guide

146 ΚΑΡΠΕΝΗΣΙ: Η μεγάλη γιορτή της φύσης Ένα από τα ομορφότερα και ανεξερεύνητα τοπία της Ελλάδας ξεδιπλώνεται σε όλο του το μεγαλείο μέσα από τέσσερις διαδρομές, με αφετηρία την πρωτεύουσα του νομού Ευρυτανίας. Karpenisi: A celebration of highland nature One of the most beautiful yet least explored landscapes in is revealed in all its grandeur through four routes starting from the capital of the region. Από τον Φώτη Βαλλάτο, Φωτόγραφιεσ: Αλέξανδρος Χαρτώνας / BY FOTIS VALLATOS, PHOTOS: ALEXANDROS CHARTONAS

Η θέα από τα Φιδάκια, με τη λίμνη των Κρεμαστών να διακρίνεται στον ορίζοντα / View from Fidakia with Lake Kremaston in the background

147 guide Karpenisi

Φιδάκια / Fidakia

Η φύση ανταγωνίζεται την ιστορία στο Καρπενήσι. Οι ατελεί- Nature competes with history in Evrytania. The countless (and usually ωτες (και συνήθως χιονισμένες) βουνοκορφές με τους «δραμα- snow-sprinkled) lofty peaks that top dramatic rock formations, traditional τικούς» σχηματισμούς, τα παραδοσιακά, πετρόκτιστα χωριά, τα villages with stone-built houses, museums that recount the area’s social and μουσεία που διηγούνται την κοινωνική και πολιτική παράδοση cultural traditions, an excellent ski resort, the heady scent of pine, gurgling springs and rivers, valleys, waterfalls, mountain ranges and dozens of op- του τόπου, το χιονοδρομικό κέντρο, η μυρωδιά από έλατο, το κε- tions for hiking, climbing and rafting make this the perfect place for winter λάρυσμα του νερού, οι κοιλάδες, οι καταρράκτες, τα οροπέδια excursions that combine adventure with absolute peace. και οι δεκάδες επιλογές για πεζοπορία, ορειβασία, ράφτινγκ κα- θιστούν αυτόν τον τόπο μοναδικό και ιδανικό για χειμερινές (και Route 1 όχι μόνο) εξορμήσεις, με αφετηρία την περιπέτεια αλλά και την Karpenisi – Megalo Horio – Prousos – Velota απόλυτη γαλήνη. Take the road leading out of Karpenisi to Prousos, making your first stop at Plastiri, a family-run workshop owned by Triantafyllia Gourlioti-Karageor- 1η Διαδρομή giou, who makes mouth-watering pies (the leek version is our favourite) and Καρπενήσι - Μεγάλο Χωριό - Προυσός - Βελωτά then on to Saloon, an adventure park where you can go horseback riding Στο δρόμο προς την έξοδο από το Καρπενήσι προς Προυσό, or climbing, or even have a go at archery, before relaxing with a hot choc- olate, rakomelo (raki and honey) or mountain tea in its lovely wooden sa- πρώτη στάση στο Πλαστήρι, το οικογενειακό εργαστήριο της loon-style bar. Τριανταφυλλιάς Γουρλιώτη-Καραγεωργού, η οποία φτιάχνει The next stop is Koryschades, a village that played a key role in the libera- συγκλονιστικές χειροποίητες πίτες, και στη συνέχεια στο πάρκο tion of the country in World War II, hosting the first meeting of the the Polit- δραστηριοτήτων Saloon, όπου μια καταπράσινη έκταση προ- ical Committee of National Liberation. Today the former schoolhouse is the σφέρεται για τουριστική ιππασία, αναρρίχηση και τοξοβολία σε Museum of the National Resistance with a display of fascinating photo- συνδυασμό με ένα ξύλινο κτίσμα με τζάκι, όπου σερβίρονται ζε- graphs shot during WWII by National Resistance photographer Spyros Me- στή σοκολάτα, ρακόμελο και τσάι του βουνού. letzis. For a coffee and a piece of very special , go toVillagio , which Επόμενος σταθμός οι αρχοντικοί Κορυσχάδες, οικισμός με hosts live rock and Greek arthouse bands in the evenings, while the store al- ιστορικές μνήμες, καθώς στο σχολείο του γίνονταν επί Κατοχής so called Koryschades sells local sweets, honey and folk art. οι συνελεύσεις του Εθνικού Συμβουλίου της ελεύθερης Ελλάδας. The village of Klafsi is nearby. The 5th-century early Christian Agios An- dreas Church is worth a visit for the mosaic floor, while theMathes Σήμερα, λειτουργεί ως Μουσείο Εθνικής Αντίστασης, φιλο- (tel. 22370-22.397) serves excellent rabbit in a white rosemary sauce. ξενώντας ντοκουμέντα του φωτογράφου Σπύρου Μελετζή. Για Megalo Horio (Big Village) is instantly visible past Klafsi. It has lovely stone καφέ αλλά και μπακλαβά στο Villaggio, που συχνά φιλοξενεί houses, pretty alleyways and a very thoughtful folk art museum. Tuck into a και live με έντεχνη ή ροκ μουσική, ενώ για χυλοπίτες, είδη λαϊκής wedge of sweet at the traditional Karveli café, as you take τέχνης και γλυκά κουταλιού στο κατάστημα Κορυσχάδες. in the view of Mount Helidona.

148 Aλλαντοποιείο Στρεμμένου / Stremmenos charcuterie

Πάρκο δραστηριοτήτων Saloon Οι καταρράκτες στο φαράγγι της Μαύρης Σπηλιάς / Saloon adventure park / Waterfalls at Mavri Spilia Gorge

Ζαχαροπλαστείο Delice, Καρπενήσι Άγιος Νικόλαος, Κρίκελλο / Delice pastry / Saint Nicholas Church, Krikello shop, Karpenisi

149 guide Karpenisi

Σε κοντινή απόσταση και το Κλαυσί, που σύμφωνα με την πα- Η διαδρομή ακολουθεί τον ποταμό Καρπενησιώτη, ο οποίος ράδοση ονομάστηκε έτσι από τα δάκρυα των επιζώντων μετά τη συναντά τον Κρικελλοπόταμο, ενώνεται και μαζί σχηματίζουν σφαγή των Γαλατών το 279 π.Χ., όταν λεηλατήθηκε το αρχαίο τον Τρικεριώτη. Στη διαδρομή, δίπλα στην πινακίδα προς Καρί- Κάλλιο. Εκεί βρίσκεται ο παλαιοχριστιανικός ναός του Αγίου τσα, υπάρχει ένα πλάτωμα ιδανικό για ξεκούραση και φωτογρα- Λεωνίδη (5ος αιώνας) με το ψηφιδωτό δάπεδο και η ταβέρνα φίες. Λίγο πιο κάτω, βρίσκεται το Κλειδί, ένα εντυπωσιακά στε- Μαθές (τηλ. 22370-22.397), που σερβίρει βλαχομεζέ (χοιρινό νό σημείο όπου ο δρόμος περνάει κάτω από το βράχο, που τον γεμιστό με τυριά στη γάστρα), κουνέλι με άσπρη σάλτσα και δε- καλύπτει σαν θόλος. ντρολίβανο και κολοκυθοτυρόπιτα. Ακολουθεί το ιστορικό Μοναστήρι του Προυσού (9ος αιώ- Αμέσως μετά, προβάλλει το Μεγάλο Χωριό, αγαπημένος ο- νας μ.Χ.), με το άγριο και ιδιαίτερο τοπίο που το περιβάλλει, τον ρεινός προορισμός με πλούσια ιστορία, ειδικά την περίοδο της αγέρωχο βράχο με το ρολόι, τα κειμήλια του Καραϊσκάκη και τη Τουρκοκρατίας, αλλά και παραδόσεις όπως το «Καλήμερα» - τα διάσημη εικόνα της Παναγιάς. Πάνω από αυτό βρίσκεται το ο- κάλαντα που τραγουδούν μόνο οι άνδρες την παραμονή των Φώ- μώνυμο χωριό αλλά και το μονοπάτι για το φαράγγι της Μαύ- των, μόλις νυχτώσει. Πετρόκτιστα σπίτια και καλντερίμια, πολύ ρης Σπηλιάς (καταφύγιο των κατοίκων επί Τουρκοκρατίας) με φροντισμένο Λαογραφικό μουσείο και ζεστό γαλακτομπού- τους εντυπωσιακούς καταρράκτες. Στην αρχή του μονοπατιού ρεκο-σήμα κατατεθέν στο καφενείο του Καρβέλη, με θέα το βρίσκεται το αλλαντοποιείο Στρεμμένου, με το προσούτο Ευ- βουνό της Χελιδόνας. Από κάτω, στο δρόμο, βρίσκεται ο Γαύρος ρυτανίας και διαλεχτά αλλαντικά φυσικής ωρίμασης (χωρίς συ- (συνοικία του Μεγάλου Χωριού), όπου ο Γαβρίλης πουλάει ποι- ντηρητικά) από μαύρο χοίρο - διαθέτει και κιόσκι για πικνίκ και οτικά γαλακτοκομικά από το 1959, χυλοπίτες και τραχανά παρα- μπάρμπεκιου για ψήσιμο. γωγής του, καθώς και μέλι ελάτου, ενώ το Κονάκι φημίζεται για Κατόπιν ο δρόμος οδηγεί στον αμφιθεατρικά χτισμένο Ασπρό- τις μαγειρικές πήλινες γάστρες σε διάφορα μεγέθη. πυργο, με το άγριο τοπίο και την παλιά εκκλησία (1771) του Aγί- Απέναντι στέκεται το Μικρό Χωριό, που χωρίζεται σε Παλιό ου Ρωμανού, και από εκεί στη σχεδόν ακριτική Βελωτά, τόπο κα- και Νέο. Το Παλιό Μικρό Χωριό καταστράφηκε από μια πολύ- ταγωγής του Παύλου Μπακογιάννη. νεκρη κατολίσθηση λόγω της βροχής το 1963. Από την κατα- στροφή, όμως, δημιουργήθηκε μια λιμνούλα, δίπλα στην οποία 2η Διαδρομή στέκει σχετικό μνημείο. Στο καταπράσινο Νέο Μικρό Χωριό (3 Καρπενήσι - Χιονοδρομικό Βελουχίου χλμ. πιο κάτω), που ιδρύθηκε μετά την κατολίσθηση, βρίσκε- Η καρδιά της πόλης του Καρπενησίου χτυπάει στην πλατεία ται η φημισμένη ταβέρνα Το Χωριάτικο (τηλ. 22370-41.257) Μπότσαρη. Στο κέντρο της πλατείας κυριαρχεί η εκκλησία της του Νασιόπουλου, για αγριογούρουνο στιφάδο, κοκορέτσι και Αγίας Τριάδας με τις παλιές αγιογραφίες, ενώ στις παρυφές αρνί σούβλας. Λίγο πιο έξω, στην ταβέρνα Μεσοστράτι (τηλ. του Καρπενησίου δεσπόζει ο ιδανικός για περίπατο λόφος του 22370-41.118), η κυρία Αντιγόνη μαγειρεύει βετούλι (μικρή γί- Αγίου Δημητρίου, για τον οποίο λέγεται ότι πρόκειται για κομ- δα) κοκκινιστό, ρεβιθάδα στο πήλινο και σπιτικά γλυκά. μάτι του Τυμφρηστού που αποκολλήθηκε στο παρελθόν.

Πανοραμική θέα της λίμνης των Κρεμαστών από το πλάτωμα Τσαγκαράλωνα / Panoramic view of Lake Kremaston from Tsagaralona

150 Mikro Horio (Small Village) is just a stone’s throw away, separated into old Θέση Κλειδί, δίπλα στον and new quarters. The old part was destroyed by a deadly rockslide in 1963. ποταμό Καρπενησιώτη / Kleidi, next to the This created a small picturesque lake where today you’ll find a memorial Karpenisiotis River dedicated to the victims. Neo (New) Mikro Horio, 3 km down the hill, is pretty and green, and also home to the Horiatiko taverna (tel. 22370-41.257), famed for its wild boar and onion stew, and spit-roasted (well-seasoned lamb or goat’s in- nards held together with a wrapping of intestines) and lamb. Just outside the village, at the Mesostrati taverna (tel. 22370-41.118), Antigone cooks up dishes including baby goat in sauce, chickpeas baked in an earthen- ware pot and homemade sweets. The route follows the banks of Karpenisiotis River, which joins the Krikel- lopotamos to form the Trikeriotis River. Along the route, beside the signpost pointing to Karitsa is a small plateau that is ideal for a rest and some gor- geous photographs. A bit further along you’ll go through Kleidi, a stunning narrow stretch with huge cliffs. The next stop is the historic 9th-century Prousos Monastery, a popular pilgrimage site as it houses an icon of the Virgin Mary believed to perform miracles. The surrounding landscape is an attraction in its own right, as is the clock tower. Above it lies the village of the same name and the start of a trail through the beautiful Mavri Spilia Gorge, which boasts some impres- sive waterfalls. At the beginning of the trail you can pick up the perfect picnic at the Stremmenos charcuterie, which produces Evrytania’s famed lontza (prosciutto) and other excellent naturally dried meats. The road then leads to Aspropyrgos, a charming village nestled in the mountainside, with the 1771 Church of Agios Romanos.

Route 2 Karpenisi – Velouchi ski resort Botsari Square, between the recently revamped Zinopoulou and under-ren- ovation Karpenisioti streets, represents the heart of Karpenisi. On Zinopoulou Street, beside the main square, you will findS piti tou Meli- ou (House of Honey), which sells local products and fir, strawberry tree and

Το χωριό Άγιος Νικόλαος / The village of Agios Nikolaos

151 guide Karpenisi

Το ιστορικό Μοναστήρι του Villaggio, Κορυσχάδες Προυσού / Villaggio, Koryschades / Τhe historic Prousos Monastery

Στη οδό Ζηνοπούλου, δίπλα στην κεντρική πλατεία, υπάρχει το chestnut pollen honey. Also in the town, on the road to the ski resort, is On- Σπίτι του Μελιού της οικογένειας μελισσοκόμων Καρανίκα, για ar, a cosy café-bar boasting one of the largest collections of malt whiskeys in τοπικά προϊόντα και αυθεντικό μέλι ελάτης, κουμαριάς ή καστα- Greece. Behind the town hall, you’ll find theDelice patisserie, which makes νιάς. Επίσης, μέσα στην πόλη, στο δρόμο προς χιονοδρομικό (α- crunchy, walnut-generous baklava. The best cheesery in town is said to be Koutramanos, while Senso and Eithistai are good choices for a coffee. πό τη Λαγκαδιά), βρίσκεται το Όναρ, μπαρ με πάνω από 100 ε- Three km outside of town on the Karpenisi-Lamia highway, look out for the τικέτες malt whiskey (μία από τις μεγαλύτερες συλλογές στην Ελ- Vrekos charcuterie, to pick up superb sausages stuffed with cracked wheat λάδα). Πίσω από το κτίριο του δημαρχείου, το ζαχαροπλαστείο and cheese. Delice παρασκευάζει τραγανό μπακλαβά με μπόλικο καρύδι, ε- On the road to Lamia, you will come to the village of Agios Nikolaos, and a νώ για τυροκομικά προϊόντα φημίζεται το τυροκομείο Κουτρο- bit further on to an athletic centre, beside which you will see a chestnut for- μάνος: βαρελίσιο κατσικίσιο τυρί, μυζήθρα ξερή, κλέφτικο (αν- est that is popular with mountain bikers and has a dirt road. Following the θότυρο με κομμάτια φέτας και ρίγανη) και γραβιέρα. Για καφέ το road toward Mesohora will bring you to Kallithea, a village that has a love- Senso και το Είθισται είναι οι καλύτερες επιλογές. ly café of the same name with an amazing view, which serves three or four Λίγο έξω από την πόλη, απαραίτητη στάση στα αλλαντικά mains (try the wild boar casserole) and transforms into more of a bar at Βρέκος (3ο χλμ. Καρπενησίου - Λαμίας). Η γκάμα του περιλαμ- night. The Velouchi ski resort is 12 km from Karpenisi at an altitude of 1,840 βάνει παραδοσιακό λουκάνικο, λουκάνικο γεμιστό με τραχανά metres. It has 18 pistes of varying levels of difficulty, four off-piste routes και φέτα, σε δική τους πατέντα, σύγλινο -όλα χωρίς γλουτένη- and a snowboard course. Every Saturday, when the resort stays open until και καπνιστά κρέατα, με κορυφαίο το ψητό καπνιστό χοιρομέρι. past midnight, the two main pistes are brilliantly lit and the resort bar buzz- Στο δρόμο προς Λαμία, συναντάμε το αμφιθεατρικά χτισμένο es with activity. The Takis Flegas aerial lift offers a beautiful ride through the χωριό Άγιος Νικόλαος. Σε κοντινή απόσταση, δίπλα στο Αθλητι- nighttime sky. κό Κέντρο, ξεχωρίζει ένα καστανοδάσος με δασικό δρόμο, ιδα- νικό για mountain bike. Ακολουθώντας τη διαδρομή προς Με- Route 3 σοχώρα, συναντά κανείς την Καλλιθέα. Διαθέτει ένα όμορφο Karpenisi – Fidakia ομώνυμο ζεστό καφέ με καταπληκτική θέα, τρία - τέσσερα μα- Heading to Agrinio from Karpenisi, you will arrive at a junction where a left γειρευτά ημέρας (δοκιμάστε αγριογούρουνο κοκκινιστό στη γά- turn leads off to a series of appealing little hamlets. After Hani Bagasaki, Mil- ia and Sella, you’ll come to to the most impressive of the lot, Fidakia. It’s fa- στρα) και ατμόσφαιρα μπαρ τα βράδια. mous not just for its vernacular architecture but also because it is located Δώδεκα χλμ. από την πόλη και σε υψόμετρο 1.840 μ. βρίσκε- just 3 km from the photogenic Tsagaralona viewing point. This spot is per- ται το χιονοδρομικό κέντρο Βελουχίου. Διαθέτει 18 πίστες fect for a picnic and also affords a cracking view all the way to the blue-green διαφόρων επιπέδων, 4 off-piste διαδρομές, καθώς και πίστα για fjords of Lake Kremaston and the Episkopi Bridge. Fidakia also has a lovely snowboard. guesthouse, Oichalia (tel. 6983-095.933), run by a friendly couple, Georgia Κάθε Σάββατο, οπότε η νυχτερινή χιονοδρομία κρατάει μέχρι and Christos, who also make a sumptuous with fusilli and veg- τη 1 το βράδυ σε δύο πίστες που διαθέτουν τον μεγαλύτερο νυ- etables as well as a homemade pie with wild greens.

152 guide Karpenisi υ φ ε λο α υ στ μο

Κρικελλοπόταμος Λαογραφικό Μουσείο, Μεγάλο Χωριό

κλ αιρ η / Krikellopotamos river / Folk art museum in Megalo Horio

χτερινό φωτισμό στην Ελλάδα, το μπαρ του χιονοδρομικού πα- Μεγάλο Χωριό ραμένει ανοιχτό, όπως και ο αναβατήρας «Τάκης Φλέγκας» για / Megalo Horio όσους επιθυμούν νυχτερινή εναέρια βόλτα.

3η Διαδρομή Καρπενήσι - Φιδάκια Από το Καρπενήσι και με κατεύθυνση προς Αγρίνιο υπάρχει αριστερά μια διασταύρωση που οδηγεί σε μικρά όμορφα χωριά. Περνώντας το Χάνι Μπαγασάκι, τη Μηλιά και τα Σελλά, το πιο αξιοσημείωτο είναι το πετρόκτιστο χωριό Φιδάκια, όχι μόνο λό- γω της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής του, αλλά κυρίως διότι 3 χλμ. έξω από αυτό βρίσκεται το πλάτωμα Τσαγκαράλωνα. Το σημείο, ιδανικό για πικνίκ, προσφέρει ανεπανάληπτη θέα προς τα γαλαζοπράσινα φιορδ της λίμνης των Κρεμαστών και τη γέ- φυρα της Επισκοπής. Στα Φιδάκια βρίσκεται η ταβέρνα-ξενώνας Οιχαλία (τηλ. 6983-095.933), με τους πιο χαμογελαστούς οικοδεσπότες: την κυρία Γεωργία και τον κύριο Χρήστο, που μαγειρεύουν θεσπέ- σια κοτόσουπα με βίδες και λαχανικά, σούπα από μοσχαροκε- φαλή, κουνέλι στιφάδο και χειροποίητες χορτόπιτες. Ιδανική διαδρομή από εκεί, για όποιον διαθέτει τζιπ, είναι ο χωμάτινος και γεμάτος στροφές δρόμος που οδηγεί στην Αγία Βλαχέρνα, οικισμό δίπλα στις όχθες του ποταμού Αρβανίτη, ό- If you have an off-road vehicle, explore the winding dirt road that leads to που τους καλοκαιρινούς μήνες διοργανώνεται river party. Agia Vlacherna, an alpine hamlet located on the banks of the Arvaniti, which hosts a huge river party ever summer. 4η Διαδρομή Καρπενήσι - Κρίκελλο - Δομνίστα Route 4 Βγαίνοντας από το Καρπενήσι και με κατεύθυνση προς Κρίκελ- Karpenisi – Krikello – Domnista λο, το τοπίο είναι εντυπωσιακό, με πυκνό ελατοδάσος περιτρι- Leaving Karpenisi in the direction of Krikello, the road winds through an γυρισμένο από χιονισμένες κορφές. Μετά τη σήραγγα του Τυμ- impressive landscape of fir forest surrounded by snow-capped mountain φρηστού και τις Ράχες υπάρχει δασικός δρόμος ενός χιλιομέτρου peaks. After the Tymfristos Tunnel and Raches, there’s a fire road that leads to the Kokkalia Monument, 1 km away. It was here that in 279 BC, the Eury- που οδηγεί στο μνημείο Κοκκάλια, όπου το 279 π.Χ. οι Ευρυτά- tanes joined forces with the Aetolians to fight the Gallic army in a fierce but νες μαζί με τους Αιτωλούς νίκησαν τους Γαλάτες. Επιβλητική victorious battle. This is great spot to take some pictures of the splendid θέα προς το Βελούχι, την Καλιακούδα, τη Χελιδόνα και τα Βαρ- view that stretches all the way to Velouchi, Kaliakouda, Helidona and Var- δούσια. Στη συνέχεια ο δρόμος οδηγεί στο Κρίκελλο, στις πλα- dousia. γιές της Καλιακούδας, πλάι στον Κρικελλοπόταμο, που υποδέ- Back on the main road, continue to Krikello, on the slopes of Mt Kaliakou- χεται τον επισκέπτη με τα Σωληνάρια, πέτρινη βρύση με πολ- da, beside the Krikellopotamos river. The way into the village couldn’t be λές γούρνες και γάργαρο νερό, και τη χαρακτηριστική κεντρι- more delightful as it includes a stone fountain (Solinaria), spouting natural κή πλατεία με πλατάνια. Στην άκρη της στέκει η επιβλητική εκ- spring water, and a square shaded by plane trees. The church at one ends of κλησία του Αγίου Νικολάου. Στο Κρίκελλο βρίσκεται η ταβέρνα the square is dedicated to Saint Nicholas. Built in the early 20th century, της Αντιγόνης (τηλ. 22370-71.250) για κατσικάκι στη γάστρα, it is one of the biggest in Evrytania. For a bite to eat, Antigone (tel. 22370- 71.250) in Krikello serves delicious roasted goat, a local take on coq au vin κόκορα κρασάτο με χυλοπίτες και μυρωδάτη καρυδόπιτα. served with traditional pasta, and fragrant walnut cake. Σειρά έχει η ιστορική Δομνίστα. Το χωριό διαθέτει Μουσείο The final stop is Domnitsa, a small village with a WWII national resistance Εθνικής Αντίστασης αλλά και ένα πανέμορφο άλσος, αυ- museum that holds commemorative events every June, as well as a pretty τό του Προφήτη Ηλία. Στη Δομνίστα διοργανώνεται στα τέλη woodland area, known as Profitis Ilias, which hosts a festival every Οκτωβρίου η γιορτή του τσίπουρου, με συνοδεία ντόπιων μεζέ- October, where the potent spirit is served along with local delicacies and lo- δων και δημοτικής μουσικής. cal musicians play traditional folk tunes.

154