14 juli 2010

extra Ter herdenking van Jan Blokker Memo nummer 150 van het Genootschap van Ouwe Knarren van de Volkskrant e-mail: [email protected] Laatste eer bij uitvaart weerspiegelt veelzijdigheid van Jan Blokker Jongste zoon Bas Blokker herinnerde zich de samenleving. Hij citeerde ook iemand het best ‘het gehamer van de tikmachine, die Blokker ‘Nederlands grootste chagrijn’ tot diep in de nacht en elke dag weer’. noemde, ‘met misschien een maagzweer Hij vertelde het maandagmiddag tijdens zo groot als de Amersfoortse kei’. de uitvaart van zijn vader op de Nieuwe Ferdinandusse herinnerde ook aan de Ooster in Amsterdam. ‘Mijn vader heeft cursiefjes van Blokker in het Algemeen zichzelf en zijn lichaam afgejakkerd. Hij Handelsblad, waarin hij alles wat hem liet zich daarbij leiden door zijn eigen wil niet beviel, op de hak nam, scherp en en zijn eigen belangstelling.’ Bas Blokker geestig. Zo geestig, dat hij eens als PS er- voegde eraan toe dat Jan dat deed ‘om zijn onder schreef: ‘Deze bijdrage is gemeend geest ruim baan te geven’, tot de dag voor en in kwaadheid geschreven’. In 1979 had zijn overlijden toe. Blokker volgens Ferdinandusse ook de groeiende voetbalgekte al waargenomen en beschreven als een ‘verzameling inter- ‘Oninteressante nationale parvenu’s’.

mensen vond hij Waarnemend hoofdredacteur Sjoerd de Jong van NRC Handelsblad signaleerde verloren tijd’ het bericht dat overjarige studenten bij hogeschool Inholland langs een makkelijk traject alsnog hun diploma konden krijgen, Hoe ruim die geest zich in 83 jaar bewogen nota bene bij Media en Entertainment. had, bleek alleen al uit de aanwezigheid ‘Het bericht zou verzonnen kunnen zijn,’ van de velen die Jan Blokker de laatste eer merkte De Jong op, ‘als eerbewijs aan een kwamen bewijzen. Het uitvaartcentrum columnist die al veel eerder het onderwijs was overvol. Daar was Rinus Ferdinan- aan de kaak stelde.’ Ook het welzijnswerk dusse als een van de allereersten met wie Illustratie Waldemar Post was volgens hem nog niet bekomen van Jan Blokker voor de televisie werkte in de de schrik die Blokker bij de werkers in die satirische show Zo is het toevallig ook nog Er waren uitgevers als Mai Spijkers en sector heeft aangericht. eens een keer (1963-1966). De alleroudste Geurt Gaarland, toneelregisseur Theu Sjoerd de Jong stelde vast dat NRC blij was zonder twijfel Harry Mulisch. Boermans, filmmaker Frans Weisz, docu- was met de terugkeer van Jan Blokker bij mentairemaakster Ireen van Ditshuyzen, deze krant, nadat deze met onenigheid tekstschrijver Wim T. Schippers, compo- was weggegaan bij de Volkskrant. Jaren nist Theo Loevendie, met wie Blokker een geleden had Blokker NRC verlaten, kop- QUOTE opera heeft geschreven, tekenaar Peter pig, omdat de krant werd verkocht aan van Straaten, hoofdredacteuren van ver- het Telegraaf-concern. Drie keer per week ‘Journalistiek heeft haar wortels in de schillende kranten en tijdschriften. schreef hij de laatste jaren zijn column regio: daar ligt het begin, zo niet het Er waren vele oud-collega’s van de Volks- voor nrc.next en daarnaast werkte hij voor beginsel van de bezigheid. krant - en er waren er een aantal nadruk- De reporters uit het prille Westen de boekenbijlage. van Amerika, die in kleine, lokale kelijk niet, op grond van onaangename Zoals Jan Blokker junior zijn vader ci- krantjes verslag deden van hun ervaringen, dan wel omdat ze hem een- teerde: ‘Er moet gewerkt geworden’. En pioniersavonturen, hadden niet de voudig niet mochten. Want niet alleen was dat deed hij tot het einde toe.’ grote wereld op het oog, maar de Jan Blokker een erudiete geest en een be- kleine gemeenschap van lotgenoten De afscheidsbijeenkomst eindigde met die ook over Rocky‘s naar een nieuwe gaafd schrijver, zoals ook al is gebleken uit de necrologieën, hij was ook een ‘do- de vertoning van een fragment uit de film grens trokken: de dagbladen als Fanfare (1958), waarvoor Jan Blokker ‘voertuig voor de natie met zichzelf’, minante en dwingende persoonlijkheid’, zoals we Thorbecke in een eerder zoals zoon Bas erkende. ‘Oninteressante samen met filmer Bert Haanstra het script verband hebben horen zeggen. mensen vond hij verloren tijd.’ had geschreven. Het eerbetoon langs de Dat klonk natuurlijk bescheidener ‘Maar zijn woede, zijn vrolijkheid, zijn baar begon zodoende onder begeleiding dan: all the news that’s fit to print, van een langdurig schaterlachen van ac- maar het was wel de essentie.’ enthousiasme en zijn hartelijkheid waren altijd echt, nooit gespeeld.’ teur Hans Kaart op het beeldscherm. (Uit: Nederlandse journalisten houden ‘Hij was één grote bonk woede’, bracht Jan Blokker had de scene zelf kunnen be- niet van journalistiek. Jan Blokker, denken. 2010. Uitgeverij Bert Bakker.) Rinus Ferdinandusse in herinnering, toen Jacques de Jong het ging over Blokkers betrokkenheid bij 1 Al ging het tikken wat trager, de voldoening was groter dan ooit R WAS altijd een nieuw plan. De grijze doos was de werktitel voor Eeen half autobiografisch, half his- torisch boekje, gebaseerd op gedichtjes, tekeningen, opstellen en andere ding- etjes die zijn vader en moeder hadden bewaard. Alleen (‘godsamme’) lagen de benodigde boeken in Frankrijk en daar kon hij dit jaar voor het eerst niet naar toe.

Niet naar Frankrijk kunnen, niet de zon in, het stoorde hem buitengewoon. Pas toen de bomen dit voorjaar (‘belachelijk laat’) groen werden, zwakte het chagrijn over de beperkingen van deze ‘toch be- hoorlijk intimiderende ziekte’ wat af. Toen ik Jan voor het laatst zag, maan- dag 7 juni, was ik ervan overtuigd dat de De grijze doos er zou komen, want de zon scheen weer, de bomen waren groen, er waren praktische oplossingen om Jan Blokker in de zon in Frankrijk. Foto Wim Ruigrok hem uit het fysieke isolement van zijn jezelf en tot de volgende keer’geen laat- Anneke ging dat moeiteloos. Vanaf het werkkamer te verlossen en alle winterse ste woorden waren: de column in nrc. eerste moment dat hij op de redactie bin- gedachten over ‘een pilletje bij wijze van next. Weliswaar ging het tikken trager, de nenland van de Volkskrant op een prul- spreken’ waren verdrongen. voldoening als het was gelukt, was gro- lenbak kwam zitten, tot vorige maand bij Bovendien wond hij zich nog steeds ter dan ooit. De columns waren een life hem thuis als NRC-collega, journalistieke op over het gekwaak op de televisie, de line geworden: ‘Als het is gelukt, voel ik vader en als vriend. laatste stompzinnigheden in Den Haag of even niets anders dan een soort rustige Ik heb nooit begrepen waarom hij zich- de meest recente faux-pas van ‘de krant’, tevredenheid. Even geen gezeik’, vertel- zelf asociaal noemde. Dat was ook onzin. waarbij niet altijd even duidelijk was de hij met een wegwerpend gebaar naar Gezellig bij Jan en Anneke thee drinken, of hij dan de Volkskrant of de NRC be- de medicijnen en de zuurstofapparaten. broodjes half-om en berlinerworst eten, doelde. Meestal de Volkskrant trouwens. En aangezien het nog steeds lukte - daar kletsen en luisteren naar zoals deze keer ‘Waarom is dat tabloid-papier zo slecht was geen twijfel over mogelijk - dacht zijn verhalen over reizen in China, de en waarom doen ze er nou geen nietje in, ik tegen beter weten in Jan ook een vol- wrijvingen met Joris Ivens en diens we- het is meteen een prop papier. Snap jij gende keer weer te zien, net zoals iedere duwe, het Midden-Oosten en Indonesië, dat nou?’ andere keer in de afgelopen dertig jaar afgewisseld met de laatste, eigenlijk al- Er was behalve het nieuwe plan nóg als ik in Amsterdam was. Vanuit verre tijd nogal milde roddel of kritiek. een reden te denken dat het zoals altijd buitenlanden vriendschappen onderhou- Ik ga hem verschrikkelijk missen. warme ‘maak mooie stukken, pas op Oscar Garschagen den is niet eenvoudig, maar met Jan en aandag 2 januari 1984, de goed gekomen tussen Jan en Mklok sloeg tien. Ik ging mij. Hij was intens dankbaar door de glazen draaideur het Welkom bij de krant als ik hem opbelde en hem Volkskrant-gebouw aan de Wibautstraat bronzen stem ik al zo lang kende. Van Zo schuchter op een vermeende onjuistheid binnen. Hier zou de doorstart van mijn is het toevallig ook nog eens een keer en wees. Later werd ik chef Nacht bij De journalistieke loopbaan plaatsvinden. Na van zijn voice overs bij VPRO-documen- Gelderlander en hij werd uitgenodigd om het mislukken van het magazine Nieuws- taires. Wiens columns ik al volgde sinds een voordracht te houden op een redactie- Net had ik bij de VNU aan heel wat blaad- ik een abonnement op de Volkskrant kon workshop. Hij was heel enthousiast me jes gewerkt, die sneller werden opgehe- betalen. terug te zien, wilde alles van me weten ven dan gedrukt. Dolblij was ik dan ook Mijn mentor Jaap Huisman stelde me en noemde me geregeld in zijn toespraak, toen ik werd aangenomen op de redactie voor. Blokker was op vakantie toen ik sol- zodat ik er verlegen van werd. Binnenland van de Volkskrant. liciteerde. Maar hij had mijn cv gelezen Toen hij een paar jaar geleden bijna Op de deur naar de redactie stond dat en dus opgeslagen in die gietijzeren her- dood ging na een beroerte, schreef ik hem hier alleen redacteuren toegang hadden. senpan. Hij keek me kort aan en zei dat hij een opbeurend briefje. Vanuit zijn huis Ik kreeg meteen het gevoel dat ik van de me nooit zou hebben aangenomen. in Frankrijk kreeg ik een paar maanden afdeling Utrecht in de eredivisie van de Welkom op de redactie van de Volks- nadien een heel aardige handgeschreven Nederlandse journalistiek was beland. krant. brief van hem terug. En daar stond hij dan: Jan Blokker, de Op de twaalfuursvergaderingen durfde Blokker kon niks vergeten, maar kenne- beroemdste adjunct-hoofdredacteur van ik mijn mond niet open te doen als Blok- lijk wel vergeven. Nederland. De held van mijn jeugd, wiens ker voorzitter was. Naderhand is het wel Martin Rep 2 ‘Journalisten moeten zich verre houden van het politieke gedoe’ LS JOURNALIST gen in het ‘gedoe’. Notitieblokje was Jan Blokker hevig in de hand, zwijgend alles noteren Ageïnteresseerd in de en aan het eind van de dag alles politiek en tegelijkertijd had opschrijven voor de lezer. Blok- hij een hartgrondige afkeer ker koesterde een heftig wantrou- van politici. Althans, zo lang wen tegen journalisten die am- ze nog actief waren. In zijn bieerden een rolletje, hoe nietig stukken voor Cicero heeft ook, te spelen in het Haagse spel, hij de levensloop van talloze en ook tegen Nieuwspoort waar kopstukken uit de vaderland- journalisten en politici elkaar se geschiedenis beschreven. troffen en - schande! - af en toe En vaak met waardering. zelfs samen aan de bar een con- Van de gebroeders De Witt sumptie gebruikten. tot aan de protestantse voor- man Abraham Kuyper of de Een onhoudbaar romantische wegbereider van koning Wil- opvatting van Haagse journalis- lem I, Gijsbert Jan graaf van tiek, waar zelfs rubriekschrijver Hogendorp. Hun verdiensten Jan Joost Lindner zich niet aan voor het vaderland werden kon houden. Zelfs Jan Joost door Jan Blokker breed uitge- Lindner verliet eenmaal per meten, Hij was natuurlijk kri- week het Haagse redactielokaal tisch, maar niet kinderachtig om zich te laten bijpraten door in zijn waardering. VVD’er Rudolf de Korte. Maar Blokker vond het allemaal on- De actuele politiek, dat was zin. Politici hadden in zijn ogen andere koek. Die behandelde sowieso weinig te melden en als hij drie keer per week in zijn ze al wat kwijt wilden, was die column en de hoofdrolspe- informatie onbruikbaar, want on- lers in Den Haag konden in Illustratie Waldemar Post betrouwbaar. de ogen van Blokker weinig goeds doen. Jarenlang sloeg Blokker het Haagse gedoe vanaf De schaarse gelegenheden waarop Blokker zich rond het Bin- zijn bovenwoning meewarig gade. Ze bakten er niet veel van nenhof onder politici begaf, werden geen succes. Zo was hij daar op het Binnenhof, de reusachtige Nuis, het ventje Pechtold samen met toenmalig hoofdredacteur Harry Lockefeer aanwe- en Jan Pronk, de burgemeester in oorlogstijd. Bakken met supe- zig bij het afscheid van de Haagse redactie van Harry van Seu- rieur verwoorde minachting, veel meer had Blokker niet voor meren, een ikoon van de Haagse journalistiek, maar in alles het ze over. tegendeel van Blokkers ideaalbeeld. Ik was er bij, want ik moest En dan hadden ze nog mazzel. Want voor een politicus annex Seum opvolgen. Het werd zo’n typisch Haagse bijeenkomst, omroepbestuurder als Marcel van Dam koesterde Blokker een waarin premier Lubbers de vertrekkende verslaggever op zijn gloeiende haat. Het ongelukkige toeval wilde dat beiden mede- bekende vilein-roomse manier afserveerde en waar politici en werker waren bij de Volkskrant en dus - in theorie - van de partij journalisten het samen op een enorm zuipen zetten. bij het jaarlijkse ‘medewerkersdiner’. Al of niet toevallig was de haat wederzijds, zodat de organisatie van het diner rustig kon Maar Jan Blokker was toen al voor het tweede biertje vertrok- afwachten wie er als eerste belde met de mededeling dat ‘als ken naar zijn vertrouwde Amsterdam. Ik zie hem nog het trap- hij ook komt, ik er niet bij zal zijn’. Erger was het als beiden petje van Nieuwspoort afdalen. Met grote stappen, Lockefeer vergaten te bellen, want dan hing de kans op een ordeverstoring ongeduldig voor zich uit duwend. Blokker had grote haast weg de hele avond boven de dinertafel. te komen uit dit oord van journalistiek verderf. Hij moest nog Journalisten, zo vond Blokker, dienden politici te mijden als de net niet braken, maar misselijk was hij al wel. pest. Ze moesten zich natuurlijk wel begeven onder de Haagse kaasstolp om daarvan verslag te doen, maar zonder zich te men- Nico Goebert Rouwadvertentie op de valreep Op de valreep is Maurits Schmidt er nog schijnen zou Blokker al gecremeerd zijn. in geslaagd een rouwadvertentie voor ‘Dat klopt’, antwoordde Maurits snedig. Jan Blokker te organiseren onder de ‘Als een Volksknar verzuimt dit te rege- Volksknarren. Voor het weekeind deed len, moet een Paroliebol het wel doen.’ hij een oproep rondgaan en tot en met (Maurits is enkele jaren redacteur ge- maandagochtend meldden zich dertig weest bij de Volkskrant, maar werkte de ondertekenaars. jaren daarna bij Het Parool. Hij is nu ook ‘Wat laat?’ vroeg Pieter Broertjes, die gepensioneerd.) zich ook meldde, want op de dag van ver- JqJ 3 Jan Blokker als leermeester an Blokker is de afgelopen dagen door menigeen geëerd als een grote Jen dierbare leermeester in de jour- nalistiek. Hieronder fragmenten uit het afscheidscollege dat ik daarover hield aan de journalistenopleiding van de Universi- teit van Amsterdam op 22 mei 2002.

In al die jaren heb ik één journalist altijd als mijn grote leermeester beschouwd, niet zozeer als iemand die mij de fijne kneepjes van het vak onderwees, maar veel meer als iemand die ik beschouwde als een inspirerend en stimulerend voor- beeld van wat je in de journalistiek en met de journalistiek kunt doen. Jan Blokker verenigt drie dingen in zich die voor mij tot de wezenskenmerken van de journalistiek behoren. Dat zijn: een on- afhankelijke kritische zin, veel historisch benul en een grote taalvaardigheid. Jan Blokker werd geboren in de Van

door Han van Gessel

Kinsbergenstraat in Amsterdam-West (de Zeeheldenbuurt). Kees Fens heeft in 1992 bij zijn 65ste verjaardag een schitterende rede gehouden over Jan als kind van de Van Kinsbergenstraat. Ik citeer daaruit: ‘De buurt was vrij stil en ook wat saai. Dat was het gevolg van het fatsoen en van de tussenpositie die de bewoners innamen: die van de mid- dengroep. Die is oppassend, wat binnens- kamers en zonder vertoon. Alle energie en vitaliteit stopt ze in de kinderen. Die moeten het verder brengen dan hun ou- Foto Wim Ruigrok ders, die geen academici zijn en meestal gehad vanwege zijn boekenbijdragen op ook geen middelbare school hebben. Er een breed terrein. Ik heb hem toen van stuk als pijnlijk voorbeeld het Kamerlid moet dus geleerd worden, beter gezegd: dichtbij leren kennen als een man die er dat meende dat Willem van Oranje in doorgeleerd. ‘Doorleren’, dat was de hbs weliswaar een scherp geslepen pen op na- Dokkum was vermoord. Jan Blokker laat of het gymnasium. ‘Doorleren’ was veel houdt, maar die in het collegiale verkeer in al zijn stukken zien hoe belangrijk his- te weten willen komen, veel boeken lezen, een bijzonder oog heeft voor goede jour- torische kennis is voor het begrijpen van kennis verwerven en dat niet half, maar nalistieke verhoudingen en zorgvuldige de gebeurtenissen van vandaag. Histori- precies. Je weet nooit genoeg en je weet journalistieke omgangsvormen. sche vergelijkingen, pregnante associa- nooit iets precies genoeg.’ ties en goed gekozen loodlijnen naar het Daar, in de Van Kinsbergenstraat, is het Waarom vind ik Jan Blokker mijn grote verleden: dat zijn de middelen waarvan fundament van de journalistieke carrière leermeester? Allereerst om zijn onafhan- hij zich bedient om duidelijk te maken van Jan Blokker gelegd. kelijke kritische zin. Als geen ander heeft wat hij wil zeggen. Of het nu gaat om de Ik werd voor het eerst met hem gecon- hij in heel zijn journalistiek werk, maar Spaanse burgeroorlog, de Eerste Wereld- fronteerd, toen hij in 1963 met Rinus vooral in zijn columns blijk gegeven van oorlog of de slag bij Salamis. Ferdinandusse, Joop van Tijn en Dimitri een onafhankelijke kritische houding te- Hij verhaalt met open vizier, met open Frenkel Frank voor de VARA het satiri- genover alles waar drukte om wordt ge- geest en met open blik naar het verleden. sche televisieprogramma Zo is het toeval- maakt. Die onafhankelijke én kritische Dat alles gebaseerd op grote kennis van lig ook nog eens een keer begon te maken. zin komt voort uit een gezonde argwaan zaken. Sindsdien was ik jaloers op zijn scherp ge- en achterdocht jegens alles en iedereen. Tot slot zijn taalgebruik. Jan Blokker is slepen pen, zijn doeltreffende historische Vervolgens historisch benul. Bolkestein de man van het professionele, virtuoze associaties en zijn virtuoos taalgebruik. heeft in zijn befaamde Volkskrant-stuk taalgebruik. Je hoeft maar één column te Toen we in 1988 met de boekenbijlage over de zeven hoofdzonden van de jour- analyseren, en je snapt waarover ik het Folio begonnen (vanaf 1996: Cicero) en nalistiek gewezen op het vaak ontbreken heb. Vloeiend lopende zinnen, perfect ge- Blokker inmiddels weer medewerker was van historische kennis bij het duiden van kozen woorden, een melodieus ritme. Wie geworden, heb ik veel met hem te maken actuele gebeurtenissen. Hij noemt in dat doet het hem na? 4