Global Media Journal—Polish Edition No 1 (5), 2009

Stara firma w nowym świecie: BBC i nowe media

Jarosław Błaszczak

1. Wst ęp

Brytyjska Kompania Nadawcza ( British Broadcasting Company ) powstała w roku 1922, aby podj ąć eksperymentalne wówczas przedsi ęwzi ęcie nadawania w Wielkiej Brytanii ogólnodost ępnego programu radiowego. Po pi ęciu latach prywatna Kompania została przekształcona w pa ństwow ą Korporacj ę ( British Broadcasting Corporation) (BBC Press Office). Przez kolejne przeszło osiemdziesi ąt lat BBC była czym ś znacznie wi ęcej ni ż tylko brytyjskim publicznym nadawc ą radiowym i telewizyjnym. W swojej ojczy źnie przez cał ą swoj ą histori ę bywała mocno i regularnie krytykowana. To jednak absolutnie zrozumiałe i wr ęcz naturalne, gdy we źmie si ę pod uwag ę, że przez cały ten czas zdecydowanie dominowała rynek mediów elektronicznych w Zjednoczonym Królestwie. Ka żdy podmiot o takiej pozycji potrzebuje dla własnego dobra, aby wnikliwie analizowa ć jego działania i stanowczo wytyka ć bł ędy. Zwłaszcza, gdy jest finansowany z publicznych pieni ędzy. W skali mi ędzynarodowej BBC budzi zdecydowanie mniej kontrowersji, cho ć oczywi ście nie jest od nich całkowicie wolna. Dla bardzo wielu ludzi jej nazwa i logo stały si ę swego rodzaju certyfikatem, po świadczaj ącym najwy ższ ą jako ść produktu, niezale żnie od tego, czy owym produktem jest telewizyjna adaptacja dzieła Szekspira, film dokumentalny odkrywaj ący tajemnice historii, serial przyrodniczy o losach pociesznej rodziny zwierzaków czy te ż program komediowy z du żą domieszk ą specyficznie brytyjskiego humoru. W oczach wielkiej rzeszy konsumentów mediów sam fakt wyprodukowania programu przez BBC jest gwarancją, że warto po świ ęci ć na niego swój czas. Wystarczy przejrze ć publikowane w prasie i internecie cotygodniowe omówienia najciekawszych programów na nadchodz ące dni, aby zobaczy ć, jak cz ęsto podkre ślane jest pochodzenie wytworzonych przez BBC audycji. Ale na przełomie XX i XXI wieku media przechodz ą kolejn ą ju ż w swej historii rewolucj ę. Pojawienie si ę internetu, a wraz z nim równie ż zupełnie nowych mo żliwo ści technologicznych w dziedzinie dystrybucji kontentu pochodz ącego z prasy, radia czy telewizji, stawia dotychczasowych wielkich medialnych graczy przed wyborem. Albo dostosuj ą si ę do zmieniaj ącego si ę otoczenia,

117 Global Media Journal—Polish Edition No 1 (5), 2009

albo powa żnie strac ą na znaczeniu. Tez ą badawcz ą niniejszego opracowania jest stanowisko, i ż BBC bardzo zdecydowanie obrała kurs na takie unowocze śnienie swojej oferty, aby zachowa ć w tej nowej medialnej rzeczywisto ści swoj ą dotychczasow ą pozycj ę. Celem tego artykułu jest skrótowe, lecz mo żliwie pełne, ukazanie najwa żniejszych działa ń, które maj ą temu słu żyć.

2. Trzy role internetu

Domena bbc.co.uk, pod któr ą do dzisiaj znajdziemy stron ę główn ą portalu BBC, została zarejestrowana w roku 1994. Pocz ątkowo BBC zdawała si ę nie mie ć dobrego pomysłu, jak wykorzysta ć to nowe i mało jeszcze wówczas popularne medium. Pierwszy projekt internetowy BBC nosił nazw ę BBC Networking Club . Tytuł ten mo że przywoływa ć skojarzenia z dzisiejszymi portalami społeczno ściowymi, ale w istocie miał stanowi ć poł ączenie typowego forum internetowego z dobrze znan ą z historii Anglii koncepcj ą elitarnego klubu. Głównym zaj ęciem użytkowników serwisu był udział w dyskusjach na rozmaite tematy. Dost ęp do serwisu był płatny i to niemało – kosztował 12 funtów miesi ęcznie, do czego nale żało jeszcze doliczy ć jednorazowe wpisowe w wysoko ści 25 funtów (Connor 2007). W ci ągu kolejnych dwóch lat zawarto ść witryny BBC została powa żnie rozbudowana. Najpierw stworzono co ś w rodzaju korporacyjnej ksi ąż ki adresowej – publicznie dost ępn ą list ę wszystkich adresów e-mail działaj ących na serwerach Korporacji oraz osób, do których nale żą te skrzynki. Pó źniej nie śmiało zacz ęły pojawia ć si ę strony po świ ęcone poszczególnym programom telewizyjnym i audycjom radiowym (web.archive.org, I). Ograniczeniem w rozwoju obecno ści w sieci były trudno ści finansowe, wynikaj ące z zawiło ści prawnych. Trzeba wiedzie ć, że BBC działa w oparciu o dokument zwany Kart ą BBC (BBC Charter ) (BBC Charter, BBC Agreement). Precyzuje on zasady działania Korporacji, m.in. okre śla na czym polega jej misja jako nadawcy publicznego i jak mog ą by ć wydawane pieni ądze pochodz ące z płaconego przez Brytyjczyków abonamentu RTV (zwanego tam licence fee ). W chwili pojawienia si ę BBC w internecie, medium to nie było w karcie wspomniane ani słowem. Tym samym szefowie Korporacji nie mogli inwestowa ć w witryn ę internetow ą zbyt du żych sum, gdy ż nie mieli po temu żadnego umocowania prawnego. W 1997 ówczesnemu dyrektorowi generalnemu BBC, Johnowi Birtowi, udało się doprowadzi ć do zasadniczej zmiany w tre ści Karty BBC. Internet uzyskał wówczas status „trzeciego medium” w portfolio BBC, na równi z radiem i telewizj ą. W listopadzie 1997 powstał aktualizowany cał ą dob ę portal informacyjny BBC News Online (en.wikipedia.org, I). Miesiąc pó źniej oficjalnie zadebiutował multitematyczny portal BBC Online (web.archive.org, II) . który

118 Global Media Journal—Polish Edition No 1 (5), 2009

miał odt ąd by ć jednym z trzech głównych filarów BBC, obok stacji radiowych i kanałów telewizyjnych. Przez kolejne lata serwisy BBC systematycznie si ę rozwijały i rozszerzały. W 2001 przyj ęto dla nich now ą mark ę: BBCi (u żywan ą do 2004, gdy zast ąpiono j ą po prostu domen ą bbc.co.uk, a w wersji mi ędzynarodowej bbc.com). Jednocze śnie w Korporacji do ść ści śle przestrzegano rozdziału trzech mediów. W portalu mo żna było znale źć głównie teksty i zdj ęcia, w wi ększo ści tworzone przez specjalny zespół dziennikarzy, zajmuj ących si ę tylko internetem, oraz kupowane od zewn ętrznych dostawców - agencji prasowych (en.wikipedia.org, II). Dziennikarze radiowi i telewizyjni pojawiali si ę w sieci do ść sporadycznie, najcz ęś ciej w postaci tekstów pisanych przez nich specjalnie z my ślą o internautach. Niekiedy zamieszczano tak że stenogramy wypowiedzi, prezentowanych przez nich wcze śniej na macierzystych antenach (dotyczyło to zwłaszcza From Our Own Correspondent , flagowej audycji radiowej po świ ęconej wydarzeniom zagranicznym). Z dzisiejszej perspektywy taka zawarto ść serwisu mo że wyda ć si ę bardzo prosta, ale nale ży pami ęta ć, i ż były to czasy, gdy stałe ł ącza internetowe były przywilejem nielicznych, a wi ększo ść użytkowników ł ączyła si ę z sieci ą przy pomocy powolnych poł ącze ń modemowych. Nie było sensu umieszcza ć w internecie zbyt du żych plików, gdy ż mało kto mógłby je ści ągn ąć czy odtworzy ć. Podsumowuj ąc, pocz ątkowo internet pełnił dla BBC rol ę zaledwie uzupełnienia dla jej programów radiowych i telewizyjnych, których widzowie i słuchacze mogli znale źć w sieci dodatkowe informacje na ich temat. Pó źniej sie ć urosła do rangi trzeciego medium BBC, pozostaj ącego jednak w stosunkowo ścisłym rozdziale od pozostałych. Od połowy pierwszej dekady XXI wieku mo żna mówi ć o stopniowym przechodzeniu do trzeciej roli czy te ż trzeciej fazy obecno ści BBC w sieci. Etap ten mo żna hasłowo nazwa ć czasem post ępuj ącej integracji dotychczasowych mediów. Jednocze śnie bardzo du ży nacisk kładziony jest na interaktywno ść . Sko ńczyły si ę ju ż czasy jednokierunkowego przekazu i ścisłego przestrzegania podziału na nadawców tre ści i ich odbiorców. Zmiany te uwarunkowane s ą przez szereg czynników. Bardzo istotn ą rol ę odgrywa niew ątpliwie upowszechnianie si ę szerokopasmowego internetu, dzi ęki czemu dla coraz szerszej grupy ludzi obejrzenie przez internet programu telewizyjnego lub wysłuchanie audycji radiowej, przestaje by ć problemem. Wpływ na wprowadzane przez BBC innowacje maj ą te ż w oczywisty sposób powszechnie dostrzegalne kierunki rozwoju internetu, które – znów bardzo hasłowo i skrótowo – okre śli ć mo żna mianem epoki Web 2.0. W kolejnej cz ęś ci artykułu omówione zostan ą nieco dokładniej najwa żniejsze i najciekawsze elementy aktualnej oferty internetowej BBC.

119 Global Media Journal—Polish Edition No 1 (5), 2009

3. Wybrane elementy oferty internetowej BBC

3.1. Multiplatformowo ść

Pod poj ęciem multiplatformowo ści (po angielsku zagadnienie to okre ślane jest cz ęsto jako cross-platform lub multi-platform media ) nale ży rozumie ć równoczesne i zintegrowane przekazywanie tych samych tre ści, pochodz ących od tego samego wytwórcy kontentu, za po średnictwem ró żnych mediów. W przypadku BBC multiplatformowo ść polega przede wszystkim na wzajemnym przenikaniu si ę i post ępuj ącej integracji trzech głównych mediów, w których Korporacja jest obecna: radia, telewizji i internetu. Najwyra źniej zjawisko to wida ć na przykładzie pionu informacyjnego BBC, znanego jako BBC News. 12 listopada 2007 roku trzy niezale żne dot ąd centralne newsroomy BBC – radiowy, telewizyjny i internetowy - zostały poł ączone w jeden, zwany newsroomem multimedialnym. Zmiana ta spowodowała radykalne przeorganizowanie sposobu, w jaki BBC produkuje swoje programy informacje, a zwłaszcza pozyskuje do nich tre ści (Horrocks 2007, I) . Od tej pory dzie ń pracy reportera czy producenta zajmuj ącego si ę okre ślonym tematem mo że obejmowa ć zarówno głosowe relacje w stacjach radiowych BBC, przygotowywanie materiałów filmowych dla telewizji, jak i pisanie tekstów oraz robienie zdj ęć na stron ę internetow ą. Mało tego – materiały te mog ą by ć wzajemnie ł ączone, szczególnie w internecie. Coraz cz ęś ciej tekstowe omówienia danej wiadomo ści ilustrowane s ą klipami audio lub wideo zawieraj ącymi fragmenty wiadomo ści radiowych i telewizyjnych BBC po świ ęcone tej samej sprawie. Multiplatformowo ść serwisów informacyjnych daje oczywiste korzy ści nadawcy, czyli w naszym przypadku BBC. Po pierwsze, pozwala bardziej racjonalnie wykorzystywa ć zasoby, zwłaszcza zwi ązane z prac ą reporterów. Do obsługi tego samego wydarzenia potrzeba teraz mniej ludzi, a to powa żnie obni ża koszty. Po drugie, zyskuje na tym marka BBC News. Ró żne oferowane pod ni ą produkty (portal informacyjny, serwisy radiowe i telewizyjne) wydaj ą si ę teraz bardziej spójne. Inaczej mówi ąc, widz kanału telewizyjnego BBC World News mo że z du żą doz ą pewno ści przewidzie ć, że je śli przeł ączy si ę na siostrzan ą stacj ę radiow ą BBC World Service lub odwiedzi portal BBC News w internecie, te same tematy b ędą uwa żane za najwa żniejsze. Ale taka unifikacja stanowi te ż du że zagro żenie. W mniejszym stopniu dotyczy ono mi ędzynarodowych mediów grupy BBC, natomiast jest bardzo dostrzegalne na macierzystym rynku Korporacji. Ka żda z wewn ątrzbrytyjskich stacji radiowych i telewizyjnych BBC ma swój unikalny charakter, dzi ęki czemu nie konkuruj ą ze sob ą nawzajem, a Korporacja jako cało ść mo że dociera ć do niezwykle szerokiego spektrum odbiorców.

120 Global Media Journal—Polish Edition No 1 (5), 2009

We źmy za przykład pi ęć głównych stacji radiowych BBC na rynek brytyjski. BBC Radio 1 to stacja młodzie żowa, z modn ą muzyk ą i znakomitym tempem. Radio 2 kieruje si ę do starszych słuchaczy, preferuj ących bardziej stonowan ą i zró żnicowan ą muzyk ę. Radio 3 to kultura wysoka, a Radio 4 publicystyka i audycje mówione. Wreszcie Radio 5 Live to gratka dla miło śników sportu i wiadomo ści na bie żą co. Istota problemu polega na tym, że po reformie z 2007 roku serwisy informacyjne dla ka żdej z tych bardzo ró żnych stacji przygotowuje ten sam newsroom, w dodatku odpowiadaj ący te ż za telewizj ę i internet. Rodzi si ę wi ęc olbrzymia pokusa, aby serwisy te były do siebie maksymalnie podobne. Tyle, że wtedy prawdopodobnie nikogo nie zadowol ą, bo zupełnie nie będą oddawa ć unikalno ści ka żdej ze stacji. Cała sztuka polega wi ęc na tym, aby niejako z tych samych składników (newsów), przygotowywa ć dla ró żnych klientów zupełnie ró żne dania. Kierownictwo BBC News ma zreszt ą pełn ą świadomo ść tego wyzwania(Horrocks 2007, II).

3.2 Radio i telewizja na żą danie

We współczesnych mediach elektronicznych ramówka traci powoli na znaczeniu. Coraz liczniejsza grupa odbiorców chce samemu decydowa ć, kiedy i co ogl ądaj ą lub słuchaj ą. Rynkowym odbiciem tych preferencji jest coraz wi ęcej usług typu on demand (na żą danie), pozwalaj ących na samodzielny wybór pozycji z okre ślonej biblioteki programowej, w dowolnym czasie. BBC wychodzi naprzeciw tym oczekiwaniom poprzez dwa główne produkty: podcasting i platform ę BBC iPlayer. W przeciwie ństwie do wi ększo ści usług on demand oferowanych w ró żnych krajach, korzystanie z propozycji BBC nie poci ąga za sob ą żadnych dodatkowych opłat, cho ć jest obwarowane ró żnego typu warunkami, o czym szerzej nieco ni żej. Podcasting jest usług ą obecn ą na pograniczu radia i internetu od połowy obecnej dekady. W sensie technicznym bazuje na technologii RSS, wykorzystywanej m.in. przez takie aplikacje jak Google Reader. Moduły RSS s ą też wbudowane w wiele przegl ądarek internetowych, m.in. w nowsze wersje programu Mozilla Firefox. Klasyczny RSS pozwala na bie żą co zapoznawa ć si ę z nowymi tre ściami zamieszczanymi na zdefiniowanych wcze śniej stronach internetowych i stanowi niezwykle wygodne rozwi ązanie dla osób, które nie chc ą przegapi ć niczego, co uka że si ę np. na ich ulubionym blogu czy portalu informacyjnym. Aplikacja obsługuj ąca RSS natychmiast po opublikowaniu na śledzonej stronie np. nowego artykułu, powiadamia o tym swojego u żytkownika. W zale żno ści od ustawie ń poszczególnych witryn, u żytkownik mo że od razu zapozna ć si ę z całym artykułem (tak jest zwykle, gdy śledzimy przez RSS blogi) lub uzyska ć bezpo średni link, który do niego prowadzi. Podcasting działa na podobnej zasadzie, z t ą ró żnic ą, i ż zamiast stron internetowych,

121 Global Media Journal—Polish Edition No 1 (5), 2009

użytkownik śledzi zbiory uszeregowanych w kolejno ści dodania plików multimedialnych – audio (zwykle w formacie mp3) lub, nieco rzadziej, wideo. Niektórzy blogerzy wykorzystuj ą ten mechanizm, aby rozpowszechnia ć swoje przemy ślenia nie w formie tekstu pisanego, lecz jako nagrania swych wypowiedzi. Zawodowcy, czyli stacje radiowe, starają si ę poszerzy ć w ten sposób grono słuchaczy swoich wybranych audycji. Zwykle ka żda z nich ma swój własny podcast, czyli wspomniany wyżej zbiór plików. Kiedy tylko ukazuje si ę nowy odcinek danego programu, internauci prenumeruj ący dany podcast mog ą od razu ści ągn ąć plik na swoje komputery, a stamt ąd przegra ć go chocia żby na swoje kieszonkowe odtwarzacze MP3 czy telefony komórkowe. BBC było w gronie du żych nadawców radiowych jednym z pionierów tego sposobu dystrybucji swoich audycji. Pocz ątkowo jako podcasty udost ępniano głównie programy publicystyczne i informacyjne. Pó źniej technologia została rozszerzona równie ż na inne gatunki. Według stanu na 9 maja 2010, BBC oferuje w tej postaci ok. 260 audycji ze wszystkich swoich anten – od globalnego BBC World Service po angielskie stacje lokalne (BBC Podcasts). Zgodnie z zasadami u żywania podcastów BBC ( terms of use ), pliki powinny by ć wysłuchane i skasowane przez u żytkownika w ci ągu 7 dni od ich ści ągni ęcia. Nie nale ży równie ż ich samodzielnie rozpowszechnia ć (BBC Podcasts: Terms of Use). W praktyce – cho ć oczywi ście nie dotrzymanie tych zasad stanowi naruszenie licencji, a w konsekwencji złamanie prawa autorskiego – jest to kwestia wył ącznie dobrej woli i uczciwo ści ści ągaj ącego. Pliki nie s ą w żaden sposób zabezpieczone przed kopiowaniem ani przed mo żliwo ści ą słuchania ich pó źniej ni ż po siedmiu dniach. Ogromn ą wi ększo ść podcastów BBC stanowi ą wci ąż audycje mówione, cho ć ich ró żnorodno ść tematyczna jest ogromna. Niewiele znajdziemy natomiast podcastów zawieraj ących wi ększe dawki muzyki, a je śli ju ż, to s ą one dost ępne wył ącznie do ści ągni ęcia przez osoby, których adres IP wskazuje, i ż znajduj ą si ę w Wielkiej Brytanii. Wynika to przede wszystkim z ogranicze ń zwi ązanych z prawami autorskimi – BBC mo że swobodnie dystrybuowa ć to, co wytwarza samodzielnie. W przypadku tre ści pochodz ących z zewn ątrz (np. od wytwórni muzycznych) jest to znacznie bardziej skomplikowane. Warto równie ż odnotowa ć, i ż BBC News produkuje dwie audycje rozprowadzane wył ącznie w postaci podcastów. S ą to serwisy informacyjne zawieraj ące najwa żniejsze wiadomo ści ostatnich godzin, wzbogacone o fragmenty wywiadów, materiałów reporterskich itd. wyemitowanych na antenie stacji radiowych Korporacji. Wersja adresowana do publiczności brytyjskiej i dobieraj ąca wiadomo ści pod k ątem jej preferencji nosi tytuł NewsPod . Jej odpowiedniczka skierowana do słuchaczy na całym świecie to Global News . Produktem jeszcze bli ższym koncepcji telewizji i radia na żą danie jest platforma BBC

122 Global Media Journal—Polish Edition No 1 (5), 2009

iPlayer, tworzona stopniowo od roku 2005, za ś od 2008 dost ępna w swej aktualnej wersji, znanej jako iPlayer 2.0 (BBC iPlayer). Pozwala ona zapoznawa ć si ę ze wszystkimi tre ściami emitowanymi na antenach radiowych i telewizyjnych BBC przez kolejnych 7 dni po emisji. Dodatkowo w przypadku produkcji seryjnych o ł ącznym okresie emisji nie dłu ższym ni ż 12 tygodni, dopuszcza si ę, aby na platformie iPlayer wszystkie odcinki dost ępne były a ż do upływu tygodnia po emisji ostatniego z nich. Dzi ęki temu widzowie ogl ądaj ący telewizj ę mniej regularnie maj ą szans ę zobaczy ć np. cały serial. Korzysta ć z serwisu mo żna na dwa sposoby. Pierwszym jest technologia streamingu , a wi ęc ta sama, na jakiej opieraj ą si ę niemal wszystkie strony oferuj ące mo żliwo ść ogl ądania materiałów filmowych on-line , chocia żby YouTube.com czy polska tvp.pl. Po wej ściu u żytkownika na podstron ę danego materiału, rozpoczyna si ę jego buforowanie (tworzenie tymczasowej kopii na dysku u żytkownika, której ten nie jest w stanie na trwałe zapisa ć), a po chwili mo żna ju ż zacz ąć ogl ądanie czy słuchanie. Druga metoda to ści ągni ęcie pliku z materiałem na swój dysk, a nast ępnie zapoznawanie si ę z nim w sposób nie wymagaj ący nawet poł ączenia z internetem. Korzystanie z iPlayera jest obwarowane do ść powa żnymi ograniczeniami. Po pierwsze, co bardzo wa żne z perspektywy polskiego internauty, pełna wersja serwisu dost ępna jest wył ącznie z komputerów o brytyjskim numerze IP. Wynika to z faktu, że BBC w sensie finansowania dzieli si ę na dwie zasadnicze cz ęś ci: utrzymywan ą z abonamentu RTV Brytyjczykow oraz komercyjn ą (BBC Worldwide). W Wielkiej Brytanii BBC jest do ść szczodrze finansowana z kieszeni widzów i słuchaczy, ale cen ą za to jest absolutny zakaz emisji reklam w jakichkolwiek mediach Korporacji adresowanych na rynek brytyjski. Nie wolno te ż pobiera ć dodatkowych opłat za dost ęp Brytyjczyków do finansowanych z abonamentu programów i seriali. Pieniądze z abonamentu nie mog ą by ć równie ż wydawane na nic, co nie jest ści śle zwi ązane z działalno ści ą w Wielkiej Brytanii. BBC iPlayer jest w znacznej mierze finansowany wła śnie z tej puli, dlatego radykalne zwi ększenie kosztów jego działania – a do tego bez w ątpienia doprowadziłoby uczynienie go w pełnim dost ępnym dla ka żdego – byłoby złamaniem powy ższych zasad. Ponadto, i ten argument wydaje si ę by ć jeszcze wa żniejszym, BBC zarabia niebagatelne kwoty na zagranicznej dystrybucji swoich programów, zarówno w postaci własnych kanałów tematycznych (np. BBC Lifestyle), jak i sprzeda ży praw do ich emisji innymi nadawcom. Gdyby ka żdy mógł za darmo obejrze ć w internecie np. najnowsze sitcomy czy filmy przyrodnicze BBC, ich cena na mi ędzynarodowym rynku telewizyjnym spadłaby dramatycznie. Dlatego u żytkownicy spoza Zjednoczonego Królestwa mog ą korzysta ć jedynie z radiowej cz ęś ci iPlayera, gdzie koszty utrzymania s ą du żo ni ższe (bo pliki audio generuj ą znacz ąco mniejszy transfer danych i obci ąż enie serwerow ni ż pliki wideo), a prezentowane programy nie podlegaj ą raczej dalszej odsprzeda ży.

123 Global Media Journal—Polish Edition No 1 (5), 2009

Ponadto pliki ści ągane w ramach platformy iPlayer – w przeciwie ństwie do plików z podcastów – s ą wyposa żone w system DRM (Digital Rights Management), ograniczaj ący powa żnie mo żliwo ść ich wykorzystywania w sposób łami ący licencj ę. Przede wszystkim, nie mo żna ich kopiowa ć na no śniki zewn ętrzne. Dotyczy to zarówno przegrywania na inne dyski czy pami ęci USB, jak i nagrywania ich na płytach CD czy DVD. Po drugie, plik niejako sam kontroluje czas swojego wykorzystywania. Musi si ę ono rozpocz ąć w ci ągu 30 dni od ści ągni ęcia i nie mo że trwa ć dłu żej ni ż 7 kolejnych dni (BBC iPlayer Terms and Conditions).

3.3 Interaktywno ść

Interaktywno ść stała si ę ju ż w mediach czym ś oczywistym. Głosowania czy konkursy telefoniczne i sms-owe z udziałem widzów i słuchaczy s ą zupełnie powszechnym elementem telewizyjnej i radiowej codzienno ści. Dlatego nie b ędziemy dokładnie zajmowali si ę aktywno ści ą BBC na tych polach. Naturalnie jest ona znaczna, ale nie wida ć w niej cech szczególnie wyró żniaj ących Korporacj ę na tle innych nadawców. Zamiast tego skupimy si ę na trzech wyj ątkowo ciekawych formach budowania dwustronnej komunikacji mi ędzy nadawc ą a jego odbiorc ą. Mowa o projektach nazwanych przez BBC Have Your Say oraz Global Minds, a tak że serwisie blogów redakcyjnych BBC. Have Your Say (w wolnym tłumaczeniu „zabierz głos”) ł ączy w sobie cechy projektu interaktywnego z dodatkowymi elementami omawianej wy żej multiplatformowo ści. W ramach tej inicjatywy BBC News zach ęca swoich widzów, słuchaczy i czytelników do wyra żania własnych opinii na temat najwa żniejszych wydarze ń omawianych w mediach. Projekt składa si ę z trzech komponentów: internetowego, radiowego i telewizyjnego (przy czym cz ęść telewizyjna jest aktualnie zawieszona). Internetowa cz ęść Have Your Say to nic innego jak mo żliwo ść komentowania przez czytelników portalu BBC News najwa żniejszych wiadomo ści. Opcja ta nie jest dost ępna przy ka żdym newsie – specjalne podstrony tworzone s ą tylko dla tematów, które zdaniem redakcji wzbudzaj ą najwi ększe zainteresowanie. Wypowiedzi podlegaj ą pieczołowitej moderacji (BBC News), przez co s ą w wi ększo ści znacznie bardziej merytoryczne ni ż chocia żby na forach działaj ących przy polskich portalach informacyjnych. Ka żdy zamieszczaj ący swój głos proszony jest o pozostawienie swoich, widocznych tylko dla redakcji, danych kontaktowych: telefonu i adresu e-mail. Słu żą one realizacji drugiej cz ęś ci projektu, któr ą jest emitowany codziennie na antenie globalnej stacji radiowej BBC World Service program World, Have Your Say . Prowadz ący

124 Global Media Journal—Polish Edition No 1 (5), 2009

dyskutuje w nim o najwa żniejszych wydarzeniach dnia z dzwoni ącymi i pisz ącymi do programu słuchaczami. Cz ęść wypowiadaj ących si ę jest zapraszana do audycji przez sam ą redakcj ę, która szuka ich poprzez analiz ę wpisów w internecie. Celem jest zebranie takiego panelu dyskutantów, aby, zachowuj ąc „obywatelski” charakter programu, pokaza ć ró żne perspektywy i punkty widzenia na ten sam problem. Tym samym BBC stwarza forum żywej i bezpo średniej dyskusji ponad granicami pa ństw i kontynentów, ale nie na poziomie polityków lub ekspertów, lecz zwykłych ludzi (World Have Your Say). Dopełnieniem czy wr ęcz ukoronowaniem całego projektu był do niedawna komponent telewizyjny w postaci programu World, Have Your Say , emitowany w weekendy na antenie telewizji BBC World News i równocze śnie transmitowany w wersji audio w radiu BBC World Service. Działał on na podobnej zasadzie jak jego radiowy odpowiednik, przy czym dodatkowo zapraszany był tak że go ść z najwy ższej półki polityków czy naukowców. Polskim akcentem był udział w tym charakterze w jednym z odcinków Radosława Sikorskiego, który tu ż po zwyci ęstwie Platformy Obywatelskiej w wyborach parlamentarnych w 2007 roku kre ślił przed widzami i słuchaczami wizj ę polityki zagranicznej, z jak ą przychodziła nowa ekipa. Taka konstrukcja programu dawała odbiorcom nie tylko mo żliwo ść dyskusji mi ędzy sob ą, lecz tak że wyra żenia swego zdania bezpo średnio przed najwa żniejszymi postaciami mi ędzynarodowego życia publicznego. Obecnie program ten nie jest emitowany i nie wiadomo, czy BBC wróci do tego rozwi ązania. Drugim zasługuj ącym na uwag ę projektem jest BBC Global Minds , czyli dosłownie „Globalne umysły BBC” (BBC Global Minds). Jest on realizowany we współpracy ze specjalizuj ącą si ę w badaniach opinii publicznej kanadyjsk ą firm ą Vision Critical, za ś jego celem jest stworzenie stałego panelu aktywnych widzów, słuchaczy i czytelników mediów BBC adresowanych do publiczno ści zagranicznej. Ma on pozwoli ć stacji lepiej pozna ć upodobania swojej publiczno ści, a tak że otrzyma ć od niej komunikat zwrotny na temat oferowanych jej tre ści. Udział w projekcie wymaga rejestracji, jednak mo że jej dokona ć ka żdy ch ętny. Użytkownicy serwisu Global Minds mog ą – a wr ęcz s ą do tego zach ęcani – komentowa ć i ocenia ć najnowsze programy BBC na specjalnych forach. Dodatkowo regularnie bior ą udział w ankietach przygotowanych przez BBC. Przypominaj ą one badania na grupach fokusowych prowadzone przez firmy w celu sprawdzenia odbioru ich produktów przez konsumentów. Oto przykładowe zadanie, jakie BBC cz ęsto stawia przed swoimi ankietowanymi. Na ekranie badanego wy świetla si ę panel zawieraj ący kilkana ście subiektywnych okre śle ń, którymi mo żna opisa ć program telewizyjny czy audycj ę radiow ą, takich jak „zajmuj ąca”, „nudna” czy „ śmieszna”. Nast ępnie odtwarzany jest serwis informacyjny zawieraj ący rózne typy newsów. Zadanie ankietowanego polega na tym, aby na bie żą co klika ć na okre ślenia odpowiadaj ące temu, co my śli o

125 Global Media Journal—Polish Edition No 1 (5), 2009

danym fragmencie. Zapis klikni ęć (oczywi ście po zsumowaniu wyników z wi ększej próby) jest drobiazgowo analizowany w celu lepszego doboru tematów w przyszło ści. Kolejnym elementem Global Minds s ą bezpo średnie dyskusje u żytkowników z pracownikami BBC wysokiego szczebla – szefami programów lub nawet całych anten, redaktorami odpowiedzialnymi za kwestie programowe czy najwa żniejszymi prezenterami i dziennikarzami. Zwykle witaj ą oni internatów swego rodzaju wst ępem do dyskusji, w którym przedstawiaj ą swoje pogl ądy na kwestie zwi ązane z ich prac ą (i prosz ą o komentarze) lub wr ęcz zadaj ą konkretne pytania. Ustalany te ż jest czas, kiedy i w jaki sposób dany pracownik b ędzie czytał wypowiedzi użytkowników i odpowiadał na nie (np. raz dziennie przez tydzie ń). W ten sposób tworzy si ę platforma bezpo średniej dyskusji mi ędzy szefami mediów BBC a ich publiczno ści ą. Dodatkowo strona Global Minds zawiera pewne elementy portalu społeczno ściowego. U żytkownicy zach ęcani są do tworzenia własnych profili, maj ą te ż mo żliwo ść prowadzenia na wydzielonych forach dyskusji off-topic , słu żą cych ich lepszemu wzajemnemu poznaniu i integracji. Ostatnim wartym szczególnej uwagi projektem BBC ł ącz ącym elementy interaktywno ści i multiplatformowo ści jest serwis blogów redakcyjnych BBC (BBC Blogs). Blogi dziennikarzy BBC mo żna bowiem postrzega ć w trzech wymiarach. Po pierwsze, stanowi ą one same w sobie źródło analiz i komentarzy na najwy ższym poziomie. Ich autorzy posiadaj ą zwykle eksperck ą wiedz ę na tematy, które opisuj ą, i dla samego tego warto czytywa ć ich wpisy. Po drugie, niemal wszyscy ich autorzy s ą znani stałym widzom i słuchaczom BBC z anten radiowych lub/i telewizyjnych. Na swoich blogach dziennikarze cz ęsto komentuj ą swoje własne programy, opowiadaj ą o kulisach ich powstawania oraz dziel ą si ę osobistymi refleksjami na opisywane w nich tematy. Po trzecie, jak ka żdy blog, tak i blogi BBC posiadaj ą opcje komentowania wpisów przez czytelników. Oczywi ście stopie ń reakcji na nie przez samego autora zale ży wył ącznie od niego i jest ró żny dla ró żnych blogów. Jednak w ogromnej wi ększo ści autorzy publikuj ący w serwisie blogowym BBC cz ęsto i żywo odnosz ą si ę do komentarzy internautów. Czasem wchodz ą z nimi w polemik ę, czasem si ę z nimi zgadzaj ą, a niekiedy czerpi ą z nich inspiracje do kolejnych tekstów i programów. Tak czy owak, przepa ść oddzielaj ąca osoby tworz ące wiadomo ści radiowe i telewizyjne od osób, które s ą ich odbiorcami, ulega znacznemu zmniejszeniu. Specjalne miejsce w śród blogów zajmuj ą te prowadzone nie przez dziennikarzy, lecz ich przeło żonych – dyrektorów anten czy redaktorów naczelnych poszczególnych jednostek wchodz ących w skład BBC. Najwa żniejszym spo śród nich jest BBC Editors' Blog , gdzie publikuj ą niemal wszyscy najwa żniejszy decydenci zajmuj ący si ę w BBC kwestiami programowymi (BBC Blogs: The Editors). W swoich wpisach pisz ą o realizowanych przez siebie projektach, reaguj ą na rozmaite kontrowersje dotycz ące podległych im programów, a tak że tłumacz ą si ę ze swoich co

126 Global Media Journal—Polish Edition No 1 (5), 2009

wa żniejszych decyzji. Bardzo istotny – zwłaszcza w świetle tematu tego artykułu – jest BBC Internet Blog, gdzie tego rodzaju wpisy zamieszczaj ą kluczowi pracownicy pionu internetowego i nowych mediów BBC (BBC Internet Blog).

4. Cyfrowe radio i telewizja

Zaliczanie radia cyfrowego czy telewizji cyfrowej do nowych mediów jest dyskusyjne i umowne. Trudno stawia ć je w jednym rz ędzie z internetem, który stanowi zupełnie now ą form ę komunikacji, jedynie w bardzo ograniczonym stopniu porównywaln ą z wcze śniej istniej ącymi. Cyfryzacja radia i telewizji jest przede wszystkim zmian ą technologiczn ą, która sama w sobie nie powoduje zasadniczej zmiany charakteru tych mediów. Ale z drugiej strony, nowa technologia daje nowe mo żliwo ści, które mog ą stanowi ć podstaw ę dla powa żnych zmian tak że w sferze jako ści. W Polsce kluczowe etapy cyfryzacji mediów elektroniczych b ędą miały miejsce w latach 2010-12. W tym okresie wszystkie osoby odbieraj ące sygnał telewizyjny z nadajników naziemnych (czyli przy pomocy najpopularniejszych, domowych anten) powinny stopniowo przej ść ze standardu analogowego na cyfrowy. Słu żyć temu b ędzie uruchamianie nadajników cyfrowych, które zast ąpi ą swoich analogowych poprzedników. Jednocze śnie ju ż trwa proces wymiany sprz ętu w naszych domach. Ka żdy nabywca w miar ę nowoczesnego telewizora kupuje sobie jednocze śnie – cz ęsto nawet o tym nie wiedz ąc – odbiornik nazienmej telewizji cyfrowej. Ten sam proces b ędzie dotyczy ć równie ż radia, cho ć tu zapewne okres przej ściowy potrwa dłu żej. Warto zwróci ć uwag ę, i ż w naszym kraju cyfryzacja nast ępuje zdecydowanie pó źniej ni ż upowszechnienie si ę szerokopasmowego internetu, przynajmniej w wi ększych aglomeracjach. W Wielkiej Brytanii oba te procesy przebiegały równolegle. Pierwsza platforma naziemniej telewizji cyfrowej powstała w 1998 roku i nale żała do głównego nadawcy komercyjnego, ITV. Od 2002 działa Freeview, wspólna platforma wszystkich nadawców, pozwalaj ąca widzom w całym kraju – nawet tym posiadaj ącym starsze telewizory - uzyska ć w maksymalnie łatwy sposób dost ęp do wszystkich kanałów nadawanych drog ą naziemn ą. Dotyczy to zwłaszcza kanałów bezpłatnych, cho ć bardzo prosto mo żna tak że rozszerzy ć Freeview o płatne kanały premium (Freeview). Dla BBC cyfryzacja oznaczała przede wszystkim rozszerzenie swojej oferty. W erze analogowej, Korporacja oferowała Brytyjczykom pi ęć opisanych ju ż wy żej kanałów radiowych oraz dwie stacje telewizyjne. BBC One było stacj ą bardziej masow ą, niezwykle słabo sformatowan ą i pokazuj ącą wszystko: od filmów i seriali, poprzez sport, a ż do wiadomo ści. BBC Two w zało żeniu miało by ć propozycj ą dla nieco bardziej wymagaj ącego odbiorcy, cho ć w praktyce sposób realizacji tego zadania bywał cz ęsto krytykowany.

127 Global Media Journal—Polish Edition No 1 (5), 2009

Nadawanie cyfrowe umo żliwiło zwi ększenie liczby kanałów, przy jednoczesnym zachowaniu ich szerokiej dost ępno ści. W przypadku radia umo żliwiło stworzenie dla głównych stacji mniejszych kanałów siostrzanych, cz ęsto zreszt ą do ść odległych programowo od swych „starszych braci”, ale bliskich im w sensie produkcji i zarz ądzania. BBC Radio 1 miało by ć propozycj ą Korporacji dla młodych, dynamicznych i nieco zbuntowanych słuchaczy, ale pod koniec lat 90. badania słuchalno ści pokazywały, że staje si ę raczej rozgło śni ą słuchan ą przez (nie tak bardzo ju ż) młodych profesjonalistów. Innymi słowy – starzeje si ę wraz ze swoj ą publiczno ści ą. Uczniowie i studenci uciekali tymczasem do komercyjnej konkurencji. Aby temu zaradzi ć, Radio 1 otrzymało cyfrow ą stacj ę siostrzan ą BBC Radio 1Xtra. Jest ono bodaj najmocniej sformatowan ą rozgło śni ą BBC i prezentuje głównie tzw. czarn ą muzyk ę. Zdaniem szefów Korporacji, to wła śnie tego słuchaj ą teraz naprawd ę młodzi ludzie (BBC 1Xtra). BBC Radio 2 dostało w swoim gmachu Western House towarzysza w postaci BBC Radio 6 Music. Stacja ta wykorzystuje bardzo bogate archiwum nagraniowe BBC, cz ęsto prezentuj ąc w cało ści koncerty sprzed lat. Stała si ę tak że bastionem bardzo wpływowego w Wielkiej Brytanii rocka alternatywnego ( indie rock ), cho ć na antenie mo żna usłysze ć te ż wiele innych gatunków. 6 Music stawia te ż na – powracaj ącą w tym tek ście niczym bumerang – interaktywno ść . W niektórych pasmach słuchacze mog ą wr ęcz sami decydowa ć przez internet i sms-y, jaki utwór za chwil ę usłysz ą (BBC 6 Music). Publicystyczne i raczej inteligenckie BBC Radio 4 dostało pod swoje skrzydła cyfrow ą stacj ę BBC Radio 7, z któr ą ł ączy j ą nacisk na słowo mówione zamiast muzyki. Radio 7 prezentuje głównie audycje archiwalne, dodatkowo posiadaj ąc bardzo szerok ą ofert ę dla dzieci. Z kolei BBC Radio 5 Live, du żą cz ęść swojego czasu antenowego po świ ęcaj ąca bezpo średnim transmisjom sportowym, znalazło rozwi ązanie problemu co zrobi ć, gdy dwie godne takiej transmisji imprezy dziej ą si ę równocze śnie. Słu ży temu cyfrowe BBC Radio 5 Live Sports Extra (BBC Radio 5 Live). Zupełnie nowym produktem było BBC Asian Network. Jest to jedyna w portfolio BBC stacja radiowa adresowana do mniejszo ści etnicznych, a wła ściwie do całej ich grupy – osób pochodzenia południowoazjatyckiego, a wi ęc imigrantów z takich krajów jak Indie, Pakistan, Bangladesz czy Sri Lanka. Stacja nadawała od roku 1996 w standardzie analogowym, ale była dost ępna tylko w regionie West Midlands. Dzi ęki cyfryzacji, stało si ę stacj ą ogólnokrajow ą. Wszystkie opisane wy żej stacje zostały uruchomione w roku 2002 i trwaj ą w podobnej postaci do dzisiaj (cho ć ostatnio coraz gło śniej rozwa żana jest likwidacja 6 Music i Asian Network ze wzgl ędów finansowych, co budzi powa żne protesty). Nieco bardziej zło żony był proces kształtowania si ę dwóch cyfrowych kanałów telewizyjnych BBC. Pierwszym z nich był uruchomiony w 1997 kanał BBC News 24 (dzi ś nazywaj ący si ę po

128 Global Media Journal—Polish Edition No 1 (5), 2009

prostu BBC News Channel). Jak wskazuje ju ż sama nazwa, był to całodobowy kanał informacyjny, stanowi ący de facto krajow ą wersj ę produkowanego ju ż wcze śniej dla publiczno ści zagranicznej kanału BBC World (obecnie BBC World News). Dwie kolejne stacje ruszyły w latach 1998-99. BBC Choice miała charakter rozrywkowy, z silnie rozbudowan ą ofert ą dla dzieci. Drugi u żywał marki BBC Learning, któr ą BBC oznaczało wcze śniej bloki edukacyjne na BBC Two. Kanał ten stawiał sobie za cel uczenie widzów w lekki i nie nu żą cy ich sposób. Równie ż w 1998 uruchomiono kanał parlamentarny BBC Parliament, powstały na bazie dost ępnego przez sze ść wcze śniejszych lat tylko w sieciach kablowych The Parliament Channel. Spo śród tych czterech kanałów, tylko News 24 uzyskało w ci ągu kilku pierwszych lat oczekiwan ą pozycj ę rynkow ą. Specjalny status miał BBC Parliament, który z zało żenia miał by ć kanałem stricte misyjnym, gdzie nikt nie martwił si ę o ogl ądalno ść . BBC Choice i BBC Learning wymagały jednak gł ębokiej reformy. Została ona przeprowadzona w roku 2003. BBC Choice zostało zast ąpione nieco inaczej sprofilowanym kanałem BBC Three, który adresowany jest przede wszystkim do tzw. młodych dorosłych ( young adults ), za ś jego dodatkow ą cech ą charakterystyczn ą jest to, i ż niemal wszystkie pokazywane na nim programy, seriale i filmy s ą produkowane w Wielkiej Brytanii oraz innych pa ństwach Unii Europejskiej, z zaledwie minimalnym udziałem dzieł ameryka ńskich. BBC Learning ust ąpiło miejsca BBC Four, elitarnemu kanałowi prezentuj ącemu audycje po świ ęcone kulturze wysokiej i sztuce, filmy spoza kr ęgu j ęzyka angielskiego, wiadomo ści z naciskiem na sprawy zagraniczne (we współpracy z BBC World News) oraz najinteligentniejsze – zdaniem władz stacji – seriale. Zarówno BBC Three, jak i BBC Four, nadaj ą wył ącznie wieczorami, od godz. 19:00. Wcze śniej ich miejsce w eterze zajmuj ą kanały dla dzieci. „Trójka” dzieli cz ęstotliwo ść z CBBC (adresowanym do uczniów podstawówek), a „Czwórka” z CBeebies, kanałem dla przedszkolaków, którego eksportowa wersja jest dost ępna równie ż w Polsce (BBC Television).

5. Konkluzja

Nowe media i rozwój istniej ących oznaczaj ą zupełnie nowe wyzwania dla nadawców. Sprzyjaj ą tak że pojawianiu si ę na rynkach nowych graczy, pragn ących odebra ć jak najwi ęcej publiczno ści starym i znanym markom, takim jak cho ćby BBC. Jedynym sposobem długofalowo skutecznej obrony ze strony tych ostatnich jest „ucieczka do przodu” - jak najszybsze i najgł ębsze zaanga żowanie si ę w świat nowych technologii. Je śli umiej ętnie poł ącz ą je z własnym, zbieranym latami know-how , renom ą, zapleczem technicznym i baz ą archiwaln ą, maj ą szans ę zachowa ć swoj ą wiod ącą pozycj ę, oferuj ąc odbiorcom produkty tradycyjnie wysokiej jako ści, a jednocze śnie na

129 Global Media Journal—Polish Edition No 1 (5), 2009

wskro ś nowoczesne. Wydaje si ę, i ż BBC stanowi znakomity przykład medialnego giganta, który z powodzeniem pod ąż a dokładnie t ą drog ą.

Bibliografia internetowa:

BBC 1Xtra, URL: http://www.bbc.co.uk/1xtra/ (dost ęp 14.10.2009) BBC 6 Music, URL: http://www.bbc.co.uk/6music/ (dost ęp 14.10.2009) BBC Agreement: URL: http://www.bbc.co.uk/bbctrust/assets/files/pdf/about/how_we_govern/agreement.pdf (dost ęp 04.10.2009) BBC Blogs: URL: http://www.bbc.co.uk/blogs/ (dost ęp 14.10.2009) BBC Blogs: The Editors: URL: http://www.bbc.co.uk/blogs/theeditors/ (dost ęp 14.10.2009) BBC Charter, URL: http://www.bbc.co.uk/bbctrust/assets/files/pdf/about/how_we_govern/charter.pdf (dost ęp 04.10.2009) BBC Global Minds: URL: https://www.bbcglobalminds.com/Portal/default.aspx (dost ęp 14.10.2009) BBC Internet Blog, URL: http://www.bbc.co.uk/blogs/bbcinternet/ (dost ęp 14.10.2009) BBC iPlayer, URL: http://www.bbc.co.uk/iplayer/ (dost ęp 14.10.2009) BBC News, zasady moderacji wypowiedzi internautów: URL: http://news.bbc.co.uk/2/hi/help/4180404.stm (dost ęp 14.10.2009) BBC Podcasts, URL: http://www.bbc.co.uk/podcasts/ (dost ęp 04.10.2009) BBC Podcasts: Terms of Use, URL: http://www.bbc.co.uk/podcasts/help/terms (dost ęp 14.10.2009) BBC Press Office, Key Dates: URL: http://www.bbc.co.uk/pressoffice/keyfacts/stories/keydates.shtml (dost ęp 30.09.2009) BBC Radio 5 Live: http://www.bbc.co.uk/5live/ (dost ęp 14.10.2009) BBC Radio 7, URL: http://www.bbc.co.uk/radio7/ (dost ęp 14.10.2009) BBC Television: http://www.bbc.co.uk/tv/d// (dost ęp 14.10.2009) Connor Allan, The WWW Info-Rainforest , BBC Internet Blog, 25 grudnia 2007, URL: http://www.bbc.co.uk/blogs/bbcinternet/2007/12/the_www_inforainforest_1.html (dost ęp 04.10.2009) Freeview, URL: http://www.freeview.co.uk/ (dost ęp 14.10.2009) Horrocks, Peter, Multimedia news , BBC Editors Blog, 12 listopada 2007, URL: http://www.bbc.co.uk/blogs/theeditors/2007/11/multimedia_news.html (dost ęp 04.10.2009) Horrocks, Peter, Central question , BBC Editors Blog, 19 listopada 2007, URL: http://www.bbc.co.uk/blogs/theeditors/2007/11/central_question.html (dost ęp 04.10.2009). web.archive.org: URL: http://web.archive.org/web/19961029213728/http://www.bbcnc.org.uk/ (dost ęp 04.10.2009) web.archive.org: URL: http://web.archive.org/web/19980711005941/www.bbc.co.uk/home/today/index.shtml (dost ęp 04.10.2009) Wikipedia (angloj ęzyczna), archiwalny widok strony głównej BBC News z 27 kwietnia 1999 roku, URL: http://en.wikipedia.org/wiki/File:BBC_news_270499.jpg (dost ęp 09.05.10) Wikipedia (angloj ęzyczna), archiwalny widok strony głównej BBC News z 11 wrze śnia 2001 roku: URL: http://en.wikipedia.org/wiki/File:BBC_news_110901.jpg (dost ęp 09.05.10) World Have Your Say, URL: http://worldhaveyoursay.wordpress.com/ (dost ęp 14.10.2009)

130