Vijfendertig organisaties achter één toekomst voor de Vecht

Toen een wilde rivier ateliers voor leerbewerkingen en slachte­ Bij komt het water uit het De Noordhollandse Vecht vormt rijen. Voor die bedrijven was de Vecht IJmeer samen met dat uit en van oorsprong een verbinding tussen de zowel bron van proceswater als ontvanger stroomt het naar het - en de . Water stroomde van afvalwater. Ook de stad Utrecht telde Rijnkanaal. Zo bezien is de Vecht meer met hoge snelheid overwegend van zuid steeds meer mensen. De Oude Gracht was een boezem dan een rivier. Water dat in naar . Slechts bij straffe noorder- een open riool. Via de Weerdsluis de overtollig is wordt er op wind reikte het zoute water tot in de stad stroomde dat water ongezuiverd in de uitgeslagen, een tekort wordt met water uit Utrecht. In 1122 werd de dynamiek van Vecht. De waardering van 'Vars Water' de Vecht aangevuld, het water stroomt in de rivier voor het eerst kunstmatig vermin­ sloeg in korte tijd om in een klaagzang verschillende richtingen en de stroom­ derd. Toen werd de open verbinding op de stank van drijvende karkassen. snelheid is gering. De kwaliteit van het tussen de Nederrijn en de Zo'n eeuw geleden werd, in opdracht van water in de Vecht is inmiddels veel beter bij Wijk bij Duurstede gesloten. Deze de Staatscommissie inzake Verontreiniging dan een eeuw geleden. ingreep deed niets af aan het belang van de van de Vecht, gestart met het regelmatig Vooral zuiveringstechnische werken hebben zo'n dertig jaar geleden gezorgd voor een trendbreuk. Ondanks dat, voldoen nog heel wat toetswaarden niet P. T. J. C. VAN ROOY H. VAN HOORN aan de wettelijk vastgestelde doelwaarden. DHV Water BV Rijkswaterstaat directie Fosfaat, stikstof, arseen en zwevend slib Noord-Holland vertonen de grootste verschillen. De water­ bodem vormt een archief voor emissies uit het verleden. In dit geval dus niet verwonderlijk dat de kwaliteit slecht tot G. W. VAN VLIET M. H. M. JANSSENS zeer slecht is. Meer dan een miljoen Rijkswaterstaat directie Utrecht Hoogheemraadschap kubieke meters slib vallen in klasse 3 en Amstel en Vecht 4. De oevers van de Vecht vormen van oorsprong een geleidelijke overgang tussen water en land. Daarvan is weinig overgebleven. Van de tweemaal veertig Vecht als transportas. Vanaf de tijd van verrichten van metingen van de water­ kilometer lange oever is ruim driekwart de Noormannen tot de tweede helft van kwaliteit. De alarmerende resultaten vorm­ steil en verhard. de vorige eeuw had de Vecht de functie den de basis voor de eerste inspanningen In ecologisch opzicht vormt de Vecht een van de huidige Rijksweg A2. Daarna nam richting verbetering. verbindende schakel tussen de Kromme de economische groei zo'n vlucht, dat de Rijn en het IJsselmeer enerzijds en tussen capaciteit van de Vecht voor de scheep­ Nu een tamme boezem de vele plassen in de Vechtstreek ander­ vaart niet meer toereikend was. De Vecht begint nu bij de Weerdsluis in zijds. Het aantal soorten planten en Er kwam behoefte aan een breder en de stad Utrecht en loopt tot aan de Groote dieren is beperkt en karakteristiek voor dieper alternatief: het Merwedekanaal, Zeesluis in Muiden. Op zes plaatsen staat voedselrijke en weinig stromende wateren gegraven tussen 1881 en 1895. de Vecht in open verbinding met het Voor het deel tussen Amsterdam en Amsterdam-Rijnkanaal. Het noordelijk Dan een multifunctioneel watersysteem Utrecht bleek later verdere verbreding deel van de Vecht wordt vanaf 1976 kunst­ De ingezette verbetering van de water­ en verdieping nodig. Dit verbeterde deel matig gevoed met water vanuit het relatief kwaliteit is weliswaar gunstig maar niet van het Merwedekanaal werd in 1954 schone IJmeer. Overwegingen die hier voor toereikend voor herstel van het ecologisch opgeleverd. Het is het Amsterdam- de Vecht aan ten grondslag liggen zijn functioneren van de Vecht. En dat vormt Rijnkanaal. De grote diepte van dit kanaal verbetering van de waterkwaliteit en een voorwaarde voor een multifunctioneel heeft de hydrologie van de Vecht danig vergroting van de wateraanvoer. watersysteem waar, naast recreatie en verstoord. Dit heeft er toe bijgedragen wateraan- en afvoer, ook natuur een dat de aanvoer van gebiedseigen water is belangrijke plaats inneemt. Het inzetten gedecimeerd. Andere oorzaken hiervan zijn Afb. 1 - Vergunning uit 1786 vande Gemeente Amsterdam voor de verkoop van (drink)water uit de van herstel impliceert het nemen van de onttrekking van grondwater uit de Vecht. gerichte maatregelen. Dat vereist helder­ Vechtstreek en de drooglegging van diep- heid over de richting of de koers voor de gelegen polders. Hierdoor is de Vecht voor toekomst. Met het oog hierop zijn diverse haar voeding vrijwel volledig afhankelijk onderzoeken verricht en is als resultante geworden van de Rijn. D'Ed Âgtb.Heere n Tliefàuriercn een integrale AMOEBE voor de Vecht opgesteld (zie afb. 2). In die AMOEBE Ordinaris zijn 24 indicerende parameters opgeno­ Toen een klare stroom permitteeren mids deezenaa n De kwaliteit van het water was tot halver­ men, variërend van streefpeil, doorzicht wege de vorige eeuw goed. Zelfs zo goed en ijsvogels tot aantal woonboten. dat het werd gebruikt als drinkwater. om het Vars Water uit de Vecht In afbeelding 2 staat groen voor goed, In schuiten werd het getransporteerd alhier in te brengen, en te vetkoopen, geel voor tekort en rood voor teveel. naar Amsterdamse drinkwaterbedrijven, volgens de Keure van Myne Meeren Zo is in één oogopslag duidelijk waarop brouwerijen en particulieren. 'Vars Water van den Gerechte dezer Stad,in dato de te nemen maatregelen moeten zijn uit de Vecht' stond toen voor topkwaliteit 34 Oftober 1^86. gericht om het geformuleerde toekomst­ (zie afb. 1). In de loop van de vorige eeuw TerOrdonnantie v,vi beeld te kunnen realiseren. nam de bedrijvigheid in en langs de Vecht Uuren T'te/aurieren Ord, voorn) Het toekomstbeeld is geprojecteerd op het gestaag toe. Er kwamen galvanobedrijven, jaar 2015. H20 (29) 1996, nr. 20 595

plaatsgevonden. Zo hebben alle betrok­ kenen hun waardering op herkenbare wijze kunnen uitspreken voor de vele mogelijke maatregelen. Op ambtelijk niveau ging het om de rentabiliteit van maatregelen en uitspraken van bestuurders en vertegen­ woordigers van belangenorganisaties zijn bepalend geweest voor het draagvlak voor maatregelen. Tezamen hebben zij de prioriteit bepaald van alle mogelijke maat­ regelen.

Uitvoering van gezamenlijk plan Het interactieve planproces heeft geresul­ teerd in een plan met realiteitswaarde, dat inmiddels door alle direct betrokken organisaties is vastgesteld. De geselecteerde maatregelen zullen in onderling overleg worden uitgevoerd volgens de fasering in het plan en een daarop gebaseerd uitvoeringsprogramma. Er zijn drie fasen te onderscheiden. Fase I loopt tot en met 2000 en is vooral gericht op de oevers en ties en twintig organisaties die één of meer de stroomsnelheid. De daarop volgende gebruiksvormen representeren. In totaal fase II loopt tot en met 2010 en is vooral zijn dus vijfendertig organisaties betrokken gericht op verdere verbetering van de geweest bij de wording van een restauratie­ waterkwaliteit. Het effluent, dat nu vanuit plan voor de Vecht (zie afb. 3). Dit grote drie rwzi's op de Vecht wordt geloosd, aantal heeft de planvorming niet eenvoudig speelt daarbij een belangrijke rol. gemaakt. Anticiperend op de complexiteit In 2000 zal op grond van de dan te is gekozen voor het gebruik van enkele bepalen rentabiliteit worden gekozen voor Interactieve planvorming hulpmiddelen. Het gaat om een uniform één van de volgende opties: verdergaande Een integrale aanpak van een watersysteem toepasbare planstructuur en de daarop zuivering van het effluent, afleiden van het als de Vecht vereist samenwerking tussen geënte methodiek PRIMAVERA . effluent naar het Amsterdam-Rijnkanaal of alle betrokken organisaties. Samen werken Toepassing van de structuur heeft er geen actie. Dit laatste komt uitsluitend in betekent samen voorbereiden, samen tijdens planvorming voor gezorgd dat overweging als de kwaliteit van water in de kiezen en samen nemen van grote en alle aandacht kon worden gericht op het Rijn, de Kromme Rijn en de stad Utrecht kleine besluiten. Kortom actieve participatie proces en de inhoud. Toepassing van niet zal zijn verbeterd ten opzichte van tijdens het proces van planvorming, met PRIMAVER A heeft er toe bijgedragen 1995. De rentabiliteit van de op effluent respect voor eikaars taakstellingen. dat alle aandachtspunten in beeld zijn gerichte maatregelen is dan te gering om Voor de Vecht gaat het om vijftien direct gekomen en dat het proces van plan­ tot een verantwoorde investering te betrokken en verantwoordelijke organisa­ vorming daadwerkelijk interactief heeft kunnen overgaan. Fase III loopt van 2011 tot en met 2015 en is vooral gericht op sanering van de waterbodem. - Gemeente - ANWB De totale investeringskosten zijn geraamd - Gemeente Loenen - Commissie voor Vecht en VechtpSas- - Gemeente sen op 146 miljoen gulden. De coördinatie van - Gemeente Muiden - Gemeente Hilversum de uitvoering komt in handen van het op - Gemeente Nederhorst den Berg - Gewest en Vechtstreek 1 januari 1997 in te stellen Hoogheemraad­ - Gemeente Utrecht - Koninklijk Nederlands Watersport schap Amstel, Gooi en Vecht. - Gemeente Verbond - Hoogheemraadschap Amstel en - Landbouwschap Noord-Holland Vecht - Landbouwschap Utrecht - Hoogheemraadschap De Stichtse - Landelijke Woonboten Organisatie Tot slot Rijnlanden - Landinrichtingsdienst Noord-Holland Op 31 oktober 1996 is het zover. Dan - Provincie Noord-Holland - Landinrichtingsdienst Utrecht zullen vertegenwoordigers van de vijftien - Provincie Utrecht - Ministerie van Landbouw, Natuur­ organisaties een verklaring ondertekenen, - Rijkswaterstaat directie Noord- beheer en Visserij Holland - Nederlandse Vereniging Voor Sport­ waarmee zij de intentie uitspreken het - Rijkswaterstaat directie Utrecht vissers restauratieplan voor de Vecht gezamenlijk - Rijkswaterstaat RIZA - Organisatie ter Verbetering van de uit te voeren. Eerder die dag zal het beheer - Zuiveringschap Amstel- en Gooiland Binnenvisserij - Plassenschap Loosdrecht van de Vecht worden overgedragen door - Regionale Inspectie Milieuhygiëne Rijkswaterstaat aan de regionale beheer­ Noord-Holland ders, in casu het Hoogheemraadschap - Schuttevaer Amstel en Vecht en Zuiveringschap - Stichting Het Utrechts Landschap - Stichtse Milieufederatie Afb. 3 - Organisaties die Amstel- en Gooiland. Op dezelfde dag zal - Vereniging Milieufederatie Noord- direct (links) en indirect een herdruk verschijnen van het vermaarde Holland (rechts) hebben - Vereniging Natuurmonumenten geparticipeerd tijdens planvorming. • Vervolg op pagina 598. 598

dezelfde als 5 jaar geleden toen ze voor het generieke regelgeving. In de tweede plaats Hoogte schadevergoedingen en eerst werden vastgesteld. Echter, in veel omdat stimuleringsbeleid al dan niet in effect resultaatbeloning teelten zijn inmiddels nieuwe bestrijdings­ combinatie met ecologisch beheer, een veel Waterleiding Maatschappij Overijssel N.V. middelen en -methoden beschikbaar beter instrument lijkt om de waterwin- heeft de schadevergoedingen voor bestrij­ gekomen als alternatief voor het gebruik doelen te halen. Daarbij is het zinnig te dingsmiddelen in 1996for sverlaagd : van middelen van de zwarte lijst. streven naar 'maatwerk' per gebied. - zetmeelaardappelen: van f 297,-/ha naar Een kritische beschouwing, waarbij het f 65,-/ha - granen: van f 281,-/ha naar f 185,-/ha waterleidingbedrijf zélf de benodigde Literatuur - grasland (herinzaai) van f 90,-/ha naar expertise in huis haalt of inhuurt, kan veel Buijze, S. T. en Biewinga, E. E. 1995.Boeren opgoed f 20,-/ha grondwater. Normen voor landbouw vanuitgrondwater­ geld besparen (zie kader). bescherming. Centrum voor Landbouw en Milieu, De aanpassingen zijn tot stand gekomen De mogelijkheden voor provincies om op doordat de WMO (namens het schade- Utrecht. overleg) zélf opdracht heeft gegeven tot het vlak van bestrijdingsmiddelen aanvul­ Laeven, M. P., Beek, C. G. E. M.van , Gommer, C. herberekening en daarbij actief heeft lende regels te stellen zijn beperkt. M, Jansen, A.J . M. en Schoonenberg, F.Aanpak meegedacht. verontreinigingbronnen voor de drinkwatervoorziening. Meer perspectief biedt ook hier het stimu- Preventiefof curatief? SWE 95.021. Kiwa, Nieuwegein. leringsspoor. Met voorlichting en begelei­ Vogelaar, A.J . 1994. Heteffect van mestbcperkende In een experiment van de WMO met resul­ maatregelen ingrondwaterbeschermingsgebied 't Klooster. taatbeloning voor bestrijdingsmiddelen ding gebaseerd op de milieumeetlat voor bestrijdingsmiddelen (instrument die de Verslag van de bemonsteringsronde 1993,vergelij ­ gebaseerd op de milieumeetlat, wist een king met de uitgangssituatie en evaluatie van de groep akkerbouwers de uitspoeling van verschillen tussen de bestrijdingsmiddelen steekproefopzet. SWO 94.356. Kiwa, Nieuwegein. bestrijdingsmiddelen in eenjaa r tijd als volgt duidelijk maakt), al dan niet in combinatie VEWIN) februari 1996. Tijdvoor nieuwe afspraken, te reduceren: aanbevelingen voor herziening vande overeenkomsten - aardappelen 98% met resultaatbeloning, zijn binnen korte tijd spectaculaire resultaten te boeken tussen waterleidingbedrijven en overheid/landbouw over - snijmaïs 50% grondwaterbescherming. - granen99% . (zie afb. 1). Voor aardappelen en granen kwam de uitspoeling gemiddeld beneden de norm Als waterleidingbedrijven kiezen voor dit • • • terecht! De maximaal uitgekeerde resultaat­ preventieve spoor, geldt hier, net als voor beloning bedroeg f 170,-/ha. mest, de aanbeveling te streven naar maat­ Slechts voor suikerbieten werd geen werk per gebied. De Vecht verlaging bereikt, maar hier lag de uitspoe­ ling al onder de norm. • Slot van pagina 595. 5. Conclusies Verhaalsovereenkomsten en schadevergoe­ Verkade album over de Vecht, oorspronke­ latingsbeleid komt weinig terecht: de dingsregelingen zijn nuttige instrumenten lijk verschenen in 1915. In de herdruk is meeste uitspoelingsgevoelige middelen gebleken om de afhandeling van schade­ als supplement een aantal fiets- en wandel­ zullen nog tot minimaal 2000 worden claims te versoepelen dan wel schadeclaims routes opgenomen, waarbij wordt gewezen toegelaten. En wat daarna gebeurt moet te voorkomen. op lokaties die conform het restauratieplan nog worden afgewacht. Het nut van verhaakovereenkomsten wordt veranderingen zullen ondergaan. Dat heeft vooralsnog voor de grondwater­ alleen maar groter, nu veelal de gemeenten Voor nadere inlichtingen kunt u zich bescherming als consequentie dat schade­ de vergunningverleners zijn. Aanbevolen wenden tot de Afdeling Voorlichting van claims voor het niet mogen gebruiken van wordt één en dezelfde verhaalsovereen- het Hoogheemraadschap Amstel en Vecht, bepaalde bestrijdingsmiddelen zullen komst af te sluiten met provincie en telefoon 020-4960496. blijven. Waterleidingbedrijven zullen zelf betrokken gemeenten. moeten uitmaken of ze die willen hono­ De rol van schadevergoedingsregelingen daar­ Literatuur reren. Wettelijk gezien zijn ze daartoe niet entegen lijkt langzamerhand uitgespeeld. 1. During, R. &Schreurs , W. S., 1991. De natuurlijke historie vande Utrechts Noordhollandse Vecht. verplicht. In de eerste plaats omdat een deel Nota RPV 91.07. INRO-TNO, Delft. Wel moet de hoogte van veel schade­ (de mestregelgeving) van de bijzondere 2. Gemeente Archief Amsterdam. Diverse documen­ vergoedingen omlaag kunnen. De grond­ regelgeving voor grondwaterbeschermings­ ten. gebieden wordt achterhaald door de 3. Rooy, P. T. J. C. van &Lugt , C. L. van der, slag van veel schaderegelingen is nog (1996). Restauratieplan Vecht. DHV Water in opdracht vanRijkswaterstaat directie Utrecht, Amersfoort, Nieuwegein. 4. STOWA, (1994). PRIMAVERA. STOWA-rappor- tages 94-8/9. Generiek beleid voldoende ->. Geen extra stappen nodig 5. Thijsse, J. P., (1915).De Vecht. Koninklijke Verkade NV, Zaandam.

• • •

Preventief of Curatief

Zuiveren of mengen

Maatwerk: - Voorlichting/begeleiding en/of - Grond uit cultuur en/of - Resultaatbeloning en/of

Afb. 1- Keuzeschema waterleidingbedrijven.