Charles-Telford-Erickson-Libri-I-Trete
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Pjesa e Dytë Shekulli XV - XX Në vëllimin e parë të këtij libri pamë se si Ericksoni i përshkruan shqiptarët me tërë virtytet dhe pasionet e tyre që nga kohët parake deri në fund të periudhës së Bizantit dhe ardhjen e osmanëve. Në vëllimin e dytë, i cili fillon me periudhën e Skënderbeut do të ndjekim linjën e kombit tonë, ashtu siç e përshkruan ai deri në vitin 1939, me pushtimin e Shqipërisë nga Italia fashiste. Natyrisht autori është ndalur tek momentet dhe figurat kryesore të kombit tonë duke i shtjelluar, përshkruar dhe analizuar ato sipas mënyrës së vet. Ajo që të bie në sy është dashamirësia e pafund por edhe keqardhja e shprehur prej tij në rastet kur shqiptarët, megjithë dëshirën e mirë dhe veprat e mëdha që kanë bërë, nuk ia dolën të plotësojnë ëndërrat e tyre. Në këtë vëllim, bie në sy prania e vetë atij si personazh, si dëshmitar, si lojtar aktiv. Kjo e bën shumë më të besueshme dhe më interesante këtë vëllim dhe në përgjithësi tërë veprën e tij. 5 CHARLES TELFORD ERICKSON Biografi 6 “Skënderbeu erdhi si vetëtimë në qiell të hapur. Pjesa tjetër e burrave e priste si benzina që pret të ndizet dhe të dyja bashkë të përflakeshin.” I USHTARI I JEZU KRISHTIT, GJERGJ KASTRIOTI- SKËNDERBEU Midis Bijve më të shquar të Shqipes që me madhështinë e tyre i janë imponuar botës mbanë, edhe përkundër braktisjes me të cilën janë përballur, nuk ka tjetër që ta ketë vendosur dhe ruajtur veten aq thellë në zemrën dhe shpirtin e racës së tij sa Gjergj Kastrioti - Skënderbeu. Ai është shumë më tepër se një Hero Kombëtar i shqiptarëve. Ai është thuajse Zoti i tyre. Sikur të kishte jetuar në ditët e Homerit, ai me siguri do të kishte marrë të njëjtin vlerësim dhe respekt që mori Akili. Ai është përjetësuar aq thellë, saqë kushdo që merr përsipër të shkruajë për të, duhet në radhë të parë të mos bëjë një gabim: ta trajtojë atë në mënyrë prozaike. Zëri dhe lavdia e tij, këngët epike, fanfarat dhe trumpetat militante të mijëra e mijërave bijve të shqipes, të tërë këndonin me ritmin e zemrës së tij. Biografia e parë e këtij burri është shkruar nga një prift katolik i quajtur Marin Barleti1. Tani ajo ruhet në Muzeun Kombëtar të Republikës sëVenedikut. Ai ishte një 1 De Vita et Moribus Georgii Çastrioti, Venecia, 1504. 8 CHARLES TELFORD ERICKSON Biografi shkrimtar pothuajse bashkëkohës me Skënderbeun dhe pas vdekjes së Skënderbeut në janar 1468 shkroi biografinë e tij. Sigurisht që kishte shumë bashkëpunëtorë që jetonin në Republikën e Venedikut, që e kishin njohur Skënderbeun personalisht për shkak të marrëdhënieve të kësaj republike me Shqipërinë në atë kohë. Por ishte “Jeta e Skënderbeut” e Barletit ajo që e bëri atë një përsonazh thuajse legjendar. Është një prej shembujve më të rrallë që unë di në histori, se si kaq shpejt dhe me aq plotëri një personazh i njohur për temperamentin dhe pasionin e tij, t’i japë një “shkëndi të vogël zjarrit të tij qiellor” për t’u kthyer në figurë legjendare, historike, të pavdekshme. Historia na mëson se ai ishte i biri i Gjon Kastriotit2, i cili në vitin 1397 u bë zot i Krujës, një prej qyteteve më të fortifikuara të Shqipërisë. Që në vitin 1417, duke qenë i kërcënuar prej turqve, ai i kërkoi mbrojtje Republikës së Venedikut. Në atë kohë kjo Republikë kishte në zotërim tërë bregdetin shqiptar, prandaj edhe ngurronte të ndërhynte. Kastrioti ishte detyruar të pajtohej me kushtet e diktuara prej turqve, të cilët i kërkuan atij një haraç vjetor dhe marrjen peng të tre djemve, Stanishës, Konstandinit dhe Gjergjit, të cilët u dërguan në Adrianopojë. Data e kësaj pengmarrjeje ndryshon sipas rastit, herë në vitin 1410, herë në vitin 1423. Dy vëllezërit e Gjergjit u zhdukën menjëherë, por Gjergji u ngrit shpejt mbi retë e errëta me të cilat ishte mbështjellë fëmijëria e tij, atje në qendrën e Perandorisë Otomane, pikërisht kur batica e fatit të tij po ecte përpara me shpejtësi të jashtëzakonshme drejt kulmit të vet. Nga historia del qartë se paraqitja e tij e mrekullueshme dhe aq përshtypjelënëse në atë kohë rinie, bëri që sulltan Murati II ta riemëronte atë Iskander, sikundër turqit e thërritnin Aleksandrin e Madh. Për më tepër, atij iu dha çdo mundësi për mësim dhe përparim. Ai arriti shumë shpejt të mësonte turqisht, arabisht, greqisht, italisht dhe sllavisht. Ai u zhvillua fizikisht deri sa u bë atleti më i mirë i ushtrisë turke. Ai thuajse ende nuk e kishte arritur moshën e burrit, kur u vu në komandën e divizionit të kavalerisë së famshme të pesëmijë trupave dhe tregoi talentin dhe aftësitë e tij të jashtëzakonshme. 2 Karl Hopf: Griechenland im mittelalter in der neuzeit. 9 CHARLES TELFORD ERICKSON Biografi Ai pati një romancë me Zuleikën, vajzën më të vogël dhe më të dashur të sulltanit, e cila që nga grilat e dritares së saj pa se si Skenderbeu e hodhi për tokë me një të goditur gjigandin turk Sikh. Që në atë çast ajo ra dëshpërimisht në dashuri me të dhe arriti të kapërcente kundërshtimin e vendosur të eunukut të vjetër që sulltani kishte ngarkuar të kujdesej për të dhe, nëpërmjet tij, arriti të rregullonte shpesh takime fshehurazi me heroin e ri. Kjo ngjarje romantike dhe të tjera interesante si kjo janë përshkruar prej Marin Barletit. A janë këto të vërteta apo thjesht fryt i fantazisë së gjallë të Barletit, këtë e vë në dyshim profesor Jorga, duke e lënë atë një çështje të hapur. Një tjetër ngjarje edhe më e rëndësishme prej së cilës mori kthesë e tërë jeta e Skënderbeut, është përshkruar po nga ky autor. Despoti i Serbisë, Gjergj Vaskoviçi, kërkonte të shkëputej prej sovranitetit të sulltanit turk. Skënderbeu u dërgua që të vinte rregullin atje. Brenda dy muajsh ai e mposhti despotin, kur, papritmas, mori urdhër nga sulltani ta linte komandën te njëfarë Emir Hasani dhe të kthehej menjëherë në Adrianopojë. Hasani, siç e njihte Skënderbeu, ishte një maskara, intrigant, i paskrupull dhe një rival i fshehtë për dorën e Zuleikës. Kështu që kjo kthesë e papritshme në fatin e tij ngriti një seri të gjatë pyetjesh të mërzitshme. Ashtu sikundër ia kishte frikën, gjatë mungesës së tij, veshët e sulltanit ishin mbushur me gënjeshtra dhe shpifje kundër tij. Megjithatë, fati i mori gjërat në dorën e vet. Emir Hasani ra në një telash aq të madh me Vaskoviçin, sa nuk ia doli dot. Ushtria e tij u shkatërrua, pjesa më e madhe u vranë, u plagosën ose u kapën rob. Armëve, pajisjeve, tërë gjërave të mbetura në fushëbetejë dhe në kampin ushtarak turk iu vu flaka prej serbëve në shenjë triumfi. Ata tani kërcënonin ta hidhnin ushtrinë e tyre mbi Shqipëri. Kjo bëri që sulltani t’i bënte thirrje Skënderbeut që të mblidhte një ushtri tjetër kundër despotit serb. Ndërkohë i ishte bërë thirrje Hungarisë që të vinte në ndihmë të Serbisë dhe një ushtri nën komandën e Janosh Huniadit i ishte përgjigjur. Duke patur frikë t’ia besonte një djali kaq të ri komandën më të lartë në një krizë të tillë, sulltani ose duhej të vinte vetë, ose 10 CHARLES TELFORD ERICKSON Biografi duhej të dërgonte një gjeneral të komandonte gjërat ndryshe. Sido të ketë qenë, Huniadi i mposhti turqit. Disa prej të dhënave historike thonë se kjo u arrit me një bashkëpunim të heshtur midis tij dhe Skënderbeut. E vërtetë apo jo, ishte kjo koha kur ai vendosi të ndahej me sulltanin dhe të kthehej në Shqipëri si mbrojtës kombëtar kundër turqve. Në këtë kohë, një prift shqiptar që kishte administruar sakramentin e fundit të nënës së tij në çastin e fundit të jetës, kishte ardhur tek kampi i tij i veshur si lypsar dhe e kishte bindur që, për hatër të saj, të hiqte dorë nga islami, të kthehej në fenë e babait të tij dhe të bëhej mbrojtës i fuqishëm i Shqipërisë. Thuhet, po ashtu, se përnjëherë të gjithë princët dhe udhëheqësit e Shqipërisë ishin bashkuar me një thirrje drejtuar atij për të shkuar dhe për të marrë komandën, duke iu betuar atij për besnikëri dhe aleancë. Kjo ndodhi në vitin 1443. Rrugës për në vendin e tij të lindjes, atij i ndodhi diçka e çuditshme. Ai e gjeti rrugës Emir Hasanin, i cili kishte shpëtuar prej serbëve dhe me një kompani të vogël po kthehej në Adrianopojë. Siç doli më vonë, ai kishte qenë sekretari privat i sulltanit dhe e mbante me vete vulën zyrtare. I marrë peng prej Skënderbeut, ai u detyrua të shkruante një ferman që ia drejtonte valiut të Krujës “që ta kalonte qytetin dhe kalanë në duart e Skënderbeut”. Fermani, urdhëri pra, u vulos me vulën e sulltanit. Me këtë veprim, kështjella iu dorëzua atij pa kushte dhe Skënderbeu e fitoi të parën betejë strategjike pa çak e pa bam. Kjo u bë kështjella që nuk u mposht kurrë gjatë jetës së tij deri në vitin 1468. Skënderbeu e deklaroi publikisht rikthimin e tij në fenë e krishterë dhe përkushtimin e tij për ta mbrojtur atë me jetën e vet. Lajmi u përhap si zjarri i egër, prej njërit cep të Shqipërisë në cepin tjetër dhe fjalët e Tomas Karlilit (Thomas Carlyle) u bënë realitet: « Skënderbeu erdhi si vetëtimë në qiell të hapur. Pjesa tjetër e burrave priste për të si benzina që pret të ndizet dhe të dyja bashkë të përflakeshin”. Pasi u vu në udhëheqje të tërë shqiptarëve, ata shpërthyen siç nuk kishin bërë kurrë më parë në historinë e tyre dhe, fatkeqësisht, asnjëherë më vonë. Njëherë për 11 CHARLES TELFORD ERICKSON Biografi njëherë, shqiptarët qenë të bashkuar dhe shfaqën vlera kundrejt armiqve të tyre, turqve, por edhe të tjerëve dhe i treguan botës se çfarë ishin në gjendje të arrinin kur ishin të bashkuar nën udhëheqjen e birit të tyre.