (COVER DESIGN): prof. dr hab. Jadwiga Waniakowa, UJ dr Agnieszka Smaga dr Agnieszka Wnuk, UW PROJEKT LOGO (LOGO DESIGN): Marek Ostrowski SKŁAD (TYPESETTING): Maciej Faliński Strona internetowa: www.zalacznik.uksw.edu.pl Email: [email protected] ISSN 2392-2338 Redakcja informuje, że wersją pierwotną „Załącznika Kulturoznawczego” jest wersja elektroniczna (online). Zwracamy uwagę, że materiał ilustracyjny publikujemy na prawach cytatu, nie jest on objęty formułą Creative Commons. Uznanie autorstwa-Bez utworów zależnych 3.0 Polska https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/pl/ Załącznik Kulturoznawczy 2018/5 SpiS treści Słowo od redakcji 7 DOcieKANiA KULtUrOLOGicZNe Robert Boroch Wokół ewolucji języka — hipotezy o źródłach mowy ludzkiej i ich wartość naukowa 11 teMAt NUMerU: perSWAZJA (Nie)WerBALNA Ewa Szczęsna Oblicza sterowania. O perswazji niewerbalnej w sztuce i reklamie 23 Brygida Pawłowska-Jądrzyk ciężkość — lekkość — perswazyjność, czyli co wynika z organizacji estetycznej filmu Dwunastu gniewnych ludzi Sidneya Lumeta 37 Elżbieta Szyngiel „Upaństwowienie romantyzmu” w kinie ii rp. O Panu Tadeuszu w reżyserii ryszarda Ordyńskiego 55 Małgorzata Ciunovič O propagandzie w polskiej Kronice Filmowej (na podstawie komentarza narracyjnego z lat 1971-1975) 77 Katarzyna Gołos-Dąbrowska „W waszych rękach teraz los wasz” — elementy perswazji w spektaklu W imię Jakuba S. Moniki Strzępki i pawła Demirskiego 93 Anna Pięcińska Niewerbalne elementy perswazji w ikonografii biblijnej sceny spotkania chrystusa z faryzeuszami i jawnogrzesznicą — na wybranych przykładach ze sztuki włoskiej XVi i XVii wieku 109 Katarzyna Kaczor-Scheitler realizacja funkcji perswazyjnej w Palmie panieńskiej benedyktyna Basilia Gradiego w przekładzie jezuity Szymona Wysockiego 125 Ilona Chruściak perswazyjna funkcja gestu ujmowania pod kolana w Iliadzie Homera 143 VAriA Joanna Komorowska Masters of truth in the Middle-earth or the Worlds of Fantasy as Seen through the Lens of Detienne’s theory 157 Agnieszka Smaga transparency as a Functional and Visual tool. the GUi of the Windows 10 Operating System as an example 171 iNterpretAcJe Robert Birkholc Między biedermeierem a grozą Holocaustu. Filmowa reprezentacja perspektywy nekrofila w Palaczu zwłok Juraja Herza 185 Jacek Kopciński Upupianie Henryka, czyli Nekrošius inscenizuje Gombrowicza 223 rUBrYKA AUtOrSKA: cHrONOMetr (cZ. 4) Jan Zieliński Mickiewicza zegarek i pieczęć 241 FOtOeSeJ i OKOLice Robert Pawlik ikonologia cierpienia. Aby Warburg o symbolizacji obrazowej i obrazach wojny 259 Marianna Michałowska Nie-widoki. Fotograficzne narracje o bólu 287 Arkadiusz Karapuda Na powierzchni i pod powierzchnią malatury — kryteria przezroczystości obrazu 305 WYWiAD Laboratorium analizy filmu 321 Z prof. Sewerynem Kuśmierczykiem rozmawia Robert Birkholc KOMeNtArZe. OpiNie. GLOSY Dorota Dąbrowska teatr jako narzędzie interwencji politycznej — o Sprawiedliwości Michała Zadary 335 Agnieszka Wnuk ta fascynująca przestrzeń pomiędzy. Notatki na marginesie książki Mockumentary. Próba określenia istoty zjawiska 347 ANeKS Joanna Biernacik „Współcześni gladiatorzy”. próba określenia istoty i kulturowego znaczenia profesjonalnego wrestlingu 353 Słowo od redakcji Z przyjemnością oddajemy w Państwa ręce piąty numer „Załącznika Kulturoznawczego”. Tym razem dział tematyczny poświęcony jest perswa- zji – zjawisku mającemu, ze względu na swój interdyscyplinarny charakter i wszechobecne występowanie, niemały potencjał badawczy. Wywodząca się ze starożytnej retoryki kategoria perswazji jest współcześnie powszechnie stosowana w badaniach nad reklamą, językiem mediów, polityką, homile- tyką etc. Ściśle związana z manipulacją, a równocześnie mająca ogólniejszy charakter, da się postrzegać jako pojęcie opisujące podstawowe strategie organizujące życie społeczne i komunikację medialną. Mnogość zagadnień podjętych w ramach zamieszczonych tu tekstów, po części wykraczających poza obszar analizy komunikatów stricte artystycznych, skłania do otwarcia nowych perspektyw badawczych – zarówno na płaszczyźnie teoretycznej, jak i w obszarze analizy oraz interpretacji artefaktów kulturowych. Ogólne rozumienie kategorii perswazji czyni ją adekwatną do opisu w zasadzie każdego komunikatu i przekazu, trudno bowiem wyobrazić sobie, żeby jakakolwiek wypowiedź przemawiała przeciwko sobie, była pozbawiona intencji nakłonienia do przyjęcia jakiegoś określonego obrazu świata, punktu widzenia lub uznania danego twierdzenia za słuszne. Ten uniwersalny pierwiastek może jednak przyjmować w rozmaitych komu- nikatach bardzo różnorodne postaci, uobecniać się w różnych strategiach, prowokować do sięgania po odmienne sposoby argumentacji. Ich ogląd jest fascynujący, ponieważ w toku analizy dostrzec można, że niejednokrotnie praktyka komunikacyjna wymyka się ustalonym regułom. Formuła tytułu działu – Perswazja (nie)werbalna – ma na celu podkreśle- nie perspektywy akcentującej zróżnicowane sposoby perswazyjnego oddzia- ływania – odróżnianie strategii operujących słowem od tych, które angażują innego rodzaju systemy semiotyczne. Zebrane w dziale teksty są różnorodne ze względu na konteksty historyczne, których dotyczą, stosowane metody badawcze oraz sposoby rozumienia kluczowego pojęcia. W części z nich pojawia się ono jako narzędzie badania ukrytych mechanizmów wywie- rania wpływu, pozwala zatem obnażyć niejawne dążenia dominacyjne, w innych traktowane jest jako synonim pewnych praktyk retorycznych i służy do opisu sposobów artykulacji określonych treści nakłaniających. ▪ www.zalacznik.uksw.edu.pl 7 Obraz uzyskany na drodze zestawienia tych tekstów potraktować można jako wyraz uniwersalnego charakteru perswazji i jej dużego potencjału badawczego. Dział otwiera artykuł Ewy Szczęsnej, w którym autorka przeprowadza komparatystyczną analizę funkcjonowania perswazji w twórczości arty- stycznej i reklamie, odwołując się do rządzących nimi zasad i przyświe- cających im celów. Z kolei Brygida Pawłowska-Jądrzyk ujawnia obecność strategii manipulacyjnych na poziomie struktury i organizacji estetycznej filmuDwunastu gniewnych ludzi Sidneya Lumeta. Elżbieta Szyngiel wska- zuje – na przykładzie filmowej adaptacji Pana Tadeusza – jak w Drugiej Rzeczpospolitej wykorzystywano tradycję romantyczną do krzewienia idei narodowej. Tekst Małgorzaty Ciunovič natomiast przenosi nas do kolejnej epoki – autorka poddaje analizie produkcje Polskiej Kroniki Filmowej z lat 1971-1975, a szczególnie obecne w nich komentarze narracyjne, wyznaczające podstawową – a więc: zgodną z „linią” władzy – płaszczyznę odczytania prezentowanych treści. Katarzyna Gołos-Dąbrowska, omawiając spektakl W imię Jakuba S. Moniki Strzępki i Pawła Demirskiego, podejmuje z kolei współczesne wątki wykluczenia z neoliberalnego świata wszechobecnej konsumpcji i nieograniczonych możliwości. Trzy ostatnie teksty działu te- matycznego ujawniają pierwiastek perswazyjny w dziełach reprezentujących źródłowe tradycje Zachodu – chrześcijaństwa i antyku. Anna Pięcińska analizuje malarskie interpretacje nowotestamentowego motywu spotka- nia Chrystusa z jawnogrzesznicą, natomiast Katarzyna