Küçük Ve Orta Boy Işletmelerde Döviz Kuru Riski Yönetimi
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T.C İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ PARA SERMAYE PİYASALARI VE FİNANSAL KURUMLAR ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ KÜÇÜK VE ORTA BOY İŞLETMELERDE DÖVİZ KURU RİSKİ YÖNETİMİ TUĞBA HAYTA 2501050421 TEZ DANIŞMANI DOÇ.DR. ERDİNÇ ALTAY İSTANBUL 2009 ÖZ KÜÇÜK VE ORTA BOY İŞLETMELERDE DÖVİZ KURU RİSKİ YÖNETİMİ Faaliyetleri büyük ölçüde dış ticarete dayanan işletmeler döviz kurlarındaki önceden tahmin edilmesi güç olan belirsizliklerle karşı karşıya kalmaktadır. Dış ticaret yabancı para birimi ile yurt dışından alım-satım faaliyetlerini kapsadığı için döviz kurlarındaki dalgalanmalar dış ticaret işletmelerinin kar-zarar durumunu etkilemekte, hatta işletmenin uluslar arası rekabet gücü üzerinde, pazarlama ve satış faaliyetlerinde büyük ölçüde etkili olmaktadır. Döviz kuru riskini yönetmek ve azaltmak bu işletmeler için her geçen gün daha önemli hale gelmektedir. Bu çalışmada özellikle KOBİ ( Küçük ve Orta Boy İşletme )’lerde döviz kuru riski kavramı ve yönetimi incelenmiştir. Döviz kuru riski çeşitleri açıklanmış ve korunma yöntemleri ele alınmıştır. KOBİ’ler üzerinde yapılmış olan anket çalışması ile bu işletmelerin ne oranda döviz kuru riski yönetimi yaptıkları, döviz kuru yönetiminde uygulanmakta olan işletme içi ve işletme dışı yöntemlerden hangilerini daha fazla kullandıkları ve döviz kuru riski yönetimine karşı tutumları araştırılmış, buna bağlı öneriler sunulmuştur. Anahtar kelimeler: KOBİ, Döviz Kuru, Kur Riski Yönetimi, Vadeli İşlemler Piyasası Araçları iii ABSTRACT EXCHANGE RATE RISK MANAGEMENT IN SMALL AND MEDIUM SIZE ENTERPRISES The firms which are mainly involved in foreign trade are facing many problems of unpredictable exchange rate uncertainty. As foreign trade requires exchanges for all activities such as buying and selling the goods, fluctuation in exchange rates effects profits and losses of a firm, even it largely leads competition of firms in global markets, marketing activities and sale volumes. Exchange rate risk management has been becoming more and more importing for the firms which involved in foreign trade. In this study, exchange rate risk and management is analyzed especially in small and medium size enterprise. The types of exchange risks and ways of avoidance are explained. The proportion of risk management in SME’s , usage rate of interior and exterior methods for risk management and attitude of firms to risk management is investigated by conducting a survey on SME’s. Key words: SME’s, Exchange Rate, Exchange Rate Risk Management, Future Market. iv ÖNSÖZ İçinde bulunduğumuz çağda teknoloji hızla gelişmekte ve ticarette sınırlar ortadan kalkmakta, üretici işletmeler dünya pazarlarına açılmakta ve dünya pazarına açılan işletmeler pazar paylarını artırmakta oldukça avantajlı hale gelmektedirler. Bununla beraber dünya pazarlarına açılmak bu işletmeleri alım satım işlemlerinde kullandıkları dövizdeki dalgalanmalara karşı önlem almaya ve bu riski yönetmeye itmektedir. Dış ticaret hacmi yüksek olan işletmelerde döviz kuru riski yönetimi firmanın karını büyük ölçüde etkilemektedir ve yönetilmesi zorunlu bir risk haline gelmektedir. Fakat özellikle küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin birçoğu döviz kuru riski yönetiminin önemini göz ardı etmekte ve bu riski bertaraf etmek için herhangi bir girişimde bulunmamakta veya sınırlı oranda bu konu ile ilgilenmektedirler. Bu çalışmanın amacı KOBİ’lerin döviz kuru riskini nasıl yönetebilecekleri ile ilgili yöntemlerin araştırılması ve çözüm önerilerinin ortaya konmasıdır. Bu amaca yönelik çalışmada öncelikle KOBİ kavramı geniş çerçevede ele alındıktan ve KOBİ’lerin dış ticaret hacimlerini artırmaya yönelik örgütlenmelerinden bahsedildikten sonra döviz kuru riskinin ortaya çıkması ve yönetilmesinde kullanılan araçlar incelenmiştir. Bu çalışmada değerli görüşleri ve yardımlarıyla tezimin her aşamasında bana yön veren tez danışmanım sayın Doç. Dr. Erdinç Altay’a, her türlü desteği ile ve yardımlarıyla hep yanımda olan sevgili Enis’e, yapmış olduğum anket çalışmasında yer alarak bana çalışmamda büyük katkı sağlayan tüm işletme çalışanlarına, manevi destekleriyle ve yardımlarıyla yanımda olan tüm arkadaşlarıma, Kozmo Kimya çalışanlarına, ve aileme teşekkürü bir borç bilirim. v İÇİNDEKİLER SAYFA NO. ÖZ……………………………………………………………………………..... iii ABSTRACT………………………………………………………………….... iv ÖNSÖZ................................................................................................................. v İÇİNDEKİLER………………………………………………………………... vi TABLOLAR VE ŞEKİLLER............................................................................ xi GRAFİKLER…………………………………………………………………….xvi KISALTMALAR................................................................................................ xvii GİRİŞ …………………………………………………………………………... 1 BİRİNCİ BÖLÜM KÜÇÜK VE ORTA BOY İŞLETMELER VE İHRACATA YÖNELİK ÖRGÜTLENMELER 1.1. Küçük ve Orta Boy İşletme Kavramı ve Kapsamı………..…….…................ 3 1.1.1. İşletmenin Tanımı………………….……......................................... 7 1.1.2. Türkiye’de KOBİ Tanımı………………………………………...... 8 1.1.3. Avrupa Birliği’nde KOBİ Tanımı ve KOBİ’lere Bakış…….…........12 1.1.4. Çeşitli Ülkelerde KOBİ Tanımları ve KOBİ’lere Bakış.................... 14 1.2. KOBİ’lerin Tarihsel Gelişimi………………………………………...............17 1.2.1. Türkiye’de KOBİ’lerin Tarihsel Gelişimi…………………………..17 1.2.2. AB’de KOBİ’lerin Tarihsel Gelişimi.................................................20 1.3. KOBİ’lerin Özellikleri………………………………………………….….....25 1.3.1. Genel Özellikleri……………………………………….……...........25 1.3.2. Sektörel Özellikler…………………………………….…................ 27 1.3.3. Coğrafi Özellikler…………………………………………..…........ 27 1.4. KOBİ’lerin Avantajları ve Dezavantajları……………………........................28 vi 1.4.1. KOBİ’lerin Avantajları...................................................................... 28 1.4.2. KOBİ’lerin Dezavantajları.................................................................30 1.5. KOBİ’ lerin Ekonomik Önemleri ve Ekonomideki Yerleri............................. 35 1.6. Türkiye’ de İhracata Yönelik Örgütlenmeler ve Gelişimleri............................39 1.6.1. Dış Ticaret Sermaye Şirketleri (DTSŞ)............................................. 42 1.6.2. Çok Ortaklı Dış Ticaret Şirketleri (ÇOŞ).......................................... 44 1.6.3.Sektörel Dış Ticaret Şirketleri (SDŞ)................................................. 45 1.6.3.1. SDŞ’lerin Ortaya Çıkışı...................................................... 45 1.6.3.2. SDŞ’lerin Kuruluş Şartları.................................................. 46 1.6.3.3. SDŞ’lerin Yararlanabilecekleri Haklar............................... 48 1.6.3.4. SDŞ’lerin Yükümlülükleri.................................................. 49 1.6.3.5. SDŞ’lerin Avantajları..........................................................50 İKİNCİ BÖLÜM DÖVİZ KURLARI VE KUR SİSTEMLERİ 2.1. Döviz Kurunun Tanımı ve Çeşitleri................................................................. 53 2.1.1. Tanım……………………………..…………................................... 53 2.1.2. Kur Çeşitleri …………………………..…....................................... 55 2.1.2.1. Nominal Kur....................................................................... 55 2.1.2.2 . Reel Kur............................................................................. 57 2.1.2.3 .Efektif Kur.......................................................................... 59 2.2. Döviz Kurlarının Oluşumu............................................................................... 60 2.3. Döviz Kurlarını Etkileyen Faktörler.................................................................61 2.3.1. Ödemeler Dengesinin Kurlara Etkisi................................................ 62 2.3.2. Satınalma Gücü Paritesi ve Döviz Kurları Arasındaki İlişki.............62 2.3.3. Faiz Oranlarının Kurlara Etkisi..........................................................65 2.3.4. Para ve Maliye Politikalarının Döviz Kurlarına Etkisi..................... 67 2.4. Döviz Kuru Sistemleri...................................................................................... 68 2.4.1. Sabit Döviz Kuru Sistemi.................................................................. 69 2.4.2. Değişken Döviz Kuru Sistemi........................................................... 74 vii 2.4.3. Karma Sistemler.................................................................................78 2.5. Döviz Kuru Tahmin Yöntemleri...................................................................... 79 2.5.1. Piyasaya Dayalı Tahminler................................................................83 2.5.2.Modele Bağlı Tahminler..................................................................... 85 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM DÖVİZ KURU RİSKİ VE KORUNMA YÖNTEMLERİ 3.1. Döviz Kuru Riski .............................................................................................89 3.1.1. Döviz Kuru Riski Kavramı................................................................89 3.1.2. Döviz Kuru Riski Çeşitleri.................................................................91 3.1.2.1. Çevrim Riski................................................................... 92 3.1.2.2. İşlem Riski...........................................................................93 3.1.2.3. Ekonomik Risk.....................................................................94 3.2. Kur Riskine Karşı Korunma Stratejileri........................................................... 96 3.2.1. Tam Korunma Stratejisi.....................................................................96